CINXE.COM

Auvergne — Wikipédia

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Auvergne — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"f4dcdd4b-a70a-4574-860c-1fe4270a75d1","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Auvergne","wgTitle":"Auvergne","wgCurRevisionId":222866819,"wgRevisionId":222866819,"wgArticleId":30,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article contenant un lien mort","Page géolocalisée par Wikidata","Article géolocalisé en France","Article utilisant une Infobox","Population de 2014 en infobox","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Page utilisant P856","Page utilisant P2585","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des bases relatives à la géographie","Page utilisant P8313","Page utilisant P1296","Page utilisant P7305","Page utilisant P6058","Page utilisant P4342", "Page utilisant P3219","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Auvergne/Articles liés","Portail:France/Articles liés","Portail:Occitanie/Articles liés","Portail:Europe/Articles liés","Portail:Régions de France/Articles liés","Portail:Géographie/Articles liés","Page avec des cartes","Auvergne","Ancienne province en France","Éponyme d'un objet céleste"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Auvergne","wgRelevantArticleId":30,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search": true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgCoordinates":{"lat":45.7,"lon":3.3},"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1152","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.kartographer.style":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready", "skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.kartographer.link","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.kartographer.style%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/1200px-Flag_of_Auvergne.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="720"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/800px-Flag_of_Auvergne.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/640px-Flag_of_Auvergne.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="384"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Auvergne — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Auvergne"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Auvergne"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Auvergne rootpage-Auvergne skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l&#039;encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l&#039;apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Auvergne" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Auvergne" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=fr.wikipedia.org&amp;uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&amp;returnto=Auvergne" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&amp;returnto=Auvergne" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Dénomination_et_blason" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Dénomination_et_blason"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Dénomination et blason</span> </div> </a> <ul id="toc-Dénomination_et_blason-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Histoire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Histoire</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Histoire-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Histoire</span> </button> <ul id="toc-Histoire-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pays_des_Arvernes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pays_des_Arvernes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Pays des Arvernes</span> </div> </a> <ul id="toc-Pays_des_Arvernes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Auvergne_romaine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Auvergne_romaine"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Auvergne romaine</span> </div> </a> <ul id="toc-Auvergne_romaine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moyen_Âge" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Moyen_Âge"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Moyen Âge</span> </div> </a> <ul id="toc-Moyen_Âge-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Haut_Moyen_Âge" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Haut_Moyen_Âge"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.1</span> <span>Haut Moyen Âge</span> </div> </a> <ul id="toc-Haut_Moyen_Âge-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moyen_Âge_central" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Moyen_Âge_central"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2</span> <span>Moyen Âge central</span> </div> </a> <ul id="toc-Moyen_Âge_central-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moyen_Âge_tardif" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Moyen_Âge_tardif"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.3</span> <span>Moyen Âge tardif</span> </div> </a> <ul id="toc-Moyen_Âge_tardif-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Auvergne_des_Bourbons" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Auvergne_des_Bourbons"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Auvergne des Bourbons</span> </div> </a> <ul id="toc-Auvergne_des_Bourbons-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Temps_modernes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Temps_modernes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Temps modernes</span> </div> </a> <ul id="toc-Temps_modernes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-XIXe_siècle_et_XXe_siècle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#XIXe_siècle_et_XXe_siècle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span><span>XIX</span><sup>e</sup> siècle et <span>XX</span><sup>e</sup> siècle</span> </div> </a> <ul id="toc-XIXe_siècle_et_XXe_siècle-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-XIXe_siècle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#XIXe_siècle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.1</span> <span><span>XIX</span><sup>e</sup> siècle</span> </div> </a> <ul id="toc-XIXe_siècle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-XXe_siècle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#XXe_siècle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.2</span> <span><span>XX</span><sup>e</sup> siècle</span> </div> </a> <ul id="toc-XXe_siècle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Région_administrative" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Région_administrative"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>Région administrative</span> </div> </a> <ul id="toc-Région_administrative-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Géographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Géographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Géographie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Géographie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Géographie</span> </button> <ul id="toc-Géographie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Paysages" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Paysages"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Paysages</span> </div> </a> <ul id="toc-Paysages-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Massifs_cristallins" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Massifs_cristallins"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Massifs cristallins</span> </div> </a> <ul id="toc-Massifs_cristallins-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Massifs_volcaniques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Massifs_volcaniques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Massifs volcaniques</span> </div> </a> <ul id="toc-Massifs_volcaniques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Plaines" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Plaines"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.3</span> <span>Plaines</span> </div> </a> <ul id="toc-Plaines-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Hydrographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hydrographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Hydrographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Hydrographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nature_et_environnement" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nature_et_environnement"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Nature et environnement</span> </div> </a> <ul id="toc-Nature_et_environnement-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Parc_des_Volcans_d&#039;Auvergne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Parc_des_Volcans_d&#039;Auvergne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.1</span> <span>Parc des Volcans d'Auvergne</span> </div> </a> <ul id="toc-Parc_des_Volcans_d&#039;Auvergne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Parc_régional_du_Livradois-Forez" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Parc_régional_du_Livradois-Forez"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.2</span> <span>Parc régional du Livradois-Forez</span> </div> </a> <ul id="toc-Parc_régional_du_Livradois-Forez-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sites_naturels_protégés" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sites_naturels_protégés"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3.3</span> <span>Sites naturels protégés</span> </div> </a> <ul id="toc-Sites_naturels_protégés-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Climat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Climat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Climat</span> </div> </a> <ul id="toc-Climat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transports_et_voies_de_communication" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transports_et_voies_de_communication"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Transports et voies de communication</span> </div> </a> <ul id="toc-Transports_et_voies_de_communication-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Transport_aérien" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_aérien"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.1</span> <span>Transport aérien</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport_aérien-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_routier" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_routier"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.2</span> <span>Transport routier</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport_routier-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transport_ferroviaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Transport_ferroviaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5.3</span> <span>Transport ferroviaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Transport_ferroviaire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Population_et_société" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Population_et_société"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Population et société</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Population_et_société-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Population et société</span> </button> <ul id="toc-Population_et_société-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Démographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Démographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Démographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Démographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Villes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Villes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Villes</span> </div> </a> <ul id="toc-Villes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tendances_politiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tendances_politiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Tendances politiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Tendances_politiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Emploi_et_logement" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Emploi_et_logement"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Emploi et logement</span> </div> </a> <ul id="toc-Emploi_et_logement-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sports" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sports"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Sports</span> </div> </a> <ul id="toc-Sports-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rugby" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Rugby"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5.1</span> <span>Rugby</span> </div> </a> <ul id="toc-Rugby-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Football" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Football"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5.2</span> <span>Football</span> </div> </a> <ul id="toc-Football-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Athlétisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Athlétisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5.3</span> <span>Athlétisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Athlétisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Médias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Médias"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Médias</span> </div> </a> <ul id="toc-Médias-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Presse_écrite" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Presse_écrite"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6.1</span> <span>Presse écrite</span> </div> </a> <ul id="toc-Presse_écrite-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Radio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Radio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6.2</span> <span>Radio</span> </div> </a> <ul id="toc-Radio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Télévision" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Télévision"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6.3</span> <span>Télévision</span> </div> </a> <ul id="toc-Télévision-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Recherche_et_enseignement" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Recherche_et_enseignement"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.7</span> <span>Recherche et enseignement</span> </div> </a> <ul id="toc-Recherche_et_enseignement-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Économie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Économie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Économie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Économie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Économie</span> </button> <ul id="toc-Économie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Industrie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Industrie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Industrie</span> </div> </a> <ul id="toc-Industrie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pneumatiques_et_caoutchouc" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pneumatiques_et_caoutchouc"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.1</span> <span>Pneumatiques et caoutchouc</span> </div> </a> <ul id="toc-Pneumatiques_et_caoutchouc-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pharmacie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pharmacie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.2</span> <span>Pharmacie</span> </div> </a> <ul id="toc-Pharmacie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Métallurgie_et_travail_des_métaux" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Métallurgie_et_travail_des_métaux"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1.3</span> <span>Métallurgie et travail des métaux</span> </div> </a> <ul id="toc-Métallurgie_et_travail_des_métaux-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Agriculture_et_secteur_agro-alimentaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Agriculture_et_secteur_agro-alimentaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Agriculture et secteur agro-alimentaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Agriculture_et_secteur_agro-alimentaire-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Filière_céréales" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Filière_céréales"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.1</span> <span>Filière céréales</span> </div> </a> <ul id="toc-Filière_céréales-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filière_boissons" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Filière_boissons"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.2</span> <span>Filière boissons</span> </div> </a> <ul id="toc-Filière_boissons-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filière_viande" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Filière_viande"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.3</span> <span>Filière viande</span> </div> </a> <ul id="toc-Filière_viande-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filière_lait" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Filière_lait"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.4</span> <span>Filière lait</span> </div> </a> <ul id="toc-Filière_lait-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sylviculture" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sylviculture"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2.5</span> <span>Sylviculture</span> </div> </a> <ul id="toc-Sylviculture-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Thermalisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Thermalisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Thermalisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Thermalisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tourisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tourisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Tourisme</span> </div> </a> <ul id="toc-Tourisme-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Tourisme_vert" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Tourisme_vert"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.1</span> <span>Tourisme vert</span> </div> </a> <ul id="toc-Tourisme_vert-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Parcs_de_loisirs" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Parcs_de_loisirs"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.2</span> <span>Parcs de loisirs</span> </div> </a> <ul id="toc-Parcs_de_loisirs-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Plans_d&#039;eau_et_bases_nautiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Plans_d&#039;eau_et_bases_nautiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.3</span> <span>Plans d'eau et bases nautiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Plans_d&#039;eau_et_bases_nautiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sports_d&#039;hiver" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Sports_d&#039;hiver"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.4</span> <span>Sports d'hiver</span> </div> </a> <ul id="toc-Sports_d&#039;hiver-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Festivals_et_points_d&#039;intérêt" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Festivals_et_points_d&#039;intérêt"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4.5</span> <span>Festivals et points d'intérêt</span> </div> </a> <ul id="toc-Festivals_et_points_d&#039;intérêt-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Culture" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Culture"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Culture</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Culture-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Culture</span> </button> <ul id="toc-Culture-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Langues_régionales" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Langues_régionales"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Langues régionales</span> </div> </a> <ul id="toc-Langues_régionales-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Auvergnat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Auvergnat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.1</span> <span>Auvergnat</span> </div> </a> <ul id="toc-Auvergnat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vivaro-alpin" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Vivaro-alpin"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.2</span> <span>Vivaro-alpin</span> </div> </a> <ul id="toc-Vivaro-alpin-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aurillacois" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Aurillacois"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.3</span> <span>Aurillacois</span> </div> </a> <ul id="toc-Aurillacois-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Parlers_du_Croissant" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Parlers_du_Croissant"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.4</span> <span>Parlers du Croissant</span> </div> </a> <ul id="toc-Parlers_du_Croissant-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Situation_actuelle" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Situation_actuelle"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.5</span> <span>Situation actuelle</span> </div> </a> <ul id="toc-Situation_actuelle-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Querelle_linguistique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Querelle_linguistique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1.6</span> <span>Querelle linguistique</span> </div> </a> <ul id="toc-Querelle_linguistique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Littérature" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Littérature"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Littérature</span> </div> </a> <ul id="toc-Littérature-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Littérature_en_latin" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Littérature_en_latin"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.1</span> <span>Littérature en latin</span> </div> </a> <ul id="toc-Littérature_en_latin-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Littérature_en_occitan_auvergnat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Littérature_en_occitan_auvergnat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.2</span> <span>Littérature en occitan auvergnat</span> </div> </a> <ul id="toc-Littérature_en_occitan_auvergnat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Littérature_en_occitan_aurillacois" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Littérature_en_occitan_aurillacois"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.3</span> <span>Littérature en occitan aurillacois</span> </div> </a> <ul id="toc-Littérature_en_occitan_aurillacois-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Écrivains_auvergnats" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Écrivains_auvergnats"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.4</span> <span>Écrivains auvergnats</span> </div> </a> <ul id="toc-Écrivains_auvergnats-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Auvergne_et_littérature_française" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Auvergne_et_littérature_française"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.5</span> <span>Auvergne et littérature française</span> </div> </a> <ul id="toc-Auvergne_et_littérature_française-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Regard_féminin" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Regard_féminin"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.6</span> <span>Regard féminin</span> </div> </a> <ul id="toc-Regard_féminin-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Auvergne_et_la_fiction" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Auvergne_et_la_fiction"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2.7</span> <span>Auvergne et la fiction</span> </div> </a> <ul id="toc-Auvergne_et_la_fiction-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Liturgies_régionales" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liturgies_régionales"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Liturgies régionales</span> </div> </a> <ul id="toc-Liturgies_régionales-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Peinture" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Peinture"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Peinture</span> </div> </a> <ul id="toc-Peinture-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-École_de_Murol" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#École_de_Murol"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.1</span> <span>École de Murol</span> </div> </a> <ul id="toc-École_de_Murol-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Peintres_reconnus" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Peintres_reconnus"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.2</span> <span>Peintres reconnus</span> </div> </a> <ul id="toc-Peintres_reconnus-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Musique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Musique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5</span> <span>Musique</span> </div> </a> <ul id="toc-Musique-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Musique_classique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Musique_classique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5.1</span> <span>Musique classique</span> </div> </a> <ul id="toc-Musique_classique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Orchestre_national_d&#039;Auvergne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Orchestre_national_d&#039;Auvergne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5.2</span> <span>Orchestre national d'Auvergne</span> </div> </a> <ul id="toc-Orchestre_national_d&#039;Auvergne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Musiques_et_instruments_traditionnels" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Musiques_et_instruments_traditionnels"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5.3</span> <span>Musiques et instruments traditionnels</span> </div> </a> <ul id="toc-Musiques_et_instruments_traditionnels-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Chants" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Chants"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5.4</span> <span>Chants</span> </div> </a> <ul id="toc-Chants-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Conservation_du_patrimoine_immatériel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Conservation_du_patrimoine_immatériel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5.5</span> <span>Conservation du patrimoine immatériel</span> </div> </a> <ul id="toc-Conservation_du_patrimoine_immatériel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Danse" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Danse"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.6</span> <span>Danse</span> </div> </a> <ul id="toc-Danse-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Costume_régional" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Costume_régional"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.7</span> <span>Costume régional</span> </div> </a> <ul id="toc-Costume_régional-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Habitat_traditionnel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Habitat_traditionnel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.8</span> <span>Habitat traditionnel</span> </div> </a> <ul id="toc-Habitat_traditionnel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gastronomie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Gastronomie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.9</span> <span>Gastronomie</span> </div> </a> <ul id="toc-Gastronomie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Patrimoine_bâti" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Patrimoine_bâti"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Patrimoine bâti</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Patrimoine_bâti-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Patrimoine bâti</span> </button> <ul id="toc-Patrimoine_bâti-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Art_roman_auvergnat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Art_roman_auvergnat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Art roman auvergnat</span> </div> </a> <ul id="toc-Art_roman_auvergnat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Villes_et_villages_pittoresques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Villes_et_villages_pittoresques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Villes et villages pittoresques</span> </div> </a> <ul id="toc-Villes_et_villages_pittoresques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Patrimoine_civil_et_militaire" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Patrimoine_civil_et_militaire"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.3</span> <span>Patrimoine civil et militaire</span> </div> </a> <ul id="toc-Patrimoine_civil_et_militaire-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ouvrages_d&#039;art" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ouvrages_d&#039;art"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.4</span> <span>Ouvrages d'art</span> </div> </a> <ul id="toc-Ouvrages_d&#039;art-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Honneur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Honneur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Honneur</span> </div> </a> <ul id="toc-Honneur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Notes_et_références-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Notes et références</span> </button> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Notes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Notes</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Références</span> </div> </a> <ul id="toc-Références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Bibliographie-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Bibliographie</span> </button> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Personnalités" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Personnalités"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.1</span> <span>Personnalités</span> </div> </a> <ul id="toc-Personnalités-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Littérature_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Littérature_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.2</span> <span>Littérature</span> </div> </a> <ul id="toc-Littérature_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Histoire_et_culture" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Histoire_et_culture"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.3</span> <span>Histoire et culture</span> </div> </a> <ul id="toc-Histoire_et_culture-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sources_d&#039;eaux_minérales" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sources_d&#039;eaux_minérales"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10.4</span> <span>Sources d'eaux minérales</span> </div> </a> <ul id="toc-Sources_d&#039;eaux_minérales-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Auvergne</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 30 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-30" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">30 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%88%D9%81%D8%B1%D9%86%D9%8A%D8%A9" title="أوفرنية – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="أوفرنية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Alv%C3%A8rnia" title="Alvèrnia – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Alvèrnia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A9%CE%B2%CE%AD%CF%81%CE%BD%CE%B7" title="Ωβέρνη – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Ωβέρνη" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Auvergne" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/A%C5%ADvernjo" title="Aŭvernjo – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Aŭvernjo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Auvernia" title="Auvernia – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Auvernia" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Auvernia" title="Auvernia – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Auvernia" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Auvergne_(ard)" title="Auvergne (ard) – mannois" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Auvergne (ard)" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="mannois" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Auvergne" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%86%E0%A4%B5%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%A8" title="आवर्न – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="आवर्न" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%95%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%B6" title="Օվերն – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Օվերն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%AA%E3%83%BC%E3%83%B4%E3%82%A7%E3%83%AB%E3%83%8B%E3%83%A5%E5%9C%B0%E5%9F%9F%E5%9C%8F" title="オーヴェルニュ地域圏 – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="オーヴェルニュ地域圏" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%98" title="ოვერნი – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ოვერნი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8C" title="Овернь – kazakh" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Овернь" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazakh" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%9A" title="Оверњ – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Оверњ" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Auv%C3%A8rnhe_(Occit%C3%A0nia)" title="Auvèrnhe (Occitània) – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Auvèrnhe (Occitània)" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Alvernia" title="Alvernia – piémontais" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Alvernia" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="piémontais" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Auvergne_(region)" title="Auvergne (region) – écossais" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Auvergne (region)" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="écossais" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Auvergne" title="Auvergne – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Auvergne" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8C" title="Овернь – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Овернь" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1152#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Auvergne" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Auvergne" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Auvergne"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Auvergne"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Auvergne" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Auvergne" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;oldid=222866819" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&amp;page=Auvergne&amp;id=222866819&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FAuvergne"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FAuvergne"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Auvergne"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&amp;page=Auvergne&amp;action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Auvergne" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://fr.wikinews.org/wiki/Cat%C3%A9gorie:Auvergne" hreflang="fr"><span>Wikinews</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikivoyage mw-list-item"><a href="https://fr.wikivoyage.org/wiki/Auvergne" hreflang="fr"><span>Wikivoyage</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1152" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span id="coordinates" class="noprint"><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Map/13/45.7/3.3/fr" data-zoom="13" data-lat="45.7" data-lon="3.3" data-overlays="[&quot;_1a166f16cebebb4b37b7f520dd90e005ac86437d&quot;]">45°&#160;42′&#160;nord, 3°&#160;18′&#160;est</a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l&#039;encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Cet article concerne la région culturelle et historique.&#32;Pour l'ancienne région administrative, voir <a href="/wiki/Auvergne_(ancienne_r%C3%A9gion_administrative)" title="Auvergne (ancienne région administrative)">Auvergne (ancienne région administrative)</a>. Pour les homonymes, voir <a href="/wiki/Auvergne_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Auvergne (homonymie)">Auvergne (homonymie)</a>. </p> </div></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <table class="infobox_v2 infobox infobox--frwiki noarchive"> <tbody><tr> <td colspan="2" class="entete entete map" style="background-color:#BBDEFD;color:black;">Auvergne <br /><small><i>Auvèrnha</i> <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr><br /><i>Euvarnhà</i> <abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr></small><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r151886662">.mw-parser-output .entete.map{background-image:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/7a/Picto_infobox_map.png")}</style> </td></tr> <tr><td colspan="1" align="center"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Blason_de_l%27Auvergne.svg" class="mw-file-description" title="Blason de Auvergne"><img alt="Blason de Auvergne" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Blason_de_l%27Auvergne.svg/65px-Blason_de_l%27Auvergne.svg.png" decoding="async" width="65" height="72" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Blason_de_l%27Auvergne.svg/98px-Blason_de_l%27Auvergne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Blason_de_l%27Auvergne.svg/130px-Blason_de_l%27Auvergne.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="660" /></a></span><br /><small><a href="/wiki/Blason_de_l%27Auvergne" title="Blason de l&#39;Auvergne">Blason de l'Auvergne</a> </small></td> <td colspan="1" align="center"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Auvergne.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de Auvergne"><img alt="Drapeau de Auvergne" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/130px-Flag_of_Auvergne.svg.png" decoding="async" width="130" height="78" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/195px-Flag_of_Auvergne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/260px-Flag_of_Auvergne.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="300" /></a></span><br /><small><a href="/wiki/Drapeau_de_l%27Auvergne" title="Drapeau de l&#39;Auvergne">Drapeau de l'Auvergne</a> </small></td> </tr><tr> <td colspan="2" style="text-align:center; line-height: 1.5em;"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/Fichier:Auvergne_Province.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Auvergne" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Auvergne_Province.jpg/280px-Auvergne_Province.jpg" decoding="async" width="280" height="346" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ca/Auvergne_Province.jpg 1.5x" data-file-width="418" data-file-height="517" /></a></span> <br />L'Auvergne<br /><small>Limites du début de l'ère chrétienne au <abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle (couleur)</small><br /><small>Limites du <abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> au <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle (ligne bleue)</small> </td></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding:4px; text-align:center; background-color:#BBDEFD; color:#000000">Administration</th></tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Liste_des_pays_du_monde" title="Liste des pays du monde">Pays</a> </th> <td><span class="datasortkey" data-sort-value="France"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France_(1976%E2%80%932020).svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la France"><img alt="Drapeau de la France" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/20px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/30px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/40px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/France" title="France">France</a></span> </td> </tr> <tr> <th scope="row">Statut </th> <td><a href="/wiki/R%C3%A9gion_historique" title="Région historique">Entité géographique et culturelle</a> </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/D%C3%A9partement_fran%C3%A7ais" title="Département français">Départements français</a> </th> <td><a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a> (03) (partie)<br /><a href="/wiki/Cantal_(d%C3%A9partement)" title="Cantal (département)">Cantal</a> (15)<br /><a href="/wiki/Haute-Loire" title="Haute-Loire">Haute-Loire</a> (43) (partie)<br /><a href="/wiki/Puy-de-D%C3%B4me" title="Puy-de-Dôme">Puy-de-Dôme</a> (63) </td> </tr> <tr> <th scope="row">Villes principales </th> <td><a href="/wiki/Ambert" title="Ambert">Ambert</a>, <a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a>, <a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a>, <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>, <a href="/wiki/Cournon_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="Cournon d&#39;Auvergne">Cournon d'Auvergne</a>, <a href="/wiki/Issoire" title="Issoire">Issoire</a>, <a href="/wiki/Mauriac_(Cantal)" title="Mauriac (Cantal)">Mauriac</a>, <a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a>, <a href="/wiki/Saint-Flour_(Cantal)" title="Saint-Flour (Cantal)">Saint-Flour</a>, <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a>, <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>a<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>-<a href="/wiki/Cusset" title="Cusset">Cusset</a>. </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/ISO_3166-2:FR" title="ISO 3166-2:FR">ISO 3166-2</a> </th> <td><code>FR-03</code><br /><code>FR-15</code><br /><code>FR-43</code><br /><code>FR-63</code> </td> </tr> <tr> <th colspan="2" style="padding:4px; text-align:center; background-color:#BBDEFD; color:#000000">Démographie</th></tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Gentil%C3%A9" title="Gentilé">Gentilé</a> </th> <td><a href="/wiki/Auvergnats" title="Auvergnats">Auvergnat, Auvergnate</a> </td> </tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Recensement_de_la_population" title="Recensement de la population">Population</a> </th> <td>1&#160;362&#160;367&#160;<abbr class="abbr" title="habitant">hab.</abbr><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> <small>(2014)</small> </td> </tr> <tr> <th scope="row" style="vertical-align: bottom"><a href="/wiki/Densit%C3%A9_de_population" title="Densité de population">Densité</a></th> <td>52&#160;<abbr class="abbr" title="habitant par kilomètre carré">hab./km<sup>2</sup></abbr></td></tr> <tr> <th colspan="2" style="padding:4px; text-align:center; background-color:#BBDEFD; color:#000000">Géographie</th></tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Coordonn%C3%A9es_g%C3%A9ographiques" title="Coordonnées géographiques">Coordonnées</a> </th><td><a class="mw-kartographer-maplink" data-mw-kartographer="maplink" data-style="osm-intl" href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Map/13/45.7/3.3/fr" data-zoom="13" data-lat="45.7" data-lon="3.3" data-overlays="[&quot;_1a166f16cebebb4b37b7f520dd90e005ac86437d&quot;]">45°&#160;42′&#160;nord, 3°&#160;18′&#160;est</a> </td></tr> <tr> <th scope="row"><a href="/wiki/Aire_(g%C3%A9om%C3%A9trie)#Superficie" title="Aire (géométrie)">Superficie</a> </th> <td>26&#160;013&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre carré">km<sup>2</sup></abbr> <sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> </td> </tr> <tr> <th scope="row">Point culminant </th> <td><a href="/wiki/Puy_de_Sancy" title="Puy de Sancy">Puy de Sancy</a> (1&#160;885&#160;<abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr>) </td> </tr> <tr> <th colspan="2" style="padding:4px; text-align:center; background-color:#BBDEFD; color:#000000">Divers</th></tr> <tr> <th scope="row">Langue régionale </th> <td><a href="/wiki/Auvergnat" title="Auvergnat">auvergnat</a>,<br /><a href="/wiki/Aurillacois_(dialecte)" title="Aurillacois (dialecte)">aurillacois</a>, <br /><a href="/wiki/Bourbonnais_(dialecte)" class="mw-redirect" title="Bourbonnais (dialecte)">bourbonnais</a><br /><a href="/wiki/Vivaro-alpin" title="Vivaro-alpin">vivaro-alpin</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>b<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> </td> </tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;background-color:left;"><div class="references-small decimal" style=""> </div></td> </tr><tr> <td class="navigation-only" colspan="2" style="border-top: 2px #BBDEFD solid; font-size: 80%; background:inherit; color: inherit; text-align: right;"><span class="plainlinks" style="float:left;"><a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=0"><span class="infodoc">modifier</span></a></span>&#160;<span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Infobox_Subdivision_administrative" title="Consultez la documentation du modèle"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></td> </tr> </tbody></table> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Auvergne_historique_departements.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Auvergne_historique_departements.gif/285px-Auvergne_historique_departements.gif" decoding="async" width="285" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Auvergne_historique_departements.gif/428px-Auvergne_historique_departements.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Auvergne_historique_departements.gif/570px-Auvergne_historique_departements.gif 2x" data-file-width="650" data-file-height="645" /></a><figcaption>La province d'Auvergne superposée à la carte des départements français.</figcaption></figure> <p>L&#39;<b>Auvergne</b> (en <a href="/wiki/Auvergnat" title="Auvergnat">auvergnat</a> <i>Auvèrnha<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup></i><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite_crochet">[</span>c<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ou <i>Euvarnhà</i><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite_crochet">[</span>d<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>) est une <a href="/wiki/R%C3%A9gion_historique" title="Région historique">région historique et culturelle</a> située dans le centre de la <a href="/wiki/France" title="France">France</a>, au cœur du <a href="/wiki/Massif_central" title="Massif central">Massif central</a>. </p><p>De 1941 à 1946 et de 1956 à 2015, la <a href="/wiki/Auvergne_(ancienne_r%C3%A9gion_administrative)" title="Auvergne (ancienne région administrative)">région Auvergne</a> fut également une <a href="/wiki/R%C3%A9gion_fran%C3%A7aise" title="Région française">région administrative</a> française<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite_crochet">[</span>e<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> composée des quatre départements de l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a>, du <a href="/wiki/Cantal_(d%C3%A9partement)" title="Cantal (département)">Cantal</a>, de la <a href="/wiki/Haute-Loire" title="Haute-Loire">Haute-Loire</a> et du <a href="/wiki/Puy-de-D%C3%B4me" title="Puy-de-Dôme">Puy-de-Dôme</a><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite_crochet">[</span>f<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Sa plus grande ville, <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>, en était le chef-lieu. Cette région a été supprimée le <time class="nowrap" datetime="2016-01-01" data-sort-value="2016-01-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier 2016</time> par la <a href="/wiki/Loi_relative_%C3%A0_la_d%C3%A9limitation_des_r%C3%A9gions,_aux_%C3%A9lections_r%C3%A9gionales_et_d%C3%A9partementales_et_modifiant_le_calendrier_%C3%A9lectoral" title="Loi relative à la délimitation des régions, aux élections régionales et départementales et modifiant le calendrier électoral">loi sur l'Acte <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr> de la décentralisation</a>. Les départements qui la composaient font maintenant partie de la nouvelle région<sup id="cite_ref-gouvernement.fr_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-gouvernement.fr-10"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Auvergne-Rh%C3%B4ne-Alpes" title="Auvergne-Rhône-Alpes">Auvergne-Rhône-Alpes</a>. </p><p>Avec plus de 2&#160;600&#160;ans d'histoire, l'Auvergne est une des plus anciennes régions de France et une des mieux identifiées<sup id="cite_ref-PBDLA_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-PBDLA-11"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Toutefois, son territoire est perçu de façon variable et le géographe <a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a> compte quatre définitions possibles pour les contours de la région. Ainsi, en plus de l’ancienne région administrative, il y a deux Auvergne historiques. La première a existé jusqu'au <abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle et correspond à la cité des <a href="/wiki/Arvernes" title="Arvernes">Arvernes</a> ou <i>Arvernie</i> qui se perpétua avec le <a href="/wiki/Archidioc%C3%A8se_de_Clermont" title="Archidiocèse de Clermont">diocèse primitif de Clermont</a>. La constitution du <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bourbon" title="Duché de Bourbon">duché de Bourbon</a> confisqua le nord de son territoire et laissa une province plus petite au <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite_crochet">[</span>g<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite_crochet">[</span>6<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Enfin, dans l&#39;<i>imaginaire parisien</i>, l'Auvergne apparaît souvent comme une région plus vaste. Au <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> et au <a href="/wiki/XXe_si%C3%A8cle" title="XXe siècle"><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> une vague d'immigration venant d'Auvergne, de l'<a href="/wiki/Aveyron_(d%C3%A9partement)" title="Aveyron (département)">Aveyron</a>, de la <a href="/wiki/Loz%C3%A8re_(d%C3%A9partement)" title="Lozère (département)">Lozère</a> et de la <a href="/wiki/Montagne_limousine" title="Montagne limousine">montagne limousine</a> a submergé la capitale. Elle y a imposé son folklore et a été identifiée comme celle des «&#160;<a href="/wiki/Bougnat" title="Bougnat">Auvergnats de Paris</a>&#160;» ou «&#160;bougnats&#160;». Il n'est pas rare que toute la partie sud du Massif central soit ainsi assimilée à l'Auvergne. Clin d’œil à l'histoire, cette aire territoriale fait penser à celle des peuples vassaux des Arvernes sous l’Antiquité<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite_crochet">[</span>7<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Même si cette région n’a plus de concrétisation administrative, son histoire et sa géographie lui donnent une profonde cohérence. Sa <a href="/wiki/M%C3%A9tropole_(intercommunalit%C3%A9_fran%C3%A7aise)" title="Métropole (intercommunalité française)">métropole</a>, Clermont-Ferrand, la polarise en totalité et confirme cette unité. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Dénomination_et_blason"><span id="D.C3.A9nomination_et_blason"></span>Dénomination et blason</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=1" title="Modifier la section : Dénomination et blason" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=1" title="Modifier le code source de la section : Dénomination et blason"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'Auvergne tient son nom du peuple des <a href="/wiki/Arvernes" title="Arvernes">Arvernes</a>, dont le nom est généralement interprété comme «&#160;ceux qui vivent devant des terres plantées d'aulnes&#160;» par composition du préfixe gaulois <i>are</i> («&#160;près de&#160;», «&#160;devant&#160;») et de <i>verno</i> ou <i>uerno</i> («&#160;aulnes&#160;» ou «&#160;aulnaies&#160;»)<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite_crochet">[</span>8<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le nom Auvergne est écrit en roman médiéval ou en <a href="/wiki/Auvergnat" title="Auvergnat">auvergnat</a> <i>Arvernha</i>, <i>Auvernha</i>, <i>Auvernhe</i> ou dans le nord de la Lozère <i>Alvernhe</i><sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite_crochet">[</span>h<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La chaîne évolutive de ce toponyme est&#160;: <i>Arvernia</i>&#160;› <i>Alvernia</i>&#160;› <i>Alvernha</i>&#160;› <i>Auvernha</i>&#160;› <i>Auvergne</i><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite_crochet">[</span>i<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Blason_de_l%27Auvergne" title="Blason de l&#39;Auvergne">Blason de l'Auvergne</a>.</div></div> <p>Le <a href="/wiki/Blason_de_l%27Auvergne" title="Blason de l&#39;Auvergne">blason de l'Auvergne</a>, <i>d’or au <a href="/wiki/Gonfanon" title="Gonfanon">gonfanon</a> de <a href="/wiki/Gueules" title="Gueules">gueules</a> bordé de <a href="/wiki/Sinople" title="Sinople">sinople</a></i>, a été pris par les <a href="/wiki/Liste_des_comtes_d%27Auvergne" title="Liste des comtes d&#39;Auvergne">comtes d'Auvergne</a> depuis au moins le <a href="/wiki/XIIe_si%C3%A8cle" title="XIIe siècle"><abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>, les sceaux et l'iconographie des comtes <span><a href="/wiki/Robert_IV_comte_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="Robert IV comte d&#39;Auvergne"><span class="nowrap">Robert <abbr class="abbr" title="4"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">IV</span></abbr></span></a></span> et <span><a href="/wiki/Guy_II_d%27Auvergne" title="Guy II d&#39;Auvergne"><span class="nowrap">Guy <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></span></a></span> présentant déjà le gonfanon pour emblème de l'Auvergne<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite_crochet">[</span>9<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'origine de cet emblème n'est pas certaine. Il pourrait s'agir de la bannière de l'<a href="/wiki/Liste_des_abb%C3%A9s_d%27Aurillac" title="Liste des abbés d&#39;Aurillac">abbé d’Aurillac</a> autour de laquelle se rallièrent les chevaliers de la nation d'Auvergne lors de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_croisade" title="Première croisade">conquête de Jérusalem</a> ou alors de celle d'<a href="/wiki/Eustache_III_de_Boulogne" title="Eustache III de Boulogne">Eustache III</a>, aïeul d'<a href="/wiki/Ad%C3%A9la%C3%AFde_de_Brabant" title="Adélaïde de Brabant">Adélaïde de Brabant</a>, la mère du comte. Eustache III avait le titre de <a href="/wiki/Liste_des_comtes_de_Boulogne" title="Liste des comtes de Boulogne">comte de Boulogne-sur-Mer</a> et était le frère de <a href="/wiki/Godefroy_de_Bouillon" title="Godefroy de Bouillon">Godefroy de Bouillon</a>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-traditional" style="max-width: 978px;"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_2_pans.svg" class="mw-file-description" title="Ancienne bannière de l&#39;abbaye d&#39;Aurillac utilisée pendant la première croisade."><img alt="Ancienne bannière de l&#39;abbaye d&#39;Aurillac utilisée pendant la première croisade." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_2_pans.svg/60px-Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_2_pans.svg.png" decoding="async" width="60" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_2_pans.svg/90px-Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_2_pans.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_2_pans.svg/119px-Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_2_pans.svg.png 2x" data-file-width="624" data-file-height="1251" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Ancienne bannière de l'<a href="/wiki/Abbaye_d%27Aurillac" class="mw-redirect" title="Abbaye d&#39;Aurillac">abbaye d'Aurillac</a> utilisée pendant la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_croisade" title="Première croisade">première croisade</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_3_pans.svg" class="mw-file-description" title="Bannière de l&#39;abbaye d&#39;Aurillac XIe&#160;siècle."><img alt="Bannière de l&#39;abbaye d&#39;Aurillac XIe&#160;siècle." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_3_pans.svg/60px-Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_3_pans.svg.png" decoding="async" width="60" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_3_pans.svg/90px-Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_3_pans.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_3_pans.svg/120px-Banni%C3%A8re_fr_Saint-G%C3%A9raud_-_3_pans.svg.png 2x" data-file-width="627" data-file-height="1251" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Bannière de l'abbaye d'Aurillac <abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Blason_de_l%27Auvergne.svg" class="mw-file-description" title="Blason adopté des comtes d&#39;Auvergne (XIIe&#160;siècle)."><img alt="Blason adopté des comtes d&#39;Auvergne (XIIe&#160;siècle)." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Blason_de_l%27Auvergne.svg/109px-Blason_de_l%27Auvergne.svg.png" decoding="async" width="109" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Blason_de_l%27Auvergne.svg/164px-Blason_de_l%27Auvergne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Blason_de_l%27Auvergne.svg/218px-Blason_de_l%27Auvergne.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="660" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Blason adopté des comtes d'Auvergne (<abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle).</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Histoire">Histoire</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=2" title="Modifier la section : Histoire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=2" title="Modifier le code source de la section : Histoire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Histoire_de_l%27Auvergne" title="Histoire de l&#39;Auvergne">Histoire de l'Auvergne</a> et <a href="/wiki/Arvernes" title="Arvernes">Arvernes</a>.</div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pays_des_Arvernes">Pays des Arvernes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=3" title="Modifier la section : Pays des Arvernes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=3" title="Modifier le code source de la section : Pays des Arvernes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:R%C3%A9gion_Auvergne_et_cit%C3%A9_des_arvernes.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/R%C3%A9gion_Auvergne_et_cit%C3%A9_des_arvernes.jpg/220px-R%C3%A9gion_Auvergne_et_cit%C3%A9_des_arvernes.jpg" decoding="async" width="220" height="272" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/R%C3%A9gion_Auvergne_et_cit%C3%A9_des_arvernes.jpg/330px-R%C3%A9gion_Auvergne_et_cit%C3%A9_des_arvernes.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/90/R%C3%A9gion_Auvergne_et_cit%C3%A9_des_arvernes.jpg 2x" data-file-width="418" data-file-height="517" /></a><figcaption>La cité des Arvernes superposée aux quatre départements de l'Allier, du Cantal, de la Haute-Loire et du Puy-de-Dôme.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Statue_de_Vercing%C3%A9torix._(2).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Statue_de_Vercing%C3%A9torix._%282%29.jpg/220px-Statue_de_Vercing%C3%A9torix._%282%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Statue_de_Vercing%C3%A9torix._%282%29.jpg/330px-Statue_de_Vercing%C3%A9torix._%282%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Statue_de_Vercing%C3%A9torix._%282%29.jpg/440px-Statue_de_Vercing%C3%A9torix._%282%29.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption><a href="/wiki/Statue_%C3%A9questre_de_Vercing%C3%A9torix_(Auguste_Bartholdi)" class="mw-redirect" title="Statue équestre de Vercingétorix (Auguste Bartholdi)">Statue équestre de Vercingétorix (Auguste Bartholdi)</a>.</figcaption></figure> <p>L'Auvergne doit son nom au <a href="/wiki/Gaulois_(peuples)" title="Gaulois (peuples)">peuple gaulois</a> des <a href="/wiki/Arvernes" title="Arvernes">Arvernes</a>. C'était l'une des tribus les plus puissantes et les plus riches de la Gaule antique. Cette prédominance s’explique par plusieurs raisons. Le territoire arverne donnait à ses occupants une totale autonomie agricole, il se composait au centre de la grande plaine très fertile de la <a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Limagne</a>, de coteaux fruiticoles sur le pourtour et enfin de grandes prairies de moyenne montagne idéales pour l'élevage. Ces zones d'autosubsistance étaient noyées dans un dense massif forestier qui fournissait l'énergie nécessaire à la mise en place d'industries prospères<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite_crochet">[</span>10<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: la céramique et la métallurgie. <a href="/wiki/Lezoux" title="Lezoux">Lezoux</a> devint à l'époque gallo-romaine un des plus grands centres de production de poteries (en particulier <a href="/wiki/C%C3%A9ramique_sigill%C3%A9e" title="Céramique sigillée">sigillées</a>) d'Europe. Ces poteries font partie du matériel archéologique courant que l'on retrouve partout dans le nord de l'Europe<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite_crochet">[</span>j<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et servent à la datation des lieux fouillés. L'exploitation de nombreuses mines d'or, d'argent et d'autres métaux (exploitées depuis 400 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> au minimum)<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite_crochet">[</span>11<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> permit de faire de la métallurgie, de la forge et de l'<a href="/wiki/Orf%C3%A8vrerie" title="Orfèvrerie">orfèvrerie</a> (en particulier du travail du cuivre) une grande spécialité arverne. Dans la <i><a href="/wiki/Guerre_des_Gaules" title="Guerre des Gaules">Guerre des Gaules</a></i> de <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">César</a>, <a href="/wiki/Vercing%C3%A9torix" title="Vercingétorix">Vercingétorix</a> est décrit avec «&#160;une grande armure faite de nombreuses pièces d'argent assemblées et reflétant le soleil&#160;». Les Arvernes frappaient leur propre monnaie et multipliaient les échanges commerciaux avec les tribus voisines (moins de <span class="nowrap">15 monnaies</span> connues pour <span class="nowrap">57 peuples</span> gaulois). Ils développèrent au centre du monde gaulois un commerce est-ouest et nord-sud engendrant une grande richesse. La puissance militaire des arvernes était importante, elle s’appuyait sur un territoire difficile à atteindre par les armées adverses car entouré sur quasiment tous ses côtés par des massifs montagneux (seul le nord était ouvert sur les plaines du centre de la Gaule). Enfin, il y avait au sommet du <a href="/wiki/Puy_de_D%C3%B4me" title="Puy de Dôme">puy de Dôme</a> un sanctuaire d'une importance majeure pour plusieurs nations gauloises qui s'y retrouvaient. </p><p>Les recherches archéologiques les plus récentes situent la capitale des Arvernes de la fin du second âge du fer à l'<a href="/wiki/Oppidum_de_Corent" title="Oppidum de Corent">oppidum de Corent</a><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite_crochet">[</span>12<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite_crochet">[</span>13<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Conf%C3%A9d%C3%A9ration_Arverne.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_Arverne.png/220px-Conf%C3%A9d%C3%A9ration_Arverne.png" decoding="async" width="220" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_Arverne.png/330px-Conf%C3%A9d%C3%A9ration_Arverne.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_Arverne.png 2x" data-file-width="437" data-file-height="561" /></a><figcaption>La Confédération arverne. En rouge, la cité des Arvernes. En orange, les Vellaves&#160;: peuple client des Arvernes, mais d'après <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> ce sont des Arvernes ayant fait sécession. En vert&#160;: les peuples clients, vassaux. En bleu&#160;: Les alliés des Arvernes.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> décrit une royauté arverne puissante qui impose au <abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle&#160;<abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> son hégémonie sur les peuples gaulois<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite_crochet">[</span>14<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> avec notamment les règnes des rois arvernes <a href="/wiki/Luern" title="Luern">Luern</a> et <a href="/wiki/Bituitos" title="Bituitos">Bituit</a>. Si beaucoup d'historiens, dans la ligne de <a href="/wiki/Camille_Jullian" title="Camille Jullian">Camille Jullian</a>, ont décrit la Gaule Celtique comme un «&#160;empire arverne&#160;»<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite_crochet">[</span>15<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, on parle plutôt aujourd'hui d'une «&#160;hégémonie&#160;» similaire à celle de certaines cités grecques classiques, comme celle qu'exercèrent <a href="/wiki/Ath%C3%A8nes" title="Athènes">Athènes</a> ou <a href="/wiki/Sparte" title="Sparte">Sparte</a>, c'est-à-dire non pas une structure politique, mais une ascendance diplomatique, militaire, culturelle et économique. La confédération arverne regroupait les <a href="/wiki/Gabales" title="Gabales">Gabales</a>, les <a href="/wiki/Vellaves" title="Vellaves">Vellaves</a>, les <a href="/wiki/Cadurques" title="Cadurques">Cadurques</a>, les <a href="/wiki/Rut%C3%A8nes" title="Rutènes">Rutènes</a>, et son aire d'influence comprenait une partie du Languedoc et de l'Aquitaine. </p><p><a href="/wiki/Vercing%C3%A9torix" title="Vercingétorix">Vercingétorix</a> prit le titre de <a href="/wiki/Roi" title="Roi">roi</a> en 52 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr> Son père, Celtillos, qui avait tenu cette fonction auparavant, fut exécuté par ses compagnons après avoir tenté de rendre le titre héréditaire. Au cours de l'hiver 53/52 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, Vercingétorix profita d'une révolte des <a href="/wiki/Carnutes" title="Carnutes">Carnutes</a> dans Bourges pour constituer une alliance contre les Romains avec la plupart des <span class="nowrap">57 peuples</span> celtes des deux tiers nord de la Gaule. Pour la consolider et en gage de fidélité, il réclama et obtient de chaque peuple gaulois des «&#160;otages&#160;» (fils ou filles de rois). </p><p>Un des hauts lieux historiques d'Auvergne est celui de la <a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Gergovie" title="Siège de Gergovie">bataille de Gergovie</a>, situé à 12&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> au sud de Clermont-Ferrand<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite_crochet">[</span>16<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, où Vercingétorix battit <a href="/wiki/Jules_C%C3%A9sar" title="Jules César">Jules César</a> en <a href="/wiki/52_av._J.-C." title="52 av. J.-C.">52 av. J.-C.</a>, avant de le poursuivre avec ses cavaliers et ses troupes vers le nord. </p><p>Beaucoup plus tard, le <a href="/wiki/Si%C3%A8ge_d%27Al%C3%A9sia" title="Siège d&#39;Alésia">siège d'Alésia</a><sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite_crochet">[</span>k<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> se termina par une victoire romaine et marqua la fin du roi arverne. Pour enfermer les troupes Arvernes dans Alésia, les légionnaires romains construisirent pendant des mois <span class="nowrap">14 lignes</span> de pièges (fosses avec pieux entre autres) et de fortifications sur plusieurs centaines de mètres. L'arrivée trop tardive des secours des Gaulois de l'ouest (pourtant fortes de plus de 300&#160;000&#160;hommes) fut déterminante dans la défaite. Par deux fois, les troupes gauloises dirigées par plusieurs chefs furent à deux doigts d'établir une jonction avec les assiégés. Ces tentatives menées à la tombée de la nuit permirent à Vercingétorix et ses cavaliers de faire des échappées mais coûtèrent de nombreux morts aux troupes arvernes. Vercingétorix négocia sa reddition contre la vie sauve pour les 60&#160;000&#160;rescapés d'Alésia. Après le départ des Gaulois de l'ouest, on l'emprisonna à Rome et on le fit figurer au <a href="/wiki/Triomphe_romain" title="Triomphe romain">triomphe</a> de César&#160;; après quoi il fut exécuté. </p><p>Les Romains créèrent par la suite la ville d'<a href="/wiki/Augustonemetum" title="Augustonemetum">Augustonemetum</a> sur l'un des cinq sites urbains arvernes existants, lui-même site d'un ancien volcan. Cette ville deviendra plus tard Clermont-Ferrand. La partie est de la commune actuelle était d'ailleurs occupé par une agglomération de plaine importante (site d'<a href="/wiki/Agglom%C3%A9ration_protohistorique_d%27Aulnat" title="Agglomération protohistorique d&#39;Aulnat">Aulnat-Gandaillat</a>)<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite_crochet">[</span>17<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Auvergne_romaine">Auvergne romaine</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=4" title="Modifier la section : Auvergne romaine" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=4" title="Modifier le code source de la section : Auvergne romaine"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Ruines_du_Temple_de_Mercure.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Ruines_du_Temple_de_Mercure.jpg/220px-Ruines_du_Temple_de_Mercure.jpg" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Ruines_du_Temple_de_Mercure.jpg/330px-Ruines_du_Temple_de_Mercure.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Ruines_du_Temple_de_Mercure.jpg/440px-Ruines_du_Temple_de_Mercure.jpg 2x" data-file-width="4160" data-file-height="2340" /></a><figcaption><a href="/wiki/Temple_de_Mercure_(puy_de_D%C3%B4me)" title="Temple de Mercure (puy de Dôme)">Temple de Mercure</a> au sommet du <a href="/wiki/Puy_de_D%C3%B4me" title="Puy de Dôme">puy de Dôme</a>.</figcaption></figure> <p>Après sa victoire sur les Arvernes, César amorce une politique habile qui les ménage et les associe au pouvoir. Les deux siècles qui suivent la colonisation correspondent à une période de paix et de prospérité. L’Auvergne fait partie de la province d’<a href="/wiki/Gaule_aquitaine" title="Gaule aquitaine">Aquitaine</a>, les quelques Romains qui viennent s’y installer sont rapidement assimilés, les modes de vie arvernes et romains sont peu différents et facilitent l’association. Le latin s’impose tardivement sur la langue gauloise. La capitale gallo-romaine, <a href="/wiki/Augustonemetum" title="Augustonemetum">Augustonemetum</a>, prend le nom d’<a href="/wiki/Arvernis" title="Arvernis">Arvernis</a> au <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. </p><p>À la fin du <abbr class="abbr" title="3ᵉ siècle"><span class="romain">III</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle ou au <abbr class="abbr" title="4ᵉ siècle"><span class="romain">IV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, <a href="/wiki/Austremoine_de_Clermont" title="Austremoine de Clermont">saint Austremoine</a> évangélise l’Auvergne. À cette époque, la province est menacée par la poussée des peuples germaniques et l'affaiblissement de l'empire. En 469, l’autorité de Rome est toujours reconnue mais la province est encerclée par les <a href="/wiki/Burgondes" title="Burgondes">Burgondes</a> et les <a href="/wiki/Wisigoths" title="Wisigoths">Wisigoths</a>. Ces derniers, menés par le roi <a href="/wiki/Euric" title="Euric">Euric</a>, déferlent sur le pays en 471. <a href="/wiki/Sidoine_Apollinaire" title="Sidoine Apollinaire">Sidoine Apollinaire</a>, onzième <a href="/wiki/Liste_des_%C3%A9v%C3%AAques_et_archev%C3%AAques_de_Clermont" title="Liste des évêques et archevêques de Clermont">évêque d'Auvergne</a>, mène alors la résistance et la défense d'Arvernis pendant quatre ans aux côtés d'<a href="/wiki/Ecdicius" title="Ecdicius">Ecdicius</a>, son beau-frère. Il fournit un riche témoignage sur l'Auvergne à la fin de l'Antiquité<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite_crochet">[</span>l<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite_crochet">[</span>18<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite_crochet">[</span>19<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Moyen_Âge"><span id="Moyen_.C3.82ge"></span>Moyen Âge</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=5" title="Modifier la section : Moyen Âge" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=5" title="Modifier le code source de la section : Moyen Âge"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Haut_Moyen_Âge"><span id="Haut_Moyen_.C3.82ge"></span>Haut Moyen Âge</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=6" title="Modifier la section : Haut Moyen Âge" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=6" title="Modifier le code source de la section : Haut Moyen Âge"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Manglieu_-_Abbatiale_Saint-S%C3%A9bastien_-816.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Manglieu_-_Abbatiale_Saint-S%C3%A9bastien_-816.jpg/220px-Manglieu_-_Abbatiale_Saint-S%C3%A9bastien_-816.jpg" decoding="async" width="220" height="271" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Manglieu_-_Abbatiale_Saint-S%C3%A9bastien_-816.jpg/330px-Manglieu_-_Abbatiale_Saint-S%C3%A9bastien_-816.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Manglieu_-_Abbatiale_Saint-S%C3%A9bastien_-816.jpg/440px-Manglieu_-_Abbatiale_Saint-S%C3%A9bastien_-816.jpg 2x" data-file-width="2040" data-file-height="2515" /></a><figcaption>Plaque de <a href="/wiki/Chancel" title="Chancel">chancel</a> du <abbr class="abbr" title="6ᵉ siècle"><span class="romain">VI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle - <a href="/wiki/%C3%89glise_Saint-S%C3%A9bastien_de_Manglieu" title="Église Saint-Sébastien de Manglieu">Église Saint-Sébastien de Manglieu</a>.</figcaption></figure> <p>En 475, et malgré une résistance victorieuse, Rome choisit de céder l'Auvergne aux wisigoths afin de conserver la <a href="/wiki/Provence" title="Provence">Provence</a>, plus proche géographiquement et culturellement du cœur de l'Empire. L'Auvergne et sa capitale <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont</a> sont intégrées au <a href="/wiki/Royaume_wisigoth" title="Royaume wisigoth">royaume wisigoth</a> d'<a href="/wiki/Euric" title="Euric">Euric</a> et en deviennent une pièce majeure. Habilement, le roi wisigoth choisit le catholique arverne <a href="/wiki/Victorius_(duc)" title="Victorius (duc)">Victorius</a> pour devenir comte d'Auvergne et duc des provinces d'Aquitaine<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite_crochet">[</span>20<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il libère ensuite <a href="/wiki/Sidoine_Apollinaire" title="Sidoine Apollinaire">Sidoine Apollinaire</a> qui retrouve son siège épiscopal après deux années de captivité. À la suite du décès de Victor, le successeur d'<a href="/wiki/Euric" title="Euric">Euric</a>, <a href="/wiki/Alaric_II" title="Alaric II">Alaric II</a>, place <a href="/wiki/Apollinaire_de_Clermont" title="Apollinaire de Clermont">Apollinaire</a> (le fils de Sidoine) sur le trône comtal. Ce dernier a la charge d'une part importante de l'armée wisigothique et mène le combat avec de nombreux auvergnats contre les <a href="/wiki/Francs" title="Francs">Francs</a> lors de la <a href="/wiki/Bataille_de_Vouill%C3%A9" title="Bataille de Vouillé">bataille de Vouillé</a><sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite_crochet">[</span>21<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Après la chute du royaume wisigoth de Toulouse, l'Auvergne passe sous la domination de <a href="/wiki/Clovis_Ier" title="Clovis Ier">Clovis</a>, le roi des Francs. L'aristocratie pro-wisigothe d'Auvergne résiste à cette nouvelle domination comme en témoigne la révolte de <a href="/wiki/Placidina" title="Placidina">Placidina</a> et <a href="/wiki/Arcade_de_Bourges" title="Arcade de Bourges">Arcade</a>. Conquise militairement par <a href="/wiki/Thierry_Ier" title="Thierry Ier">Thierry</a> en 536, l'Auvergne est rattachée à l'<a href="/wiki/Austrasie" title="Austrasie">Austrasie</a> pendant un siècle. Des aristocrates gallo-romains locaux sont nommés <a href="/wiki/Comte" title="Comte">comtes</a> et dirigent la province avec les évêques d'Auvergne. </p><p>À la fin du <abbr class="abbr" title="7ᵉ siècle"><span class="romain">VII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle ou au début du <abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, l'Auvergne passe sous l'influence du <a href="/wiki/Duch%C3%A9_d%27Aquitaine" title="Duché d&#39;Aquitaine">duché d'Aquitaine</a><sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite_crochet">[</span>22<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Gouvernée par les <a href="/wiki/Ducs_d%27Aquitaine" class="mw-redirect" title="Ducs d&#39;Aquitaine">ducs d'Aquitaine</a> qui portent également le titre de <a href="/wiki/Comte_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="Comte d&#39;Auvergne">comte d'Auvergne</a>, elle fait l'objet de convoitises entre francs et aquitains. Durant cette période, ce sont les évêques d'Auvergne qui exercent concrètement le pouvoir<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite_crochet">[</span>23<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ils fondent partout en Auvergne de nombreux <a href="/wiki/Monast%C3%A8re" title="Monastère">monastères</a> (<a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a>, <a href="/wiki/%C3%89glise_Saint-S%C3%A9bastien_de_Manglieu" title="Église Saint-Sébastien de Manglieu">Manglieu</a>, <a href="/wiki/Abbaye_du_Moutier" title="Abbaye du Moutier">Thiers</a> ou encore <a href="/wiki/Abbaye_de_Mozac" title="Abbaye de Mozac">Mozac</a>), qui mènent une grande activité intellectuelle et scolaire<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite_crochet">[</span>24<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et font de l'Auvergne une importante place de la <a href="/wiki/Chr%C3%A9tient%C3%A9" title="Chrétienté">Chrétienté</a>. </p><p>À ces troubles politiques, se rajoutent pendant ces siècles de grandes calamités telles que les épidémies au <abbr class="abbr" title="6ᵉ siècle"><span class="romain">VI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite_crochet">[</span>25<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et les incursions des troupes du <a href="/wiki/Omeyyades" title="Omeyyades">califat ommeyade</a>. En <a href="/wiki/760" title="760">760</a> <a href="/wiki/P%C3%A9pin_le_Bref" title="Pépin le Bref">Pépin le Bref</a>, dans sa lutte contre le duc d'Aquitaine, fait deux incursions dévastatrices qui détruisent la province et sa capitale<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite_crochet">[</span>26<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Normands" title="Normands">normands</a> attaquent la région à partir du <abbr class="abbr" title="9ᵉ siècle"><span class="romain">IX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. Ils assiègent et incendient la capitale<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite_crochet">[</span>27<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> avant d'être chassés de la région par les milices et nobles locaux. Les puissantes familles seigneuriales auvergnates, livrées à elles-mêmes, se mènent des guerres privées incessantes, et pillent la région sans relâche. L'insécurité permanente culmine au <abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite_crochet">[</span>28<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Cette insécurité est à l'origine du mouvement de la «&#160;<a href="/wiki/Paix_de_Dieu" title="Paix de Dieu">Paix de Dieu</a>&#160;», qui naît en Auvergne au milieu du <abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, et qui aura un retentissement formidable dans le monde occidental. Il fondera les bases morales de la société médiévale<sup id="cite_ref-guydanjou_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-guydanjou-41"><span class="cite_crochet">[</span>29<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Moyen_Âge_central"><span id="Moyen_.C3.82ge_central"></span>Moyen Âge central</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=7" title="Modifier la section : Moyen Âge central" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=7" title="Modifier le code source de la section : Moyen Âge central"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Silvester_II._and_the_Devil_Cod._Pal._germ._137_f216v.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Silvester_II._and_the_Devil_Cod._Pal._germ._137_f216v.jpg/220px-Silvester_II._and_the_Devil_Cod._Pal._germ._137_f216v.jpg" decoding="async" width="220" height="295" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Silvester_II._and_the_Devil_Cod._Pal._germ._137_f216v.jpg/330px-Silvester_II._and_the_Devil_Cod._Pal._germ._137_f216v.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Silvester_II._and_the_Devil_Cod._Pal._germ._137_f216v.jpg/440px-Silvester_II._and_the_Devil_Cod._Pal._germ._137_f216v.jpg 2x" data-file-width="463" data-file-height="620" /></a><figcaption>Gerbert d'Aurillac alias <span><a href="/wiki/Sylvestre_II" title="Sylvestre II"><span class="nowrap">Sylvestre <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></span></a></span> et le démon&#160;: illustration datant de 1460.</figcaption></figure> <p>Gouvernée jusqu'alors par les ducs d'Aquitaine et d'Auvergne la province connaît un changement politique majeur à la fin du <abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle quand <a href="/wiki/Guy_Ier_d%27Auvergne" title="Guy Ier d&#39;Auvergne">Guy</a>, vicomte de Clermont et d'Auvergne, se proclame <a href="/wiki/Comte_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="Comte d&#39;Auvergne">comte d'Auvergne</a> et crée la dynastie comtale héréditaire. Les comtes d'Auvergne s'affranchissent de plus en plus de leurs suzerains directs. À mesure que leur autonomie s'affirme, l'Auvergne s'intègre progressivement au royaume de France. Les comtes sont eux-mêmes suzerains de grands seigneurs<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite_crochet">[</span>m<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À la même époque les évêques d'Auvergne deviennent maîtres de grands domaines centrés sur Clermont qui constituent la «&#160;seigneurie épiscopale de Clermont&#160;». </p><p>Du fait de la concurrence politique des comtes, une longue rivalité entre Clermont et Montferrand voit le jour. Le comte d'Auvergne n'avait pas un grand réseau de vassaux, sans doute parce qu'il n'était que le descendant d'un modeste vicomte. Il possédait en propre de nombreuses terres en Basse-Auvergne, la majeure partie de la Limagne, des terres en Brivadois mais très peu de choses en Haute-Auvergne. Il n'était pas le maître de la capitale qui appartenait aux évêques qui avaient aussi de nombreux vassaux en Haute-Auvergne. Le domaine de l'<a href="/wiki/Abbaye_d%27Aurillac" class="mw-redirect" title="Abbaye d&#39;Aurillac">Abbaye d'Aurillac</a> était libre et exempt de toute juridiction et ne relevait que du pape<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite_crochet">[</span>30<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> (il forma par la suite la <a href="/wiki/Carlad%C3%A8s" title="Carladès">vicomté de Carlat</a>). </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Saint_Urbain_II_pr%C3%AAchant_la_croisade.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Saint_Urbain_II_pr%C3%AAchant_la_croisade.jpg/220px-Saint_Urbain_II_pr%C3%AAchant_la_croisade.jpg" decoding="async" width="220" height="181" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Saint_Urbain_II_pr%C3%AAchant_la_croisade.jpg/330px-Saint_Urbain_II_pr%C3%AAchant_la_croisade.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Saint_Urbain_II_pr%C3%AAchant_la_croisade.jpg/440px-Saint_Urbain_II_pr%C3%AAchant_la_croisade.jpg 2x" data-file-width="1113" data-file-height="916" /></a><figcaption>Urbain II prêchant la croisade à Clermont</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Abbaye" title="Abbaye">abbayes</a> d'Auvergne voient leur renommée s'étendre très largement dans la Chrétienté<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite_crochet">[</span>31<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et se bâtissent une solide réputation en Occident. Véritables foyers intellectuels, elles sont particulièrement prospères du <abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#32;au&#32;<abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. Les abbayes d'Aurillac et de la <a href="/wiki/Abbaye_de_la_Chaise-Dieu" class="mw-redirect" title="Abbaye de la Chaise-Dieu">Chaise-Dieu</a> sont les plus célèbres. <a href="/wiki/Gerbert_d%27Aurillac" class="mw-redirect" title="Gerbert d&#39;Aurillac">Gerbert d'Aurillac</a> (926-1003), grand savant et mathématicien favorise l'introduction des chiffres arabes en Occident. Entre 950 et 1150 environ, l'Auvergne se couvre d'admirables églises romanes d'une grande homogénéité de style. C'est la naissance de l'<a href="/wiki/Art_roman_auvergnat" title="Art roman auvergnat">art roman auvergnat</a>. </p><p>En 1095 le pape <span><a href="/wiki/Urbain_II" title="Urbain II"><span class="nowrap">Urbain <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></span></a></span> convoque un <a href="/wiki/Concile_de_Clermont_(1095)" title="Concile de Clermont (1095)">concile à Clermont</a>. À la fin du concile, il lance l'<a href="/wiki/Appel_de_Clermont" title="Appel de Clermont">appel de Clermont</a> et adjure les chrétiens d’Occident de cesser leurs guerres fratricides et de partir pour la Terre Sainte pour délivrer Jérusalem. Une foule considérable de «&#160;pauvres gens&#160;» se met en route pour Jérusalem et sera massacrée par les Turcs. Les seigneurs partent à leur tour, de tout le royaume, dont le <a href="/wiki/Liste_des_comtes_d%27Auvergne" title="Liste des comtes d&#39;Auvergne">comte d'Auvergne</a> <span><a href="/wiki/Guillaume_VI_d%27Auvergne" title="Guillaume VI d&#39;Auvergne"><span class="nowrap">Guillaume <abbr class="abbr" title="6"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">VI</span></abbr></span></a></span>, et de très nombreux seigneurs auvergnats. Ils prendront Jérusalem en 1099. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Tourno%C3%ABl.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Tourno%C3%ABl.JPG/220px-Tourno%C3%ABl.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Tourno%C3%ABl.JPG/330px-Tourno%C3%ABl.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Tourno%C3%ABl.JPG/440px-Tourno%C3%ABl.JPG 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a><figcaption>Le <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Tourno%C3%ABl" title="Château de Tournoël">château de Tournoël</a> fut assiégé en 1212 par les troupes royales</figcaption></figure> <p>En 1147 <a href="/wiki/Robert_III_d%27Auvergne" title="Robert III d&#39;Auvergne">Robert III d'Auvergne</a> meurt en Terre Sainte. À son retour en Auvergne, son fils <a href="/wiki/Guillaume_VII_d%27Auvergne" title="Guillaume VII d&#39;Auvergne">Guillaume «&#160;le jeune&#160;»</a>, se trouve dépossédé par son oncle <a href="/wiki/Guillaume_VIII_comte_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="Guillaume VIII comte d&#39;Auvergne">Guillaume «&#160;l'Ancien&#160;»</a> à qui l'on avait confié les biens et prérogatives pendant l'absence du comte d'Auvergne. Le conflit aboutit à un partage des terres du comté&#160;: Guillaume l'Ancien (ou Guillaume VIII) garde la plus grande partie des terres et conserve le nom de <a href="/wiki/Comt%C3%A9_d%27Auvergne" title="Comté d&#39;Auvergne">comté d'Auvergne</a>&#160;; Guillaume le Jeune (ou Guillaume VII) conserve <a href="/wiki/Montferrand_(quartier)" title="Montferrand (quartier)">Montferrand</a>, la capitale comtale, ainsi que quelques terres autour de <a href="/wiki/Pontgibaud" title="Pontgibaud">Pontgibaud</a> et en <a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Limagne</a> (<a href="/wiki/Dauphin%C3%A9_d%27Auvergne" title="Dauphiné d&#39;Auvergne">Dauphiné d'Auvergne</a>). </p><p>En <a href="/wiki/1212" title="1212">1212</a> le roi de France <a href="/wiki/Philippe-Auguste" class="mw-redirect" title="Philippe-Auguste">Philippe-Auguste</a> envoie une armée en Auvergne et dépouille <span><a href="/wiki/Guy_II_d%27Auvergne" title="Guy II d&#39;Auvergne"><span class="nowrap">Guy <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></span></a></span> de presque tout son comté. L'Auvergne tombe à la suite du <a href="/wiki/Si%C3%A8ge_de_Tourno%C3%ABl" title="Siège de Tournoël">siège de Tournoël</a> en <a href="/wiki/1213" title="1213">1213</a>. Les territoires confisqués, qui représentent la plus grande partie de l'Auvergne, sont annexés au domaine royal et nommés «&#160;Terre d'Auvergne&#160;». Ainsi, à partir du début du <abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, l'ancien comté d'Auvergne se trouve morcelée en quatre entités politiques aux statuts inégaux<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite_crochet">[</span>32<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: Le <a href="/wiki/Comt%C3%A9_(r%C3%A9gion_naturelle_d%27Auvergne)" title="Comté (région naturelle d&#39;Auvergne)">comté d'Auvergne</a>, petite région centrée sur <a href="/wiki/Vic-le-Comte" title="Vic-le-Comte">Vic-le-Comte</a>, le <a href="/wiki/Dauphin%C3%A9_d%27Auvergne" title="Dauphiné d&#39;Auvergne">Dauphiné d'Auvergne</a>, région située à l'ouest d'une ligne Clermont-Issoire, la seigneurie épiscopale de Clermont, propriété de l'évêque de Clermont et la Terre d'Auvergne qui devient en 1360 le <a href="/wiki/Duch%C3%A9_d%27Auvergne" title="Duché d&#39;Auvergne">duché d'Auvergne</a> avec <a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a> pour capitale. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Moyen_Âge_tardif"><span id="Moyen_.C3.82ge_tardif"></span>Moyen Âge tardif</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=8" title="Modifier la section : Moyen Âge tardif" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=8" title="Modifier le code source de la section : Moyen Âge tardif"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Ch%C3%A2teau_du_Pirou_Thiers.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Ch%C3%A2teau_du_Pirou_Thiers.jpg/220px-Ch%C3%A2teau_du_Pirou_Thiers.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Ch%C3%A2teau_du_Pirou_Thiers.jpg/330px-Ch%C3%A2teau_du_Pirou_Thiers.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/50/Ch%C3%A2teau_du_Pirou_Thiers.jpg/440px-Ch%C3%A2teau_du_Pirou_Thiers.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a><figcaption>Le <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_du_Pirou" title="Château du Pirou">château du Pirou</a> à <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a>, bâti en 1410 par <a href="/wiki/Louis_II_de_Bourbon" title="Louis II de Bourbon">Louis II de Bourbon</a> alors seigneur de la Ville.</figcaption></figure> <p>Au <abbr class="abbr" title="14ᵉ siècle"><span class="romain">XIV</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle la province reste dans le giron de la famille capétienne. Elle est donnée en apanage à <a href="/wiki/Alphonse_de_Poitiers" title="Alphonse de Poitiers">Alphonse de Poitiers</a>, puis en 1360 comme duché à <a href="/wiki/Jean_Ier_de_Berry" class="mw-redirect" title="Jean Ier de Berry">Jean <abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr> de Berry</a> (qui rachète aussi la <a href="/wiki/Carlad%C3%A8s" title="Carladès">vicomté de Carlat</a>). Une de ses filles épouse le duc de <a href="/wiki/Maison_cap%C3%A9tienne_de_Bourbon" title="Maison capétienne de Bourbon">Bourbon</a> qui devient alors duc d'Auvergne. Tous leurs domaines sont finalement confisqués par <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Ier_(roi_de_France)" title="François Ier (roi de France)">François&#160;<abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a> en 1527. </p><p>La <a href="/wiki/Peste_noire" title="Peste noire">peste noire</a> frappe durement l'Auvergne, en particulier en 1348, 1349, 1360 et 1383. La mortalité très élevée diminue fortement l'activité de la région<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite_crochet">[</span>33<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Pendant la <a href="/wiki/Guerre_de_Cent_Ans" title="Guerre de Cent Ans">guerre de Cent Ans</a> des hommes d'armes français recrutés sur les terres soumises à l'Angleterre et groupés en <a href="/wiki/Grandes_compagnies" title="Grandes compagnies">grandes compagnies</a> pillent et rançonnent les villes auvergnates. Après 1375, les routiers s'implantent solidement en Haute-Auvergne et ne seront chassés que par une forte expédition royale en 1392. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Auvergne_des_Bourbons">Auvergne des Bourbons</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=9" title="Modifier la section : Auvergne des Bourbons" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=9" title="Modifier le code source de la section : Auvergne des Bourbons"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Duch%C3%A9s_de_Bourbon_et_Auvergne_sous_Charles_III.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Duch%C3%A9s_de_Bourbon_et_Auvergne_sous_Charles_III.jpg/220px-Duch%C3%A9s_de_Bourbon_et_Auvergne_sous_Charles_III.jpg" decoding="async" width="220" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Duch%C3%A9s_de_Bourbon_et_Auvergne_sous_Charles_III.jpg/330px-Duch%C3%A9s_de_Bourbon_et_Auvergne_sous_Charles_III.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Duch%C3%A9s_de_Bourbon_et_Auvergne_sous_Charles_III.jpg/440px-Duch%C3%A9s_de_Bourbon_et_Auvergne_sous_Charles_III.jpg 2x" data-file-width="758" data-file-height="690" /></a><figcaption>Duchés de Bourbon et Auvergne sous <span><a href="/wiki/Charles_III_de_Bourbon" title="Charles III de Bourbon"><span class="nowrap">Charles <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr></span> de Bourbon</a></span> avant l'annexion de <a href="/wiki/1531" title="1531">1531</a> par <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Ier_(roi_de_France)" title="François Ier (roi de France)">François&#160;<abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a>.</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Maison_de_Bourbon" title="Maison de Bourbon">maison de Bourbon</a> apparaît au <abbr class="abbr" title="10ᵉ siècle"><span class="romain">X</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle à <a href="/wiki/Bourbon-l%27Archambault" title="Bourbon-l&#39;Archambault">Bourbon-l'Archambault</a>. Ses domaines s'agrandissent rapidement et finissent par constituer un duché situé au nord de l'Auvergne. En 1416, les princes de Bourbon parviennent à commander toute la province<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite_crochet">[</span>34<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette situation se prolongera pendant un siècle. Les Bourbons s'opposent régulièrement aux rois de France au cours de cette période. En <a href="/wiki/1523" title="1523">1523</a>, spolié par le roi <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Ier_(roi_de_France)" title="François Ier (roi de France)">François&#160;<abbr class="abbr" title="premier">I<sup>er</sup></abbr></a> et sa mère <a href="/wiki/Louise_de_Savoie" title="Louise de Savoie">Louise de Savoie</a>, <span><a href="/wiki/Charles_III_de_Bourbon" title="Charles III de Bourbon"><span class="nowrap">Charles <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr></span></a></span>, duc d'Auvergne et de Bourbon se réfugie auprès de l'empereur <a href="/wiki/Charles_Quint" title="Charles Quint">Charles Quint</a>, qui était également son suzerain pour la principauté des <a href="/wiki/Dombes" title="Dombes">Dombes</a>, et change ainsi de camp pour préserver l'indépendance de ses domaines et la possession de ses biens familiaux<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite_crochet">[</span>35<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ses domaines sont finalement confisqués, et l'Auvergne retourne au domaine royal en 1527. Depuis 1012, les comtes d'Auvergne avaient maintenu un petit fief en plein cœur de l’Auvergne à <a href="/wiki/Vic-le-Comte" title="Vic-le-Comte">Vic-le-Comte</a>. <a href="/wiki/Catherine_de_M%C3%A9dicis" title="Catherine de Médicis">Catherine de Médicis</a> en hérita par sa mère <a href="/wiki/Madeleine_de_La_Tour_d%27Auvergne" title="Madeleine de La Tour d&#39;Auvergne">Madeleine de La Tour d'Auvergne</a> à la mort de sa tante <a href="/wiki/Anne_d%27Auvergne" title="Anne d&#39;Auvergne">Anne d'Auvergne</a> en <a href="/wiki/1524" title="1524">1524</a>. Son mariage en 1533 avec le futur <span><a href="/wiki/Henri_II_(roi_de_France)" title="Henri II (roi de France)"><span class="nowrap">Henri <abbr class="abbr" title="2"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">II</span></abbr></span></a></span> permit la réunion de ce dernier morceau de l'Auvergne à la couronne de France. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Temps_modernes">Temps modernes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=10" title="Modifier la section : Temps modernes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=10" title="Modifier le code source de la section : Temps modernes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Grands_jours_d%27Auvergne_26_sep_1665.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Grands_jours_d%27Auvergne_26_sep_1665.jpg/220px-Grands_jours_d%27Auvergne_26_sep_1665.jpg" decoding="async" width="220" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Grands_jours_d%27Auvergne_26_sep_1665.jpg/330px-Grands_jours_d%27Auvergne_26_sep_1665.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Grands_jours_d%27Auvergne_26_sep_1665.jpg/440px-Grands_jours_d%27Auvergne_26_sep_1665.jpg 2x" data-file-width="550" data-file-height="423" /></a><figcaption>Session des Grands Jours d'Auvergne, 26 septembre 1665.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Carte_de_l%27Auvergne.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Carte_de_l%27Auvergne.svg/220px-Carte_de_l%27Auvergne.svg.png" decoding="async" width="220" height="246" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Carte_de_l%27Auvergne.svg/330px-Carte_de_l%27Auvergne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Carte_de_l%27Auvergne.svg/440px-Carte_de_l%27Auvergne.svg.png 2x" data-file-width="1457" data-file-height="1626" /></a><figcaption>L'Auvergne dans ses limites du <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle et les communes et départements actuels.</figcaption></figure> <p>Un siècle après la <a href="/wiki/Guerre_de_Cent_Ans" title="Guerre de Cent Ans">guerre de Cent Ans</a>, l'Auvergne plonge dans les guerres de religion. Des milices calvinistes font des incursions dans le Haut-Pays, et prennent par surprise des châteaux ou des bourgs catholiques qu'ils rendent ensuite en contrepartie d'une rançon, pillant et détruisant les abbayes. Le <a href="/wiki/Matthieu_Merle" title="Matthieu Merle">capitaine Merle</a> en particulier, solidement implanté dans le Gévaudan voisin, rançonne Issoire mais échoue devant <a href="/wiki/Saint-Flour_(Cantal)" title="Saint-Flour (Cantal)">Saint-Flour</a>. C'est ainsi que l'année qui suit la destruction de l'<a href="/wiki/Abbaye_de_Vabres" title="Abbaye de Vabres">Abbaye de Vabres</a>, la ville d'<a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a> est prise en 1569, ses habitants rançonnés, et son <a href="/wiki/Abbaye_Saint-G%C3%A9raud_d%27Aurillac" title="Abbaye Saint-Géraud d&#39;Aurillac">abbaye</a> entièrement pillée, ses trésors fondus et emportés à Genève, ses richesses vendues aux enchères, ses archives incendiées et ses bâtiments détruits. </p><p>En 1623, <a href="/wiki/Blaise_Pascal" title="Blaise Pascal">Blaise Pascal</a> naît le 19 juin au pied de la <a href="/wiki/Cath%C3%A9drale_Notre-Dame-de-l%27Assomption_de_Clermont" title="Cathédrale Notre-Dame-de-l&#39;Assomption de Clermont">Cathédrale de Clermont-Ferrand</a>. Il est le fils d'Étienne Pascal (1588-1651), conseiller du roi pour l'élection de Basse Auvergne, puis second président à la Cour des aides de Montferrand, et passionné par les sciences (ami de Leibnitz, Mersenne, Roberval et Descartes). Il décidera d'éduquer seul ses enfants (dont Blaise), avec la visite régulière de ses amis scientifiques. </p><p>En 1665, <span><a href="/wiki/Louis_XIV" title="Louis XIV"><span class="nowrap">Louis <abbr class="abbr" title="14"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">XIV</span></abbr></span></a></span> instaure temporairement à <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont</a> et au <a href="/wiki/Le_Puy-en-Velay" title="Le Puy-en-Velay">Puy</a> une cour criminelle d'exception, les <a href="/wiki/Grands_jours_d%27Auvergne" title="Grands jours d&#39;Auvergne">Grands jours d'Auvergne</a>, afin de faire droit à de nombreuses plaintes de personnes du peuple victimes des violences et des exactions de certains fonctionnaires ou membres de la <a href="/wiki/Liste_des_familles_nobles_d%27Auvergne" title="Liste des familles nobles d&#39;Auvergne">noblesse d'Auvergne</a>. La vie des magistrats est relatée par <a href="/wiki/Esprit_Fl%C3%A9chier" title="Esprit Fléchier">Esprit Fléchier</a>, de nombreuses condamnations à mort et confiscations sont prononcées. </p><p>Au <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, la condition économique de la paysannerie s'améliore considérablement grâce à la politique avisée des <a href="/wiki/Liste_des_intendants_d%27Auvergne" title="Liste des intendants d&#39;Auvergne">intendants et des subdélégués d'Auvergne</a> qui prennent le relais des abbayes et développent l'élevage, la fabrication du fromage, l'agriculture, les verreries, les forges, les routes. Le contrebandier <a href="/wiki/Louis_Mandrin" title="Louis Mandrin">Mandrin</a> marque la région par ses activités. L'Auvergne voit naître à cette période le général révolutionnaire <a href="/wiki/Louis_Charles_Antoine_Desaix" title="Louis Charles Antoine Desaix">Desaix</a>. </p><p>En 1750 naît la première Loge maçonnique de Clermont<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite_crochet">[</span>36<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La franc-maçonnerie se développe très rapidement en Auvergne et devient très influente à Clermont où on compte cinq loges à la veille de la Révolution. </p><p>Au moment de la révolution française, quelques auvergnats se distinguèrent&#160;: <a href="/wiki/Georges_Couthon" title="Georges Couthon">Georges Couthon</a>, proche de <a href="/wiki/Robespierre" class="mw-redirect" title="Robespierre">Robespierre</a>, combattit les cléricaux, Le cantalien <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Carrier" title="Jean-Baptiste Carrier">Jean-Baptiste Carrier</a> joua un rôle important dans la chute des <a href="/wiki/Gironde_(R%C3%A9volution_fran%C3%A7aise)" title="Gironde (Révolution française)">girondins</a> et <a href="/wiki/Charles-Gilbert_Romme" title="Charles-Gilbert Romme">Charles-Gilbert Romme</a> créa le <a href="/wiki/Calendrier_r%C3%A9publicain" title="Calendrier républicain">calendrier républicain</a> et mit fin à la <a href="/wiki/Convention_montagnarde" title="Convention montagnarde">convention montagnarde</a>. </p><p>En 1789, les provinces françaises sont supprimées et sont remplacées par les départements. La partie nord de l'Auvergne donne naissance au <a href="/wiki/Puy-de-D%C3%B4me" title="Puy-de-Dôme">Puy-de-Dôme</a>. Les représentants de la région de Clermont, comme le franc-maçon <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Gaultier_de_Biauzat" title="Jean-François Gaultier de Biauzat">Gaultier de Biauzat</a>, craignaient que l'on choisisse <a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a> comme chef-lieu. Aussi, ils préférèrent que la partie nord de l'ancienne province fasse partie du département de l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a>. Cela permettait de mettre Clermont-Ferrand au centre du département et lui garantissait ainsi l'assurance d'être siège de la préfecture. Le nouveau département devait s’appeler "département du Mont-Dore" mais les élus locaux craignirent qu'à Paris, on imagine qu'il y avait de l'or dans la région et qu'on la taxe plus que de raison. Ce fut donc le volcan du puy de Dôme qui donna son nom au nouveau département. </p><p>Le département du <a href="/wiki/Cantal_(d%C3%A9partement)" title="Cantal (département)">Cantal</a> correspond à l'ancien bailliage des montagnes d'Auvergne agrandi d'une large partie du <a href="/wiki/C%C3%A9zallier" title="Cézallier">Cézallier</a> et de l'<a href="/wiki/Artense" title="Artense">Artense</a>, ainsi que de la région de <a href="/wiki/Massiac" title="Massiac">Massiac</a>. Les deux villes d'<a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a> et <a href="/wiki/Saint-Flour_(Cantal)" title="Saint-Flour (Cantal)">Saint-Flour</a> se disputèrent âprement le siège de la préfecture. Après une période d'alternance, ce fut Aurillac qui l’emporta. La région de <a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a> fut associée au <a href="/wiki/Velay" title="Velay">Velay</a> pour former le département de la <a href="/wiki/Haute-Loire" title="Haute-Loire">Haute-Loire</a>. Si les limites extérieures des trois départements reposent sur les frontières historiques des provinces, la ligne qui les sépare reste arbitraire. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="XIXe_siècle_et_XXe_siècle"><span id="XIXe_si.C3.A8cle_et_XXe_si.C3.A8cle"></span><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle et <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=11" title="Modifier la section : XIXe siècle et XXe siècle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=11" title="Modifier le code source de la section : XIXe siècle et XXe siècle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="XIXe_siècle"><span id="XIXe_si.C3.A8cle"></span><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=12" title="Modifier la section : XIXe siècle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=12" title="Modifier le code source de la section : XIXe siècle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Vichy-esplanade-napoleon-iii.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Vichy-esplanade-napoleon-iii.JPG/185px-Vichy-esplanade-napoleon-iii.JPG" decoding="async" width="185" height="278" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Vichy-esplanade-napoleon-iii.JPG/278px-Vichy-esplanade-napoleon-iii.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Vichy-esplanade-napoleon-iii.JPG/370px-Vichy-esplanade-napoleon-iii.JPG 2x" data-file-width="2133" data-file-height="3200" /></a><figcaption>Centre thermal des dômes, à Vichy.</figcaption></figure> <p>Au <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a>, <span><a href="/wiki/Napol%C3%A9on_III" title="Napoléon III"><span class="nowrap">Napoléon <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr></span></a></span> fit beaucoup pour l'Auvergne. Il se soignait à <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a> et souhaita en faire la plus belle station thermale de France. Pour cela, il prit modèle sur la station allemande de <a href="/wiki/Baden-Baden" title="Baden-Baden">Baden-Baden</a>. Il fit tracer dans la ville de grandes avenues, fit construire un <a href="/wiki/Casino_(lieu)" title="Casino (lieu)">casino</a>, de grands hôtels, l'église, le chemin de fer et la gare. Il ajouta de grands parcs et installa une digue fluviale sur l'Allier pour former un lac de plaisance. Lui et l'<a href="/wiki/Eug%C3%A9nie_de_Montijo" title="Eugénie de Montijo">impératrice Eugénie</a> fréquentèrent également la station de <a href="/wiki/Royat" title="Royat">Royat</a>. Intéressé par l'Histoire, il encouragea les fouilles de <a href="/wiki/Gergovie" title="Gergovie">Gergovie</a> et fit connaître <a href="/wiki/Vercing%C3%A9torix" title="Vercingétorix">Vercingétorix</a>. Il était membre de plusieurs sociétés savantes d'Auvergne comme la <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_de_la_Haute-Auvergne" title="Société de la Haute-Auvergne">Société de la Haute-Auvergne</a>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Viaduc_de_Garabit_(Alphonse_Terpereau,_1884-04-18).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Viaduc_de_Garabit_%28Alphonse_Terpereau%2C_1884-04-18%29.jpg/220px-Viaduc_de_Garabit_%28Alphonse_Terpereau%2C_1884-04-18%29.jpg" decoding="async" width="220" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Viaduc_de_Garabit_%28Alphonse_Terpereau%2C_1884-04-18%29.jpg/330px-Viaduc_de_Garabit_%28Alphonse_Terpereau%2C_1884-04-18%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Viaduc_de_Garabit_%28Alphonse_Terpereau%2C_1884-04-18%29.jpg/440px-Viaduc_de_Garabit_%28Alphonse_Terpereau%2C_1884-04-18%29.jpg 2x" data-file-width="957" data-file-height="703" /></a><figcaption>Construction du <a href="/wiki/Viaduc_de_Garabit" title="Viaduc de Garabit">Viaduc de Garabit</a> en 1884</figcaption></figure> <p>Le train n'arriva à Clermont-Ferrand qu'en 1858. Le reste de l'Auvergne fut desservi encore plus tardivement. C'est la société du <a href="/wiki/Compagnie_du_chemin_de_fer_Grand-Central_de_France" title="Compagnie du chemin de fer Grand-Central de France">Grand Central</a> qui fut chargée d'établir des voies entre Clermont et le sud-ouest et entre Lyon et Bordeaux. Le franchissement des montagnes du Massif central nécessita des travaux considérables et la construction de nombreux ouvrages d'art. Paradoxalement, l'arrivée de ce moyen de transport n'eut pas que des effets positifs. Le phénomène d’exode rural vers Paris s'accéléra et les campagnes très densément peuplées commencèrent à se vider de façon accélérée. </p><p>En <a href="/wiki/1889" title="1889">1889</a>, <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Michelin" title="André Michelin">André Michelin</a> et son frère <a href="/wiki/%C3%89douard_Michelin_(1859-1940)" title="Édouard Michelin (1859-1940)">Édouard</a> fondèrent à Clermont-Ferrand la société <i>Michelin et <abbr class="abbr" title="Compagnie">C<sup>ie</sup></abbr></i>, c'était le début d'une aventure industrielle qui allait transformer le paysage économique et humain de la région. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="XXe_siècle"><span id="XXe_si.C3.A8cle"></span><abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=13" title="Modifier la section : XXe siècle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=13" title="Modifier le code source de la section : XXe siècle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pendant la <a href="/wiki/Seconde_Guerre_mondiale" title="Seconde Guerre mondiale">Seconde Guerre mondiale</a>, le <a href="/wiki/Mar%C3%A9chal_P%C3%A9tain" class="mw-redirect" title="Maréchal Pétain">maréchal Pétain</a> et <a href="/wiki/Pierre_Laval" title="Pierre Laval">Pierre Laval</a> décidèrent de faire de la ville de <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a> le siège de l'<a href="/wiki/R%C3%A9gime_de_Vichy" title="Régime de Vichy">État français</a> et de son gouvernement. Les importantes capacités hôtelières et la position en <a href="/wiki/Zone_libre" title="Zone libre">zone libre</a> de la ville furent déterminantes dans ce choix. La ville n'a été délivrée de cette occupation qu'à la libération. L'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_de_Strasbourg" title="Université de Strasbourg">Université de Strasbourg</a> se replia avec ses professeurs et de nombreux intellectuels à Clermont-Ferrand. En avril 1942, le <a href="/wiki/Mar%C3%A9chal_P%C3%A9tain" class="mw-redirect" title="Maréchal Pétain">maréchal Pétain</a> intenta le célèbre <a href="/wiki/Proc%C3%A8s_de_Riom" title="Procès de Riom">procès de Riom</a> dans l'intention de montrer la responsabilité politique des hommes de la <abbr class="abbr" title="Troisième">III<sup>e</sup></abbr> République dans la défaite de 1940. Cette tentative se solda par un échec, <a href="/wiki/L%C3%A9on_Blum" title="Léon Blum">Léon Blum</a> et <a href="/wiki/%C3%89douard_Daladier" title="Édouard Daladier">Édouard Daladier</a> montrèrent que l'Armée française avait été incapable de préparer et conduire la guerre. </p><p>À la même époque, la capitale auvergnate vit la création du premier réseau de résistance de France&#160;: <a href="/wiki/Lib%C3%A9ration-Sud" title="Libération-Sud">Libération-Sud</a>. Le maquis des Résistants d'Auvergne fut l'un des plus grands et des plus actifs de France. Il livra une guerre de guérilla meurtrière face aux Allemands et libéra la région avant l'arrivée de troupes françaises. En 1944, les maquis d'Auvergne menèrent la terrible <a href="/wiki/Bataille_du_Mont_Mouchet" title="Bataille du Mont Mouchet">bataille du Mont Mouchet</a> qui causa d'importantes pertes civiles. Dans les années 1960, Clermont devient une ville universitaire importante, avec un afflux d'étudiants tandis que les lycées de plusieurs villes de la région plus petites vont participer à <a href="/wiki/Mai_68_en_Auvergne" title="Mai 68 en Auvergne">une version originale de Mai 68</a>, qui va s'étendre rapidement aux entreprises auvergnates. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Région_administrative"><span id="R.C3.A9gion_administrative"></span>Région administrative</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=14" title="Modifier la section : Région administrative" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=14" title="Modifier le code source de la section : Région administrative"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Auvergne_(ancienne_r%C3%A9gion_administrative)" title="Auvergne (ancienne région administrative)">Auvergne (ancienne région administrative)</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:H%C3%B4tel_de_region2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/H%C3%B4tel_de_region2.jpg/220px-H%C3%B4tel_de_region2.jpg" decoding="async" width="220" height="112" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/H%C3%B4tel_de_region2.jpg/330px-H%C3%B4tel_de_region2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/H%C3%B4tel_de_region2.jpg/440px-H%C3%B4tel_de_region2.jpg 2x" data-file-width="1199" data-file-height="613" /></a><figcaption>Siège de l'ancienne <a href="/wiki/Auvergne_(ancienne_r%C3%A9gion_administrative)" title="Auvergne (ancienne région administrative)">Région Auvergne</a> à Clermont-Ferrand.</figcaption></figure> <p>En 1941, l’<a href="/wiki/R%C3%A9gime_de_Vichy" title="Régime de Vichy">État français</a> créa la région de Clermont-Ferrand, qui regroupait les quatre départements de l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a>, du <a href="/wiki/Cantal_(d%C3%A9partement)" title="Cantal (département)">Cantal</a>, de la <a href="/wiki/Haute-Loire" title="Haute-Loire">Haute-Loire</a> et du <a href="/wiki/Puy-de-D%C3%B4me" title="Puy-de-Dôme">Puy-de-Dôme</a>. En 1955, la France se dota de nouvelles structures <a href="/wiki/R%C3%A9gion_fran%C3%A7aise" title="Région française">régionales</a>, la nouvelle région administrative Auvergne regroupait les quatre mêmes départements. En 1972, la loi<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite_crochet">[</span>37<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> fit de la région Auvergne un établissement public régional et la loi de <a href="/wiki/D%C3%A9centralisation_en_France" title="Décentralisation en France">décentralisation</a> de <a href="/wiki/1982" title="1982">1982</a> en fit une collectivité territoriale à part entière. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="2016-01-01" data-sort-value="2016-01-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier 2016</time><sup id="cite_ref-gouvernement.fr_10-1" class="reference"><a href="#cite_note-gouvernement.fr-10"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, la région Auvergne a été réunie à la région <a href="/wiki/Rh%C3%B4ne-Alpes" title="Rhône-Alpes">Rhône-Alpes</a> pour former une grande région administrative qui a reçu le nom de «&#160;Région <a href="/wiki/Auvergne-Rh%C3%B4ne-Alpes" title="Auvergne-Rhône-Alpes">Auvergne-Rhône-Alpes</a>&#160;». Dans cette nouvelle structure, les quatre départements auvergnats ne représentent plus que 14&#160;% du PNB et 18&#160;% de la population totale. Cette marginalisation a été critiquée par plusieurs élus locaux<sup id="cite_ref-IM_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-IM-51"><span class="cite_crochet">[</span>38<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-EX_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-EX-52"><span class="cite_crochet">[</span>39<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-RSOB_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-RSOB-53"><span class="cite_crochet">[</span>40<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À l'occasion de cette réforme, l'ensemble des administrations régionales a quitté la région et a été relocalisé à Lyon&#160;; de nombreuses directions régionales, comme celle de la SNCF par exemple, ont également suivi le même chemin. L'Auvergne a ainsi perdu plusieurs centaines d'emplois qualifiés. L'éloignement des centres de décisions régionaux est devenue considérable. Il faut par exemple <span class="nowrap">4&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;30&#160;<abbr class="abbr" title="minutes">min</abbr></span> de route pour rejoindre Lyon depuis Aurillac ou plus de <span class="nowrap">6&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr></span> de voyage en train. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Géographie"><span id="G.C3.A9ographie"></span>Géographie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=15" title="Modifier la section : Géographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=15" title="Modifier le code source de la section : Géographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Pays_d%27Auvergne_map-fr.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Pays_d%27Auvergne_map-fr.svg/220px-Pays_d%27Auvergne_map-fr.svg.png" decoding="async" width="220" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Pays_d%27Auvergne_map-fr.svg/330px-Pays_d%27Auvergne_map-fr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Pays_d%27Auvergne_map-fr.svg/440px-Pays_d%27Auvergne_map-fr.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="900" /></a><figcaption>Les 15 pays traditionnels d'Auvergne, les 4 pays du Bourbonnais et le Velay.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Paysages">Paysages</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=16" title="Modifier la section : Paysages" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=16" title="Modifier le code source de la section : Paysages"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'Auvergne apparaît comme une région bien individualisée du <a href="/wiki/Massif_central" title="Massif central">Massif central</a>. Cependant, si elle est limitée à l'ouest par le <a href="/wiki/Limousin_(ancienne_r%C3%A9gion_administrative)" title="Limousin (ancienne région administrative)">Limousin</a> et les <a href="/wiki/Gorges_de_la_Dordogne" title="Gorges de la Dordogne">gorges de la Dordogne</a>, et à l'est par les <a href="/wiki/Monts_du_Forez" title="Monts du Forez">monts du Forez</a>, sa bordure méridionale reste plus indécise. On peut néanmoins la jalonner par l'<a href="/wiki/Aubrac" title="Aubrac">Aubrac</a> et la <a href="/wiki/Margeride" title="Margeride">Margeride</a>. La morphologie d'ensemble de la région se présente comme un entonnoir ouvert au nord et resserré au sud. Au centre, l'<a href="/wiki/Allier_(rivi%C3%A8re)" title="Allier (rivière)">Allier</a> forme un axe orienté nord-sud le long duquel s'étendent de vastes plaines&#160;: les <a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Limagnes</a>. De part et d'autre s'élèvent les formations collinéennes et de moyenne montagne. </p><p>Si le trait dominant de l'Auvergne est son compartimentage en massifs et bassins, un des caractères les plus originaux est la présence de massifs volcaniques remarquablement conservés. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Massifs_cristallins">Massifs cristallins</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=17" title="Modifier la section : Massifs cristallins" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=17" title="Modifier le code source de la section : Massifs cristallins"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Arcueil_Tempel.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Arcueil_Tempel.JPG/220px-Arcueil_Tempel.JPG" decoding="async" width="220" height="79" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Arcueil_Tempel.JPG/330px-Arcueil_Tempel.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Arcueil_Tempel.JPG/440px-Arcueil_Tempel.JPG 2x" data-file-width="1024" data-file-height="369" /></a><figcaption>Monts de la Margeride vus depuis le plateau de <a href="/wiki/Bonnac_(Cantal)" title="Bonnac (Cantal)">Tempel</a>.</figcaption></figure> <p>Les fragments de la vieille chaîne <a href="/wiki/Orogen%C3%A8se_varisque" title="Orogenèse varisque">hercynienne</a> qui dataient de la fin du <a href="/wiki/Tertiaire_(g%C3%A9ologie)" title="Tertiaire (géologie)">Tertiaire</a> ont été fracturés et portés à des altitudes variables à cette époque lors de l'apparition des <a href="/wiki/Alpes" title="Alpes">Alpes</a>. Les blocs cristallins ont été soulevés le long de failles et délimitent de petits fossés&#160;: la <a href="/wiki/Livradois#Plaine_du_Livradois" title="Livradois">plaine d'Ambert</a>, surplombée par le massif du <a href="/wiki/Livradois" title="Livradois">Livradois</a> (<a href="/wiki/Bois_Noirs_(Livradois)" title="Bois Noirs (Livradois)">Bois Noirs</a>, 1&#160;215&#160;mètres), et les <a href="/wiki/Monts_du_Forez" title="Monts du Forez">monts du Forez</a> (<a href="/wiki/Pierre-sur-Haute" title="Pierre-sur-Haute">Pierre-sur-Haute</a>, 1&#160;631&#160;mètres). Ces hosts granitiques sont prolongés au nord par la <a href="/wiki/Montagne_bourbonnaise" title="Montagne bourbonnaise">Montagne bourbonnaise</a> et au sud par les monts de la <a href="/wiki/Margeride" title="Margeride">Margeride</a> (<a href="/wiki/Signal_de_Randon" title="Signal de Randon">signal de Randon</a>, 1&#160;551&#160;mètres) qui se prolongent dans la <a href="/wiki/Loz%C3%A8re_(d%C3%A9partement)" title="Lozère (département)">Lozère</a>. Du nord-ouest au sud-ouest, les masses cristallines conservent une allure de plateau. Les <a href="/wiki/Combrailles" title="Combrailles">Combrailles</a> sont profondément entaillées par l'érosion fluviale (<a href="/wiki/Gorges_de_la_Dordogne" title="Gorges de la Dordogne">gorges de la Dordogne</a> et de la <a href="/wiki/Sioule" title="Sioule">Sioule</a>). L'érosion glaciaire intense est à l'origine des nombreux lacs de l'<a href="/wiki/Artense" title="Artense">Artense</a> qui lui donnent des aspects de <a href="/wiki/Scandinavie" title="Scandinavie">Scandinavie</a>. Au sud-ouest, la <a href="/wiki/Ch%C3%A2taigneraie_(Cantal)" title="Châtaigneraie (Cantal)">Châtaigneraie</a> offre un paysage de collines et un climat adouci, aux accents méditerranéens. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Massifs_volcaniques">Massifs volcaniques</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=18" title="Modifier la section : Massifs volcaniques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=18" title="Modifier le code source de la section : Massifs volcaniques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Puy_de_come_2001-06-22.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Puy_de_come_2001-06-22.jpg/220px-Puy_de_come_2001-06-22.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Puy_de_come_2001-06-22.jpg/330px-Puy_de_come_2001-06-22.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Puy_de_come_2001-06-22.jpg/440px-Puy_de_come_2001-06-22.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Le <a href="/wiki/Puy_de_C%C3%B4me" title="Puy de Côme">puy de Côme</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:G%C3%A9ologie_auvergne.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/G%C3%A9ologie_auvergne.png/220px-G%C3%A9ologie_auvergne.png" decoding="async" width="220" height="276" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/G%C3%A9ologie_auvergne.png/330px-G%C3%A9ologie_auvergne.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/G%C3%A9ologie_auvergne.png/440px-G%C3%A9ologie_auvergne.png 2x" data-file-width="621" data-file-height="778" /></a><figcaption>Carte géologique de l'Auvergne<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite_crochet">[</span>41<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;:<br /> <div class="legende-bloc legende-bloc-vertical"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r160408543">.mw-parser-output .legende-bloc-centre{display:table;margin:0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .legende-bloc ul li{font-size:90%}.mw-parser-output .legende-bloc-vertical ul li{list-style:none;margin:1px 0 0 -1.5em}.mw-parser-output .legende-bloc-vertical ul li li{list-style:none;margin:1px 0 0 -1.0em}</style><ul> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#fbb404;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Terrains sédimentaires du secondaire</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#7fb717;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Terrains sédimentaires du tertiaire</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#7bf58e;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Argiles et sables du quaternaire ancien</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#6debd9;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Argiles et sables du quaternaire</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#b76f3f;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Grès et schistes du Paléozoïque</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#FF0000;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Granite</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#FA8072;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Roches métamorphiques</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#0000FF;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Roches volcaniques acides</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#0f0d87;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Roches volcaniques basiques</li> </ul></div></figcaption></figure> <p>Au-dessus du socle cristallin, surgissent les édifices volcaniques. Le volcanisme auvergnat a principalement été actif durant les périodes tertiaire et quaternaire, l'âge des volcans s'étageant de 65 millions d'années pour les plus anciens à seulement 7&#160;000&#160;ans pour la <a href="/wiki/Cha%C3%AEne_des_Puys" title="Chaîne des Puys">chaîne des Puys</a>. Les volcans d'Auvergne sont donc les plus anciens volcans d'Europe mais parmi ceux-ci se cache également le plus grand volcan d'Europe. Ce qu'on appelle les <a href="/wiki/Monts_du_Cantal" title="Monts du Cantal">monts du Cantal</a> et qui compte plusieurs sommets volcaniques ne représente en fait qu'un seul et même volcan s'étalant sur 70&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> de longueur, 60&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> de large et culminant à 1&#160;855&#160;mètres (on estime que sa hauteur originelle aurait pu dépasser les 4&#160;000&#160;<abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr> d'altitude). </p><p>Les <a href="/wiki/Cha%C3%AEne_des_Puys" title="Chaîne des Puys">monts Dôme</a> alignent 80 volcans. Tous les types y sont représentés, même si les volcans de type <a href="/wiki/%C3%89ruption_strombolienne" title="Éruption strombolienne">strombolien</a> sont les plus nombreux. Ce sont des volcans récents et bien conservés&#160;; ils sont dominés par le <a href="/wiki/Puy_de_D%C3%B4me" title="Puy de Dôme">puy de Dôme</a> (1&#160;465&#160;mètres). Le site a été inscrit au <a href="/wiki/Patrimoine_mondial" title="Patrimoine mondial">patrimoine mondial</a> de l'<a href="/wiki/Organisation_des_Nations_unies_pour_l%27%C3%A9ducation,_la_science_et_la_culture" title="Organisation des Nations unies pour l&#39;éducation, la science et la culture">UNESCO</a> le 2 juillet 2018. Au sud, se situent ensuite les <a href="/wiki/Monts_Dore" title="Monts Dore">monts Dore</a> qui culminent au <a href="/wiki/Puy_de_Sancy" title="Puy de Sancy">puy de Sancy</a> (1&#160;885&#160;mètres), point culminant du <a href="/wiki/Massif_central" title="Massif central">Massif central</a>. Ce sont de grands <a href="/wiki/Stratovolcan" title="Stratovolcan">stratovolcans</a> plus anciens qui ont été démembrés par l'<a href="/wiki/%C3%89rosion_fluvioglaciaire" title="Érosion fluvioglaciaire">érosion fluviatile et glaciaire</a>. Ils emprisonnent des lacs d'origines diverses&#160;: lacs de cratère (<a href="/wiki/Maar" title="Maar">maar</a>) tel que le <a href="/wiki/Lac_Pavin" title="Lac Pavin">lac Pavin</a>, lacs de barrage volcanique comme le <a href="/wiki/Lac_d%27Aydat" title="Lac d&#39;Aydat">lac d'Aydat</a> ou le <a href="/wiki/Lac_Chambon" title="Lac Chambon">lac Chambon</a> ou lacs morainiques comme le <a href="/wiki/Lac_de_Gu%C3%A9ry" title="Lac de Guéry">lac de Guéry</a>. Plus au sud, s'enchaînent d'abord le plateau <a href="/wiki/Basalte" title="Basalte">basaltique</a> du <a href="/wiki/C%C3%A9zallier" title="Cézallier">Cézallier</a>, qui évoque parfois les paysages de l'<a href="/wiki/%C3%89cosse" title="Écosse">Écosse</a>, puis le puissant <a href="/wiki/Monts_du_Cantal" title="Monts du Cantal">ensemble volcanique du Cantal</a> d'où rayonnent, à partir du <a href="/wiki/Puy_Mary" title="Puy Mary">puy Mary</a> (1&#160;783&#160;mètres) et du <a href="/wiki/Plomb_du_Cantal" title="Plomb du Cantal">Plomb du Cantal</a> (1&#160;855&#160;mètres), des vallées en auge (<a href="/wiki/C%C3%A8re_(rivi%C3%A8re)" title="Cère (rivière)">Cère</a>, <a href="/wiki/Maronne" title="Maronne">Maronne</a>, <a href="/wiki/Rhue" title="Rhue">Rhue</a>, <a href="/wiki/Alagnon" title="Alagnon">Alagnon</a>). Celles-ci séparent de vastes plateaux basaltiques, aux sols fertiles&#160;: les <a href="/wiki/Plan%C3%A8ze" title="Planèze">planèzes</a>. La plus grande est la <a href="/wiki/Plan%C3%A8ze_de_Saint-Flour" title="Planèze de Saint-Flour">planèze de Saint-Flour</a>. Cet ensemble bénéficie de la protection du <a href="/wiki/Parc_naturel_r%C3%A9gional_des_Volcans_d%27Auvergne" title="Parc naturel régional des Volcans d&#39;Auvergne">parc des Volcans d'Auvergne</a>. Au sud de la <a href="/wiki/Truy%C3%A8re" title="Truyère">Truyère</a>, l'<a href="/wiki/Aubrac" title="Aubrac">Aubrac</a> conserve une allure de plateau où terrains granitiques et volcaniques se mêlent. À l'est de l'Allier, les volcans du Livradois paraissent plus modestes et le <a href="/wiki/Massif_du_Dev%C3%A8s" title="Massif du Devès">massif du Devès</a> se prolonge jusqu'à <a href="/wiki/Langogne" title="Langogne">Langogne</a>. </p><p>Le volcanisme en Auvergne est encore actif. Plusieurs volcans ne sont pas éteints mais seulement endormis et le réveil de l'un d'entre eux reste possible. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Plaines">Plaines</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=19" title="Modifier la section : Plaines" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=19" title="Modifier le code source de la section : Plaines"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Limagne_d%27Issoire_vers_Flat.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Limagne_d%27Issoire_vers_Flat.jpg/220px-Limagne_d%27Issoire_vers_Flat.jpg" decoding="async" width="220" height="101" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Limagne_d%27Issoire_vers_Flat.jpg/330px-Limagne_d%27Issoire_vers_Flat.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Limagne_d%27Issoire_vers_Flat.jpg/440px-Limagne_d%27Issoire_vers_Flat.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="735" /></a><figcaption>La Limagne d'Issoire vers <a href="/wiki/Aulhat-Flat" title="Aulhat-Flat">Aulhat-Flat</a>.</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Graben" title="Graben">bassins d'effondrement</a>, dans lesquels les mers tertiaires ont déposé plusieurs centaines de mètres de sédiments, ont fixé les cours de l'Allier le long duquel se succèdent les plaines fertiles. Ces plaines sont appelées «&#160;<a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Limagnes</a>&#160;»&#160;: <a href="/wiki/Brivadois#La_Limagne_de_Brioude" title="Brivadois">Limagne de Brioude</a>, d'Issoire, <a href="/wiki/Limagne#Situation_de_la_Grande_Limagne" title="Limagne">Grande Limagne</a>, <a href="/wiki/Limagne_bourbonnaise" title="Limagne bourbonnaise">Limagne bourbonnaise</a>… </p><p>Ces plaines sont parmi les plus basses, les plus plates et les plus fertiles d'Europe. Elles s'étalent sur quatre-vingt-dix kilomètres de long et forment une bande de terre noire en forme de triangle pointé vers le sud et évasé au nord. On y cultive les oléagineux, la betterave mais aussi la vigne et les fruits. Les rendements obtenus sont parmi les plus élevés d'Europe<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite_crochet">[</span>42<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hydrographie">Hydrographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=20" title="Modifier la section : Hydrographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=20" title="Modifier le code source de la section : Hydrographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:FRANCE_-_Auvergne_-_QUEUILLE_-_Le_m%C3%A9andre_de_la_Sioule.JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/FRANCE_-_Auvergne_-_QUEUILLE_-_Le_m%C3%A9andre_de_la_Sioule.JPG/220px-FRANCE_-_Auvergne_-_QUEUILLE_-_Le_m%C3%A9andre_de_la_Sioule.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/FRANCE_-_Auvergne_-_QUEUILLE_-_Le_m%C3%A9andre_de_la_Sioule.JPG/330px-FRANCE_-_Auvergne_-_QUEUILLE_-_Le_m%C3%A9andre_de_la_Sioule.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e0/FRANCE_-_Auvergne_-_QUEUILLE_-_Le_m%C3%A9andre_de_la_Sioule.JPG/440px-FRANCE_-_Auvergne_-_QUEUILLE_-_Le_m%C3%A9andre_de_la_Sioule.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption>La <a href="/wiki/Sioule" title="Sioule">Sioule</a> (Méandre de Queuille - communes de <a href="/wiki/Saint-Gervais-d%27Auvergne" title="Saint-Gervais-d&#39;Auvergne">Saint-Gervais d'Auvergne</a> et <a href="/wiki/Queuille_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Queuille (Puy-de-Dôme)">Queuille</a>).</figcaption></figure> <p>L'<a href="/wiki/Allier_(rivi%C3%A8re)" title="Allier (rivière)">Allier</a> est la grande rivière de l'Auvergne&#160;; après avoir pris sa source dans les monts de la Margeride elle la traverse de part en part en formant un axe orienté nord-sud. Elle fait comme une colonne vertébrale et structure le territoire. L'Auvergne, c'est la vallée de l'Allier, ses coteaux et les montagnes qui l'encadrent. Cette même structure se retrouvait dans l'ancienne région <a href="/wiki/Auvergne_(ancienne_r%C3%A9gion_administrative)" title="Auvergne (ancienne région administrative)">Auvergne</a>. </p><p>Le débit de l'Allier dépasse parfois celui de la <a href="/wiki/Loire" title="Loire">Loire</a> et cette dernière donne l'impression d'en être l'affluent au point de confluence. L'Allier est une rivière peu domestiquée et qui reste très sauvage. Son lit varie fortement, la faune (notamment les oiseaux) est riche et les zones humides nombreuses. Son débit est très irrégulier, les eaux les plus hautes sont en hiver, les plus basses en été. La <a href="/wiki/Dore_(rivi%C3%A8re)" title="Dore (rivière)">Dore</a> dans le <a href="/wiki/Livradois" title="Livradois">Livradois</a>, l'<a href="/wiki/Alagnon" title="Alagnon">Alagnon</a> dans les <a href="/wiki/Monts_du_Cantal" title="Monts du Cantal">monts du Cantal</a> et la <a href="/wiki/Sioule" title="Sioule">Sioule</a> dans les <a href="/wiki/Cha%C3%AEne_des_Puys" title="Chaîne des Puys">monts Dôme</a> et les <a href="/wiki/Combrailles" title="Combrailles">Combrailles</a> sont trois de ses affluents principaux. Au sud, la <a href="/wiki/Truy%C3%A8re" title="Truyère">Truyère</a>, affluent du <a href="/wiki/Lot_(rivi%C3%A8re)" title="Lot (rivière)">Lot</a>, fait frontière avec les départements de la <a href="/wiki/Loz%C3%A8re_(d%C3%A9partement)" title="Lozère (département)">Lozère</a> et de l'<a href="/wiki/Aveyron_(d%C3%A9partement)" title="Aveyron (département)">Aveyron</a> et la <a href="/wiki/C%C3%A8re_(rivi%C3%A8re)" title="Cère (rivière)">Cère</a> avec celui de la <a href="/wiki/Corr%C3%A8ze_(d%C3%A9partement)" title="Corrèze (département)">Corrèze</a>. À l'ouest, la <a href="/wiki/Dordogne_(fleuve)" title="Dordogne (fleuve)">Dordogne</a> fait transition avec le midi aquitain. </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r222902168">.mw-parser-output div.NavFrame{background-color:var(--background-color-base,#fff);border:1px var(--border-color-base,#a2a9b1);border-style:solid;margin-bottom:1em;clear:both}.mw-parser-output div.NavFrame div.NavHead{min-height:1.6em;font-weight:bold;background-color:#efefef;color:var(--color-emphasized,#000);text-align:center}.mw-parser-output div.NavContent{display:block;margin:0;text-align:left}body:not(.mw-mf) .mw-parser-output div.NavFrame{padding:2px;text-align:center;border-collapse:collapse;font-size:95%}body:not(.mw-mf) .mw-parser-output div.NavPic{padding:2px;float:left}body:not(.mw-mf) .mw-parser-output div.NavEnd{height:0;clear:both}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.NavFrame div.NavHead{background-color:#27292d}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output table div.NavFrame a{color:#88a3e8}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output table div.NavFrame a.new{color:#fd7865}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.NavFrame div.NavHead{background-color:#27292d}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output table div.NavFrame a{color:#88a3e8}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output table div.NavFrame a.new{color:#fd7865}}</style><div class="NavFrame" style="" title="&#91;afficher&#93;/&#91;masquer&#93;"> <div class="NavHead" style="">Liste des principales rivières d'Auvergne</div> <div class="NavContent" style=""> <p><small><i>Nb&#160;: Seuls les cours d'eau dépassant 20&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> de longueur sont mentionnés dans ce tableau</i>.</small> </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th style="color:blue"><i>Affluents de l'<a href="/wiki/Allier_(rivi%C3%A8re)" title="Allier (rivière)">Allier</a></i> </th> <th style="color:blue"><i>Affluents de la <a href="/wiki/Dordogne_(fleuve)" title="Dordogne (fleuve)">Dordogne</a></i> </th> <th style="color:blue"><i>Affluents du <a href="/wiki/Lot_(rivi%C3%A8re)" title="Lot (rivière)">Lot</a></i> </th></tr> <tr style="vertical-align:top;"> <td> <ul><li>le <a href="/wiki/Langouyrou" title="Langouyrou">Langouyrou</a> (rive gauche)</li> <li>le <a href="/wiki/Chapeauroux_(rivi%C3%A8re)" title="Chapeauroux (rivière)">Chapeauroux</a> (rive gauche) <ul><li>le <a href="/wiki/Grandrieu_(rivi%C3%A8re)" title="Grandrieu (rivière)">Grandrieu</a></li> <li>la <a href="/wiki/Clamouze" title="Clamouze">Clamouze</a></li></ul></li> <li>l'<a href="/wiki/Ance_du_Sud" title="Ance du Sud">Ance du Sud</a> (rive gauche) <ul><li>le <a href="/wiki/Panis_(rivi%C3%A8re)" title="Panis (rivière)">Panis</a></li> <li>la <a href="/wiki/Virlange" title="Virlange">Virlange</a></li></ul></li> <li>la <a href="/wiki/Seuge" title="Seuge">Seuge</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Desges_(rivi%C3%A8re)" title="Desges (rivière)">Desges</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Cronce_(rivi%C3%A8re)" title="Cronce (rivière)">Cronce</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Senouire" title="Senouire">Senouire</a> (rive droite) <ul><li>le <a href="/wiki/Doulon_(rivi%C3%A8re)" title="Doulon (rivière)">Doulon</a></li> <li>la <a href="/wiki/Lidenne" title="Lidenne">Lidenne</a></li></ul></li> <li>l'<a href="/wiki/Alagnon" title="Alagnon">Alagnon</a> (rive gauche) <ul><li>le <a href="/wiki/Lagnon" title="Lagnon">Lagnon</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Allanche_(rivi%C3%A8re)" title="Allanche (rivière)">Allanche</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Arcueil_(rivi%C3%A8re)" title="Arcueil (rivière)">Arcueil</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Alagnonnette" title="Alagnonnette">Alagnonnette</a></li> <li>la <a href="/wiki/Sianne" title="Sianne">Sianne</a></li></ul></li> <li>l'<a href="/wiki/Auzon_(affluent_droit_de_l%27Allier)" title="Auzon (affluent droit de l&#39;Allier)">Auzon</a> (rive droite)</li> <li>l'<a href="/wiki/Eau_M%C3%A8re" title="Eau Mère">Eau Mère</a> (rive droite) <ul><li>la <a href="/wiki/Cham%C3%A9ane_(rivi%C3%A8re)" title="Chaméane (rivière)">Chaméane</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Ailloux" title="Ailloux">Ailloux</a></li></ul></li> <li>la <a href="/wiki/Couze_d%27Ardes" title="Couze d&#39;Ardes">Couze d'Ardes</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Couze_Pavin" title="Couze Pavin">Couze Pavin</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Couze_Chambon" title="Couze Chambon">Couze Chambon</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Monne_(rivi%C3%A8re_du_Puy-de-D%C3%B4me)" title="Monne (rivière du Puy-de-Dôme)">Monne</a> (rive gauche) <ul><li>la <a href="/wiki/Veyre_(affluent_de_l%27Allier)" title="Veyre (affluent de l&#39;Allier)">Veyre</a></li></ul></li> <li>l'<a href="/wiki/Auzon_(affluent_gauche_de_l%27Allier)" title="Auzon (affluent gauche de l&#39;Allier)">Auzon</a> (rive gauche)</li> <li>le <a href="/wiki/Jauron" title="Jauron">Jauron</a> (rive droite)</li> <li>la <a href="/wiki/Morge_(affluent_de_l%27Allier)" title="Morge (affluent de l&#39;Allier)">Morge</a> (rive gauche)</li> <li>le <a href="/wiki/Buron_(affluent_de_l%27Allier)" title="Buron (affluent de l&#39;Allier)">Buron</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Dore_(rivi%C3%A8re)" title="Dore (rivière)">Dore</a> (rive droite) <ul><li>la <a href="/wiki/Dolore" title="Dolore">Dolore</a></li> <li>la <a href="/wiki/Faye_(rivi%C3%A8re)" title="Faye (rivière)">Faye</a></li> <li>le <a href="/wiki/Couzon_(rivi%C3%A8re)" title="Couzon (rivière)">Couzon</a></li> <li>la <a href="/wiki/Durolle" title="Durolle">Durolle</a></li></ul></li> <li>le <a href="/wiki/Sichon" title="Sichon">Sichon</a> (rive droite) <ul><li>le <a href="/wiki/Jolan_(rivi%C3%A8re)" title="Jolan (rivière)">Jolan</a></li></ul></li> <li>l'<a href="/wiki/Andelot_(rivi%C3%A8re)" title="Andelot (rivière)">Andelot</a> (rive gauche)</li> <li>la <a href="/wiki/Sioule" title="Sioule">Sioule</a> (rive gauche) <ul><li>le <a href="/wiki/Sioulot" title="Sioulot">Sioulot</a></li> <li>le <a href="/wiki/Sioulet" title="Sioulet">Sioulet</a> <ul><li>la <a href="/wiki/Saunade" title="Saunade">Saunade</a></li></ul></li> <li>la <a href="/wiki/Bouble" title="Bouble">Bouble</a></li></ul></li> <li>le <a href="/wiki/Mourgon_(Allier)" title="Mourgon (Allier)">Mourgon</a> (rive droite)</li> <li>le <a href="/wiki/Valen%C3%A7on" title="Valençon">Valençon</a> (rive droite)</li></ul> </td> <td> <ul><li>le <a href="/wiki/Chavanon" title="Chavanon">Chavanon</a></li> <li>la <a href="/wiki/Burande" title="Burande">Burande</a></li> <li>le <a href="/wiki/Dognon" title="Dognon">Dognon</a></li> <li>la <a href="/wiki/Tialle" title="Tialle">Tialle</a></li> <li>la <a href="/wiki/Rhue" title="Rhue">Rhue</a> <ul><li>la <a href="/wiki/Santoire" title="Santoire">Santoire</a></li></ul></li> <li>la <a href="/wiki/Sum%C3%A8ne_(affluent_de_la_Dordogne)" title="Sumène (affluent de la Dordogne)">Sumène</a> <ul><li>le <a href="/wiki/Mars_(rivi%C3%A8re)" title="Mars (rivière)">Mars</a></li></ul></li> <li>le <a href="/wiki/Labiou" title="Labiou">Labiou</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Auze_(affluent_de_la_Dordogne)" title="Auze (affluent de la Dordogne)">Auze</a></li> <li>la <a href="/wiki/Maronne" title="Maronne">Maronne</a> <ul><li>l'<a href="/wiki/Etze" title="Etze">Etze</a></li></ul></li> <li>la <a href="/wiki/C%C3%A8re_(rivi%C3%A8re)" title="Cère (rivière)">Cère</a> <ul><li>la <a href="/wiki/Jordanne" title="Jordanne">Jordanne</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Authre" title="Authre">Authre</a></li></ul></li></ul> </td> <td> <ul><li>la <a href="/wiki/Truy%C3%A8re" title="Truyère">Truyère</a> <ul><li>l'<a href="/wiki/Ruisseau_d%27Arcomie" title="Ruisseau d&#39;Arcomie">Arcomie</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Ander" title="Ander">Ander</a></li> <li>le <a href="/wiki/Ruisseau_des_Ternes" title="Ruisseau des Ternes">Ruisseau des Ternes</a></li> <li>le <a href="/wiki/B%C3%A8s_(Aubrac)" title="Bès (Aubrac)">Bès</a></li> <li>l'<a href="/wiki/Ruisseau_de_l%27%C3%89pie" title="Ruisseau de l&#39;Épie">Épie</a></li> <li>le <a href="/wiki/Lebot" title="Lebot">Lebot</a></li> <li>le <a href="/wiki/Brezons_(rivi%C3%A8re)" title="Brezons (rivière)">Brezons</a></li> <li>le <a href="/wiki/Goul" title="Goul">Goul</a></li></ul></li> <li>l'<a href="/wiki/Auze_(affluent_du_Lot)" title="Auze (affluent du Lot)">Auze</a></li> <li>le <a href="/wiki/C%C3%A9l%C3%A9" title="Célé">Célé</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> </div> <div class="NavEnd">&#160;</div> </div> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 92px"> <div class="thumb" style="width: 90px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Sioule_charlemagne.jpg" class="mw-file-description" title="La Sioule."><img alt="La Sioule." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Sioule_charlemagne.jpg/135px-Sioule_charlemagne.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Sioule_charlemagne.jpg/202px-Sioule_charlemagne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Sioule_charlemagne.jpg/270px-Sioule_charlemagne.jpg 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext">La <a href="/wiki/Sioule" title="Sioule">Sioule</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 92px"> <div class="thumb" style="width: 90px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Pont_du_Diable_%C3%A0_Olliergues.jpg" class="mw-file-description" title="La Dore à Olliergues."><img alt="La Dore à Olliergues." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Pont_du_Diable_%C3%A0_Olliergues.jpg/135px-Pont_du_Diable_%C3%A0_Olliergues.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Pont_du_Diable_%C3%A0_Olliergues.jpg/202px-Pont_du_Diable_%C3%A0_Olliergues.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Pont_du_Diable_%C3%A0_Olliergues.jpg/270px-Pont_du_Diable_%C3%A0_Olliergues.jpg 2x" data-file-width="1242" data-file-height="1656" /></a></span></div> <div class="gallerytext">La <a href="/wiki/Dore_(rivi%C3%A8re)" title="Dore (rivière)">Dore</a> à <a href="/wiki/Olliergues" title="Olliergues">Olliergues</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 92px"> <div class="thumb" style="width: 90px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Alagnon_L%C3%A9otoing.JPG" class="mw-file-description" title="L&#39;Alagnon à Léotoing."><img alt="L&#39;Alagnon à Léotoing." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Alagnon_L%C3%A9otoing.JPG/135px-Alagnon_L%C3%A9otoing.JPG" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Alagnon_L%C3%A9otoing.JPG/202px-Alagnon_L%C3%A9otoing.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Alagnon_L%C3%A9otoing.JPG/270px-Alagnon_L%C3%A9otoing.JPG 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1600" /></a></span></div> <div class="gallerytext">L'<a href="/wiki/Alagnon" title="Alagnon">Alagnon</a> à <a href="/wiki/L%C3%A9otoing" title="Léotoing">Léotoing</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:01_Allier_-_Villages_de_St-Ilpize_et_Villeneuve-d%27Allier_-_JPG1.jpg" class="mw-file-description" title="L&#39;Allier à Saint-Ilpize."><img alt="L&#39;Allier à Saint-Ilpize." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/01_Allier_-_Villages_de_St-Ilpize_et_Villeneuve-d%27Allier_-_JPG1.jpg/240px-01_Allier_-_Villages_de_St-Ilpize_et_Villeneuve-d%27Allier_-_JPG1.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/01_Allier_-_Villages_de_St-Ilpize_et_Villeneuve-d%27Allier_-_JPG1.jpg/360px-01_Allier_-_Villages_de_St-Ilpize_et_Villeneuve-d%27Allier_-_JPG1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/01_Allier_-_Villages_de_St-Ilpize_et_Villeneuve-d%27Allier_-_JPG1.jpg/480px-01_Allier_-_Villages_de_St-Ilpize_et_Villeneuve-d%27Allier_-_JPG1.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a></span></div> <div class="gallerytext">L'<a href="/wiki/Allier_(rivi%C3%A8re)" title="Allier (rivière)">Allier</a> à <a href="/wiki/Saint-Ilpize" title="Saint-Ilpize">Saint-Ilpize</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Pont_du_Chateau.jpg" class="mw-file-description" title="L&#39;Allier à Pont-du-Château."><img alt="L&#39;Allier à Pont-du-Château." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Pont_du_Chateau.jpg/240px-Pont_du_Chateau.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Pont_du_Chateau.jpg/360px-Pont_du_Chateau.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Pont_du_Chateau.jpg/480px-Pont_du_Chateau.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a></span></div> <div class="gallerytext">L'Allier à <a href="/wiki/Pont-du-Ch%C3%A2teau" title="Pont-du-Château">Pont-du-Château</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 182px"> <div class="thumb" style="width: 180px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Vichy_aujourd_hui.jpg" class="mw-file-description" title="L&#39;Allier à Vichy."><img alt="L&#39;Allier à Vichy." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Vichy_aujourd_hui.jpg/270px-Vichy_aujourd_hui.jpg" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Vichy_aujourd_hui.jpg/405px-Vichy_aujourd_hui.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Vichy_aujourd_hui.jpg/540px-Vichy_aujourd_hui.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="683" /></a></span></div> <div class="gallerytext">L'Allier à <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nature_et_environnement">Nature et environnement</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=21" title="Modifier la section : Nature et environnement" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=21" title="Modifier le code source de la section : Nature et environnement"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Arvicola_sapidus_02_by-dpc.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Arvicola_sapidus_02_by-dpc.jpg/220px-Arvicola_sapidus_02_by-dpc.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Arvicola_sapidus_02_by-dpc.jpg/330px-Arvicola_sapidus_02_by-dpc.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Arvicola_sapidus_02_by-dpc.jpg/440px-Arvicola_sapidus_02_by-dpc.jpg 2x" data-file-width="3872" data-file-height="2592" /></a><figcaption><a href="/wiki/Arvicola_sapidus" title="Arvicola sapidus">Campagnol amphibie</a>.</figcaption></figure> <p>L'Auvergne présente une très grande variété de milieux naturels et d'espèces animales et végétales. On y trouve par exemple 80&#160;% des espèces de libellules présentes en France et 56&#160;% des espèces de papillons. D'importantes populations d'espèces rares comme le <a href="/wiki/Myotis_myotis" title="Myotis myotis">Grand Murin</a>, le <a href="/wiki/Arvicola_sapidus" title="Arvicola sapidus">Campagnol amphibie</a> le <a href="/wiki/Cuivr%C3%A9_de_la_bistorte" title="Cuivré de la bistorte">Cuivré de la bistorte</a> ou le <a href="/wiki/Milan_royal" title="Milan royal">Milan royal</a> arrivent à se maintenir. En 2017, on comptait 51 espèces de mammifères en Auvergne<sup id="cite_ref-r0AHL93_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-r0AHL93-56"><span class="cite_crochet">[</span>43<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Lycaena.helle.male.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Lycaena.helle.male.jpg/220px-Lycaena.helle.male.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Lycaena.helle.male.jpg/330px-Lycaena.helle.male.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Lycaena.helle.male.jpg/440px-Lycaena.helle.male.jpg 2x" data-file-width="640" data-file-height="426" /></a><figcaption><a href="/wiki/Cuivr%C3%A9_de_la_bistorte" title="Cuivré de la bistorte">Cuivré de la bistorte</a>.</figcaption></figure> <p>La richesse naturelle de l'Auvergne s'explique par la diversité de ses caractéristiques physiques (climats, substrats, sols, reliefs), un réseau hydrographique important et tête de bassin versant, un territoire rural et peu urbanisé (51&#160;<abbr class="abbr" title="habitant par kilomètre carré">hab./km<sup>2</sup></abbr>) et des pratiques agricoles et sylvicoles globalement moins intensives qu’ailleurs en France<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite_crochet">[</span>44<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Lanius_excubitor,_Chilham,_Kent_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Lanius_excubitor%2C_Chilham%2C_Kent_1.jpg/220px-Lanius_excubitor%2C_Chilham%2C_Kent_1.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Lanius_excubitor%2C_Chilham%2C_Kent_1.jpg/330px-Lanius_excubitor%2C_Chilham%2C_Kent_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Lanius_excubitor%2C_Chilham%2C_Kent_1.jpg/440px-Lanius_excubitor%2C_Chilham%2C_Kent_1.jpg 2x" data-file-width="2028" data-file-height="1345" /></a><figcaption><a href="/wiki/Pie-gri%C3%A8che_grise" title="Pie-grièche grise">Pie-grièche grise</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Flickr_-_don_macauley_-_Bird_015.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Flickr_-_don_macauley_-_Bird_015.jpg/220px-Flickr_-_don_macauley_-_Bird_015.jpg" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Flickr_-_don_macauley_-_Bird_015.jpg/330px-Flickr_-_don_macauley_-_Bird_015.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Flickr_-_don_macauley_-_Bird_015.jpg/440px-Flickr_-_don_macauley_-_Bird_015.jpg 2x" data-file-width="1996" data-file-height="1513" /></a><figcaption><a href="/wiki/Busard_cendr%C3%A9" title="Busard cendré">Busard cendré</a>.</figcaption></figure> <p>La région n'échappe toutefois pas au <a href="/wiki/Perte_de_la_biodiversit%C3%A9" title="Perte de la biodiversité">déclin de la biodiversité</a> même s'il est plus modéré qu'ailleurs. La fragmentation des espaces naturels et l'appauvrissement ou la destruction des habitats (simplification des milieux agricoles, urbanisation), la pollution (engrais, assainissement domestique), l'arrivée d'espèces exotiques envahissantes et les changements climatiques sont les principales menaces auxquelles l'Auvergne doit faire face. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Parc_des_Volcans_d'Auvergne"><span id="Parc_des_Volcans_d.27Auvergne"></span>Parc des Volcans d'Auvergne</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=22" title="Modifier la section : Parc des Volcans d&#039;Auvergne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=22" title="Modifier le code source de la section : Parc des Volcans d&#039;Auvergne"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Parc_naturel_r%C3%A9gional_des_Volcans_d%27Auvergne" title="Parc naturel régional des Volcans d&#39;Auvergne">Parc naturel régional des Volcans d'Auvergne</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Milvus_milvus_Jura.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Milvus_milvus_Jura.jpg/220px-Milvus_milvus_Jura.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Milvus_milvus_Jura.jpg/330px-Milvus_milvus_Jura.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Milvus_milvus_Jura.jpg/440px-Milvus_milvus_Jura.jpg 2x" data-file-width="3634" data-file-height="2596" /></a><figcaption><a href="/wiki/Milan_royal" title="Milan royal">Milan royal</a>.</figcaption></figure> <p>Situé au cœur de l'Auvergne, le <a href="/wiki/Parc_naturel_r%C3%A9gional_des_Volcans_d%27Auvergne" title="Parc naturel régional des Volcans d&#39;Auvergne">parc naturel régional des Volcans d'Auvergne</a> abrite des paysages, une faune et une flore remarquables. Du nord au sud, il s'étire sur 120&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> et sa superficie de <span title="3&#160;889&#160;570&#160;000 m² ou 3&#160;889,57 km²" style="cursor:help">388&#160;957</span>&#160;hectares en fait le plus vaste parc naturel régional de France. Son altitude varie de <span class="nowrap"><span title="">400</span>&#32; à &#32;<span title="">1&#160;885</span>&#160;<span title="mètre">m</span></span> d'altitude. Il se compose de quatre régions volcaniques&#160;: le <a href="/wiki/C%C3%A9zallier" title="Cézallier">Cézallier</a>, les <a href="/wiki/Monts_du_Cantal" title="Monts du Cantal">monts du Cantal</a>, les <a href="/wiki/Monts_Dore" title="Monts Dore">monts Dore</a> et les <a href="/wiki/Cha%C3%AEne_des_Puys" title="Chaîne des Puys">monts Dômes</a>, ainsi que d'une région granitique&#160;: l'<a href="/wiki/Artense" title="Artense">Artense</a>. Ses ressources aquatiques sont d'une grande qualité, il ne compte pas moins de 4&#160;000&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> de cours d'eau, de nombreux lacs naturels, tourbières ou zones humides&#160;; 60&#160;% de son territoire est reconnu pour sa biodiversité remarquable. La diversité géologique, les reliefs et le climat du parc expliquent son exceptionnelle variété de faune, de flore et de milieux naturels (prairies, landes d'altitude, tourbières, lacs naturels, forêts, falaises)<sup id="cite_ref-PRVA_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-PRVA-58"><span class="cite_crochet">[</span>45<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les prairies et les pelouses d'altitude et landes couvrent 60&#160;% du parc de façon continue. Leur diversité floristique est considérée comme unique en Europe. On y trouve la plus importante population nationale de <a href="/wiki/Pie-gri%C3%A8che_grise" title="Pie-grièche grise">Pies-grièches grises</a> d'Europe. Les forêts couvrent 30&#160;% du territoire, leur diversité et leur richesse varient selon l'altitude et l’exposition et sur des substrats variés et forment le milieu terrestre le plus riche en biodiversité. On compte <span class="nowrap">133 tourbières</span> de plus de 1 ha sur le territoire du parc. Elles restent majoritairement en bon état de conservation et abritent des populations d'espèces animales et végétales remarquables comme la <a href="/wiki/Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie" title="Ligulaire de Sibérie">Ligulaire de Sibérie</a>, l'<a href="/wiki/Azur%C3%A9_des_mouill%C3%A8res" title="Azuré des mouillères">Azuré des mouillères</a>, le <a href="/wiki/Pseudochorthippus_montanus" title="Pseudochorthippus montanus">Criquet palustre</a>, l'<a href="/wiki/Coenagrion_lunulatum" title="Coenagrion lunulatum">Agrion à lunules</a>. On y trouve aussi une exceptionnelle diversité de mousses <a href="/wiki/Bryophyte" title="Bryophyte">bryophytes</a> comme les <a href="/wiki/Sphaigne" title="Sphaigne">sphaignes</a>. Le parc compte de nombreux lacs, dont plus d'une trentaine sont d'origine naturelle. Ces lacs de montagne d'origine volcanique ou <a href="/wiki/Lac_glaciaire" title="Lac glaciaire">glaciaire</a> sont relativement préservés mais fragiles et présentent une exceptionnelle biodiversité. La plupart abritent des herbiers aquatiques <a href="/wiki/Oligotrophe" title="Oligotrophe">oligotrophes</a><sup id="cite_ref-PRVA_58-1" class="reference"><a href="#cite_note-PRVA-58"><span class="cite_crochet">[</span>45<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite_crochet">[</span>46<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-nolines" style="max-width: 867px;"> <li class="gallerybox" style="width: 285px"> <div class="thumb" style="width: 280px;"><span typeof="mw:File"><span title="Volcans d&#39;Auvergne."><img alt="Volcans d&#39;Auvergne." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Cha%C3%AEne_des_Puys_%2828724071020%29.jpg/225px-Cha%C3%AEne_des_Puys_%2828724071020%29.jpg" decoding="async" width="225" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Cha%C3%AEne_des_Puys_%2828724071020%29.jpg/337px-Cha%C3%AEne_des_Puys_%2828724071020%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Cha%C3%AEne_des_Puys_%2828724071020%29.jpg/450px-Cha%C3%AEne_des_Puys_%2828724071020%29.jpg 2x" data-file-width="6000" data-file-height="4004" /></span></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Volcans_d%27Auvergne" title="Volcans d&#39;Auvergne">Volcans d'Auvergne</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 285px"> <div class="thumb" style="width: 280px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Vue_du_puy_de_Sancy.JPG" class="mw-file-description" title="Puy de Sancy."><img alt="Puy de Sancy." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Vue_du_puy_de_Sancy.JPG/226px-Vue_du_puy_de_Sancy.JPG" decoding="async" width="226" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Vue_du_puy_de_Sancy.JPG/339px-Vue_du_puy_de_Sancy.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Vue_du_puy_de_Sancy.JPG/451px-Vue_du_puy_de_Sancy.JPG 2x" data-file-width="3008" data-file-height="2000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Puy_de_Sancy" title="Puy de Sancy">Puy de Sancy</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 285px"> <div class="thumb" style="width: 280px;"><span typeof="mw:File"><span title="Puy de Dôme."><img alt="Puy de Dôme." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Puy_de_D%C3%B4me_during_autumn.jpg/230px-Puy_de_D%C3%B4me_during_autumn.jpg" decoding="async" width="230" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Puy_de_D%C3%B4me_during_autumn.jpg/345px-Puy_de_D%C3%B4me_during_autumn.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Puy_de_D%C3%B4me_during_autumn.jpg/460px-Puy_de_D%C3%B4me_during_autumn.jpg 2x" data-file-width="6008" data-file-height="3920" /></span></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Puy_de_D%C3%B4me" title="Puy de Dôme">Puy de Dôme</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 285px"> <div class="thumb" style="width: 280px;"><span typeof="mw:File"><span title="Puy de Côme."><img alt="Puy de Côme." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Puy_de_come_2001-06-22.jpg/200px-Puy_de_come_2001-06-22.jpg" decoding="async" width="200" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Puy_de_come_2001-06-22.jpg/300px-Puy_de_come_2001-06-22.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Puy_de_come_2001-06-22.jpg/400px-Puy_de_come_2001-06-22.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></span></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Puy_de_C%C3%B4me" title="Puy de Côme">Puy de Côme</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 285px"> <div class="thumb" style="width: 280px;"><span typeof="mw:File"><span title="Puy de Pariou."><img alt="Puy de Pariou." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Puy_de_Pariou_%2811887177805%29.jpg/234px-Puy_de_Pariou_%2811887177805%29.jpg" decoding="async" width="234" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Puy_de_Pariou_%2811887177805%29.jpg/351px-Puy_de_Pariou_%2811887177805%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Puy_de_Pariou_%2811887177805%29.jpg/468px-Puy_de_Pariou_%2811887177805%29.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="2568" /></span></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Puy_Pariou" title="Puy Pariou">Puy de Pariou.</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 285px"> <div class="thumb" style="width: 280px;"><span typeof="mw:File"><span title="Puy Mary."><img alt="Puy Mary." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Fond-de-la-vall%C3%A9e-de-Cheylade-dpt-Cantal-DSC_2480.jpg/263px-Fond-de-la-vall%C3%A9e-de-Cheylade-dpt-Cantal-DSC_2480.jpg" decoding="async" width="263" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Fond-de-la-vall%C3%A9e-de-Cheylade-dpt-Cantal-DSC_2480.jpg/395px-Fond-de-la-vall%C3%A9e-de-Cheylade-dpt-Cantal-DSC_2480.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Fond-de-la-vall%C3%A9e-de-Cheylade-dpt-Cantal-DSC_2480.jpg/526px-Fond-de-la-vall%C3%A9e-de-Cheylade-dpt-Cantal-DSC_2480.jpg 2x" data-file-width="5886" data-file-height="3360" /></span></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Puy_Mary" title="Puy Mary">Puy Mary</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Parc_régional_du_Livradois-Forez"><span id="Parc_r.C3.A9gional_du_Livradois-Forez"></span>Parc régional du Livradois-Forez</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=23" title="Modifier la section : Parc régional du Livradois-Forez" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=23" title="Modifier le code source de la section : Parc régional du Livradois-Forez"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:HanChat2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/HanChat2.JPG/220px-HanChat2.JPG" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/HanChat2.JPG/330px-HanChat2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/HanChat2.JPG/440px-HanChat2.JPG 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3264" /></a><figcaption><a href="/wiki/Felis_silvestris_silvestris" title="Felis silvestris silvestris">Chat forestier</a>.</figcaption></figure> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Parc_naturel_r%C3%A9gional_Livradois-Forez" title="Parc naturel régional Livradois-Forez">Parc naturel régional Livradois-Forez</a>.</div></div> <p>Le parc du Livradois-Forez est le quatrième plus grand parc naturel régional de France. Cette région de moyenne montagne est située sur la partie orientale de l'Auvergne et possède une grande variété de milieux naturels&#160;: tourbières et lacs tourbeux, landes montagnardes des Hautes Chaumes du Forez, hêtraies et sapinières, forêts alluviales, buttes et coteaux secs de Limagne, prairies naturelles de fauche, rivières et torrents où l'on trouve encore la <a href="/wiki/Margaritifera_margaritifera" title="Margaritifera margaritifera">moule perlière</a>. Ce territoire, à l'origine consacré à la polyculture et l'élevage, est aujourd'hui très faiblement peuplé. La moitié de sa surface est constituée de vastes espaces boisés. La totalité des <span class="nowrap">51 espèces</span> de mammifères représenté en Auvergne est présente dans le parc<sup id="cite_ref-r0AHL93_56-1" class="reference"><a href="#cite_note-r0AHL93-56"><span class="cite_crochet">[</span>43<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Entre le parc et l'<a href="/wiki/Allier_(rivi%C3%A8re)" title="Allier (rivière)">Allier</a>, le <a href="/wiki/Bois_de_la_Comt%C3%A9" title="Bois de la Comté">bois de la Comté</a> est une forêt a fort degré de naturalité qui couvre une surface comprise entre <span title="9&#160;000&#160;000 m² ou 9 km²" style="cursor:help">900</span>&#160;<abbr class="abbr" title="hectare">ha</abbr><sup id="cite_ref-onf_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-onf-60"><span class="cite_crochet">[</span>47<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et <span title="15&#160;000&#160;000 m² ou 15 km²" style="cursor:help">1&#160;500</span>&#160;<abbr class="abbr" title="hectare">ha</abbr>. Cette <a href="/wiki/Tilia" title="Tilia">tillaie</a>-<a href="/wiki/Fr%C3%AAnaie" title="Frênaie">frênaie</a> constitue un des massifs les plus diversifiés et floristiquement les plus riches de France. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Vall%C3%A9e_glaciaire_du_Fossat_Forez_France.jpg" class="mw-file-description" title="Vallée glaciaire du Fossat."><img alt="Vallée glaciaire du Fossat." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Vall%C3%A9e_glaciaire_du_Fossat_Forez_France.jpg/240px-Vall%C3%A9e_glaciaire_du_Fossat_Forez_France.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Vall%C3%A9e_glaciaire_du_Fossat_Forez_France.jpg/360px-Vall%C3%A9e_glaciaire_du_Fossat_Forez_France.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Vall%C3%A9e_glaciaire_du_Fossat_Forez_France.jpg/480px-Vall%C3%A9e_glaciaire_du_Fossat_Forez_France.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Vallée glaciaire du Fossat.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 182px"> <div class="thumb" style="width: 180px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Meadows_Les_Hommades_Celles-sur-Durolle.jpg" class="mw-file-description" title="Celles-sur-Durolle."><img alt="Celles-sur-Durolle." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Meadows_Les_Hommades_Celles-sur-Durolle.jpg/270px-Meadows_Les_Hommades_Celles-sur-Durolle.jpg" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Meadows_Les_Hommades_Celles-sur-Durolle.jpg/405px-Meadows_Les_Hommades_Celles-sur-Durolle.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Meadows_Les_Hommades_Celles-sur-Durolle.jpg/540px-Meadows_Les_Hommades_Celles-sur-Durolle.jpg 2x" data-file-width="5000" data-file-height="3337" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Celles-sur-Durolle" title="Celles-sur-Durolle">Celles-sur-Durolle</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:TO_rocher.JPG" class="mw-file-description" title="Vue sur Pierre-sur-Haute."><img alt="Vue sur Pierre-sur-Haute." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/TO_rocher.JPG/240px-TO_rocher.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/TO_rocher.JPG/360px-TO_rocher.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/TO_rocher.JPG/480px-TO_rocher.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Vue sur <a href="/wiki/Pierre-sur-Haute" title="Pierre-sur-Haute">Pierre-sur-Haute</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 170.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 168.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:St_bonnet_d%C3%A9cembre_2008.jpg" class="mw-file-description" title="Saint-Bonnet-le-Chastel."><img alt="Saint-Bonnet-le-Chastel." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/St_bonnet_d%C3%A9cembre_2008.jpg/253px-St_bonnet_d%C3%A9cembre_2008.jpg" decoding="async" width="169" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/St_bonnet_d%C3%A9cembre_2008.jpg/379px-St_bonnet_d%C3%A9cembre_2008.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/St_bonnet_d%C3%A9cembre_2008.jpg/505px-St_bonnet_d%C3%A9cembre_2008.jpg 2x" data-file-width="2424" data-file-height="1728" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Saint-Bonnet-le-Chastel" title="Saint-Bonnet-le-Chastel">Saint-Bonnet-le-Chastel</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Saint-Jean_des_Olli%C3%A8res_63.JPG" class="mw-file-description" title="Saint-Jean-des-Ollières."><img alt="Saint-Jean-des-Ollières." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Saint-Jean_des_Olli%C3%A8res_63.JPG/240px-Saint-Jean_des_Olli%C3%A8res_63.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Saint-Jean_des_Olli%C3%A8res_63.JPG/360px-Saint-Jean_des_Olli%C3%A8res_63.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Saint-Jean_des_Olli%C3%A8res_63.JPG/480px-Saint-Jean_des_Olli%C3%A8res_63.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res" title="Saint-Jean-des-Ollières">Saint-Jean-des-Ollières</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 182px"> <div class="thumb" style="width: 180px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Rez_de_Sol_Lachaux_2016-08-09_n05.jpg" class="mw-file-description" title="Vers le sommet du Rez de Sol."><img alt="Vers le sommet du Rez de Sol." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Rez_de_Sol_Lachaux_2016-08-09_n05.jpg/270px-Rez_de_Sol_Lachaux_2016-08-09_n05.jpg" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Rez_de_Sol_Lachaux_2016-08-09_n05.jpg/405px-Rez_de_Sol_Lachaux_2016-08-09_n05.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Rez_de_Sol_Lachaux_2016-08-09_n05.jpg/540px-Rez_de_Sol_Lachaux_2016-08-09_n05.jpg 2x" data-file-width="5000" data-file-height="3337" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Vers le sommet du <a href="/wiki/Lachaux" title="Lachaux">Rez de Sol</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sites_naturels_protégés"><span id="Sites_naturels_prot.C3.A9g.C3.A9s"></span>Sites naturels protégés</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=24" title="Modifier la section : Sites naturels protégés" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=24" title="Modifier le code source de la section : Sites naturels protégés"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Ligularia_sibirica-Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Ligularia_sibirica-Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie.JPG/170px-Ligularia_sibirica-Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie.JPG" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Ligularia_sibirica-Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie.JPG/255px-Ligularia_sibirica-Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Ligularia_sibirica-Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie.JPG/340px-Ligularia_sibirica-Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie.JPG 2x" data-file-width="1944" data-file-height="2592" /></a><figcaption><a href="/wiki/Ligulaire_de_Sib%C3%A9rie" title="Ligulaire de Sibérie">Ligulaire de Sibérie</a>.</figcaption></figure> <p>On compte cinq réserves naturelles nationales et cinq réserves naturelles régionales<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite_crochet">[</span>48<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> en Auvergne. Il y a également <span class="nowrap">79 sites</span> «&#160;habitats Natura 2000&#160;» ainsi que <span class="nowrap">12 sites</span> «&#160;oiseaux&#160;» pour une superficie <span title="3&#160;895&#160;500&#160;000 m² ou 3&#160;895,5 km²" style="cursor:help">389&#160;550</span>&#160;<abbr class="abbr" title="hectare">ha</abbr> (15&#160;% de la région)<sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite_crochet">[</span>49<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. On y trouve <span class="nowrap">65 espèces</span> d'oiseaux inscrites en annexe I de la directive Oiseaux, <span class="nowrap">48 espèces</span> (animales - hors oiseaux - ou végétales) d'intérêt communautaire et <span class="nowrap">47 habitats</span> naturels retenus au sein de la directive Habitats<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite_crochet">[</span>50<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th style="color:blue">Réserves naturelles nationales </th> <th style="color:blue">Réserves naturelles régionales </th> <th style="color:blue">Conservatoire du littoral </th> <th style="color:blue">Sites Natura 2000 </th></tr> <tr style="vertical-align:top;"> <td> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_nationale_du_val_d%27Allier" title="Réserve naturelle nationale du val d&#39;Allier">Val d'Allier</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_nationale_de_Chastreix-Sancy" title="Réserve naturelle nationale de Chastreix-Sancy">Chastreix-Sancy</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_nationale_du_rocher_de_la_Jaquette" title="Réserve naturelle nationale du rocher de la Jaquette">Rocher de la Jaquette</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_nationale_des_sagnes_de_La_Godivelle" title="Réserve naturelle nationale des sagnes de La Godivelle">Sagnes de La Godivelle</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_nationale_de_la_vall%C3%A9e_de_Chaudefour" title="Réserve naturelle nationale de la vallée de Chaudefour">Vallée de Chaudefour</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_r%C3%A9gionale_du_val_de_Loire_Bourbonnais" title="Réserve naturelle régionale du val de Loire Bourbonnais">Val de Loire Bourbonnais</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_r%C3%A9gionale_du_lac_de_Malaguet" title="Réserve naturelle régionale du lac de Malaguet">Lac de Malaguet</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_r%C3%A9gionale_des_cheires_et_grottes_de_Volvic" title="Réserve naturelle régionale des cheires et grottes de Volvic">Cheires et grottes de Volvic</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_r%C3%A9gionale_du_Puy_de_Marmant" title="Réserve naturelle régionale du Puy de Marmant">Puy de Marmant</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9serve_naturelle_r%C3%A9gionale_de_la_Tourbi%C3%A8re_du_Jolan" class="mw-redirect" title="Réserve naturelle régionale de la Tourbière du Jolan">Tourbière du Jolan</a></li></ul> </td> <td> <ul><li>Rives auvergnates du lac de Bort-les-Orgues</li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/Liste_des_sites_Natura_2000_de_l%27Allier" title="Liste des sites Natura 2000 de l&#39;Allier">Sites Natura 2000 de l'Allier</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_sites_Natura_2000_du_Cantal" title="Liste des sites Natura 2000 du Cantal">Sites Natura 2000 du Cantal</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_sites_Natura_2000_de_la_Haute-Loire" title="Liste des sites Natura 2000 de la Haute-Loire">Sites Natura 2000 de la Haute-Loire</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_sites_Natura_2000_du_Puy-de-D%C3%B4me" title="Liste des sites Natura 2000 du Puy-de-Dôme">Sites Natura 2000 du Puy-de-Dôme</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Climat">Climat</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=25" title="Modifier la section : Climat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=25" title="Modifier le code source de la section : Climat"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Puy_mary_hiver.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Puy_mary_hiver.jpg/220px-Puy_mary_hiver.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Puy_mary_hiver.jpg/330px-Puy_mary_hiver.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ac/Puy_mary_hiver.jpg/440px-Puy_mary_hiver.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Le puy Mary en hiver.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:France_Chilhac_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/France_Chilhac_01.jpg/220px-France_Chilhac_01.jpg" decoding="async" width="220" height="105" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/France_Chilhac_01.jpg/330px-France_Chilhac_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/France_Chilhac_01.jpg/440px-France_Chilhac_01.jpg 2x" data-file-width="2193" data-file-height="1050" /></a><figcaption>Le village de <a href="/wiki/Chilhac" title="Chilhac">Chilhac</a> et sa végétation <a href="/wiki/Climat_m%C3%A9diterran%C3%A9en" title="Climat méditerranéen">supra-méditerranéenne</a>.</figcaption></figure> <p>Adossée aux versants <a href="/wiki/Nord" title="Nord">septentrional</a> et <a href="/wiki/Sud" title="Sud">méridional</a> du <a href="/wiki/Massif_central" title="Massif central">Massif central</a>, la région présente d'importants contrastes climatiques générés par le relief, avec une continentalisation rapide d'ouest en est. Trois influences interagissent sur cette région&#160;: </p> <ul><li>au sud-ouest l'influence <a href="/wiki/Climat_oc%C3%A9anique" title="Climat océanique">océanique</a> est très sensible, le relief réactivant les perturbations d'origine atlantique (flux de sud-ouest à nord-ouest). Les précipitations sont régulières, partout supérieures à 110&#160;<abbr class="abbr" title="centimètre par an">cm/an</abbr>, abondantes en montagne —&#160;optimum estimé à 250&#160;<abbr class="abbr" title="centimètre">cm</abbr> dans les monts du Cantal&#160;— occasionnant un enneigement important bien qu'irrégulier en raison de redoux marqués. Cette région porte bien son surnom de «&#160;pays vert&#160;»&#160;; on la compare aussi à l'<a href="/wiki/Irlande_(%C3%AEle)" title="Irlande (île)">Irlande</a> ou aux <a href="/wiki/Highlands" title="Highlands">Highlands</a> d'Écosse (l'ensoleillement y est néanmoins supérieur). Le versant méridional de l'alignement montagneux allant des monts Dore aux monts d'Aubrac constitue une franche limite climatique, caractérisée par un effet de foehn et une altération de l'influence océanique&#160;;</li> <li>à l'est et au nord de cette ligne - soit sur l'essentiel du territoire régional - la tendance <a href="/wiki/Climat_continental" title="Climat continental">continentale</a> se renforce, avec un accroissement de l'amplitude thermique été-hiver et de la part des orages dans le total des précipitations. À altitude égale, les hivers sont plus froids et beaucoup plus secs, et les étés plus chauds (la température peut dépasser <span title="104 °F ou 313,2 K">40&#160;</span><abbr class="abbr" title="degré Celsius">°C</abbr> en plaine). Les précipitations sont de l'ordre de 50&#160;à 80&#160;<abbr class="abbr" title="centimètre par an">cm/an</abbr> en plaine (on relève localement des records d'aridité pour la France continentale), 100&#160;à 140&#160;<abbr class="abbr" title="centimètre">cm</abbr> en montagne (où l'enneigement est généralement moins abondant mais plus régulier que sur les montagnes du sud-ouest)&#160;;</li> <li>une timide influence <a href="/wiki/Climat_m%C3%A9diterran%C3%A9en" title="Climat méditerranéen">méditerranéenne</a> peut se manifester lors de cycles perturbés dans le <a href="/wiki/Brivadois" title="Brivadois">Brivadois</a> et la <a href="/wiki/Ch%C3%A2taigneraie_(Cantal)" title="Châtaigneraie (Cantal)">Châtaigneraie</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transports_et_voies_de_communication">Transports et voies de communication</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=26" title="Modifier la section : Transports et voies de communication" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=26" title="Modifier le code source de la section : Transports et voies de communication"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_aérien"><span id="Transport_a.C3.A9rien"></span>Transport aérien</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=27" title="Modifier la section : Transport aérien" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=27" title="Modifier le code source de la section : Transport aérien"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Aeroport_clermont_ferrand_auvergne_va.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Aeroport_clermont_ferrand_auvergne_va.jpg/220px-Aeroport_clermont_ferrand_auvergne_va.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Aeroport_clermont_ferrand_auvergne_va.jpg/330px-Aeroport_clermont_ferrand_auvergne_va.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Aeroport_clermont_ferrand_auvergne_va.jpg/440px-Aeroport_clermont_ferrand_auvergne_va.jpg 2x" data-file-width="1504" data-file-height="1000" /></a><figcaption>La <a href="/wiki/Plate-forme_de_correspondance" title="Plate-forme de correspondance">plate-forme de correspondance</a> de l'<a href="/wiki/A%C3%A9roport_de_Clermont-Ferrand-Auvergne" title="Aéroport de Clermont-Ferrand-Auvergne">aéroport de Clermont-Ferrand-Auvergne</a>.</figcaption></figure> <p>L'<a href="/wiki/A%C3%A9roport_de_Clermont-Ferrand-Auvergne" title="Aéroport de Clermont-Ferrand-Auvergne">aéroport de Clermont-Ferrand-Auvergne</a> a accueilli jusqu'à 1&#160;090&#160;417&#160;passagers en 2002, il est retombé à 398&#160;934 en 2011<sup id="cite_ref-Site_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-Site-64"><span class="cite_crochet">[</span>51<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65"><span class="cite_crochet">[</span>52<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> à la suite du rachat de <a href="/wiki/Regional_Airlines_(France)" title="Regional Airlines (France)">Regional Airlines</a> par <a href="/wiki/Air_France" title="Air France">Air France</a> et à la délocalisation du hub de cette compagnie sur l'<a href="/wiki/A%C3%A9roport_de_Lyon-Saint-Exup%C3%A9ry" title="Aéroport de Lyon-Saint-Exupéry">aéroport de Lyon</a> en 2003. Depuis le site aéroportuaire a du mal à se relever du préjudice. L'arrivée sur la plate-forme des compagnies <a href="/wiki/Fly_Kiss" title="Fly Kiss">Fly Kiss</a> puis de <a href="/wiki/Ryanair" title="Ryanair">Ryanair</a> en 2013 avait malgré tout contribué à relever le trafic à 416&#160;451&#160;passagers en 2014<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite_crochet">[</span>53<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les aéroports d'Aurillac et du Puy-en-Velay sont reliés à Paris respectivement par <a href="/wiki/Air_France_Hop" title="Air France Hop">Hop&#160;!</a> et <a href="/wiki/Hex%27air" title="Hex&#39;air">Hex'air</a><sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite_crochet">[</span>n<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_routier">Transport routier</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=28" title="Modifier la section : Transport routier" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=28" title="Modifier le code source de la section : Transport routier"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:FR-63-A75.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/FR-63-A75.JPG/220px-FR-63-A75.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/FR-63-A75.JPG/330px-FR-63-A75.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/FR-63-A75.JPG/440px-FR-63-A75.JPG 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>L'<a href="/wiki/Autoroute_A75_(France)" title="Autoroute A75 (France)">autoroute A75</a> à <a href="/wiki/La_Sauvetat_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="La Sauvetat (Puy-de-Dôme)">La Sauvetat</a>.</figcaption></figure> <p>Les deux autoroutes <a href="/wiki/Autoroute_A71_(France)" title="Autoroute A71 (France)">A71</a> et <a href="/wiki/Autoroute_A75_(France)" title="Autoroute A75 (France)">A75</a> constituent un axe nord-sud <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> – <a href="/wiki/Montpellier" title="Montpellier">Montpellier</a> – <a href="/wiki/Espagne" title="Espagne">Espagne</a> qui se croise à <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a> avec l'axe est-ouest formé par l'<a href="/wiki/Autoroute_A89_(France)" title="Autoroute A89 (France)">A89</a> <a href="/wiki/Bordeaux" title="Bordeaux">Bordeaux</a> – <a href="/wiki/Lyon" title="Lyon">Lyon</a> – <a href="/wiki/Gen%C3%A8ve" title="Genève">Genève</a>. Ils permettent désormais de relier toutes les grandes métropoles nationales. La <a href="/wiki/Mer_M%C3%A9diterran%C3%A9e" title="Mer Méditerranée">Méditerranée</a> n'est plus qu'à <span class="nowrap">3&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;48</span> de l'ancienne capitale régionale<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite_crochet">[</span>54<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> depuis l'ouverture du <a href="/wiki/Viaduc_de_Millau" title="Viaduc de Millau">viaduc de Millau</a> en 2004. L'autoroute A89, prolongée hors de l'Auvergne en <a href="/wiki/Autoroute_A72_(France)" title="Autoroute A72 (France)">autoroute A72</a>, relie Clermont-Ferrand à <a href="/wiki/Saint-%C3%89tienne" title="Saint-Étienne">Saint-Étienne</a>. L'<a href="/wiki/Autoroute_A77_(France)" title="Autoroute A77 (France)">autoroute A77</a>, dite «&#160;Autoroute de l'Arbre&#160;», poursuit l'<a href="/wiki/Autoroute_A6_(France)" title="Autoroute A6 (France)">autoroute A6</a> au départ de Paris pour la prolonger et aller (en tant que <a href="/wiki/Route_nationale_7_(France_m%C3%A9tropolitaine)" title="Route nationale 7 (France métropolitaine)">route nationale 7</a>) jusqu'à <a href="/wiki/Moulins_(Allier)" title="Moulins (Allier)">Moulins</a>, dans l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a>. </p><p>La qualité des routes est excellente sur tout le réseau des nationales et départementales et ce réseau permet de relier Paris à Moulins (<a href="/wiki/Route_nationale_7_(France_m%C3%A9tropolitaine)" title="Route nationale 7 (France métropolitaine)">RN 7</a>) et Clermont-Ferrand en <span class="nowrap">4&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;30</span>, et Moulins à <a href="/wiki/Montlu%C3%A7on" title="Montluçon">Montluçon</a> (A71, <a href="/wiki/Route_nationale_79_(France)" title="Route nationale 79 (France)">RN 79</a> et <span class="nowrap">RN 7</span>)<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite_crochet">[</span>55<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le réseau routier régional compte d'importantes routes nationales comme la <a href="/wiki/Route_nationale_102_(France_m%C3%A9tropolitaine)" title="Route nationale 102 (France métropolitaine)">RN 102</a> qui relie l'A75 à <a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a>, <a href="/wiki/Le_Puy-en-Velay" title="Le Puy-en-Velay">Le Puy-en-Velay</a> et la <a href="/wiki/Vall%C3%A9e_du_Rh%C3%B4ne_(France)" title="Vallée du Rhône (France)">vallée du Rhône</a>, la <a href="/wiki/Route_nationale_122" title="Route nationale 122">RN 122</a> reliant l'A75 à <a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a> ou la <a href="/wiki/Route_nationale_88_(France)" title="Route nationale 88 (France)">RN 88</a> formant l'axe transversal Lyon – Saint-Étienne – Le Puy – <a href="/wiki/Toulouse" title="Toulouse">Toulouse</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Transport_ferroviaire">Transport ferroviaire</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=29" title="Modifier la section : Transport ferroviaire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=29" title="Modifier le code source de la section : Transport ferroviaire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/TER_Auvergne" title="TER Auvergne">TER Auvergne</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:X76500_TER_Auvergne_(MOULINS).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/X76500_TER_Auvergne_%28MOULINS%29.jpg/220px-X76500_TER_Auvergne_%28MOULINS%29.jpg" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/X76500_TER_Auvergne_%28MOULINS%29.jpg/330px-X76500_TER_Auvergne_%28MOULINS%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/X76500_TER_Auvergne_%28MOULINS%29.jpg/440px-X76500_TER_Auvergne_%28MOULINS%29.jpg 2x" data-file-width="3968" data-file-height="2232" /></a><figcaption><a href="/wiki/TER_Auvergne" title="TER Auvergne">TER Auvergne</a>.</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Ligne_Paris_-_Clermont-Ferrand" title="Ligne Paris - Clermont-Ferrand">ligne SNCF Paris – Clermont-Ferrand</a> a été électrifiée en 1990 et a reçu des améliorations dans le passé. En 2003 le temps de trajet le plus court entre les deux villes était de <span class="nowrap">2&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;59</span>, il peut s'élever à <span class="nowrap">3&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;24</span> pour les trains desservant <a href="/wiki/Gare_de_Nevers" title="Gare de Nevers">Nevers</a>, <a href="/wiki/Gare_de_Moulins-sur-Allier" title="Gare de Moulins-sur-Allier">Moulins</a>, <a href="/wiki/Gare_de_Vichy" title="Gare de Vichy">Vichy</a> et <a href="/wiki/Gare_de_Riom_-_Ch%C3%A2tel-Guyon" title="Gare de Riom - Châtel-Guyon">Riom</a>. Depuis 2012 les trains en provenance d'Auvergne arrivent en <a href="/wiki/Gare_de_Paris-Bercy-Bourgogne-Pays_d%27Auvergne" title="Gare de Paris-Bercy-Bourgogne-Pays d&#39;Auvergne">gare de Paris-Bercy</a>. </p><p>Aucune <a href="/wiki/Ligne_%C3%A0_grande_vitesse" title="Ligne à grande vitesse">ligne à grande vitesse</a> n'est prévue à court terme pour la région. Le projet d'une ligne TGV <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> – <a href="/wiki/Bourges" title="Bourges">Bourges</a> – <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a> – <a href="/wiki/Lyon" title="Lyon">Lyon</a> a été plusieurs fois évoqué, notamment en 2015, lors de la création des nouvelles régions administratives. Une telle ligne mettrait Clermont-Ferrand à <span class="nowrap">2&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;15</span> de Paris et permettrait de dédoubler l'axe TGV rhodanien très chargé. D'autres projets moins ambitieux mais plus réalistes ont également été proposés, comme le projet «&#160;Des trains pour tous&#160;» qui propose la modernisation des voies existantes et l'utilisation de trains à haut niveau de service<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite_crochet">[</span>56<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les temps de parcours seraient alors de <span class="nowrap">2&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;30</span> mais avec des prix de billets plus faibles et une meilleure desserte des villes moyennes du centre. </p><p>Le Plan Rail Auvergne 2009-2013 a permis, en cinq ans, de rénover significativement le réseau ferré auvergnat<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71"><span class="cite_crochet">[</span>57<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Toutefois <a href="/wiki/Gare_d%27Aurillac" title="Gare d&#39;Aurillac">Aurillac</a> et <a href="/wiki/Gare_du_Puy-en-Velay" title="Gare du Puy-en-Velay">Le Puy-en-Velay</a> ne disposent pas de relation directe en train avec l'<a href="/wiki/%C3%8Ele-de-France" title="Île-de-France">Île-de-France</a>. </p><p>La ligne qui relie Clermont-Ferrand à Lyon comporte des tronçons sinueux et non électrifiés, notamment entre <a href="/wiki/Roanne" title="Roanne">Roanne</a> et <a href="/wiki/Lozanne" title="Lozanne">Lozanne</a>. En 2016, il fallait entre <span class="nowrap">2&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;15</span> et <span class="nowrap">2&#160;<abbr class="abbr" title="heures">h</abbr>&#160;44</span> pour relier les deux villes<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72"><span class="cite_crochet">[</span>58<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'amélioration de cette liaison est souhaitable car elle permettrait à l'Auvergne de bénéficier des avantages de la <a href="/wiki/Gare_de_Lyon-Part-Dieu" title="Gare de Lyon-Part-Dieu">gare de la Part-Dieu</a> pour l'accès à la <a href="/wiki/LGV_M%C3%A9diterran%C3%A9e" title="LGV Méditerranée">LGV Méditerranée</a> et aux futures lignes Rhin-Rhône porté par l'association ALTRO. </p><p>Les lignes <a href="/wiki/Le_C%C3%A9venol" title="Le Cévenol">Clermont – Nîmes</a> et <a href="/wiki/Aubrac_(train)" title="Aubrac (train)">Clermont – Béziers</a> souffrent d'une faible fréquentation et leur avenir reste incertain<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite_crochet">[</span>59<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Depuis le <time class="nowrap" datetime="2002-01-01" data-sort-value="2002-01-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier 2002</time>, la région gère le service <a href="/wiki/Transport_express_r%C3%A9gional" title="Transport express régional">TER</a> régional dans le cadre d'une convention avec la SNCF. Le périurbain allant de <a href="/wiki/Moulins_(Allier)" title="Moulins (Allier)">Moulins</a> à <a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a> (<i>via</i> Vichy principalement) concentre la plus importante part des services avec un cadencement lentement mis en place depuis <time class="nowrap" datetime="2011-12" data-sort-value="2011-12">décembre 2011</time>. En <time class="nowrap" datetime="2015-11" data-sort-value="2015-11">novembre 2015</time>, le service <a href="/wiki/TER_Auvergne" title="TER Auvergne">TER Auvergne</a> comptait <span class="nowrap">266 trains</span> en circulation par jour, quinze lignes, <span class="nowrap">7,1 millions</span> de voyages annuels et <span class="nowrap">84 gares</span> pour un budget de <span class="nowrap">140 millions d'euros</span> (<span class="nowrap">22,4 millions</span> de recettes commerciales)<sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite_crochet">[</span>60<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Population_et_société"><span id="Population_et_soci.C3.A9t.C3.A9"></span>Population et société</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=30" title="Modifier la section : Population et société" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=30" title="Modifier le code source de la section : Population et société"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Démographie"><span id="D.C3.A9mographie"></span>Démographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=31" title="Modifier la section : Démographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=31" title="Modifier le code source de la section : Démographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/D%C3%A9mographie_de_l%27Auvergne" title="Démographie de l&#39;Auvergne">Démographie de l'Auvergne</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Densit%C3%A9_population_Auvergne_2006.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Densit%C3%A9_population_Auvergne_2006.jpg/220px-Densit%C3%A9_population_Auvergne_2006.jpg" decoding="async" width="220" height="194" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c4/Densit%C3%A9_population_Auvergne_2006.jpg 1.5x" data-file-width="258" data-file-height="228" /></a><figcaption>Densité de population en 2006<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite_crochet">[</span>61<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</figcaption></figure> <p>L'Auvergne est habitée depuis plus de 15&#160;000&#160;ans. Ses habitants ont donc pu voir les éruptions volcaniques à l'origine des volcans les plus jeunes de la chaîne des Puys (4&#160;000 à 12&#160;000&#160;ans <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>). On estime qu'avant la bataille de Gergovie, vers 250 à 50 <abbr class="abbr nowrap" title="avant Jésus-Christ">av. J.-C.</abbr>, la population des Arvernes (les Gaulois les plus riches de la Gaule Antique) était de l'ordre de 200&#160;000 à 300&#160;000&#160;personnes<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite_crochet">[</span>62<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Sociologie_territoirs_Auvergne.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Sociologie_territoirs_Auvergne.jpg/220px-Sociologie_territoirs_Auvergne.jpg" decoding="async" width="220" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Sociologie_territoirs_Auvergne.jpg/330px-Sociologie_territoirs_Auvergne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Sociologie_territoirs_Auvergne.jpg/440px-Sociologie_territoirs_Auvergne.jpg 2x" data-file-width="1158" data-file-height="996" /></a><figcaption>Typologie des bassins de vie en 2016<sup id="cite_ref-Insee_2016_77-0" class="reference"><a href="#cite_note-Insee_2016-77"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</figcaption></figure> <p>En 2013, la <a href="/wiki/R%C3%A9gion_Auvergne" class="mw-redirect" title="Région Auvergne">Région Auvergne</a> comptait 1&#160;357&#160;668&#160;habitants<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite_crochet">[</span>64<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> mais la partie correspondant à l'ancienne province ne compte que 885&#160;288&#160;habitants<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite_crochet">[</span>o<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les quatre départements auvergnats sont ceux où la population vit en moyenne le plus en altitude et s'inscrivent dans la <a href="/wiki/Diagonale_du_vide" title="Diagonale du vide">diagonale du vide</a>. Leur densité de population moyenne n’est que de 52&#160;<abbr class="abbr" title="habitants par kilomètre carré">habitants/km<sup>2</sup></abbr>. Les départements de l’Allier, du Cantal, et la moitié ouest de la Haute-Loire sont marqués par une faible natalité et un vieillissement de la population. </p><p>À l'origine très rurale, la <a href="/wiki/Auvergnats" title="Auvergnats">population auvergnate</a> tend à s'urbaniser&#160;: plus de sept habitants sur dix vivaient en ville en 2016. Grâce à l'attractivité de l’agglomération clermontoise et l’arrivée de jeunes familles, le Puy-de-Dôme limite cette tendance à la baisse<sup id="cite_ref-INSEE4_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-INSEE4-80"><span class="cite_crochet">[</span>65<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et concentre plus de 50&#160;% de la population régionale. </p><p>Clermont-Ferrand se trouve au milieu d’un couloir urbain dynamique de 601&#160;000&#160;habitants qui s'étend de Vichy à Issoire en suivant l’Allier<sup id="cite_ref-INSEE6_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-INSEE6-81"><span class="cite_crochet">[</span>66<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Grâce au solde migratoire positif, les quatre départements ont malgré tout gagné 20&#160;000&#160;habitants entre 2007 et 2014<sup id="cite_ref-INSEE7_82-0" class="reference"><a href="#cite_note-INSEE7-82"><span class="cite_crochet">[</span>67<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'Agence régionale de développement des territoires d'Auvergne (ARDTA) et l'<a href="/wiki/INSEE" class="mw-redirect" title="INSEE">INSEE</a> ont établi une typologie des «&#160;bassins de vie&#160;» de la région qui identifie six types de bassins de vie aux caractéristiques différentes. La première est constituée par la grande agglomération de Clermont-Ferrand. Celle-ci stimule des bassins de vie suburbains grâce à son attraction économique. Les agglomérations moyennes de Moulins, Vichy, Montluçon et Aurillac se placent en situation intermédiaire. </p><p>À l'opposé, deux types de zones rurales en difficultés se font face. La première correspond à des territoires de moyenne montagne habités par une population âgée et majoritairement agricole. Dans le Cantal, près de 17&#160;% des personnes âgées de plus de <span class="nowrap">75 ans</span> vivent sous le seuil de pauvreté alors qu'elles ne sont que 9,3&#160;% en Auvergne-Rhône-Alpes<sup id="cite_ref-Insee_2016_77-1" class="reference"><a href="#cite_note-Insee_2016-77"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La deuxième se retrouve en <a href="/wiki/Bocage_bourbonnais" title="Bocage bourbonnais">Bocage bourbonnais</a> ou dans le <a href="/wiki/Livradois" title="Livradois">Livradois</a>. Il s'agit de bassins de vie ruraux socialement fragiles<sup id="cite_ref-Insee_2016_77-2" class="reference"><a href="#cite_note-Insee_2016-77"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et plus touchées par le chômage<sup id="cite_ref-Insee_2016_77-3" class="reference"><a href="#cite_note-Insee_2016-77"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Villes">Villes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=32" title="Modifier la section : Villes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=32" title="Modifier le code source de la section : Villes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Clermont_pierre_carree.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Clermont_pierre_carree.jpg/400px-Clermont_pierre_carree.jpg" decoding="async" width="400" height="119" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Clermont_pierre_carree.jpg/600px-Clermont_pierre_carree.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/75/Clermont_pierre_carree.jpg 2x" data-file-width="666" data-file-height="198" /></a><figcaption><a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>, la plus grande agglomération auvergnate.</figcaption></figure> <p>Les principaux foyers de peuplement se trouvent près des cours d'eau (<a href="/wiki/Allier_(rivi%C3%A8re)" title="Allier (rivière)">Allier</a>, <a href="/wiki/Tiretaine" title="Tiretaine">Tiretaine</a>), les places de marché (<a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a>) et les bassins industriels&#160;: <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>, <a href="/wiki/Cournon-d%27Auvergne" title="Cournon-d&#39;Auvergne">Cournon</a>, <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a> (coutellerie), <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a>, <a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a>. Les villes représentent plus de 70&#160;% de la population, tandis que les campagnes, après un fort <a href="/wiki/Exode_rural" title="Exode rural">exode rural</a> au début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle ont perdu l'essentiel de leur population. L'Auvergne compte six villes dont l'aire urbaine dépasse 50&#160;000&#160;habitants<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite_crochet">[</span>p<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a> représentait plus du quart de la population de l'ancienne région Auvergne et quasiment la moitié de celle de la région historique. L'ensemble urbain a accédé au rang de <a href="/wiki/M%C3%A9tropole_(intercommunalit%C3%A9_fran%C3%A7aise)" title="Métropole (intercommunalité française)">métropole</a> le <time class="nowrap" datetime="2018-01-01" data-sort-value="2018-01-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> janvier 2018</time><sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite_crochet">[</span>68<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <table class="wikitable centre"> <tbody><tr> <th rowspan="2">Ville </th> <th colspan="3">Population 1999 </th></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Commune_(France)" title="Commune (France)">Commune</a> </th> <th>Agglomération </th> <th><a href="/wiki/Aire_urbaine" title="Aire urbaine">Aire urbaine</a> </th></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a></td> <td>141&#160;004 </td> <td>258&#160;541</td> <td>409&#160;558 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a></td> <td>26&#160;915 </td> <td>60&#160;877</td> <td>80&#160;194 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Montlu%C3%A7on" title="Montluçon">Montluçon</a></td> <td>44&#160;074 </td> <td>60&#160;993</td> <td>78&#160;477 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Le_Puy-en-Velay" title="Le Puy-en-Velay">Le Puy-en-Velay</a></td> <td>22&#160;010 </td> <td>42&#160;608</td> <td>66&#160;129 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Moulins_(Allier)" title="Moulins (Allier)">Moulins</a> </td> <td>22&#160;667</td> <td>40&#160;050</td> <td>58&#160;355 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a></td> <td>32&#160;718 </td> <td>36&#160;096</td> <td>56&#160;830 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a></td> <td>14&#160;950 </td> <td>18&#160;281</td> <td>51&#160;492 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Issoire" title="Issoire">Issoire</a></td> <td>14&#160;778 </td> <td>14&#160;548</td> <td>27&#160;502 </td></tr> <tr style="text-align: right;"> <td style="text-align: left;"><a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a></td> <td>19&#160;324 </td> <td>25&#160;052</td> <td><i><a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a></i> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tendances_politiques">Tendances politiques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=33" title="Modifier la section : Tendances politiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=33" title="Modifier le code source de la section : Tendances politiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Auvergne_familles.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Auvergne_familles.jpg/220px-Auvergne_familles.jpg" decoding="async" width="220" height="276" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Auvergne_familles.jpg/330px-Auvergne_familles.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Auvergne_familles.jpg/440px-Auvergne_familles.jpg 2x" data-file-width="698" data-file-height="876" /></a><figcaption>Systèmes familiaux en Auvergne<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite_crochet">[</span>69<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;:<br /> <div class="legende-bloc legende-bloc-vertical"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r160408543"><ul> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#FF8000;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Famille souche</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#FFFF00;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Famille souche incomplète</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#0000FF;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Présence significative de familles communautaires</li> <li><span class="legende" style="margin-right:.3em;display:inline-block;width:1.3em;height:1.3em;webkit-print-color-adjust:exact;color-adjust:exact;background:#E1F5A9;border:1px solid gray;vertical-align:middle"></span>Famille nucléaire absolue</li> </ul></div></figcaption></figure> <p>Les recherches d'<a href="/wiki/Emmanuel_Todd" title="Emmanuel Todd">Emmanuel Todd</a> ont montré que le <a href="/wiki/Syst%C3%A8me_familial" title="Système familial">système familial</a> dominant en Auvergne est celui de la <a href="/wiki/Famille_souche_selon_Emmanuel_Todd" class="mw-redirect" title="Famille souche selon Emmanuel Todd">famille souche</a><sup id="cite_ref-todd_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-todd-86"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, avec une nuance pour le département de l'Allier où on voit la domination de la famille souche de type incomplet. Ce schéma anthropologique tend à favoriser une attitude d'acceptation de la société telle qu’elle est, sans contestation majeure, mais avec le souhait constant d'améliorer les conditions de vie sociale. Ce type familial exalte sa différence, son <a href="/wiki/Ethnocentrisme" title="Ethnocentrisme">ethnocentrisme</a> et son attachement aux liens du sang. Dans les deux tiers ouest de la région on note également la présence sporadique de familles communautaires, notamment à l'ouest de l'Allier ce qui expliquerait certaines tendances électorales<sup id="cite_ref-todd_86-1" class="reference"><a href="#cite_note-todd-86"><span class="cite_crochet">[</span>70<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>La région se trouve sous l'influence de deux aires culturelles et politiques contradictoires. La première, celle du «&#160;mouvement&#160;», trouve son centre directeur vers <a href="/wiki/Montlu%C3%A7on" title="Montluçon">Montluçon</a> et les <a href="/wiki/Combrailles" title="Combrailles">Combrailles</a>. La seconde, celle de «&#160;l'ordre établi&#160;», a son centre directeur en <a href="/wiki/Aubrac" title="Aubrac">Aubrac</a>. Dans la première, le vote communiste a eu longtemps une place prépondérante. Dans la seconde, les valeurs de la droite traditionnelle et de la religion catholique restent profondément ancrées. Entre les deux, une large bande médiane allant du <a href="/wiki/Bocage_bourbonnais" title="Bocage bourbonnais">bocage bourbonnais</a> à la <a href="/wiki/Ch%C3%A2taigneraie_(Cantal)" title="Châtaigneraie (Cantal)">Châtaigneraie</a> oscille entre ces deux tendances. La région de Clermont-Ferrand, ville où la franc-maçonnerie a une implantation très ancienne, est une terre socialiste. La région d'Aurillac a longtemps été radicale, la région de <a href="/wiki/Saint-Flour_(Cantal)" title="Saint-Flour (Cantal)">Saint-Flour</a> est très conservatrice et celle de Brioude a longtemps été anticléricale<sup id="cite_ref-pm_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-pm-87"><span class="cite_crochet">[</span>71<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Pierre Charbonnier note qu'en Auvergne, le «&#160;<a href="/wiki/Notable" title="Notable">notable</a>&#160;» a longtemps tenu une place essentielle dans la vie politique. Propriétaires terriens, industriels ou alors médecins, on a vu de véritables lignées dynastiques se constituer, comme celles des <a href="/wiki/Marx_Dormoy" title="Marx Dormoy">Dormoy</a><sup id="cite_ref-apln_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-apln-88"><span class="cite_crochet">[</span>72<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Parmi les hommes politiques auvergnats célèbres, figurent <a href="/wiki/%C3%89tienne_Cl%C3%A9mentel" title="Étienne Clémentel">Étienne Clémentel</a>, un des pères de la technocratie et de l'intervention de l'État dans l'économie en France, et plusieurs présidents de la république&#160;: <a href="/wiki/Paul_Doumer" title="Paul Doumer">Paul Doumer</a>, <a href="/wiki/Georges_Pompidou" title="Georges Pompidou">Georges Pompidou</a> et <a href="/wiki/Val%C3%A9ry_Giscard_d%27Estaing" title="Valéry Giscard d&#39;Estaing">Valéry Giscard d'Estaing</a>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 84.666666666667px"> <div class="thumb" style="width: 82.666666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Etienne_Cl%C3%A9mentel.jpg" class="mw-file-description" title="Etienne Clémentel"><img alt="Etienne Clémentel" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Etienne_Cl%C3%A9mentel.jpg/124px-Etienne_Cl%C3%A9mentel.jpg" decoding="async" width="83" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ee/Etienne_Cl%C3%A9mentel.jpg 1.5x" data-file-width="155" data-file-height="225" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Etienne Clémentel</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 84.666666666667px"> <div class="thumb" style="width: 82.666666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Paul_Doumer.jpg" class="mw-file-description" title="Paul Doumer"><img alt="Paul Doumer" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Paul_Doumer.jpg/124px-Paul_Doumer.jpg" decoding="async" width="83" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Paul_Doumer.jpg/186px-Paul_Doumer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Paul_Doumer.jpg/248px-Paul_Doumer.jpg 2x" data-file-width="1357" data-file-height="1970" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Paul Doumer</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 94.666666666667px"> <div class="thumb" style="width: 92.666666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Georges.Pompidou_(cropped).jpg" class="mw-file-description" title="Georges Pompidou"><img alt="Georges Pompidou" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Georges.Pompidou_%28cropped%29.jpg/139px-Georges.Pompidou_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="93" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Georges.Pompidou_%28cropped%29.jpg/209px-Georges.Pompidou_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Georges.Pompidou_%28cropped%29.jpg/279px-Georges.Pompidou_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="338" data-file-height="436" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Georges Pompidou</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 88.666666666667px"> <div class="thumb" style="width: 86.666666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Val%C3%A9ry_Giscard_d%E2%80%99Estaing_1978(2).jpg" class="mw-file-description" title="Valéry Giscard d’Estaing"><img alt="Valéry Giscard d’Estaing" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Val%C3%A9ry_Giscard_d%E2%80%99Estaing_1978%282%29.jpg/130px-Val%C3%A9ry_Giscard_d%E2%80%99Estaing_1978%282%29.jpg" decoding="async" width="87" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Val%C3%A9ry_Giscard_d%E2%80%99Estaing_1978%282%29.jpg/195px-Val%C3%A9ry_Giscard_d%E2%80%99Estaing_1978%282%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Val%C3%A9ry_Giscard_d%E2%80%99Estaing_1978%282%29.jpg/260px-Val%C3%A9ry_Giscard_d%E2%80%99Estaing_1978%282%29.jpg 2x" data-file-width="838" data-file-height="1159" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Valéry Giscard d’Estaing</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Emploi_et_logement">Emploi et logement</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=34" title="Modifier la section : Emploi et logement" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=34" title="Modifier le code source de la section : Emploi et logement"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'Auvergne connaissait en 2016 un des taux d'emploi les plus élevés de France<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite_crochet">[</span>q<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> (91,1&#160;% contre 89,8&#160;% en moyenne nationale)<sup id="cite_ref-Insee_2016_77-4" class="reference"><a href="#cite_note-Insee_2016-77"><span class="cite_crochet">[</span>63<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ce score est à la fois dû à la présence d'industries dynamiques mais aussi à une forte propension de la jeunesse à chercher du travail dans les régions voisines<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite_crochet">[</span>73<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>En 2018, les quatre départements auvergnats comptaient environ 533&#160;182&#160;emplois<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite_crochet">[</span>74<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'emploi public et l'agriculture sont très représentés ainsi que les activités industrielles (26&#160;% du total contre 18&#160;% en France). Le secteur tertiaire, très varié dans sa composition, représente 64&#160;% du total. Cette proportion est inférieure à la moyenne nationale et les activités scientifiques, techniques et de service aux entreprises y sont insuffisamment développées<sup id="cite_ref-OA_92-0" class="reference"><a href="#cite_note-OA-92"><span class="cite_crochet">[</span>75<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les cinq principaux employeurs se concentrent sur l'agglomération clermontoise&#160;: <a href="/wiki/Michelin" title="Michelin">Michelin</a>, le <a href="/wiki/Centre_hospitalier_universitaire_de_Clermont-Ferrand" title="Centre hospitalier universitaire de Clermont-Ferrand">CHU de Clermont-Ferrand</a>, <a href="/wiki/Limagrain" title="Limagrain">Limagrain</a>, le <a href="/wiki/Conseil_d%C3%A9partemental_du_Puy-de-D%C3%B4me" title="Conseil départemental du Puy-de-Dôme">conseil départemental du Puy-de-Dôme</a> et la ville de <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sports">Sports</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=35" title="Modifier la section : Sports" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=35" title="Modifier le code source de la section : Sports"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Rugby">Rugby</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=36" title="Modifier la section : Rugby" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=36" title="Modifier le code source de la section : Rugby"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/ASM_Clermont_Auvergne" title="ASM Clermont Auvergne">ASM Clermont Auvergne</a> et <a href="/wiki/Stade_aurillacois_Cantal_Auvergne" title="Stade aurillacois Cantal Auvergne">Stade aurillacois Cantal Auvergne</a>.</div></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Aur%C3%A9lien_Rougerie_vs_MRC.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Aur%C3%A9lien_Rougerie_vs_MRC.jpg/150px-Aur%C3%A9lien_Rougerie_vs_MRC.jpg" decoding="async" width="150" height="259" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Aur%C3%A9lien_Rougerie_vs_MRC.jpg/225px-Aur%C3%A9lien_Rougerie_vs_MRC.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Aur%C3%A9lien_Rougerie_vs_MRC.jpg/300px-Aur%C3%A9lien_Rougerie_vs_MRC.jpg 2x" data-file-width="1048" data-file-height="1808" /></a><figcaption><a href="/wiki/Aur%C3%A9lien_Rougerie" title="Aurélien Rougerie">Aurélien Rougerie</a>, capitaine emblématique de l'ASM Clermont Auvergne</figcaption></figure> <p>L'Auvergne est une terre de prédilection pour le rugby: </p> <ul><li>Le club de <a href="/wiki/Rugby_%C3%A0_XV" title="Rugby à XV">rugby à XV</a> phare de la région est l'<a href="/wiki/ASM_Clermont_Auvergne" title="ASM Clermont Auvergne">ASM Clermont Auvergne</a>. Il a été créé en 1911 par <a href="/wiki/Marcel_Michelin" title="Marcel Michelin">Marcel Michelin</a> et dès la saison 1925 il a accédé à l'élite pour ne plus la quitter<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite_crochet">[</span>76<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il a atteint la finale du <a href="/wiki/Championnat_de_France_de_rugby_%C3%A0_XV" title="Championnat de France de rugby à XV">championnat</a> 14 fois entre 1936 et 2019 mais n'a rapporté chez lui que deux fois le <a href="/wiki/Bouclier_de_Brennus" title="Bouclier de Brennus">bouclier de Brennus</a>, en 2010 et en 2017. Il a également remporté le <a href="/wiki/Challenge_europ%C3%A9en_de_rugby_%C3%A0_XV" class="mw-redirect" title="Challenge européen de rugby à XV">Challenge européen</a> à trois reprises en 1999, 2007 et 2019. Le club suscite un véritable engouement dans la région. Sur la saison 2012-2013, le <a href="/wiki/Stade_Marcel-Michelin" title="Stade Marcel-Michelin">Stade Marcel-Michelin</a> (18&#160;030&#160;places) a connu un taux de remplissage de 96&#160;% et les supporteurs clermontois, plusieurs fois élus «&#160;Meilleur public de France&#160;», sont souvent considérés comme un des publics les plus fervents et accueillants d'Europe.</li> <li>Le <a href="/wiki/Stade_aurillacois_Cantal_Auvergne" title="Stade aurillacois Cantal Auvergne">Stade aurillacois</a> a été fondé le <time class="nowrap" datetime="1904-08-25" data-sort-value="1904-08-25">25 août 1904</time>. L'équipe est montée en Honneur en <a href="/wiki/1932" title="1932">1932</a> puis en Excellence en <a href="/wiki/1933" title="1933">1933</a>. Elle évolue ensuite en division 1 jusqu’en <a href="/wiki/1987" title="1987">1987</a>. Au cours de la <a href="/wiki/Championnat_de_France_de_rugby_%C3%A0_XV_de_2e_division_2015-2016" title="Championnat de France de rugby à XV de 2e division 2015-2016">saison 2015-2016</a>, le Stade aurillacois a remporté la demi-finale d'accession au <a href="/wiki/Top_14" class="mw-redirect" title="Top 14">Top 14</a><sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite_crochet">[</span>77<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Football">Football</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=37" title="Modifier la section : Football" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=37" title="Modifier le code source de la section : Football"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Clermont_Foot_63" title="Clermont Foot 63">Clermont Foot 63</a>.</div></div> <p>Le Clermont Foot 63 est un club de <a href="/wiki/Football" title="Football">football</a> fondé en <a href="/wiki/1984_en_football" title="1984 en football">1984</a> et basé à <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>. Il a été créé sous le nom de <i>Clermont Football Club</i> par la fusion de deux clubs de la ville, le <a href="/wiki/Stade_clermontois" title="Stade clermontois">Stade clermontois</a> et l'<a href="/wiki/Association_sportive_montferrandaise_(omnisports)" title="Association sportive montferrandaise (omnisports)">Association sportive montferrandaise</a>. Après avoir connu de graves difficultés en 1990, le club est reparti sous le nom de <i>Clermont Foot</i> et a accédé à la <a href="/wiki/Championnat_de_France_de_football_de_Ligue_2" class="mw-redirect" title="Championnat de France de football de Ligue 2">Ligue 2</a> en 2003 puis à la <a href="/wiki/Championnat_de_France_de_football" title="Championnat de France de football">Ligue 1</a> en 2021. C'est le premier club auvergnat à évoluer à ce niveau. Il dispute ses matchs à domicile au <a href="/wiki/Stade_Gabriel-Montpied" title="Stade Gabriel-Montpied">stade Gabriel-Montpied</a>. Ce succès fait de Clermont-Ferrand une des rares villes françaises à posséder à la fois une équipe de football évoluant en Ligue 1 et une équipe de rugby dans le <a href="/wiki/Championnat_de_France_de_rugby_%C3%A0_XV" title="Championnat de France de rugby à XV">Top14</a><sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite_crochet">[</span>78<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite_crochet">[</span>79<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Athlétisme"><span id="Athl.C3.A9tisme"></span>Athlétisme</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=38" title="Modifier la section : Athlétisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=38" title="Modifier le code source de la section : Athlétisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le club d'athlétisme <a href="/wiki/Clermont_Athl%C3%A9tisme_Auvergne" title="Clermont Athlétisme Auvergne">Clermont Athlétisme Auvergne</a> est lui aussi très dynamique. Créé en 2002 il comptait cinq sections locales et 2&#160;769&#160;licenciés en 2015. Il a toujours figuré dans le top 5 du classement des clubs <a href="/wiki/F%C3%A9d%C3%A9ration_fran%C3%A7aise_d%27athl%C3%A9tisme" title="Fédération française d&#39;athlétisme">FFA</a> et a terminé premier en 2015 au palmarès FFA national mixte<sup id="cite_ref-SA_97-0" class="reference"><a href="#cite_note-SA-97"><span class="cite_crochet">[</span>80<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Plusieurs de ses membres sont des champions de classe mondiale comme le perchiste <a href="/wiki/Renaud_Lavillenie" title="Renaud Lavillenie">Renaud Lavillenie</a> et le coureur de haies <a href="/wiki/Garfield_Darien" title="Garfield Darien">Garfield Darien</a><sup id="cite_ref-SA_97-1" class="reference"><a href="#cite_note-SA-97"><span class="cite_crochet">[</span>80<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Médias"><span id="M.C3.A9dias"></span>Médias</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=39" title="Modifier la section : Médias" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=39" title="Modifier le code source de la section : Médias"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Presse_écrite"><span id="Presse_.C3.A9crite"></span>Presse écrite</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=40" title="Modifier la section : Presse écrite" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=40" title="Modifier le code source de la section : Presse écrite"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le journal clermontois <i><a href="/wiki/La_Montagne_(journal)" title="La Montagne (journal)">La Montagne</a></i> a été créé en 1919. Il est devenu le grand quotidien régional du Massif Central à partir des années 1960<sup id="cite_ref-lmcf_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-lmcf-98"><span class="cite_crochet">[</span>81<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En 1972, le journal donnera naissance au groupe de presse <a href="/wiki/Centre-France" class="mw-redirect" title="Centre-France">Centre-France</a>. Celui-ci a pris progressivement des parts majoritaires dans de nombreux quotidiens régionaux. En 2017, il couvre non seulement les quatre départements auvergnats et les trois départements limousins mais aussi cinq des six départements du Centre-Val de Loire ainsi que les départements de la Nièvre et de la Loire. Au total il distribue plus de 400&#160;000&#160;exemplaires par jour et réalise une audience de plus de <span class="nowrap">1,3 million</span> de lecteurs par jour<sup id="cite_ref-lmcf_98-1" class="reference"><a href="#cite_note-lmcf-98"><span class="cite_crochet">[</span>81<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Journal_La_Montagne_01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Journal_La_Montagne_01.JPG/220px-Journal_La_Montagne_01.JPG" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Journal_La_Montagne_01.JPG/330px-Journal_La_Montagne_01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Journal_La_Montagne_01.JPG/440px-Journal_La_Montagne_01.JPG 2x" data-file-width="3552" data-file-height="2368" /></a><figcaption>Le journal La Montagne, groupe Centre France, à Clermont-Ferrand.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Radio">Radio</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=41" title="Modifier la section : Radio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=41" title="Modifier le code source de la section : Radio"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 1945 l'État crée la station régionale «&#160;Radio Clermont-Auvergne&#160;». Celle-ci est devenu après différentes évolutions la station <a href="/wiki/France_Bleu_Pays_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="France Bleu Pays d&#39;Auvergne">France Bleu Pays d'Auvergne</a><sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite_crochet">[</span>82<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Elle couvre la totalité des départements de l'Allier, du Cantal et du Puy-de-Dôme ainsi que l'ouest du département de la Haute-Loire. C'est une des stations les plus écoutées dans la région de Clermont-Ferrand<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite_crochet">[</span>83<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Logos_FM" title="Logos FM">Logos FM</a> est une station musicale et culturelle régionale qui est née à Vichy puis s'est installé à Chamalières. Elle couvre aujourd'hui un bassin d'un million d'habitants. RVA est une radio créée au milieu des années 1980<sup id="cite_ref-schoop_101-0" class="reference"><a href="#cite_note-schoop-101"><span class="cite_crochet">[</span>84<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, elle diffuse un programme généraliste sur une grande partie des quatre départements régionaux<sup id="cite_ref-so_102-0" class="reference"><a href="#cite_note-so-102"><span class="cite_crochet">[</span>85<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Dans le sud de l'Auvergne, <a href="/wiki/Radio_Jordanne" title="Radio Jordanne">Jordanne FM</a> est une radio associative d'Aurillac qui s'est développée et est devenu une station régionale diffusant sur le Cantal, le Lot, l'Aveyron et la Corrèze. Aucune radio commerciale auvergnate n'a su imposer un réseau sur la totalité de la région. C'est une radio Aveyronnaise, <a href="/w/index.php?title=Radio_Totem&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Radio Totem (page inexistante)">Radio Totem</a>, qui a réussi à développer un réseau qui couvre une grande partie du Sud de l'Auvergne après avoir établi un bureau à Aurillac. Celui-ci produit un programme spécifique pour la région. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Télévision"><span id="T.C3.A9l.C3.A9vision"></span>Télévision</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=42" title="Modifier la section : Télévision" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=42" title="Modifier le code source de la section : Télévision"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/France_3_Auvergne" title="France 3 Auvergne">France 3 Auvergne</a> est une des vingt-quatre antennes de la chaîne <a href="/wiki/France_3" title="France 3">France 3</a> du groupe <a href="/wiki/France_T%C3%A9l%C3%A9visions" title="France Télévisions">France Télévisions</a>. Elle a été créée en 1964 à son emplacement actuel, au château Saint-Victor à <a href="/wiki/Chamali%C3%A8res" title="Chamalières">Chamalières</a>. Elle dispose de bureaux dans l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a> (à <a href="/wiki/Moulins_(Allier)" title="Moulins (Allier)">Moulins</a>), le <a href="/wiki/Cantal_(d%C3%A9partement)" title="Cantal (département)">Cantal</a> (à <a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a>) et la <a href="/wiki/Haute-Loire" title="Haute-Loire">Haute-Loire</a> (au <a href="/wiki/Le_Puy-en-Velay" title="Le Puy-en-Velay">Puy-en-Velay</a>). Elle produit quotidiennement des journaux régionaux et des journaux locaux pour l'agglomération clermontoise ainsi que des magazines sportifs, économiques et politiques. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Recherche_et_enseignement">Recherche et enseignement</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=43" title="Modifier la section : Recherche et enseignement" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=43" title="Modifier le code source de la section : Recherche et enseignement"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Universite_clermont-fd_2_LLSH.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Le site Gergovia (faculté de lettres et sciences humaines)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Universite_clermont-fd_2_LLSH.jpg/220px-Universite_clermont-fd_2_LLSH.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Universite_clermont-fd_2_LLSH.jpg/330px-Universite_clermont-fd_2_LLSH.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Universite_clermont-fd_2_LLSH.jpg/440px-Universite_clermont-fd_2_LLSH.jpg 2x" data-file-width="2471" data-file-height="1643" /></a><figcaption>Faculté de lettres et sciences humaines de Clermont-Ferrand.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Vue_de_Polytech_Clremont-Ferrand.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Vue_de_Polytech_Clremont-Ferrand.jpg/220px-Vue_de_Polytech_Clremont-Ferrand.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Vue_de_Polytech_Clremont-Ferrand.jpg/330px-Vue_de_Polytech_Clremont-Ferrand.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Vue_de_Polytech_Clremont-Ferrand.jpg/440px-Vue_de_Polytech_Clremont-Ferrand.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="320" /></a><figcaption>Polytech Clermont</figcaption></figure> <p>À la rentrée 2014, les collèges et lycées des quatre départements accueillaient plus de 105&#160;500&#160;élèves et les établissements de l'enseignement supérieur près de 45&#160;000&#160;étudiants, dont plus de 32.000 dans l'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Clermont-Auvergne" title="Université Clermont-Auvergne">Université Clermont-Auvergne</a>. Cette dernière a obtenu la marque d'excellence «&#160;Label I-Site&#160;» en 2017<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite_crochet">[</span>86<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'apprentissage a concerné plus de 9&#160;000 jeunes. Les jeunes <a href="/wiki/Auvergnats" title="Auvergnats">auvergnats</a> présentent un taux de scolarisation plus élevé que la moyenne nationale aussi bien dans le secondaire que dans le supérieur. Leurs résultats aux examens sont plus favorables (89&#160;% de réussite à l'ensemble des Bac contre 87&#160;%, 85&#160;% contre 84&#160;% au CAP). Les jeunes sans diplôme et ne poursuivant pas leurs études sont moins nombreux que dans le reste du pays (10&#160;% contre 12&#160;%)<sup id="cite_ref-OA_92-1" class="reference"><a href="#cite_note-OA-92"><span class="cite_crochet">[</span>75<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'Auvergne est également l'un des premiers pôles de recherche en France. En plus de ses 45&#160;000&#160;étudiants elle n'accueillait pas moins de 6&#160;000&#160;chercheurs<sup id="cite_ref-ANM_104-0" class="reference"><a href="#cite_note-ANM-104"><span class="cite_crochet">[</span>87<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> en 2011, dans les domaines de la chimie, des pneumatiques, de l'acier, des sciences médicales et pharmaceutiques, dans la recherche agronomique, dans les biotechnologies, la sismologie, la météorologie. Elle compte aujourd'hui quatre <a href="/wiki/%C3%89tablissement_public_%C3%A0_caract%C3%A8re_scientifique_et_technologique" title="Établissement public à caractère scientifique et technologique">EPST</a> (<a href="/wiki/Institut_national_de_la_recherche_agronomique" title="Institut national de la recherche agronomique">INRA</a>, <a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">CNRS</a>, <a href="/wiki/Institut_national_de_la_sant%C3%A9_et_de_la_recherche_m%C3%A9dicale" title="Institut national de la santé et de la recherche médicale">Inserm</a>, <a href="/wiki/Institut_national_de_recherche_en_sciences_et_technologies_pour_l%27environnement_et_l%27agriculture" title="Institut national de recherche en sciences et technologies pour l&#39;environnement et l&#39;agriculture">IRSTEA</a>), le <a href="/wiki/Bureau_de_recherches_g%C3%A9ologiques_et_mini%C3%A8res" title="Bureau de recherches géologiques et minières">BRGM</a>, deux pôles de compétitivité dynamiques (<a href="/wiki/C%C3%A9r%C3%A9ales_Vall%C3%A9e" title="Céréales Vallée">Céréales Vallée</a> et <a href="/wiki/ViaM%C3%A9ca" title="ViaMéca">ViaMéca</a>), elle participe au <a href="/wiki/Canc%C3%A9rop%C3%B4le_Lyon_Auvergne_Rh%C3%B4ne-Alpes" class="mw-redirect" title="Cancéropôle Lyon Auvergne Rhône-Alpes">Cancéropôle CLARA</a> et au pôle de compétitivité Elastopôle. </p><p>Six grandes écoles d'ingénieurs sont reconnues internationalement&#160;: l'ISIMA (<a href="/wiki/Institut_sup%C3%A9rieur_d%27informatique,_de_mod%C3%A9lisation_et_de_leurs_applications" title="Institut supérieur d&#39;informatique, de modélisation et de leurs applications">Institut supérieur d'informatique, de modélisation et de leurs applications</a>), <a href="/wiki/Centre_universitaire_des_sciences_et_techniques" class="mw-redirect" title="Centre universitaire des sciences et techniques">Polytech-Clermont</a> (Institut des sciences de l'ingénieur), <a href="/wiki/%C3%89cole_d%27ing%C3%A9nieurs_Sigma_Clermont" class="mw-redirect" title="École d&#39;ingénieurs Sigma Clermont">SIGMA Clermont</a> (mécanique et chimie), l'<a href="/wiki/%C3%89cole_sup%C3%A9rieure_de_commerce_de_Clermont" class="mw-redirect" title="École supérieure de commerce de Clermont">ESC Clermont</a> (École supérieure de commerce de Clermont-Ferrand), <a href="/wiki/%C3%89cole_nationale_du_g%C3%A9nie_rural,_des_eaux_et_des_for%C3%AAts" title="École nationale du génie rural, des eaux et des forêts">Agro Paris Tech ENGREF</a> (École Nationale du Génie Rural des Eaux et des Forêts), VetAgro Sup (<a href="/wiki/Institut_d%27enseignement_sup%C3%A9rieur_et_de_recherche_en_alimentation,_sant%C3%A9_animale,_sciences_agronomiques_et_de_l%27environnement" class="mw-redirect" title="Institut d&#39;enseignement supérieur et de recherche en alimentation, santé animale, sciences agronomiques et de l&#39;environnement">Institut d'enseignement supérieur et de recherche en alimentation, santé animale, sciences agronomiques et de l'environnement</a>)<sup id="cite_ref-ANM_104-1" class="reference"><a href="#cite_note-ANM-104"><span class="cite_crochet">[</span>87<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Économie"><span id=".C3.89conomie"></span>Économie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=44" title="Modifier la section : Économie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=44" title="Modifier le code source de la section : Économie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Malgré son faible marché local la région a développé de nombreux champions nationaux et internationaux tournés vers l'exportation tels que <a href="/wiki/Michelin" title="Michelin">Michelin</a>, <a href="/wiki/Limagrain" title="Limagrain">Limagrain</a> (semences), <a href="/wiki/Aubert_et_Duval" class="mw-redirect" title="Aubert et Duval">Aubert et Duval</a> (aéronautique), <a href="/wiki/Merck_%26_Co." title="Merck &amp; Co.">MSD-Chibret</a> (pharmacie), <a href="/wiki/Bigard_(entreprise)" title="Bigard (entreprise)">Bigard (entreprise)</a> &amp; <a href="/w/index.php?title=SOCOPA&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="SOCOPA (page inexistante)">SOCOPA</a> (viande), <a href="/wiki/Centre-France" class="mw-redirect" title="Centre-France">Centre-France-La Montagne</a> (presse quotidienne régionale), <a href="/wiki/Volvic_(eau_en_bouteille)" title="Volvic (eau en bouteille)">Volvic</a>-<a href="/wiki/Danone" title="Danone">groupe Danone</a> (<a href="/wiki/Eau_min%C3%A9rale" class="mw-redirect" title="Eau minérale">eau minérale</a>). La plupart de ces champions exportent plus de 75&#160;% de leur production dans le monde entier. L'Auvergne compte aussi de nombreuses PME dynamiques qui bénéficient d'un réseau de formation supérieure de qualité centré sur la capitale régionale. Clermont-Ferrand comptait six grandes écoles et 45&#160;000&#160;étudiants en 2015, ses deux universités ont été réunies en une seule en 2017<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite_crochet">[</span>88<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le thermalisme et le tourisme offrent une ressource non négligeable à la région. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Industrie">Industrie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=45" title="Modifier la section : Industrie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=45" title="Modifier le code source de la section : Industrie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Michelin_Poster_1898.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Michelin_Poster_1898.jpg/170px-Michelin_Poster_1898.jpg" decoding="async" width="170" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Michelin_Poster_1898.jpg/255px-Michelin_Poster_1898.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Michelin_Poster_1898.jpg/340px-Michelin_Poster_1898.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="2015" /></a><figcaption>Affiche Michelin de 1898.</figcaption></figure> <p>L'Auvergne est une région relativement industrielle, puisque la part de l'industrie dans la population active en 2015 s'élevait à 18&#160;% (80&#160;000&#160;emplois) contre 13&#160;% pour la moyenne nationale. Toutefois, de 2005 à 2015, l'industrie auvergnate a perdu un cinquième de ses emplois<sup id="cite_ref-106" class="reference"><a href="#cite_note-106"><span class="cite_crochet">[</span>89<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite_crochet">[</span>90<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le tissu industriel est diversifié&#160;: pneumatiques (<a href="/wiki/Michelin" title="Michelin">Michelin</a>), élastomères (<a href="/wiki/Trelleborg_AB" class="mw-redirect" title="Trelleborg AB">Trelleborg Industrie</a>), industries métallurgiques (<a href="/wiki/Aubert_et_Duval" class="mw-redirect" title="Aubert et Duval">Aubert et Duval</a>, <a href="/wiki/Constellium" title="Constellium">Constellium</a>), mécaniques (<a href="/wiki/Valeo" title="Valeo">Valeo</a>), pharmaceutiques (<a href="/wiki/Merck_%26_Co." title="Merck &amp; Co.">MSD-Chibret</a>, <a href="/wiki/Thea" class="mw-redirect" title="Thea">Thea</a>), Câbleries (<a href="/wiki/Groupe_Omerin" title="Groupe Omerin">Groupe Omerin</a>)<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite_crochet">[</span>91<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>… Il s'appuie aussi sur des traditions industrielles anciennes (coutellerie à Thiers, métallurgie à Issoire, dentellerie au Puy, parapluies à Aurillac). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pneumatiques_et_caoutchouc">Pneumatiques et caoutchouc</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=46" title="Modifier la section : Pneumatiques et caoutchouc" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=46" title="Modifier le code source de la section : Pneumatiques et caoutchouc"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Michelin" title="Michelin">Michelin</a>.</div></div> <p>La principale industrie auvergnate est celle du <a href="/wiki/Pneumatique_(v%C3%A9hicule)" title="Pneumatique (véhicule)">pneumatique</a>. <a href="/wiki/Michelin" title="Michelin">Michelin</a> était la première<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite_crochet">[</span>r<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> entreprise mondiale du secteur en 2021<sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite_crochet">[</span>92<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite_crochet">[</span>s<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, elle est implantée dans <span class="nowrap">195 pays</span>. L'entreprise a gardé son siège social et son centre directeur à Clermont-Ferrand, c'est un cas unique en France car la quasi-totalité des autres entreprises du CAC40 a son siège à Paris ou en région parisienne<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite_crochet">[</span>93<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Aujourd'hui encore l'entreprise emploie 14&#160;000&#160;personnes à Clermont-Ferrand notamment dans les services administratifs ou dans la R&amp;D. Au nord de la ville, le centre de recherche de Ladoux reste le plus important du groupe au niveau mondial (2&#160;500&#160;salariés)<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113"><span class="cite_crochet">[</span>94<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'entreprise concurrente <a href="/wiki/Dunlop" title="Dunlop">Dunlop</a> est installée à <a href="/wiki/Montlu%C3%A7on" title="Montluçon">Montluçon</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pharmacie">Pharmacie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=47" title="Modifier la section : Pharmacie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=47" title="Modifier le code source de la section : Pharmacie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 2016 l'Auvergne se situait au <abbr class="abbr" title="Quatrième">4<sup>e</sup></abbr>&#160;rang national pour son industrie pharmaceutique. Le secteur représentait 1,8&#160;milliard d’euros de chiffre d’affaires et faisait vivre 3&#160;600&#160;salariés<sup id="cite_ref-114" class="reference"><a href="#cite_note-114"><span class="cite_crochet">[</span>95<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Trois sites majeurs sont installés près de Clermont-Ferrand. À <a href="/wiki/Vertolaye" title="Vertolaye">Vertolaye</a> le site de <a href="/wiki/Sanofi" title="Sanofi">Sanofi</a> produit des <a href="/wiki/Corticost%C3%A9ro%C3%AFde" class="mw-redirect" title="Corticostéroïde">corticostéroïdes</a>. À Riom <a href="/wiki/Merck_%26_Co." title="Merck &amp; Co.">MSD Chibret</a> produit des médicaments ophtalmologiques, antibiotiques et antiparasitaires. <a href="/wiki/Thea" class="mw-redirect" title="Thea">Thea</a>, également spécialisée dans l'ophtalmologie, est le premier groupe européen indépendant dans ce domaine et possède des filiales dans vingt pays d'Europe<sup id="cite_ref-115" class="reference"><a href="#cite_note-115"><span class="cite_crochet">[</span>96<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le Groupement des Industries du Médicament de la Région Auvergne (Gimra) réunit <span class="nowrap">37 entreprises</span> comme Quantel Medical (équipement laser et à ultrasons) ou TVM (ophtalmologie vétérinaire)<sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116"><span class="cite_crochet">[</span>97<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Métallurgie_et_travail_des_métaux"><span id="M.C3.A9tallurgie_et_travail_des_m.C3.A9taux"></span>Métallurgie et travail des métaux</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=48" title="Modifier la section : Métallurgie et travail des métaux" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=48" title="Modifier le code source de la section : Métallurgie et travail des métaux"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:LeThiers.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/LeThiers.jpg/170px-LeThiers.jpg" decoding="async" width="170" height="96" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/LeThiers.jpg/255px-LeThiers.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/LeThiers.jpg/340px-LeThiers.jpg 2x" data-file-width="5312" data-file-height="2988" /></a><figcaption>Couteaux «&#160;<a href="/wiki/Le_Thiers" title="Le Thiers">Le Thiers</a>&#160;», uniquement fabriqués à <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a>.</figcaption></figure> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Coutellerie_de_Thiers" title="Coutellerie de Thiers">Coutellerie de Thiers</a>.</div></div> <p>En 2003 le secteur de la métallurgie et des équipements mécaniques en Auvergne représentait 23&#160;000&#160;salariés soit 23&#160;% des salariés industriels<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite_crochet">[</span>t<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'activité liée aux métaux se concentre dans les environs de <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a>, <a href="/wiki/Issoire" title="Issoire">Issoire</a> et <a href="/wiki/Dompierre-sur-Besbre" title="Dompierre-sur-Besbre">Dompierre-sur-Besbre</a>. </p><p>À Thiers, la <a href="/wiki/Coutellerie" title="Coutellerie">coutellerie</a> est une activité multiséculaire et fournit encore 80&#160;% de la production nationale<sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118"><span class="cite_crochet">[</span>98<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. De nombreuses <a href="/wiki/Petite_et_moyenne_entreprise" class="mw-redirect" title="Petite et moyenne entreprise">PME</a> y exercent leurs activités principalement dans le <a href="/wiki/D%C3%A9colletage" title="Décolletage">décolletage</a>. Aujourd'hui, la ville est reconnue comme étant la capitale française de la coutellerie et représente un important <a href="/wiki/Liste_de_centres_de_production_couteli%C3%A8re" title="Liste de centres de production coutelière">bassin coutelier</a> au niveau mondial<sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119"><span class="cite_crochet">[</span>99<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. <a href="/wiki/Aubert_et_Duval" class="mw-redirect" title="Aubert et Duval">Aubert et Duval</a> (aciers spéciaux) exploite la plus puissante <a href="/wiki/Presse_hydraulique" title="Presse hydraulique">presse hydraulique</a> du monde occidental avec 65&#160;000&#160;tonnes de puissance installée en 1974 à Issoire<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120"><span class="cite_crochet">[</span>100<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et une <a href="/wiki/Aci%C3%A9rie_%C3%A9lectrique" class="mw-redirect" title="Aciérie électrique">aciérie électrique</a> aux <a href="/wiki/Les_Ancizes-Comps" title="Les Ancizes-Comps">Ancizes</a>. Toujours à Issoire, <a href="/wiki/Constellium" title="Constellium">Constellium</a> produit des pièces d'aluminium pour l'industrie aéronautique et <a href="/wiki/Issoire_Aviation" title="Issoire Aviation">Issoire Aviation</a> produit également des pièces pour l'aéronautique et des <a href="/wiki/Liste_des_avions_civils#Avions_légers" class="mw-redirect" title="Liste des avions civils">avions légers</a>. L’équipementier <a href="/wiki/Valeo" title="Valeo">Valeo</a> produit des accessoires pour automobiles et <a href="/wiki/Groupe_PSA" title="Groupe PSA">PSA Peugeot Citroën</a> exploite à <a href="/wiki/Dompierre-sur-Besbre" title="Dompierre-sur-Besbre">Dompierre-sur-Besbre</a> une fonderie où l'on fabrique des pièces de freinage. À <a href="/wiki/Ambert" title="Ambert">Ambert</a>, le <a href="/wiki/Groupe_Omerin" title="Groupe Omerin">Groupe Omerin</a> est devenu un chef de file mondial dans le secteur des câbles électriques, gaines tressées et éléments flexibles spéciaux<sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite_crochet">[</span>101<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, il est devenu le 1er fabricant mondial de fils et câbles isolés en silicone et le 1er tresseur européen de fil de verre<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite_crochet">[</span>102<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Agriculture_et_secteur_agro-alimentaire">Agriculture et secteur agro-alimentaire</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=49" title="Modifier la section : Agriculture et secteur agro-alimentaire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=49" title="Modifier le code source de la section : Agriculture et secteur agro-alimentaire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul class="gallery mw-gallery-packed" style="text-align:center"> <li class="gallerycaption">Au <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle selon <a href="/wiki/Rosa_Bonheur" title="Rosa Bonheur">Rosa Bonheur</a></li> <li class="gallerybox" style="width: 350.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 348.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:La_fenaison,_Rosa_Bonheur.jpg" class="mw-file-description" title="La Fenaison (Auvergne), 1855 Château de Fontainebleau"><img alt="La Fenaison (Auvergne), 1855 Château de Fontainebleau" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/La_fenaison%2C_Rosa_Bonheur.jpg/523px-La_fenaison%2C_Rosa_Bonheur.jpg" decoding="async" width="349" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/La_fenaison%2C_Rosa_Bonheur.jpg/786px-La_fenaison%2C_Rosa_Bonheur.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/56/La_fenaison%2C_Rosa_Bonheur.jpg 2x" data-file-width="853" data-file-height="416" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><div class="center"><i>La <a href="/wiki/Fenaison" title="Fenaison">Fenaison</a> (Auvergne)</i>, 1855<br /><a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Fontainebleau" title="Château de Fontainebleau">Château de Fontainebleau</a></div></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 227.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 225.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2016_NYR_12195_0046_rosa_bonheur_charrette_attelee_de_vaches_et_bouvier_en_auvergne).jpg" class="mw-file-description" title="Charrette attelée de vaches, et bouvier, en Auvergne, 1889 Collection privée, Vente 2016"><img alt="Charrette attelée de vaches, et bouvier, en Auvergne, 1889 Collection privée, Vente 2016" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/2016_NYR_12195_0046_rosa_bonheur_charrette_attelee_de_vaches_et_bouvier_en_auvergne%29.jpg/338px-2016_NYR_12195_0046_rosa_bonheur_charrette_attelee_de_vaches_et_bouvier_en_auvergne%29.jpg" decoding="async" width="226" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/2016_NYR_12195_0046_rosa_bonheur_charrette_attelee_de_vaches_et_bouvier_en_auvergne%29.jpg/508px-2016_NYR_12195_0046_rosa_bonheur_charrette_attelee_de_vaches_et_bouvier_en_auvergne%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/2016_NYR_12195_0046_rosa_bonheur_charrette_attelee_de_vaches_et_bouvier_en_auvergne%29.jpg/676px-2016_NYR_12195_0046_rosa_bonheur_charrette_attelee_de_vaches_et_bouvier_en_auvergne%29.jpg 2x" data-file-width="3200" data-file-height="2414" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><div class="center"><i>Charrette attelée de vaches, et <a href="/wiki/Vacher" title="Vacher">bouvier</a>, en Auvergne</i>, 1889<br />Collection privée, Vente 2016</div></div> </li> </ul> <p>Avec 26&#160;200&#160;emplois en 2015, l'agriculture représentait 5&#160;% des emplois régionaux (le double de la moyenne nationale&#160;: 3,1&#160;%)<sup id="cite_ref-CES_123-0" class="reference"><a href="#cite_note-CES-123"><span class="cite_crochet">[</span>103<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En moyenne, La valeur de l’ensemble des productions agricoles approchait <span class="nowrap">2 milliards</span> d’euros. La production de viande bovine arrive largement en tête (41&#160;% de la production agricole auvergnate). En 2010, l’agriculture occupait plus d’<span class="nowrap">1,5 million</span> d’hectares en surface agricole utilisée, soit 57,3&#160;% du territoire régional. Le reste du territoire est occupé par des surfaces boisées (<span title="7&#160;420&#160;000&#160;000 m² ou 7&#160;420 km²" style="cursor:help">742&#160;000</span>&#160;<abbr class="abbr" title="hectare">ha</abbr>) et par des friches (<span title="3&#160;420&#160;000&#160;000 m² ou 3&#160;420 km²" style="cursor:help">342&#160;000</span>&#160;<abbr class="abbr" title="hectare">ha</abbr>)<sup id="cite_ref-CES_123-1" class="reference"><a href="#cite_note-CES-123"><span class="cite_crochet">[</span>103<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'<a href="/wiki/Secteur_agroalimentaire" title="Secteur agroalimentaire">agroalimentaire</a> est forte et a développé quatre filières d'excellence&#160;: la filière céréales qui s'appuie sur les productions de la <a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Limagne</a>, la filière viande avec des productions bovines reconnues (races <a href="/wiki/Salers_(race_bovine)" title="Salers (race bovine)">Salers</a>) mais aussi ovines, porcines et aviaires, la filière lait (cinq <a href="/wiki/Appellation_d%27origine_prot%C3%A9g%C3%A9e" title="Appellation d&#39;origine protégée">AOP</a> fromagères) qui compte 9&#160;000&#160;producteurs de lait et la filière boissons (<span class="nowrap">109 sources</span> d'eaux minérales et numéro 1 en Europe avec six marques nationales ou internationales)<sup id="cite_ref-ABagro_124-0" class="reference"><a href="#cite_note-ABagro-124"><span class="cite_crochet">[</span>104<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125"><span class="cite_crochet">[</span>105<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La sylviculture, la production de miels, de confitures et de fruits confits sont des activités anciennes mais toujours présentes. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Filière_céréales"><span id="Fili.C3.A8re_c.C3.A9r.C3.A9ales"></span>Filière céréales</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=50" title="Modifier la section : Filière céréales" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=50" title="Modifier le code source de la section : Filière céréales"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Si%C3%A8ge_Limagrain.JPEG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Si%C3%A8ge_Limagrain.JPEG/170px-Si%C3%A8ge_Limagrain.JPEG" decoding="async" width="170" height="114" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/57/Si%C3%A8ge_Limagrain.JPEG/255px-Si%C3%A8ge_Limagrain.JPEG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/57/Si%C3%A8ge_Limagrain.JPEG 2x" data-file-width="320" data-file-height="214" /></a><figcaption>Siège de <a href="/wiki/Limagrain" title="Limagrain">Limagrain</a> (semences).</figcaption></figure> <p>Dans les <a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Limagnes</a> on pratique les grandes cultures&#160;: céréales (blé, orge, maïs), oléagineux (<a href="/wiki/Colza" title="Colza">colza</a>, <a href="/wiki/Tournesol" title="Tournesol">tournesol</a>) et <a href="/wiki/Betterave" title="Betterave">betteraves</a> sucrières. Au total <span title="2&#160;700&#160;000&#160;000 m² ou 2&#160;700 km²" style="cursor:help">270&#160;000</span>&#160;hectares sont consacrés à la production céréalières et c'est à Clermont-Ferrand que se situait l'usine française de transformation de betteraves la plus méridionale. L’entreprise <a href="/wiki/Limagrain" title="Limagrain">Limagrain</a> est devenue le quatrième plus grand <a href="/wiki/Semencier" title="Semencier">semencier</a> mondial<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126"><span class="cite_crochet">[</span>106<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Elle a établi son siège social à <a href="/wiki/Saint-Beauzire_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Saint-Beauzire (Puy-de-Dôme)">Saint-Bauzire</a>, près de Clermont-Ferrand. Cette société dispose d'un réseau de recherche composé de <span class="nowrap">50 stations</span> de sélection, sept laboratoires de <a href="/wiki/Biotechnologie" title="Biotechnologie">biotechnologie</a> et trois laboratoires de recherche sur les ingrédients. Elle investit plus de 14,6&#160;% de son chiffre d'affaires en <a href="/wiki/Recherche_et_d%C3%A9veloppement" title="Recherche et développement">recherche et développement</a> (<span class="nowrap">60 millions</span> d'euros) et emploie quelque 2&#160;000&#160;chercheurs<sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127"><span class="cite_crochet">[</span>107<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ce qui en fait, avec l'<a href="/wiki/Institut_national_de_la_recherche_agronomique" title="Institut national de la recherche agronomique">INRA</a> et <a href="/wiki/Michelin" title="Michelin">Michelin</a>, l'un des principaux pôles de recherche de la région. Jacquet (leader français de la boulangerie industrielle) et Domagri (filiale de Limagrain) disposent d’installations ultra-modernes pour le travail du grain. Parallèlement à la production de céréales et à l'activité de meunerie, une industrie tournée vers l’alimentation animale se développe (Alivert, Jambon SA, Pet Food Plus, Thivat Nutrition Animale)<sup id="cite_ref-ABagro_124-1" class="reference"><a href="#cite_note-ABagro-124"><span class="cite_crochet">[</span>104<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Dans la Haute-Loire, la culture de la <a href="/wiki/Lentille_verte_du_Puy" title="Lentille verte du Puy">lentille verte du Puy</a> est localisée sur les plateaux du <a href="/wiki/Massif_du_Dev%C3%A8s" title="Massif du Devès">Devès</a>. C'est le premier légume à avoir obtenu une <a href="/wiki/Appellation_d%27origine_contr%C3%B4l%C3%A9e" title="Appellation d&#39;origine contrôlée">AOC</a>. Dans le Cantal, la culture de la lentille blonde a été relancée sur la <a href="/wiki/Plan%C3%A8ze_de_Saint-Flour" title="Planèze de Saint-Flour">Planèze de Saint-Flour</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Filière_boissons"><span id="Fili.C3.A8re_boissons"></span>Filière boissons</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=51" title="Modifier la section : Filière boissons" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=51" title="Modifier le code source de la section : Filière boissons"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Source_de_Volvic.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Source_de_Volvic.JPG/170px-Source_de_Volvic.JPG" decoding="async" width="170" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Source_de_Volvic.JPG/255px-Source_de_Volvic.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b2/Source_de_Volvic.JPG/340px-Source_de_Volvic.JPG 2x" data-file-width="1899" data-file-height="1384" /></a><figcaption>Les sources de Volvic.</figcaption></figure> <p>L'Auvergne bénéficie de nombreuses sources d'<a href="/wiki/Eau_min%C3%A9rale_naturelle" title="Eau minérale naturelle">eau minérale naturelle</a> plate ou naturellement gazeuse, dont plusieurs sont commercialisées (<a href="/wiki/Vichy_C%C3%A9lestins" title="Vichy Célestins">Vichy Célestins</a> et <a href="/wiki/Saint-Yorre_(eau_min%C3%A9rale)" title="Saint-Yorre (eau minérale)">Vichy Saint-Yorre</a>, <a href="/wiki/Ch%C3%A2teldon" title="Châteldon">Châteldon</a>, <a href="/wiki/Rozana" title="Rozana">Rozana</a>, etc.). La plus connue, l'eau de <a href="/wiki/Volvic_(eau_en_bouteille)" title="Volvic (eau en bouteille)">Volvic</a>, n'a jamais été utilisée en thermalisme. Très faiblement minéralisée, elle est classée <a href="/wiki/Eau_de_source" title="Eau de source">eau de source</a> aux États-Unis.Le secteur des eaux minérales est particulièrement bien représenté avec <a href="/wiki/Volvic_(eau_en_bouteille)" title="Volvic (eau en bouteille)">Volvic</a>, mais aussi le <a href="/wiki/Groupe_Alma" title="Groupe Alma">Groupe Alma</a> (<a href="/wiki/Saint-Yorre_(eau_min%C3%A9rale)" title="Saint-Yorre (eau minérale)">Saint-Yorre</a>, <a href="/wiki/Vichy_C%C3%A9lestins" title="Vichy Célestins">Vichy Célestins</a>, <a href="/wiki/Ch%C3%A2teldon_(eau_min%C3%A9rale)" title="Châteldon (eau minérale)">Chateldon</a> et <a href="/wiki/Rozana" title="Rozana">Rozana</a>), <a href="/wiki/Sainte_Marguerite_(eau_min%C3%A9rale)" title="Sainte Marguerite (eau minérale)">Sainte-Marguerite</a>, Châteauneuf, Saint-Diéry, <a href="/wiki/Saint-G%C3%A9ron_(eau_min%C3%A9rale)" title="Saint-Géron (eau minérale)">Saint-Géron</a>, <a href="/wiki/Arvie" title="Arvie">Arvie</a>, <a href="/wiki/Mont-Dore_(eau_en_bouteille)" title="Mont-Dore (eau en bouteille)">SMDA (Mont-Dore)</a>, Aquamark (Laqueuille), etc. La société Audebert Boissons produit des <a href="/wiki/Cola_alternatif" title="Cola alternatif">colas</a> et d'autres sodas vendus sous la marque «&#160;<i>Auvergnat</i>&#160;». À Aurillac, la Distillerie Couderc produit les liqueurs de gentiane et différentes crèmes de fruits. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Filière_viande"><span id="Fili.C3.A8re_viande"></span>Filière viande</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=52" title="Modifier la section : Filière viande" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=52" title="Modifier le code source de la section : Filière viande"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:SalersBreed_YoungCow.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/SalersBreed_YoungCow.JPG/170px-SalersBreed_YoungCow.JPG" decoding="async" width="170" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/SalersBreed_YoungCow.JPG/255px-SalersBreed_YoungCow.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/SalersBreed_YoungCow.JPG/340px-SalersBreed_YoungCow.JPG 2x" data-file-width="2304" data-file-height="1728" /></a><figcaption>Vache de race <a href="/wiki/Salers_(race_bovine)" title="Salers (race bovine)">salers</a>.</figcaption></figure> <p>Dans sa partie montagneuse, l'Auvergne est une région d'<a href="/wiki/%C3%89levage_extensif" title="Élevage extensif">élevage extensif</a> orientée vers la production de <a href="/wiki/Lait" title="Lait">lait</a> et de <a href="/wiki/Viande" title="Viande">viande</a>. C'est le berceau de la <a href="/wiki/Race" title="Race">race</a> <a href="/wiki/Bos_taurus" title="Bos taurus">bovine</a> <a href="/wiki/Salers_(race_bovine)" title="Salers (race bovine)">salers</a> et dans une moindre mesure de la race <a href="/wiki/Aubrac_(race_bovine)" title="Aubrac (race bovine)">aubrac</a> (Cantal). On y élève aussi beaucoup la <a href="/wiki/Charolaise" title="Charolaise">charolaise</a>. La <a href="/wiki/Ferrandaise" title="Ferrandaise">ferrandaise</a> est une race locale ancienne qui se développe à nouveau. </p><p>Essentiellement orientée vers la viande de boucherie, l’industrie des viandes s’appuie également sur l’élevage de volailles (dix labels rouges), l'élevage porcin (appellation «&#160;<a href="/wiki/Porc_d%27Auvergne" title="Porc d&#39;Auvergne">Porc d'Auvergne</a>&#160;») et les salaisons. La production de viande bovine est bien représentée dans l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a>, ainsi que dans les <a href="/wiki/Combrailles" title="Combrailles">Combrailles</a> qui s'est spécialisé ces dernières décennies dans la production de broutards de race <a href="/wiki/Charolaise" title="Charolaise">charolaise</a> destinés à l'exportation. Dans l'est de la <a href="/wiki/Haute-Loire" title="Haute-Loire">Haute-Loire</a> le <a href="/wiki/Fin_gras_du_M%C3%A9zenc" title="Fin gras du Mézenc">Fin gras du Mézenc</a> est une AOC de viande bouchère produite avec des animaux engraissés avec le foin des prairies d'altitude. L'Auvergne organise chaque année en octobre le «&#160;<a href="/wiki/Sommet_de_l%27%C3%89levage" title="Sommet de l&#39;Élevage">Sommet de l'Élevage</a>&#160;» à <a href="/wiki/Cournon-d%27Auvergne" title="Cournon-d&#39;Auvergne">Cournon-d'Auvergne</a>, première manifestation de ce type en Europe. </p><p>Les quatre plus grands groupes industriels du secteur sont Arrivé Auvergne, <a href="/wiki/Bigard_(entreprise)" title="Bigard (entreprise)">Socopa</a>, <a href="/wiki/Groupe_Doux" title="Groupe Doux">Doux</a> et Celvia<sup id="cite_ref-ABagro_124-2" class="reference"><a href="#cite_note-ABagro-124"><span class="cite_crochet">[</span>104<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Filière_lait"><span id="Fili.C3.A8re_lait"></span>Filière lait</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=53" title="Modifier la section : Filière lait" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=53" title="Modifier le code source de la section : Filière lait"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:4_fromages_d%27auvergne.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/4_fromages_d%27auvergne.jpg/440px-4_fromages_d%27auvergne.jpg" decoding="async" width="440" height="92" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/4_fromages_d%27auvergne.jpg/660px-4_fromages_d%27auvergne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c2/4_fromages_d%27auvergne.jpg 2x" data-file-width="782" data-file-height="164" /></a><figcaption>4 fromages d'Auvergne&#160;: <a href="/wiki/Cantal_(fromage)" title="Cantal (fromage)">Cantal</a>, <a href="/wiki/Bleu_d%27Auvergne" title="Bleu d&#39;Auvergne">Bleu d'Auvergne</a>, <a href="/wiki/Fourme_d%27Ambert" title="Fourme d&#39;Ambert">Fourme d'Ambert</a> et <a href="/wiki/Saint-nectaire" title="Saint-nectaire">Saint-nectaire</a>.</figcaption></figure> <p>L'Auvergne est une région importante pour la production de <a href="/wiki/Fromage" title="Fromage">fromages</a>. En 2011 elle produisait le quart de la production française de fromages AOP avec 50&#160;000&#160;tonnes<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128"><span class="cite_crochet">[</span>108<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cinq appellations agricoles fromagères bénéficient de la protection <a href="/wiki/Appellation_d%27origine_prot%C3%A9g%C3%A9e" title="Appellation d&#39;origine protégée">AOP</a>&#160;: <a href="/wiki/Bleu_d%27Auvergne" title="Bleu d&#39;Auvergne">Bleu d'Auvergne</a>, <a href="/wiki/Cantal_(fromage)" title="Cantal (fromage)">Cantal</a> (en trois affinages&#160;: jeune, entre-deux, vieux), <a href="/wiki/Fourme_d%27Ambert" title="Fourme d&#39;Ambert">Fourme d'Ambert</a>, <a href="/wiki/Salers_(fromage)" title="Salers (fromage)">Salers</a>, <a href="/wiki/Saint-nectaire" title="Saint-nectaire">Saint-nectaire</a>. La production est riche et variée&#160;: le <a href="/wiki/Gaperon" title="Gaperon">gaperon</a>, le chèvreton du Forez, le <a href="/wiki/Murol_du_Grand_B%C3%A9rioux" title="Murol du Grand Bérioux">murol</a>, le pavin, le crottin d'Ambert, la fourme de Saint-Anthème ou le chapelou sont des produits appréciés. Les plus grandes entreprises françaises sont implantées dans la région&#160;: <a href="/wiki/Sodiaal" title="Sodiaal">Sodiaal</a> (<a href="/wiki/Candia_(produits_laitiers)" class="mw-redirect" title="Candia (produits laitiers)">Candia</a>), <a href="/wiki/Savencia_Fromage_%26_Dairy" title="Savencia Fromage &amp; Dairy">Savencia Fromage &amp; Dairy</a>, <a href="/wiki/Lactalis" title="Lactalis">Lactalis</a>, <a href="/wiki/Les_Fromageries_Occitanes" class="mw-redirect" title="Les Fromageries Occitanes">Les Fromageries Occitanes</a>, <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_laiti%C3%A8re_des_volcans_d%27Auvergne" title="Société laitière des volcans d&#39;Auvergne">Société laitière des volcans d'Auvergne</a> et d'importantes PME régionales se sont développées&#160;: Dishamp, Walchli, Garmy… </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sylviculture">Sylviculture</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=54" title="Modifier la section : Sylviculture" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=54" title="Modifier le code source de la section : Sylviculture"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En 2014, le secteur Bois auvergnat employait environ 12&#160;000&#160;personnes réparties sur environ 4&#160;000&#160;entreprises et comptait 7&#160;550&#160;salariés (7&#160;% en exploitation forestière, 13&#160;% en <abbr class="abbr" title="Première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;transformation, 74&#160;% en <abbr class="abbr" title="Deuxième">2<sup>e</sup></abbr>&#160;transformation et 6&#160;% en négoce)<sup id="cite_ref-pdra_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-pdra-129"><span class="cite_crochet">[</span>109<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Dans le nord de l'Allier, la <a href="/wiki/For%C3%AAt_de_Tron%C3%A7ais" title="Forêt de Tronçais">forêt de Tronçais</a> (<span title="104&#160;000&#160;000 m² ou 104 km²" style="cursor:help">10&#160;400</span>&#160;<abbr class="abbr" title="hectare">ha</abbr>) est aussi une curiosité touristique. Cette haute futaie de <a href="/wiki/Ch%C3%AAne" title="Chêne">chênes</a> est une des plus grandes d'Europe, elle a été créée à l'époque de <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Colbert" title="Jean-Baptiste Colbert">Colbert</a> pour les besoins de la <a href="/wiki/Marine_nationale_fran%C3%A7aise" class="mw-redirect" title="Marine nationale française">marine</a>. Elle produit un <a href="/wiki/Bois" title="Bois">bois</a> de très haute qualité qui est utilisé par exemple pour la fabrication des tonneaux des grands crus. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Thermalisme">Thermalisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=55" title="Modifier la section : Thermalisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=55" title="Modifier le code source de la section : Thermalisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Palais_des_Congr%C3%A8s-Op%C3%A9ra_de_Vichy_2016-07-09.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Palais_des_Congr%C3%A8s-Op%C3%A9ra_de_Vichy_2016-07-09.JPG/220px-Palais_des_Congr%C3%A8s-Op%C3%A9ra_de_Vichy_2016-07-09.JPG" decoding="async" width="220" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Palais_des_Congr%C3%A8s-Op%C3%A9ra_de_Vichy_2016-07-09.JPG/330px-Palais_des_Congr%C3%A8s-Op%C3%A9ra_de_Vichy_2016-07-09.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Palais_des_Congr%C3%A8s-Op%C3%A9ra_de_Vichy_2016-07-09.JPG/440px-Palais_des_Congr%C3%A8s-Op%C3%A9ra_de_Vichy_2016-07-09.JPG 2x" data-file-width="3960" data-file-height="2160" /></a><figcaption><a href="/wiki/Op%C3%A9ra_de_Vichy" title="Opéra de Vichy">Opéra de Vichy</a>.</figcaption></figure> <p>L'Auvergne a aussi développé un pôle de santé et de loisirs fort avec les stations thermales de Vichy, du Mont-Dore, de Châtel-Guyon, entre autres. Elle compte dix stations thermales&#160;: </p> <div style="column-width:25em;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><a href="/wiki/Bourbon-l%27Archambault" title="Bourbon-l&#39;Archambault">Bourbon-l'Archambault</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/La_Bourboule" title="La Bourboule">La Bourboule</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Ch%C3%A2teauneuf-les-Bains" title="Châteauneuf-les-Bains">Châteauneuf-les-Bains</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Ch%C3%A2tel-Guyon" title="Châtel-Guyon">Châtel-Guyon</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Chaudes-Aigues" title="Chaudes-Aigues">Chaudes-Aigues</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Mont-Dore_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Mont-Dore (Puy-de-Dôme)">Mont-Dore</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/N%C3%A9ris-les-Bains" title="Néris-les-Bains">Néris-les-Bains</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Royat" title="Royat">Royat</a>-<a href="/wiki/Chamali%C3%A8res" title="Chamalières">Chamalières</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Saint-Nectaire" title="Saint-Nectaire">Saint-Nectaire</a>&#160;;</li> <li><a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a>.</li></ul> </div> <p>L'association Thermauvergne inclut également deux stations immédiatement frontalières de l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a>&#160;: <a href="/wiki/Bourbon-Lancy" title="Bourbon-Lancy">Bourbon-Lancy</a>, située dans le département de <a href="/wiki/Sa%C3%B4ne-et-Loire" title="Saône-et-Loire">Saône-et-Loire</a>, et <a href="/wiki/%C3%89vaux-les-Bains" title="Évaux-les-Bains">Évaux-les-Bains</a>, située dans le département de la <a href="/wiki/Creuse_(d%C3%A9partement)" title="Creuse (département)">Creuse</a> (mais <a href="/wiki/Saint-Nectaire" title="Saint-Nectaire">Saint-Nectaire</a> ne fait pas partie de cette association). <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a>, sous l'impulsion de <span><a href="/wiki/Napol%C3%A9on_III" title="Napoléon III"><span class="nowrap">Napoléon <abbr class="abbr" title="3"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">III</span></abbr></span></a></span>, est devenue à partir du milieu du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle la «&#160;Reine des villes d'eaux&#160;». La station thermale de <a href="/wiki/La_Bourboule" title="La Bourboule">La Bourboule</a> dans le Puy-de-Dôme, créée en <a href="/wiki/1875" title="1875">1875</a> à la suite de la découverte des eaux thermales, fut un centre touristique d'importance, notamment autour de <a href="/wiki/1900" title="1900">1900</a>, lorsque 10&#160;000&#160;curistes y venaient chaque année. La fréquentation est aujourd'hui bien plus faible. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tourisme">Tourisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=56" title="Modifier la section : Tourisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=56" title="Modifier le code source de la section : Tourisme"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 572.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 570.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Panorama_puy_de_dome_sud.jpg" class="mw-file-description" title="Panorama vers le sud depuis le Puy de Dôme."><img alt="Panorama vers le sud depuis le Puy de Dôme." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Panorama_puy_de_dome_sud.jpg/856px-Panorama_puy_de_dome_sud.jpg" decoding="async" width="571" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Panorama_puy_de_dome_sud.jpg/1284px-Panorama_puy_de_dome_sud.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Panorama_puy_de_dome_sud.jpg/1712px-Panorama_puy_de_dome_sud.jpg 2x" data-file-width="5234" data-file-height="1101" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Panorama vers le sud depuis le <a href="/wiki/Puy_de_D%C3%B4me" title="Puy de Dôme">Puy de Dôme</a>.</div> </li> </ul> <p>En 2014 le chiffre d'affaires du tourisme auvergnat s'élevait à <span class="nowrap">2,5 milliards</span> d'euros. On y a compté <span class="nowrap">34 millions</span> de nuitées (dont 37&#160;% sont des nuitées marchandes) pour 170&#160;000&#160;lits touristiques marchands (principalement en campings, hôtels et meublés de tourisme) et 410&#160;000&#160;lits en résidences secondaires. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:T%C3%A9l%C3%A9ph%C3%A9rique_plomb_cantal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/T%C3%A9l%C3%A9ph%C3%A9rique_plomb_cantal.jpg/220px-T%C3%A9l%C3%A9ph%C3%A9rique_plomb_cantal.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/T%C3%A9l%C3%A9ph%C3%A9rique_plomb_cantal.jpg/330px-T%C3%A9l%C3%A9ph%C3%A9rique_plomb_cantal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/T%C3%A9l%C3%A9ph%C3%A9rique_plomb_cantal.jpg/440px-T%C3%A9l%C3%A9ph%C3%A9rique_plomb_cantal.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a><figcaption>Téléphérique du Plomb du Cantal.</figcaption></figure> <p>Chaque année, la région enregistre environ <span class="nowrap">10 à 11 millions</span> de nuitées dans les hébergements marchands, <span class="nowrap">5 à 6 millions</span> de nuitées en résidences secondaires, et <span class="nowrap">10 à 12 millions</span> de nuitées réalisées chez des parents ou amis<sup id="cite_ref-ccta_130-0" class="reference"><a href="#cite_note-ccta-130"><span class="cite_crochet">[</span>110<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. D'après les travaux conduits par l'Observatoire régional du tourisme «&#160;SPOT Auvergne&#160;» cette clientèle touristique en séjour apporte annuellement entre <span class="nowrap">1,2 et 1,4 milliard</span> d'euros dans l'économie régionale. La consommation touristique totale se situe entre <span class="nowrap">2,5 et 2,8 milliards</span> d'euros et plus de 7&#160;% du <a href="/wiki/Produit_int%C3%A9rieur_brut" title="Produit intérieur brut">PIB</a> régional. </p><p>L'Auvergne représente globalement entre 2,7 et 3&#160;% de part de marché dans l'activité touristique nationale, en croissance régulière et totalise entre 12&#160;000 et 25&#160;000&#160;emplois salariés liés au tourisme selon les mois, en raison de la forte saisonnalité. La clientèle néerlandaise représente 36&#160;% de nuitées. 20&#160;% de la clientèle française vient de l'ancienne région Rhône-Alpes et 18&#160;% de l'Île-de-France. Trois sites majeurs accueillent un million de visiteurs chaque année<sup id="cite_ref-ccta_130-1" class="reference"><a href="#cite_note-ccta-130"><span class="cite_crochet">[</span>110<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Tourisme_vert">Tourisme vert</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=57" title="Modifier la section : Tourisme vert" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=57" title="Modifier le code source de la section : Tourisme vert"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Panoramique_des_D%C3%B4mes.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Panoramique_des_D%C3%B4mes.JPG/220px-Panoramique_des_D%C3%B4mes.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Panoramique_des_D%C3%B4mes.JPG/330px-Panoramique_des_D%C3%B4mes.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Panoramique_des_D%C3%B4mes.JPG/440px-Panoramique_des_D%C3%B4mes.JPG 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3000" /></a><figcaption>Le train Panoramique des Dômes.</figcaption></figure> <p>Le tourisme vert est un point fort de la région. Elle compte deux parcs naturels régionaux, le <a href="/wiki/Parc_naturel_r%C3%A9gional_des_Volcans_d%27Auvergne" title="Parc naturel régional des Volcans d&#39;Auvergne">parc naturel régional des Volcans d'Auvergne</a> et le <a href="/wiki/Parc_naturel_r%C3%A9gional_Livradois-Forez" title="Parc naturel régional Livradois-Forez">parc naturel régional Livradois-Forez</a>, mais aussi <span class="nowrap">70 sites</span> de baignade en plan d'eau ou rivière, douze bases de loisirs, cinq plages labellisées «&#160;Pavillon Bleu&#160;», seize sentiers de Grande Randonnée, quatorze itinéraires équestres, huit voies vertes et 4&#160;000&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> d'itinéraires VTT balisés. Des sites exceptionnels comme le <a href="/wiki/Puy_Mary" title="Puy Mary">puy Mary</a> ou le <a href="/wiki/Plomb_du_Cantal" title="Plomb du Cantal">Plomb du Cantal</a> sont accessibles par téléphérique ou par la route. Le <a href="/wiki/Puy_de_D%C3%B4me" title="Puy de Dôme">puy de Dôme</a> est desservi par le train <a href="/wiki/Panoramique_des_D%C3%B4mes" title="Panoramique des Dômes">Panoramique des Dômes</a>. De nombreux <a href="/wiki/Sentier_de_grande_randonn%C3%A9e" title="Sentier de grande randonnée">sentiers de randonnée</a> pédestre, équestre, cycliste et VTT sillonnent l'ensemble des massifs. On peut aussi y pratiquer les sports aériens comme le parapente, le deltaplane, l'ULM, le saut à l'élastique, la chute-libre, le parachute ascensionnel, la pêche, la chasse, le golf, l'escalade et la via ferrata, les parcours dans les arbres, ainsi que le tourisme fluvial. </p><p>Depuis le <time class="nowrap" datetime="2018-07-02" data-sort-value="2018-07-02">2 juillet 2018</time>, le site de la <a href="/wiki/Cha%C3%AEne_des_Puys" title="Chaîne des Puys">Chaîne des Puys</a> et de la <a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Faille de Limagne</a> sont classés sur la liste du <a href="/wiki/Patrimoine_mondial" title="Patrimoine mondial">patrimoine mondial</a> de l'<a href="/wiki/UNESCO" class="mw-redirect" title="UNESCO">UNESCO</a><sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131"><span class="cite_crochet">[</span>111<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132"><span class="cite_crochet">[</span>112<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'Auvergne possède également de nombreuses communes labellisées «&#160;Station Verte&#160;». </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Snowauvergne.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Snowauvergne.jpg/220px-Snowauvergne.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Snowauvergne.jpg/330px-Snowauvergne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Snowauvergne.jpg/440px-Snowauvergne.jpg 2x" data-file-width="665" data-file-height="499" /></a><figcaption>Le <a href="/wiki/Golf_des_volcans" title="Golf des volcans">Golf des volcans</a> et le <a href="/wiki/Puy_de_D%C3%B4me" title="Puy de Dôme">Puy de Dôme</a> en hiver.</figcaption></figure> <p>La région compte huit routes historiques et touristiques&#160;: </p> <ul><li>la route historique des châteaux d'Auvergne&#160;;</li> <li>la route des forts villageois d'Auvergne&#160;;</li> <li>la route des jardins du Massif Central&#160;;</li> <li>la route des métiers en Livradois-Forez&#160;;</li> <li>la route des villes d'eaux&#160;;</li> <li>la route des fromages&#160;;</li> <li>la route des églises peintes du Bourbonnais&#160;;</li> <li>les chemins de Saint-Jacques.</li></ul> <ul class="gallery mw-gallery-packed" style="text-align:center"> <li class="gallerycaption"><a href="/wiki/Th%C3%A9odore_Rousseau" title="Théodore Rousseau">Théodore Rousseau</a> en Auvergne en 1830</li> <li class="gallerybox" style="width: 194.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 192.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Th%C3%A9odore_Rousseau_(1812-1867)_-_Landscape_in_the_Auvergne_-_60.12_-_Barber_Institute_of_Fine_Arts.jpg" class="mw-file-description" title="Paysage de montagne en Auvergne Barber Institute of Fine Arts"><img alt="Paysage de montagne en Auvergne Barber Institute of Fine Arts" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_Landscape_in_the_Auvergne_-_60.12_-_Barber_Institute_of_Fine_Arts.jpg/289px-Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_Landscape_in_the_Auvergne_-_60.12_-_Barber_Institute_of_Fine_Arts.jpg" decoding="async" width="193" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_Landscape_in_the_Auvergne_-_60.12_-_Barber_Institute_of_Fine_Arts.jpg/434px-Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_Landscape_in_the_Auvergne_-_60.12_-_Barber_Institute_of_Fine_Arts.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_Landscape_in_the_Auvergne_-_60.12_-_Barber_Institute_of_Fine_Arts.jpg/578px-Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_Landscape_in_the_Auvergne_-_60.12_-_Barber_Institute_of_Fine_Arts.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="623" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><div class="center"><i>Paysage de montagne en Auvergne</i><br /><a href="/wiki/Barber_Institute_of_Fine_Arts" title="Barber Institute of Fine Arts">Barber Institute of Fine Arts</a></div></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 182.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 180.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Mountain_Stream_in_the_Auvergne_A10449.jpg" class="mw-file-description" title="Ruisseau de montagne en Auvergne National Gallery of Art, Washington"><img alt="Ruisseau de montagne en Auvergne National Gallery of Art, Washington" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Mountain_Stream_in_the_Auvergne_A10449.jpg/271px-Mountain_Stream_in_the_Auvergne_A10449.jpg" decoding="async" width="181" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Mountain_Stream_in_the_Auvergne_A10449.jpg/406px-Mountain_Stream_in_the_Auvergne_A10449.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/39/Mountain_Stream_in_the_Auvergne_A10449.jpg/541px-Mountain_Stream_in_the_Auvergne_A10449.jpg 2x" data-file-width="4000" data-file-height="3327" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><div class="center"><i>Ruisseau de montagne en Auvergne</i><br /><a href="/wiki/National_Gallery_of_Art" title="National Gallery of Art">National Gallery of Art</a>, <a href="/wiki/Washington_(district_de_Columbia)" title="Washington (district de Columbia)">Washington</a></div></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 194px"> <div class="thumb" style="width: 192px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Landscape_(Auvergne%5E)_-_y1948-5_-_Princeton_University_Art_Museum.jpg" class="mw-file-description" title="Paysage, Auvergne ? musée d&#39;Art de l&#39;université de Princeton"><img alt="Paysage, Auvergne ? musée d&#39;Art de l&#39;université de Princeton" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Landscape_%28Auvergne%5E%29_-_y1948-5_-_Princeton_University_Art_Museum.jpg/288px-Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Landscape_%28Auvergne%5E%29_-_y1948-5_-_Princeton_University_Art_Museum.jpg" decoding="async" width="192" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Landscape_%28Auvergne%5E%29_-_y1948-5_-_Princeton_University_Art_Museum.jpg/432px-Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Landscape_%28Auvergne%5E%29_-_y1948-5_-_Princeton_University_Art_Museum.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Landscape_%28Auvergne%5E%29_-_y1948-5_-_Princeton_University_Art_Museum.jpg/575px-Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Landscape_%28Auvergne%5E%29_-_y1948-5_-_Princeton_University_Art_Museum.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1565" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><div class="center"><i>Paysage, Auvergne&#160;?</i><br /><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_d%27Art_de_l%27universit%C3%A9_de_Princeton" title="Musée d&#39;Art de l&#39;université de Princeton">musée d'Art de l'université de Princeton</a></div></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 273.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 271.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Th%C3%A9odore_Rousseau_(1812-1867)_-_The_Valley_of_Saint-Vincent_-_NG3296_-_National_Gallery.jpg" class="mw-file-description" title="La Vallée de Saint-Vincent National Gallery, Londres"><img alt="La Vallée de Saint-Vincent National Gallery, Londres" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_The_Valley_of_Saint-Vincent_-_NG3296_-_National_Gallery.jpg/407px-Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_The_Valley_of_Saint-Vincent_-_NG3296_-_National_Gallery.jpg" decoding="async" width="272" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_The_Valley_of_Saint-Vincent_-_NG3296_-_National_Gallery.jpg/611px-Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_The_Valley_of_Saint-Vincent_-_NG3296_-_National_Gallery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b6/Th%C3%A9odore_Rousseau_%281812-1867%29_-_The_Valley_of_Saint-Vincent_-_NG3296_-_National_Gallery.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="443" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><div class="center"><i>La Vallée de <a href="/wiki/Saint-Vincent-de-Salers" title="Saint-Vincent-de-Salers">Saint-Vincent</a></i><br /><a href="/wiki/National_Gallery" title="National Gallery">National Gallery</a>, <a href="/wiki/Londres" title="Londres">Londres</a></div></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 220px"> <div class="thumb" style="width: 218px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Valley_in_the_Auvergne_Mountains_-_170-1966_-_Saint_Louis_Art_Museum.jpg" class="mw-file-description" title="La Vallée en Auvergne Musée d&#39;art de Saint-Louis"><img alt="La Vallée en Auvergne Musée d&#39;art de Saint-Louis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Valley_in_the_Auvergne_Mountains_-_170-1966_-_Saint_Louis_Art_Museum.jpg/327px-Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Valley_in_the_Auvergne_Mountains_-_170-1966_-_Saint_Louis_Art_Museum.jpg" decoding="async" width="218" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Valley_in_the_Auvergne_Mountains_-_170-1966_-_Saint_Louis_Art_Museum.jpg/491px-Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Valley_in_the_Auvergne_Mountains_-_170-1966_-_Saint_Louis_Art_Museum.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Valley_in_the_Auvergne_Mountains_-_170-1966_-_Saint_Louis_Art_Museum.jpg/654px-Th%C3%A9odore_Rousseau_-_Valley_in_the_Auvergne_Mountains_-_170-1966_-_Saint_Louis_Art_Museum.jpg 2x" data-file-width="4964" data-file-height="3417" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><div class="center"><i>La Vallée en Auvergne</i><br /><a href="/wiki/Mus%C3%A9e_d%27art_de_Saint-Louis" class="mw-redirect" title="Musée d&#39;art de Saint-Louis">Musée d'art de Saint-Louis</a></div></div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Parcs_de_loisirs">Parcs de loisirs</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=58" title="Modifier la section : Parcs de loisirs" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=58" title="Modifier le code source de la section : Parcs de loisirs"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Le_Pal" title="Le Pal">Le Pal</a>, situé vers <a href="/wiki/Dompierre-sur-Besbre" title="Dompierre-sur-Besbre">Dompierre-sur-Besbre</a> dans l'Allier, attire plus de 500&#160;000&#160;visiteurs par an en combinant les équipements d'un parc de loisirs et d'un grand parc animalier<sup id="cite_ref-ccta_130-2" class="reference"><a href="#cite_note-ccta-130"><span class="cite_crochet">[</span>110<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><a href="/wiki/Vulcania" title="Vulcania">Vulcania</a>, parc de loisirs centré sur le <a href="/wiki/Volcan" title="Volcan">volcanisme</a> situé dans le Puy-de-Dôme, est une attraction touristique ouverte en <time class="nowrap" datetime="2002-02" data-sort-value="2002-02">février 2002</time> qui reçoit chaque année plus de 300&#160;000&#160;visiteurs. Trois nouveautés <i>Sur les traces des dinosaures</i>, <i>Premier Envol</i> et <i>Bouleversements</i> devraient encore doper la fréquentation du parc dès 2015 et dans le futur.</li> <li>Le <a href="/wiki/Parc_animalier_d%27Auvergne" title="Parc animalier d&#39;Auvergne">Parc animalier d'Auvergne</a> compte plus de 400 animaux sur <span class="nowrap">25 hectares</span> et accueille en moyenne 83&#160;000&#160;visiteurs<sup id="cite_ref-ccta_130-3" class="reference"><a href="#cite_note-ccta-130"><span class="cite_crochet">[</span>110<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><a href="/wiki/L%27Aventure_Michelin" title="L&#39;Aventure Michelin">L'Aventure Michelin</a> est un nouvel espace patrimonial de la marque qui a été inauguré le <time class="nowrap" datetime="2009-01-23" data-sort-value="2009-01-23">23 janvier 2009</time> par <a href="/wiki/Michel_Rollier" title="Michel Rollier">Michel Rollier</a>, cogérant de Michelin. Situé sur le site historique de Cataroux à Clermont-Ferrand, les visiteurs peuvent découvrir les 2&#160;000&#160;<abbr class="abbr" title="mètre carré">m<sup>2</sup></abbr> consacrés à l'histoire du groupe, de ses hommes et de ses innovations.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Plans_d'eau_et_bases_nautiques"><span id="Plans_d.27eau_et_bases_nautiques"></span>Plans d'eau et bases nautiques</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=59" title="Modifier la section : Plans d&#039;eau et bases nautiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=59" title="Modifier le code source de la section : Plans d&#039;eau et bases nautiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r222902168"><div class="NavFrame" style="" title="&#91;afficher&#93;/&#91;masquer&#93;"> <div class="NavHead" style="">Liste des principales bases nautiques d'Auvergne</div> <div class="NavContent" style=""> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th style="color:blue">Bases de loisir dans l'Allier </th> <th style="color:blue">Bases de loisir dans le Cantal </th> <th style="color:blue">Bases de loisir dans la Haute-Loire </th> <th style="color:blue">Bases de loisir dans le Puy-de-Dôme </th></tr> <tr style="vertical-align:top;"> <td> <ul><li><a href="/wiki/Vichy#Esplanade_du_Lac_d&#39;Allier_et_berges" title="Vichy">Lac d'Allier</a> à <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a></li> <li>Plan d'eau des Ozières à <a href="/wiki/Yzeure" title="Yzeure">Yzeure</a></li> <li>Base de loisirs de <a href="/wiki/Saint-Cl%C3%A9ment_(Allier)" title="Saint-Clément (Allier)">Saint-Clément</a> et du <a href="/wiki/Le_Mayet-de-Montagne" title="Le Mayet-de-Montagne">Mayet-de-Montagne</a></li> <li>Base nautique de <a href="/wiki/Jaligny-sur-Besbre" title="Jaligny-sur-Besbre">Jaligny-sur-Besbre</a></li> <li>Base de loisirs de l'étang de Pirot à <a href="/wiki/Isle-et-Bardais" title="Isle-et-Bardais">Isle-et-Bardais</a>.</li> <li>Base de loisirs de l'étang de <a href="/wiki/Saint-Bonnet-Tron%C3%A7ais" title="Saint-Bonnet-Tronçais">Saint-Bonnet-Tronçais</a></li> <li>Base de loisirs du plan d'eau de <a href="/wiki/Vieure" title="Vieure">Vieure</a></li> <li>Base de loisirs Sioule et Bouble d'<a href="/wiki/%C3%89breuil" title="Ébreuil">Ébreuil</a></li></ul> </td> <td> <ul><li>Base nautique du <a href="/wiki/Barrage_de_Grandval" title="Barrage de Grandval">barrage de Grandval</a> à <a href="/wiki/Faverolles_(Cantal)" title="Faverolles (Cantal)">Faverolles</a></li> <li>Base nautique du lac de Val à <a href="/wiki/Lanobre" title="Lanobre">Lanobre</a></li> <li>Base nautique du <a href="/wiki/Barrage_d%27Enchanet" title="Barrage d&#39;Enchanet">lac d'Enchanet</a> à <a href="/wiki/Pleaux" title="Pleaux">Pleaux</a></li> <li>Base nautique du <a href="/wiki/Lac_de_Saint-Etienne-Cantal%C3%A8s" class="mw-redirect" title="Lac de Saint-Etienne-Cantalès">lac de Saint-Etienne-Cantalès</a> à <a href="/wiki/Saint-G%C3%A9rons" title="Saint-Gérons">Saint-Gérons</a></li> <li>Base nautique du lac de Lastioulles à <a href="/wiki/Tr%C3%A9mouille" title="Trémouille">Trémouille</a></li></ul> </td> <td> <ul><li>Parc de loisirs de l'île d'Amour à <a href="/wiki/Langeac" title="Langeac">Langeac</a></li> <li>Aire Respirando d’<a href="/wiki/Aurec-sur-Loire" title="Aurec-sur-Loire">Aurec-sur-Loire</a></li> <li>Base nautique du <a href="/wiki/Lac_du_Bouchet" title="Lac du Bouchet">lac du Bouchet</a></li> <li>Base nautique du lac des Sources à <a href="/wiki/Champagnac-le-Vieux" title="Champagnac-le-Vieux">Champagnac-le-Vieux</a></li> <li>Base nautique du lac de <a href="/wiki/Saugues" title="Saugues">Saugues</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/Base_de_loisirs_d%27Iloa" class="mw-redirect" title="Base de loisirs d&#39;Iloa">Base de loisirs d'Iloa</a> à <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a><sup id="cite_ref-133" class="reference"><a href="#cite_note-133"><span class="cite_crochet">[</span>u<span class="cite_crochet">]</span></a></sup></li> <li>Plan d'eau des Prades à <a href="/wiki/Saint-R%C3%A9my-sur-Durolle" title="Saint-Rémy-sur-Durolle">Saint-Rémy-sur-Durolle</a>.</li> <li>Plan d'eau des <a href="/wiki/Barrage_des_Fades" title="Barrage des Fades">Fades-Besserve</a> aux <a href="/wiki/Les_Ancizes-Comps" title="Les Ancizes-Comps">Ancizes-Comps</a></li> <li>Plan d'eau d'<a href="/wiki/Aubusson-d%27Auvergne" title="Aubusson-d&#39;Auvergne">Aubusson-d'Auvergne</a></li> <li>Plan d'eau de <a href="/wiki/Menat" title="Menat">Menat</a></li> <li>Base de loisirs de Loumas près d'<a href="/wiki/Arlanc" title="Arlanc">Arlanc</a></li> <li>Base nautique du <a href="/wiki/Lac_Chambon" title="Lac Chambon">lac Chambon</a></li> <li>Base nautique du <a href="/wiki/Lac_d%27Aydat" title="Lac d&#39;Aydat">lac d'Aydat</a></li> <li>Base nautique d'<a href="/wiki/Issoire" title="Issoire">Issoire</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> </div> <div class="NavEnd">&#160;</div> </div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Sports_d'hiver"><span id="Sports_d.27hiver"></span>Sports d'hiver</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=60" title="Modifier la section : Sports d&#039;hiver" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=60" title="Modifier le code source de la section : Sports d&#039;hiver"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Le_lioran.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Le_lioran.jpg/220px-Le_lioran.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Le_lioran.jpg/330px-Le_lioran.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Le_lioran.jpg/440px-Le_lioran.jpg 2x" data-file-width="2609" data-file-height="1788" /></a><figcaption>Station de ski du Super Lioran.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Depart_funitel.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Depart_funitel.JPG/220px-Depart_funitel.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Depart_funitel.JPG/330px-Depart_funitel.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Depart_funitel.JPG/440px-Depart_funitel.JPG 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption><a href="/wiki/Super-Besse" title="Super-Besse">Super-Besse</a>.</figcaption></figure> <p>La région compte plusieurs stations de ski alpin, les principales sont <a href="/wiki/Le_Lioran_(station)" class="mw-redirect" title="Le Lioran (station)">Super Lioran</a> sur le <a href="/wiki/Monts_du_Cantal" title="Monts du Cantal">massif du Cantal</a> (60&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr>, <span class="nowrap">45 pistes</span>), <a href="/wiki/Super-Besse" title="Super-Besse">Super-Besse</a> (43&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr>, <span class="nowrap">27 pistes</span>) et <a href="/wiki/Le_Mont-Dore_(station)" class="mw-redirect" title="Le Mont-Dore (station)">Le Mont-Dore</a> (41&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr>, <span class="nowrap">31 pistes</span>) dans le <a href="/wiki/Monts_Dore" title="Monts Dore">massif du Sancy</a>, soit au total 144&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> de pistes pour le ski alpin. L'Auvergne dispose également de 900&#160;<abbr class="abbr" title="kilomètre">km</abbr> de pistes nordiques réparties sur <span class="nowrap">12 domaines</span> consacrés au <a href="/wiki/Ski_de_fond" title="Ski de fond">ski de fond</a><sup id="cite_ref-134" class="reference"><a href="#cite_note-134"><span class="cite_crochet">[</span>113<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. On y pratique aussi le <a href="/wiki/Ski_jo%C3%ABring" title="Ski joëring">ski joëring</a>, le <a href="/wiki/Ski_de_montagne" class="mw-redirect" title="Ski de montagne">ski de randonnée</a> et la balade en <a href="/wiki/Raquette_%C3%A0_neige" title="Raquette à neige">raquettes</a> ou en <a href="/wiki/Tra%C3%AEneau_%C3%A0_chien" title="Traîneau à chien">traineau</a>. </p><p>La région possède quelques communes labellisées «&#160;Village de Neige&#160;». </p><p>Stations de ski en Auvergne: </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th style="color:blue">Cantal </th> <th style="color:blue">Puy-de-Dôme </th> <th style="color:blue">Haute-Loire </th> <th style="color:blue">Allier </th></tr> <tr style="vertical-align:top;"> <td> <ul><li><a href="/wiki/Le_Lioran" title="Le Lioran">Super Lioran</a></li> <li><a href="/wiki/Super_Lioran#Station_de_montagne" class="mw-redirect" title="Super Lioran">Le Lioran - Haute Planèze</a></li> <li><a href="/wiki/Haut_Cantal_-_Puy_Mary" title="Haut Cantal - Puy Mary">Haut Cantal - Le Claux-</a></li> <li><a href="/wiki/Haut_Cantal_-_Puy_Mary" title="Haut Cantal - Puy Mary">Puy Mary</a></li> <li><a href="/wiki/Espace_nordique_de_Pailherols" title="Espace nordique de Pailherols">Espace nordique de Pailherols</a></li> <li><a href="/wiki/Col_de_L%C3%A9gal" title="Col de Légal">Col de Légal</a></li> <li><a href="/wiki/Saint-Urcize_(station)" title="Saint-Urcize (station)">Saint-Urcize</a></li> <li><a href="/wiki/Saint-Projet-de-Salers" title="Saint-Projet-de-Salers">Saint-Projet-de-Salers</a></li> <li><a href="/wiki/Le_Falgoux" title="Le Falgoux">Le Falgoux</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/Le_Mont-Dore_(station_de_sports_d%27hiver)" title="Le Mont-Dore (station de sports d&#39;hiver)">Le Mont-Dore</a></li> <li><a href="/wiki/Super-Besse" title="Super-Besse">Super-Besse</a></li> <li><a href="/wiki/Chastreix-Sancy" title="Chastreix-Sancy">Chastreix-Sancy</a></li> <li><a href="/wiki/Murol" title="Murol">Beaune le Froid</a></li> <li><a href="/wiki/Monts_du_Forez#Stations_de_ski" title="Monts du Forez">Crêtes du Forez</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%89gliseneuve-d%27Entraigues" title="Égliseneuve-d&#39;Entraigues">Égliseneuve-d'Entraigues</a></li> <li><a href="/wiki/Gu%C3%A9ry" title="Guéry">Guéry</a></li> <li><a href="/wiki/Parrot_(ski)" title="Parrot (ski)">Parrot</a></li> <li><a href="/wiki/Saulzet-le-Froid" title="Saulzet-le-Froid">Pessade</a></li> <li><a href="/wiki/Prabour%C3%A9" title="Prabouré">Prabouré</a></li> <li>La Tour-d'Auvergne</li> <li>Picherande</li> <li>Charlannes-La Bourboule</li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/Les_Estables_(station)" title="Les Estables (station)">Les Estables</a></li> <li><a href="/wiki/Meygal" title="Meygal">Meygal</a></li></ul> </td> <td> <ul><li><a href="/wiki/La_Loge_des_Gardes" title="La Loge des Gardes">La Loge des Gardes</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Festivals_et_points_d'intérêt"><span id="Festivals_et_points_d.27int.C3.A9r.C3.AAt"></span>Festivals et points d'intérêt</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=61" title="Modifier la section : Festivals et points d&#039;intérêt" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=61" title="Modifier le code source de la section : Festivals et points d&#039;intérêt"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:La-Chaise-Dieu_JPG0_(7).JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/La-Chaise-Dieu_JPG0_%287%29.JPG/220px-La-Chaise-Dieu_JPG0_%287%29.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/La-Chaise-Dieu_JPG0_%287%29.JPG/330px-La-Chaise-Dieu_JPG0_%287%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/La-Chaise-Dieu_JPG0_%287%29.JPG/440px-La-Chaise-Dieu_JPG0_%287%29.JPG 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption><a href="/wiki/La_Chaise-Dieu" title="La Chaise-Dieu">La Chaise-Dieu</a>.</figcaption></figure> <p>Plusieurs festivals ont obtenu une renommée internationale: </p> <ul><li>Le <a href="/wiki/Festival_international_du_court_m%C3%A9trage_de_Clermont-Ferrand" class="mw-redirect" title="Festival international du court métrage de Clermont-Ferrand">Festival international du court métrage de Clermont-Ferrand</a> est le plus grand festival de court-métrage au monde, et le deuxième festival de cinéma de France quant à la fréquentation (plus de 170&#160;000&#160;entrées en 2020).</li> <li>Le <a href="/wiki/Festival_international_de_th%C3%A9%C3%A2tre_de_rue_(Aurillac)" title="Festival international de théâtre de rue (Aurillac)">festival de théâtre de rue d'Aurillac</a>, créé en 1986, est le plus grand rassemblement hexagonal des arts de la rue<sup id="cite_ref-135" class="reference"><a href="#cite_note-135"><span class="cite_crochet">[</span>114<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li>Le <a href="/wiki/Festival_de_musique_de_La_Chaise-Dieu" title="Festival de musique de La Chaise-Dieu">Festival de musique de La Chaise-Dieu</a>, créé en 1966, réunit des milliers de mélomanes et d’artistes de renommée internationale au cœur des hauts plateaux du <a href="/wiki/Livradois" title="Livradois">Livradois</a><sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite_crochet">[</span>115<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Pamparina2019_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Pamparina2019_3.jpg/220px-Pamparina2019_3.jpg" decoding="async" width="220" height="54" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Pamparina2019_3.jpg/330px-Pamparina2019_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Pamparina2019_3.jpg/440px-Pamparina2019_3.jpg 2x" data-file-width="8944" data-file-height="2192" /></a><figcaption>Scène principale du festival la <a href="/wiki/Pamparina" title="Pamparina">Pamparina</a> pour l'édition de 2019 à <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a>.</figcaption></figure> <p>Trois autres festivals connaissent un grand succès et une forte affluence&#160;: </p> <ul><li>le <a href="/wiki/Festival_folklorique_de_Gannat" class="mw-redirect" title="Festival folklorique de Gannat">festival de folklore «&#160;Les cultures du monde&#160;»</a>, créé en 1976. Il a lieu à <a href="/wiki/Gannat" title="Gannat">Gannat</a> la <abbr class="abbr" title="Deuxième">2<sup>e</sup></abbr>&#160;quinzaine de juillet. En 2016, il a accueilli <span class="nowrap">15 groupes</span>, <span class="nowrap">450 artistes</span> des cinq continents, <span class="nowrap">500 bénévoles</span> et environ 65&#160;000&#160;visiteurs, c'est une des dix manifestations les plus importantes de la nouvelle région administrative<sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite_crochet">[</span>116<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;;</li> <li>le festival de musique <a href="/wiki/La_Pamparina" class="mw-redirect" title="La Pamparina">La Pamparina</a>, créé en 1997. Il se déroule à <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a> au début du mois de juillet et se tient dans les rues de la cité médiévale autour d'un thème qui change chaque année (cordes, voix, percussions, danses, etc.). Il a attiré plus de 48&#160;000&#160;personnes en 2018&#160;;</li> <li>la <a href="/wiki/F%C3%AAte_du_Roi_de_l%27Oiseau" class="mw-redirect" title="Fête du Roi de l&#39;Oiseau">Fête du Roi de l'Oiseau</a>, créée en 1985, se déroule au <a href="/wiki/Puy-en-Velay" class="mw-redirect" title="Puy-en-Velay">Puy-en-Velay</a> la <abbr class="abbr" title="Troisième">3<sup>e</sup></abbr>&#160;semaine de septembre. La fête médiévale, animée par plus de 6&#160;000&#160;personnes costumées, parmi lesquelles plusieurs troupes d'artistes, attire près de 100&#160;000&#160;personnes dont 30&#160;000 se rassemblent pour suivre le grand défilé dominical de clôture<sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138"><span class="cite_crochet">[</span>117<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <p>Six territoires ont été labellisés <a href="/wiki/Villes_et_Pays_d%27art_et_d%27histoire" title="Villes et Pays d&#39;art et d&#39;histoire">Villes et Pays d'art et d'histoire</a> par le ministère de la Culture et de la Communication&#160;: le <a href="/wiki/Communaut%C3%A9_de_communes_de_Billom-Saint-Dier" title="Communauté de communes de Billom-Saint-Dier">Pays de Billom-Saint-Dier</a>, le <a href="/wiki/Communaut%C3%A9_de_communes_des_Rives_du_Haut_Allier" title="Communauté de communes des Rives du Haut Allier">Pays du Haut-Allier</a>, le <a href="/wiki/Pays_d%27Issoire_-_Val_d%27Allier_Sud" title="Pays d&#39;Issoire - Val d&#39;Allier Sud">pays d'Issoire - Val d'Allier Sud</a>, le Pays de <a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a> et la ville de <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a>. Trois édifices sont classés au patrimoine mondial de l'Unesco et 2&#160;235&#160;Monuments historiques sont classés ou inscrits<sup id="cite_ref-ccta_130-4" class="reference"><a href="#cite_note-ccta-130"><span class="cite_crochet">[</span>110<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Le <a href="/wiki/Guide_vert" title="Guide vert">guide vert</a>, <a href="/wiki/Guide_Michelin" title="Guide Michelin">le guide rouge gastronomique</a> et les <a href="/wiki/Carte_Michelin" title="Carte Michelin">Cartes Michelin</a> nés en Auvergne, contribuent depuis leur création au développement du tourisme en Auvergne et en France. En <time class="nowrap" datetime="2015-10" data-sort-value="2015-10">octobre 2015</time>, le guide touristique <a href="/wiki/Lonely_Planet" title="Lonely Planet">Lonely Planet</a> a classé l'Auvergne au sixième rang des régions incontournables à découvrir dans le monde. Qualifiée par le guide de «&#160;joyau méconnu&#160;», elle intègre ainsi le <i>Top 10 des régions à visiter en 2016</i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Culture">Culture</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=62" title="Modifier la section : Culture" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=62" title="Modifier le code source de la section : Culture"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L’Auvergne s’inscrit en grande partie dans l’aire linguistique de l'<a href="/wiki/Occitan" title="Occitan">occitan</a><sup id="cite_ref-139" class="reference"><a href="#cite_note-139"><span class="cite_crochet">[</span>118<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite_crochet">[</span>119<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> auquel s'ajoute des parties pour le <a href="/wiki/Croissant_(linguistique)" title="Croissant (linguistique)">Croissant</a>, le <a href="/wiki/Bourbonnais_(dialectes)" title="Bourbonnais (dialectes)">bourbonnais</a> d'<a href="/wiki/Langue_d%27o%C3%AFl" title="Langue d&#39;oïl">oïl</a> et le <a href="/wiki/Francoproven%C3%A7al" title="Francoprovençal">francoprovençal</a>. Cela n'en fait pas pour autant une région véritablement méridionale. Située au centre-sud du pays, elle fait partie de la France médiane plus que de la France centrale&#160;; c'est selon les mots de <a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a> une terre «&#160;intermédiaire&#160;» qui se trouve à la rencontre d’influences venant aussi bien du nord que du sud<sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite_crochet">[</span>120<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. À la fois originaux et diversifiés les traits culturels caractérisant l’Auvergne dépassent largement les frontières étroites de la province historique<sup id="cite_ref-dla_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-dla-142"><span class="cite_crochet">[</span>121<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Langues_régionales"><span id="Langues_r.C3.A9gionales"></span>Langues régionales</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=63" title="Modifier la section : Langues régionales" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=63" title="Modifier le code source de la section : Langues régionales"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Occitan" title="Occitan">Occitan</a>.</div></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Carte_linguistique_de_l%27Auvergne.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Carte_linguistique_de_l%27Auvergne.png/280px-Carte_linguistique_de_l%27Auvergne.png" decoding="async" width="280" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Carte_linguistique_de_l%27Auvergne.png/420px-Carte_linguistique_de_l%27Auvergne.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Carte_linguistique_de_l%27Auvergne.png/560px-Carte_linguistique_de_l%27Auvergne.png 2x" data-file-width="2329" data-file-height="2762" /></a><figcaption>Carte des langues régionales de la région Auvergne par communes selon l&#39;<i>Atlas sonore des langues régionales</i> (<a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">CNRS</a>, 2022)<sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite_crochet">[</span>122<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>&#160;: * En bleu clair&#160;: le <a href="/wiki/Bourbonnais_(dialectes)" title="Bourbonnais (dialectes)">bourbonnais</a> d'<a href="/wiki/Langue_d%27o%C3%AFl" title="Langue d&#39;oïl">oïl</a>. * En marron&#160;: le <a href="/wiki/Croissant_(linguistique)" title="Croissant (linguistique)">Croissant</a> (langue de transition). * En jaune orangé&#160;: le <a href="/wiki/Nord-occitan" title="Nord-occitan">nord-occitan</a> (dont <a href="/wiki/Auvergnat" title="Auvergnat">auvergnat</a> et <a href="/wiki/Vivaro-alpin" title="Vivaro-alpin">vivaro-alpin</a>). * En rouge&#160;: l'<a href="/wiki/Aurillacois_(dialecte)" title="Aurillacois (dialecte)">aurillacois</a> (<a href="/wiki/Occitan" title="Occitan">occitan</a> <a href="/wiki/Languedocien" title="Languedocien">languedocien</a>). * En vert&#160;: le <a href="/wiki/Francoproven%C3%A7al" title="Francoprovençal">francoprovençal</a> (arpitan). </figcaption></figure> <p>La quasi-totalité du territoire auvergnat s’inscrit dans l’aire linguistique de l’<a href="/wiki/Occitan" title="Occitan">occitan</a>. En plus de l’auvergnat, d’autres langues apparentées étaient parlées dans la région tels que les parlers du <a href="/wiki/Croissant_(linguistique)" title="Croissant (linguistique)">Croissant</a> (<a href="/wiki/Bourbonnais_(dialectes)" title="Bourbonnais (dialectes)">arverno-bourbonnais</a> au nord-est et <a href="/wiki/Marchois_(dialecte)" title="Marchois (dialecte)">marchois</a> au nord-ouest) ainsi que l'aurillacois au sud-ouest du Cantal. On parlait le dialecte vivaro-alpin dans quelques communes du sud-est du Puy-de-Dôme. Les spécialistes classent l’auvergnat et les parlers du Croissant dans les ensembles supradialectaux du <a href="/wiki/Nord-occitan" title="Nord-occitan">nord-occitan</a> ou de l’<a href="/wiki/Arverno-m%C3%A9diterran%C3%A9en" title="Arverno-méditerranéen">arverno-méditerranéen</a>. Ils classent l’aurillacois dans le groupe de l’<a href="/wiki/Occitan_m%C3%A9ridional" title="Occitan méridional">occitan méridional</a><sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite_crochet">[</span>123<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145"><span class="cite_crochet">[</span>124<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite_crochet">[</span>125<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147"><span class="cite_crochet">[</span>126<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite_crochet">[</span>127<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Un dialecte <a href="/wiki/Romani" title="Romani">romani</a> propre à l'Auvergne, le <a href="/wiki/Romani_auvergnat" title="Romani auvergnat">romani auvergnat</a>, est également parlé dans la région par les <a href="/wiki/Roms" title="Roms">populations roms</a><sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite_crochet">[</span>128<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il a été étudié et codifié par Joseph Valet<sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite_crochet">[</span>129<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-151" class="reference"><a href="#cite_note-151"><span class="cite_crochet">[</span>130<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Auvergnat">Auvergnat</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=64" title="Modifier la section : Auvergnat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=64" title="Modifier le code source de la section : Auvergnat"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Auvergnat" title="Auvergnat">Auvergnat</a>.</div></div> <p>Les limites linguistiques de l’auvergnat ne correspondent pas à celles de l’ancienne province. On ne le parlait pas dans l’<a href="/wiki/Arrondissement_d%E2%80%99Aurillac" class="mw-redirect" title="Arrondissement d’Aurillac">arrondissement d’Aurillac</a>, mais il était parlé dans le sud du Bourbonnais (ligne <a href="/wiki/Montlu%C3%A7on" title="Montluçon">Montluçon</a>-<a href="/wiki/Gannat" title="Gannat">Gannat</a>-<a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a>), le <a href="/wiki/Velay" title="Velay">Velay</a>, la moitié est de la <a href="/wiki/Creuse_(d%C3%A9partement)" title="Creuse (département)">Creuse</a>, le <a href="/wiki/Pays_d%27Ussel" title="Pays d&#39;Ussel">Pays d'Ussel</a> et au nord de la <a href="/wiki/Loz%C3%A8re_(d%C3%A9partement)" title="Lozère (département)">Lozère</a> et de l’<a href="/wiki/Ard%C3%A8che_(d%C3%A9partement)" title="Ardèche (département)">Ardèche</a>. On peut utiliser deux systèmes graphiques différents pour écrire l’auvergnat&#160;: la <a href="/wiki/Norme_classique_de_l%27occitan" title="Norme classique de l&#39;occitan">norme classique</a> et l'<a href="/wiki/Norme_bonnaudienne" title="Norme bonnaudienne">écriture auvergnate unifiée</a> spécialement conçue pour s'adapter aux spécificités de la langue et issue des évolutions de cette dernière. On distingue deux ou trois types de nuances dialectales pour cette langue&#160;: l’auvergnat septentrional, le plus répandu géographiquement, concentre 80&#160;% de la littérature, l’auvergnat méridional parlé dans les deux tiers du <a href="/wiki/Cantal_(d%C3%A9partement)" title="Cantal (département)">Cantal</a>. Entre les deux, l’auvergnat médian (ou arverno-vellave) parlé de l’<a href="/wiki/Artense" title="Artense">Artense</a> au Velay combine de façons diverses les caractéristiques des deux groupes précédents. Plusieurs linguistes comme <a href="/wiki/Henri_Guiter" title="Henri Guiter">Henri Guiter</a>, <a href="/wiki/Hans_Goebl" title="Hans Goebl">Hans Goebl</a>, <a href="/wiki/Jacques_Alli%C3%A8res" title="Jacques Allières">Jacques Allières</a>, <a href="/wiki/Jules_Ronjat" title="Jules Ronjat">Jules Ronjat</a> ou <a href="/wiki/Roger_Teulat" title="Roger Teulat">Roger Teulat</a> choisissent de le regrouper dans la seule et unique catégorie de l’arverno-limousin<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite_crochet">[</span>131<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite_crochet">[</span>132<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154"><span class="cite_crochet">[</span>133<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155"><span class="cite_crochet">[</span>134<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Allières_156-0" class="reference"><a href="#cite_note-Allières-156"><span class="cite_crochet">[</span>135<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-ronjat2_157-0" class="reference"><a href="#cite_note-ronjat2-157"><span class="cite_crochet">[</span>136<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-158" class="reference"><a href="#cite_note-158"><span class="cite_crochet">[</span>137<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159"><span class="cite_crochet">[</span>138<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Vivaro-alpin">Vivaro-alpin</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=65" title="Modifier la section : Vivaro-alpin" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=65" title="Modifier le code source de la section : Vivaro-alpin"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Vivaro-alpin" title="Vivaro-alpin">vivaro-alpin</a>.</div></div> <p>Le <a href="/wiki/Vivaro-alpin" title="Vivaro-alpin">vivaro-alpin</a> est un dialecte parlé de l'extrémité est de la région jusqu'aux <a href="/wiki/Vall%C3%A9es_occitanes" title="Vallées occitanes">vallées occitanes d'Italie</a>. En Auvergne, il est parlé à l'extrême sud-est du <a href="/wiki/Puy-de-D%C3%B4me" title="Puy-de-Dôme">Puy-de-Dôme</a> et du <a href="/wiki/Livradois" title="Livradois">Livradois</a>, à l'est d'<a href="/wiki/Ambert" title="Ambert">Ambert</a> et autour d'<a href="/wiki/Arlanc" title="Arlanc">Arlanc</a><sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite_crochet">[</span>139<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Aurillacois">Aurillacois</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=66" title="Modifier la section : Aurillacois" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=66" title="Modifier le code source de la section : Aurillacois"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Aurillacois_(dialecte)" title="Aurillacois (dialecte)">Aurillacois (dialecte)</a>.</div></div> <p>L'aurillacois est une variété septentrionale du <a href="/wiki/Languedocien" title="Languedocien">languedocien</a><sup id="cite_ref-161" class="reference"><a href="#cite_note-161"><span class="cite_crochet">[</span>140<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il a été nommé «&#160;Dialecte carladézien&#160;» par le mouvement du revivalisme linguistique du <a href="/wiki/F%C3%A9librige" title="Félibrige">félibrige</a> et guyennais par le géographe Pierre Bonnaud. Proche du <a href="/wiki/Rouergat" title="Rouergat">rouergat</a>, il est classé dans le groupe «&#160;<a href="/wiki/Occitan_m%C3%A9ridional" title="Occitan méridional">occitan méridional</a>&#160;» par Jean Lhermet<sup id="cite_ref-162" class="reference"><a href="#cite_note-162"><span class="cite_crochet">[</span>141<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Parlers_du_Croissant">Parlers du Croissant</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=67" title="Modifier la section : Parlers du Croissant" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=67" title="Modifier le code source de la section : Parlers du Croissant"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Bourbonnais_(dialectes)" title="Bourbonnais (dialectes)">Bourbonnais (dialectes)</a>, <a href="/wiki/Marchois_(dialecte)" title="Marchois (dialecte)">Marchois (dialecte)</a> et <a href="/wiki/Croissant_(linguistique)" title="Croissant (linguistique)">Croissant (linguistique)</a>.</div></div> <p>La moitié méridionale du département de l'<a href="/wiki/Allier_(d%C3%A9partement)" title="Allier (département)">Allier</a> parle une langue de transition située en l'<a href="/wiki/Occitan" title="Occitan">occitan</a> et la <a href="/wiki/Langue_d%27o%C3%AFl" title="Langue d&#39;oïl">langue d'oïl</a> et nommée langue du <a href="/wiki/Croissant_(linguistique)" title="Croissant (linguistique)">Croissant</a>. Cette aire du <a href="/wiki/Bourbonnais_(dialectes)" title="Bourbonnais (dialectes)">bourbonnais</a> croissantais est elle-même subdivisée. Une frange nord du département du Puy-de-Dôme y est aussi rattachée avec notamment une partie importante du canton de <a href="/wiki/Saint-%C3%89loy-les-Mines" title="Saint-Éloy-les-Mines">Saint-Eloy-les-Mines</a><sup id="cite_ref-163" class="reference"><a href="#cite_note-163"><span class="cite_crochet">[</span>142<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164"><span class="cite_crochet">[</span>143<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>L'ouest de l'Allier, autour de <a href="/wiki/Montlu%C3%A7on" title="Montluçon">Montluçon</a>, parle le <a href="/wiki/Marchois_(dialecte)" title="Marchois (dialecte)">marchois</a> qui se rapproche du <a href="/wiki/Limousin_(dialecte)" title="Limousin (dialecte)">limousin</a><sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite_crochet">[</span>144<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les deux tiers sud-est de l'Allier autour de <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a>, de la <a href="/wiki/Limagne_bourbonnaise" title="Limagne bourbonnaise">Limagne bourbonnaise</a> et de la <a href="/wiki/Montagne_bourbonnaise" title="Montagne bourbonnaise">Montagne bourbonnaise</a> utilise l'<i>arverno-bourbonnais</i><sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite_crochet">[</span>145<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> qui est lui un parler du Croissant plus proche de l'auvergnat. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Situation_actuelle">Situation actuelle</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=68" title="Modifier la section : Situation actuelle" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=68" title="Modifier le code source de la section : Situation actuelle"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Clermont-Auvergne" title="Université Clermont-Auvergne">université Clermont-Auvergne</a> propose des cours d'occitan. La recherche universitaire est assurée au sein de deux laboratoires&#160;: le Centre d'Histoire Espaces et Cultures (CHEC) et l'Institut d'Histoire des Représentations et Idées dans les Modernités (IHRIM)149<sup id="cite_ref-167" class="reference"><a href="#cite_note-167"><span class="cite_crochet">[</span>146<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Un sondage de l’<a href="/wiki/Institut_fran%C3%A7ais_d%27opinion_publique" title="Institut français d&#39;opinion publique">IFOP</a> datant de 2012 indiquait que le nombre de locuteurs se situait aux environs de 80&#160;000<sup id="cite_ref-bernissan_168-0" class="reference"><a href="#cite_note-bernissan-168"><span class="cite_crochet">[</span>147<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ce nombre a probablement diminué car une grande partie d'entre eux étaient des gens âgés. Les dernières générations semblaient néanmoins développer une envie d'apprendre l'occitan et se montraient favorables à la valorisation de la langue<sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite_crochet">[</span>148<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'UNESCO classe l'auvergnat dans la catégorie des langues sérieusement en danger. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Querelle_linguistique">Querelle linguistique</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=69" title="Modifier la section : Querelle linguistique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=69" title="Modifier le code source de la section : Querelle linguistique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Une querelle linguistique est apparue au cours des années 1970. À cette époque le <a href="/wiki/Nationalisme_occitan" title="Nationalisme occitan">mouvement nationaliste occitan</a> a repris l’aire linguistique de l’occitan pour asseoir ses revendications politiques. Cette idéologisation a provoqué des réactions en Auvergne. Un groupe d’érudits locaux fortement impliqué dans la défense de la langue a tenu à se détacher de cette mouvance. Autour de l’universitaire <a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a> et de l’association le Cercle Terre d'Auvergne, il a construit une théorie tendant à prouver que l’auvergnat est une langue ayant connu un développement distinct des autres dialectes occitans<sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite_crochet">[</span>149<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171"><span class="cite_crochet">[</span>150<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette tentative est qualifiée de «&#160;<a href="/wiki/S%C3%A9cessionnisme_linguistique" title="Sécessionnisme linguistique">sécessionnisme linguistique</a>&#160;» par les occitanistes<sup id="cite_ref-172" class="reference"><a href="#cite_note-172"><span class="cite_crochet">[</span>151<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-173" class="reference"><a href="#cite_note-173"><span class="cite_crochet">[</span>152<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-Martel_174-0" class="reference"><a href="#cite_note-Martel-174"><span class="cite_crochet">[</span>153<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Littérature"><span id="Litt.C3.A9rature"></span>Littérature</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=70" title="Modifier la section : Littérature" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=70" title="Modifier le code source de la section : Littérature"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Littérature_en_latin"><span id="Litt.C3.A9rature_en_latin"></span>Littérature en latin</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=71" title="Modifier la section : Littérature en latin" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=71" title="Modifier le code source de la section : Littérature en latin"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Saint_Gr%C3%A9goire_Sacramentaire_de_Marmoutier_%C3%A0_l%27usage_d%27Autun.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Saint_Gr%C3%A9goire_Sacramentaire_de_Marmoutier_%C3%A0_l%27usage_d%27Autun.jpg/100px-Saint_Gr%C3%A9goire_Sacramentaire_de_Marmoutier_%C3%A0_l%27usage_d%27Autun.jpg" decoding="async" width="100" height="68" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Saint_Gr%C3%A9goire_Sacramentaire_de_Marmoutier_%C3%A0_l%27usage_d%27Autun.jpg/150px-Saint_Gr%C3%A9goire_Sacramentaire_de_Marmoutier_%C3%A0_l%27usage_d%27Autun.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7d/Saint_Gr%C3%A9goire_Sacramentaire_de_Marmoutier_%C3%A0_l%27usage_d%27Autun.jpg/200px-Saint_Gr%C3%A9goire_Sacramentaire_de_Marmoutier_%C3%A0_l%27usage_d%27Autun.jpg 2x" data-file-width="672" data-file-height="456" /></a><figcaption>Grégoire de Tours</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Silvester_II.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Silvester_II.JPG/100px-Silvester_II.JPG" decoding="async" width="100" height="99" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Silvester_II.JPG/150px-Silvester_II.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Silvester_II.JPG/200px-Silvester_II.JPG 2x" data-file-width="426" data-file-height="423" /></a><figcaption>Sylvestre II</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Sidoine_Apollinaire" title="Sidoine Apollinaire">Sidoine Apollinaire</a> naquit en 430 à <a href="/wiki/Lyon" title="Lyon">Lyon</a> dans une famille de notables gallo-romains. Il fréquenta longtemps les allées du pouvoir et ses talents de poète furent remarqués par les officiels de l'époque qui lui demandèrent de composer leurs <a href="/wiki/%C3%89loge_pan%C3%A9gyrique" class="mw-redirect" title="Éloge panégyrique">panégyriques</a>. Il se retira dans la propriété de sa femme à <i>Avitacum</i> (<a href="/wiki/Aydat" title="Aydat">Aydat</a>) et devint ambassadeur des Arvernes puis évêque de Clermont, ce qui lui donna la charge de cette province à des moments troublés. Ses éloges restent très formels et n'ont qu'une valeur documentaire, mais sa nombreuse correspondance illustre ses qualités d'écrivain et apporte un témoignage sur cette époque lointaine. </p><p><a href="/wiki/Gr%C3%A9goire_de_Tours" title="Grégoire de Tours">Grégoire de Tours</a> (539-594) est né à Clermont (ou peut être à Riom). Issu d'une famille aristocratique <a href="/wiki/Arverne" class="mw-redirect" title="Arverne">arverne</a>, il fut éduqué par son oncle paternel <i>Gallus</i>, <a href="/wiki/Liste_des_%C3%A9v%C3%AAques_de_Clermont" class="mw-redirect" title="Liste des évêques de Clermont">évêque de Clermont</a>. Il fut ordonné <a href="/wiki/Diacre_(christianisme)" class="mw-redirect" title="Diacre (christianisme)">diacre</a> et résida à la <a href="/wiki/Basilique_Saint-Julien_de_Brioude" title="Basilique Saint-Julien de Brioude">basilique Saint-Julien</a> de <a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a> jusqu'à son élection comme évêque de Tours en <a href="/wiki/573" title="573">573</a>. Il a écrit de nombreux textes religieux, mais ce fut surtout le premier historien de France. Son œuvre majeure est l'<a href="/wiki/Histoire_des_Francs" title="Histoire des Francs">Histoire des Francs</a> qui raconte l'histoire du pays des origines jusqu'au <abbr class="abbr" title="6ᵉ siècle"><span class="romain">VI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle. </p><p><a href="/wiki/Gerbert_d%27Aurillac" class="mw-redirect" title="Gerbert d&#39;Aurillac">Gerbert d'Aurillac</a> (945-1003) est probablement entré comme <a href="/wiki/Oblat" title="Oblat">oblat</a> à l'<a href="/wiki/Abbaye_Saint-G%C3%A9raud_d%27Aurillac" title="Abbaye Saint-Géraud d&#39;Aurillac">abbaye Saint-Géraud d'Aurillac</a> où il fit de brillantes études. En 999, il devient pape sous le nom de Sylvestre II. Ce fut un humaniste «&#160;complet&#160;», longtemps avant la Renaissance. Il remit à l'honneur la culture antique et fut un brillant scientifique. Parmi tous ses travaux, on lui doit des traités de mathématiques, des traités ecclésiastiques et une nombreuse correspondance révélant ses qualités humaines. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Littérature_en_occitan_auvergnat"><span id="Litt.C3.A9rature_en_occitan_auvergnat"></span>Littérature en occitan auvergnat</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=72" title="Modifier la section : Littérature en occitan auvergnat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=72" title="Modifier le code source de la section : Littérature en occitan auvergnat"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/Auvergnat#Littérature" title="Auvergnat">Littérature en occitan auvergnat</a> et <a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_occitane" title="Littérature occitane">Littérature occitane</a>.</div></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Nadaus_auvernhe.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Nadaus_auvernhe.jpg/120px-Nadaus_auvernhe.jpg" decoding="async" width="120" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Nadaus_auvernhe.jpg/180px-Nadaus_auvernhe.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Nadaus_auvernhe.jpg/240px-Nadaus_auvernhe.jpg 2x" data-file-width="1443" data-file-height="2246" /></a><figcaption>Première page de Noëls nouveaux et chant pastoral des bergers auvergnats composés en auvergnat (1653)</figcaption></figure> <p>L'Auvergne est un des principaux berceaux de la <a href="/wiki/Litt%C3%A9rature_occitane" title="Littérature occitane">littérature occitane</a> et ce depuis le <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a><sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175"><span class="cite_crochet">[</span>154<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, moment où l'occitan était aussi utilisé comme langue officielle dans les écrits<sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176"><span class="cite_crochet">[</span>155<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. En témoignent de nombreux <a href="/wiki/Troubadour" title="Troubadour">troubadours</a> comme le <a href="/wiki/Liste_des_comtes_d%27Auvergne" title="Liste des comtes d&#39;Auvergne">comte</a> <a href="/wiki/Robert_IV_Dauphin_d%27Auvergne" title="Robert IV Dauphin d&#39;Auvergne">Dalfi d'Auvèrnha</a> ou encore <a href="/wiki/Peire_d%27Alvernhe" class="mw-redirect" title="Peire d&#39;Alvernhe">Peire d'Alvernha</a>. </p><p>Dès le <abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, on voit apparaître des écrits en auvergnat dans la région de Clermont, seul endroit où l'instruction est présente. Il s'agit en certains cas de textes d'imitation<sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177"><span class="cite_crochet">[</span>156<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Au <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, les écrivains locaux, issus de la bourgeoisie, forment une confrérie <i>Lau companhou do tour</i><sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178"><span class="cite_crochet">[</span>157<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Chaduc et François Pezant écrivent des <a href="/wiki/Chant_de_No%C3%ABl" title="Chant de Noël">noëls</a> dignes d’intérêt. Ceux des frères Pasturel sont religieux et ceux des frères Laborieux sont satiriques<sup id="cite_ref-179" class="reference"><a href="#cite_note-179"><span class="cite_crochet">[</span>158<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Ces derniers décrivent la vie du vigneron alors que les frères Pasturel écrivent des chansons et des poèmes lyriques. Ils transcrivent l'<a href="/wiki/%C3%89n%C3%A9ide" title="Énéide">Énéide</a> de Virgile en vers burlesques auvergnats. À la fin du <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle et au début du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, les auteurs auvergnats prennent part au débat d'idées. <a href="/wiki/Jacques_Jarsaillon" title="Jacques Jarsaillon">Jacques Jarsaillon</a> écrit cinq comédies dramatiques remarquables par leur style, dont <i>Margoutou</i>, <i>L'ivrogne</i> et <i>Claudine</i>. Les études sur les coutumes locales et la langue sont nombreuses (Labouderre, Murat, Vinols, Deribier de Cheysac) et concernent toutes les parties linguistiques de l'Auvergne. </p><p>De la fin du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle jusqu'au milieu du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, la littérature en auvergnat se rétracte dans les petites villes et diminue en qualité de forme et de fond. Les auteurs se laissent influencer par les formes languedociennes et se limitent aux idées convenues. L'<a href="/wiki/Ambert" title="Ambert">ambertois</a> Régis Michalias se distingue dans cet ensemble. Il fut le premier lyrique à la manière auvergnate, <i>Er d'un païzan</i> et <i>Er de loû su</i><sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180"><span class="cite_crochet">[</span>159<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> évoquent la nature et font part de sentiments retenus. </p><p>Depuis 1970, le Cercle Terre d'Auvergne<sup id="cite_ref-181" class="reference"><a href="#cite_note-181"><span class="cite_crochet">[</span>160<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et sa revue <i>Bïzà Neirà</i><sup id="cite_ref-182" class="reference"><a href="#cite_note-182"><span class="cite_crochet">[</span>161<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> ont permis à des locuteurs de s'exprimer<sup id="cite_ref-EB_183-0" class="reference"><a href="#cite_note-EB-183"><span class="cite_crochet">[</span>162<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p> Les revues <i>Lo Convise</i> d’Aurillac (et leurs éditions) et <i>Parlem! Vai-i qu'a paur!</i> de Thiers (et les éditions de l’<a href="/wiki/Institut_d%27%C3%A9tudes_occitanes" title="Institut d&#39;études occitanes">Institut d'études occitanes</a>) complètent le paysage littéraire en auvergnat avec les récits d’Étienne Coudert, Josiane Guillot, Jean Roux, Félix Daval, Antoine Chapus, Hervé Quesnel et Christian Bonnet.</p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Vermenouze-petit.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Vermenouze-petit.gif/100px-Vermenouze-petit.gif" decoding="async" width="100" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Vermenouze-petit.gif/150px-Vermenouze-petit.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/76/Vermenouze-petit.gif 2x" data-file-width="194" data-file-height="300" /></a><figcaption>Arsène Vermenouze</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Littérature_en_occitan_aurillacois"><span id="Litt.C3.A9rature_en_occitan_aurillacois"></span>Littérature en occitan aurillacois</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=73" title="Modifier la section : Littérature en occitan aurillacois" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=73" title="Modifier le code source de la section : Littérature en occitan aurillacois"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La littérature en aurillacois quant à elle connait une chronologie différente de celle de l'auvergnat. Il n'y a pas eu au <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle de bourgeoisie cultivée pour promouvoir la langue. C'est à la fin du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle et au début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle qu'elle connait un véritable printemps grâce à l'heureuse influence du <a href="/wiki/F%C3%A9librige" title="Félibrige">félibrige</a><sup id="cite_ref-184" class="reference"><a href="#cite_note-184"><span class="cite_crochet">[</span>163<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Le poète fondateur de la littérature de cette langue est sans conteste <a href="/wiki/Ars%C3%A8ne_Vermenouze" title="Arsène Vermenouze">Arsène Vermenouze</a> (1850-1910) qui décrit avec sensibilité le pays et les hommes de la terre d'Auvergne. À ce sujet, Pierre Bonnaud dit de son œuvre&#160;: <span class="citation">«&#160;Dans ses alexandrins, la Haute-Auvergne déploie sa noblesse émouvante et sa simplicité majestueuse&#160;»</span><sup id="cite_ref-EB_183-1" class="reference"><a href="#cite_note-EB-183"><span class="cite_crochet">[</span>162<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Vermenouze associe le talent de poète à celui de conteur et devient le chef de file incontesté des félibres cantaliens&#160;: l'Escolo Oubernhato ou Escòla auvernhata. Le capiscol du mouvement ouvre le chemin à d'autres poètes tels que l'abbé Four ou le chanoine Francis Courchinoux. Le <a href="/wiki/Louis-F%C3%A9lix_de_La_Salle_de_Rochemaure" title="Louis-Félix de La Salle de Rochemaure">duc de La Salle de Rochemaure</a> écrit les <i>Récits carladésiens</i>. <a href="/wiki/Antonin_Dusserre" title="Antonin Dusserre">Antonin Dusserre</a>, T. Laborie, F.Bourgade, J.-S. Mathieu ou <a href="/wiki/Fernand_Prax" title="Fernand Prax">Fernand Prax</a> ont poursuivi le mouvement avec l'appui de la revue régionaliste «&#160;la <a href="/wiki/Veill%C3%A9e_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="Veillée d&#39;Auvergne">Veillée d'Auvergne</a>&#160;». </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Écrivains_auvergnats"><span id=".C3.89crivains_auvergnats"></span>Écrivains auvergnats</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=74" title="Modifier la section : Écrivains auvergnats" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=74" title="Modifier le code source de la section : Écrivains auvergnats"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De nombreux écrivains français sont d'origine auvergnate. Leurs œuvres ne sont pas régionalistes mais elles témoignent de la vitalité intellectuelle et artistique de la région. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Detail_France_500_franc_Blaise_Pascal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Detail_France_500_franc_Blaise_Pascal.jpg/220px-Detail_France_500_franc_Blaise_Pascal.jpg" decoding="async" width="220" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a4/Detail_France_500_franc_Blaise_Pascal.jpg 1.5x" data-file-width="271" data-file-height="213" /></a><figcaption>Blaise Pascal.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:TeilhardP_1947.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/TeilhardP_1947.jpg/170px-TeilhardP_1947.jpg" decoding="async" width="170" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/TeilhardP_1947.jpg/255px-TeilhardP_1947.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/TeilhardP_1947.jpg/340px-TeilhardP_1947.jpg 2x" data-file-width="1610" data-file-height="2160" /></a><figcaption>Pierre Teilhard de Chardin.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Blaise_Pascal" title="Blaise Pascal">Blaise Pascal</a> (1623-1662) est sans aucun doute le plus célèbre de tous les intellectuels auvergnats. Mathématicien, scientifique et philosophe de génie il a écrit les <a href="/wiki/Pens%C3%A9es_(Pascal)" title="Pensées (Pascal)">Pensées</a>, œuvre considérée comme une des pièces maîtresses de la littérature française. D'autres penseurs auvergnats ont également œuvré dans le domaine de la philosophie et de la théologie&#160;: <a href="/wiki/Gilbert_G%C3%A9n%C3%A9brard" title="Gilbert Génébrard">Génébrard</a> (1535-1597) grand savant et <a href="/wiki/Th%C3%A9ologie_chr%C3%A9tienne" title="Théologie chrétienne">théologien</a>, <a href="/wiki/Antonin-Gilbert_Sertillanges" title="Antonin-Gilbert Sertillanges">Antonin-Gilbert Sertillanges</a> (1863-1948) philosophe moraliste, <a href="/wiki/Teilhard_de_Chardin" class="mw-redirect" title="Teilhard de Chardin">Teilhard de Chardin</a> (1881-1955) scientifique et philosophe ou <a href="/wiki/Joseph_Mal%C3%A8gue" title="Joseph Malègue">Joseph Malègue</a> (1876-1940) écrivain prolifique porté par la foi. </p><p>De grands hommes politiques on marqué leur époque par leurs pensée&#160;: <a href="/wiki/Michel_de_L%27Hospital" title="Michel de L&#39;Hospital">Michel de L'Hospital</a> (1506-1573) auteur d'épîtres, de poésies et de traités politiques, l'historien <a href="/wiki/Jean_Savaron" title="Jean Savaron">Jean Savaron</a> (1566-1622) ou l'essayiste politique <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Dominique_de_Reynaud_de_Montlosier" title="François Dominique de Reynaud de Montlosier">François Montlosier</a> (1755-1838). </p><p>De nombreux écrivains auvergnats ont fait partie de l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_fran%C3%A7aise" title="Académie française">Académie française</a>&#160;: <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Massillon" title="Jean-Baptiste Massillon">Jean-Baptiste Massillon</a> (1663-1742), prédicateur qui faisait l'admiration de <a href="/wiki/Voltaire" title="Voltaire">Voltaire</a>, <a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel" title="Jean-François Marmontel">Jean-François Marmontel</a> (1723-1799) écrivain qui a excellé dans tous les genres et les poètes <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Maynard" title="François Maynard">François Maynard</a> (1582-1646), <a href="/wiki/Louis_de_Boissy" title="Louis de Boissy">Louis de Boissy</a> (1694-1758), <a href="/wiki/Pierre_Laurent_Buirette_de_Belloy" title="Pierre Laurent Buirette de Belloy">Dormont de Belloy</a> (1727-1775), <a href="/wiki/Jacques_Delille" title="Jacques Delille">Jacques Delille</a> (1738-1813), <a href="/wiki/S%C3%A9bastien-Roch_Nicolas_de_Chamfort" title="Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort">Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort</a> (1740-1794) et <a href="/wiki/Pierre_de_Nolhac" title="Pierre de Nolhac">Pierre de Nolhac</a> (1859-1936), <a href="/wiki/Jules_Romains" title="Jules Romains">Jules Romains</a> alias Louis Farigoule (1885-1972). </p><p>Parmi les nombreux romanciers on pourrait choisir de citer <a href="/wiki/Jules_Vall%C3%A8s" title="Jules Vallès">Jules Vallès</a> (1832-1885), <a href="/wiki/%C3%89mile_Clermont" title="Émile Clermont">Émile Clermont</a> (1880-1916), <a href="/wiki/Valery_Larbaud" title="Valery Larbaud">Valery Larbaud</a> (1881-1957), <a href="/wiki/Am%C3%A9lie_Murat" title="Amélie Murat">Amélie Murat</a> (1882-1940), Paul Morand (1888-1976), <a href="/wiki/Georges_Bataille" title="Georges Bataille">Georges Bataille</a> (1897-1962), <a href="/wiki/Jean_Montaurier" title="Jean Montaurier">Jean Montaurier</a> (1906-1992), <a href="/wiki/Pierre_Schoendoerffer" title="Pierre Schoendoerffer">Pierre Schoendoerffer</a> (1928-2012), cinéaste-écrivain, <a href="/wiki/Georges_Conchon" title="Georges Conchon">Georges Conchon</a> (1925-1990), Richard Bohringer (1942-), aussi acteur. </p><p><a href="/wiki/Raymond_L%C3%A9opold_Bruckberger" title="Raymond Léopold Bruckberger">Raymond Bruckberger</a> (1907-1998), écrivain et cinéaste, aumônier de la Résistance, fut l'un des Cantaliens les plus bouillants de son temps. </p><p><a href="/wiki/Albert_Londres" title="Albert Londres">Albert Londres</a> (1884-1932) fut le premier journaliste moderne. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 101.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 99.333333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Jean-Baptiste_Massillon_-_Versailles_MV_2967.jpg" class="mw-file-description" title="Jean-Baptiste Massillon."><img alt="Jean-Baptiste Massillon." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Jean-Baptiste_Massillon_-_Versailles_MV_2967.jpg/149px-Jean-Baptiste_Massillon_-_Versailles_MV_2967.jpg" decoding="async" width="100" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Jean-Baptiste_Massillon_-_Versailles_MV_2967.jpg/224px-Jean-Baptiste_Massillon_-_Versailles_MV_2967.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ef/Jean-Baptiste_Massillon_-_Versailles_MV_2967.jpg/298px-Jean-Baptiste_Massillon_-_Versailles_MV_2967.jpg 2x" data-file-width="424" data-file-height="512" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Jean-Baptiste_Massillon" title="Jean-Baptiste Massillon">Jean-Baptiste Massillon</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 101.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 99.333333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel.jpg" class="mw-file-description" title="Jean-François Marmontel."><img alt="Jean-François Marmontel." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel.jpg/149px-Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel.jpg" decoding="async" width="100" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel.jpg/224px-Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel.jpg/298px-Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel.jpg 2x" data-file-width="515" data-file-height="621" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Marmontel" title="Jean-François Marmontel">Jean-François Marmontel</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 99.333333333333px"> <div class="thumb" style="width: 97.333333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Fran%C3%A7ois_Maynard.jpg" class="mw-file-description" title="François Maynard."><img alt="François Maynard." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fran%C3%A7ois_Maynard.jpg/146px-Fran%C3%A7ois_Maynard.jpg" decoding="async" width="98" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fran%C3%A7ois_Maynard.jpg/218px-Fran%C3%A7ois_Maynard.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/Fran%C3%A7ois_Maynard.jpg/291px-Fran%C3%A7ois_Maynard.jpg 2x" data-file-width="450" data-file-height="556" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Maynard" title="François Maynard">François Maynard</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 82.666666666667px"> <div class="thumb" style="width: 80.666666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Louis_De_Boissy.png" class="mw-file-description" title="Louis de Boissy."><img alt="Louis de Boissy." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Louis_De_Boissy.png/121px-Louis_De_Boissy.png" decoding="async" width="81" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Louis_De_Boissy.png/182px-Louis_De_Boissy.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Louis_De_Boissy.png/243px-Louis_De_Boissy.png 2x" data-file-width="441" data-file-height="654" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Louis_de_Boissy" title="Louis de Boissy">Louis de Boissy</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 98.666666666667px"> <div class="thumb" style="width: 96.666666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Dormont_de_Belloy_-_Versailles_MV_3002.jpg" class="mw-file-description" title="Pierre-Laurent de Belloy."><img alt="Pierre-Laurent de Belloy." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Dormont_de_Belloy_-_Versailles_MV_3002.jpg/145px-Dormont_de_Belloy_-_Versailles_MV_3002.jpg" decoding="async" width="97" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Dormont_de_Belloy_-_Versailles_MV_3002.jpg/218px-Dormont_de_Belloy_-_Versailles_MV_3002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Dormont_de_Belloy_-_Versailles_MV_3002.jpg/290px-Dormont_de_Belloy_-_Versailles_MV_3002.jpg 2x" data-file-width="1216" data-file-height="1507" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Pierre_Laurent_Buirette_de_Belloy" title="Pierre Laurent Buirette de Belloy">Pierre-Laurent de Belloy</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 106.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 104.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Delille,_Jacques.jpg" class="mw-file-description" title="Jacques Delille."><img alt="Jacques Delille." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Delille%2C_Jacques.jpg/157px-Delille%2C_Jacques.jpg" decoding="async" width="105" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Delille%2C_Jacques.jpg/235px-Delille%2C_Jacques.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Delille%2C_Jacques.jpg 2x" data-file-width="300" data-file-height="344" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Jacques_Delille" title="Jacques Delille">Jacques Delille</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 99.333333333333px"> <div class="thumb" style="width: 97.333333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Nicolas_Chamfort.jpg" class="mw-file-description" title="Nicolas de Chamfort."><img alt="Nicolas de Chamfort." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Nicolas_Chamfort.jpg/146px-Nicolas_Chamfort.jpg" decoding="async" width="98" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Nicolas_Chamfort.jpg/219px-Nicolas_Chamfort.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Nicolas_Chamfort.jpg/292px-Nicolas_Chamfort.jpg 2x" data-file-width="1920" data-file-height="2369" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/S%C3%A9bastien-Roch_Nicolas_de_Chamfort" title="Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort">Nicolas de Chamfort</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 114.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 112.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Pierre_de_Nolhac.jpg" class="mw-file-description" title="Pierre de Nolhac."><img alt="Pierre de Nolhac." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Pierre_de_Nolhac.jpg/169px-Pierre_de_Nolhac.jpg" decoding="async" width="113" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Pierre_de_Nolhac.jpg/253px-Pierre_de_Nolhac.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Pierre_de_Nolhac.jpg/338px-Pierre_de_Nolhac.jpg 2x" data-file-width="1158" data-file-height="1235" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Pierre_de_Nolhac" title="Pierre de Nolhac">Pierre de Nolhac</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Auvergne_et_littérature_française"><span id="Auvergne_et_litt.C3.A9rature_fran.C3.A7aise"></span>Auvergne et littérature française</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=75" title="Modifier la section : Auvergne et littérature française" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=75" title="Modifier le code source de la section : Auvergne et littérature française"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Po%C3%A8te_Gandilhon_-.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Po%C3%A8te_Gandilhon_-.jpg/100px-Po%C3%A8te_Gandilhon_-.jpg" decoding="async" width="100" height="105" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Po%C3%A8te_Gandilhon_-.jpg/150px-Po%C3%A8te_Gandilhon_-.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Po%C3%A8te_Gandilhon_-.jpg/200px-Po%C3%A8te_Gandilhon_-.jpg 2x" data-file-width="388" data-file-height="407" /></a><figcaption><a href="/wiki/Camille_Gandilhon_Gens_d%27Armes" title="Camille Gandilhon Gens d&#39;Armes">C. Gandilhon Gens d'Armes</a></figcaption></figure> <p>Plusieurs auteurs, le plus souvent originaires de la région, ont mis l'Auvergne au centre de leur œuvre&#160;: </p><p><a href="/wiki/Ars%C3%A8ne_Vermenouze" title="Arsène Vermenouze">Arsène Vermenouze</a> (1850-1910) n'a pas seulement écrit en langue d'oc, il a également écrit de nombreux poèmes en français. Son recueil <i>Mon Auvergne</i> fut primé par l'Académie française. <a href="/wiki/Camille_Gandilhon_Gens_d%27Armes" title="Camille Gandilhon Gens d&#39;Armes">Camille Gandilhon Gens d'Armes</a> (1871-1948) a marqué son époque pars ses recueils de poèmes exaltant le patriotisme et l'amour de la terre natale. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Henri_Pourrat,_le_Vernet,_1954.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Henri_Pourrat%2C_le_Vernet%2C_1954.png/100px-Henri_Pourrat%2C_le_Vernet%2C_1954.png" decoding="async" width="100" height="142" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Henri_Pourrat%2C_le_Vernet%2C_1954.png/150px-Henri_Pourrat%2C_le_Vernet%2C_1954.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Henri_Pourrat%2C_le_Vernet%2C_1954.png/200px-Henri_Pourrat%2C_le_Vernet%2C_1954.png 2x" data-file-width="351" data-file-height="497" /></a><figcaption><a href="/wiki/Henri_Pourrat" title="Henri Pourrat">Henri Pourrat</a></figcaption></figure> <p>Une des figures littéraires de l'Auvergne est certainement <a href="/wiki/Henri_Pourrat" title="Henri Pourrat">Henri Pourrat</a> (1887-1959). Il a recueilli la littérature orale de l'Auvergne et a écrit des contes, des romans et des essais concernant la région. Son roman <i><a href="/wiki/Gaspard_des_montagnes" title="Gaspard des montagnes">Gaspard des montagnes</a></i> a connu un immense succès. <a href="/wiki/Antoine_Sylv%C3%A8re" title="Antoine Sylvère">Antoine Sylvère</a> (1888-1936) doit sa célébrité à son roman <i>Toinou&#160;: Le cri d'un enfant auvergnat</i>. </p><p><a href="/wiki/Alexandre_Vialatte" title="Alexandre Vialatte">Alexandre Vialatte</a> (1901-1971) est à l'origine d'une œuvre universelle et originale mais il a aussi écrit de belles pages sur l'Auvergne et <a href="/wiki/Lucien_Gachon" title="Lucien Gachon">Lucien Gachon</a> (1894-1984) a décrit avec réalisme l'univers paysan dans ses romans. <a href="/wiki/Jean-Pierre_Leclerc" title="Jean-Pierre Leclerc">Jean-Pierre Leclerc</a> (1950-2011) aime dépeindre la région dans ses romans. </p><p>Léon Geneix (1905-1990) est également une figure de la poésie auvergnate, notamment par son recueil <i>Les jours qui passent</i>, recueil témoignant de son amour de sa région et de sa passion pour la nature. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Jean_Anglade_redux.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Jean_Anglade_redux.jpg/100px-Jean_Anglade_redux.jpg" decoding="async" width="100" height="122" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Jean_Anglade_redux.jpg/150px-Jean_Anglade_redux.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Jean_Anglade_redux.jpg/200px-Jean_Anglade_redux.jpg 2x" data-file-width="962" data-file-height="1178" /></a><figcaption><a href="/wiki/Jean_Anglade" title="Jean Anglade">Jean Anglade</a></figcaption></figure> <p>L'écrivain <a href="/wiki/Jean_Anglade" title="Jean Anglade">Jean Anglade</a> (1915-2017) est un des plus grands porte-paroles de l'Auvergne. Certains n'ont pas hésité à l'honorer du titre de «&#160;Giono ou Maupassant d'Auvergne&#160;». Son œuvre est volumineuse, elle se compose de romans, de biographies, d'entretiens, d'ouvrages d'histoire, d'essais, d'albums illustrés, de poésies et de théâtre. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Regard_féminin"><span id="Regard_f.C3.A9minin"></span>Regard féminin</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=76" title="Modifier la section : Regard féminin" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=76" title="Modifier le code source de la section : Regard féminin"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon_par_Claude_Truong-Ngoc_octobre_2014.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon_par_Claude_Truong-Ngoc_octobre_2014.jpg/100px-Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon_par_Claude_Truong-Ngoc_octobre_2014.jpg" decoding="async" width="100" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon_par_Claude_Truong-Ngoc_octobre_2014.jpg/150px-Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon_par_Claude_Truong-Ngoc_octobre_2014.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon_par_Claude_Truong-Ngoc_octobre_2014.jpg/200px-Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon_par_Claude_Truong-Ngoc_octobre_2014.jpg 2x" data-file-width="3029" data-file-height="4544" /></a><figcaption><a href="/wiki/Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon" title="Marie-Hélène Lafon">Marie-Hélène Lafon</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Claude_Dravaine" title="Claude Dravaine">Claude Dravaine</a> (1888-1957) a écrit plusieurs romans dont l'action se situe dans la région d'Ambert et si <a href="/wiki/Marie-Aim%C3%A9e_M%C3%A9raville" title="Marie-Aimée Méraville">Marie-Aimée Méraville</a> (1902-1963) était institutrice, elle fut surtout <a href="/wiki/Romancier" title="Romancier">romancière</a>, auteur de <a href="/wiki/Nouvelle" title="Nouvelle">nouvelles</a> et <a href="/wiki/Ethnologie" title="Ethnologie">ethnologue</a> des <a href="/wiki/Conte" title="Conte">contes</a> <a href="/wiki/Auvergnat" title="Auvergnat">auvergnats</a>. <a href="/wiki/C%C3%A9cile_Sauvage" title="Cécile Sauvage">Cécile Sauvage</a> (1883-1927) a illustré le Livradois dans plusieurs de ses romans. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:C%C3%A9cile_Coulon_-_Atlantide_2018.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/C%C3%A9cile_Coulon_-_Atlantide_2018.jpg/100px-C%C3%A9cile_Coulon_-_Atlantide_2018.jpg" decoding="async" width="100" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/C%C3%A9cile_Coulon_-_Atlantide_2018.jpg/150px-C%C3%A9cile_Coulon_-_Atlantide_2018.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/C%C3%A9cile_Coulon_-_Atlantide_2018.jpg/200px-C%C3%A9cile_Coulon_-_Atlantide_2018.jpg 2x" data-file-width="1838" data-file-height="2782" /></a><figcaption><a href="/wiki/C%C3%A9cile_Coulon" title="Cécile Coulon">Cécile Coulon</a></figcaption></figure> <p>Aujourd'hui <a href="/wiki/Jeanne_Cressanges" title="Jeanne Cressanges">Jeanne Cressanges</a> (1929) est l'autrice de romans et d'essais reliés au Bourbonnais. </p><p><a href="/wiki/C%C3%A9cile_Beauvoir" title="Cécile Beauvoir">Cécile Beauvoir</a> (1967) écrit ses romans de façon épurée et poétique pour rendre l'instant et les émotions dans toute leur intensité. </p><p><a href="/wiki/Marie-H%C3%A9l%C3%A8ne_Lafon" title="Marie-Hélène Lafon">Marie-Hélène Lafon</a> (1962), professeur agrégée de grammaire, est l'auteur de nouvelles, de prose poétique et de romans. Les personnages et les lieux lui sont inspirés par son pays natal situé entre monts du cantal et <a href="/wiki/C%C3%A9zallier" title="Cézallier">Cézallier</a>. Ses ouvrages écrits dans un style sensible et affûté ont été plusieurs fois distingués notamment par le <a href="/wiki/Prix_Renaudot" title="Prix Renaudot">Prix Renaudot</a> et le <a href="/wiki/Prix_Goncourt_de_la_nouvelle" title="Prix Goncourt de la nouvelle">Prix Goncourt de la nouvelle</a>. </p><p><a href="/wiki/C%C3%A9cile_Coulon" title="Cécile Coulon">Cécile Coulon</a> (1990), romancière, nouvelliste et poétesse a publié son premier roman à l'age de 16 ans. Elle obtient depuis un succès grandissant, plusieurs fois récompensé. Elle a souvent situé ses romans en Auvergne, région où elle est née et où elle vit. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Auvergne_et_la_fiction">Auvergne et la fiction</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=77" title="Modifier la section : Auvergne et la fiction" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=77" title="Modifier le code source de la section : Auvergne et la fiction"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'écrivain américain <a href="/wiki/Clark_Ashton_Smith" title="Clark Ashton Smith">Clark Ashton Smith</a>, pour le besoin de ses romans de <a href="/wiki/Fantasy" title="Fantasy">fantasy</a>, a créé la <a href="/wiki/Province_fran%C3%A7aise" class="mw-redirect" title="Province française">province historique française</a> fictive d'<a href="/wiki/Averoigne" title="Averoigne">Averoigne</a>. Son nom est sûrement inspiré de l'Auvergne, bien qu'il évoque également l'<a href="/wiki/Aveyron_(d%C3%A9partement)" title="Aveyron (département)">Aveyron</a><sup id="cite_ref-185" class="reference"><a href="#cite_note-185"><span class="cite_crochet">[</span>164<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liturgies_régionales"><span id="Liturgies_r.C3.A9gionales"></span>Liturgies régionales</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=78" title="Modifier la section : Liturgies régionales" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=78" title="Modifier le code source de la section : Liturgies régionales"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Il existe depuis le <a href="/wiki/Moyen_%C3%82ge" title="Moyen Âge">Moyen Âge</a> plusieurs formes liturgiques auvergnates. Les rares études concernant le sujet attestent dernièrement des découvertes réalisées à partir des manuscrits médiévaux et modernes. Les chercheurs comme <a href="/wiki/Michel_Huglo" title="Michel Huglo">Michel Huglo</a> avaient commencé à analyser les différents livres liturgiques. La liturgie clermontoise rayonnait sur toute l'Auvergne médiévale. Mais d'autres grandes églises, dirigées par des chanoines ou des moines lettrés, s'étaient également dotées de liturgistes performants. Ainsi les chanoines de <a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a> avaient réalisé des livres liturgiques et des pièces liturgiques différentes de celles de la cathédrale mère du diocèse. Au <abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, les chanoines de <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont</a> avaient ajouté de nombreux saints auvergnats aux calendriers liturgiques du diocèse. Cela correspond au mouvement du <a href="/wiki/Gallicanisme" title="Gallicanisme">gallicanisme</a>. En Velay, les liturgies du <a href="/wiki/Dioc%C3%A8se_du_Puy-en-Velay" title="Diocèse du Puy-en-Velay">diocèse du Puy</a> avaient adopté d'autres particularités. </p><p>Ces liturgies auvergnates étaient directement liées à la valorisation identitaire des personnages locaux et des saints locaux. Les Auvergnats ont donc prié leurs saints grâce à des pièces de chant et des oraisons composées en Auvergne par les moines de <a href="/wiki/La_Chaise-Dieu" title="La Chaise-Dieu">La Chaise-Dieu</a>, de Clermont, de Brioude etc. Les liturgies en Auvergne ont favorisé la forme des églises auvergnates en particulier dans l'iconographie et dans les thèmes utilisés dans les chapiteaux sculptés<sup id="cite_ref-186" class="reference"><a href="#cite_note-186"><span class="cite_crochet">[</span>165<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Dans les églises romanes du diocèse de Clermont, plusieurs chapiteaux représentent le Saint-Sépulcre. Pendant des années les chercheurs ont supposé l'existence d'offices liturgiques ayant un rapport avec le tombeau du Christ à Jérusalem. Avital Heyman a repéré pour l'Auvergne, la montée de la conscience d'une libération indispensable de la Terre sainte. Comme ailleurs en Europe, la dévotion pour le Saint-Sépulcre était particulièrement en vogue. Les clercs ne participant pas aux croisades, pouvaient cependant réaliser des prières pour aider spirituellement les croisés. La libération du Saint-Sépulcre motivait toute la chrétienté et le pape également. Dans de nombreuses églises, on proposait aux pèlerins de visiter des «&#160;copies&#160;» du Saint-Sépulcre afin de satisfaire les fidèles. </p><p>À Brioude, une relique du Saint-Sépulcre était exposée dans une chapelle éponyme. Un chapiteau du Saint-Sépulcre avait d'ailleurs était placé en face d'un chapiteau représentant un croisé triomphant de l'Islam. L'analyse des bréviaires auvergnats a montré récemment que plusieurs prières surérogatoires étaient récitées dans la cathédrale de Clermont afin de «&#160;libérer&#160;» le Saint-Sépulcre et la Terre Sainte. À Brioude, les chanoines récitaient un office du Saint-Sépulcre le 4 mars de chaque année. Cet office a été effectué par les chanoines jusqu'en 1789. L'iconographie de la chapelle Saint-Michel de la basilique de Brioude reprenait également le thème de la croisade. Ainsi, en Auvergne, de nombreuses églises étaient ornées de fresques et de sculptures représentant la croisade et le Saint-Sépulcre. Ce thème était mélangé aux thèmes mythologiques et moralisateurs. Les clercs avaient ainsi répondu à la dévotion croissante pour le Saint-Sépulcre. Ils soutenaient ainsi par leur prières et par leurs monuments, la libération du tombeau du Christ<sup id="cite_ref-187" class="reference"><a href="#cite_note-187"><span class="cite_crochet">[</span>166<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les formules liturgiques particulières au diocèse de Clermont étaient encore utilisées avant Vatican II. Après la réforme, de nombreux saints auvergnats ont été supprimés des calendriers liturgiques auvergnats. Le clergé clermontois avait hésité (dans les années 1970) à fabriquer un bréviaire de Clermont (comme on le faisait jadis). La liturgie clermontoise est aujourd'hui remplacée par la liturgie romaine. Un missel de Clermont existe, mais il n'est que rarement respecté. Quelques fêtes de saints auvergnats font encore l'objet de liturgies particulières&#160;: on fête la Saint-Austremoine ou la Saint-Julien<sup id="cite_ref-188" class="reference"><a href="#cite_note-188"><span class="cite_crochet">[</span>167<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Mais beaucoup de saints auvergnats ou de vierges auvergnates, comme sainte Florine<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189"><span class="cite_crochet">[</span>168<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, ne sont plus fêtés. Depuis les années 2000, quelques reliques réapparaissent cependant lors des offices. Au hasard du vouloir du prêtre, il est encore possible de célébrer devant une relique d'Austremoine,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr> La rédaction des missels et des bréviaires en français n'a que très rarement intégré les anciennes liturgies «&#160;régionales&#160;» au profit du modèle romain, mais de nouvelles coutumes liturgiques naissent dans les paroisses. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Peinture">Peinture</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=79" title="Modifier la section : Peinture" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=79" title="Modifier le code source de la section : Peinture"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="École_de_Murol"><span id=".C3.89cole_de_Murol"></span>École de Murol</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=80" title="Modifier la section : École de Murol" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=80" title="Modifier le code source de la section : École de Murol"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles détaillés&#160;: <a href="/wiki/%C3%89cole_de_Murol" title="École de Murol">École de Murol</a> et <a href="/wiki/Victor_Charreton" title="Victor Charreton">Victor Charreton</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Brooklyn_Museum_-_Wet_Snow_Auvergne_-_Victor_Charreton.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Brooklyn_Museum_-_Wet_Snow_Auvergne_-_Victor_Charreton.jpg/220px-Brooklyn_Museum_-_Wet_Snow_Auvergne_-_Victor_Charreton.jpg" decoding="async" width="220" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Brooklyn_Museum_-_Wet_Snow_Auvergne_-_Victor_Charreton.jpg/330px-Brooklyn_Museum_-_Wet_Snow_Auvergne_-_Victor_Charreton.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Brooklyn_Museum_-_Wet_Snow_Auvergne_-_Victor_Charreton.jpg/440px-Brooklyn_Museum_-_Wet_Snow_Auvergne_-_Victor_Charreton.jpg 2x" data-file-width="768" data-file-height="604" /></a><figcaption>Victor Charreton<br />Neige mouillée en Auvergne</figcaption></figure> <p>L’École de Murol, comme l’école de Barbizon ou l’école de Pont-Aven, présente toutes les caractéristiques des écoles de peinture du paysage du <abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> et du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle français&#160;: un artiste majeur, une unité de temps et de lieu et une inspiration unique. </p><p>L'abbé <a href="/wiki/L%C3%A9on_Boudal" title="Léon Boudal">Léon Boudal</a>, curé de Murol, est à l'origine de l'école. Il a su accueillir une cinquantaine de peintres et les rassembler dans un mouvement pictural fort. <a href="/wiki/Victor_Charreton" title="Victor Charreton">Victor Charreton</a> fut leur chef de file. Les autres éléments majeurs de l'école furent <a href="/wiki/Vladimir_de_Terlikowski" title="Vladimir de Terlikowski">Vladimir de Terlikowski</a>, originaire de Varsovie, <a href="/wiki/Armand_Point" title="Armand Point">Armand Point</a> et <a href="/wiki/Mario_P%C3%A9rouse" title="Mario Pérouse">Mario Pérouse</a>, un industriel auvergnat. Le peintre <a href="/wiki/Riom" title="Riom">riomois</a> <a href="/wiki/Charles_Jaffeux" title="Charles Jaffeux">Charles Jaffeux</a> a également participé au mouvement. À <a href="/wiki/Murol" title="Murol">Murol</a>, les artistes ont été séduits par les paysages naturels de la montagne, notamment la neige et les ciels de montagne. Ils ont aussi pris comme modèles des habitants vaquant à leurs occupations. Ces peintres s'inscrivent dans un courant <a href="/wiki/Postimpressionnisme" title="Postimpressionnisme">postimpressionniste</a> ou parfois <a href="/wiki/Fauvisme" title="Fauvisme">fauviste</a><sup id="cite_ref-190" class="reference"><a href="#cite_note-190"><span class="cite_crochet">[</span>169<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Peintres_reconnus">Peintres reconnus</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=81" title="Modifier la section : Peintres reconnus" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=81" title="Modifier le code source de la section : Peintres reconnus"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%C3%89douard_Marty" title="Édouard Marty">Édouard Marty</a> (1851-1913) fit ses études à l'<a href="/wiki/%C3%89cole_des_beaux-arts_de_Toulouse" class="mw-redirect" title="École des beaux-arts de Toulouse">École des beaux-arts de Toulouse</a> et à <a href="/wiki/Paris" title="Paris">Paris</a> où il enseigna. Il dessina pour des journaux illustrés et devient illustrateur d'ouvrages. Sa santé fragile l'obligea à revenir <a href="/wiki/Aurillac" title="Aurillac">Aurillac</a> où il fonda un atelier. Son œuvre est variée, elle se compose entre autres d’aquarelles, de dessins, de pastels, de lithographies et de peintures. Il passa la dernière année de sa vie, en 1912, à <a href="/wiki/Chaudes-Aigues" title="Chaudes-Aigues">Chaudes-Aigues</a>.</li> <li><a href="/wiki/Charles_Jaffeux" title="Charles Jaffeux">Charles Jaffeux</a> (1902-1941) était originaire de <a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a>. Élève de l’École des beaux-arts de Clermont-Ferrand, puis de Paris, il fut l'élève de <a href="/wiki/Charles_Albert_Waltner" title="Charles Albert Waltner">Charles Waltner</a>. Il fréquenta également l'<a href="/wiki/Acad%C3%A9mie_de_la_Grande_Chaumi%C3%A8re" title="Académie de la Grande Chaumière">Académie de la Grande Chaumière</a>, et plus tard l'<a href="/wiki/%C3%89cole_de_Murol" title="École de Murol">école de Murol</a>. Sa carrière fut courte mais son œuvre est abondante. Dès son retour en Auvergne, il dessina des eaux-fortes des monuments de la région qu'il éditait ensuite en cartes postales, ce qui lui assurait un revenu confortable. Cela lui permit de se consacrer à la peinture des paysages de l'Auvergne mais aussi d'autres régions<sup id="cite_ref-191" class="reference"><a href="#cite_note-191"><span class="cite_crochet">[</span>170<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li> <li><a href="/wiki/Victor_Fonfreide" title="Victor Fonfreide">Victor Fonfreide</a> (1872-1934) était originaire de <a href="/wiki/Volvic" title="Volvic">Volvic</a>. <a href="/wiki/Artiste_peintre" title="Artiste peintre">Peintre</a>, <a href="/wiki/Illustrateur" title="Illustrateur">illustrateur</a> et <a href="/wiki/Lithographie" title="Lithographie">lithographe</a> régionaliste, il a contribué à <i><a href="/wiki/La_Veill%C3%A9e_d%27Auvergne" title="La Veillée d&#39;Auvergne">La Veillée d'Auvergne</a></i>. Élève de l'École d'architecture de Volvic, des beaux-arts de Clermont-Ferrand, puis de l'<a href="/wiki/%C3%89cole_nationale_sup%C3%A9rieure_des_arts_d%C3%A9coratifs" title="École nationale supérieure des arts décoratifs">ENSAD</a>, il a également fréquenté l'<a href="/wiki/%C3%89cole_de_Murol" title="École de Murol">école de Murol</a>. Ses techniques sont multiples&#160;: aquarelle, sculpture, huile, céramique et plomb, mais c'est surtout avec la craie qu'il est le plus intéressant. Ses sujets sont des paysages et des monuments de l'Auvergne, des personnages et des scènes de genre qu'il traite avec un naturalisme parfois proche de l’expressionnisme.</li> <li><a href="/wiki/%C3%89lise_Rieuf" title="Élise Rieuf">Élise Rieuf</a> (1897-1990) est née à <a href="/wiki/Massiac" title="Massiac">Massiac</a>. Elle a fait l’<a href="/wiki/%C3%89cole_sup%C3%A9rieure_d%27art_de_Clermont_M%C3%A9tropole" title="École supérieure d&#39;art de Clermont Métropole">École des Beaux-Arts de Clermont-Ferrand</a> puis est entrée à l'Académie Lacaze à Paris. Elle y a rencontré <a href="/wiki/Marguerite_Jeanne_Carpentier" title="Marguerite Jeanne Carpentier">Marguerite Jeanne Carpentier</a> et a participé à la première école de peinture féminine. Elle enseigna à <a href="/wiki/D%C3%BCsseldorf" title="Düsseldorf">Düsseldorf</a> et à <a href="/wiki/Agen" title="Agen">Agen</a> puis a suivi son mari, l'architecte Paul Veysseyre, à <a href="/wiki/Shanghai" title="Shanghai">Shanghai</a> où elle s'attacha a peindre la vie et les paysages chinois. Revenue en France, elle resta proche de Marguerite Jeanne Carpentier et exposa régulièrement aux salons. Elle vécut aussi à <a href="/wiki/Aix-en-Provence" title="Aix-en-Provence">Aix-en-Provence</a> et se retira à Massiac où elle continua à peindre l'Auvergne. Cette artiste n'a jamais vendu aucune de ses pièces ce qui a réduit sa notoriété. Son œuvre est aujourd'hui exposée dans un musée qui lui est consacré et qui peine à contenir une collection d'une très grande richesse.</li> <li><a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Boucheix" title="François Boucheix">François Boucheix</a> est un peintre surréaliste. Reconnu internationalement, il reste fidèle à sa terre natale. Un musée lui est consacré à Vichy.</li></ul> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Marty_edouard_valle_de_la_doire.JPG" class="mw-file-description" title="Édouard Marty La vallée de la Doire."><img alt="Édouard Marty La vallée de la Doire." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Marty_edouard_valle_de_la_doire.JPG/240px-Marty_edouard_valle_de_la_doire.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Marty_edouard_valle_de_la_doire.JPG/360px-Marty_edouard_valle_de_la_doire.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Marty_edouard_valle_de_la_doire.JPG/480px-Marty_edouard_valle_de_la_doire.JPG 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%C3%89douard_Marty" title="Édouard Marty">Édouard Marty</a><br />La vallée de la Doire.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 150px"> <div class="thumb" style="width: 148px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Fonfreide_Simone.jpg" class="mw-file-description" title="Victor Fonfreide La joueuse de violon."><img alt="Victor Fonfreide La joueuse de violon." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Fonfreide_Simone.jpg/222px-Fonfreide_Simone.jpg" decoding="async" width="148" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Fonfreide_Simone.jpg/333px-Fonfreide_Simone.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/Fonfreide_Simone.jpg/443px-Fonfreide_Simone.jpg 2x" data-file-width="559" data-file-height="454" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Victor_Fonfreide" title="Victor Fonfreide">Victor Fonfreide</a><br />La joueuse de violon.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 181.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 179.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Ch_Jaffeux_50x80_pr%C3%A8s_Murat_(Cantal).png" class="mw-file-description" title="Charles Jaffeux Près de Murat."><img alt="Charles Jaffeux Près de Murat." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Ch_Jaffeux_50x80_pr%C3%A8s_Murat_%28Cantal%29.png/269px-Ch_Jaffeux_50x80_pr%C3%A8s_Murat_%28Cantal%29.png" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Ch_Jaffeux_50x80_pr%C3%A8s_Murat_%28Cantal%29.png/403px-Ch_Jaffeux_50x80_pr%C3%A8s_Murat_%28Cantal%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Ch_Jaffeux_50x80_pr%C3%A8s_Murat_%28Cantal%29.png/537px-Ch_Jaffeux_50x80_pr%C3%A8s_Murat_%28Cantal%29.png 2x" data-file-width="592" data-file-height="397" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Charles_Jaffeux" title="Charles Jaffeux">Charles Jaffeux</a><br />Près de Murat.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 87.333333333333px"> <div class="thumb" style="width: 85.333333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Elise_Rieuf.jpg" class="mw-file-description" title="Élise Rieuf Autoportrait Musée E.Rieuf - Massiac."><img alt="Élise Rieuf Autoportrait Musée E.Rieuf - Massiac." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Elise_Rieuf.jpg/128px-Elise_Rieuf.jpg" decoding="async" width="86" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Elise_Rieuf.jpg/193px-Elise_Rieuf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/55/Elise_Rieuf.jpg 2x" data-file-width="245" data-file-height="343" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%C3%89lise_Rieuf" title="Élise Rieuf">Élise Rieuf</a><br />Autoportrait<br />Musée E.Rieuf - Massiac.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Musique">Musique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=82" title="Modifier la section : Musique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=82" title="Modifier le code source de la section : Musique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Musique_classique">Musique classique</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=83" title="Modifier la section : Musique classique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=83" title="Modifier le code source de la section : Musique classique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:George_Onslow.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/George_Onslow.jpg/100px-George_Onslow.jpg" decoding="async" width="100" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/George_Onslow.jpg/150px-George_Onslow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/George_Onslow.jpg/200px-George_Onslow.jpg 2x" data-file-width="3400" data-file-height="3400" /></a><figcaption><a href="/wiki/George_Onslow" title="George Onslow">George Onslow</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/George_Onslow" title="George Onslow">George Onslow</a> est incontestablement le plus éminent des compositeurs ayant vécu en Auvergne. Né à Clermont-Ferrand (1784), il y est également décédé (1853). En dépit d'une renommée internationale, il resta toujours fidèle à sa ville natale, ce qui ne l'empêcha pas de fréquenter les plus illustres musiciens de son temps et d'être publié et diffusé partout en Europe par les plus grandes maisons d'édition. Un festival, <i>Les <a href="/wiki/Soir%C3%A9es_Onslow" title="Soirées Onslow">Soirées Onslow</a></i>, lui est consacré chaque été pendant la première semaine du mois d'août à l'initiative du <a href="/wiki/Quatuor_Prima_Vista" title="Quatuor Prima Vista">Quatuor Prima Vista</a> qui en est le fondateur. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Joseph_Canteloube.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Joseph_Canteloube.jpg/100px-Joseph_Canteloube.jpg" decoding="async" width="100" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Joseph_Canteloube.jpg/150px-Joseph_Canteloube.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Joseph_Canteloube.jpg/200px-Joseph_Canteloube.jpg 2x" data-file-width="336" data-file-height="386" /></a><figcaption><a href="/wiki/Joseph_Canteloube" title="Joseph Canteloube">Joseph Canteloube</a></figcaption></figure> <p>Dans les années 1920, <a href="/wiki/Joseph_Canteloube" title="Joseph Canteloube">Joseph Canteloube</a><sup id="cite_ref-192" class="reference"><a href="#cite_note-192"><span class="cite_crochet">[</span>v<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> (1879-1957) collecte, harmonise, et orchestre le recueil <i><a href="/wiki/Chants_d%27Auvergne" title="Chants d&#39;Auvergne">Chants d'Auvergne</a></i>. Ces <a href="/wiki/Chant_traditionnel_fran%C3%A7ais" class="mw-redirect" title="Chant traditionnel français">chants traditionnels</a> font partie du <a href="/wiki/Musique_classique" title="Musique classique">répertoire classique</a> et ont été enregistrés par de nombreux chanteurs, telle la soprano <a href="/wiki/Madeleine_Grey" title="Madeleine Grey">Madeleine Grey</a> qui les crée en 1926, les <a href="/wiki/Baryton_(voix)" title="Baryton (voix)">barytons</a> <a href="/wiki/G%C3%A9rard_Souzay" title="Gérard Souzay">Gérard Souzay</a> puis Bernard Boucheix en 1966 et 2007, <a href="/wiki/Victoria_de_los_%C3%81ngeles" title="Victoria de los Ángeles">Victoria de los Ángeles</a> en 1973, <a href="/wiki/Frederica_von_Stade" title="Frederica von Stade">Frederica von Stade</a> en 1985, etc. </p><p>Plusieurs compositeurs sont nés en Auvergne mais sont bien vite partis s’établir à Paris&#160;: <a href="/wiki/Antoine_Lhoyer" class="mw-redirect" title="Antoine Lhoyer">Antoine Lhoyer</a>, <a href="/wiki/Emmanuel_Chabrier" title="Emmanuel Chabrier">Emmanuel Chabrier</a>, <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois_Hainl" class="mw-redirect" title="François Hainl">François George Hainl</a>, <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Messager" title="André Messager">André Messager</a>, <a href="/wiki/Antoine-Fran%C3%A7ois_Marmontel" title="Antoine-François Marmontel">Antoine-François Marmontel</a>, <a href="/wiki/Roger_D%C3%A9sormi%C3%A8re" title="Roger Désormière">Roger Désormière</a>, André Gannes et <a href="/wiki/Fran%C3%A7ois-Bernard_M%C3%A2che" title="François-Bernard Mâche">François-Bernard Mâche</a>. Seuls quelques-uns sont originaires d’Auvergne et y ont établi leur activité&#160;: c’est le cas d’<a href="/wiki/Henri_Th%C3%A9venin" title="Henri Thévenin">Henri Thévenin</a> (né à Vichy), <a href="/wiki/Gilles_Raynal" title="Gilles Raynal">Gilles Raynal</a> (né à Saint-Flour) et <a href="/wiki/Baudime_Jam" title="Baudime Jam">Baudime Jam</a> (né à Clermont-Ferrand). </p><p>D'autres ont résidé pendant des périodes plus ou moins longues en Auvergne, sans toutefois s’y installer&#160;: <a href="/wiki/Jean-Philippe_Rameau" title="Jean-Philippe Rameau">Jean-Philippe Rameau</a> (originaire de Dijon), <a href="/wiki/Isaac_Strauss" title="Isaac Strauss">Isaac Strauss</a> (originaire de Strasbourg), Pierre Angot (originaire de Neuville-lès-Dieppe) et Dominique Jayles (originaire de Toulouse). <a href="/wiki/Daniel_Meier_(compositeur)" title="Daniel Meier (compositeur)">Daniel Meier</a> (1934-2004) était originaire de Pau mais s'est établi définitivement en Auvergne en 1975. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Orchestre_national_d'Auvergne"><span id="Orchestre_national_d.27Auvergne"></span>Orchestre national d'Auvergne</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=84" title="Modifier la section : Orchestre national d&#039;Auvergne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=84" title="Modifier le code source de la section : Orchestre national d&#039;Auvergne"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Orchestre_national_d%E2%80%99Auvergne" class="mw-redirect" title="Orchestre national d’Auvergne">Orchestre national d’Auvergne</a>.</div></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Orchestre_d%27Auvergne_2016.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fr/thumb/6/6c/Orchestre_d%27Auvergne_2016.jpg/200px-Orchestre_d%27Auvergne_2016.jpg" decoding="async" width="200" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fr/6/6c/Orchestre_d%27Auvergne_2016.jpg 1.5x" data-file-width="243" data-file-height="160" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>L'orchestre national d'Auvergne est une formation de <span class="nowrap">21 musiciens</span> de niveau international créée en 1981 par le Conseil régional d'Auvergne et le ministère de la Culture. Il a été placé sous la direction de <a href="/wiki/Jean-Jacques_Kantorow" title="Jean-Jacques Kantorow">Jean-Jacques Kantorow</a> puis d'<a href="/wiki/Arie_van_Beek" title="Arie van Beek">Arie van Beek</a> et enfin de <a href="/wiki/Roberto_For%C3%A9s_Veses" title="Roberto Forés Veses">Roberto Forés Veses</a> en 2012. Il est basé à Clermont-Ferrand et se produit dans la région, dans de nombreux festivals en Europe<sup id="cite_ref-193" class="reference"><a href="#cite_note-193"><span class="cite_crochet">[</span>w<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> et dans plusieurs villes du monde telles que <a href="/wiki/Tokyo" title="Tokyo">Tokyo</a>, <a href="/wiki/Osaka" title="Osaka">Osaka</a>, <a href="/wiki/New_York" title="New York">New York</a>, <a href="/wiki/Philadelphie" title="Philadelphie">Philadelphie</a>, <a href="/wiki/Baltimore" title="Baltimore">Baltimore</a>, <a href="/wiki/Munich" title="Munich">Munich</a>, <a href="/wiki/Francfort-sur-le-Main" title="Francfort-sur-le-Main">Francfort</a>, <a href="/wiki/Amsterdam" title="Amsterdam">Amsterdam</a>, <a href="/wiki/La_Haye" title="La Haye">La Haye</a>, <a href="/wiki/Zurich" title="Zurich">Zurich</a>, <a href="/wiki/Gen%C3%A8ve" title="Genève">Genève</a> ou <a href="/wiki/Milan" title="Milan">Milan</a>. Son répertoire s'étend de la musique baroque à la musique contemporaine<sup id="cite_ref-194" class="reference"><a href="#cite_note-194"><span class="cite_crochet">[</span>171<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-195" class="reference"><a href="#cite_note-195"><span class="cite_crochet">[</span>172<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Il a joué sous la conduite de chefs prestigieux comme <a href="/wiki/Emmanuel_Krivine" title="Emmanuel Krivine">Emmanuel Krivine</a>, <a href="/wiki/Gilbert_Varga" title="Gilbert Varga">Gilbert Varga</a>, <a href="/wiki/Fabio_Biondi" title="Fabio Biondi">Fabio Biondi</a> ou <a href="/wiki/Herv%C3%A9_Niquet" title="Hervé Niquet">Hervé Niquet</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Musiques_et_instruments_traditionnels">Musiques et instruments traditionnels</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=85" title="Modifier la section : Musiques et instruments traditionnels" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=85" title="Modifier le code source de la section : Musiques et instruments traditionnels"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Musique_auvergnate" title="Musique auvergnate">musique auvergnate</a>.</div></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:0_Joueur_de_vielle_%C3%A0_roue_%C3%A0_Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/0_Joueur_de_vielle_%C3%A0_roue_%C3%A0_Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res.JPG/120px-0_Joueur_de_vielle_%C3%A0_roue_%C3%A0_Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res.JPG" decoding="async" width="120" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/0_Joueur_de_vielle_%C3%A0_roue_%C3%A0_Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res.JPG/180px-0_Joueur_de_vielle_%C3%A0_roue_%C3%A0_Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4d/0_Joueur_de_vielle_%C3%A0_roue_%C3%A0_Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res.JPG/240px-0_Joueur_de_vielle_%C3%A0_roue_%C3%A0_Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res.JPG 2x" data-file-width="568" data-file-height="842" /></a><figcaption>Joueur de vielle à roue à <a href="/wiki/Saint-Jean-des-Olli%C3%A8res" title="Saint-Jean-des-Ollières">St-Jean-des-Ollières</a></figcaption></figure> <p>Au Moyen Âge, on a d'abord joué de la flûte, du fifre et du tambour. La <a href="/wiki/Vielle_%C3%A0_roue" title="Vielle à roue">vielle à roue</a> est arrivée ensuite. C'est un des instruments traditionnels les plus anciennement utilisés. Elle faisait office d'instrument universel car elle permettait à la fois de jouer la mélodie, l'accompagnement rythmique et l'accompagnement mélodique. Le joueur pouvait également chanter en même temps qu'il jouait. Les vielles utilisées en Auvergne sont d'abord venues de Paris et de l'est de la France. La fabrication à <a href="/wiki/Jenzat" title="Jenzat">Jenzat</a> d'instruments très décorés est à l'origine de sa grande diffusion dans la région. Au <a href="/wiki/XVIIe_si%C3%A8cle" title="XVIIe siècle"><abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> on voit apparaître la cornemuse, appelée chèvre, cabre ou <a href="/wiki/Cabrette" title="Cabrette">cabrette</a> à cause de l'outre faite en peau de chèvre. La <a href="/wiki/Cornemuse_du_Centre" title="Cornemuse du Centre">cornemuse bourbonnaise</a> connait un succès plus tardif en Basse Auvergne grâce à la présence d'excellents facteurs locaux. Le violon était aussi très utilisé dans les campagnes. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Cabrette_Rascalou.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Cabrette_Rascalou.jpg/120px-Cabrette_Rascalou.jpg" decoding="async" width="120" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Cabrette_Rascalou.jpg/180px-Cabrette_Rascalou.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/Cabrette_Rascalou.jpg/240px-Cabrette_Rascalou.jpg 2x" data-file-width="804" data-file-height="1133" /></a><figcaption>Jean Rascalou, joueur de <a href="/wiki/Cabrette" title="Cabrette">cabrette</a></figcaption></figure> <p>Une grande page de la musique auvergnate s'est écrite à Paris. Dès le début du <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> l'immigration auvergnate se développe dans la capitale. Elle prend une très large ampleur avec l'arrivée du chemin de fer dans le Massif central. Les Auvergnats s'installent dans les faubourgs miséreux comme le <a href="/wiki/Quartier_de_la_Roquette" title="Quartier de la Roquette">quartier de la Roquette</a> ou la <a href="/wiki/Rue_de_Lappe" title="Rue de Lappe">rue de Lappe</a>, ils occupent des petits métiers (ferrailleurs, porteurs d'eau). C'est à cette époque que se créent les bals auvergnats. Il y a de nombreux banquets où l'on se retrouve par canton ou par corps de métier et où l'on danse la <a href="/wiki/Bourr%C3%A9e_auvergnate" title="Bourrée auvergnate">bourrée</a>. La cabrette que l'on équipe d'un soufflet placé sous le bras devient alors un instrument extrêmement populaire. Elle a un son puissant qui s'adapte bien aux ambiances bruyantes et ses nombreuses harmoniques permettent un jeu varié. </p><p>Après la <a href="/wiki/Guerre_franco-allemande_de_1870" title="Guerre franco-allemande de 1870">guerre de 1870</a> la musique auvergnate devient à la mode dans tout Paris. On finit par compter plus de 200 bals auvergnats dans la Capitale. D'abord régionale, cette musique devient alors une musique urbaine prisée de tous. Un des plus grands joueurs de cabrette de cette époque fut <a href="/wiki/Antoine_Bouscatel" title="Antoine Bouscatel">Antoine Bouscatel</a>. Ce musicien originaire de la <a href="/wiki/Jordanne" title="Jordanne">vallée de la Jordanne</a> a connu un immense succès. Il tenait un bal «&#160;Chez Bousca&#160;» d'abord <a href="/wiki/Rue_de_Lappe" title="Rue de Lappe">rue de Lappe</a> puis <a href="/wiki/Rue_de_la_Huchette" title="Rue de la Huchette">rue de la Huchette</a>. C'est peut-être lui qui, le premier, accepte d'associer l'<a href="/wiki/Accord%C3%A9on" title="Accordéon">accordéon</a> à la cabrette. Cet instrument a été apporté par les immigrants italiens. Il a d'abord été accueilli avec réticence dans la communauté auvergnate mais le goût du public fut le plus fort. La présence de la manufacture Dedenis à <a href="/wiki/Brive-la-Gaillarde" title="Brive-la-Gaillarde">Brive-la-Gaillarde</a> a accéléré la diffusion de l'instrument dans le Massif central<sup id="cite_ref-EB2_196-0" class="reference"><a href="#cite_note-EB2-196"><span class="cite_crochet">[</span>173<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Bourr%C3%A9e_d%27Auvergne.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Bourr%C3%A9e_d%27Auvergne.jpg/200px-Bourr%C3%A9e_d%27Auvergne.jpg" decoding="async" width="200" height="126" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Bourr%C3%A9e_d%27Auvergne.jpg/300px-Bourr%C3%A9e_d%27Auvergne.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Bourr%C3%A9e_d%27Auvergne.jpg/400px-Bourr%C3%A9e_d%27Auvergne.jpg 2x" data-file-width="1106" data-file-height="698" /></a><figcaption>Bourrée à deux et joueurs d'accordéon et de cabrette</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Cabretaire_Auriac_L%27Eglise.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Cabretaire_Auriac_L%27Eglise.jpg/120px-Cabretaire_Auriac_L%27Eglise.jpg" decoding="async" width="120" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Cabretaire_Auriac_L%27Eglise.jpg/180px-Cabretaire_Auriac_L%27Eglise.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Cabretaire_Auriac_L%27Eglise.jpg/240px-Cabretaire_Auriac_L%27Eglise.jpg 2x" data-file-width="2286" data-file-height="3625" /></a><figcaption>Joueur de cabrette et son épouse à <a href="/wiki/Auriac-l%E2%80%99%C3%89glise" class="mw-redirect" title="Auriac-l’Église">Auriac-l’Église</a> vers 1905</figcaption></figure> <p>Un autre grand acteur de cette histoire musicale fut <a href="/wiki/Martin_Cayla" title="Martin Cayla">Martin Cayla</a>. Ce joueur de cabrette était originaire de <a href="/wiki/Sansac-de-Marmiesse" title="Sansac-de-Marmiesse">Sansac-de-Marmiesse</a>. Il créa la maison de disques spécialisée dans la musique auvergnate «&#160;Les disques du soleil&#160;». Son magasin de disques était le plus grand de Paris. Il signa tous les artistes auvergnats de l'époque et ses enregistrements, revenus dans les campagnes, servirent de modèle à tous les musiciens du Massif central. Cela produisit un phénomène d'unification et de standardisation du répertoire<sup id="cite_ref-FC_197-0" class="reference"><a href="#cite_note-FC-197"><span class="cite_crochet">[</span>174<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Après 1918 la musique jouée dans les bals auvergnats se métisse&#160;; on joue des valses, des polkas, des mazurkas... La cabrette est peu à peu reléguée aux bals strictement régionaux. C'est la naissance d'un nouveau genre de musique&#160;: le <a href="/wiki/Bal_musette" title="Bal musette">musette</a>. En Auvergne, jusque dans les années 1960, on aime écouter les deux styles de musique et l'on ne se demande pas lequel est le plus authentique car les deux proviennent de la même source. L'accordéoniste <a href="/wiki/Jean_S%C3%A9gurel" title="Jean Ségurel">Jean Ségurel</a> a connu un grand succès et aujourd'hui encore des artistes comme <a href="/wiki/Sylvie_Pull%C3%A8s" title="Sylvie Pullès">Sylvie Pullès</a> poursuivent la tradition. </p><p>Depuis les <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_1970" title="Années 1970">années 1970</a>, lors de la vague <a href="/wiki/Musique_folk" title="Musique folk">folk</a>, la musique de tradition orale est <a href="/wiki/Collectage" title="Collectage">collectée</a>, enregistrée et mise à disposition du plus grand nombre pour que ce patrimoine soit le ferment de nouvelles créations. Aujourd'hui de nombreux groupes assurent des bals, concerts, spectacles comme Bouffard en trio, l'Auvergne Imaginée, Le Comité, La Compagnie Léon Larchet, La Chavannée, La Pastourelle de Roannes Saint Mary, Les Brayauds, Le Duo Artense, Virginie Basset, Anne-Lise Foy, Traucaterme ou encore Alain Bruel. Vielle, accordéons diatonique ou chromatique, cabrettes, violons et cornemuses se mêlent aux trombones à coulisse, trompettes, basses, batteries pour le plaisir de danser des polkas, <a href="/wiki/Mazurka" title="Mazurka">mazurkas</a>, valses, <a href="/wiki/Bourr%C3%A9e" title="Bourrée">bourrées</a> à 2 ou 3 temps. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Chants">Chants</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=86" title="Modifier la section : Chants" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=86" title="Modifier le code source de la section : Chants"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les plus anciens chants d'Auvergne sont probablement les «&#160;<i>Chants de Plein Vent</i>&#160;». Il s'agit de simples mélodies psalmodiées sur des onomatopées qui variaient selon la saison ou le moment du jour. Ils accompagnaient les moments de la vie rurale. Les «&#160;Grandes&#160;» servaient à encourager les animaux à travailler. On note que certains d'entre eux sont composés sur une gamme différente de la gamme moderne ou des gammes antiques grecques ou romaines. Ce système musical original provient probablement de l'époque celtique<sup id="cite_ref-198" class="reference"><a href="#cite_note-198"><span class="cite_crochet">[</span>175<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les «&#160;chants de moisson&#160;» comportaient des paroles. </p><p>Les «&#160;<a href="/wiki/Chants_d%27Auvergne#Baïlèro" title="Chants d&#39;Auvergne">Baïleros</a>&#160;» étaient des psalmodies au rythme libre qui permettaient aux bergers de communiquer entre eux à grande distance. </p><p>Les «&#160;Révéliés&#160;» étaient chantés par les enfants de maison en maison la nuit du <abbr class="abbr" title="Premier">1<sup>er</sup></abbr>&#160;mai ou au moment des fêtes religieuses pour obtenir de petites récompenses<sup id="cite_ref-GAM_199-0" class="reference"><a href="#cite_note-GAM-199"><span class="cite_crochet">[</span>176<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Les «&#160;Regrets&#160;» sont des chants mélancoliques comparables à ceux du troubadour <a href="/wiki/Astorg_VII_d%27Aurillac" title="Astorg VII d&#39;Aurillac">Austan d'Orlhac</a>. </p><p>Une grande part des chansons traditionnelles de la région sont simplement des versions arvernisées des chansons communes aux provinces paysannes françaises<sup id="cite_ref-EB_183-2" class="reference"><a href="#cite_note-EB-183"><span class="cite_crochet">[</span>162<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Conservation_du_patrimoine_immatériel"><span id="Conservation_du_patrimoine_immat.C3.A9riel"></span>Conservation du patrimoine immatériel</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=87" title="Modifier la section : Conservation du patrimoine immatériel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=87" title="Modifier le code source de la section : Conservation du patrimoine immatériel"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Depuis 1985 l’Agence des Musiques des Territoires d’Auvergne (AMTA) collecte le patrimoine oral de l’Auvergne (musiques traditionnelles, chants mais aussi contes, légendes, danses, langue…)&#160;; elle a constitué un fonds documentaire qui, en 2016, représente plus de 1&#160;000&#160;heures d’enregistrements sonores, plus de <span class="nowrap">800 heures</span> de films, 10&#160;000&#160;photos,&#160;<abbr class="abbr" title="et cetera">etc.</abbr><sup id="cite_ref-200" class="reference"><a href="#cite_note-200"><span class="cite_crochet">[</span>177<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Danse">Danse</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=88" title="Modifier la section : Danse" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=88" title="Modifier le code source de la section : Danse"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Bourr%C3%A9e_auvergnate" title="Bourrée auvergnate">Bourrée auvergnate</a>.</div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Types_d%27Auvergne_-_La_Bourr%C3%A9e_(carte_postale).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Types_d%27Auvergne_-_La_Bourr%C3%A9e_%28carte_postale%29.jpg/220px-Types_d%27Auvergne_-_La_Bourr%C3%A9e_%28carte_postale%29.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Types_d%27Auvergne_-_La_Bourr%C3%A9e_%28carte_postale%29.jpg/330px-Types_d%27Auvergne_-_La_Bourr%C3%A9e_%28carte_postale%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Types_d%27Auvergne_-_La_Bourr%C3%A9e_%28carte_postale%29.jpg/440px-Types_d%27Auvergne_-_La_Bourr%C3%A9e_%28carte_postale%29.jpg 2x" data-file-width="3239" data-file-height="2075" /></a><figcaption>Bourrée d'Auvergne (carte postale du début du <abbr class="abbr" title="20ᵉ siècle"><span class="romain">XX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle)</figcaption></figure> <p>La bourrée est la plus fameuse des danses d'Auvergne. Aux <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#32;et&#32;<abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècles, <a href="/wiki/Jean-Baptiste_Lully" title="Jean-Baptiste Lully">Lully</a>, <a href="/wiki/Jean-Philippe_Rameau" title="Jean-Philippe Rameau">Rameau</a> ou <a href="/wiki/Jean-S%C3%A9bastien_Bach" title="Jean-Sébastien Bach">Bach</a> en firent des arrangements pour la cour, <a href="/wiki/Madame_de_S%C3%A9vign%C3%A9" title="Madame de Sévigné">Madame de Sévigné</a> raconte l'avoir vu à Vichy. Traditionnellement elle se dansait entre hommes ou entre femmes. Au début du siècle on la dansait souvent en tenant un bâton. La bourrée auvergnate a un rythme ternaire. Les pas sont glissés et ponctués de frappés, les danseurs ne se rencontrent pas. Les hommes se tiennent droit, un peu inclinés en arrière et la tête en avant, et gardent les poings relevés. Les femmes gardent le buste immobile en tournoyant, leurs bras restent en bas et le mouvement des pieds se fait discret sous les jupes. </p><p>La bourrée entre homme et femme conçue comme une poursuite galante serait plus récente. Au <abbr class="abbr" title="17ᵉ siècle"><span class="romain">XVII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, <a href="/wiki/Esprit_Fl%C3%A9chier" title="Esprit Fléchier">Fléchier</a> fut choqué par l’indécence d'une de ses variantes appelée la «&#160;goignade&#160;». Il raconte que les danseurs font <span class="citation">«&#160;des figures très hardies, des pas déréglés et toutes les parties du corps se démontent d'une manière très indécente&#160;»</span><sup id="cite_ref-201" class="reference"><a href="#cite_note-201"><span class="cite_crochet">[</span>178<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Costume_régional"><span id="Costume_r.C3.A9gional"></span>Costume régional</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=89" title="Modifier la section : Costume régional" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=89" title="Modifier le code source de la section : Costume régional"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Costume_traditionnel_France_Auvergne_grand_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Costume_traditionnel_France_Auvergne_grand_01.jpg/170px-Costume_traditionnel_France_Auvergne_grand_01.jpg" decoding="async" width="170" height="327" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Costume_traditionnel_France_Auvergne_grand_01.jpg/255px-Costume_traditionnel_France_Auvergne_grand_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/44/Costume_traditionnel_France_Auvergne_grand_01.jpg 2x" data-file-width="279" data-file-height="537" /></a><figcaption>Costume traditionnel auvergnat (Limagne).</figcaption></figure> <p>Très longtemps le costume paysan est resté simple et peu différent de ceux des autres provinces. Les vêtements étaient faits de chanvre que l'on cultivait sur place ou de laine marron, noire ou grise dans le bas pays. On portait des sabots en boulot ou en vergne dans les montagnes ou en noyer dans les plaines. Les hommes se coiffaient d'un chapeau de feutre à large bord. En <a href="/wiki/Pays_Brayaud" title="Pays Brayaud">Pays Brayaud</a> ils portaient un tricorne de feutre noir. L'hiver on se couvrait d'une mante à cape qui descendait jusqu'aux chevilles appelée la «&#160;coubarte&#160;» ou la «&#160;saïle&#160;»<sup id="cite_ref-GAM_199-1" class="reference"><a href="#cite_note-GAM-199"><span class="cite_crochet">[</span>176<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Au <a href="/wiki/XIXe_si%C3%A8cle" title="XIXe siècle"><abbr class="abbr" title="19ᵉ siècle"><span class="romain">XIX</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</a> le costume régional s'individualise. Dans les montagnes les éleveurs adoptent la blouse de lin bleu ou noir comme dans d'autres parties du massif central. Les femmes se montreront plus conservatrices et seront les dernières à abandonner le costume régional. C'est certainement la coiffure qui était l'élément le plus original de leur tenue. La coiffe variait considérablement d'un pays traditionnel à l'autre. De nombreuses nuances de forme et de port permettaient à la porteuse de signifier son état, comme le deuil. En Limagne les femmes portaient un bonnet rond à bordure tuyautée très enfoncé. Les plus jeunes le portaient plus relevé sur le front, sans bordure mais avec un large ruban posé en papillon<sup id="cite_ref-EB_183-3" class="reference"><a href="#cite_note-EB-183"><span class="cite_crochet">[</span>162<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Habitat_traditionnel">Habitat traditionnel</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=90" title="Modifier la section : Habitat traditionnel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=90" title="Modifier le code source de la section : Habitat traditionnel"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Toits_en_Auvergne_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Toits_en_Auvergne_1.jpg/170px-Toits_en_Auvergne_1.jpg" decoding="async" width="170" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Toits_en_Auvergne_1.jpg/255px-Toits_en_Auvergne_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Toits_en_Auvergne_1.jpg/340px-Toits_en_Auvergne_1.jpg 2x" data-file-width="418" data-file-height="517" /></a><figcaption>Carte des toits en Auvergne. Bleu&#160;: toits pointus, orange&#160;: toits plats à tuile romane.</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Type_d%27habitat_Auvergne_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Type_d%27habitat_Auvergne_1.jpg/170px-Type_d%27habitat_Auvergne_1.jpg" decoding="async" width="170" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Type_d%27habitat_Auvergne_1.jpg/255px-Type_d%27habitat_Auvergne_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Type_d%27habitat_Auvergne_1.jpg/340px-Type_d%27habitat_Auvergne_1.jpg 2x" data-file-width="949" data-file-height="882" /></a><figcaption>Forme des maisons paysannes en Auvergne.</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Billom_-_15-17_rue_des_Boucheries_-667.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Billom_-_15-17_rue_des_Boucheries_-667.jpg/170px-Billom_-_15-17_rue_des_Boucheries_-667.jpg" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Billom_-_15-17_rue_des_Boucheries_-667.jpg/255px-Billom_-_15-17_rue_des_Boucheries_-667.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Billom_-_15-17_rue_des_Boucheries_-667.jpg/340px-Billom_-_15-17_rue_des_Boucheries_-667.jpg 2x" data-file-width="2736" data-file-height="3648" /></a><figcaption>Façades d'habitations médiévales à <a href="/wiki/Billom" title="Billom">Billom</a></figcaption></figure> <p>Située à la confluence d'influences provenant de toutes les parties de la France, l'Auvergne présente tous les types d'habitats traditionnels mais dans des proportions différentes pour chacun des quinze pays traditionnels<sup id="cite_ref-202" class="reference"><a href="#cite_note-202"><span class="cite_crochet">[</span>179<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p><p>Dans les <a href="/wiki/Limagne" title="Limagne">Limagnes</a> et la <a href="/wiki/Plan%C3%A8ze_de_Saint-Flour" title="Planèze de Saint-Flour">Planèze de Saint-Flour</a> et dans une moindre mesure sur les plateaux défavorisés de la <a href="/wiki/Margeride" title="Margeride">Margeride</a> l'habitat est regroupé en villages. Partout ailleurs l'Auvergne se caractérise par un habitat dispersé. La structure la plus fréquente est celle du hameau de cinq à six maisons d'habitation, accompagnées de leurs granges et dépendances<sup id="cite_ref-203" class="reference"><a href="#cite_note-203"><span class="cite_crochet">[</span>180<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-204" class="reference"><a href="#cite_note-204"><span class="cite_crochet">[</span>181<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. L'habitat permanent ne dépasse pas les 1&#160;000&#160;mètres d'altitude (1&#160;200 sur les versants est des massifs). Au-delà les bâtiments sont dévolus à des utilisations saisonnières (<a href="/wiki/Buron" title="Buron">burons</a>, granges). Dans le Cantal la date de construction, voire le nom du propriétaire, figurent fréquemment sur le linteau de la porte. En montagne, le «&#160;couderc&#160;», espace ouvert et commun, est l'un des éléments importants des villages. Les villages à «&#160;barriades&#160;» sont constitués de groupes linéaires de maisons jointives. En montagne on retrouve quatre types de maisons&#160;: </p> <ul><li>La maison élémentaire de l'ouvrier agricole&#160;: sans étage et de plan carré, ses matériaux sont d'une relative pauvreté.</li> <li>La «&#160;borde&#160;» ou «&#160;bourioto&#160;»<sup id="cite_ref-205" class="reference"><a href="#cite_note-205"><span class="cite_crochet">[</span>182<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, maison des petits et moyens exploitants&#160;: au sol ou non, avec ou sans étage, sa taille reflète l'importance de l'exploitation.</li> <li>La <a href="/wiki/Borie" title="Borie">borie</a>, maison de fermier dépendant d'un domaine bourgeois ou noble&#160;: les dépendance (granges, pigeonnier) indiquent l'importance du domaine.</li> <li>La maison de maître souvent isolée par rapport à l'exploitation se distingue par sa situation dominante, son volume important et son architecture <a href="/wiki/Ordonnanc%C3%A9e_(architecture)" class="mw-redirect" title="Ordonnancée (architecture)">ordonnancée</a>.</li></ul> <p>Dans les Limagnes les maisons sont regroupées et ont plusieurs étages. L'étable et les cuves de vin sont au rez-de-chaussée, la cave est au sous-sol. On monte à l'étage par un escalier extérieur qui donne sur un balcon, «&#160;l'estre&#160;», lui-même couvert d'un petit toit, le «&#160;courcour&#160;». Les fermes isolées ont leurs bâtiments disposés en équerre ou en carré autour d'une cour. </p><p>La région se trouve à la rencontre de l'aire des «&#160;toits aiguës&#160;» et de l'aire des «&#160;toits plats&#160;». Les toits «&#160;pointus&#160;» et à forte pente correspondent aux anciennes toitures en chaume. Elles sont maintenant couvertes de <a href="/wiki/Lauze_(pierre)" title="Lauze (pierre)">lauzes</a>, d'<a href="/wiki/Ardoise_(%C3%A9l%C3%A9ment_de_couverture)" title="Ardoise (élément de couverture)">ardoises</a> ou, éventuellement, de tuiles plates dans le Bassin d'Aurillac. Les toits à faible pente sont les toits «&#160;méridionaux&#160;», leur couverture est constituée en <a href="/wiki/Tuile_canal" title="Tuile canal">tuile canal</a><sup id="cite_ref-206" class="reference"><a href="#cite_note-206"><span class="cite_crochet">[</span>183<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. On les retrouve principalement dans les Limagnes et la moitié est de l'Auvergne. Entre les zones on trouve fréquemment une étroite zone de transition où les deux types de toit se côtoient. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Gastronomie">Gastronomie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=91" title="Modifier la section : Gastronomie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=91" title="Modifier le code source de la section : Gastronomie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Cuisine_auvergnate" title="Cuisine auvergnate">Cuisine auvergnate</a>.</div></div> <p>La cuisine auvergnate traditionnelle a gardé la réputation d’être simple et roborative. D'origine <a href="/wiki/Paysan" title="Paysan">paysanne</a>, on y trouve souvent des plats à base de <a href="/wiki/Chou_(plante)" title="Chou (plante)">choux</a>. Avec les <a href="/wiki/Charcuterie" title="Charcuterie">cochonnailles</a>, ce légume est à l'origine de plats tels que la <a href="/wiki/Pot%C3%A9e_auvergnate" title="Potée auvergnate">potée</a>, le <a href="/wiki/Chou_farci" title="Chou farci">chou farci</a>, la pintade fermière aux choux, ou la <a href="/wiki/Saucisse_de_choux" class="mw-redirect" title="Saucisse de choux">saucisse de choux</a>. Dans l'<a href="/wiki/Aubrac" title="Aubrac">Aubrac</a>, la <a href="/wiki/Soupe_au_fromage" title="Soupe au fromage">soupe au fromage</a> revient à la mode<sup id="cite_ref-207" class="reference"><a href="#cite_note-207"><span class="cite_crochet">[</span>184<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les <a href="/wiki/Tripou" title="Tripou">tripous</a> d'Auvergne se composent d'une farce (20% de fraise de veau, 80% de pansette de veau ou d'agneau, oignon, ail, persil, épices) roulée dans une pansette de <a href="/wiki/Mouton" title="Mouton">mouton</a>, le tout cuisiné au vin blanc. On les accompagne de pommes de terre, carottes ou lentilles… </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:P%C3%A2t%C3%A9_de_pommes_de_terre.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/P%C3%A2t%C3%A9_de_pommes_de_terre.JPG/220px-P%C3%A2t%C3%A9_de_pommes_de_terre.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/P%C3%A2t%C3%A9_de_pommes_de_terre.JPG/330px-P%C3%A2t%C3%A9_de_pommes_de_terre.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/P%C3%A2t%C3%A9_de_pommes_de_terre.JPG/440px-P%C3%A2t%C3%A9_de_pommes_de_terre.JPG 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>Pâté de pommes de terre.</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Salaison" title="Salaison">salaisons</a> auvergnates ont une réputation de grande qualité&#160;: le <a href="/wiki/Jambon_d%E2%80%99Auvergne" title="Jambon d’Auvergne">jambon d’Auvergne</a> et les <a href="/wiki/Saucisse" title="Saucisse">saucisses</a> et <a href="/wiki/Saucisson_sec_d%27Auvergne" title="Saucisson sec d&#39;Auvergne">saucissons secs d'Auvergne</a> bénéficient d'une <a href="/wiki/Indication_g%C3%A9ographique_prot%C3%A9g%C3%A9e" title="Indication géographique protégée">IGP</a> depuis 2016. Le petit salé peut être accompagné de <a href="/wiki/Lentille_verte_du_Puy" title="Lentille verte du Puy">lentille vertes du Puy (AOP)</a> ou de lentilles blondes de la Planèze. Parmi les <a href="/wiki/Charcuterie" title="Charcuterie">charcuteries</a>, les pieds de <a href="/wiki/Porc_(viande)" title="Porc (viande)">porc</a> panés ou au <a href="/wiki/Vin_blanc" title="Vin blanc">vin blanc</a> sont des mets réputés, ainsi que l'andouillette de Saint-Pourçain et le pâté thiersois. Le <a href="/wiki/Coq_au_vin_de_chanturgue" title="Coq au vin de chanturgue">coq et le chapon fermiers au vin de chanturgue</a>, le gigot brayaude, la truite au lard (fario de la Sioule ou de la Cère), entourée ou farcie d'un morceau de poitrine fumée, ou les rillettes de canard sont des grands classiques de la table auvergnate. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Trufada_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Trufada_1.jpg/220px-Trufada_1.jpg" decoding="async" width="220" height="137" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Trufada_1.jpg/330px-Trufada_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Trufada_1.jpg/440px-Trufada_1.jpg 2x" data-file-width="860" data-file-height="536" /></a><figcaption>Truffade.</figcaption></figure> <p>Les <a href="/wiki/Bourriol" title="Bourriol">bourriols</a> sont des petites galettes composées pour moitié de farine de sarrasin et de farine de blé alors que la <a href="/wiki/Pachade" title="Pachade">pachade</a> est une sorte de crêpe épaisse et croustillante cuite dans une poêle avec du beurre. Les <a href="/wiki/Rissoles" title="Rissoles">rissoles</a> de Saint-Flour quant à elles sont fourrées avec une préparation à base de <a href="/wiki/Cantal_(fromage)#L’affinage" title="Cantal (fromage)">cantal entre-deux</a> et de fromage blanc. </p><p>L'ail rose de Billom est réputé pour son goût incomparable. Il est produit dans une aire géographique qui s'étend autour des communes de Billom, Reignat, Espirat et Glaine Montaigue. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Bol_d%27aligot.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Bol_d%27aligot.jpg/220px-Bol_d%27aligot.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Bol_d%27aligot.jpg/330px-Bol_d%27aligot.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Bol_d%27aligot.jpg/440px-Bol_d%27aligot.jpg 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>Bol d'aligot.</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Pomme_de_terre" title="Pomme de terre">pomme de terre</a>, à la culture adaptée au climat d'altitude, est à l'origine de plats tels que la <a href="/wiki/Truffade" title="Truffade">truffade</a>, un plat composé de pommes de terre sautées et de <a href="/wiki/Tome_fra%C3%AEche" class="mw-redirect" title="Tome fraîche">tome fraîche</a> de <a href="/wiki/Cantal_(fromage)" title="Cantal (fromage)">cantal</a>. L’<a href="/wiki/Aligot" title="Aligot">aligot</a> est une purée faite avec la <a href="/wiki/Tomme" title="Tomme">tome</a> du même fromage et de l’ail. Le <a href="/wiki/Pounti" title="Pounti">pounti</a> est un pâté sucré-salé du <a href="/wiki/Carlad%C3%A8s" title="Carladès">Carladès</a> et de la <a href="/wiki/Ch%C3%A2taigneraie_(Cantal)" title="Châtaigneraie (Cantal)">Châtaigneraie</a>. La <a href="/wiki/Patranque" title="Patranque">patranque</a> est un plat à base de cantal doux et de pain de campagne. Ces spécialités se retrouvent aussi en <a href="/wiki/Margeride" title="Margeride">Margeride</a> dans le sud de l'<a href="/wiki/Aubrac" title="Aubrac">Aubrac</a> et en <a href="/wiki/Viad%C3%A8ne" title="Viadène">Viadène</a>. La patia, plat type de la <a href="/wiki/Jasserie" title="Jasserie">jasserie</a>, est un gratin de patates cuit au chaudron avec ail, oignon, crème fraîche, sel et poivre. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Pompe_aux_grattons_unbroken.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pompe_aux_grattons_unbroken.jpg/220px-Pompe_aux_grattons_unbroken.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pompe_aux_grattons_unbroken.jpg/330px-Pompe_aux_grattons_unbroken.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Pompe_aux_grattons_unbroken.jpg/440px-Pompe_aux_grattons_unbroken.jpg 2x" data-file-width="5000" data-file-height="3750" /></a><figcaption>Pompe aux grattons.</figcaption></figure> <p>Parmi les nombreux desserts, la <a href="/wiki/Pompe_aux_pommes" title="Pompe aux pommes">pompe aux pommes</a>, les <a href="/wiki/Cornet_de_Murat" title="Cornet de Murat">cornets de Murat</a> fourrés à la crème fraîche et les <a href="/wiki/Carr%C3%A9_de_Salers" title="Carré de Salers">carrés de Salers</a>, sont les plus connus<sup id="cite_ref-208" class="reference"><a href="#cite_note-208"><span class="cite_crochet">[</span>185<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. La <a href="/wiki/Fouace_(Aveyron)" title="Fouace (Aveyron)">fouasse</a> du Cantal est une grosse brioche au levain parfumée à l'<a href="/wiki/Eau_de_fleur_d%27oranger" title="Eau de fleur d&#39;oranger">eau de fleur d'oranger</a>. La <a href="/wiki/Tarte_de_Vic" title="Tarte de Vic">tarte à la tomme de Vic-sur-Cère</a> est une spécialité locale mais les pâtisseries auvergnates les plus classiques sont le <a href="/wiki/Clafoutis" title="Clafoutis">milliard</a> aux cerises et les tartes aux myrtilles du pays. Les friandises les plus fameuses sont bien sûr les <a href="/wiki/P%C3%A2te_de_fruits" title="Pâte de fruits">pâtes de fruits</a> d'Auvergne, les fruits confits et les confitures artisanales de la Limagne et de Clermont mais aussi les <a href="/wiki/Croquant" title="Croquant">croquets</a> de Mauriac, les macarons de Massiac, les volcans du <a href="/wiki/Lac_Pavin" title="Lac Pavin">lac Pavin</a>, les pralines de Randan et d'Aigueperse, les <a href="/wiki/Massepain" title="Massepain">massepains</a> d'<a href="/wiki/Aigueperse_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Aigueperse (Puy-de-Dôme)">Aigueperse</a>, les tourtes macarons-myrtilles, l'aliéné de l'Allier, les noisettes de Salers, les chocolats de Royat, les chocolats à la verveine du Puy, les nougats, les miels artisanaux et les pains d'épices locaux. </p><p>Certaines <a href="/wiki/Appellation_d%27origine" title="Appellation d&#39;origine">appellations d'origine</a> dans le domaine viticole d'Auvergne bénéficient de la protection de l'<a href="/wiki/AOC" class="mw-redirect" title="AOC">AOC</a>&#160;: <a href="/wiki/C%C3%B4tes-d%27auvergne" title="Côtes-d&#39;auvergne">Côtes-d'auvergne</a>, <a href="/wiki/Madargue" title="Madargue">Madargue</a>, Châteaugay, Chanturgue, Corent et Boudes sont les cinq dénominations locales. Il se produit aussi des <a href="/wiki/Bi%C3%A8re" title="Bière">bières</a>, <a href="/wiki/Hydromel" title="Hydromel">hydromels</a> et <a href="/wiki/Cidre" title="Cidre">cidres</a> de façon artisanale ou fermière. Les eaux minérales sont nombreuses et variées. Les <a href="/wiki/Liqueur_de_gentiane" title="Liqueur de gentiane">liqueurs de gentiane</a> (<a href="/wiki/Liqueur_de_gentiane#Gentiane_Salers" title="Liqueur de gentiane">Salers</a>, <a href="/wiki/Av%C3%A8ze_(liqueur)" title="Avèze (liqueur)">Avèze</a>, Gentiane d'Or, gentiane d'Aurillac…) sont devenues emblématiques de la région comme la <a href="/wiki/Verveine_du_Velay" title="Verveine du Velay">Verveine du Velay</a> en Haute-Loire et les apéritifs et liqueurs à base de châtaigne (comme le birlou, le Tonton) dans l'ouest du Cantal. Le Marc d’Auvergne a obtenu une <a href="/wiki/Indication_g%C3%A9ographique_prot%C3%A9g%C3%A9e" title="Indication géographique protégée">Indication géographique protégée</a> en <time class="nowrap" datetime="2015-01" data-sort-value="2015-01">janvier 2015</time><sup id="cite_ref-209" class="reference"><a href="#cite_note-209"><span class="cite_crochet">[</span>186<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Les distilleries Pagès, Balthazar et Couderc sont renommées dans le domaine des liqueurs. </p><p>Le <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bourbon" title="Duché de Bourbon">Bourbonnais</a> a aussi ses spécialités&#160;: le <a href="/wiki/P%C3%A2t%C3%A9_aux_pommes_de_terre" title="Pâté aux pommes de terre">pâté aux pommes de terre</a> aussi appelé «&#160;pâté bourbonnais&#160;» est préparé avec de la <a href="/wiki/Cr%C3%A8me_fra%C3%AEche" title="Crème fraîche">crème fraîche</a>, la <a href="/wiki/Pompe_aux_grattons" title="Pompe aux grattons">pompe aux grattons</a>, le <a href="/wiki/Piquench%C3%A2gne" title="Piquenchâgne">piquenchâgne</a>, la moutarde de <a href="/wiki/Charroux_(Allier)" title="Charroux (Allier)">Charroux</a>, les dindes de <a href="/wiki/Jaligny-sur-Besbre" title="Jaligny-sur-Besbre">Jaligny</a>, le parfait de Charolais, le canard à la <a href="/wiki/Sauce_Duchambais" title="Sauce Duchambais">Duchambais</a>, le fromage de <a href="/wiki/Chamb%C3%A9rat" title="Chambérat">Chambérat</a>, les sucreries (<a href="/wiki/Pastilles_de_Vichy" class="mw-redirect" title="Pastilles de Vichy">pastilles et sucres d'orge de Vichy)</a>, les palais d'or de Moulins, les vérités de <a href="/wiki/Lapalisse" title="Lapalisse">Lapalisse</a>, les crottes de marquis de <a href="/wiki/Lurcy-L%C3%A9vis" title="Lurcy-Lévis">Lurcy-Lévis</a>, l'aliéné de l'Allier. Côté boissons, on trouve le <a href="/wiki/Saint-pour%C3%A7ain_(AOC)" title="Saint-pourçain (AOC)">vin de Saint-pourçain</a>, qui détient l'AOC depuis 2009 et qui possède un cépage qui lui est propre, le <a href="/wiki/Tressalier" class="mw-redirect" title="Tressalier">tressalier</a>. La production est actuellement d'environ <span title="3&#160;100 m³ ou 104&#160;823&#160;400 fl.oz." style="cursor:help">31&#160;000</span>&#160;<abbr class="abbr" title="hectolitre">hl</abbr> par an pour <span class="nowrap">640 ha</span> cultivés. De petits agriculteurs producteurs se sont également lancés dans la fabrication fermière de bière, de whisky bourbon ou d'absinthe notamment. </p><p>Marie Quinton (1854-1933), dite «&#160;La Mère Quinton&#160;» ou «&#160;La Belle Meunière&#160;», de <a href="/wiki/Royat" title="Royat">Royat</a> est l'ambassadrice de la gastronomie auvergnate et l'aubergiste auvergnate la plus connue au monde avec son cabaret Belle Meunière à l'exposition universelle de Paris 1900&#160;: la <a href="/wiki/Truite_au_bleu" title="Truite au bleu">truite au bleu</a>, le coq au vin de <a href="/wiki/Chanturgue" class="mw-redirect" title="Chanturgue">Chanturgue</a>, ses omelettes, la truite ou la sole «&#160;Belle Meunière&#160;». </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Patrimoine_bâti"><span id="Patrimoine_b.C3.A2ti"></span>Patrimoine bâti</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=92" title="Modifier la section : Patrimoine bâti" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=92" title="Modifier le code source de la section : Patrimoine bâti"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Art_roman_auvergnat">Art roman auvergnat</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=93" title="Modifier la section : Art roman auvergnat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=93" title="Modifier le code source de la section : Art roman auvergnat"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article détaillé&#160;: <a href="/wiki/Art_roman_auvergnat" title="Art roman auvergnat">Art roman auvergnat</a>.</div></div> <p>Aux <abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#32;et&#32;<abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècles l'Auvergne a connu une remarquable efflorescence spirituelle et artistique. On ne compte pas moins de deux cent cinquante édifices religieux romans datant de cette époque et constituant un patrimoine culturel exceptionnel. Alors que les régions du nord de la France ont rapidement évolué vers l'art gothique, l'Auvergne a connu un développement plus lent et plus tardif, qui a légué des édifices romans de taille importante et de belle qualité. Cinq édifices situés autour de Clermont-Ferrand sont appelés «&#160;les églises majeures&#160;» du fait de l'homogénéité de leur architecture&#160;: <a href="/wiki/%C3%89glise_Notre-Dame-du-Port_(Clermont-Ferrand)" class="mw-redirect" title="Église Notre-Dame-du-Port (Clermont-Ferrand)">Notre-Dame-du-Port</a>, <a href="/wiki/%C3%89glise_de_Saint-Nectaire" title="Église de Saint-Nectaire">Saint-Nectaire</a>, <a href="/wiki/%C3%89glise_Saint-Austremoine_d%27Issoire" class="mw-redirect" title="Église Saint-Austremoine d&#39;Issoire">Saint-Austremoine d'Issoire</a>, <a href="/wiki/Basilique_Notre-Dame_d%27Orcival" title="Basilique Notre-Dame d&#39;Orcival">Notre-Dame d'Orcival</a> et <a href="/wiki/%C3%89glise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin" title="Église Notre-Dame de Saint-Saturnin">Saint-Saturnin</a>. Elles ont toute l'apparence d'édifices construits en une seule campagne, probablement à partir du modèle de l'ancienne cathédrale romane de Clermont aujourd'hui disparue. Ils présentent une synthèse architecturale complexe, précise et tout à fait exceptionnelle dans l'art roman<sup id="cite_ref-210" class="reference"><a href="#cite_note-210"><span class="cite_crochet">[</span>187<span class="cite_crochet">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-211" class="reference"><a href="#cite_note-211"><span class="cite_crochet">[</span>188<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Notre_dame_port_arrierer_1.jpg" class="mw-file-description" title="Notre-Dame-du-Port (Clermont-Ferrand)."><img alt="Notre-Dame-du-Port (Clermont-Ferrand)." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Notre_dame_port_arrierer_1.jpg/240px-Notre_dame_port_arrierer_1.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Notre_dame_port_arrierer_1.jpg/360px-Notre_dame_port_arrierer_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Notre_dame_port_arrierer_1.jpg/480px-Notre_dame_port_arrierer_1.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%C3%89glise_Notre-Dame-du-Port_(Clermont-Ferrand)" class="mw-redirect" title="Église Notre-Dame-du-Port (Clermont-Ferrand)">Notre-Dame-du-Port (Clermont-Ferrand)</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Saint-Nectaire_%C3%89glise20.JPG" class="mw-file-description" title="Saint-Nectaire."><img alt="Saint-Nectaire." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Saint-Nectaire_%C3%89glise20.JPG/240px-Saint-Nectaire_%C3%89glise20.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Saint-Nectaire_%C3%89glise20.JPG/360px-Saint-Nectaire_%C3%89glise20.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Saint-Nectaire_%C3%89glise20.JPG/480px-Saint-Nectaire_%C3%89glise20.JPG 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%C3%89glise_de_Saint-Nectaire" title="Église de Saint-Nectaire">Saint-Nectaire</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 92px"> <div class="thumb" style="width: 90px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Issoire_JPG01.jpg" class="mw-file-description" title="Saint-Austremoine d&#39;Issoire."><img alt="Saint-Austremoine d&#39;Issoire." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Issoire_JPG01.jpg/135px-Issoire_JPG01.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Issoire_JPG01.jpg/202px-Issoire_JPG01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Issoire_JPG01.jpg/270px-Issoire_JPG01.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1600" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%C3%89glise_Saint-Austremoine_d%27Issoire" class="mw-redirect" title="Église Saint-Austremoine d&#39;Issoire">Saint-Austremoine d'Issoire</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Orcival_JPG02.jpg" class="mw-file-description" title="Notre-Dame d&#39;Orcival."><img alt="Notre-Dame d&#39;Orcival." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Orcival_JPG02.jpg/240px-Orcival_JPG02.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Orcival_JPG02.jpg/360px-Orcival_JPG02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Orcival_JPG02.jpg/480px-Orcival_JPG02.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Basilique_Notre-Dame_d%27Orcival" title="Basilique Notre-Dame d&#39;Orcival">Notre-Dame d'Orcival</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 82px"> <div class="thumb" style="width: 80px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Eglise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin_1.JPG" class="mw-file-description" title="Notre-Dame de Saint-Saturnin."><img alt="Notre-Dame de Saint-Saturnin." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Eglise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin_1.JPG/120px-Eglise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin_1.JPG" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Eglise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin_1.JPG/180px-Eglise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin_1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Eglise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin_1.JPG/240px-Eglise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin_1.JPG 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1536" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%C3%89glise_Notre-Dame_de_Saint-Saturnin" title="Église Notre-Dame de Saint-Saturnin">Notre-Dame de Saint-Saturnin</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Villes_et_villages_pittoresques">Villes et villages pittoresques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=94" title="Modifier la section : Villes et villages pittoresques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=94" title="Modifier le code source de la section : Villes et villages pittoresques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'Auvergne compte un grand nombre de villages et villes pittoresques. La majeure partie de la province, notamment la partie montagneuse, est restée à l’abri de l'industrialisation et a connu un fort exode rural&#160;; cela explique pourquoi de très nombreux villages sont restés préservés et ont gardé toute leur authenticité. Neuf d'entre eux (Arlempdes, <a href="/wiki/Blesle" title="Blesle">Blesle</a>, <a href="/wiki/Charroux_(Allier)" title="Charroux (Allier)">Charroux</a>, <a href="/wiki/Lavaudieu" title="Lavaudieu">Lavaudieu</a>, <a href="/wiki/Montpeyroux_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Montpeyroux (Puy-de-Dôme)">Montpeyroux</a>, <a href="/wiki/Pradelles_(Haute-Loire)" title="Pradelles (Haute-Loire)">Pradelles</a><sup id="cite_ref-Velay_212-0" class="reference"><a href="#cite_note-Velay-212"><span class="cite_crochet">[</span>189<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/Salers_(Cantal)" title="Salers (Cantal)">Salers</a>, <a href="/wiki/Tournemire_(Cantal)" title="Tournemire (Cantal)">Tournemire</a> et <a href="/wiki/Usson_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Usson (Puy-de-Dôme)">Usson</a>) ont obtenu le label «&#160;<a href="/wiki/Les_Plus_Beaux_Villages_de_France" title="Les Plus Beaux Villages de France">Plus Beaux Villages de France</a>&#160;». Il est difficile de citer tous ceux qui peuvent retenir l'attention du visiteur&#160;: <a href="/wiki/Brioude" title="Brioude">Brioude</a>, <a href="/wiki/Lavo%C3%BBte-Chilhac" title="Lavoûte-Chilhac">Lavoûte-Chilhac</a>, <a href="/wiki/Saint-Arcons-d%27Allier" title="Saint-Arcons-d&#39;Allier">Saint-Arcons-d'Allier</a>, <a href="/wiki/La_Chaise-Dieu" title="La Chaise-Dieu">La Chaise-Dieu</a>, <a href="/wiki/Chanteuges" title="Chanteuges">Chanteuges</a>, <a href="/wiki/Saugues" title="Saugues">Saugues</a><sup id="cite_ref-gévaudan_213-0" class="reference"><a href="#cite_note-gévaudan-213"><span class="cite_crochet">[</span>190<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, <a href="/wiki/Chaudes-Aigues" title="Chaudes-Aigues">Chaudes-Aigues</a>, <a href="/wiki/Murat_(Cantal)" title="Murat (Cantal)">Murat</a>, <a href="/wiki/Murol" title="Murol">Murol</a>, <a href="/wiki/%C3%89breuil" title="Ébreuil">Ébreuil</a>, <a href="/wiki/Saint-Saturnin_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Saint-Saturnin (Puy-de-Dôme)">Saint-Saturnin</a>, <a href="/wiki/Saint-Floret" title="Saint-Floret">Saint-Saint-Floret</a>, <a href="/wiki/Champeix" title="Champeix">Champeix</a>, <a href="/wiki/Saurier" title="Saurier">Saurier</a>, <a href="/wiki/Courpi%C3%A8re" title="Courpière">Courpière</a>, <a href="/wiki/Billom" title="Billom">Billom</a>, <a href="/wiki/Marcol%C3%A8s" title="Marcolès">Marcolès</a>, <a href="/wiki/Maurs" title="Maurs">Maurs-la-Jolie</a> ou <a href="/wiki/Besse-et-Saint-Anastaise" title="Besse-et-Saint-Anastaise">Besse-et-Saint-Anastaise</a> en sont quelques-uns. </p><p>Dans la capitale, le <a href="/wiki/Clermont-Ferrand#Lieux_et_monuments" title="Clermont-Ferrand">centre ancien de Clermont</a> et le <a href="/wiki/Montferrand_(quartier)" title="Montferrand (quartier)">vieux quartier de Montferrand</a> sont dignes d’intérêt. De nombreuses villes ont gardé un centre particulièrement bien préservé, c'est le cas de <a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a> avec ses maisons à colombages, <a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a>, ancienne capitale ducale, <a href="/wiki/Billom" title="Billom">Billom</a>, siège d'une université au Moyen Âge, Le Puy-en-Velay, Aurillac, Moulins ou <a href="/wiki/Saint-Flour_(Cantal)" title="Saint-Flour (Cantal)">Saint-Flour</a>, ville épiscopale. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 158px"> <div class="thumb" style="width: 156px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Salers_-_21.jpg" class="mw-file-description" title="Salers."><img alt="Salers." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Salers_-_21.jpg/234px-Salers_-_21.jpg" decoding="async" width="156" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Salers_-_21.jpg/351px-Salers_-_21.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Salers_-_21.jpg/468px-Salers_-_21.jpg 2x" data-file-width="2461" data-file-height="1894" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Salers_(Cantal)" title="Salers (Cantal)">Salers</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Tournemire_2.jpg" class="mw-file-description" title="Tournemire."><img alt="Tournemire." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Tournemire_2.jpg/240px-Tournemire_2.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Tournemire_2.jpg/360px-Tournemire_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Tournemire_2.jpg/480px-Tournemire_2.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Tournemire_(Cantal)" title="Tournemire (Cantal)">Tournemire</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Blesle_(Haute-Loire)_vue_d%27ensemble.JPG" class="mw-file-description" title="Blesle."><img alt="Blesle." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Blesle_%28Haute-Loire%29_vue_d%27ensemble.JPG/240px-Blesle_%28Haute-Loire%29_vue_d%27ensemble.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Blesle_%28Haute-Loire%29_vue_d%27ensemble.JPG/360px-Blesle_%28Haute-Loire%29_vue_d%27ensemble.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Blesle_%28Haute-Loire%29_vue_d%27ensemble.JPG/480px-Blesle_%28Haute-Loire%29_vue_d%27ensemble.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Blesle" title="Blesle">Blesle</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 163.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 161.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:0_Lavaudieu_-_L%27%C3%A9glise_de_l%27abbaye_Saint-Andr%C3%A9_et_le_vieux_pont_sur_la_Senouire_(1).JPG" class="mw-file-description" title="Lavaudieu."><img alt="Lavaudieu." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/0_Lavaudieu_-_L%27%C3%A9glise_de_l%27abbaye_Saint-Andr%C3%A9_et_le_vieux_pont_sur_la_Senouire_%281%29.JPG/242px-0_Lavaudieu_-_L%27%C3%A9glise_de_l%27abbaye_Saint-Andr%C3%A9_et_le_vieux_pont_sur_la_Senouire_%281%29.JPG" decoding="async" width="162" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/0_Lavaudieu_-_L%27%C3%A9glise_de_l%27abbaye_Saint-Andr%C3%A9_et_le_vieux_pont_sur_la_Senouire_%281%29.JPG/363px-0_Lavaudieu_-_L%27%C3%A9glise_de_l%27abbaye_Saint-Andr%C3%A9_et_le_vieux_pont_sur_la_Senouire_%281%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/0_Lavaudieu_-_L%27%C3%A9glise_de_l%27abbaye_Saint-Andr%C3%A9_et_le_vieux_pont_sur_la_Senouire_%281%29.JPG/484px-0_Lavaudieu_-_L%27%C3%A9glise_de_l%27abbaye_Saint-Andr%C3%A9_et_le_vieux_pont_sur_la_Senouire_%281%29.JPG 2x" data-file-width="1585" data-file-height="1180" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Lavaudieu" title="Lavaudieu">Lavaudieu</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 253.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 251.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:AuvMontpeyroux.jpg" class="mw-file-description" title="Montpeyroux."><img alt="Montpeyroux." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/AuvMontpeyroux.jpg/377px-AuvMontpeyroux.jpg" decoding="async" width="252" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/AuvMontpeyroux.jpg/565px-AuvMontpeyroux.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/AuvMontpeyroux.jpg/754px-AuvMontpeyroux.jpg 2x" data-file-width="2998" data-file-height="1433" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Montpeyroux_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Montpeyroux (Puy-de-Dôme)">Montpeyroux</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Saint-Floret1.JPG" class="mw-file-description" title="Saint-Floret."><img alt="Saint-Floret." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Saint-Floret1.JPG/240px-Saint-Floret1.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Saint-Floret1.JPG/360px-Saint-Floret1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Saint-Floret1.JPG/480px-Saint-Floret1.JPG 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Saint-Floret" title="Saint-Floret">Saint-Floret</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 92px"> <div class="thumb" style="width: 90px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Usson_(Puy-de-D%C3%B4me)_-_Village_-_JPG1.jpg" class="mw-file-description" title="Usson."><img alt="Usson." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Usson_%28Puy-de-D%C3%B4me%29_-_Village_-_JPG1.jpg/135px-Usson_%28Puy-de-D%C3%B4me%29_-_Village_-_JPG1.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Usson_%28Puy-de-D%C3%B4me%29_-_Village_-_JPG1.jpg/202px-Usson_%28Puy-de-D%C3%B4me%29_-_Village_-_JPG1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Usson_%28Puy-de-D%C3%B4me%29_-_Village_-_JPG1.jpg/270px-Usson_%28Puy-de-D%C3%B4me%29_-_Village_-_JPG1.jpg 2x" data-file-width="1159" data-file-height="1546" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Usson_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Usson (Puy-de-Dôme)">Usson</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Clermont_vu_de_Montjuzet_edit_nolege.JPG" class="mw-file-description" title="Clermont-Ferrand."><img alt="Clermont-Ferrand." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Clermont_vu_de_Montjuzet_edit_nolege.JPG/240px-Clermont_vu_de_Montjuzet_edit_nolege.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Clermont_vu_de_Montjuzet_edit_nolege.JPG/360px-Clermont_vu_de_Montjuzet_edit_nolege.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Clermont_vu_de_Montjuzet_edit_nolege.JPG/480px-Clermont_vu_de_Montjuzet_edit_nolege.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 92px"> <div class="thumb" style="width: 90px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Maison_de_l%27Apothicaire.jpg" class="mw-file-description" title="Montferrand."><img alt="Montferrand." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Maison_de_l%27Apothicaire.jpg/135px-Maison_de_l%27Apothicaire.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Maison_de_l%27Apothicaire.jpg/202px-Maison_de_l%27Apothicaire.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Maison_de_l%27Apothicaire.jpg/270px-Maison_de_l%27Apothicaire.jpg 2x" data-file-width="2304" data-file-height="3072" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Montferrand_(quartier)" title="Montferrand (quartier)">Montferrand</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 69.333333333333px"> <div class="thumb" style="width: 67.333333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Ch%C3%A2teau_du_Pirou.jpg" class="mw-file-description" title="Thiers."><img alt="Thiers." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Ch%C3%A2teau_du_Pirou.jpg/101px-Ch%C3%A2teau_du_Pirou.jpg" decoding="async" width="68" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Ch%C3%A2teau_du_Pirou.jpg/152px-Ch%C3%A2teau_du_Pirou.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Ch%C3%A2teau_du_Pirou.jpg/202px-Ch%C3%A2teau_du_Pirou.jpg 2x" data-file-width="2988" data-file-height="5312" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Thiers" title="Thiers">Thiers</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:%C3%89glise_Notre-Dame_du_Marthuret.jpg" class="mw-file-description" title="Riom."><img alt="Riom." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/%C3%89glise_Notre-Dame_du_Marthuret.jpg/240px-%C3%89glise_Notre-Dame_du_Marthuret.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/%C3%89glise_Notre-Dame_du_Marthuret.jpg/360px-%C3%89glise_Notre-Dame_du_Marthuret.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/%C3%89glise_Notre-Dame_du_Marthuret.jpg/480px-%C3%89glise_Notre-Dame_du_Marthuret.jpg 2x" data-file-width="4608" data-file-height="3456" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Riom" title="Riom">Riom</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 135.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 133.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Billom_-_Maison_du_Chapitre_-623.jpg" class="mw-file-description" title="Billom."><img alt="Billom." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Billom_-_Maison_du_Chapitre_-623.jpg/200px-Billom_-_Maison_du_Chapitre_-623.jpg" decoding="async" width="134" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Billom_-_Maison_du_Chapitre_-623.jpg/300px-Billom_-_Maison_du_Chapitre_-623.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/Billom_-_Maison_du_Chapitre_-623.jpg/399px-Billom_-_Maison_du_Chapitre_-623.jpg 2x" data-file-width="2947" data-file-height="2656" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Billom" title="Billom">Billom</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Saint_Flour-Ville_haute.jpg" class="mw-file-description" title="Saint-Flour."><img alt="Saint-Flour." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Saint_Flour-Ville_haute.jpg/240px-Saint_Flour-Ville_haute.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Saint_Flour-Ville_haute.jpg/360px-Saint_Flour-Ville_haute.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Saint_Flour-Ville_haute.jpg/480px-Saint_Flour-Ville_haute.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Saint-Flour_(Cantal)" title="Saint-Flour (Cantal)">Saint-Flour</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Patrimoine_civil_et_militaire">Patrimoine civil et militaire</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=95" title="Modifier la section : Patrimoine civil et militaire" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=95" title="Modifier le code source de la section : Patrimoine civil et militaire"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Articles connexes&#160;: <a href="/wiki/Liste_des_ch%C3%A2teaux_de_l%27Allier" title="Liste des châteaux de l&#39;Allier">Liste des châteaux de l'Allier</a>, <a href="/wiki/Liste_des_ch%C3%A2teaux_du_Cantal" title="Liste des châteaux du Cantal"> du Cantal</a>, <a href="/wiki/Liste_des_ch%C3%A2teaux_de_la_Haute-Loire" title="Liste des châteaux de la Haute-Loire"> de la Haute-Loire</a> et <a href="/wiki/Liste_des_ch%C3%A2teaux_du_Puy-de-D%C3%B4me" title="Liste des châteaux du Puy-de-Dôme"> du Puy-de-Dôme</a>.</div></div> <p>À l'apogée de la féodalité, l'Auvergne s'est couverte de châteaux, les vicomtes de Clermont, les <a href="/wiki/Liste_des_seigneurs_de_Merc%C5%93ur" title="Liste des seigneurs de Mercœur">seigneurs de Mercœur</a>, les <a href="/wiki/La_Tour_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="La Tour d&#39;Auvergne">barons de Latour</a> et de <a href="/wiki/Maison_de_Chalencon" class="mw-redirect" title="Maison de Chalencon">Polignac</a> et les <a href="/wiki/Maison_de_Bourbon" title="Maison de Bourbon">sires de Bourbon</a> firent construire de nombreuses forteresses. Depuis le <abbr class="abbr" title="13ᵉ siècle"><span class="romain">XIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle, ces bâtiments ont successivement subi les assauts de Philippe Auguste, de la guerre de Cent ans, des villageois, des guerres de Religion, de Richelieu, de Louis XIV et enfin de la Révolution. Avec un peu d'imagination, on ressent la puissance que représentaient au Moyen Âge les châteaux d'<a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_d%27Anjony" title="Château d&#39;Anjony">Anjony</a>, d'<a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_d%27Alleuze" title="Château d&#39;Alleuze">Alleuze</a>, de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_L%C3%A9otoing" title="Château de Léotoing">Léotoing</a> dans les montagnes d'Auvergne ou de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Chavaniac" title="Château de Chavaniac">Chavaniac</a> dans le Brivadois ou <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Mauzun" title="Château de Mauzun">Mauzun</a> dans le Livradois. Le <a href="/wiki/Chateaugay#Lieux_et_monuments" class="mw-redirect" title="Chateaugay">château de Chateaugay</a> a conservé son beau donjon et ceux de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Murol" title="Château de Murol">Murol</a> et de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_La_Roche_(Puy-de-D%C3%B4me)" class="mw-redirect" title="Château de La Roche (Puy-de-Dôme)">la Roche</a> résistent au temps. Le <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Tourno%C3%ABl" title="Château de Tournoël">château de Tournoël</a> entre Limagne et Monts Dôme a connu de grandes pages d'histoire. </p><p>À la Renaissance, les places fortes se transforment en demeures charmantes et deviennent la propriété de bourgeois ou de gens de robe. Le château de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Pesteils" title="Château de Pesteils">Pesteils</a> garda une fonction de surveillance. Les châteaux de Davayat ou d'<a href="/wiki/Chateau_d%27Effiat" class="mw-redirect" title="Chateau d&#39;Effiat">Effiat</a> ont un beau <a href="/wiki/Style_Louis_XIII" title="Style Louis XIII">style Louis XIII</a>. Le <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Cordes" class="mw-redirect" title="Château de Cordes">château de Cordes</a> dans les Monts Dore reçoit un jardin dessiné par <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Le_N%C3%B4tre" title="André Le Nôtre">Le Nôtre</a>, celui de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Chazeron" title="Château de Chazeron">Chazeron</a> dans les Combrailles est agrémenté d'un perron et d'une galerie d'honneur. Si le <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Villeneuve-Lembron" title="Château de Villeneuve-Lembron">château de Villeneuve-Lembron</a> fait transition entre Moyen Âge et Renaissance, celui de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_Parentignat" title="Château de Parentignat">Parentignat</a> prend un tour très classique et celui de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teau_de_la_B%C3%A2tisse" title="Château de la Bâtisse">La Bâtisse</a> se remarque par la splendeur de ses jardins. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Murol_Ch%C3%A2teau7.JPG" class="mw-file-description" title="Murol."><img alt="Murol." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Murol_Ch%C3%A2teau7.JPG/240px-Murol_Ch%C3%A2teau7.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Murol_Ch%C3%A2teau7.JPG/360px-Murol_Ch%C3%A2teau7.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/Murol_Ch%C3%A2teau7.JPG/480px-Murol_Ch%C3%A2teau7.JPG 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Murol.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 165.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 163.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Ch%C3%A2teau_de_Conros,_Arpajon.jpg" class="mw-file-description" title="Conros."><img alt="Conros." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Ch%C3%A2teau_de_Conros%2C_Arpajon.jpg/245px-Ch%C3%A2teau_de_Conros%2C_Arpajon.jpg" decoding="async" width="164" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Ch%C3%A2teau_de_Conros%2C_Arpajon.jpg/368px-Ch%C3%A2teau_de_Conros%2C_Arpajon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Ch%C3%A2teau_de_Conros%2C_Arpajon.jpg 2x" data-file-width="418" data-file-height="307" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Conros.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 165.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 163.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Chateau_de_Pesteil.jpg" class="mw-file-description" title="Pesteils"><img alt="Pesteils" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Chateau_de_Pesteil.jpg/245px-Chateau_de_Pesteil.jpg" decoding="async" width="164" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Chateau_de_Pesteil.jpg/367px-Chateau_de_Pesteil.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Chateau_de_Pesteil.jpg/490px-Chateau_de_Pesteil.jpg 2x" data-file-width="3199" data-file-height="2352" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Pesteils</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Chateau_de_Cordes.JPG" class="mw-file-description" title="Cordes."><img alt="Cordes." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Chateau_de_Cordes.JPG/240px-Chateau_de_Cordes.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Chateau_de_Cordes.JPG/360px-Chateau_de_Cordes.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/Chateau_de_Cordes.JPG/480px-Chateau_de_Cordes.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Cordes.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 266.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 264.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Castle_of_Parentignat_07.jpg" class="mw-file-description" title="Parentignat."><img alt="Parentignat." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Castle_of_Parentignat_07.jpg/397px-Castle_of_Parentignat_07.jpg" decoding="async" width="265" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Castle_of_Parentignat_07.jpg/595px-Castle_of_Parentignat_07.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Castle_of_Parentignat_07.jpg/793px-Castle_of_Parentignat_07.jpg 2x" data-file-width="6000" data-file-height="2727" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Parentignat.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 81.333333333333px"> <div class="thumb" style="width: 79.333333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Tournemire_-_Chateau_d%27Anjony_1.jpg" class="mw-file-description" title="Anjony"><img alt="Anjony" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Tournemire_-_Chateau_d%27Anjony_1.jpg/119px-Tournemire_-_Chateau_d%27Anjony_1.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Tournemire_-_Chateau_d%27Anjony_1.jpg/178px-Tournemire_-_Chateau_d%27Anjony_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Tournemire_-_Chateau_d%27Anjony_1.jpg/238px-Tournemire_-_Chateau_d%27Anjony_1.jpg 2x" data-file-width="683" data-file-height="1033" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Anjony</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ouvrages_d'art"><span id="Ouvrages_d.27art"></span>Ouvrages d'art</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=96" title="Modifier la section : Ouvrages d&#039;art" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=96" title="Modifier le code source de la section : Ouvrages d&#039;art"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'établissement de voies de communication modernes au travers des montagnes d’Auvergne a nécessité la construction d'importants ouvrages d'art. Certains, comme le <a href="/wiki/Viaduc_de_Garabit" title="Viaduc de Garabit">viaduc de Garabit</a>, sont devenus des emblèmes de la région. </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Garabit.jpg" class="mw-file-description" title="Viaduc de Garabit."><img alt="Viaduc de Garabit." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Garabit.jpg/240px-Garabit.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Garabit.jpg/360px-Garabit.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Garabit.jpg/480px-Garabit.jpg 2x" data-file-width="1984" data-file-height="1488" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Viaduc_de_Garabit" title="Viaduc de Garabit">Viaduc de Garabit</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Viaduc_des_Fades_(5).JPG" class="mw-file-description" title="Viaduc des Fades."><img alt="Viaduc des Fades." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Viaduc_des_Fades_%285%29.JPG/240px-Viaduc_des_Fades_%285%29.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Viaduc_des_Fades_%285%29.JPG/360px-Viaduc_des_Fades_%285%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Viaduc_des_Fades_%285%29.JPG/480px-Viaduc_des_Fades_%285%29.JPG 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Viaduc_des_Fades" title="Viaduc des Fades">Viaduc des Fades</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2014-07-18-193944-Pont_de_Tr%C3%A9boul.jpg" class="mw-file-description" title="Pont de Tréboul."><img alt="Pont de Tréboul." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/2014-07-18-193944-Pont_de_Tr%C3%A9boul.jpg/240px-2014-07-18-193944-Pont_de_Tr%C3%A9boul.jpg" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/2014-07-18-193944-Pont_de_Tr%C3%A9boul.jpg/360px-2014-07-18-193944-Pont_de_Tr%C3%A9boul.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/2014-07-18-193944-Pont_de_Tr%C3%A9boul.jpg/480px-2014-07-18-193944-Pont_de_Tr%C3%A9boul.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Pont_de_Tr%C3%A9boul" title="Pont de Tréboul">Pont de Tréboul</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 162px"> <div class="thumb" style="width: 160px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Pont_de_Saint-Projet_vue_compl%C3%A9te.JPG" class="mw-file-description" title="Pont de Saint-Projet."><img alt="Pont de Saint-Projet." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Pont_de_Saint-Projet_vue_compl%C3%A9te.JPG/240px-Pont_de_Saint-Projet_vue_compl%C3%A9te.JPG" decoding="async" width="160" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Pont_de_Saint-Projet_vue_compl%C3%A9te.JPG/360px-Pont_de_Saint-Projet_vue_compl%C3%A9te.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Pont_de_Saint-Projet_vue_compl%C3%A9te.JPG/480px-Pont_de_Saint-Projet_vue_compl%C3%A9te.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2304" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Pont_de_Saint-Projet" title="Pont de Saint-Projet">Pont de Saint-Projet</a>.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 182px"> <div class="thumb" style="width: 180px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Viaduc_de_Barajol_par_Cramos.JPG" class="mw-file-description" title="Viaduc de Barajol."><img alt="Viaduc de Barajol." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Viaduc_de_Barajol_par_Cramos.JPG/270px-Viaduc_de_Barajol_par_Cramos.JPG" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Viaduc_de_Barajol_par_Cramos.JPG/405px-Viaduc_de_Barajol_par_Cramos.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Viaduc_de_Barajol_par_Cramos.JPG/540px-Viaduc_de_Barajol_par_Cramos.JPG 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2000" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/Viaduc_de_Barajol" title="Viaduc de Barajol">Viaduc de Barajol</a>.</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Honneur">Honneur</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=97" title="Modifier la section : Honneur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=97" title="Modifier le code source de la section : Honneur"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'<a href="/wiki/Ast%C3%A9ro%C3%AFde" title="Astéroïde">astéroïde</a> <span class="nowrap"><a href="/wiki/(22827)_Arvernia" title="(22827) Arvernia">(22827) Arvernia</a></span> <a href="/wiki/%C3%89ponymie" title="Éponymie">porte le nom</a> <a href="/wiki/Latin" title="Latin">latin</a> de la région. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=98" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=98" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Notes">Notes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=99" title="Modifier la section : Notes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=99" title="Modifier le code source de la section : Notes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small lower-alpha" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text">À l'origine auvergnat, le village de Vichy a été rattaché à la province du <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bourbon" title="Duché de Bourbon">Bourbonnais</a> en 1374. Six communes de l’agglomération parmi les plus importantes (notamment <a href="/wiki/Cusset" title="Cusset">Cusset</a>) sont restées auvergnates jusqu'en 1789.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text">Selon certaines classifications</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text">Auvèrnha (prononcé <span class="API nowrap" title="Alphabet phonétique international" style="font-family:&#39;Segoe UI&#39;,&#39;DejaVu Sans&#39;,&#39;Lucida Grande&#39;,&#39;Lucida Sans Unicode&#39;,&#39;Arial Unicode MS&#39;,&#39;Hiragino Kaku Gothic Pro&#39;,sans-serif;">&#91;<a href="/wiki/API_a" class="mw-redirect" title="API a"><span title="&#91;a&#93; « a » dans « patte ».">a</span></a><a href="/wiki/API_u%CC%AF" class="mw-redirect" title="API u̯">u̯</a><a href="/wiki/API_." class="mw-redirect" title="API ."><span title="&#91;.&#93; indique la séparation entre deux syllabes.">.</span></a><a href="/wiki/API_%CB%88" class="mw-redirect" title="API ˈ"><span title="&#91;ˈ&#93; indique que la syllabe ou voyelle suivante porte l&#39;accent tonique.">ˈ</span></a><a href="/wiki/API_v" class="mw-redirect" title="API v"><span title="&#91;v&#93; « v » dans « vous ».">v</span></a><a href="/wiki/API_%C9%9B" class="mw-redirect" title="API ɛ"><span title="&#91;ɛ&#93; « è » dans « mère ».">ɛ</span></a><a href="/wiki/API_r" class="mw-redirect" title="API r"><span title="&#91;r&#93; « r » roulé.">r</span></a><a href="/wiki/API_%C9%B3" class="mw-redirect" title="API ɳ"><span title="&#91;ɳ&#93; proche du « n » de nous mais avec la langue retournée contre le palais.">ɳ</span></a><a href="/wiki/API_a" class="mw-redirect" title="API a"><span title="&#91;a&#93; « a » dans « patte ».">a</span></a>&#93;</span>) est l’appellation générique contemporaine la plus usitée et est notamment diffusée par de nombreuses associations régionales. Des variantes existent localement avec des prononciations comme /ɛu̯.ˈvɛr.ɳə/ en auvergnat septentrional, /ou̯.ˈbirɳo/ en auvergnat méridional et /ou̯.ˈvir.ɳo/ en auvergnat médian.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text">Selon la norme graphique <a href="/wiki/%C3%89criture_auvergnate_unifi%C3%A9e" class="mw-redirect" title="Écriture auvergnate unifiée">EAU</a></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text">Une circonscription d'action régionale en 1956, puis une <a href="/wiki/Collectivit%C3%A9_territoriale_en_France" title="Collectivité territoriale en France">collectivité territoriale</a> de 1982 à 2015.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a> </span><span class="reference-text">La région incluait donc le <a href="/wiki/Velay" title="Velay">Velay</a>, petite province à l'aspect et la culture proches, ainsi que le Bourbonnais, qui partage une large partie de son histoire avec l'Auvergne</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text">La cité fut créée à l'époque <a href="/wiki/Auguste" title="Auguste">augustéenne</a>. Les recherches basées sur la toponymie laissent penser que le territoire de ce peuple gaulois était vraisemblablement plus grand que celui que les Romains constituèrent en cité, notamment au nord</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a> </span><span class="reference-text">Dans la <a href="/wiki/Toponymie" title="Toponymie">toponymie</a> des pays de langue d'oc, c'est le digramme «&#160;nh&#160;» qui note le son <a href="/wiki/Consonne_nasale_palatale" class="mw-redirect" title="Consonne nasale palatale">/ɲ/</a>, noté «&#160;gn&#160;» en français</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a> </span><span class="reference-text">Tous ces noms sont synonymes et désignent la terre des Arvernes/Auvergnats. Arvernia désigne l'Auvergne en latin. Alvernia est toujours le nom italien, sicilien, piémontais et catalan pour l'Auvergne. Alvergna en vénitien. Auvernia en espagnol, portugais, basque, galicien, albanais, asturien, aragonais ou encore ladin. Aovergn en breton et en normand. Owernia en polonais.</span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a> </span><span class="reference-text">On retrouve ces poteries arvernes jusqu'en <a href="/wiki/Pologne" title="Pologne">Pologne</a>, alors que cette contrée se situe au-delà du <i><a href="/wiki/Limes" title="Limes">limes</a></i>.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Alise-Sainte-Reine" title="Alise-Sainte-Reine">Alise-Sainte-Reine</a> en <a href="/wiki/Bourgogne_(ancienne_r%C3%A9gion_administrative)" title="Bourgogne (ancienne région administrative)">Bourgogne</a></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a> </span><span class="reference-text">On a retrouvé à Clermont-Ferrand en 2006 le pied en bronze, de 54,5&#160;<abbr class="abbr" title="centimètre">cm</abbr> de long et d'une facture exceptionnelle, d'une statue monumentale de 2,5-2,7 ou 3,3–3,5&#160;<abbr class="abbr" title="mètre">m</abbr> de hauteurSelon qu'il s'agit d'un personnage assis ou debout. L'absence de traces de soclage fait plutôt penser à un personnage assis, représentant probablement un dieu ou un empereur romain. Sa datation, qui repose sur des considérations stylistiques, est incertaine&#160;: <a href="/wiki/Ier_si%C3%A8cle" title="Ier siècle"><abbr class="abbr" title="1ᵉʳ siècle"><span class="romain">I</span><sup style="font-size:72%">er</sup></abbr></a>&#32;ou&#32;<a href="/wiki/IIe_si%C3%A8cle" title="IIe siècle"><abbr class="abbr" title="2ᵉ siècle"><span class="romain">II</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr></a>&#160;siècle</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Liste_des_seigneurs_de_Merc%C5%93ur" title="Liste des seigneurs de Mercœur">Seigneurs de Mercœur</a>, les vicomtes de Polignac, les seigneurs de Montboissier, les vicomtes de <a href="/wiki/Murat_(Cantal)" title="Murat (Cantal)">Murat</a>, barons de la Tour, comtours d'<a href="/wiki/Apchon" title="Apchon">Apchon</a></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a> </span><span class="reference-text">Compagnies opérant sur la période 2016</span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a> </span><span class="reference-text">Nombre correspondant à l'addition des populations des départements du Cantal, du Puy-de-Dôme et des communes auvergnates de l'Allier et de la Haute-Loire</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a> </span><span class="reference-text">Chiffres de <a href="/wiki/Population_totale" class="mw-redirect" title="Population totale">population totale</a> (avec doubles comptes) pour les communes, de <a href="/wiki/Population_sans_doubles_comptes" class="mw-redirect" title="Population sans doubles comptes">population sans doubles comptes</a> pour les agglomérations et aires urbaines. Recensement de <a href="/wiki/Histoire_du_recensement_de_la_population_en_France#Les_recensements_en_France_de_1789_à_1999" title="Histoire du recensement de la population en France">1999</a>.</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a> </span><span class="reference-text">comparable à celui de l'ancienne région <a href="/wiki/Rh%C3%B4ne-Alpes" title="Rhône-Alpes">Rhône-Alpes</a> (91,1&#160;%)</span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a> </span><span class="reference-text">Co-numéro un mondial du pneu avec le japonais <a href="/wiki/Bridgestone" title="Bridgestone">Bridgestone</a></span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a> </span><span class="reference-text">Classement en chiffre d'affaires</span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a> </span><span class="reference-text">représentation un peu plus élevée qu'en France métropolitaine</span> </li> <li id="cite_note-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-133">↑</a> </span><span class="reference-text">Iloa est l'une des plus grandes bases de loisirs d'Auvergne avec plus de 70 hectares de superficie. Ouverte en 1989, la base est considérée comme <a href="/wiki/Base_de_plein_air_et_de_loisirs" title="Base de plein air et de loisirs">base de plein air et de loisirs</a> par sa taille, sa disposition et ses activités qui attirent toujours de nombreux touristes.</span> </li> <li id="cite_note-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-192">↑</a> </span><span class="reference-text">Né à <a href="/wiki/Annonay" title="Annonay">Annonay</a> (<a href="/wiki/Ard%C3%A8che_(d%C3%A9partement)" title="Ardèche (département)">Ardèche</a>) d'une mère cévenole et d'un père auvergnat.</span> </li> <li id="cite_note-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-193">↑</a> </span><span class="reference-text">Prades, Antibes, Évian, La Roque d'Anthéron, Auvers-sur-Oise, La Chaise-Dieu, Montpellier, Nantes, Saint-Riquier, Pérouges, Musiques au Cœur du Médoc, La Vézère, Saoû chante Mozart, Flâneries musicales de Reims, la Grange de Meslay, Septembre musical de l'Orne, La Folle Journée…</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Références"><span id="R.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Références</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=100" title="Modifier la section : Références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=100" title="Modifier le code source de la section : Références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r222998893">@media screen{body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre{height:30em;overflow:auto;padding:3px;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin-top:0.3em}body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre .references-small{margin-top:0}}@media screen and (prefers-reduced-motion:reduce){body:not(.mw-mf) .mw-parser-output .reference-cadre{height:auto;padding:0;border:0 none}}</style><div class="reference-cadre" tabindex="0"> <div class="references-small decimal" style=""><ol class="references"> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text">Ce chiffre correspond à la population de l'ancienne région administrative Auvergne en 2014. La population recalculée du territoire correspondant à l'ancienne province est de 885 288 habitants. Cette valeur s'obtient en additionnant les populations des départements du <a href="/wiki/Cantal_(d%C3%A9partement)" title="Cantal (département)">Cantal</a>, du <a href="/wiki/Puy-de-D%C3%B4me" title="Puy-de-Dôme">Puy-de-Dôme</a>, ainsi que les communes auvergnates stricto-sensu des départements de la Haute-Loire et de l'Allier.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text">La superficie indiquée est celle de l'ancienne région administrative. La superficie approximative de l'ancienne province était d'environ 15582 si on additionne les superficies des départements du Cantal, du Puy-de-Dôme et de l'arrondissement de Brioude.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Roux2002"><span class="ouvrage" id="Jean_Roux2002">Jean <span class="nom_auteur">Roux</span>, <cite class="italique">L'auvergnat de poche</cite>, Chennevières-sur-Marne (Val-de-Marne), Assimil, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Assimil évasion&#160;», <time>2002</time>, 246&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7005-0319-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7005-0319-7"><span class="nowrap">978-2-7005-0319-7</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2700503198" title="Spécial:Ouvrages de référence/2700503198"><span class="nowrap">2700503198</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27auvergnat+de+poche&amp;rft.place=Chennevi%C3%A8res-sur-Marne+%28Val-de-Marne%29&amp;rft.pub=Assimil&amp;rft.aulast=Roux&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.date=2002&amp;rft.tpages=246&amp;rft.isbn=978-2-7005-0319-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-gouvernement.fr-10"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-gouvernement.fr_10-0">a</a> et <a href="#cite_ref-gouvernement.fr_10-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gouvernement.fr/action/la-reforme-territoriale"><cite style="font-style:normal;">La réforme territoriale</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Gouvernement.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-29" data-sort-value="2017-01-29">29 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-PBDLA-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-PBDLA_11-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bonnaud2003"><span class="ouvrage" id="Pierre_Bonnaud2003"><a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a>, <cite class="italique">De l'Auvergne&#160;: 2600 ans au cœur de la Gaule et de la France Centrale</cite>, Nonette, Créer, <time>2003</time>, 328&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-84819-001-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-84819-001-9"><span class="nowrap">2-84819-001-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=dlpMhoL1p1UC&amp;printsec=frontcover">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=De+l%27Auvergne+%3A+2600+ans+au+c%C5%93ur+de+la+Gaule+et+de+la+France+Centrale&amp;rft.place=Nonette&amp;rft.pub=Cr%C3%A9er&amp;rft.aulast=Bonnaud&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=2003&amp;rft.tpages=328&amp;rft.isbn=2-84819-001-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Meunier,_Pierre_Rigaud2007"><span class="ouvrage" id="Jean-François_Meunier,_Pierre_Rigaud2007">Jean-François Meunier, Pierre Rigaud, «&#160;<cite style="font-style:normal">Sur la frontière arverno-biturige</cite>&#160;», <i>Médioromanie, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;6, Journées d'études&#160;: Transversales en France médiane</i>, Souvigny,&#8206; <time>2007</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Sur+la+fronti%C3%A8re+arverno-biturige&amp;rft.jtitle=M%C3%A9dioromanie%2C+no%26nbsp%3B6%2C+Journ%C3%A9es+d%27%C3%A9tudes+%3A+Transversales+en+France+m%C3%A9diane&amp;rft.au=Jean-Fran%C3%A7ois+Meunier%2C+Pierre+Rigaud&amp;rft.date=2007&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Tardieu2001"><span class="ouvrage" id="Marc_Tardieu2001">Marc Tardieu, <cite class="italique">Les Auvergnats de Paris</cite>, Paris, Editions du Rocher, <time>2001</time>, 177&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-268-04050-X" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-268-04050-X"><span class="nowrap">2-268-04050-X</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+Auvergnats+de+Paris&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Editions+du+Rocher&amp;rft.aulast=Tardieu&amp;rft.aufirst=Marc&amp;rft.date=2001&amp;rft.tpages=177&amp;rft.isbn=2-268-04050-X&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lambert"><span class="ouvrage" id="Pierre-Yves_Lambert">Pierre-Yves Lambert, <cite class="italique">La langue gauloise&#160;: description linguistique, commentaire d'inscriptions choisies</cite>, Errance <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-87772-224-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-87772-224-7"><span class="nowrap">978-2-87772-224-7</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;34<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+langue+gauloise+%3A+description+linguistique%2C+commentaire+d%27inscriptions+choisies&amp;rft.pub=Errance&amp;rft.aulast=Lambert&amp;rft.aufirst=Pierre-Yves&amp;rft.pages=34&amp;rft.isbn=978-2-87772-224-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="de_Bosredon.1895"><span class="ouvrage" id="Philippe_de_Bosredon.1895">Philippe de Bosredon., <cite class="italique">Sigillographie de l'ancienne Auvergne (<abbr class="abbr" title="12ᵉ siècle"><span class="romain">XII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr> – <abbr class="abbr" title="16ᵉ siècle"><span class="romain">XVI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècles)</cite>, <time>1895</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k311272w/f17.image">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Sigillographie+de+l%27ancienne+Auvergne+%28XIIe%E2%80%89%E2%80%93%E2%80%89XVIe%26nbsp%3Bsi%C3%A8cles%29&amp;rft.au=Philippe+de+Bosredon.&amp;rft.date=1895&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Vigouroux1962"><span class="ouvrage" id="Camille_Vigouroux1962">Camille Vigouroux, <cite class="italique">Revue archéologique du Centre&#160;: Le saltus arverne, complexe économique.</cite>, <time>1962</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.persee.fr/doc/racf_0035-0753_1962_num_1_3_1029">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;211 à 220<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Revue+arch%C3%A9ologique+du+Centre&amp;rft.stitle=Le+saltus+arverne%2C+complexe+%C3%A9conomique.&amp;rft.aulast=Vigouroux&amp;rft.aufirst=Camille&amp;rft.date=1962&amp;rft.pages=211+%C3%A0+220&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lezoux.com/"><cite style="font-style:normal;">archéologie à Lezoux</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">lezoux.com</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-29" data-sort-value="2017-01-29">29 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.luern.fr/index.php?mod=menu&amp;act=sinformer&amp;id=5"><cite style="font-style:normal;">Laboratoire Universitaire d'Enseignement et de recherche en archéologie nationale</cite></a>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://arafa.fr/fr/"><cite style="font-style:normal;">Association pour la recherche sur l'âge du fer en Auvergne</cite></a>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a> </span><span class="reference-text">Strabon, <i>Géographie</i>, livre IV, II, 3, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://remacle.org/bloodwolf/livres/cougny/periegete.htm#IV">traduction</a>.</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a> </span><span class="reference-text">Camille Jullian, <i>Histoire de la Gaule</i>, 1907-1921.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Deberge2014"><span class="ouvrage" id="Yann_Deberge2014">Yann Deberge <i><abbr class="abbr" title="et alii (et d’autres)">et al.</abbr></i>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Témoignages de la Guerre des Gaules dans le bassin clermontois, nouveaux apports</cite>&#160;», <i>Revue archéologique du centre de la France</i>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;53,&#8206; <time>2014</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1951-6207">1951-6207</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://racf.revues.org/2071">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-04-27" data-sort-value="2017-04-27">27 avril 2017</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=T%C3%A9moignages+de+la+Guerre+des+Gaules+dans+le+bassin+clermontois%2C+nouveaux+apports&amp;rft.jtitle=Revue+arch%C3%A9ologique+du+centre+de+la+France&amp;rft.aulast=Deberge&amp;rft.aufirst=Yann&amp;rft.date=2014&amp;rft.issn=1951-6207&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lewuillon2012"><span class="ouvrage" id="Serge_Lewuillon2012">Serge Lewuillon, <cite class="italique">Gergovie et le pays arverne</cite>, Paris, Édition du patrimoine, <time>2012</time>, 79&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7577-0159-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7577-0159-1"><span class="nowrap">978-2-7577-0159-1</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Gergovie+et+le+pays+arverne&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89dition+du+patrimoine&amp;rft.aulast=Lewuillon&amp;rft.aufirst=Serge&amp;rft.date=2012&amp;rft.tpages=79&amp;rft.isbn=978-2-7577-0159-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="MilleDarblade2012"><span class="ouvrage" id="Benoît_MilleMaria-Pia_Darblade2012">Benoît Mille et Maria-Pia Darblade, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://inha.revues.org/3909"><cite style="font-style:normal;">Le pied colossal de bronze de Clermont-Ferrand et la question de l'atelier de Zénodore</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/Institut_national_d%27histoire_de_l%27art" title="Institut national d&#39;histoire de l&#39;art">INHA</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2012-07-17" data-sort-value="2012-07-17">17 juillet 2012</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2019-01-28" data-sort-value="2019-01-28">28 janvier 2019</time>)</small></span></span>, 68 <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Maria-PiaOlivierGuyBenoît2008"><span class="ouvrage" id="Darblade-Audoin_Maria-PiaTavoso_OlivierAlfonso_GuyMille_Benoît2008">Darblade-Audoin Maria-Pia, Tavoso Olivier, Alfonso Guy et Mille Benoît, «&#160;<cite style="font-style:normal">Le pied de bronze colossal de Clermont-Ferrand</cite>&#160;», <i>Monuments et mémoires de la Fondation Eugène Piot</i>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;87,&#8206; <time>2008</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">31-68</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1148-6023">1148-6023</a></span>, <a href="/wiki/Digital_Object_Identifier" title="Digital Object Identifier">DOI</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.3406/piot.2008.1644">10.3406/piot.2008.1644</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Le+pied+de+bronze+colossal+de+Clermont-Ferrand&amp;rft.jtitle=Monuments+et+m%C3%A9moires+de+la+Fondation+Eug%C3%A8ne+Piot&amp;rft.aulast=Maria-Pia&amp;rft.aufirst=Darblade-Audoin&amp;rft.au=Tavoso+Olivier&amp;rft.au=Alfonso+Guy&amp;rft.au=Mille+Beno%C3%AEt&amp;rft.date=2008&amp;rft.pages=31-68&amp;rft.issn=1148-6023&amp;rft_id=info%3Adoi%2F10.3406%2Fpiot.2008.1644&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="F80X3D">Réné <span class="nom_auteur">Ridogon</span>, <cite class="italique">Histoire de l'Auvergne</cite>, Paris, Presses univ. de France, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;<a href="/wiki/Que_sais-je_%3F" title="Que sais-je ?">Que sais-je&#160;?</a>&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;144), <time>1948</time> (<abbr class="abbr" title="réimpression">réimpr.</abbr>&#160;1963), 127&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;31<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+l%27Auvergne&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Presses+univ.+de+France&amp;rft.aulast=Ridogon&amp;rft.aufirst=R%C3%A9n%C3%A9&amp;rft.date=1948&amp;rft.pages=31&amp;rft.tpages=127&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Boudartchouk2012"><span class="ouvrage" id="Jean-Luc_Boudartchouk2012">Jean-Luc Boudartchouk, «&#160;<cite style="font-style:normal">Processus politiques de déromanisation dans l’entité gothe des Gaules, le regnum tolosanum (413-508)</cite>&#160;», <i>Archéopages - archéologie et société</i> «&#160;Hors-Série <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;3 - Nouveaux champs de la recherche archéologique&#160;»,&#8206; <time>2012</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">158-165</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2269-9872">2269-9872</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/archeopages/713">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Processus+politiques+de+d%C3%A9romanisation+dans+l%E2%80%99entit%C3%A9+gothe+des+Gaules%2C+le+regnum+tolosanum+%28413-508%29&amp;rft.jtitle=Arch%C3%A9opages+-+arch%C3%A9ologie+et+soci%C3%A9t%C3%A9&amp;rft.aulast=Boudartchouk&amp;rft.aufirst=Jean-Luc&amp;rft.date=2012&amp;rft.pages=158-165&amp;rft.issn=2269-9872&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="ZSTXT6">André-Georges <span class="nom_auteur">Manry</span>, <cite class="italique">Histoire de l'Auvergne</cite>, Toulouse, Privat, <time>1974</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7089-1633-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7089-1633-5"><span class="nowrap">2-7089-1633-5</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-708-91633-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-708-91633-3"><span class="nowrap">978-2-708-91633-3</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;91<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+l%27Auvergne&amp;rft.place=Toulouse&amp;rft.pub=Privat&amp;rft.aulast=Manry&amp;rft.aufirst=Andr%C3%A9-Georges&amp;rft.date=1974&amp;rft.pages=91&amp;rft.isbn=2-7089-1633-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Ridogon1948"><span class="ouvrage" id="Réné_Ridogon1948">Réné <span class="nom_auteur">Ridogon</span>, <cite class="italique">Histoire de l'Auvergne</cite>, Paris, Presses univ. de France, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Que sais-je&#160;?&#160;» (<abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;144), <time>1948</time> (<abbr class="abbr" title="réimpression">réimpr.</abbr>&#160;1963), <abbr class="abbr" title="deuxième">2<sup>e</sup></abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="édition">éd.</abbr>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;27<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+l%27Auvergne&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Presses+univ.+de+France&amp;rft.edition=2&amp;rft.aulast=Ridogon&amp;rft.aufirst=R%C3%A9n%C3%A9&amp;rft.date=1948&amp;rft.pages=27&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ZSTXT6">Manry 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;94</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a> </span><span class="reference-text">CF Grégoire de Tours</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Anglade1974"><span class="ouvrage" id="Jean_Anglade1974">Jean <span class="nom_auteur">Anglade</span>, <cite class="italique">Histoire de l'Auvergne</cite>, Paris, Hachette, <time>1974</time>, 383&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-01-008102-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-01-008102-1"><span class="nowrap">2-01-008102-1</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-010-08102-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-010-08102-6"><span class="nowrap">978-2-010-08102-6</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;84<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+l%27Auvergne&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Hachette&amp;rft.aulast=Anglade&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.date=1974&amp;rft.pages=84&amp;rft.tpages=383&amp;rft.isbn=2-01-008102-1&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#F80X3D">Rigodon 1948</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;39</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ZSTXT6">Manry 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;104</span> </li> <li id="cite_note-guydanjou-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-guydanjou_41-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Les mouvements de la Paix de Dieu - <abbr class="abbr" title="Première">1<sup>re</sup></abbr>&#160;partie</i> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.encyclopedie-universelle.com/abbaye3%20-%20mutations3.html">Encyclopédie universelle</a></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Charbonnier1999"><span class="ouvrage" id="Pierre_Charbonnier1999">Pierre <span class="nom_auteur">Charbonnier</span>, <cite class="italique">Histoire de l'Auvergne&#160;: Haute et Basse-Auvergne, Bourbonnais et Velay</cite>, Clermont-Ferrand, Éd. de Borée, <time>1999</time>, 540&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-908592-98-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-908592-98-3"><span class="nowrap">2-908592-98-3</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-908-59298-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-908-59298-6"><span class="nowrap">978-2-908-59298-6</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Histoire+de+l%27Auvergne+%3A+Haute+et+Basse-Auvergne%2C+Bourbonnais+et+Velay&amp;rft.place=Clermont-Ferrand&amp;rft.pub=%C3%89d.+de+Bor%C3%A9e&amp;rft.aulast=Charbonnier&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1999&amp;rft.tpages=540&amp;rft.isbn=2-908592-98-3&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#F80X3D">Rigodon 1948</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;46</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#F80X3D">Rigodon 1948</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;60</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ZSTXT6">Manry 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;193</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="#ZSTXT6">Manry 1974</a>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;232</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Chateau,2004"><span class="ouvrage" id="Jacques_Chateau,2004">Jacques Chateau,, <cite class="italique">Charles III de Bourbon, connétable de France. Collection «&#160;Les Bourbons avant Henri IV&#160;»</cite>, <time>2004</time>, 194&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-9522570-0-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-9522570-0-0"><span class="nowrap">2-9522570-0-0</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Charles+III+de+Bourbon%2C+conn%C3%A9table+de+France.+Collection+%C2%AB+Les+Bourbons+avant+Henri+IV+%C2%BB&amp;rft.aulast=Chateau%2C&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=2004&amp;rft.tpages=194&amp;rft.isbn=2-9522570-0-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://enfantsdegergovie.wordpress.com/franc-maconnerie-clermont/">Les Enfants de Gergovie</a> Consulté le 25/02/2018</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a> </span><span class="reference-text">Loi <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;72-619 du <time class="nowrap date-lien" datetime="1972-07-05" data-sort-value="1972-07-05"><a href="/wiki/5_juillet" title="5 juillet">5</a> <a href="/wiki/Juillet_1972" title="Juillet 1972">juillet</a> <a href="/wiki/1972_en_France" title="1972 en France">1972</a></time></span> </li> <li id="cite_note-IM-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IM_51-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Info Magazine - Édition Puy-de-Dôme</i> - 30 juin 2014.</span> </li> <li id="cite_note-EX-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-EX_52-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2017"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lexpress.fr/actualite/politique/avec-rhone-alpes-c-est-une-fusion-par-defaut_1548690.html"><cite style="font-style:normal;">«&#160;Avec Rhône-Alpes, c'est une fusion par défaut&#160;»</cite></a>, sur <span class="italique"><a href="/wiki/L%27Express" title="L&#39;Express">L'Express</a></span>, <time class="nowrap" datetime="2017-01-29" data-sort-value="2017-01-29">29 janvier 2017</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-29" data-sort-value="2017-01-29">29 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-RSOB-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-RSOB_53-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://renesouchon.over-blog.com/"><i>René Souchon&#160;: Réforme territoriale, franchir le cap de la modernité&#160;!</i></a>.</span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Auvergne2017"><span class="ouvrage" id="DREAL_Auvergne2017">DREAL Auvergne, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.paysages.auvergne.gouv.fr/cartes-regionales-a605.html"><cite style="font-style:normal;">Atlas des Paysages d’Auvergne</cite></a>&#160;», <time class="nowrap" datetime="2017-08-09" data-sort-value="2017-08-09">9 août 2017</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-09-25" data-sort-value="2017-09-25">25 septembre 2017</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne.fr/content/la-limagne">Conseil régional d'Auvergne</a>, 2015</span> </li> <li id="cite_note-r0AHL93-56"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-r0AHL93_56-0">a</a> et <a href="#cite_ref-r0AHL93_56-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parc-livradois-forez.org/IMG/pdf/6_mammiferes_diag_biodiv_pnrlf_gma.pdf">Diagnostic Biodiversité du Livradois-Forez</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-03-04" data-sort-value="2017-03-04">4 mars 2017</time>.</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-rhone-alpes.developpement-durable.gouv.fr/IMG/pdf/Diapo_presentation_diag-biodiv_cle7e325f-1.pdf">Le diagnostic de la biodiversité en Auvergne</a></span> </li> <li id="cite_note-PRVA-58"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-PRVA_58-0">a</a> et <a href="#cite_ref-PRVA_58-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.parcdesvolcans.fr/Nous/Nous-vivons-dans-un-territoire/Une-biodiversite-d-exception">Site du Parc Naturel des volcans d'Auvergne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-03-01" data-sort-value="2017-03-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> mars 2017</time>.</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-livradois-forez.com/">Tourisme en Livradois-Forez</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-24" data-sort-value="2016-12-24">24 décembre 2016</time>.</span> </li> <li id="cite_note-onf-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-onf_60-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Office National des Forêts, Service départemental du Puy-de-Dôme, 1999, Panneau d’information de la forêt de Saint-Babel</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.reserves-naturelles.org/auvergne-rhone-alpes">Réserves Naturelles de France</a> consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-24" data-sort-value="2016-12-24">24 décembre 2016</time></span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a> </span><span class="reference-text">DREAL Auvergne, mars 2015</span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-rhone-alpes.developpement-durable.gouv.fr/natura-2000-en-auvergne-r1806.html">Natura 2000 en Auvergne</a></span> </li> <li id="cite_note-Site-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Site_64-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aeroport.fr/">Union des aéroports français</a></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aeroport.fr/uploads/documents/Rapport_2016.pdf?v2.1">UAF Rapport 2016</a></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="France2015"><span class="ouvrage" id="Centre_France2015">Centre <span class="nom_auteur">France</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Clermont, Lyon&#160;: les destins croisés de deux aéroports</cite>&#160;», <i>lamontagne.fr</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2015-10-19" data-sort-value="2015-10-19">19 octobre 2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lamontagne.fr/auvergne/actualite/2015/10/19/clermont-lyon-les-destins-croises-de-deux-aeroports_11630208.html">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-29" data-sort-value="2017-01-29">29 janvier 2017</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Clermont%2C+Lyon+%3A+les+destins+crois%C3%A9s+de+deux+a%C3%A9roports&amp;rft.jtitle=lamontagne.fr&amp;rft.aulast=France&amp;rft.aufirst=Centre&amp;rft.date=2015-10-19&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.viamichelin.fr/">Via Michelin</a> Estimation du temps de trajet Clermont-Ferrand - Le Cap-d'Agde.</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.viamichelin.fr/web/Itineraires?strStartLocid=31NDJ2dDMxMGNORGd1T0RVMk9EUT1jTWk0ek5URXdOdz09&amp;strDestLocid=31NDJybDAxMGNORFV1TnpjM01nPT1jTXk0d09ESTBNUT09&amp;intItineraryType=1&amp;caravaneHidden=false&amp;vh=CAR&amp;strVehicle=0&amp;itineraryCarType=0&amp;itineraryFuelType=0&amp;isFavoriseAutoroute=false&amp;isAvoidPeage=false&amp;isAvoidVignette=false&amp;isAvoidLNR=false&amp;isAvoidFrontiers=false&amp;dtmDeparture=24%2F07%2F2013&amp;distance=mi&amp;devise=1.0%7CEUR&amp;indemnite=&amp;carbCost=1.6&amp;autoConso=6.8&amp;villeConso=6&amp;routeConso=5.6%7CEUR&amp;villeConso=6&amp;isAvoidPeage=false&amp;isAvoidLNR=false"><cite style="font-style:normal;">Paris-Clermont-Ferrand</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">viamichelin.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2013-07-24" data-sort-value="2013-07-24">24 juillet 2013</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ville-rail-transports.com/dossier/VRT564_TAPTHNS-1.html">Ville Rail &amp; Transports - Dossier THNS</a> consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-07-02" data-sort-value="2017-07-02">2 juillet 2017</time></span> </li> <li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne.fr/article/plan-rail-la-region-soigne-son-reseau">«&#160;Plan Rail&#160;: la Région soigne son réseau&#160;»</a>, Conseil régional d'Auvergne.</span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.horairetrain.net/horaires-clermontferrand-lyon.html">Horaires SNCF entre Clermont-Ferrand et Lyon</a>, sur le site <i>horairetrain.net</i>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-08-16" data-sort-value="2016-08-16">16 août 2016</time>.</span> </li> <li id="cite_note-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-73">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lamontagne.fr/auvergne/actualite/2016/08/03/lignes-ferroviaires-le-cevenol-sauve-laubrac-supprime_12022532.html">«&#160;Lignes ferroviaires&#160;: le Cévenol sauvé, l'Aubrac supprimé&#160;»</a>, sur <i>lamontagne.fr</i>, 3 août 2016.</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rue89lyon.fr/2015/12/03/regionales-on-ne-parle-pas-des-trains-en-retard-et-cest-bien-dommage/">«&#160;Régionales&#160;: on ne parle pas des trains en retard, et c'est bien dommage&#160;»</a>, sur <i>Rue 89 Lyon</i>, 3 décembre 2015.</span> </li> <li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.insee.fr/fr/statistiques/1282917">INSEE</a>, consulté le 12/06/2015</span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://theudericus.free.fr/Genealogie/Arvernes/Arvernes.htm"><cite style="font-style:normal;">Les Arvernes</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">theudericus.free.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-29" data-sort-value="2017-01-29">29 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-Insee_2016-77"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-Insee_2016_77-0">a</a> <a href="#cite_ref-Insee_2016_77-1">b</a> <a href="#cite_ref-Insee_2016_77-2">c</a> <a href="#cite_ref-Insee_2016_77-3">d</a> et <a href="#cite_ref-Insee_2016_77-4">e</a></sup> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.insee.fr/fr/themes/document.asp?reg_id=10&amp;ref_id=23679%C2">Des profils de territoires contrastés en Auvergne Rhône-Alpes</a>, sur le site de <a href="/wiki/INSEE" class="mw-redirect" title="INSEE">INSEE</a>, consulté le 15 février 2016.</span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a> </span><span class="reference-text">Populations légales 2007 des régions de France métropolitaine sur le <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.insee.fr/fr/statistiques/1893198">site de l'INSEE</a></span> </li> <li id="cite_note-INSEE4-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-INSEE4_80-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://insee.fr/fr/themes/document.asp?reg_id=10&amp;ref_id=16326"><cite style="font-style:normal;">Prospectives démographiques des territoires du Puy-de-Dôme</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">insee.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-29" data-sort-value="2017-01-29">29 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-INSEE6-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-INSEE6_81-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.insee.fr/fr/statistiques/1292673">INSEE Auvergne Lettre N°86</a></span> </li> <li id="cite_note-INSEE7-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-INSEE7_82-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.insee.fr/fr/themes/tableau_local.asp?ref_id=TER&amp;millesime=2013&amp;typgeo=ANCREG&amp;typesearch=territoire&amp;codgeo=Auvergne+%2883%29&amp;territoire=OK">INSEE Séries historiques des résultats du recensement dans l'ancienne région d'Auvergne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-07-11" data-sort-value="2016-07-11">11 juillet 2016</time>.</span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Peyret2017"><span class="ouvrage" id="Pierre_Peyret2017">Pierre <span class="nom_auteur">Peyret</span>, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lamontagne.fr/clermont-ferrand/politique/2017/06/30/les-elus-de-clermont-auvergne-metropole-donnent-leur-accord-au-passage-en-metropole_12466933.html"><cite style="font-style:normal;">Les élus de Clermont Auvergne Métropole donnent leur accord au passage en métropole</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">lamontagne.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2017-06-30" data-sort-value="2017-06-30">30 juin 2017</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-07-03" data-sort-value="2017-07-03">3 juillet 2017</time>)</small></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a> </span><span class="reference-text">D'après Emmanuel Todd et Hervé Le Bras, L'invention de le France, Editions LGF 1981</span> </li> <li id="cite_note-todd-86"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-todd_86-0">a</a> et <a href="#cite_ref-todd_86-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="ToddLe_Bras2012"><span class="ouvrage" id="Emmanuel_ToddHervé_Le_Bras2012">Emmanuel Todd et Hervé Le Bras, <cite class="italique">L'invention de la France&#160;: Atlas anthropologique et politique</cite>, Gallimard, <time>2012</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-07-013643-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-07-013643-8"><span class="nowrap">978-2-07-013643-8</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-07-013643-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-07-013643-4"><span class="nowrap">2-07-013643-4</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27invention+de+la+France&amp;rft.pub=Gallimard&amp;rft.stitle=Atlas+anthropologique+et+politique&amp;rft.aulast=Todd&amp;rft.aufirst=Emmanuel&amp;rft.au=Herv%C3%A9+Le+Bras&amp;rft.date=2012&amp;rft.isbn=978-2-07-013643-8&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-pm-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-pm_87-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Mazataud1987"><span class="ouvrage" id="Pierre_Mazataud1987">Pierre Mazataud, <cite class="italique">Géopolitique d'une région&#160;: L'Auvergne</cite>, Nonette, CREER, <time>1987</time>, 242&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-902894-44-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-902894-44-9"><span class="nowrap">2-902894-44-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=G%C3%A9opolitique+d%27une+r%C3%A9gion&amp;rft.place=Nonette&amp;rft.pub=CREER&amp;rft.stitle=L%27Auvergne&amp;rft.aulast=Mazataud&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1987&amp;rft.tpages=242&amp;rft.isbn=2-902894-44-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-apln-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-apln_88-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="DrillonRicard2016"><span class="ouvrage" id="Caroline_DrillonMarie-Claire_Ricard2016">Caroline Drillon et Marie-Claire Ricard, <cite class="italique">L'Auvergne pour les Nuls</cite>, Paris, First Editions, <time>2016</time>, 392&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7540-8504-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7540-8504-5"><span class="nowrap">978-2-7540-8504-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27Auvergne+pour+les+Nuls&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=First+Editions&amp;rft.aulast=Drillon&amp;rft.aufirst=Caroline&amp;rft.au=Marie-Claire+Ricard&amp;rft.date=2016&amp;rft.tpages=392&amp;rft.isbn=978-2-7540-8504-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.insee.fr/fr/statistiques/fichier/1290600/lettre79.pdf">Les conditions de vie des jeunes auvergnats, janvier 2012</a></span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a> </span><span class="reference-text">CCI Auvergne-Rhône-Alpes, Chiffres clés de l'Allier, du Cantal, de la Hte-Loire et du Puy de Dôme.</span> </li> <li id="cite_note-OA-92"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-OA_92-0">a</a> et <a href="#cite_ref-OA_92-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.orientation.auvergne.fr/des-territoires-varies">Orientation-Auvergne consulté le 03/12/2016</a></span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.asm-rugby.com/historique-asm.html">Historique</a> sur le <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ww.asm-rugby.com">site officiel du club</a></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Plazanet2015"><span class="ouvrage" id="Julien_Plazanet2015">Julien Plazanet, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rugbyrama.fr/rugby/pro-d2/2015-2016/pro-d2-aurillac-mont-de-marsan-28-13-aurillac-decroche-sa-premiere-finale-d-accession_sto5621094/story.shtml"><cite style="font-style:normal;">PRO D2 - Aurillac - Mont-de-Marsan (28-13)&#160;: Aurillac décroche sa première finale d'accession&#160;!</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">rugbyrama.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2015-05-28" data-sort-value="2015-05-28">28 mai 2015</time></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2020">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.les10meilleurs.fr/les-10-meilleurs-clubs-de-rugby-francais/"><cite style="font-style:normal;">Les 10 meilleurs clubs champions de France de rugby</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Les10meilleurs.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2020-10-21" data-sort-value="2020-10-21">21 octobre 2020</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-06-12" data-sort-value="2023-06-12">12 juin 2023</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2022">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://statfootballclubfrance.fr/classement-club-france.php"><cite style="font-style:normal;">classement-club-france</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Stat Football Club France</span>, <time class="nowrap" datetime="2022-06-04" data-sort-value="2022-06-04">4 juin 2022</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2023-06-12" data-sort-value="2023-06-12">12 juin 2023</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-SA-97"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-SA_97-0">a</a> et <a href="#cite_ref-SA_97-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sports-auvergne.fr/athletisme/piste/2016/01/18/le-clermont-athletisme-premier-club-de-france_11742860.html">Sport-Auvergne.fr</a> consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-20" data-sort-value="2016-12-20">20 décembre 2016</time>.</span> </li> <li id="cite_note-lmcf-98"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-lmcf_98-0">a</a> et <a href="#cite_ref-lmcf_98-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lamontagne.fr/pratique/le-groupe.html">La Montagne</a> consulté le 02/04/2017</span> </li> <li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://100ansderadio.free.fr/HistoiredelaRadio/_Auvergne/Sommaire.html">100 ans de Radio</a>.</span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2015">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lamontagne.fr/clermont-ferrand/vie-pratique-consommation/2015/10/12/en-auvergne-et-rhone-alpes-les-audiences-des-radios-sont-assez-differentes_11619915.html"><cite style="font-style:normal;">En Auvergne et Rhône-Alpes, les audiences des radios sont assez différentes</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">lamontagne.fr</span>, <time class="nowrap" datetime="2015-10-12" data-sort-value="2015-10-12">12 octobre 2015</time></span>.</span> </li> <li id="cite_note-schoop-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-schoop_101-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.schoop.fr/ficheradio.php?id_radio=1118">SchooP.fr consulté le 13/04/2017</a></span> </li> <li id="cite_note-so-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-so_102-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.radiorva.com/">Site officiel de la radio RVA</a> (consulté le 13 avril 2017).</span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lamontagne.fr/clermont-ferrand/education/2017/02/24/370-millions-deuros-pour-luniversite-clermont-auvergne-qui-obtient-le-label-i-site_12297816.html">La Montagne.fr 24/02/2017</a></span> </li> <li id="cite_note-ANM-104"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-ANM_104-0">a</a> et <a href="#cite_ref-ANM_104-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-business.fr/creatif">Auvergne Nouveau Monde 2011</a>.</span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ac-clermont.fr/statistiques/"><cite style="font-style:normal;">Statistiques</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Académie de Clermont-Ferrand</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-106"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-106">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.insee.fr/fr/publications-et-services/sommaire.asp?reg_id=10&amp;ref_id=AUIND1"><cite style="font-style:normal;">L'industrie en Auvergne</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">insee.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tresor.economie.gouv.fr/1786_le-recul-de-lemploi-industriel-en-france-de-1980-a-2007-quelle-est-la-realite-"><cite style="font-style:normal;">Le recul de l’emploi industriel en France de 1980 à 2007&#160;: quelle est la réalité&#160;?</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">tresor.economie.gouv.fr</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.groupe-omerin.com/"><cite style="font-style:normal;">Câblerie OMERIN - Ambert</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">groupe-omerin.com</span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2021">«&#160;<cite style="font-style:normal">Comment Michelin veut protéger son marché du pneu</cite>&#160;», <i>Le Monde</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2021-11-26" data-sort-value="2021-11-26">26 novembre 2021</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lemonde.fr/economie/article/2021/11/26/comment-michelin-veut-proteger-son-marche-du-pneu_6103780_3234.html">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2024-01-22" data-sort-value="2024-01-22">22 janvier 2024</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Comment+Michelin+veut+prot%C3%A9ger+son+march%C3%A9+du+pneu&amp;rft.jtitle=Le+Monde&amp;rft.date=2021-11-26&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.journaldunet.com/economie/reportage/les-sieges-sociaux-des-entreprises-du-cac-40/societe-generale-deux-tours-a-la-defense.shtml">Journal du Net</a></span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2014">«&#160;<cite style="font-style:normal">Villes-entreprises&#160;: Clermont-Ferrand et l’empire Michelin</cite>&#160;», <i>L'Usine Nouvelle</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2014-07-21" data-sort-value="2014-07-21">21 juillet 2014</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.usinenouvelle.com/article/villes-entreprises-clermont-ferrand-et-l-empire-michelin.N274910">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Villes-entreprises+%3A+Clermont-Ferrand+et+l%E2%80%99empire+Michelin&amp;rft.jtitle=L%27Usine+Nouvelle&amp;rft.date=2014-07-21&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-114"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-114">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2014">«&#160;<cite style="font-style:normal">La pharma soigne son avenir</cite>&#160;», <i>L'Usine Nouvelle</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2014-05-08" data-sort-value="2014-05-08">8 mai 2014</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.usinenouvelle.com/article/la-pharma-soigne-son-avenir.N259910">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=La+pharma+soigne+son+avenir&amp;rft.jtitle=L%27Usine+Nouvelle&amp;rft.date=2014-05-08&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-115"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-115">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.legrandclermont.com/sites/default/files/files/sant%C3%A9%20%26%20biotechnologies.pdf">Le grand clermont 2016</a></span> </li> <li id="cite_note-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-116">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><span class="noarchive">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gimra.info/content/presentation-du-gimra"><cite style="font-style:normal; color:var(--color-link-red, #d73333);">Présentation du GIMRA</cite></a>&#160;»<sup class="plainlinks">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/http://www.gimra.info/content/presentation-du-gimra">Archive.org</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.gimra.info/content/presentation-du-gimra">Wikiwix</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/http://www.gimra.info/content/presentation-du-gimra">Archive.is</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://webcache.googleusercontent.com/search?hl=fr&amp;q=cache:http://www.gimra.info/content/presentation-du-gimra">Google</a> • <a href="/wiki/Projet:Correction_des_liens_externes#J&#39;ai_trouvé_un_lien_mort,_que_faire_?" title="Projet:Correction des liens externes">Que faire&#160;?</a>)</sup></span>, sur <span class="italique">gimra.info</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.institut-metiersdart.org/metiers-d-art/metal/coutelier"><cite style="font-style:normal;">Coutelier&#160;: Fiche métier coutelier, métier de coutelier</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">institut-metiersdart.org</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2016">«&#160;<cite style="font-style:normal">Thiers, capitale mondiale du couteau</cite>&#160;», <i>Franceinfo</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2016-05-11" data-sort-value="2016-05-11">11 mai 2016</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.francetvinfo.fr/replay-radio/c-est-mon-epoque/thiers-capitale-mondiale-du-couteau_1782793.html">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-06-01" data-sort-value="2018-06-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> juin 2018</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Thiers%2C+capitale+mondiale+du+couteau&amp;rft.jtitle=Franceinfo&amp;rft.date=2016-05-11&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Colonna_d&#39;Istria2012"><span class="ouvrage" id="Geneviève_Colonna_d&#39;Istria2012">Geneviève <span class="nom_auteur">Colonna d'Istria</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Auvergne&#160;: Issoire se sent pousser des ailes</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/L%27Usine_nouvelle" title="L&#39;Usine nouvelle">L'Usine nouvelle</a></i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2012-09-20" data-sort-value="2012-09-20">20 septembre 2012</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.usinenouvelle.com/article/auvergne-issoire-se-sent-pousser-des-ailes.N182315">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2014-06-22" data-sort-value="2014-06-22">22 juin 2014</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Auvergne+%3A+Issoire+se+sent+pousser+des+ailes&amp;rft.jtitle=L%27Usine+nouvelle&amp;rft.aulast=Colonna+d%27Istria&amp;rft.aufirst=Genevi%C3%A8ve&amp;rft.date=2012-09-20&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="OMERIN"><span class="ouvrage" id="Groupe_OMERIN">Groupe OMERIN, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.groupe-omerin.com/presentation-du-groupe-omerin"><cite style="font-style:normal;">Site officiel du groupe OMERIN</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">groupe-omerin.com</span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2018">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.groupe-omerin.com/presentation-du-groupe-omerin"><cite style="font-style:normal;">Présentation du groupe OMERIN</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">groupe-omerin.com</span>, <time>2018</time> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2021-03-05" data-sort-value="2021-03-05">5 mars 2021</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-CES-123"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-CES_123-0">a</a> et <a href="#cite_ref-CES_123-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.observatoire-emploi-auvergne.fr/sites/www.observatoire-emploi-auvergne.fr/files/doc/fichier/diagnostic_socio-economique_de_la_region_auvergne_aout_2015_0.pdf">Pole emploi Auvergne, aout 2015</a></span> </li> <li id="cite_note-ABagro-124"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-ABagro_124-0">a</a> <a href="#cite_ref-ABagro_124-1">b</a> et <a href="#cite_ref-ABagro_124-2">c</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><span class="noarchive">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-business.fr/agroalimentaire"><cite style="font-style:normal; color:var(--color-link-red, #d73333);">Agroalimentaire en Auvergne, développement des entreprises</cite></a>&#160;»<sup class="plainlinks">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/http://www.auvergne-business.fr/agroalimentaire">Archive.org</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.auvergne-business.fr/agroalimentaire">Wikiwix</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/http://www.auvergne-business.fr/agroalimentaire">Archive.is</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://webcache.googleusercontent.com/search?hl=fr&amp;q=cache:http://www.auvergne-business.fr/agroalimentaire">Google</a> • <a href="/wiki/Projet:Correction_des_liens_externes#J&#39;ai_trouvé_un_lien_mort,_que_faire_?" title="Projet:Correction des liens externes">Que faire&#160;?</a>)</sup></span>, sur <span class="italique">Auvergne Business&#160;: Agence Régionale de Développement Economique</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://auvergne-rhone-alpes.direccte.gouv.fr/sites/auvergne-rhone-alpes.direccte.gouv.fr/IMG/pdf/l_industrie_en_auvergne_-_dossier_direccte_-_insee_-_2015.pdf">INSEE L'industrie en Auvergne-Agroalimentaire</a></span> </li> <li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.agritechnique.com/limagrain.php"><cite style="font-style:normal;">Limagrain</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">agritechnique.com</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.limagrain.com/fr/notre-groupe-un-groupe-cooperatif-guide-par-une-culture-agricole-et-scientifique"><cite style="font-style:normal;">Un groupe coopératif guidé par une culture agricole et scientifique</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">limagrain.com</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-13" data-sort-value="2016-12-13">13 décembre 2016</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fromages-aop-auvergne.com/nos-appellations/">Fromage AOP d'Auvergne</a></span> </li> <li id="cite_note-pdra-129"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-pdra_129-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne.fr/upload/PDR-VF1_Auvergne.pdf">Programme de développement rural Auvergne</a>, 2014</span> </li> <li id="cite_note-ccta-130"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-ccta_130-0">a</a> <a href="#cite_ref-ccta_130-1">b</a> <a href="#cite_ref-ccta_130-2">c</a> <a href="#cite_ref-ccta_130-3">d</a> et <a href="#cite_ref-ccta_130-4">e</a></sup> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF)">[PDF]</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pro.auvergne-tourisme.info/docs/2116-1-chiffres-cles-du-tourisme-en-auvergne-edition-2015.pdf">Auvergne Nouveau Monde - Chiffres clés du tourisme 2014</a></span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="France2018"><span class="ouvrage" id="Centre_France2018">Centre <span class="nom_auteur">France</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Environnement - La Chaîne des puys inscrite au patrimoine mondial de l'Unesco</cite>&#160;», <i>lamontagne.fr</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2018-07-02" data-sort-value="2018-07-02">2 juillet 2018</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lamontagne.fr/clermont-ferrand/economie/tourisme/2018/07/02/la-chaine-des-puys-inscrite-au-patrimoine-mondial-de-l-unesco_12909621.html">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-07-02" data-sort-value="2018-07-02">2 juillet 2018</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Environnement+-+La+Cha%C3%AEne+des+puys+inscrite+au+patrimoine+mondial+de+l%27Unesco&amp;rft.jtitle=lamontagne.fr&amp;rft.aulast=France&amp;rft.aufirst=Centre&amp;rft.date=2018-07-02&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2018">«&#160;<cite style="font-style:normal">La Chaîne des Puys - faille de Limagne classée au patrimoine mondial de l'UNESCO</cite>&#160;», <i>France Bleu</i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2018-07-02" data-sort-value="2018-07-02">2 juillet 2018</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.francebleu.fr/infos/climat-environnement/la-chaine-des-puys-faille-de-limagne-classee-au-patrimoine-mondial-de-l-unesco-1530200682">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2018-07-02" data-sort-value="2018-07-02">2 juillet 2018</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=La+Cha%C3%AEne+des+Puys+-+faille+de+Limagne+class%C3%A9e+au+patrimoine+mondial+de+l%27UNESCO&amp;rft.jtitle=France+Bleu&amp;rft.date=2018-07-02&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-134">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Comité_Régional_de_Développement_Touristique_d&#39;Auvergne">Comité Régional de Développement Touristique d'Auvergne, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-tourisme.info/brochures//auvergne-hiver-2015-2016/tourisme-BROCHAUV000V504JJ0-1.html"><cite style="font-style:normal;">AUVERGNE HIVER 2015-2016, Brochures</cite></a>&#160;» <abbr class="abbr indicateur-format format-pdf" title="Document au format Portable Document Format (PDF) d&#39;Adobe">&#91;PDF&#93;</abbr>, sur <span class="italique">auvergne-tourisme.info</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-11-02" data-sort-value="2016-11-02">2 novembre 2016</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-135">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bouchez2015"><span class="ouvrage" id="Emmanuelle_Bouchez2015">Emmanuelle Bouchez, «&#160;<cite style="font-style:normal">Arts de la rue&#160;: les meilleurs festivals de 2015</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/T%C3%A9l%C3%A9rama" title="Télérama">Télérama</a></i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2015-06-03" data-sort-value="2015-06-03">3 juin 2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.telerama.fr/festivals-ete/2015/arts-de-la-rue-les-meilleurs-festivals-de-2015,126915.php">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Arts+de+la+rue+%3A+les+meilleurs+festivals+de+2015&amp;rft.jtitle=T%C3%A9l%C3%A9rama&amp;rft.aulast=Bouchez&amp;rft.aufirst=Emmanuelle&amp;rft.date=2015-06-03&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><span class="noarchive">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.francefestivals.com/fr/les-festivals/decouvrir-nos-festivals/festival-de-la-chaise-dieu_31"><cite style="font-style:normal; color:var(--color-link-red, #d73333);">Découvrir nos Festivals de musique et du spectacle vivant - Les Festivals</cite></a>&#160;»<sup class="plainlinks">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/http://www.francefestivals.com/fr/les-festivals/decouvrir-nos-festivals/festival-de-la-chaise-dieu_31">Archive.org</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://www.francefestivals.com/fr/les-festivals/decouvrir-nos-festivals/festival-de-la-chaise-dieu_31">Wikiwix</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/http://www.francefestivals.com/fr/les-festivals/decouvrir-nos-festivals/festival-de-la-chaise-dieu_31">Archive.is</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://webcache.googleusercontent.com/search?hl=fr&amp;q=cache:http://www.francefestivals.com/fr/les-festivals/decouvrir-nos-festivals/festival-de-la-chaise-dieu_31">Google</a> • <a href="/wiki/Projet:Correction_des_liens_externes#J&#39;ai_trouvé_un_lien_mort,_que_faire_?" title="Projet:Correction des liens externes">Que faire&#160;?</a>)</sup></span>, sur <span class="italique">francefestivals.com</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cultures-traditions.org/Qui-sommes-nous_a25.html">Cultures du monde consulté le 09/01/2017</a></span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Dabert2012"><span class="ouvrage" id="Anne-Laure_Dabert2012">Anne-Laure Dabert, «&#160;<cite style="font-style:normal">Bilan du <abbr class="abbr" title="Vingt-septième">27<sup>e</sup></abbr> Roi de l'oiseau</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/La_Montagne_(journal)" title="La Montagne (journal)">La Montagne</a></i>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2012-09-22" data-sort-value="2012-09-22">22 septembre 2012</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lamontagne.fr/puy-en-velay/loisirs/art-litterature/2012/09/22/le-bilan-du-27e-roi-de-loiseau-est-positif-le-public-est-fidele-et-les-spectacles-seduisent_1274242.html">lire en ligne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-08-21" data-sort-value="2017-08-21">21 août 2017</time>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Bilan+du+27e+Roi+de+l%27oiseau&amp;rft.jtitle=La+Montagne&amp;rft.aulast=Dabert&amp;rft.aufirst=Anne-Laure&amp;rft.date=2012-09-22&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-139"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-139">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2009"><cite class="italique">L'occitan… Qu'es aquo&#160;?</cite>, <a href="/wiki/Institut_d%27Estudis_Occitans" class="mw-redirect" title="Institut d&#39;Estudis Occitans">Institut d'Estudis Occitans</a>, <time>2009</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://ieo-oc.org/IMG/pdf/quesaoiFrVpdf.pdf">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27occitan%E2%80%A6+Qu%27es+aquo+%3F&amp;rft.pub=Institut+d%27Estudis+Occitans&amp;rft.date=2009&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Pierre_Bec" title="Pierre Bec">Pierre Bec</a> <i>La Langue occitane</i> (<a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">Presses universitaires de France</a>, collection <a href="/wiki/Que_sais-je_%3F" title="Que sais-je ?">Que sais-je&#160;?</a> <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;1059, 128 pages (1963, <abbr class="abbr" title="Cinquième">5<sup>e</sup></abbr> édition 1986, <abbr class="abbr" title="Sixième">6<sup>e</sup></abbr> édition corrigée janvier 1995, <i>épuisé</i>) <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-1303-9639-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-1303-9639-9"><span class="nowrap">2-1303-9639-9</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bonnaud2008"><span class="ouvrage" id="Pierre_Bonnaud2008"><a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Systèmes de relations géohistoriques de l'Auvergne</cite>&#160;», <i>Bïzà Neirà</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;138,&#8206; <time>2008</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0398-9453">0398-9453</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Syst%C3%A8mes+de+relations+g%C3%A9ohistoriques+de+l%27Auvergne&amp;rft.jtitle=B%C3%AFz%C3%A0+Neir%C3%A0&amp;rft.issue=138&amp;rft.aulast=Bonnaud&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=2008&amp;rft.issn=0398-9453&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-dla-142"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-dla_142-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bonnaud2003"><span class="ouvrage" id="Pierre_Bonnaud2003"><a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a>, <cite class="italique">De l'Auvergne&#160;: un fil d'Ariane pour aller de la confédération arverne au <abbr class="abbr" title="Troisième">III<sup>e</sup></abbr> millénaire&#160;: essai</cite>, Nonette, Créer, <time>2003</time>, 318&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-84819-001-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-84819-001-9"><span class="nowrap">2-84819-001-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=De+l%27Auvergne+%3A+un+fil+d%27Ariane+pour+aller+de+la+conf%C3%A9d%C3%A9ration+arverne+au+IIIe+mill%C3%A9naire+%3A+essai&amp;rft.place=Nonette&amp;rft.pub=Cr%C3%A9er&amp;rft.aulast=Bonnaud&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=2003&amp;rft.tpages=318&amp;rft.isbn=2-84819-001-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="2022">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://atlas.limsi.fr/?tab=cro"><cite style="font-style:normal;">Atlas sonore des langues régionales de France - Zone du Croissant</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">atlas.limsi.fr&#160;; site officiel de l'Atlas sonore des langues régionales de France</span>, Paris, <a href="/wiki/CNRS" class="mw-redirect" title="CNRS">CNRS</a>, <time>2022</time></span>.</span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sumien2009"><span class="ouvrage" id="Domergue_Sumien2009"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr> Domergue Sumien, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="oc">Classificacion dei dialèctes occitans</cite>&#160;», <i><span class="lang-oc" lang="oc">Linguistica occitana</span></i>, <a href="/wiki/Montpellier" title="Montpellier">Montpellier</a>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;7,&#8206; <time>2009</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1773-0538">1773-0538</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://revistadoc.com/wp-content/uploads/2013/07/Linguistica-occitana-7-Sumien.pdf">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Classificacion+dei+dial%C3%A8ctes+occitans&amp;rft.jtitle=Linguistica+occitana&amp;rft.aulast=Sumien&amp;rft.aufirst=Domergue&amp;rft.date=2009&amp;rft.volume=7&amp;rft.issn=1773-0538&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-145">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sumien2006"><span class="ouvrage" id="Domergue_Sumien2006">Domergue Sumien, <cite class="italique">La standardisation pluricentrique de l’occitan: Nouvel enjeu sociolinguistique, développement du lexique et de la morphologie</cite>, <a href="/wiki/Turnhout" title="Turnhout">Turnhout</a>, <a href="/wiki/Brepols" title="Brepols">Brepols</a>, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Publications de l'Association Internationale d'Etudes Occitanes&#160;», <time>2006</time>, 514&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-503-51989-0" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-503-51989-0"><span class="nowrap">978-2-503-51989-0</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.brepolsonline.net/doi/book/10.1484/M.PAIEO-EB.5.112500">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+standardisation+pluricentrique+de+l%E2%80%99occitan%3A+Nouvel+enjeu+sociolinguistique%2C+d%C3%A9veloppement+du+lexique+et+de+la+morphologie&amp;rft.place=Turnhout&amp;rft.pub=Brepols&amp;rft.aulast=Sumien&amp;rft.aufirst=Domergue&amp;rft.date=2006&amp;rft.tpages=514&amp;rft.isbn=978-2-503-51989-0&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bec1972"><span class="ouvrage" id="Pierre_Bec1972"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr> <a href="/wiki/Pierre_Bec" title="Pierre Bec">Pierre Bec</a>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="oc">Per une dinamica novèla de la lenga de referéncia&#160;: dialectalitat de basa e diasistèma occitan</cite>&#160;», <i><span class="lang-oc" lang="oc">Annales de l'Institut d'études occitanes</span></i>, <a href="/wiki/Institut_d%27%C3%A9tudes_occitanes" title="Institut d&#39;études occitanes">Institut d'études occitanes</a>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;II, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;6,&#8206; <time>1972</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">42-44</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0180-4200">0180-4200</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Per+une+dinamica+nov%C3%A8la+de+la+lenga+de+refer%C3%A9ncia+%3A+dialectalitat+de+basa+e+diasist%C3%A8ma+occitan&amp;rft.jtitle=Annales+de+l%27Institut+d%27%C3%A9tudes+occitanes&amp;rft.issue=6&amp;rft.aulast=Bec&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1972&amp;rft.volume=II&amp;rft.pages=42-44&amp;rft.issn=0180-4200&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="d&#39;occitan_de_l&#39;université_Paul-Valéry"><span class="ouvrage" id="Département_d&#39;occitan_de_l&#39;université_Paul-Valéry">Département d'occitan de l'université Paul-Valéry, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.univ-montp3.fr/uoh/occitan/une_langue/co/module_L_occitan_une%20langue_12.html"><cite style="font-style:normal;">Découpage supradialectal de l'occitan</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">univ-montp3.fr&#160;; site officiel de l'<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Paul-Val%C3%A9ry" class="mw-redirect" title="Université Paul-Valéry">Université Paul-Valéry</a></span>, <a href="/wiki/Montpellier" title="Montpellier">Montpellier</a></span></span>&#160;: <span class="citation">«&#160;L'espace arverno-méditerranéen se caractérise par l'absence de bétacisme, la réalisation occlusive de [b], [d], [g], une tendance plus forte à la semi-nasalisation (pouvant aller jusqu'à la nasalisation complète dans les zones septentrionales), une tendance à l'évolution des oppositions entre rhotiques (/R/~/r/ ou uniformisation en /r/ o /R/).&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sumien2014"><span class="ouvrage" id="Domergue_Sumien2014"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr> Domergue Sumien, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="oc">La plaça de Borbonés en Occitània</cite>&#160;», <i><span class="lang-oc" lang="oc"><a href="/wiki/Jornalet" title="Jornalet">Jornalet</a></span></i>, <a href="/wiki/Barcelone" title="Barcelone">Barcelone</a>, Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha (ADÒC),&#8206; <time class="nowrap" datetime="2014-05-12" data-sort-value="2014-05-12">12 mai 2014</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2385-4510">2385-4510</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/943/la-placa-de-borbones-en-occitania">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=La+pla%C3%A7a+de+Borbon%C3%A9s+en+Occit%C3%A0nia&amp;rft.jtitle=Jornalet&amp;rft.aulast=Sumien&amp;rft.aufirst=Domergue&amp;rft.date=2014-05-12&amp;rft.issn=2385-4510&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bonnemason,_Jean-Pierre_Cavaillé2019"><span class="ouvrage" id="Bénédicte_Bonnemason,_Jean-Pierre_Cavaillé2019">Bénédicte Bonnemason, Jean-Pierre Cavaillé, «&#160;<cite style="font-style:normal">«&#160;Džijás dur i mérepén&#160;»&#160;: «&#160;Il y a eu un meurtre&#160;». Présentation d’une version manouche du conte-type La Bête à sept têtes (T. 300) recueillie en 2018 en Creuse</cite>&#160;», <i>Cahiers de Littérature Orale</i>, Paris, <a href="/wiki/Institut_national_des_langues_et_civilisations_orientales" title="Institut national des langues et civilisations orientales">Institut national des langues et civilisations orientales</a>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;85 «&#160;Éclats de paroles&#160;»,&#8206; <time>2019</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">163-182</span> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/clo/5984">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=%C2%AB+D%C5%BEij%C3%A1s+dur+i+m%C3%A9rep%C3%A9n+%C2%BB+%3A+%C2%AB+Il+y+a+eu+un+meurtre+%C2%BB.+Pr%C3%A9sentation+d%E2%80%99une+version+manouche+du+conte-type+La+B%C3%AAte+%C3%A0+sept+t%C3%AAtes+%28T.+300%29+recueillie+en+2018+en+Creuse&amp;rft.jtitle=Cahiers+de+Litt%C3%A9rature+Orale&amp;rft.au=B%C3%A9n%C3%A9dicte+Bonnemason%2C+Jean-Pierre+Cavaill%C3%A9&amp;rft.date=2019&amp;rft.volume=85&amp;rft.pages=163-182&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Rogier2021"><span class="ouvrage" id="Estève_Rogier2021"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr> Estève Rogier, «&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://jornal.aprene.org/Jorn9/?p=565"><cite style="font-style:normal;" lang="oc">Un collectatge de lenga romaní auvernhata</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Aprene&#160;!</span>, <time class="nowrap" datetime="2021-02-12" data-sort-value="2021-02-12">12 février 2021</time></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-151">↑</a> </span><span class="reference-text">Joseph Valet&#160;: <i>Grammaire du manouche tel qu’on le parle en Auvergne</i>, Clermont-Ferrand, 1984&#160;; <i>Vocabulaire des Manouches d'Auvergne</i>, Clermont-Ferrand, 1986&#160;; <i>Contes manouches&#160;: recueil et traductions</i>, vol. 1 (1988), vol. 2 (1991), vol. 3 (1994), Clermont-Ferrand.</span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sumien2014"><span class="ouvrage" id="Domergue_Sumien2014"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr> Domergue Sumien, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="oc">Lo nòrd-occitan: mites e realitats (II)</cite>&#160;», <i><span class="lang-oc" lang="oc"><a href="/wiki/Jornalet" title="Jornalet">Jornalet</a></span></i>, <a href="/wiki/Barcelone" title="Barcelone">Barcelone</a>, Associacion entara Difusion d'Occitània en Catalonha (ADÒC),&#8206; <time class="nowrap" datetime="2014-03-03" data-sort-value="2014-03-03">3 mars 2014</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2385-4510">2385-4510</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/859/lo-nord-occitan-mites-e-realitats-ii">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Lo+n%C3%B2rd-occitan%3A+mites+e+realitats+%28II%29&amp;rft.jtitle=Jornalet&amp;rft.aulast=Sumien&amp;rft.aufirst=Domergue&amp;rft.date=2014-03-03&amp;rft.issn=2385-4510&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Walter1994"><span class="ouvrage" id="Henriette_Walter1994"><a href="/wiki/Henriette_Walter" title="Henriette Walter">Henriette Walter</a>, <cite class="italique">L'aventure des langues en Occident: Leur origine, leur histoire, leur géographie</cite>, Paris, <a href="/wiki/%C3%89ditions_Robert_Laffont" title="Éditions Robert Laffont">Éditions Robert Laffont</a>, <time>1994</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782724290554" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782724290554"><span class="nowrap">9782724290554</span></a>, <a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale_de_France" title="Bibliothèque nationale de France">BNF</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb35853879p.public">35853879</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=q-G-k_0ZJncC&amp;pg=PT227&amp;lpg=PT227&amp;dq=henriette+walter+occitan+auvergnat&amp;source=bl&amp;ots=Dk-N5Vrz4K&amp;sig=ACfU3U3DlhDihslbtF6huAGkHKFbpAng3g&amp;hl=fr&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwilmdnmxqHoAhWG34UKHXO_BLg4ChDoATAHegQICxAB#v=onepage&amp;q=henriette%20walter%20occitan%20auvergnat&amp;f=false">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27aventure+des+langues+en+Occident%3A+Leur+origine%2C+leur+histoire%2C+leur+g%C3%A9ographie&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Robert+Laffont&amp;rft.aulast=Walter&amp;rft.aufirst=Henriette&amp;rft.date=1994&amp;rft.isbn=9782724290554&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>&#160;:<blockquote><p>«&#160;Nord-occitan (limousin, auvergnat, provençal alpin)&#160;»</p></blockquote></span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a> </span><span class="reference-text">Henri Guiter, <span class="citation">«&#160;Sur l'Atlas Linguistique de l'Auvergne et du Limousin&#160;»</span>. <i>Revue de Linguistique Romane</i> <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;55, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_la_M%C3%A9diterran%C3%A9e" title="Presses universitaires de la Méditerranée">Presses universitaires de la Méditerranée</a> (<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Paul-Val%C3%A9ry-Montpellier" class="mw-redirect" title="Université Paul-Valéry-Montpellier">Université Paul-Valéry</a>), <a href="/wiki/Montpellier" title="Montpellier">Montpellier</a>, 1991, p. 101-118.</span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Hans_Goebl" title="Hans Goebl">Hans Goebl</a>, "Regards dialectométriques sur les données de l'Atlas linguistique de la France (ALF). Relations quantitatives et structures de profondeur", <i>Estudis Romànics</i>, <a href="/wiki/Universit%C3%A9_de_Barcelone" title="Université de Barcelone">Université de Barcelone</a>, Barcelone, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;25, 2003, pp.59-120</span> </li> <li id="cite_note-Allières-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Allières_156-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Allières2001"><span class="ouvrage" id="Jacques_Allières2001"><a href="/wiki/Jacques_Alli%C3%A8res" title="Jacques Allières">Jacques Allières</a>, <cite class="italique">Manuel de linguistique romane</cite>, Paris, Honoré Champion, <time>2001</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Manuel+de+linguistique+romane&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Honor%C3%A9+Champion&amp;rft.aulast=Alli%C3%A8res&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.date=2001&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-ronjat2-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ronjat2_157-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Ronjat1941"><span class="ouvrage" id="Jules_Ronjat1941"><a href="/wiki/Jules_Ronjat" title="Jules Ronjat">Jules Ronjat</a>, <cite class="italique">Grammaire istorique <i>[sic]</i> des parlers provençaux modernes</cite>, <abbr class="abbr" title="tome">t.</abbr>&#160;<abbr class="abbr" title="4"><span class="romain" style="text-transform:uppercase">IV</span></abbr>&#160;: <span class="italique">Dialectes</span>, <a href="/wiki/Montpellier" title="Montpellier">Montpellier</a>, Société d'études romanes, <time>1941</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Grammaire+istorique+%27%27%5Bsic%5D%27%27+des+parlers+proven%C3%A7aux+modernes&amp;rft.place=Montpellier&amp;rft.pub=Soci%C3%A9t%C3%A9+d%27%C3%A9tudes+romanes&amp;rft.aulast=Ronjat&amp;rft.aufirst=Jules&amp;rft.date=1941&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-158"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-158">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Teulat1981"><span class="ouvrage" id="Roger_Teulat1981"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr> Roger <span class="nom_auteur">Teulat</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="oc">Per una definicion d'un espaci occitan del centre-nòrd (auvernhat)</cite>&#160;», <i><span class="lang-oc" lang="oc">Quasèrns de Lingüistica Occitana</span></i>, <a href="/wiki/Beaumont_(Puy-de-D%C3%B4me)" title="Beaumont (Puy-de-Dôme)">Beaumont</a>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;10,&#8206; <time>1981</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0338-2419">0338-2419</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Per+una+definicion+d%27un+espaci+occitan+del+centre-n%C3%B2rd+%28auvernhat%29&amp;rft.jtitle=Quas%C3%A8rns+de+Ling%C3%BCistica+Occitana&amp;rft.issue=10&amp;rft.aulast=Teulat&amp;rft.aufirst=Roger&amp;rft.date=1981&amp;rft.issn=0338-2419&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Observatory1999-2000"><span class="ouvrage" id="Linguasphere_Observatory1999-2000"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Observatoire_linguistique" title="Observatoire linguistique">Linguasphere Observatory</a>, <cite class="italique" lang="en">The Linguasphere Register&#160;: The indo-european phylosector</cite>, Linguasphere Observatory, 1999-2000 <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.linguasphere.info/lcontao/tl_files/pdf/master/OL-SITE%201999-2000%20MASTER%20ONE%20Sectors%205-Zones%2050-54.pdf">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=The+Linguasphere+Register&amp;rft.pub=Linguasphere+Observatory&amp;rft.stitle=The+indo-european+phylosector&amp;rft.aulast=Observatory&amp;rft.aufirst=Linguasphere&amp;rft.date=2000&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a> </span><span class="reference-text">Philippe Olivier et <a href="/wiki/Jean-Pierre_Chambon_(linguiste)" title="Jean-Pierre Chambon (linguiste)">J.-P. Chambon</a> (<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Sorbonne-Nouvelle" title="Université Sorbonne-Nouvelle">Université Paris-La Sorbonne</a>), «&#160;L’histoire linguistique de l’Auvergne et du Velay, notes pour une synthèse provisoire&#160;», <i>Travaux de linguistique et de philologie</i>, XXXVIII, Paris, 2000, pp. 83-153. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1148-6236">1148-6236</a></span>)</small></span> </li> <li id="cite_note-161"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-161">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Raymond_Four&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Raymond Four (page inexistante)">Raymond Four</a>, «&#160;Phonétique occitanienne (dialecte d’Aurillac)&#160;», <i>Revue de la Haute Auvergne</i>, <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_de_la_Haute-Auvergne" title="Société de la Haute-Auvergne">Société de la Haute-Auvergne</a>, Aurillac, 1904, rééditée par l'Institut d'études occitanes de Paris (2016), <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ieoparis.free.fr/delo/Raymond%20FOUR.%20Phon%e9tique%20occitanienne.pdf">lire en ligne</a>.</span> </li> <li id="cite_note-162"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-162">↑</a> </span><span class="reference-text">Jean Lhermet, <i>Contribution à la lexicologie du Dialecte aurillacois, thèse complémentaire, Paris, Société de publications romanes et françaises, 1931, et Laffitte reprint 1978.</i></span> </li> <li id="cite_note-163"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-163">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Boula_de_Mareüil,_Gilles_Adda,_Lori_Lamel2021"><span class="ouvrage" id="Philippe_Boula_de_Mareüil,_Gilles_Adda,_Lori_Lamel2021">Philippe Boula de Mareüil, Gilles Adda, Lori Lamel, «&#160;<cite style="font-style:normal">Comparaison dialectométriques de parlers du Croissant avec d’autres parlers d’oc et d’oïl</cite>&#160;», <i>Le Croissant linguistique entre oc, oïl et francoprovençal&#160;: des mots à la grammaire, des parlers aux aires</i>, Paris, <a href="/wiki/L%27Harmattan" class="mw-redirect" title="L&#39;Harmattan">L'Harmattan</a>,&#8206; <time>2021</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-343-23050-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-343-23050-4"><span class="nowrap">978-2-343-23050-4</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://hal.archives-ouvertes.fr/hal-03318765/document">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Comparaison+dialectom%C3%A9triques+de+parlers+du+Croissant+avec+d%E2%80%99autres+parlers+d%E2%80%99oc+et+d%E2%80%99o%C3%AFl&amp;rft.jtitle=Le+Croissant+linguistique+entre+oc%2C+o%C3%AFl+et+francoproven%C3%A7al+%3A+des+mots+%C3%A0+la+grammaire%2C+des+parlers+aux+aires&amp;rft.au=Philippe+Boula+de+Mare%C3%BCil%2C+Gilles+Adda%2C+Lori+Lamel&amp;rft.date=2021&amp;rft.isbn=978-2-343-23050-4&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a> </span><span class="reference-text">Philippe Boula de Mareüil, Gilles Adda (<i><a href="/wiki/Laboratoire_d%27informatique_pour_la_m%C3%A9canique_et_les_sciences_de_l%27ing%C3%A9nieur" title="Laboratoire d&#39;informatique pour la mécanique et les sciences de l&#39;ingénieur">Limsi</a></i>, <a href="/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique" title="Centre national de la recherche scientifique">CNRS</a>), <span class="citation">«&#160;Comparaison de dialectes du Croissant avec d’autres parlers d’oïl (berrichon-bourbonnais et poitevin-saintongeais) et d’oc&#160;»</span>, communication au colloque <span class="citation">«&#160;<abbr class="abbr" title="Deuxièmes">2<sup>es</sup></abbr> Rencontres sur les Parlers du Croissant&#160;»</span>, <a href="/wiki/Montlu%C3%A7on" title="Montluçon">Montluçon</a>, 2019, <small>&#91;<a rel="nofollow" class="external text" href="https://croissant2019.sciencesconf.org/data/pages/BoulaAdda.pdf">lire en ligne</a>&#93;</small>.</span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Cuyàs,_Berta_Rosés,_Nuria_Cicero2020"><span class="ouvrage" id="Manuel_Cuyàs,_Berta_Rosés,_Nuria_Cicero2020"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langues : catalan et occitan">(ca&#160;+&#160;oc)</abbr> Manuel Cuyàs, Berta Rosés, Nuria Cicero, <cite class="italique" lang="ca">Aranès, l’occità de Catalunya</cite> [«&#160;Aranés, er occitan de Catalonha&#160;»], <a href="/wiki/Barcelone" title="Barcelone">Barcelone</a>, <a href="/wiki/G%C3%A9n%C3%A9ralit%C3%A9_de_Catalogne" title="Généralité de Catalogne">Généralité de Catalogne</a>, <time>2020</time> <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://llengua.gencat.cat/web/.content/documents/occita/expo-aranes/expo-aranes-lona.pdf">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Aran%C3%A8s%2C+l%E2%80%99occit%C3%A0+de+Catalunya&amp;rft.place=Barcelone&amp;rft.pub=G%C3%A9n%C3%A9ralit%C3%A9+de+Catalogne&amp;rft.au=Manuel+Cuy%C3%A0s%2C+Berta+Ros%C3%A9s%2C+Nuria+Cicero&amp;rft.date=2020&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>&#160;:<blockquote><p>«&#160;<span class="lang-ca" lang="ca">Voir carte.</span>&#160;»</p></blockquote></span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Reichel2012"><span class="ouvrage" id="Karl-Heinz_Reichel2012">Karl-Heinz Reichel, <cite class="italique">Études et recherches sur les parlers arverno-bourbonnais aux confins de l'Auvergne, du Bourbonnais, de la Marche et du Forez</cite>, Chamalières, CTA, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Eubransa/Travaux&#160;», <time>2012</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=%C3%89tudes+et+recherches+sur+les+parlers+arverno-bourbonnais+aux+confins+de+l%27Auvergne%2C+du+Bourbonnais%2C+de+la+Marche+et+du+Forez&amp;rft.place=Chamali%C3%A8res&amp;rft.pub=CTA&amp;rft.aulast=Reichel&amp;rft.aufirst=Karl-Heinz&amp;rft.date=2012&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-167"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-167">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage"><span class="noarchive">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://ihrim.uca.fr/article24.html"><cite style="font-style:normal; color:var(--color-link-red, #d73333);">Christian Bonnet - Maître de conférences en langues et littérature occitanes</cite></a>&#160;»<sup class="plainlinks">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/*/http://ihrim.uca.fr/article24.html">Archive.org</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.wikiwix.com/cache/?url=http://ihrim.uca.fr/article24.html">Wikiwix</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.is/http://ihrim.uca.fr/article24.html">Archive.is</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://webcache.googleusercontent.com/search?hl=fr&amp;q=cache:http://ihrim.uca.fr/article24.html">Google</a> • <a href="/wiki/Projet:Correction_des_liens_externes#J&#39;ai_trouvé_un_lien_mort,_que_faire_?" title="Projet:Correction des liens externes">Que faire&#160;?</a>)</sup></span>, sur <span class="italique">ihrim.uca.fr&#160;; site du laboratoire IHRIM (<a href="/wiki/Universit%C3%A9_Clermont-Auvergne" title="Université Clermont-Auvergne">Université Clermont-Auvergne</a>)</span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-bernissan-168"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-bernissan_168-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bernissan2012"><span class="ouvrage" id="Fabrice_Bernissan2012">Fabrice <span class="nom_auteur">Bernissan</span>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Combien de locuteurs compte l’occitan en 2012&#160;?</cite>&#160;», <i>Revue de linguistique romane</i>, <a href="/wiki/Strasbourg" title="Strasbourg">Strasbourg</a>, <a href="/wiki/Soci%C3%A9t%C3%A9_de_linguistique_romane" title="Société de linguistique romane">Société de linguistique romane</a>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;76, <abbr class="abbr" title="numéros">n<sup>os</sup></abbr>&#160;303-304,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2012-12" data-sort-value="2012-12">décembre 2012</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;494 <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lodiari.com/app/download/9626850999/F.Bernissan+-+Combien+de+locuteurs.pdf?t=1407325483">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Combien+de+locuteurs+compte+l%E2%80%99occitan+en+2012+%3F&amp;rft.jtitle=Revue+de+linguistique+romane&amp;rft.issue=303-304&amp;rft.aulast=Bernissan&amp;rft.aufirst=Fabrice&amp;rft.date=2012-12&amp;rft.volume=76&amp;rft.pages=494&amp;rft_id=http%3A%2F%2Fwww.lodiari.com%2Fapp%2Fdownload%2F9626850999%2FF.Bernissan%2B-%2BCombien%2Bde%2Blocuteurs.pdf%3Ft%3D1407325483&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.<div style="margin-left:2em; line-height:1.5;">Revue reproduite sur le site lodiari.com.<br /><span class="citation">«&#160;«&#160;La maîtrise de la langue n’est quant à elle le fait que d’une part très marginale des habitants de la Région Auvergne interrogés, 3&#160;% estimant la parler bien et 3&#160;% parfaitement&#160;». Ce qui représenterait en fait 80&#160;152&#160;personnes sur les 1&#160;335&#160;938&#160;habitants que compte cette région.&#160;»</span></div></span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bernardon2015"><span class="ouvrage" id="Jeanne_Bernardon2015">Jeanne Bernardon, «&#160;<cite style="font-style:normal">Parlez-vous l'occitan&#160;?</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/La_Montagne_(journal)" title="La Montagne (journal)">La Montagne</a></i>, Clermont-Ferrand, <a href="/wiki/Groupe_Centre_France" title="Groupe Centre France">Groupe Centre France</a>,&#8206; <time class="nowrap" datetime="2015-10-10" data-sort-value="2015-10-10">10 octobre 2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2109-1560">2109-1560</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lamontagne.fr/clermont-ferrand-63000/actualites/parlez-vous-l-occitan-quiz_11617800/">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Parlez-vous+l%27occitan+%3F&amp;rft.jtitle=La+Montagne&amp;rft.aulast=Bernardon&amp;rft.aufirst=Jeanne&amp;rft.date=2015-10-10&amp;rft.issn=2109-1560&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bonnaud1999"><span class="ouvrage" id="Pierre_Bonnaud1999"><a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a>, <cite class="italique">Nouveau Dictionnaire Général Français&#160;: Auvergnat</cite>, Nonette, Créer, <time>1999</time>, 776&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-909797-32-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-909797-32-5"><span class="nowrap">2-909797-32-5</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=iIkx9IPwQD4C&amp;pg=PA5">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Nouveau+Dictionnaire+G%C3%A9n%C3%A9ral+Fran%C3%A7ais&amp;rft.place=Nonette&amp;rft.pub=Cr%C3%A9er&amp;rft.stitle=Auvergnat&amp;rft.aulast=Bonnaud&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1999&amp;rft.tpages=776&amp;rft.isbn=2-909797-32-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-171">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Reichel2005"><span class="ouvrage" id="Karl-Heinz_Reichel2005">Karl-Heinz Reichel, <cite class="italique">Grand dictionnaire général auvergnat-français</cite>, Nonette, Créer, <time>2005</time>, 878&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-84819-021-3" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-84819-021-3"><span class="nowrap">2-84819-021-3</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=mMvInIxBsRUC&amp;printsec=frontcover">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Grand+dictionnaire+g%C3%A9n%C3%A9ral+auvergnat-fran%C3%A7ais&amp;rft.place=Nonette&amp;rft.pub=Cr%C3%A9er&amp;rft.aulast=Reichel&amp;rft.aufirst=Karl-Heinz&amp;rft.date=2005&amp;rft.tpages=878&amp;rft.isbn=2-84819-021-3&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-172"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-172">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sumien2015"><span class="ouvrage" id="Domergue_Sumien2015"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : occitan">(oc)</abbr> Domergue Sumien, «&#160;<cite style="font-style:normal" lang="oc">Los secessionismes lingüistics: la diferéncia auvernhata</cite>&#160;», <i><span class="lang-oc" lang="oc"><a href="/wiki/Jornalet" title="Jornalet">Jornalet</a></span></i>, <a href="/wiki/Barcelone" title="Barcelone">Barcelone</a>, Associacion entara Difusion d’Occitània en Catalonha,&#8206; <time>2015</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2385-4510">2385-4510</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://opinion.jornalet.com/lenga/blog/1242/los-secessionismes-linguistics-la-diferencia-auvernhata">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Los+secessionismes+ling%C3%BCistics%3A+la+difer%C3%A9ncia+auvernhata&amp;rft.jtitle=Jornalet&amp;rft.aulast=Sumien&amp;rft.aufirst=Domergue&amp;rft.date=2015&amp;rft.issn=2385-4510&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-173"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-173">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Verny2009"><span class="ouvrage" id="Marie-Jeanne_Verny2009">Marie-Jeanne Verny, «&#160;<cite style="font-style:normal">Enseigner l’occitan au <abbr class="abbr" title="Vingt-et-unième">XXI<sup>e</sup></abbr> siècle. Défis et enjeux</cite>&#160;», <i>Tréma - revue internationale en sciences de l'éducation et didactique</i>, <a href="/wiki/Montpellier" title="Montpellier">Montpellier</a>, <a href="/wiki/Universit%C3%A9_de_Montpellier" title="Université de Montpellier">Faculté d'Éducation de Montpellier</a>, <abbr class="abbr" title="volume">vol.</abbr>&#160;31 «&#160;L'enseignement des langues régionales en France aujourd'hui&#160;: état des lieux et perspectives&#160;»,&#8206; <time>2009</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">69-83</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2107-0997">2107-0997</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/trema/962">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Enseigner+l%E2%80%99occitan+au+XXIe+si%C3%A8cle.+D%C3%A9fis+et+enjeux&amp;rft.jtitle=Tr%C3%A9ma+-+revue+internationale+en+sciences+de+l%27%C3%A9ducation+et+didactique&amp;rft.aulast=Verny&amp;rft.aufirst=Marie-Jeanne&amp;rft.date=2009&amp;rft.volume=31&amp;rft.pages=69-83&amp;rft.issn=2107-0997&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>&#160;:<blockquote><p>«&#160;Il existe, çà et là, dans l’espace occitan, quelques velléités localistes, refusant de reconnaître l’unité de la langue d’oc, se référant à «&#160;des langues d’oc&#160;» […]. Les tenants de ces positions sont cependant extrêmement minoritaires, en termes de reconnaissance populaire (même si leur influence est parfois sensible en Provence, Béarn ou Auvergne). L’immense majorité des universitaires, comme l’immense majorité des militants, y compris les tenants actuels de la graphie mistralienne, admet l’unité de la langue d’oc dans sa diversité dialectale.&#160;»</p></blockquote></span> </li> <li id="cite_note-Martel-174"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Martel_174-0">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Martel2007"><span class="ouvrage" id="Philippe_Martel2007"><a href="/wiki/Philippe_Martel_(historien)" class="mw-redirect" title="Philippe Martel (historien)">Philippe Martel</a>, «&#160;<cite style="font-style:normal">Histoires d'Occitanie</cite>&#160;», <i><a href="/wiki/Revue_d%27Alsace" title="Revue d&#39;Alsace">Revue d'Alsace</a></i>, Fédération des sociétés d'histoire et d'archéologie d'Alsace, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;133,&#8206; <time>2007</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">217-243</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0181-0448">0181-0448</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.openedition.org/alsace/1475">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Histoires+d%27Occitanie&amp;rft.jtitle=Revue+d%27Alsace&amp;rft.issue=133&amp;rft.aulast=Martel&amp;rft.aufirst=Philippe&amp;rft.date=2007&amp;rft.pages=217-243&amp;rft.issn=0181-0448&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>&#160;:<blockquote><p>«&#160;<span class="need_ref" title="Ce passage devrait préciser la personne ou l&#39;organisation qui fait cette affirmation." style="cursor:help;">Tous deux</span><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Qui" title="Aide:Qui">[Qui&#160;?]</a></sup> s’emparent avec volupté des travaux controversés du géographe auvergnat Pierre Bonnaud, qui arrache son Auvergne à l’ensemble occitan pour en faire la composante centrale d’une «&#160;médioromanie&#160;» linguistique à laquelle aucun romaniste sérieux ne croit.&#160;»</p></blockquote></span> </li> <li id="cite_note-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-175">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Roux2015"><span class="ouvrage" id="Jean_Roux2015"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langues : français et occitan">(fr&#160;+&#160;oc)</abbr> Jean Roux, <cite class="italique" lang="fr">Huit siècles de littérature occitane en Auvergne et Velay</cite>, Lyon, EMCC, <time>2015</time>, 218&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-357405-09-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-357405-09-7"><span class="nowrap">978-2-357405-09-7</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.decouvertes-occitanes.fr/fr/767-huit-siecles-de-litterature-occitane-en-auvergne-et-velay-9782357405097.html#idTab9">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Huit+si%C3%A8cles+de+litt%C3%A9rature+occitane+en+Auvergne+et+Velay&amp;rft.place=Lyon&amp;rft.pub=EMCC&amp;rft.aulast=Roux&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.date=2015&amp;rft.tpages=218&amp;rft.isbn=978-2-357405-09-7&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-176">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Chambon2016"><span class="ouvrage" id="Jean-Pierre_Chambon2016">Philippe Olivier, <a href="/wiki/Jean-Pierre_Chambon_(linguiste)" title="Jean-Pierre Chambon (linguiste)">Jean-Pierre Chambon</a>, Johan Picot, «&#160;<cite style="font-style:normal">Contribution à l’histoire de l’ancien occitan de basse Auvergne. Un accord amiable en ancien occitan auvergnat réglant un différend fiscal entre les consuls de Mozac et ceux de Riom (1360)</cite>&#160;», <i>Bulletin historique et scientifique de l’Auvergne</i>, <a href="/wiki/Clermont-Ferrand" title="Clermont-Ferrand">Clermont-Ferrand</a>,&#8206; <time>2016</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">179-188</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1153-2580">1153-2580</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/57919842/BHSA_2016_2.pdf?response-content-disposition=inline%3B%20filename%3Davec_Philippe_Olivier_et_Jean-Pierre_Cha.pdf&amp;X-Amz-Algorithm=AWS4-HMAC-SHA256&amp;X-Amz-Credential=ASIATUSBJ6BAKKNDIH5Z%2F20200327%2Fus-east-1%2Fs3%2Faws4_request&amp;X-Amz-Date=20200327T093707Z&amp;X-Amz-Expires=3600&amp;X-Amz-Security-Token=IQoJb3JpZ2luX2VjEKj%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2FwEaCXVzLWVhc3QtMSJHMEUCIQDKLOYFbUzhW30%2BJH9dknU9S3pgfcmThEtLAm5GHaJd7AIger6d%2BIt8KsAPRnGLnBYFC2W%2F%2FTcTTJMP5uwdiO6IYdYqvQMIoP%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2F%2FARAAGgwyNTAzMTg4MTEyMDAiDF%2FxYZNWPUd0FenLvyqRA1jG2Cx4WlR8MtZ29s%2BW1Ax6YIiN%2F4fpnHlT%2FlHxt95RNMkEL%2BcqPGyIrOLKMQY7QG4QXa%2FP7eIpN7wUDUYw9pc5vUWa707iwKIWzgytKcdfKPl49ZsYY9B1dSRN2CvVEgh9OR6GevmBzkrcCGjF7sAZj06SqFfW5PdQpxet2bfUA55W9aHENmzxJoZuVsquTTKmV6DLb%2BxfMXVvA6fxu%2FKgGDatiGqtHYrQdK9%2F%2B3qW4rVfKpVOwus%2FGA4K8orWP1uSzwkVUBrk5bfEA9Ech80agiV%2FFUEsPow4S%2Bwz%2Fo73OSI0U9aa%2FYSq5sWXwNflvE0da1jd%2FMD7z%2F4x1e04C8RsgZbJV0wjI4jpWKX6LxU7al9Tto3zkA0Kvcf4%2BDALuFJ547CBngqth3CYNPzw3zW9jCmX9j2gA1s1wdsPGFxCWgIalT0E9BUdBTNUcGQCGjguOUs5NUtLR0fnO047BH5MASTh0upvON3hZ0yuRpCQbL5QiEcQcPSTSIIPzjjRrLl50lnRZ%2FQoP%2FfUyZlKiWu5MJvN9vMFOusBcg0zl4r6LQWytMRXmgW6LWiBdF13c53F2fkVNOuMBHMHnZFGoessPXP8DdIfIqoZs8P3hcaa%2B5mYaoiSqyUeFKu3j3yeAN2i%2F535%2FVQV3FHktipiPrc%2FeS6Fi11N6lCsYbSS0zJ0ygRBHmQrlpqCa58MxvXiPGhQeC3DqabjzQThXFkiD4Mz2rbtgrpDtqU5vPVLdi9iUiJhs96xZayi%2FEFmwNH%2FpA5xGk%2B5d80lmaWIfytMYakDFe%2B9gpjtKQwlcqS283aAW5Vyji4%2Ftaxgw%2BnESCLS9da0q3gre63NVN2T%2BQNMgajiHCLmEw%3D%3D&amp;X-Amz-SignedHeaders=host&amp;X-Amz-Signature=e86fd72f98c93abdbdb8724989b48a579f0063844d6265e73499ad8a0fc0224b">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Contribution+%C3%A0+l%E2%80%99histoire+de+l%E2%80%99ancien+occitan+de+basse+Auvergne.+Un+accord+amiable+en+ancien+occitan+auvergnat+r%C3%A9glant+un+diff%C3%A9rend+fiscal+entre+les+consuls+de+Mozac+et+ceux+de+Riom+%281360%29&amp;rft.jtitle=Bulletin+historique+et+scientifique+de+l%E2%80%99Auvergne&amp;rft.aulast=Chambon&amp;rft.aufirst=Jean-Pierre&amp;rft.date=2016&amp;rft.pages=179-188&amp;rft.issn=1153-2580&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-177">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bonnaud1977"><span class="ouvrage" id="Pierre_Bonnaud1977"><a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre Bonnaud</a>, «&#160;<cite style="font-style:normal">La littérature en langue auvergnate</cite>&#160;», <i>Bïzà Neirà</i>, <abbr class="abbr" title="numéros">n<sup>os</sup></abbr>&#160;16 et 17,&#8206; novembre 1977 - mars 1978 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0398-9453">0398-9453</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=La+litt%C3%A9rature+en+langue+auvergnate&amp;rft.jtitle=B%C3%AFz%C3%A0+Neir%C3%A0&amp;rft.issue=16+et+17&amp;rft.aulast=Bonnaud&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1977&amp;rft.issn=0398-9453&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-178">↑</a> </span><span class="reference-text">Les compagnons du robinet.</span> </li> <li id="cite_note-179"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-179">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sorus2005"><span class="ouvrage" id="Pierre_Sorus2005">Pierre Sorus, «&#160;<cite style="font-style:normal">Les Noëls de l'Auvergne et du Velay du <abbr class="abbr" title="Seizième">XVI<sup>e</sup></abbr> au <abbr class="abbr" title="Dix-huitième">XVIII<sup>e</sup></abbr> siècle</cite>&#160;», <i>Siècles, revue du Centre d'Histoire <i>Espaces et cultures</i></i>, Presses <a href="/wiki/Universit%C3%A9_Blaise-Pascal" title="Université Blaise-Pascal">universitaires Blaise-Pascal</a>,&#8206; <time>2005</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">73-86</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/1266-6726">1266-6726</a></span> et <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/2275-2129">2275-2129</a></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://siecles.revues.org/2198#quotation">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Les+No%C3%ABls+de+l%27Auvergne+et+du+Velay+du+XVIe+au+XVIIIe+si%C3%A8cle&amp;rft.jtitle=Si%C3%A8cles%2C+revue+du+Centre+d%27Histoire+%27%27Espaces+et+cultures%27%27&amp;rft.aulast=Sorus&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=2005&amp;rft.pages=73-86&amp;rft.issn=1266-6726&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-180"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-180">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Airs d'un paysan</i> et <i>Airs des cimes</i>.</span> </li> <li id="cite_note-181"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-181">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://cths.fr/an/societe.php?id=1051"><cite style="font-style:normal;">Cercle Terre d'Auvergne</cite></a>&#160;», sur <span class="italique"><a href="/wiki/Comit%C3%A9_des_travaux_historiques_et_scientifiques" title="Comité des travaux historiques et scientifiques">Comité des travaux historiques et scientifiques</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="http://cths.fr/">http://cths.fr/</a></span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-03-04" data-sort-value="2017-03-04">4 mars 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-182"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-182">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>La bise noire</i>.</span> </li> <li id="cite_note-EB-183"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-EB_183-0">a</a> <a href="#cite_ref-EB_183-1">b</a> <a href="#cite_ref-EB_183-2">c</a> et <a href="#cite_ref-EB_183-3">d</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="AleilBonnaudBordessoule2005"><span class="ouvrage" id="P.-F._AleilPierre_BonnaudÉ._Bordessoule2005">P.-F. Aleil, Pierre Bonnaud, É. Bordessoule <i><abbr class="abbr" title="et alii (et d’autres)">et al.</abbr></i>, <cite class="italique">Auvergne</cite>, Paris, Bonneton, <abbr class="abbr" title="collection">coll.</abbr>&#160;«&#160;Encyclopédie Bonneton&#160;», <time>2005</time>, 319&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-86253-331-5" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-86253-331-5"><span class="nowrap">978-2-86253-331-5</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Auvergne&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Bonneton&amp;rft.aulast=Aleil&amp;rft.aufirst=P.-F.&amp;rft.au=Pierre+Bonnaud&amp;rft.au=%C3%89.+Bordessoule&amp;rft.date=2005&amp;rft.tpages=319&amp;rft.isbn=978-2-86253-331-5&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-184"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-184">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Chanet2000"><span class="ouvrage" id="Jean-François_Chanet2000"><a href="/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Chanet" title="Jean-François Chanet">Jean-François Chanet</a>, <cite class="italique">Les félibres cantaliens&#160;: aux sources du régionalisme auvergnat, 1879-1914</cite>, Adosa, <time>2000</time>, 349&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-86639-067-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-86639-067-9"><span class="nowrap">2-86639-067-9</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782866390679" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782866390679"><span class="nowrap">9782866390679</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Les+f%C3%A9libres+cantaliens+%3A+aux+sources+du+r%C3%A9gionalisme+auvergnat%2C+1879-1914&amp;rft.pub=Adosa&amp;rft.aulast=Chanet&amp;rft.aufirst=Jean-Fran%C3%A7ois&amp;rft.date=2000&amp;rft.tpages=349&amp;rft.isbn=2-86639-067-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-185"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-185">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://nebalestuncon.over-blog.com/2017/08/integrale-vol.1-mondes-derniers-zothique-et-averoigne-de-clark-ashton-smith.html"><cite style="font-style:normal;">Intégrale, vol. 1&#160;: Mondes derniers, Zothique et Averoigne, de Clark Ashton Smith</cite></a>&#160;»</span>.</span> </li> <li id="cite_note-186"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-186">↑</a> </span><span class="reference-text">Fabien Vivier, «&#160;La liturgie de l'office divin et l'espace ecclésial&#160;: une mise en scène permanente&#160;? L'exemple de la collégiale de Saint-Julien de Brioude&#160;», <i>Temps et célébrations à l'époque romane</i>, <i>Revue d'Auvergne</i>, 2013, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">135-155</span>.</span> </li> <li id="cite_note-187"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-187">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Vivier2014"><span class="ouvrage" id="Fabien_Vivier2014">Fabien Vivier, <cite class="italique">La collégiale de Saint-Julien de Brioude. Recherches sur les liens entre l'architecture ecclésiale, son agencement iconographique, &amp; la liturgie d'une communauté canoniale au Moyen Âge</cite>, Clermont-Ferrand, thèse, <time>2014</time>, Volume I. 890 pages&#160;; 9 volumes <small style="line-height:1em;">(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-01466808">lire en ligne</a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr>&#160;534-623 et 778-786<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=La+coll%C3%A9giale+de+Saint-Julien+de+Brioude.+Recherches+sur+les+liens+entre+l%27architecture+eccl%C3%A9siale%2C+son+agencement+iconographique%2C+%26+la+liturgie+d%27une+communaut%C3%A9+canoniale+au+Moyen+%C3%82ge&amp;rft.place=Clermont-Ferrand&amp;rft.pub=th%C3%A8se&amp;rft.aulast=Vivier&amp;rft.aufirst=Fabien&amp;rft.date=2014&amp;rft.pages=534-623+et+778-786&amp;rft.tpages=Volume+I.+890+pages+%3B+9+volumes&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-188"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-188">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Blanchon2006"><span class="ouvrage" id="Jean_Blanchon2006">Jean Blanchon, «&#160;<cite style="font-style:normal">Civilisation traditionnelle de l'Auvergne - la vie religieuse&#160;: pèlerinages, fêtes religieuses</cite>&#160;», <i>Bïzà Neirà</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;131,&#8206; <time>2006</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0398-9453">0398-9453</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Civilisation+traditionnelle+de+l%27Auvergne+-+la+vie+religieuse+%3A+p%C3%A8lerinages%2C+f%C3%AAtes+religieuses&amp;rft.jtitle=B%C3%AFz%C3%A0+Neir%C3%A0&amp;rft.issue=131&amp;rft.aulast=Blanchon&amp;rft.aufirst=Jean&amp;rft.date=2006&amp;rft.issn=0398-9453&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-189">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Cubizolles1995"><span class="ouvrage" id="Pierre_Cubizolles1995">Pierre Cubizolles, <cite class="italique">Sainte Florine&#160;: Vierge et martyre</cite>, Aurillac, Imprimerie moderne, <time>1995</time>, 47&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Sainte+Florine&amp;rft.place=Aurillac&amp;rft.pub=Imprimerie+moderne&amp;rft.stitle=Vierge+et+martyre&amp;rft.aulast=Cubizolles&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=1995&amp;rft.tpages=47&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-190"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-190">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.musee-murol.fr">officiel du Musée des Peintres de l’École de Murol</a></span> </li> <li id="cite_note-191"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-191">↑</a> </span><span class="reference-text">Hughes Brivet</span> </li> <li id="cite_note-194"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-194">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.productions-sarfati.com/fr/417/orchestre-d-auvergne">PIAS consulté le 08/12/2016</a>.</span> </li> <li id="cite_note-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-195">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.orchestre-auvergne.fr/fr">Site officiel de l'Orchestre d'Auvergne</a>, consulté le <time class="nowrap" datetime="2016-12-08" data-sort-value="2016-12-08">8 décembre 2016</time>.</span> </li> <li id="cite_note-EB2-196"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-EB2_196-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Encyclopédie Bonneton, 2005, 320&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-86253-331-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-86253-331-9"><span class="nowrap">2-86253-331-9</span></a>)</small>.</span> </li> <li id="cite_note-FC-197"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FC_197-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Radio France - France Culture - La fabrique de l'histoire - <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.franceculture.fr/emissions/la-fabrique-de-lhistoire/vous-avez-dit-populaire-une-histoire-de-gout-24-chez-bousca">Chez Bousca, comment l’Auvergne a fait danser Paris</a></span> </li> <li id="cite_note-198"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-198">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Henri_Charlier" title="Henri Charlier">Henri Charlier</a>, <i>Auvergne</i>, Éditions Horizons de France, 1964.</span> </li> <li id="cite_note-GAM-199"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-GAM_199-0">a</a> et <a href="#cite_ref-GAM_199-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Pourrat2000"><span class="ouvrage" id="Annette_Pourrat2000">Annette <span class="nom_auteur">Pourrat</span>, <cite class="italique">Guide de l'Auvergne mystérieuse</cite>, Tchou, <time>2000</time>, 589&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7107-0636-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7107-0636-9"><span class="nowrap">2-7107-0636-9</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-710-70636-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-710-70636-6"><span class="nowrap">978-2-710-70636-6</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Guide+de+l%27Auvergne+myst%C3%A9rieuse&amp;rft.pub=Tchou&amp;rft.aulast=Pourrat&amp;rft.aufirst=Annette&amp;rft.date=2000&amp;rft.tpages=589&amp;rft.isbn=2-7107-0636-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-200">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lafeuilleamta.fr/">Agence des Musiques des Territoires d’Auvergne</a></span> </li> <li id="cite_note-201"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-201">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Mémoire sur les Grands jours d'Auvergne en 1665</i>, Hachette, 1856.</span> </li> <li id="cite_note-202"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-202">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Bans1991"><span class="ouvrage" id="Jean-Claude_Bans1991">Jean-Claude Bans, «&#160;<cite style="font-style:normal">Introduction à l’architecture vernaculaire d’Auvergne</cite>&#160;», <i>Bïzà Neirà</i>, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr>&#160;71,&#8206; <time>1991</time>, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>&#160;<span class="nowrap">2-12</span> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a>&#160;<span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0398-9453">0398-9453</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&amp;rft.genre=article&amp;rft.atitle=Introduction+%C3%A0+l%E2%80%99architecture+vernaculaire+d%E2%80%99Auvergne&amp;rft.jtitle=B%C3%AFz%C3%A0+Neir%C3%A0&amp;rft.issue=71&amp;rft.aulast=Bans&amp;rft.aufirst=Jean-Claude&amp;rft.date=1991&amp;rft.pages=2-12&amp;rft.issn=0398-9453&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-203"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-203">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Lucien_Gachon" title="Lucien Gachon">Lucien Gachon</a></span> </li> <li id="cite_note-204"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-204">↑</a> </span><span class="reference-text">Alfred Durand (1904-1946)</span> </li> <li id="cite_note-205"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-205">↑</a> </span><span class="reference-text">Lhermet (1931, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr>&#160;95)</span> </li> <li id="cite_note-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-206">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://auvergne.maisons-paysannes.org/dpt/cantal/brouillons-3/#">Maisons paysannes</a>.</span> </li> <li id="cite_note-207"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-207">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage">«&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.keldelice.com/guide/specialites/la-soupe-au-fromage"><cite style="font-style:normal;">La soupe au fromage</cite></a>&#160;», sur <span class="italique">Keldelice.com</span> <small style="line-height:1em;">(consulté le <time class="nowrap" datetime="2017-01-30" data-sort-value="2017-01-30">30 janvier 2017</time>)</small></span>.</span> </li> <li id="cite_note-208"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-208">↑</a> </span><span class="reference-text">Carte gastronomique de l’Auvergne <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.carto-mondo.fr/carte/carte-gastronomique-de-lauvergne">Prosper Montagné, <i>Larousse Gastronomique</i>, sur Carto-mondo.fr</a></span> </li> <li id="cite_note-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-209">↑</a> </span><span class="reference-text">.<a rel="nofollow" class="external text" href="https://sites.google.com/site/elevestorck/breves/igpindicationgeographiqueprotegee22012015">Les IGP 2015</a></span> </li> <li id="cite_note-210"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-210">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-tourisme.info/activites-sportives-et-culturelles/">Auvergne tourisme</a>.</span> </li> <li id="cite_note-211"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-211">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-tourisme.info/articles/l-art-roman-en-auvergne-cinq-eglises-majeures-652-1.html">Auvergne Tourisme 5 églises majeurs</a>.</span> </li> <li id="cite_note-Velay-212"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Velay_212-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Village situé dans le <a href="/wiki/Velay" title="Velay">Velay</a></span> </li> <li id="cite_note-gévaudan-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-gévaudan_213-0">↑</a> </span><span class="reference-text">Ce village faisait partie du <a href="/wiki/G%C3%A9vaudan" title="Gévaudan">Gévaudan</a></span> </li> </ol> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliographie">Bibliographie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=101" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=101" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Personnalités"><span id="Personnalit.C3.A9s"></span>Personnalités</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=102" title="Modifier la section : Personnalités" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=102" title="Modifier le code source de la section : Personnalités"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Girard"><span class="ouvrage" id="Jacques_Girard">Jacques <span class="nom_auteur">Girard</span>, <cite class="italique">Femmes et hommes célèbres ou remarquables de l'Auvergne, du Bourbonnais et du Velay&#160;: dictionnaire biographique et historique</cite>, Olliergues, Éditions de la Montmarie <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-915841-03-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-915841-03-9"><span class="nowrap">978-2-915841-03-9</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Femmes+et+hommes+c%C3%A9l%C3%A8bres+ou+remarquables+de+l%27Auvergne%2C+du+Bourbonnais+et+du+Velay&amp;rft.place=Olliergues&amp;rft.pub=%C3%89ditions+de+la+Montmarie&amp;rft.stitle=dictionnaire+biographique+et+historique&amp;rft.aulast=Girard&amp;rft.aufirst=Jacques&amp;rft.isbn=978-2-915841-03-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>. Réédition 2005, 988&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> + [40]&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> de plus, 25&#160;<abbr class="abbr" title="centimètre">cm</abbr>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Littérature_2"><span id="Litt.C3.A9rature_2"></span>Littérature</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=103" title="Modifier la section : Littérature" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=103" title="Modifier le code source de la section : Littérature"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Leclerc1993"><span class="ouvrage" id="Jean-Pierre_Leclerc1993">Jean-Pierre <span class="nom_auteur">Leclerc</span>, <cite class="italique">L'Auvergne des douze&#160;: <a href="/wiki/Blaise_Pascal" title="Blaise Pascal">Blaise Pascal</a>, <a href="/wiki/S%C3%A9bastien-Roch_Nicolas_de_Chamfort" title="Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort">Chamfort</a>, <a href="/wiki/Jules_Vall%C3%A8s" title="Jules Vallès">Jules Vallès</a>, <a href="/wiki/Pierre_Teilhard_de_Chardin" title="Pierre Teilhard de Chardin">Pierre Teilhard de Chardin</a>, <a href="/wiki/Valery_Larbaud" title="Valery Larbaud">Valery Larbaud</a>, <a href="/wiki/Jules_Romains" title="Jules Romains">Jules Romains</a>, <a href="/wiki/Henri_Pourrat" title="Henri Pourrat">Henri Pourrat</a>, <a href="/wiki/Georges_Bataille" title="Georges Bataille">Georges Bataille</a>, <a href="/wiki/Alexandre_Vialatte" title="Alexandre Vialatte">Alexandre Vialatte</a>, <a href="/wiki/Jean_Anglade" title="Jean Anglade">Jean Anglade</a>, <a href="/wiki/Robert_Sabatier" title="Robert Sabatier">Robert Sabatier</a>, <a href="/wiki/Georges_Conchon" title="Georges Conchon">Georges Conchon</a>.</cite>, Chatou, Trois Arches, <time>1993</time>, 297&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-904991-62-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-904991-62-2"><span class="nowrap">978-2-904991-62-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27Auvergne+des+douze+%3A+Blaise+Pascal%2C+Chamfort%2C+Jules+Vall%C3%A8s%2C+Pierre+Teilhard+de+Chardin%2C+Valery+Larbaud%2C+Jules+Romains%2C+Henri+Pourrat%2C+Georges+Bataille%2C+Alexandre+Vialatte%2C+Jean+Anglade%2C+Robert+Sabatier%2C+Georges+Conchon.&amp;rft.place=Chatou&amp;rft.pub=Trois+Arches&amp;rft.aulast=Leclerc&amp;rft.aufirst=Jean-Pierre&amp;rft.date=1993&amp;rft.tpages=297&amp;rft.isbn=978-2-904991-62-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Histoire_et_culture">Histoire et culture</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=104" title="Modifier la section : Histoire et culture" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=104" title="Modifier le code source de la section : Histoire et culture"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span class="ouvrage" id="Collectif2012">Collectif (16 contributeurs d'horizons différents), <cite class="italique">L'Auvergne au <abbr class="abbr" title="21ᵉ siècle"><span class="romain">XXI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle</cite>, Clermont-Ferrand, Page Centrale, <time class="nowrap" datetime="2012-06" data-sort-value="2012-06">juin 2012</time>, 176&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr>, broché, 14&#160;×&#160;20,5&#160;<abbr class="abbr" title="centimètre">cm</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/979-10-90367-02-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/979-10-90367-02-9"><span class="nowrap">979-10-90367-02-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.page-centrale.com/l-auvergne-au-xxie-siecle-livre-broche.html">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27Auvergne+au+XXIe%26nbsp%3Bsi%C3%A8cle&amp;rft.place=Clermont-Ferrand&amp;rft.pub=Page+Centrale&amp;rft.au=Collectif&amp;rft.date=2012-06&amp;rft.tpages=176&amp;rft.isbn=979-10-90367-02-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span>.</li> <li><a href="/wiki/Christian_Lauranson-Rosaz" title="Christian Lauranson-Rosaz">Christian Lauranson-Rosaz</a>, <i>L'Auvergne et ses marges (Velay, Gévaudan) du <abbr class="abbr" title="8ᵉ siècle"><span class="romain">VIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#32;au&#32;<abbr class="abbr" title="11ᵉ siècle"><span class="romain">XI</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle&#160;: la fin du monde antique&#160;?</i>, thèse de doctorat soutenue en 1984, Le Puy-en-Velay, <i>Les <a href="/wiki/Cahiers_de_la_Haute-Loire" title="Cahiers de la Haute-Loire">Cahiers de la Haute-Loire</a></i>, 1987, 494 p. <i>(<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/3513062/LAuvergne_et_ses_marges_Velay_G%C3%A9vaudan_du_VIIIe_au_XIe_si%C3%A8cle._La_fin_du_monde_antique_th%C3%A8se_r%C3%A9%C3%A9dition_2007_">lire en ligne</a>)</i></li> <li><span class="ouvrage" id="Bonnaud2003"><span class="ouvrage" id="Pierre_Bonnaud2003"><a href="/wiki/Pierre_Bonnaud_(g%C3%A9ographe)" title="Pierre Bonnaud (géographe)">Pierre <span class="nom_auteur">Bonnaud</span></a>, <cite class="italique">De l'Auvergne, un fil d'Ariane pour aller de la Confédération Arverne au <abbr class="abbr" title="Troisième">III<sup>e</sup></abbr> millénaire&#160;: essai</cite>, Nonette, Éditions Créer, <time>2003</time>, 318&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-84819-001-9" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-84819-001-9"><span class="nowrap">2-84819-001-9</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.co.uk/books?id=dlpMhoL1p1UC&amp;printsec=frontcover&amp;hl=fr#v=onepage&amp;q&amp;f=false">lire en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=De+l%27Auvergne%2C+un+fil+d%27Ariane+pour+aller+de+la+Conf%C3%A9d%C3%A9ration+Arverne+au+IIIe+mill%C3%A9naire&amp;rft.place=Nonette&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Cr%C3%A9er&amp;rft.stitle=essai&amp;rft.aulast=Bonnaud&amp;rft.aufirst=Pierre&amp;rft.date=2003&amp;rft.tpages=318&amp;rft.isbn=2-84819-001-9&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Lauras-Pourrat1973"><span class="ouvrage" id="Annette_Lauras-Pourrat1973">Annette <span class="nom_auteur">Lauras-Pourrat</span>, <cite class="italique">Guide de l'Auvergne mystérieuse</cite>, Paris, Les guides noirs, Tchou, <time>1973</time>, 589&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/978-2-7107-0425-6" title="Spécial:Ouvrages de référence/978-2-7107-0425-6"><span class="nowrap">978-2-7107-0425-6</span></a> et <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2710704250" title="Spécial:Ouvrages de référence/2710704250"><span class="nowrap">2710704250</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=Guide+de+l%27Auvergne+myst%C3%A9rieuse&amp;rft.place=Paris&amp;rft.pub=Les+guides+noirs%2C+Tchou&amp;rft.aulast=Lauras-Pourrat&amp;rft.aufirst=Annette&amp;rft.date=1973&amp;rft.tpages=589&amp;rft.isbn=978-2-7107-0425-6&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Martin2002"><span class="ouvrage" id="Daniel_Martin2002">Daniel <span class="nom_auteur">Martin</span> (<abbr class="abbr" title="directeur de publication">dir.</abbr>), <cite class="italique">L'identité de l'Auvergne (Auvergne, Bourbonnais, Velay). Mythe ou réalité historique</cite>, Nonette, Éditions Créer, <time>2002</time>, 717&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-909797-70-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-909797-70-8"><span class="nowrap">2-909797-70-8</span></a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.fr/books?id=aV5sXUC_lncC&amp;printsec=frontcover">présentation en ligne</a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27identit%C3%A9+de+l%27Auvergne+%28Auvergne%2C+Bourbonnais%2C+Velay%29.+Mythe+ou+r%C3%A9alit%C3%A9+historique&amp;rft.place=Nonette&amp;rft.pub=%C3%89ditions+Cr%C3%A9er&amp;rft.aulast=Martin&amp;rft.aufirst=Daniel&amp;rft.date=2002&amp;rft.tpages=717&amp;rft.isbn=2-909797-70-8&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</li> <li><span class="ouvrage" id="Vialatte1993"><span class="ouvrage" id="Alexandre_Vialatte1993"><a href="/wiki/Alexandre_Vialatte" title="Alexandre Vialatte">Alexandre <span class="nom_auteur">Vialatte</span></a>, <cite class="italique">L'Auvergne absolue</cite>, Julliard, <time>1993</time>, 222&#160;<abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-260-00045-2" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-260-00045-2"><span class="nowrap">2-260-00045-2</span></a>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&amp;rft.genre=book&amp;rft.btitle=L%27Auvergne+absolue&amp;rft.pub=Julliard&amp;rft.aulast=Vialatte&amp;rft.aufirst=Alexandre&amp;rft.date=1993&amp;rft.tpages=222&amp;rft.isbn=2-260-00045-2&amp;rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3AAuvergne"></span></span></span>.</li> <li><a href="/wiki/Lucien_Gachon" title="Lucien Gachon">Lucien Gachon</a>, <a href="/wiki/Henri_Pourrat" title="Henri Pourrat">Henri Pourrat</a>, <a href="/wiki/Andr%C3%A9_Bossuat" title="André Bossuat">André Bossuat</a>, Henri Charlier, Alexandre Vialatte, <i>Visages de l'Auvergne</i>, Editions des Horizons de France, ed. 1943, 182 p. et ed. 1964, 222 p.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sources_d'eaux_minérales"><span id="Sources_d.27eaux_min.C3.A9rales"></span>Sources d'eaux minérales</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=105" title="Modifier la section : Sources d&#039;eaux minérales" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=105" title="Modifier le code source de la section : Sources d&#039;eaux minérales"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><i>Les sources minérales oubliées du Massif Central</i>, Frédéric Surmely, Éditions de Montmarie</li> <li><i>L'Auvergne qui guérit. Par ses saints, ses sources, ses guérisseurs</i>, René Crozet, 1979.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=106" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=106" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia&#160;:</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Auvergne?uselang=fr">Auvergne</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=107" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=107" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="column-count:2;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><a href="/wiki/Auvergnat" title="Auvergnat">Auvergnat</a> (langue)</li> <li><a href="/wiki/Arvernes" title="Arvernes">Arvernes</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_ch%C3%A2teaux_d%27Auvergne" class="mw-redirect" title="Liste des châteaux d&#39;Auvergne">Liste des châteaux d'Auvergne</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_comtes_d%27Auvergne" title="Liste des comtes d&#39;Auvergne">Liste des comtes d'Auvergne</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_des_intendants_d%27Auvergne" title="Liste des intendants d&#39;Auvergne">Liste des intendants d'Auvergne</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_la_Marche" class="mw-redirect" title="Comté de la Marche">Comté de la Marche</a></li> <li><a href="/wiki/Bourbonnais_(dialecte)" class="mw-redirect" title="Bourbonnais (dialecte)">Bourbonnais</a> (langue)</li> <li><a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bourbon" title="Duché de Bourbon">Bourbonnais</a> (duché de Bourbon)</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;veaction=edit&amp;section=108" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Auvergne&amp;action=edit&amp;section=108" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li><cite class="ouvrage" id="site_officiel" style="font-style: normal;"><span class="wd_p856"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne.fr/">Site officiel</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1152?uselang=fr#P856" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span></cite></li> <li><span class="liste-horizontale noarchive"><span class="wd_identifiers">Ressource relative à la géographie<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1152?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.insee.fr/fr/statistiques?geo=REG-83">Insee <small>(régions)</small></a></li> </ul></span> </li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1152?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//Auvergne/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0003242.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3952896"><i>Internetowa encyklopedia PWN</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/region-france/wd/106831"><i>Larousse</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/Auvergne"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/auvergne/"><i>Universalis</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l&#39;information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1152?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span>&#160;: <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/144975211">VIAF</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb118734975">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb118734975">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027631869">IdRef</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/n81019993">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/2141399-X">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&amp;local_base=NLX10&amp;find_code=UID&amp;request=987007550544905171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&amp;local_base=aut&amp;ccl_term=ica=ge128696">Tchéquie</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldcat.org/identities/lccn-n81-019993">WorldCat</a></span></li> </ul></div></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne.fr">Conseil régional d'Auvergne</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.auvergne-tourisme.info/">Auvergne Tourisme</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.insee.fr/fr/themes/comparateur.asp?codgeo=ANCREG-83">Portail régional de l'INSEE</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fromages-aop-auvergne.com/">Portail des fromages AOP d'Auvergne</a></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="3" style=""><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Provinces_historiques_de_France" title="Modèle:Palette Provinces historiques de France"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a>&#160;· <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Provinces_historiques_de_France&amp;action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Territoires_du_royaume_de_France#Liste_des_anciennes_provinces_de_France" title="Territoires du royaume de France">Provinces historiques</a> de <a href="/wiki/France" title="France">France</a> (<abbr class="abbr" title="18ᵉ siècle"><span class="romain">XVIII</span><sup style="font-size:72%">e</sup></abbr>&#160;siècle)</div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Royaume_de_France" title="Royaume de France">Royaume de France</a></th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Province_d%27Alsace" title="Province d&#39;Alsace">Alsace</a></li> <li><a href="/wiki/Angoumois" title="Angoumois">Angoumois</a></li> <li><a href="/wiki/Anjou" title="Anjou">Anjou</a></li> <li><a href="/wiki/Artois_(province)" title="Artois (province)">Artois</a></li> <li><a href="/wiki/Aunis" title="Aunis">Aunis</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Auvergne</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/14px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/21px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/28px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/B%C3%A9arn" title="Béarn">Béarn</a> et <a href="/wiki/Basse-Navarre" title="Basse-Navarre">Navarre</a></li> <li><a href="/wiki/Berry" title="Berry">Berry</a></li> <li><a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bourbon" title="Duché de Bourbon">Bourbonnais</a></li> <li><a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bourgogne" title="Duché de Bourgogne">Bourgogne</a></li> <li><a href="/wiki/Province_de_Bretagne" title="Province de Bretagne">Bretagne</a></li> <li><a href="/wiki/Champagne_(province)" title="Champagne (province)">Champagne</a></li> <li><a href="/wiki/Corse_(province)" title="Corse (province)">Corse</a></li> <li><a href="/wiki/Province_du_Dauphin%C3%A9" title="Province du Dauphiné">Dauphiné</a></li> <li><a href="/wiki/Flandre_fran%C3%A7aise" title="Flandre française">Flandre</a> et <a href="/wiki/Hainaut_fran%C3%A7ais" title="Hainaut français">Hainaut</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Foix" title="Comté de Foix">Foix</a></li> <li><a href="/wiki/Franche-Comt%C3%A9" title="Franche-Comté">Franche-Comté</a></li> <li><a href="/wiki/Guyenne" title="Guyenne">Guyenne</a> et <a href="/wiki/Gascogne" title="Gascogne">Gascogne</a></li> <li><a href="/wiki/%C3%8Ele-de-France#Histoire" title="Île-de-France">Île-de-France</a></li> <li><a href="/wiki/Languedoc" title="Languedoc">Languedoc</a></li> <li><a href="/wiki/Limousin_(province)" title="Limousin (province)">Limousin</a></li> <li><a href="/wiki/Grand-gouvernement_de_Lorraine-et-Barrois" title="Grand-gouvernement de Lorraine-et-Barrois">Lorraine-et-Barrois</a> <small>(<a href="/wiki/Trois-%C3%89v%C3%AAch%C3%A9s_(province)" title="Trois-Évêchés (province)">Trois-Évêchés</a>, <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bar" title="Duché de Bar">Barrois</a>, <a href="/wiki/Luxembourg_fran%C3%A7ais" title="Luxembourg français">Luxembourg</a>, <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Lorraine" title="Duché de Lorraine">Lorraine propre</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Lyonnais_(province)" title="Lyonnais (province)">Lyonnais</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Article de qualité"><img alt="Article de qualité" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/14px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/21px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Article_de_qualit%C3%A9.svg/28px-Article_de_qualit%C3%A9.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> <a href="/wiki/Maine_(province)" title="Maine (province)">Maine</a> et <a href="/wiki/Perche_(province)" title="Perche (province)">Perche</a></li> <li><a href="/wiki/Marche_(province)" title="Marche (province)">Marche</a></li> <li><a href="/wiki/Nivernais" title="Nivernais">Nivernais</a></li> <li><a href="/wiki/Normandie" title="Normandie">Normandie</a></li> <li><a href="/wiki/Orl%C3%A9anais" title="Orléanais">Orléanais</a></li> <li><a href="/wiki/Picardie_(province)" title="Picardie (province)">Picardie</a></li> <li><a href="/wiki/Poitou" title="Poitou">Poitou</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Provence" title="Comté de Provence">Provence</a></li> <li><a href="/wiki/Quercy" title="Quercy">Quercy</a></li> <li><a href="/wiki/Roussillon_(province)" title="Roussillon (province)">Roussillon</a></li> <li><a href="/wiki/Saintonge" title="Saintonge">Saintonge</a></li> <li><a href="/wiki/Touraine" title="Touraine">Touraine</a></li></ul> </div></td> <td class="navbox-image" rowspan="4" style="vertical-align:middle;padding-left:7px"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Provinces_france_1789.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Provinces_france_1789.svg/80px-Provinces_france_1789.svg.png" decoding="async" width="80" height="66" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Provinces_france_1789.svg/120px-Provinces_france_1789.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Provinces_france_1789.svg/160px-Provinces_france_1789.svg.png 2x" data-file-width="870" data-file-height="713" /></a></span></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style=""><a href="/wiki/Premier_empire_colonial_fran%C3%A7ais" title="Premier empire colonial français">Empire colonial</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Antilles_fran%C3%A7aises" title="Antilles françaises">Antilles</a></li> <li><small>(<a href="/wiki/Histoire_de_la_Dominique" title="Histoire de la Dominique">Dominique</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Histoire_de_la_Grenade" title="Histoire de la Grenade">Grenade</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Histoire_de_la_Guadeloupe" title="Histoire de la Guadeloupe">Guadeloupe</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Histoire_de_la_Martinique" title="Histoire de la Martinique">Martinique</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Saint-Domingue_(colonie_fran%C3%A7aise)" title="Saint-Domingue (colonie française)">Saint-Domingue</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Tobago" title="Tobago">Tabago</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Bastion_de_France" title="Bastion de France">Bastion de France</a></li> <li><a href="/wiki/Colonie_du_S%C3%A9n%C3%A9gal" title="Colonie du Sénégal">Sénégal</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_Guyane" title="Histoire de la Guyane">Guyane</a></li> <li><a href="/wiki/Compagnie_fran%C3%A7aise_des_Indes_orientales" title="Compagnie française des Indes orientales">Indes orientales</a></li> <li><a href="/wiki/Madagascar" title="Madagascar">Madagascar</a></li> <li><small>(<i>de facto</i> uniquement <a href="/wiki/Colonie_de_Fort-Dauphin" title="Colonie de Fort-Dauphin">Fort-Dauphin</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Baie_d%27Antongil" title="Baie d&#39;Antongil">Baie d'Antongil</a></small></li> <li><small>et <a href="/wiki/%C3%8Ele_Sainte-Marie" title="Île Sainte-Marie">Île Sainte-Marie</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Mascareignes" title="Mascareignes">Mascareignes</a></li> <li><small>(<a href="/wiki/%C3%8Ele_de_France_(Maurice)" title="Île de France (Maurice)">Île de France</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/%C3%8Ele_Bourbon" class="mw-redirect" title="Île Bourbon">Île Bourbon</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Nouvelle-France" title="Nouvelle-France">Nouvelle-France</a></li> <li><small>(<a href="/wiki/Acadie_(Nouvelle-France)" title="Acadie (Nouvelle-France)">Acadie</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Canada_(Nouvelle-France)" title="Canada (Nouvelle-France)">Canada</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/%C3%8Ele-Royale_(Nouvelle-France)" title="Île-Royale (Nouvelle-France)">Île-Royale</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Louisiane_(Nouvelle-France)" title="Louisiane (Nouvelle-France)">Louisiane</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Terre-Neuve_(Nouvelle-France)" title="Terre-Neuve (Nouvelle-France)">Terre-Neuve</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Saint-Pierre-et-Miquelon" title="Saint-Pierre-et-Miquelon">Saint-Pierre-et-Miquelon</a></small></li> <li><small><a href="/wiki/Baie_d%27Hudson" title="Baie d&#39;Hudson">Baie du Nord</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/%C3%8Eles_Poulo-Condore" class="mw-redirect" title="Îles Poulo-Condore">Îles Poulo-Condore</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_des_Seychelles#Les_Seychelles_sous_domination_française" title="Histoire des Seychelles">Seychelles</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Hors du royaume</th> <td class="navbox-list" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Cr%C3%A9hange" title="Comté de Créhange">Créhange</a></li> <li><a href="/wiki/Comtat_Venaissin" title="Comtat Venaissin">Comtat Venaissin</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Dabo" title="Comté de Dabo">Dabo</a></li> <li><a href="/wiki/Lixing-l%C3%A8s-Rouhling" title="Lixing-lès-Rouhling">Lixing</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_Mayotte" title="Histoire de Mayotte">Mayotte</a></li> <li><a href="/wiki/Villes_libres_de_Menton_et_Roquebrune" title="Villes libres de Menton et Roquebrune">Villes libres de Menton et Roquebrune</a></li> <li><a href="/wiki/Principaut%C3%A9_de_Montb%C3%A9liard" title="Principauté de Montbéliard">Montbéliard</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_de_Mulhouse" title="République de Mulhouse">Mulhouse</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Nice" title="Comté de Nice">Nice</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_Nouvelle-Cal%C3%A9donie" title="Histoire de la Nouvelle-Calédonie">Nouvelle-Calédonie</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_la_Polyn%C3%A9sie_fran%C3%A7aise" title="Histoire de la Polynésie française">Polynésie</a></li> <li><a href="/wiki/Principaut%C3%A9_de_Salm-Salm" title="Principauté de Salm-Salm">Salm</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Sarrewerden" title="Comté de Sarrewerden">Sarrewerden</a></li> <li><a href="/wiki/Savoie" title="Savoie">Savoie</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Tende" title="Comté de Tende">Comté de Tende</a></li> <li><a href="/wiki/Histoire_de_Wallis-et-Futuna" title="Histoire de Wallis-et-Futuna">Wallis et Futuna</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="">Provinces et territoires perdus</th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Andorre" title="Andorre">Andorre</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_d%27Aragon" title="Comté d&#39;Aragon">Aragon</a></li> <li><a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Bouillon" title="Duché de Bouillon">Bouillon</a></li> <li><a href="/wiki/Principaut%C3%A9_de_Catalogne" title="Principauté de Catalogne">Catalogne</a></li> <li><a href="/wiki/Escartons" class="mw-redirect" title="Escartons">Escartons</a> d'<a href="/wiki/Oulx" title="Oulx">Oulx</a> et de <a href="/wiki/Ch%C3%A2teaudauphin" title="Châteaudauphin">Châteaudauphin</a></li> <li><a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Flandre" title="Comté de Flandre">Flandre</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%A9publique_de_G%C3%AAnes" title="République de Gênes">Gênes</a></li> <li><a href="/wiki/Bailliage_de_Guernesey" title="Bailliage de Guernesey">Guernesey</a></li> <li><a href="/wiki/Bailliage_de_Jersey" class="mw-redirect" title="Bailliage de Jersey">Jersey</a></li> <li><a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Luxembourg" title="Duché de Luxembourg">Luxembourg</a></li> <li><a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Milan" title="Duché de Milan">Milanais</a></li> <li><a href="/wiki/Minorque" title="Minorque">Minorque</a></li> <li><a href="/wiki/Monaco" title="Monaco">Monaco</a></li> <li><a href="/wiki/Royaume_de_Navarre" title="Royaume de Navarre">Navarre</a></li> <li><a href="/wiki/Palatinat_du_Rhin" title="Palatinat du Rhin">Palatinat</a></li> <li><a href="/wiki/Pays-Bas_m%C3%A9ridionaux" title="Pays-Bas méridionaux">Pays-Bas méridionaux</a> <small>(<a href="/wiki/West-Flandre" title="West-Flandre">West-Flandre</a>, <a href="/wiki/Tournaisis" title="Tournaisis">Tournaisis</a>, <a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Luxembourg" title="Comté de Luxembourg">Luxembourg</a>, <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Limbourg" title="Duché de Limbourg">Limbourg</a>, <a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Hainaut" title="Comté de Hainaut">Hainaut</a>, <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Brabant" title="Duché de Brabant">Brabant</a>, <a href="/wiki/Comt%C3%A9_de_Namur" title="Comté de Namur">Namur</a>, <a href="/wiki/Duch%C3%A9_de_Gueldre" title="Duché de Gueldre">Gueldre</a>)</small></li> <li><a href="/wiki/Principaut%C3%A9_de_Pi%C3%A9mont" title="Principauté de Piémont">Piémont</a></li> <li><a href="/wiki/Marquisat_de_Saluces" title="Marquisat de Saluces">Saluces</a></li> <li><a href="/wiki/Pays_de_la_Sarre" title="Pays de la Sarre">Pays de la Sarre</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Auvergne" title="Portail de l’Auvergne"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/40px-Flag_of_Auvergne.svg.png" decoding="async" width="40" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/60px-Flag_of_Auvergne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Auvergne.svg/80px-Flag_of_Auvergne.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="300" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Auvergne" title="Portail:Auvergne">Portail de l’Auvergne</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:R%C3%A9gions_de_France" title="Portail des régions et territoires de France"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/R%C3%A9gions_Ic%C3%B4ne.svg/24px-R%C3%A9gions_Ic%C3%B4ne.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/R%C3%A9gions_Ic%C3%B4ne.svg/36px-R%C3%A9gions_Ic%C3%B4ne.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/51/R%C3%A9gions_Ic%C3%B4ne.svg/48px-R%C3%A9gions_Ic%C3%B4ne.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:R%C3%A9gions_de_France" title="Portail:Régions de France">Portail des régions et territoires de France</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.canary‐55fd9d4764‐sztb8 Cached time: 20250216142801 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 1.969 seconds Real time usage: 2.474 seconds Preprocessor visited node count: 25723/1000000 Post‐expand include size: 370474/2097152 bytes Template argument size: 41357/2097152 bytes Highest expansion depth: 17/100 Expensive parser function count: 7/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 275203/5000000 bytes Lua time usage: 0.536/10.000 seconds Lua memory usage: 9765797/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 1770.570 1 -total 26.80% 474.499 3 Modèle:Références 25.67% 454.560 1 Modèle:Références_nombreuses 16.97% 300.433 1 Modèle:Infobox_Subdivision_administrative 7.84% 138.873 40 Modèle:Ouvrage 6.48% 114.663 1 Modèle:Liens 5.48% 97.066 32 Modèle:Article 5.15% 91.145 85 Modèle:Unité 4.03% 71.391 23 Modèle:Article_détaillé 3.96% 70.110 35 Modèle:Lien_web --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:30:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250216142801 and revision id 222866819. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de «&#160;<a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Auvergne&amp;oldid=222866819">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Auvergne&amp;oldid=222866819</a>&#160;».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Auvergne" title="Catégorie:Auvergne">Auvergne</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Ancienne_province_en_France" title="Catégorie:Ancienne province en France">Ancienne province en France</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:%C3%89ponyme_d%27un_objet_c%C3%A9leste" title="Catégorie:Éponyme d&#039;un objet céleste">Éponyme d'un objet céleste</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_lien_mort" title="Catégorie:Article contenant un lien mort">Article contenant un lien mort</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_g%C3%A9olocalis%C3%A9e_par_Wikidata" title="Catégorie:Page géolocalisée par Wikidata">Page géolocalisée par Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_g%C3%A9olocalis%C3%A9_en_France" title="Catégorie:Article géolocalisé en France">Article géolocalisé en France</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_utilisant_une_Infobox" title="Catégorie:Article utilisant une Infobox">Article utilisant une Infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Population_de_2014_en_infobox" title="Catégorie:Population de 2014 en infobox">Population de 2014 en infobox</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P856" title="Catégorie:Page utilisant P856">Page utilisant P856</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P2585" title="Catégorie:Page utilisant P2585">Page utilisant P2585</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_relatives_%C3%A0_la_g%C3%A9ographie" title="Catégorie:Page pointant vers des bases relatives à la géographie">Page pointant vers des bases relatives à la géographie</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7305" title="Catégorie:Page utilisant P7305">Page utilisant P7305</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P6058" title="Catégorie:Page utilisant P6058">Page utilisant P6058</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d&#039;autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Auvergne/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Auvergne/Articles liés">Portail:Auvergne/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:France/Articles liés">Portail:France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Occitanie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Occitanie/Articles liés">Portail:Occitanie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Europe/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Europe/Articles liés">Portail:Europe/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:R%C3%A9gions_de_France/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Régions de France/Articles liés">Portail:Régions de France/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:G%C3%A9ographie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Géographie/Articles liés">Portail:Géographie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_avec_des_cartes" title="Catégorie:Page avec des cartes">Page avec des cartes</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 9 février 2025 à 17:02.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a>&#160;: les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a>&#160;; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Auvergne" title="Spécial:Citer/Auvergne">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Auvergne&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Auvergne</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>30 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-b766959bd-n6h5m","wgBackendResponseTime":172,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.969","walltime":"2.474","ppvisitednodes":{"value":25723,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":370474,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":41357,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":17,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":7,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":275203,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1770.570 1 -total"," 26.80% 474.499 3 Modèle:Références"," 25.67% 454.560 1 Modèle:Références_nombreuses"," 16.97% 300.433 1 Modèle:Infobox_Subdivision_administrative"," 7.84% 138.873 40 Modèle:Ouvrage"," 6.48% 114.663 1 Modèle:Liens"," 5.48% 97.066 32 Modèle:Article"," 5.15% 91.145 85 Modèle:Unité"," 4.03% 71.391 23 Modèle:Article_détaillé"," 3.96% 70.110 35 Modèle:Lien_web"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.536","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":9765797,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.canary-55fd9d4764-sztb8","timestamp":"20250216142801","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Auvergne","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Auvergne","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1152","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1152","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-02-16T13:01:38Z","dateModified":"2025-02-09T16:02:54Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/b4\/Flag_of_Auvergne.svg","headline":"r\u00e9gion historique et culturelle fran\u00e7aise"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10