CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"420ce041-f41b-46a1-81ff-a0475642c560","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim","wgTitle":"Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim","wgCurRevisionId":74508594,"wgRevisionId":74508594,"wgArticleId":2044191,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wyróżnione artykuły","Artykuły na Medal","Getto warszawskie","Historia Warszawy w czasie II wojny światowej","1942 w Generalnym Gubernatorstwie"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim","wgRelevantArticleId":2044191,"wgIsProbablyEditable":true, "wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":74508594,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q965477","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=[ "ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints", "ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/47/Umschlagplatz_loading.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="855"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/47/Umschlagplatz_loading.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="570"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Umschlagplatz_loading.jpg/640px-Umschlagplatz_loading.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="456"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim rootpage-Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Wielka+akcja+deportacyjna+w+getcie+warszawskim" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Wielka+akcja+deportacyjna+w+getcie+warszawskim" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Wielka+akcja+deportacyjna+w+getcie+warszawskim" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Wielka+akcja+deportacyjna+w+getcie+warszawskim" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Geneza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Geneza"> <div class="vector-toc-text"> 1 Geneza </div> </a> <button aria-controls="toc-Geneza-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Geneza </button> <ul id="toc-Geneza-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Getto_warszawskie_w_latach_1939–1942" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Getto_warszawskie_w_latach_1939–1942"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Getto warszawskie w latach 1939–1942 </div> </a> <ul id="toc-Getto_warszawskie_w_latach_1939–1942-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rozpoczęcie_„ostatecznego_rozwiązania”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rozpoczęcie_„ostatecznego_rozwiązania”"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Rozpoczęcie „ostatecznego rozwiązania” </div> </a> <ul id="toc-Rozpoczęcie_„ostatecznego_rozwiązania”-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Akcja_„Reinhardt”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Akcja_„Reinhardt”"> <div class="vector-toc-text"> 1.3 Akcja „Reinhardt” </div> </a> <ul id="toc-Akcja_„Reinhardt”-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Getto_w_przededniu_„Wielkiej_Akcji”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Getto_w_przededniu_„Wielkiej_Akcji”"> <div class="vector-toc-text"> 2 Getto w przededniu „Wielkiej Akcji” </div> </a> <button aria-controls="toc-Getto_w_przededniu_„Wielkiej_Akcji”-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Getto w przededniu „Wielkiej Akcji” </button> <ul id="toc-Getto_w_przededniu_„Wielkiej_Akcji”-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zaostrzenie_niemieckiego_terroru" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zaostrzenie_niemieckiego_terroru"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Zaostrzenie niemieckiego terroru </div> </a> <ul id="toc-Zaostrzenie_niemieckiego_terroru-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reakcje_na_informacje_o_masowych_mordach" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reakcje_na_informacje_o_masowych_mordach"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Reakcje na informacje o masowych mordach </div> </a> <ul id="toc-Reakcje_na_informacje_o_masowych_mordach-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Przebieg" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przebieg"> <div class="vector-toc-text"> 3 Przebieg </div> </a> <button aria-controls="toc-Przebieg-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Przebieg </button> <ul id="toc-Przebieg-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Niemieckie_przygotowania" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Niemieckie_przygotowania"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Niemieckie przygotowania </div> </a> <ul id="toc-Niemieckie_przygotowania-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Początek_„Wielkiej_Akcji”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Początek_„Wielkiej_Akcji”"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Początek „Wielkiej Akcji” </div> </a> <ul id="toc-Początek_„Wielkiej_Akcji”-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Modus_operandi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Modus_operandi"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Modus operandi </div> </a> <ul id="toc-Modus_operandi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-„Blokady”_i_Umschlagplatz" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#„Blokady”_i_Umschlagplatz"> <div class="vector-toc-text"> 3.3.1 „Blokady” i Umschlagplatz </div> </a> <ul id="toc-„Blokady”_i_Umschlagplatz-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dezinformacja" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Dezinformacja"> <div class="vector-toc-text"> 3.3.2 Dezinformacja </div> </a> <ul id="toc-Dezinformacja-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Żydowskie_reakcje_i_strategie_przetrwania" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Żydowskie_reakcje_i_strategie_przetrwania"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Żydowskie reakcje i strategie przetrwania </div> </a> <ul id="toc-Żydowskie_reakcje_i_strategie_przetrwania-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rola_Żydowskiej_Służby_Porządkowej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rola_Żydowskiej_Służby_Porządkowej"> <div class="vector-toc-text"> 3.5 Rola Żydowskiej Służby Porządkowej </div> </a> <ul id="toc-Rola_Żydowskiej_Służby_Porządkowej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Eksterminacja_warszawskich_Żydów_w_Treblince" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eksterminacja_warszawskich_Żydów_w_Treblince"> <div class="vector-toc-text"> 3.6 Eksterminacja warszawskich Żydów w Treblince </div> </a> <ul id="toc-Eksterminacja_warszawskich_Żydów_w_Treblince-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Funkcjonowanie_getta_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Funkcjonowanie_getta_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”"> <div class="vector-toc-text"> 3.7 Funkcjonowanie getta w czasie „Wielkiej Akcji” </div> </a> <ul id="toc-Funkcjonowanie_getta_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-„Kocioł_na_Miłej”_i_zakończenie_akcji" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#„Kocioł_na_Miłej”_i_zakończenie_akcji"> <div class="vector-toc-text"> 3.8 „Kocioł na Miłej” i zakończenie akcji </div> </a> <ul id="toc-„Kocioł_na_Miłej”_i_zakończenie_akcji-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kalendarium_deportacji" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kalendarium_deportacji"> <div class="vector-toc-text"> 3.9 Kalendarium deportacji </div> </a> <ul id="toc-Kalendarium_deportacji-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Żydowski_ruch_oporu_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Żydowski_ruch_oporu_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”"> <div class="vector-toc-text"> 3.10 Żydowski ruch oporu w czasie „Wielkiej Akcji” </div> </a> <ul id="toc-Żydowski_ruch_oporu_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bilans" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bilans"> <div class="vector-toc-text"> 4 Bilans </div> </a> <button aria-controls="toc-Bilans-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Bilans </button> <ul id="toc-Bilans-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Liczba_ofiar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liczba_ofiar"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Liczba ofiar </div> </a> <ul id="toc-Liczba_ofiar-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Skutki_gospodarcze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Skutki_gospodarcze"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Skutki gospodarcze </div> </a> <ul id="toc-Skutki_gospodarcze-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Polskie_reakcje" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Polskie_reakcje"> <div class="vector-toc-text"> 5 Polskie reakcje </div> </a> <button aria-controls="toc-Polskie_reakcje-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Polskie reakcje </button> <ul id="toc-Polskie_reakcje-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Reakcje_w_kraju" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reakcje_w_kraju"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Reakcje w kraju </div> </a> <ul id="toc-Reakcje_w_kraju-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Raporty_polskiego_Podziemia_i_reakcja_rządu_RP_na_uchodźstwie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Raporty_polskiego_Podziemia_i_reakcja_rządu_RP_na_uchodźstwie"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Raporty polskiego Podziemia i reakcja rządu RP na uchodźstwie </div> </a> <ul id="toc-Raporty_polskiego_Podziemia_i_reakcja_rządu_RP_na_uchodźstwie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Epilog" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Epilog"> <div class="vector-toc-text"> 6 Epilog </div> </a> <ul id="toc-Epilog-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Upamiętnienie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Upamiętnienie"> <div class="vector-toc-text"> 7 Upamiętnienie </div> </a> <ul id="toc-Upamiętnienie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Losy_kluczowych_sprawców" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Losy_kluczowych_sprawców"> <div class="vector-toc-text"> 8 Losy kluczowych sprawców </div> </a> <ul id="toc-Losy_kluczowych_sprawców-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Odniesienia_w_kulturze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Odniesienia_w_kulturze"> <div class="vector-toc-text"> 9 Odniesienia w kulturze </div> </a> <ul id="toc-Odniesienia_w_kulturze-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Uwagi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Uwagi"> <div class="vector-toc-text"> 10 Uwagi </div> </a> <ul id="toc-Uwagi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 11 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 12 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 14 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-14" aria-hidden="true" > 14 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Gro%C3%9Fe_Aktion_(Warschau)" title="Große Aktion (Warschau) – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Große Aktion (Warschau)" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%B7_%CE%95%CF%80%CE%B9%CF%87%CE%B5%CE%AF%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%92%CE%B1%CF%81%CF%83%CE%BF%CE%B2%CE%AF%CE%B1%CF%82" title="Μεγάλη Επιχείρηση της Βαρσοβίας – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Μεγάλη Επιχείρηση της Βαρσοβίας" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Grossaktion_Warsaw" title="Grossaktion Warsaw – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Grossaktion Warsaw" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Grossaktion" title="Grossaktion – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Grossaktion" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Granda_Kampanjo" title="Granda Kampanjo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Granda Kampanjo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%88" title="عملیات بزرگ ورشو – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="عملیات بزرگ ورشو" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Grande_Action" title="Grande Action – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Grande Action" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Մեծ ակցիա – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մեծ ակցիա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Grande_Operazione" title="Grande Operazione – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Grande Operazione" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%90%D7%A7%D7%A6%D7%99%D7%94_%D7%94%D7%92%D7%93%D7%95%D7%9C%D7%94" title="האקציה הגדולה – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="האקציה הגדולה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Grossaktion_Vars%C3%B3via" title="Grossaktion Varsóvia – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Grossaktion Varsóvia" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%B0_%D0%B4%D0%B5%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B9%D0%BD%D0%B0_%D0%B0%D0%BA%D1%86%D1%96%D1%8F_%D1%83_%D0%92%D0%B0%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%B2%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83_%D0%B3%D0%B5%D1%82%D1%82%D0%BE" title="Велика депортаційна акція у Варшавському гетто – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Велика депортаційна акція у Варшавському гетто" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/H%C3%A0nh_%C4%91%E1%BB%99ng_v%C4%A9_%C4%91%E1%BA%A1i" title="Hành động vĩ đại – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Hành động vĩ đại" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8D%8E%E6%B2%99%E5%A4%A7%E8%A1%8C%E5%8A%A8" title="华沙大行动 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="华沙大行动" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q965477#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&oldid=74508594" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&id=74508594&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FWielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FWielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Wielka+akcja+deportacyjna+w+getcie+warszawskim">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q965477" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-featured-article" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Wikipedia:Artyku%C5%82y_na_Medal" title="Ten artykuł został wyróżniony statusem „Artykułu na Medal”. Kliknij, aby dowiedzieć się więcej."><img alt="Artykuł na Medal" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Wikimedal_POL.svg/16px-Wikimedal_POL.svg.png" decoding="async" width="16" height="26" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Wikimedal_POL.svg/24px-Wikimedal_POL.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Wikimedal_POL.svg/32px-Wikimedal_POL.svg.png 2x" data-file-width="74" data-file-height="120" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Umschlagplatz_loading.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Umschlagplatz_loading.jpg/220px-Umschlagplatz_loading.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Umschlagplatz_loading.jpg/330px-Umschlagplatz_loading.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Umschlagplatz_loading.jpg/440px-Umschlagplatz_loading.jpg 2x" data-file-width="674" data-file-height="480" /></a><figcaption>Mieszkańcy <a href="/wiki/Getto_warszawskie" title="Getto warszawskie">getta warszawskiego</a> ładowani do wagonów na rampie <a href="/wiki/Umschlagplatz_w_Warszawie" title="Umschlagplatz w Warszawie">Umschlagplatzu</a>. Zdjęcie wykonane podczas „Wielkiej Akcji”</figcaption></figure> Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim<a href="#cite_note-CITEREFLibionkaLeociak201732-1">[1]</a>, również „Wielka Akcja” (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niem.</a> Grossaktion)<a href="#cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014263-2">[2]</a> – <a href="/wiki/Ludob%C3%B3jstwo" title="Ludobójstwo">akcja eksterminacyjna</a> przeprowadzona przez <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">okupantów niemieckich</a> w <a href="/wiki/Getto_warszawskie" title="Getto warszawskie">getcie warszawskim</a>, trwająca od 22 lipca do 21 września 1942 roku, będąca elementem <a href="/wiki/Einsatz_Reinhardt" title="Einsatz Reinhardt">akcji „Reinhardt”</a>. W jej wyniku straciło życie blisko 300 tys. warszawskich <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydów</a>. „Wielką Akcję” poprzedziły liczne akty terroru i działania dezinformacyjne. Wywózkę warszawskich Żydów do <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Treblince" title="Obóz zagłady w Treblince">obozu śmierci w Treblince</a> przeprowadzono pod pozorem „wysiedlenia na Wschód”. Początkowo Niemcy posługiwali się przede wszystkim funkcjonariuszami <a href="/wiki/J%C3%BCdischer_Ordnungsdienst" title="Jüdischer Ordnungsdienst">Żydowskiej Służby Porządkowej</a> (ŻSP), jednakże już po tygodniu, z pomocą <a href="/wiki/SS-Wachmannschaften" title="SS-Wachmannschaften">wschodnich formacji kolaboracyjnych</a>, zaangażowali się bezpośrednio w działania eksterminacyjne. „Wysiedlenie” objęło najpierw tzw. elementy nieproduktywne: żydowskich uchodźców spoza <a href="/wiki/Warszawa" title="Warszawa">Warszawy</a>, więźniów <a href="/wiki/Areszt_Centralny_w_getcie_warszawskim" title="Areszt Centralny w getcie warszawskim">Aresztu Centralnego</a>, żebraków. Stopniowo obejmowało jednak kolejne kategorie mieszkańców getta, nie wyłączając pozornie uprzywilejowanych grup, takich jak urzędnicy <a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenratu</a>, pracownicy niemieckich przedsiębiorstw, czy funkcjonariusze ŻSP. Niemcy nie oszczędzili także wychowanków i pracowników gettowych internatów i sierocińców oraz pacjentów i personelu szpitali. <a href="/wiki/%C5%BBydowski_ruch_oporu_podczas_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Żydowski ruch oporu podczas II wojny światowej">Żydowski ruch oporu</a>, zaskoczony i pozbawiony broni, nie był w stanie zbrojnie przeciwstawić się „wysiedleniu”. W ciągu blisko dwóch miesięcy od 253 tys. do 300 tys. warszawskich <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydów</a> zostało wywiezionych i zgładzonych w Treblince. Ponad 10 tys. zmarło lub zostało zamordowanych na terenie getta, a około 11,5 tys. wywieziono do <a href="/wiki/Arbeitslager" title="Arbeitslager">obozów pracy</a>. Po zakończeniu „Wielkiej Akcji” w znacznie zmniejszonym getcie pozostało – legalnie lub nielegalnie – około 60 tys. Żydów. Dzielnica całkowicie zmieniła swój dotychczasowy charakter, stając się de facto wielkim obozem pracy. Jednocześnie „Wielka Akcja” pozbawiła jej mieszkańców jakichkolwiek złudzeń wobec intencji <a href="/wiki/Narodowy_socjalizm" class="mw-redirect" title="Narodowy socjalizm">nazistów</a>. Realną władzę w getcie przejęła <a href="/wiki/%C5%BBydowska_Organizacja_Bojowa" title="Żydowska Organizacja Bojowa">Żydowska Organizacja Bojowa</a>, a <a href="/wiki/Akcja_styczniowa_w_getcie_warszawskim" title="Akcja styczniowa w getcie warszawskim">kolejna próba „wysiedlenia”</a>, podjęta przez Niemców w styczniu 1943 roku, spotkała się ze zbrojnym oporem. Ukoronowaniem żydowskiego oporu stało się <a href="/wiki/Powstanie_w_getcie_warszawskim" title="Powstanie w getcie warszawskim">powstanie w kwietniu i maju 1943 roku</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geneza">Geneza</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Geneza" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Geneza">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Getto_warszawskie_w_latach_1939–1942">Getto warszawskie w latach 1939–1942</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Getto warszawskie w latach 1939–1942" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Getto warszawskie w latach 1939–1942">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Getto_warszawskie" title="Getto warszawskie">Getto warszawskie</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:The_Wall_of_ghetto_in_Warsaw_-_Building_on_Nazi-German_order_August_1940.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/The_Wall_of_ghetto_in_Warsaw_-_Building_on_Nazi-German_order_August_1940.jpg/220px-The_Wall_of_ghetto_in_Warsaw_-_Building_on_Nazi-German_order_August_1940.jpg" decoding="async" width="220" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/The_Wall_of_ghetto_in_Warsaw_-_Building_on_Nazi-German_order_August_1940.jpg/330px-The_Wall_of_ghetto_in_Warsaw_-_Building_on_Nazi-German_order_August_1940.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/The_Wall_of_ghetto_in_Warsaw_-_Building_on_Nazi-German_order_August_1940.jpg/440px-The_Wall_of_ghetto_in_Warsaw_-_Building_on_Nazi-German_order_August_1940.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="631" /></a><figcaption>Budowa murów getta na <a href="/wiki/Ulica_%C5%9Awi%C4%99tokrzyska_w_Warszawie" title="Ulica Świętokrzyska w Warszawie">ulicy Świętokrzyskiej</a> (sierpień 1940 roku)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_101I-270-0298-14,_Polen,_Ghetto_Warschau,_Br%C3%BCcke.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Bundesarchiv_Bild_101I-270-0298-14%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Br%C3%BCcke.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_101I-270-0298-14%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Br%C3%BCcke.jpg" decoding="async" width="220" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Bundesarchiv_Bild_101I-270-0298-14%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Br%C3%BCcke.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_101I-270-0298-14%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Br%C3%BCcke.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Bundesarchiv_Bild_101I-270-0298-14%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Br%C3%BCcke.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_101I-270-0298-14%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Br%C3%BCcke.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="513" /></a><figcaption>Drewniany most nad <a href="/wiki/Ulica_Ch%C5%82odna_w_Warszawie" title="Ulica Chłodna w Warszawie">ulicą Chłodną</a>, oddzielającą „małe getto” od „dużego getta”</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Resettlement_of_Jews_to_the_Warsaw_Ghetto.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Resettlement_of_Jews_to_the_Warsaw_Ghetto.jpg/220px-Resettlement_of_Jews_to_the_Warsaw_Ghetto.jpg" decoding="async" width="220" height="145" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Resettlement_of_Jews_to_the_Warsaw_Ghetto.jpg/330px-Resettlement_of_Jews_to_the_Warsaw_Ghetto.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Resettlement_of_Jews_to_the_Warsaw_Ghetto.jpg/440px-Resettlement_of_Jews_to_the_Warsaw_Ghetto.jpg 2x" data-file-width="3958" data-file-height="2612" /></a><figcaption><a href="/wiki/Aleja_%E2%80%9ESolidarno%C5%9Bci%E2%80%9D_w_Warszawie" title="Aleja „Solidarności” w Warszawie">Ulica Leszno</a> przy <a href="/wiki/Ulica_%C5%BBelazna_w_Warszawie" title="Ulica Żelazna w Warszawie">ulicy Żelaznej</a>. Przymusowe przesiedlenie do getta ludności żydowskiej z zachodniej części <a href="/wiki/Dystrykt_warszawski" title="Dystrykt warszawski">dystryktu warszawskiego</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_101I-134-0793-24,_Polen,_Ghetto_Warschau,_Frau_auf_Stra%C3%9Fe.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0793-24%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Frau_auf_Stra%C3%9Fe.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0793-24%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Frau_auf_Stra%C3%9Fe.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0793-24%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Frau_auf_Stra%C3%9Fe.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0793-24%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Frau_auf_Stra%C3%9Fe.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0793-24%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Frau_auf_Stra%C3%9Fe.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0793-24%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Frau_auf_Stra%C3%9Fe.jpg 2x" data-file-width="796" data-file-height="505" /></a><figcaption>Zwłoki zmarłej z głodu kobiety na ulicy getta</figcaption></figure> 1 października 1939 roku <a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">wojska niemieckie</a> wkroczyły do <a href="/wiki/Warszawa" title="Warszawa">Warszawy</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013117-3">[3]</a>. W pierwszych dniach października na żądanie dowództwa <a href="/wiki/Einsatzgruppe_IV" title="Einsatzgruppe IV">Einsatzgruppe IV</a> utworzono Radę Żydowską (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niem.</a> <a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenrat</a>)<a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009181-4">[4]</a>. Na stanowisku jej przewodniczącego władze niemieckie zatwierdziły <a href="/wiki/Adam_Czerniak%C3%B3w" title="Adam Czerniaków">Adama Czerniakowa</a> – uprzednio komisarycznego prezesa Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013336-5">[5]</a>. W ciągu następnych kilku miesięcy okupant ogłosił szereg zarządzeń wymierzonych w ludność żydowską. Wprowadzały one m.in. obowiązek noszenia opasek z <a href="/wiki/Gwiazda_Dawida" title="Gwiazda Dawida">gwiazdą Dawida</a> oraz przymus pracy dla osób w wieku od 14 do 60 lat. Zablokowano należące do Żydów <a href="/wiki/Rachunek_bankowy" title="Rachunek bankowy">konta bankowe</a> i <a href="/wiki/Depozyt_bankowy" title="Depozyt bankowy">depozyty</a>, żydowskie przedsiębiorstwa objęto <a href="/wiki/Zarz%C4%85d_przymusowy" title="Zarząd przymusowy">zarządem komisarycznym</a>, zamknięto żydowskie szkoły średnie i <a href="/wiki/Synagoga" title="Synagoga">synagogi</a> oraz zakazano zbiorowych modlitw w domach i mieszkaniach. W listopadzie 1939 roku rozstrzelano jako <a href="/wiki/Zak%C5%82adnik" title="Zakładnik">zakładników</a> 53 mieszkańców domu przy <a href="/wiki/Ulica_Nalewki_w_Warszawie" title="Ulica Nalewki w Warszawie">ul. Nalewki</a> 9<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013118–120-6">[6]</a>. Wielu Żydów, w szczególności przedstawicieli <a href="/wiki/Inteligencja_(spo%C5%82ecze%C5%84stwo)" title="Inteligencja (społeczeństwo)">inteligencji</a>, padło ofiarą indywidualnych aresztowań i zginęło w masowych egzekucjach, m.in. w <a href="/wiki/Zbrodnia_w_Palmirach" title="Zbrodnia w Palmirach">Palmirach</a>, lub zostało wywiezionych do <a href="/wiki/Obozy_niemieckie_(1933%E2%80%931945)" title="Obozy niemieckie (1933–1945)">obozów koncentracyjnych</a><a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970179–180-7">[7]</a>. Stopniowo ograniczano swobodę ich przemieszczania się, m.in. poprzez wprowadzenie zakazu zmiany miejsca zamieszkania bez specjalnego zezwolenia, a także zakaz podróżowania koleją<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013158–159-8">[8]</a>. Gdy nierealne okazały się plany „<a href="/wiki/Endl%C3%B6sung_der_Judenfrage" title="Endlösung der Judenfrage">ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej</a>” poprzez wysiedlenie na <a href="/wiki/Madagaskar" title="Madagaskar">Madagaskar</a> lub utworzenie wielkiego „żydowskiego rezerwatu” na <a href="/wiki/Lubelszczyzna" title="Lubelszczyzna">Lubelszczyźnie</a>, niemieckie władze okupacyjne zaczęły skłaniać się ku izolacji Żydów w zamkniętych dzielnicach mieszkaniowych (<a href="/wiki/Getto" title="Getto">gettach</a>). Proces ten nie był jednak sterowany odgórnie, stąd przebieg i tempo gettoizacji w <a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalnym Gubernatorstwie</a> były uzależnione od decyzji podejmowanych przez gubernatorów poszczególnych dystryktów oraz podległych im starostów<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201754-9">[9]</a>. W Warszawie pierwsze próby odizolowania Żydów odnotowano w listopadzie 1939 roku. U wylotu niektórych ulic <a href="/wiki/Dzielnica_p%C3%B3%C5%82nocna_w_Warszawie" title="Dzielnica północna w Warszawie">dzielnicy północnej</a> ustawiono wtedy ogrodzenia z drutu kolczastego oraz tablice z zakazem wstępu dla niemieckich żołnierzy<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013119-10">[10]</a>. Dzięki zabiegom, które Judenrat podjął u niemieckich władz wojskowych, udało się jednak chwilowo odroczyć utworzenie getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013149–152-11">[11]</a>. Wkrótce jednak pod pretekstem pojawienia się przypadków <a href="/wiki/Tyfus_plamisty" title="Tyfus plamisty">tyfusu</a> Niemcy ogłosili zamieszkaną przez Żydów północną część miasta „obszarem zagrożonym epidemią” (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niem.</a> Seuchensperrgebiet). 1 kwietnia 1940 roku wokół tego obszaru rozpoczęto budowę murów (zakończoną w czerwcu)<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013121–122-12">[12]</a>. Jak się okazało, Seuchensperrgebiet wskazywał maksymalny zasięg przyszłego getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013147-13">[13]</a>. Pretekstem do izolacji Żydów stał się ponadto tzw. <a href="/wiki/Pogrom_wielkanocny" title="Pogrom wielkanocny">pogrom wielkanocny</a> z marca 1940 roku, który według niemieckiej propagandy miał wskazywać na konieczność ich ochrony przed agresją Polaków<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201755–56-14">[14]</a>. Niemieckie koncepcje kilkukrotnie ewoluowały, a ich realizacja była przesuwana w czasie<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013159–178-15">[15]</a>. Ostatecznie zarządzenie w sprawie utworzenia getta w Warszawie zostało podpisane przez gubernatora <a href="/wiki/Dystrykt_warszawski" title="Dystrykt warszawski">dystryktu warszawskiego</a> <a href="/wiki/Ludwig_Fischer_(prawnik)" title="Ludwig Fischer (prawnik)">Ludwiga Fischera</a> 2 października 1940 roku. Ogłoszono je przez <a href="/wiki/Szczekaczka_(megafon_uliczny)" title="Szczekaczka (megafon uliczny)">megafony uliczne</a> 12 października. Wkrótce nastąpiła fala przesiedleń wewnątrz miasta, w wyniku których miejsce zamieszkania przymusowo zmieniło ok. 138 tys. Żydów i 113 tys. Polaków. Getto zostało zamknięte 16 listopada. Znajdowało się w nim wtedy ok. 400 tys. osób<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013124-16">[16]</a>. Jego obszar objął 307 ha powierzchni zabudowanej<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013124-16">[16]</a>. Było to ok. 2,4% przedwojennej powierzchni Warszawy. Znaczna część getta objęła teren jednej z najbiedniejszych części miasta<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012456-17">[17]</a>. Granice getta wielokrotnie ulegały zmianom. Na mocy zarządzenia komisarza <a href="/wiki/Heinz_Auerswald" title="Heinz Auerswald">Heinza Auerswalda</a> z 23 października 1941 roku ukształtował się podział dzielnicy zamkniętej na dwie części: „małe getto” – obejmujące obszar zamknięty ulicami: <a href="/wiki/Ulica_%C5%BBelazna_w_Warszawie" title="Ulica Żelazna w Warszawie">Żelazną</a>, <a href="/wiki/Ulica_Sienna_w_Warszawie" title="Ulica Sienna w Warszawie">Sienną</a>, <a href="/wiki/Ulica_Wielka_w_Warszawie" title="Ulica Wielka w Warszawie">Wielką</a>, <a href="/wiki/Ulica_Bagno_w_Warszawie" title="Ulica Bagno w Warszawie">Bagno</a>, <a href="/wiki/Plac_Grzybowski_w_Warszawie" title="Plac Grzybowski w Warszawie">pl. Grzybowskim</a>, <a href="/wiki/Ulica_Gnojna_w_Warszawie" title="Ulica Gnojna w Warszawie">Rynkową</a>, <a href="/wiki/Ulica_Krochmalna_w_Warszawie" title="Ulica Krochmalna w Warszawie">Krochmalną</a>, <a href="/wiki/Ulica_Walic%C3%B3w_w_Warszawie" title="Ulica Waliców w Warszawie">Waliców</a>, <a href="/wiki/Ulica_Ch%C5%82odna_w_Warszawie" title="Ulica Chłodna w Warszawie">Chłodną</a>, oraz „duże getto” – obejmujące obszar zamknięty ulicami: <a href="/wiki/Ulica_Okopowa_w_Warszawie" title="Ulica Okopowa w Warszawie">Okopową</a>, <a href="/wiki/Ulica_Wolno%C5%9B%C4%87_w_Warszawie" title="Ulica Wolność w Warszawie">Wolność</a>, <a href="/wiki/Ulica_Nowolipie_w_Warszawie" title="Ulica Nowolipie w Warszawie">Nowolipie</a>, Żelazną, Chłodną, <a href="/wiki/Plac_Bankowy_w_Warszawie" title="Plac Bankowy w Warszawie">pl. Bankowym</a>, <a href="/w/index.php?title=Ulica_Rymarska_w_Warszawie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ulica Rymarska w Warszawie (strona nie istnieje)">Rymarską</a>, <a href="/wiki/Ulica_Leszno_w_Warszawie" title="Ulica Leszno w Warszawie">Leszno</a>, <a href="/w/index.php?title=Ulica_Przejazd_w_Warszawie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ulica Przejazd w Warszawie (strona nie istnieje)">Przejazd</a>, <a href="/wiki/Ulica_Nowolipki_w_Warszawie" title="Ulica Nowolipki w Warszawie">Nowolipki</a>, <a href="/wiki/Ulica_%C5%9Awi%C4%99tojerska_w_Warszawie" title="Ulica Świętojerska w Warszawie">Świętojerską</a>, <a href="/wiki/Ulica_Bonifraterska_w_Warszawie" title="Ulica Bonifraterska w Warszawie">Bonifraterską</a>, <a href="/w/index.php?title=Ulica_%C5%BBoliborska_w_Warszawie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ulica Żoliborska w Warszawie (strona nie istnieje)">Żoliborską</a>, <a href="/wiki/Ulica_Stawki_w_Warszawie" title="Ulica Stawki w Warszawie">Stawki</a>, <a href="/wiki/Ulica_Dzika_w_Warszawie" title="Ulica Dzika w Warszawie">Dziką</a>. Obie części getta rozdzielała ul. Chłodna, będąca swoistą ulicą tranzytową<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013223-18">[18]</a>. Grodzenie nowych granic i przesiedlenia ludności nie nastąpiły jednak od razu, stąd realizacja zarządzenia trwała do 21 grudnia 1941 roku. W międzyczasie niespodziewanie zapadła decyzja o wyłączeniu z getta nieparzystej strony ul. Dzikiej, natomiast do marca 1942 roku pozostawiono w jego obrębie <a href="/wiki/Wielka_Synagoga_w_Warszawie" title="Wielka Synagoga w Warszawie">Wielką Synagogę</a> i <a href="/wiki/G%C5%82%C3%B3wna_Biblioteka_Judaistyczna" title="Główna Biblioteka Judaistyczna">Bibliotekę Judaistyczną</a> przy <a href="/wiki/Ulica_T%C5%82omackie_w_Warszawie" title="Ulica Tłomackie w Warszawie">ul. Tłomackie</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013224–229-19">[19]</a>. W kolejnych miesiącach z getta wyłączono część domów w rejonie ulic <a href="/wiki/Ulica_Pawia_w_Warszawie" title="Ulica Pawia w Warszawie">Pawiej</a> i <a href="/wiki/Ulica_Dzielna_w_Warszawie" title="Ulica Dzielna w Warszawie">Dzielnej</a>, sąsiadujących z gmachem Monopolu Tytoniowego. Na miesiąc przed wielką akcją deportacyjną Auerswald zarządził ponadto wyłączenie z getta czworoboku ulic: Żoliborska – Bonifraterska – Muranowska – <a href="/wiki/Ulica_Pokorna_w_Warszawie" title="Ulica Pokorna w Warszawie">Pokorna</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013233–236-20">[20]</a>. Getto warszawskie było największym żydowskim skupiskiem w okupowanej Europie<a href="#cite_note-CITEREFDunin-Wąsowicz1984297-21">[21]</a>. Liczba Żydów, którzy w czasie okupacji przebywali w Warszawie, ulegała przy tym dużym zmianom. Spis ludności, który Judenrat przeprowadził 28 października 1939 roku, wskazywał, że w mieście mieszkało 359 827 Żydów. Wkrótce zaczęły jednak napływać fale uchodźców i przesiedleńców. Między listopadem 1939 roku a październikiem 1940 roku do Warszawy przybyło ok. 90 tys. Żydów, których wysiedlono z <a href="/wiki/Terytorium_Polski_anektowane_przez_III_Rzesz%C4%99" class="mw-redirect" title="Terytorium Polski anektowane przez III Rzeszę">ziem wcielonych do III Rzeszy</a>, przede wszystkim z terenów tzw. <a href="/wiki/Kraj_Warty" title="Kraj Warty">Kraju Warty</a> oraz <a href="/wiki/Rejencja_ciechanowska" title="Rejencja ciechanowska">rejencji ciechanowskiej</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013139-22">[22]</a>. Między styczniem a marcem 1941 roku w getcie osiedlono około 50 tys. Żydów, którzy zostali wypędzeni przez Niemców z zachodniej części dystryktu warszawskiego<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013141-23">[23]</a>. Trzecia fala przesiedleńców przybyła wiosną 1942 roku; w getcie znalazło się wtedy około 4 tys. Żydów wysiedlonych ze wschodniej części dystryktu warszawskiego, a także około 4 tys. Żydów niemieckich, których wysiedlono z miast <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">III Rzeszy</a> (m.in. z <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">Berlina</a> i <a href="/wiki/Frankfurt_nad_Menem" title="Frankfurt nad Menem">Frankfurtu</a>)<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013141-23">[23]</a>. W maju tego samego roku Niemcy zamknęli w getcie <a href="/wiki/Romowie" title="Romowie">Romów</a>, których ujęli w Warszawie oraz w miejscowościach podwarszawskich<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993279-24">[24]</a>. W getcie panowały fatalne warunki bytowe i sanitarne. W pierwszych miesiącach 1941 roku na jeden kilometr kwadratowy powierzchni przypadało 110,8 tys. osób, a w izbach mieszkalnych musiało się średnio pomieścić 6–7 lub nawet więcej osób<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201757-25">[25]</a>. W latach 1940–1941 dzienna wartość kaloryczna oficjalnych przydziałów kartkowych wahała się między 198 a 503 <a href="/wiki/Kaloria" title="Kaloria">kalorii</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013934-26">[26]</a>. Głównym źródłem zaopatrzenia w żywność stał się w tej sytuacji nielegalny <a href="/wiki/Przemyt" title="Przemyt">szmugiel</a><a href="#cite_note-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012457-27">[27]</a>. Bardzo wielu Żydów, w tym zwłaszcza uchodźcy i przesiedleńcy, po zamknięciu w getcie utraciło źródła zarobkowania, a często również całość lub większość posiadanego majątku. Na złą sytuację materialną ludności przekładała się także polityka władz niemieckich nastawiona na maksymalną eksploatację ekonomiczną getta<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201756–57-28">[28]</a>. Panował głód, któremu nie były w stanie zaradzić szmugiel i legalna <a href="/wiki/Filantropia" title="Filantropia">dobroczynność</a>. Szerzyły się również choroby zakaźne<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201756–58-29">[29]</a><a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970180-30">[30]</a>. O ile w marcu 1941 roku liczba mieszkańców getta sięgnęła 460 tys. (według danych niemieckich – nawet 490 tys.), o tyle pod koniec stycznia 1942 roku spadła do około 410 tys., a w kwietniu tego samego roku – do około 400 tys.<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013141–143-31">[31]</a> Tragiczne skutki przyniosła w szczególności epidemia tyfusu, której szczyt przypadł na lato 1941 roku. W getcie umierało wtedy około 5 tys. osób miesięcznie<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013127-32">[32]</a>. Łącznie od jesieni 1940 roku do lipca 1942 roku zmarło w Warszawie blisko 92 tys. Żydów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013143-33">[33]</a><a href="#cite_note-uwaga1-34">[a]</a>. Od połowy 1941 roku getto warszawskie zaczęło odgrywać większą rolę jako ośrodek produkcji i rezerwuar siły roboczej. Uruchomiono tzw. szopy, czyli zakłady produkcyjne, które powstawały na skutek przejmowania i łączenia przez niemieckich przedsiębiorców niewielkich żydowskich firm i warsztatów. Największymi z nich były szop Fritza Schultza (kuśnierski) oraz szop Walthera Többensa (włókienniczy). Część szopów realizowała zamówienia wojskowe<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013896–915-35">[34]</a>. Począwszy od wiosny 1942 roku wzrosła także liczba Żydów zatrudnionych na „placówkach”, tj. poza terenem getta. W sierpniu 1942 roku „placówki” zatrudniały 7,6 tys. Żydów. Z ich przymusowej pracy korzystały m.in. jednostki <a href="/wiki/Schutzstaffel" title="Schutzstaffel">SS</a>, <a href="/wiki/Ordnungspolizei" title="Ordnungspolizei">policji</a> i Wehrmachtu, <a href="/wiki/Generalna_Dyrekcja_Kolei_Wschodniej" title="Generalna Dyrekcja Kolei Wschodniej">Ostbahn</a>, a także niemieckie przedsiębiorstwa prywatne<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013915–917-36">[35]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rozpoczęcie_„ostatecznego_rozwiązania”">Rozpoczęcie „ostatecznego rozwiązania”</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Rozpoczęcie „ostatecznego rozwiązania”" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rozpoczęcie „ostatecznego rozwiązania”">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wannsee_Protokoll_januar_1942.pdf" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Wannsee_Protokoll_januar_1942.pdf/page1-220px-Wannsee_Protokoll_januar_1942.pdf.jpg" decoding="async" width="220" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Wannsee_Protokoll_januar_1942.pdf/page1-330px-Wannsee_Protokoll_januar_1942.pdf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Wannsee_Protokoll_januar_1942.pdf/page1-440px-Wannsee_Protokoll_januar_1942.pdf.jpg 2x" data-file-width="1239" data-file-height="1754" /></a><figcaption>Tytułowa strona protokołu z ustaleniami z <a href="/wiki/Konferencja_w_Wannsee" title="Konferencja w Wannsee">konferencji w Wannsee</a></figcaption></figure> 22 czerwca 1941 roku <a href="/wiki/III_Rzesza" title="III Rzesza">nazistowskie Niemcy</a> dokonały <a href="/wiki/Atak_Niemiec_na_ZSRR" title="Atak Niemiec na ZSRR">inwazji na ZSRR</a>. W ślad za armiami <a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmachtu</a> wyruszyły cztery <a href="/wiki/Einsatzgruppen" title="Einsatzgruppen">Einsatzgruppen</a>, które niezwłocznie przystąpiły do likwidacji wszystkich prawdziwych i domniemanych przeciwników niemieckiego panowania<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201769–70-37">[36]</a>. Początkowo rozstrzeliwano przede wszystkim żydowskich mężczyzn oraz funkcjonariuszy władzy sowieckiej<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201770,_73-38">[37]</a>. Na początku sierpnia 1941 roku <a href="/wiki/Reichsf%C3%BChrer-SS" title="Reichsführer-SS">Reichsführer-SS</a> <a href="/wiki/Heinrich_Himmler" title="Heinrich Himmler">Heinrich Himmler</a> obarczył jednak Einsatzgruppen zadaniem wymordowania wszystkich <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydów</a> zamieszkujących na podbitym terytorium <a href="/wiki/Zwi%C4%85zek_Socjalistycznych_Republik_Radzieckich" title="Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich">ZSRR</a> – bez względu na ich wiek i płeć<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201773-39">[38]</a>. Tym samym <a href="/wiki/Antysemityzm" title="Antysemityzm">antysemicka</a> polityka III Rzeszy weszła w zupełnie nową fazę. Jej dotychczasowe elementy – przymusową emigrację, <a href="/wiki/Dyskryminacja_(prawo)" title="Dyskryminacja (prawo)">dyskryminację</a>, gettoizację, szeroko zakrojone prześladowania – zastąpił systematyczny mord<a href="#cite_note-CITEREFArad19992–3-40">[39]</a>. Niedługo później, prawdopodobnie jesienią 1941 roku, na najwyższych szczeblach hitlerowskiego reżimu zaczęła krystalizować się koncepcja „<a href="/wiki/Endl%C3%B6sung_der_Judenfrage" title="Endlösung der Judenfrage">ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej</a>” poprzez <a href="/wiki/Ludob%C3%B3jstwo" title="Ludobójstwo">fizyczną eksterminację</a>. Na przebieg tego procesu wpływ miały jednak nie tylko decyzje zapadające w bezpośrednim otoczeniu <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolfa Hitlera</a> i Heinricha Himmlera, lecz również inicjatywy wysuwane na poziomie lokalnym<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201783–85-41">[40]</a>. Pilnego „rozwiązania kwestii żydowskiej” oczekiwały w szczególności władze <a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalnego Gubernatorstwa</a>, które liczyły, że w ten sposób znikną liczne problemy natury ekonomicznej i sanitarnej, z którymi musiały się mierzyć<a href="#cite_note-CITEREFMusiał200421,_30,_37-42">[41]</a>. Jak najszybszego rozpoczęcia eksterminacji domagał się również <a href="/wiki/Arthur_Greiser" title="Arthur Greiser">Arthur Greiser</a> – <a href="/wiki/Namiestnik_Rzeszy" title="Namiestnik Rzeszy">Namiestnik Rzeszy</a> i <a href="/wiki/Gauleiter" title="Gauleiter">gauleiter</a> <a href="/wiki/Narodowosocjalistyczna_Niemiecka_Partia_Robotnik%C3%B3w" title="Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników">NSDAP</a> w <a href="/wiki/Kraj_Warty" title="Kraj Warty">Kraju Warty</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka201789-43">[42]</a>. Zdaniem <a href="/wiki/Bogdan_Musia%C5%82" title="Bogdan Musiał">Bogdana Musiała</a> kluczową rolę w procesie decyzyjnym prowadzącym do Zagłady odegrał <a href="/wiki/Dow%C3%B3dca_SS_i_Policji" title="Dowódca SS i Policji">dowódca SS i policji</a> na <a href="/wiki/Dystrykt_lubelski" title="Dystrykt lubelski">dystrykt lubelski</a>, <a href="/wiki/Brigadef%C3%BChrer" title="Brigadeführer">SS-Brigadeführer</a> <a href="/wiki/Odilo_Globocnik" title="Odilo Globocnik">Odilo Globocnik</a><a href="#cite_note-CITEREFMusiał200422–30,_38-44">[43]</a>. Ten fanatyczny nazista, zajmujący w hitlerowskiej hierarchii wyższą pozycję, niż wskazywałby na to jego stopień<a href="#cite_note-CITEREFPohl200441-45">[44]</a>, liczył, że „usunięcie” Żydów umożliwi realizację jego planów całkowitego zniemczenia dystryktu lubelskiego<a href="#cite_note-CITEREFMusiał200422–27-46">[45]</a>. 13 października 1941 roku Globocnik spotkał się w <a href="/wiki/K%C4%99trzyn" title="Kętrzyn">Kętrzynie</a> z Heinrichem Himmlerem i <a href="/wiki/Obergruppenf%C3%BChrer" title="Obergruppenführer">SS-Obergruppenführerem</a> <a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_Kr%C3%BCger" title="Friedrich Wilhelm Krüger">Friedrichem Wilhelmem Krügerem</a> – prawdopodobnie po to, aby omówić planowane operacje wysiedleńcze i osiedleńcze w dystrykcie lubelskim oraz kwestie związane z eksterminacją Żydów<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201796-47">[46]</a><a href="#cite_note-CITEREFMusiał200429-48">[47]</a>. Dwa tygodnie później Niemcy rozpoczęli budowę <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Be%C5%82%C5%BCcu" title="Obóz zagłady w Bełżcu">obozu zagłady w Bełżcu</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka201796-47">[46]</a><a href="#cite_note-uwaga2-49">[b]</a>. Na początku grudnia 1941 roku w <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Che%C5%82mnie_nad_Nerem" title="Obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem">obozie zagłady w pobliżu wsi Chełmno nad Nerem</a> (<a href="/wiki/J%C4%99zyk_niemiecki" title="Język niemiecki">niem.</a> Kulmhof) rozpoczęto masową eksterminację Żydów z Kraju Warty<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201789–90-50">[48]</a>. 20 stycznia 1942 roku w willi na <a href="/wiki/Berlin" title="Berlin">berlińskim</a> przedmieściu Wannsee odbyła się konferencja wysokiego szczebla pod przewodnictwem SS-Obergruppenführera <a href="/wiki/Reinhard_Heydrich" title="Reinhard Heydrich">Reinharda Heydricha</a>, podczas której przedstawiciele nazistowskich instytucji rządowych i partyjnych omówili szczegóły realizacji „ostatecznego rozwiązania”. Sekretarz stanu <a href="/wiki/Josef_B%C3%BChler" title="Josef Bühler">Josef Bühler</a> uzyskał wtedy zgodę, aby eksterminacją objąć w pierwszej kolejności ludność żydowską z Generalnego Gubernatorstwa<a href="#cite_note-CITEREFLibionka201786–87-51">[49]</a><a href="#cite_note-CITEREFArad199912–13-52">[50]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Konferencja_w_Wannsee" title="Konferencja w Wannsee">Konferencja w Wannsee</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Akcja_„Reinhardt”">Akcja „Reinhardt”</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Akcja „Reinhardt”" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Akcja „Reinhardt”">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Einsatz_Reinhardt" title="Einsatz Reinhardt">Einsatz Reinhardt</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_146-2007-0188,_Odilo_Globocnik.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Bundesarchiv_Bild_146-2007-0188%2C_Odilo_Globocnik.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_146-2007-0188%2C_Odilo_Globocnik.jpg" decoding="async" width="220" height="303" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Bundesarchiv_Bild_146-2007-0188%2C_Odilo_Globocnik.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_146-2007-0188%2C_Odilo_Globocnik.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Bundesarchiv_Bild_146-2007-0188%2C_Odilo_Globocnik.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_146-2007-0188%2C_Odilo_Globocnik.jpg 2x" data-file-width="581" data-file-height="799" /></a><figcaption><a href="/wiki/Brigadef%C3%BChrer" title="Brigadeführer">SS-Brigadeführer</a> <a href="/wiki/Odilo_Globocnik" title="Odilo Globocnik">Odilo Globocnik</a>, kierownik <a href="/wiki/Einsatz_Reinhardt" title="Einsatz Reinhardt">Einsatz Reinhardt</a></figcaption></figure> W nocy z 16 na 17 marca 1942 roku Niemcy rozpoczęli likwidację <a href="/wiki/Getto_lubelskie" title="Getto lubelskie">getta lubelskiego</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017108–110-53">[51]</a>. Następnego dnia do obozu śmierci w Bełżcu dotarły pierwsze transporty z <a href="/wiki/Lublin" title="Lublin">Lublina</a> i <a href="/wiki/Lw%C3%B3w" title="Lwów">Lwowa</a>. Wydarzenia te są uznawane za początek zagłady Żydów w Generalnym Gubernatorstwie<a href="#cite_note-CITEREFKuwałek201092-54">[52]</a><a href="#cite_note-CITEREFArad199968-55">[53]</a>. Kierowanie akcją eksterminacyjną Himmler powierzył Odilo Globocnikowi<a href="#cite_note-CITEREFArad199914–15-56">[54]</a>. Na cześć zabitego w czerwcu 1942 roku Reinharda Heydricha nadano jej później kryptonim „Reinhardt” (Einsatz Reinhardt)<a href="#cite_note-CITEREFArad199913-57">[55]</a>. Do połowy kwietnia w Bełżcu zgładzono około 66 tys. Żydów z gett w <a href="/wiki/Dystrykt_lubelski" title="Dystrykt lubelski">dystrykcie lubelskim</a> i <a href="/wiki/Dystrykt_Galicja" title="Dystrykt Galicja">dystrykcie Galicja</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017119-58">[56]</a>. Na początku maja rozpoczął działalność <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Sobiborze" title="Obóz zagłady w Sobiborze">obóz zagłady w Sobiborze</a>. Od tej pory deportacjami były obejmowane całe powiaty, a akcję „Reinhardt” rozszerzono na <a href="/wiki/Dystrykt_krakowski" title="Dystrykt krakowski">dystrykt krakowski</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017121–122-59">[57]</a>. 17 kwietnia 1942 roku Himmler złożył wizytę w Warszawie. Prawdopodobnie rozkazał wtedy miejscowym strukturom SS i policji rozpocząć przygotowania do likwidacji getta warszawskiego<a href="#cite_note-CITEREFPohl200449-60">[58]</a>. Niektórzy badacze przypuszczają, że ta wizyta dała impuls do rozpoczęcia budowy trzeciego ośrodka zagłady w Generalnym Gubernatorstwie<a href="#cite_note-CITEREFPohl200449-60">[58]</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017135-61">[59]</a>. Został on ulokowany w <a href="/wiki/Powiat_soko%C5%82owski" title="Powiat sokołowski">powiecie sokołowskim</a>, w pobliżu <a href="/wiki/Treblinka_(stacja_kolejowa)" title="Treblinka (stacja kolejowa)">stacji kolejowej Treblinka</a>, nieopodal funkcjonującego tam od jesieni 1941 roku <a href="/wiki/Karny_ob%C3%B3z_pracy_w_Treblince" title="Karny obóz pracy w Treblince">karnego obozu pracy</a>. Budowa <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Treblince" title="Obóz zagłady w Treblince">obozu zagłady Treblinka II</a> rozpoczęła się na początku czerwca 1942 roku<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017135-61">[59]</a>. 19 lipca 1942 roku, podczas wizyty w dystrykcie lubelskim, Himmler rozkazał Friedrichowi Wilhelmowi Krügerowi zakończyć „przesiedlenia” ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie do końca 1942 roku. Z deportacji do obozów zagłady mieli zostać wyłączeni jedynie Żydzi zdolni do pracy, w wieku od 16 do 35 lat, których planowano skoncentrować w obozach zbiorczych w Warszawie, <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowie</a>, <a href="/wiki/Cz%C4%99stochowa" title="Częstochowa">Częstochowie</a>, <a href="/wiki/Radom" title="Radom">Radomiu</a> i Lublinie<a href="#cite_note-CITEREFPohl200450-62">[60]</a><a href="#cite_note-CITEREFEisenbach1961314-63">[61]</a>. Tempo i zasięg akcji „Reinhardt” uległy wkrótce znacznemu zwiększeniu<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017135-61">[59]</a><a href="#cite_note-CITEREFPohl200450-62">[60]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Getto_w_przededniu_„Wielkiej_Akcji”">Getto w przededniu „Wielkiej Akcji”</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Getto w przededniu „Wielkiej Akcji”" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Getto w przededniu „Wielkiej Akcji”">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zaostrzenie_niemieckiego_terroru">Zaostrzenie niemieckiego terroru</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Zaostrzenie niemieckiego terroru" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zaostrzenie niemieckiego terroru">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Death_penalty_for_Jews_outside_ghetto_and_for_Poles_helping_Jews_anyway_1941.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Death_penalty_for_Jews_outside_ghetto_and_for_Poles_helping_Jews_anyway_1941.jpg/220px-Death_penalty_for_Jews_outside_ghetto_and_for_Poles_helping_Jews_anyway_1941.jpg" decoding="async" width="220" height="341" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Death_penalty_for_Jews_outside_ghetto_and_for_Poles_helping_Jews_anyway_1941.jpg/330px-Death_penalty_for_Jews_outside_ghetto_and_for_Poles_helping_Jews_anyway_1941.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Death_penalty_for_Jews_outside_ghetto_and_for_Poles_helping_Jews_anyway_1941.jpg/440px-Death_penalty_for_Jews_outside_ghetto_and_for_Poles_helping_Jews_anyway_1941.jpg 2x" data-file-width="716" data-file-height="1111" /></a><figcaption>Obwieszczenie gubernatora <a href="/wiki/Dystrykt_warszawski" title="Dystrykt warszawski">dystryktu warszawskiego</a> <a href="/wiki/Ludwig_Fischer_(prawnik)" title="Ludwig Fischer (prawnik)">Ludwiga Fischera</a> z 10 listopada 1941 roku, informujące, że Żydzi opuszczający getta bez zezwolenia oraz Polacy, którzy udzielą im pomocy, będą karani śmiercią</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Warsaw_Ghetto_Heinz_Auerswald_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Warsaw_Ghetto_Heinz_Auerswald_01.jpg/220px-Warsaw_Ghetto_Heinz_Auerswald_01.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Warsaw_Ghetto_Heinz_Auerswald_01.jpg/330px-Warsaw_Ghetto_Heinz_Auerswald_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/21/Warsaw_Ghetto_Heinz_Auerswald_01.jpg/440px-Warsaw_Ghetto_Heinz_Auerswald_01.jpg 2x" data-file-width="5167" data-file-height="3432" /></a><figcaption>Obwieszczenie komisarza getta <a href="/wiki/Heinz_Auerswald" title="Heinz Auerswald">Heinza Auerswalda</a> z 17 listopada 1941 roku, informujące o straceniu ośmiu Żydów za „nieuprawnione opuszczenie dzielnicy żydowskiej”</figcaption></figure> Zarządzenie niemieckiego starosty miejskiego w Warszawie <a href="/wiki/Ludwig_Leist" title="Ludwig Leist">Ludwiga Leista</a> z 14 stycznia 1941 roku przewidywało, że nielegalne przekroczenie granicy getta, a także <a href="/wiki/Pomocnictwo" title="Pomocnictwo">pomocnictwo</a> lub niezgłoszenie takiego „przestępstwa”, podlegać będą karze grzywny, aresztu lub długotrwałego <a href="/wiki/Arbeitslager" title="Arbeitslager">obozu pracy</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013202-64">[62]</a>. Pogarszająca się sytuacja bytowa i sanitarna w gettach, a także ogólna radykalizacja niemieckiej polityki antyżydowskiej, wkrótce spowodowały jednak zaostrzenie rygorów izolacyjnych nałożonych na ludność żydowską<a href="#cite_note-CITEREFMusiał200421-65">[63]</a>. 6 listopada 1941 roku komisarz <a href="/wiki/Heinz_Auerswald" title="Heinz Auerswald">Heinz Auerswald</a> wydał odezwę, w której zapowiedział karanie śmiercią osób, które nielegalnie przekraczają granicę getta warszawskiego. Cztery dni później gubernator <a href="/wiki/Ludwig_Fischer_(prawnik)" title="Ludwig Fischer (prawnik)">Ludwig Fischer</a> podpisał zarządzenie, które przewidywało, że zarówno Żydzi, którzy bez zezwolenia opuszczają zamknięte dzielnice mieszkaniowe w dystrykcie warszawskim, jak i osoby, które udzielają im schronienia lub pomocy, będą karane śmiercią<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013225-66">[64]</a>. Na mocy tych zarządzeń w <a href="/wiki/Areszt_Centralny_w_getcie_warszawskim" title="Areszt Centralny w getcie warszawskim">Areszcie Centralnym dla dzielnicy żydowskiej</a> przy <a href="/wiki/Ulica_G%C4%99sia_w_Warszawie" title="Ulica Gęsia w Warszawie">ul. Gęsiej</a> rozstrzelano 17 listopada ośmiu Żydów, a 15 grudnia – szesnastu<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013436-67">[65]</a>. Kolejne egzekucje miały miejsce w pierwszych miesiącach 1942 roku. Liczba Żydów skazanych na śmierć przez <a href="/wiki/Sondergericht" title="Sondergericht">Sondergericht</a> stała się wkrótce tak duża, że w maju 1942 roku Niemcy podjęli decyzję o wykonywaniu wyroków na terenie <a href="/wiki/Karny_ob%C3%B3z_pracy_w_Treblince" title="Karny obóz pracy w Treblince">karnego obozu pracy w Treblince</a><a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970183-68">[66]</a>. Mordów dokonywano także bez pozorów <a href="/wiki/Post%C4%99powanie_s%C4%85dowe" title="Postępowanie sądowe">postępowania sądowego</a>. Już na początku listopada 1941 roku komendant <a href="/wiki/Ordnungspolizei" title="Ordnungspolizei">Ordnungspolizei</a> w dystrykcie warszawskim wydał bowiem rozkaz, aby „przy wszelkich próbach ucieczki z getta – także w przypadku kobiet czy młodzieży – używać broni”. Z kolei 21 listopada tego samego roku dowódca <a href="/wiki/Sicherheitspolizei" title="Sicherheitspolizei">SD</a> i <a href="/wiki/Sicherheitsdienst" title="Sicherheitsdienst">policji bezpieczeństwa</a> w Generalnym Gubernatorstwie <a href="/wiki/Eberhard_Sch%C3%B6ngarth" title="Eberhard Schöngarth">Eberhard Schöngarth</a> wydał tzw. Schießbefehl („rozkaz strzelania”), który upoważniał funkcjonariuszy <a href="/wiki/Schutzstaffel" title="Schutzstaffel">SS</a> i Ordnungspolizei do rozstrzeliwania bez sądu wszystkich Żydów przebywających bez zezwolenia poza granicami gett (w tym kobiet i dzieci)<a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk200795–97-69">[67]</a>. 19 lutego 1942 roku z aresztu przy ul. Gęsiej skierowano pierwszy transport do karnego obozu pracy Treblinka I. Liczył on 50 osób; w kolejnych miesiącach zostały one prawdopodobnie zatrudnione przez Niemców do pracy przy budowie obozu zagłady Treblinka II<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013130-70">[68]</a>. Kolejnych tysiąc osób, w tym kilkuset Żydów niemieckich, wysłano prawdopodobnie w tym samym celu do Treblinki wiosną 1942 roku<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013358-71">[69]</a>. W nocy z 17 na 18 kwietnia 1942 roku miała miejsce pierwsza zorganizowana akcja terroru w dzielnicy zamkniętej. Funkcjonariusze <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">Gestapo</a> wyciągnęli wtedy z mieszkań 52 osoby, które następnie zastrzelili na ulicach getta. Przewodniczącego Judenratu poinformowano, że przyczyną akcji represyjnej było odnalezienie w getcie nielegalnej prasy. W rzeczywistości wśród ofiar znalazły się nie tylko osoby powiązane z <a href="/wiki/%C5%BBydowski_ruch_oporu_podczas_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Żydowski ruch oporu podczas II wojny światowej">żydowskim ruchem oporu</a>, lecz również szmuglerzy, osoby przypadkowe, a nawet współpracownicy kolaboracyjnej „<a href="/wiki/Urz%C4%85d_do_Walki_z_Lichw%C4%85_i_Spekulacj%C4%85" title="Urząd do Walki z Lichwą i Spekulacją">Trzynastki</a>”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131318–1321-72">[70]</a>. W późniejszym czasie wysuwano przypuszczenia, że masakra była swoistym wstępem do wielkiej akcji deportacyjnej, a jej celem było sterroryzowanie ludności żydowskiej, sprowokowanie wewnętrznych podziałów w getcie oraz likwidacja faktycznych i potencjalnych liderów oporu<a href="#cite_note-CITEREFEisenbach1961312-73">[71]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993270-74">[72]</a>. Wydarzenia 17/18 kwietnia były oznaką zaostrzenia terroru wobec mieszkańców dzielnicy zamkniętej<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131323-75">[73]</a>. Zarysowało się w szczególności dążenie Niemców do ściślejszego odizolowania getta i ukrócenia nielegalnego <a href="/wiki/Przemyt" title="Przemyt">szmuglu</a>. Coraz częściej zdarzały się przypadki zabijania przemytników schwytanych nieopodal murów, a także zabijania pełniących tam służbę funkcjonariuszy <a href="/wiki/J%C3%BCdischer_Ordnungsdienst" title="Jüdischer Ordnungsdienst">Żydowskiej Służby Porządkowej</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018190-76">[74]</a>. Kilkudziesięciu szmuglerów zostało zastrzelonych w trakcie kolejnej dużej akcji represyjnej, która nastąpiła w nocy z 8 na 9 czerwca<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013131-77">[75]</a>. Niemal każdego dnia Niemcy rozstrzeliwali w getcie pojedyncze osoby lub niewielkie grupy ofiar, a także porzucali na ulicach zwłoki Żydów, których zamordowali w innych miejscach<a href="#cite_note-CITEREFLewin201638,_47,_56,_74,_88,_94,_108,_139,_142,_149-78">[76]</a>. Ofiarami tych egzekucji były osoby, które schwytano, gdy ukrywały się po „aryjskiej stronie”, szmuglerzy oraz osoby zaangażowane w rozmaite nielegalne interesy, uchodźcy, którzy nielegalnie przybyli do Warszawy z gett w <a href="/wiki/Komisariat_Rzeszy_Wsch%C3%B3d" title="Komisariat Rzeszy Wschód">Komisariacie Rzeszy Wschód</a> lub w <a href="/wiki/Dystrykt_Galicja" title="Dystrykt Galicja">dystrykcie Galicja</a>, a także konspiratorzy i działacze społeczni<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970184–185-79">[77]</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018178-80">[78]</a><a href="#cite_note-CITEREFLewin201656,_142,_149-81">[79]</a>. Często morderstw dokonywano jednak bez wyraźnego motywu<a href="#cite_note-CITEREFLewin201688-82">[80]</a>. 1 lub 2 lipca 1942 roku z aresztu przy ul. Gęsiej wywieziono, a następnie rozstrzelano w podwarszawskich <a href="/wiki/Stare_Babice" title="Stare Babice">Babicach</a> 110 osób, które wcześniej zatrzymano pod zarzutem nieprzestrzegania rozmaitych rozporządzeń okupanta. Wśród ofiar znalazło się m.in. dziesięciu funkcjonariuszy ŻSP<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131323-75">[73]</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018190–192-83">[81]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Egzekucja_w_Babicach" title="Egzekucja w Babicach">Egzekucja w Babicach</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reakcje_na_informacje_o_masowych_mordach">Reakcje na informacje o masowych mordach</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Reakcje na informacje o masowych mordach" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Reakcje na informacje o masowych mordach">edytuj kod</a>]</div> Wkrótce po rozpoczęciu „ostatecznego rozwiązania” informacje o niemieckich zbrodniach zaczęły docierać do getta warszawskiego. W październiku 1941 roku warszawscy działacze <a href="/wiki/Dror" title="Dror">Droru</a> i <a href="/wiki/Ha-Szomer_Ha-Cair" title="Ha-Szomer Ha-Cair">Ha-Szomer Ha-Cair</a> zdołali za pośrednictwem polskiego <a href="/wiki/Harcerstwo" title="Harcerstwo">harcerza</a> Henryka Grabowskiego nawiązać kontakt z <a href="/wiki/Getto_w_Wilnie" title="Getto w Wilnie">gettem wileńskim</a>. Uzyskali wtedy pierwsze informacje o masakrach, których ofiarą padali Żydzi z <a href="/wiki/Wile%C5%84szczyzna" title="Wileńszczyzna">Wileńszczyzny</a>. Jeszcze w tym samym miesiącu do Warszawy przedostał się potajemnie <a href="/wiki/Izrael_Chaim_Wilner" title="Izrael Chaim Wilner">Izrael Chaim „Arie” Wilner</a>, który przyniósł wieści o <a href="/wiki/Zbrodnia_w_Ponarach" title="Zbrodnia w Ponarach">masowych egzekucjach Żydów w podwileńskich Ponarach</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131312-84">[82]</a><a href="#cite_note-CITEREFArad1982222–224-85">[83]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010264–265-86">[84]</a>. W pierwszej połowie lutego 1942 roku do Warszawy dotarł <a href="/wiki/Szlama_Ber_Winer" title="Szlama Ber Winer">Szlama Ber Winer</a> – uciekinier z <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Che%C5%82mnie_nad_Nerem" title="Obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem">obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem</a>. Jego relacja o dokonywanym w obozie ludobójstwie została spisana przez członków <a href="/wiki/Oneg_Szabat" title="Oneg Szabat">Oneg Szabat</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131312-84">[82]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010266–269-87">[85]</a>. Wiosną 1942 roku, wkrótce po rozpoczęciu akcji „Reinhardt”, niektórzy mieszkańcy getta warszawskiego zaczęli otrzymywać listy i <a href="/wiki/Kartka_pocztowa" title="Kartka pocztowa">karty pocztowe</a> od swych krewnych i przyjaciół z Lublina i okolicznych miejscowości. Nadawcy informowali o trwających deportacjach. Do getta zaczęli także docierać uciekinierzy z Lubelszczyzny<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131313–1314-88">[86]</a>. <a href="/wiki/Hersz_Wasser" title="Hersz Wasser">Hersz Wasser</a>, sekretarz Oneg Szabat, otrzymał na początku kwietnia list od Szlamy Ber Winera, który ukrywał się w tym czasie w <a href="/wiki/Zamo%C5%9B%C4%87" title="Zamość">Zamościu</a>. Uciekinier z obozu zagłady w zawoalowany sposób poinformował o likwidacji gett na Lubelszczyźnie, a także o ludobójstwie dokonywanym przez Niemców w <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Be%C5%82%C5%BCcu" title="Obóz zagłady w Bełżcu">obozie w Bełżcu</a>. Pod koniec czerwca do getta dotarły pierwsze informacje o <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Sobiborze" title="Obóz zagłady w Sobiborze">ośrodku zagłady w Sobiborze</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017136–137-89">[87]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010270–271-90">[88]</a>. Zarówno żydowska, jak i polska prasa konspiracyjna publikowały informacje o masowych mordach Żydów na <a href="/wiki/Kresy_Wschodnie" title="Kresy Wschodnie">Kresach Wschodnich</a> i w <a href="/wiki/Kraj_Warty" title="Kraj Warty">Kraju Warty</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017107-91">[89]</a><a href="#cite_note-CITEREFPrekerowa198234-92">[90]</a>. Niemniej informacje na ten temat docierały w pełnym zakresie tylko do niewielkiego grona mieszkańców dzielnicy zamkniętej<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017137-93">[91]</a>. W dodatku nawet najlepiej poinformowani Żydzi, w tym kierownictwo Oneg Szabat, nie zawsze byli w stanie ułożyć je w jedną całość i odpowiednio zinterpretować<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009117-94">[92]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010265-95">[93]</a>. Ponadto rozpoczęcie „ostatecznego rozwiązania” nastąpiło w momencie, gdy w warszawskim getcie zapanowała swoista stabilizacja. Przygasła bowiem epidemia tyfusu, zmalała śmiertelność, a szopy i warsztaty rozwijały produkcję na rzecz niemieckiego wysiłku wojennego<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131313-96">[94]</a>. Co więcej, chcąc uśpić czujność mieszkańców, Niemcy wykonali pod ich adresem pewne gesty, m.in. nieco polepszając zaopatrzenie w żywność oraz zezwalając na otwarcie nowych <a href="/wiki/Plac_zabaw" title="Plac zabaw">placów zabaw</a> dla dzieci<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017137-93">[91]</a>. W tej sytuacji wielu Żydów łudziło się, że masakry i deportacje mają charakter wyłącznie lokalny. Nie dostrzegano w nich sygnałów, które świadczyły o dążeniu Niemców do całkowitej zagłady narodu żydowskiego. Wielu Żydów było ponadto przekonanych, że warszawskie getto jest zbyt duże i zbyt ważne z gospodarczego punktu widzenia, aby okupanci zdecydowali się je zlikwidować<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131314–1315-97">[95]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Odezwa_Bloku_Antyfaszystowskiego_z_15_maja_1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Odezwa_Bloku_Antyfaszystowskiego_z_15_maja_1942.jpg/220px-Odezwa_Bloku_Antyfaszystowskiego_z_15_maja_1942.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Odezwa_Bloku_Antyfaszystowskiego_z_15_maja_1942.jpg/330px-Odezwa_Bloku_Antyfaszystowskiego_z_15_maja_1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/Odezwa_Bloku_Antyfaszystowskiego_z_15_maja_1942.jpg/440px-Odezwa_Bloku_Antyfaszystowskiego_z_15_maja_1942.jpg 2x" data-file-width="1200" data-file-height="859" /></a><figcaption>Odezwa <a href="/wiki/Blok_Antyfaszystowski" title="Blok Antyfaszystowski">Bloku Antyfaszystowskiego</a> z 15 maja 1942 roku</figcaption></figure> Działacze starszego pokolenia sprzeciwiali się podejmowaniu przygotowań do zbrojnego oporu, gdyż uznawali je za przedwczesne, a zarazem obawiali się konsekwencji, które walka mogłaby przynieść gettu i jego ludności. Odmienne stanowisko zajęły natomiast ruchy młodzieżowe<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131315-98">[96]</a>. Pierwsze próby powołania powszechnej organizacji bojowej w getcie warszawskim, podjęte z ich inicjatywy w marcu 1942 roku, zakończyły się jednak niepowodzeniem na skutek sprzeciwu socjalistycznego <a href="/wiki/Bund_(partia)" title="Bund (partia)">Bundu</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993254–257-99">[97]</a>. Jednocześnie nawiązano jednak kontakty z funkcjonującą w getcie komórką komunistycznej <a href="/wiki/Polska_Partia_Robotnicza" title="Polska Partia Robotnicza">Polskiej Partii Robotniczej</a>. W konsekwencji w marcu 1942 roku <a href="/wiki/Poalej_Syjon#Poalej_Syjon_–_Lewica" title="Poalej Syjon">Poalej Syjon-Lewica</a> wraz z PPR utworzyły <a href="/wiki/Blok_Antyfaszystowski" title="Blok Antyfaszystowski">Blok Antyfaszystowski</a>, do którego wkrótce dołączyły Ha-Szomer Ha-Cair, Dror i <a href="/wiki/Poalej_Syjon#Poalej_Syjon_–_Prawica" title="Poalej Syjon">Poalej Syjon-Prawica</a>. Działalność Bloku koncentrowała się na szkoleniu kadr i organizowaniu grup bojowych, które w przyszłości miały stać się zalążkiem leśnych oddziałów partyzanckich. W maju Gestapo aresztowało jednak czołowych działaczy PPR w getcie, czego konsekwencją stało się rozbicie Bloku<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993257–264-100">[98]</a>. Wiosną i latem 1942 roku w getcie stopniowo narastała atmosfera niepewności i zagrożenia<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017137-93">[91]</a>. Przygnębiające wrażenie wywołała zwłaszcza masakra w nocy z 17 na 18 kwietnia<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131321-101">[99]</a>. Przewodniczący Judenratu <a href="/wiki/Adam_Czerniak%C3%B3w" title="Adam Czerniaków">Adam Czerniaków</a> nadal nie wierzył jednak w możliwość likwidacji getta i liczył, że polityka nieantagonizowania Niemców pozwoli uratować większość jego mieszkańców. Po wydarzeniach 17/18 kwietnia bezskutecznie zażądał od <a href="/wiki/Maurycy_Orzech" title="Maurycy Orzech">Maurycego Orzecha</a> i <a href="/wiki/Emanuel_Ringelblum" title="Emanuel Ringelblum">Emanuela Ringelbluma</a> wstrzymania kolportażu podziemnej prasy<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993268–269-102">[100]</a>. Niemniej, co wynika z zapisków w jego dzienniku, Czerniaków zdawał sobie sprawę z krążących w getcie pogłosek o rychłym wysiedleniu<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983242,_274,_277,_279,_299,_301-103">[101]</a>. Usiłował więc wybadać stanowisko Niemców. Ci jednak zwodzili go do ostatniej chwili. Gdy 18 lipca udał się do urzędu komendanta SD i policji bezpieczeństwa w Warszawie (KdS), kierownicy „referatu żydowskiego” <a href="/wiki/SS-Untersturmf%C3%BChrer" title="SS-Untersturmführer">SS-Untersturmführer</a> <a href="/wiki/Karl_Georg_Brandt" title="Karl Georg Brandt">Karl Georg Brandt</a> i <a href="/wiki/Oberscharf%C3%BChrer" title="Oberscharführer">SS-Oberscharführer</a> Gerhard Mende zapewnili go, że nic nie wiedzą o planowanym wysiedleniu, ani też nie wierzą w pogłoski na ten temat. Podobne fałszywe zapewnienia przewodniczący Judenratu usłyszał 20 lipca, gdy spotkał się z funkcjonariuszami warszawskiego Gestapo, a następnie z komisarzem Auerswaldem<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983301–302-104">[102]</a><a href="#cite_note-uwaga3-105">[c]</a>. Uwierzywszy słowom Niemców, Czerniaków zapewnił mieszkańców getta, że nie mają powodów do obaw<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983302-106">[103]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013395-107">[104]</a>. Przygotowania do akcji likwidacyjnej dobiegały w tym czasie końca<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017138-108">[105]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przebieg">Przebieg</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Przebieg" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przebieg">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Niemieckie_przygotowania">Niemieckie przygotowania</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Niemieckie przygotowania" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Niemieckie przygotowania">edytuj kod</a>]</div> 15 lipca 1942 roku do Warszawy przybyło kilkunastu esesmanów ze sztabu akcji „Reinhardt” w Lublinie. Dowodził nimi <a href="/wiki/Hauptsturmf%C3%BChrer" title="Hauptsturmführer">SS-Hauptsturmführer</a> <a href="/wiki/Hermann_H%C3%B6fle" title="Hermann Höfle">Hermann Höfle</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131339-109">[106]</a>. Jednocześnie w ramach warszawskich struktur SS i policji ukonstytuował się około dwudziestoosobowy „sztab wysiedleńczy”, którym dowodzili kierownicy „referatu żydowskiego” w warszawskim urzędzie KdS: Karl Georg Brandt i Gerhard Mende<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017138-108">[105]</a>. Podział zadań i kompetencji pomiędzy sztabami „warszawskim” i „lubelskim” pozostawał niejasny<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131340-110">[107]</a>. Dariusz Libionka podaje, że w związku z przygotowaniami do akcji likwidacyjnej skierowano do Warszawy dwa oddziały złożone z <a href="/wiki/Ukrai%C5%84cy" title="Ukraińcy">ukraińskich</a>, <a href="/wiki/Litwini" title="Litwini">litewskich</a> i <a href="/wiki/%C5%81otysze" title="Łotysze">łotewskich</a> <a href="/wiki/Kolaboracja_pod_okupacj%C4%85_niemieck%C4%85_podczas_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej">kolaborantów</a>, liczące łącznie około 1000 osób<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017138-108">[105]</a>. Hubert Kuberski przypuszcza, że jednostkami policyjnymi, które wyznaczono do udziału w deportacjach warszawskich Żydów, były 61. policyjny batalion rezerwy z <a href="/wiki/Dortmund" title="Dortmund">Dortmundu</a> (Reserve-Polizei-Bataillon 61) oraz 22. i 272. łotewskie bataliony <a href="/wiki/Schutzmannschaft" title="Schutzmannschaft">Schutzmannschaft</a><a href="#cite_note-CITEREFKuberski20211005-111">[108]</a>. Począwszy od 2 sierpnia służbę w getcie pełniło ponadto około 30–40 wachmanów z <a href="/wiki/SS-Wachmannschaften" title="SS-Wachmannschaften">Oddziałów Wartowniczych Dowódcy SS i Policji na dystrykt lubelski</a><a href="#cite_note-CITEREFKuberski20211005-111">[108]</a><a href="#cite_note-CITEREFBlack2004113-112">[109]</a>. 17 lipca zatrzymano i osadzono na <a href="/wiki/Pawiak" title="Pawiak">Pawiaku</a> pewną liczbę Żydów – obywateli <a href="/wiki/Pa%C5%84stwo_neutralne" title="Państwo neutralne">państw neutralnych</a>. Na przełomie 1942 i 1943 roku zostali oni w dwóch grupach wywiezieni do obozu dla internowanych w <a href="/wiki/Vittel" title="Vittel">Vittel</a> we <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francji</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131433-113">[110]</a>. 21 lipca Niemcy aresztowali 60 ważnych osobistości getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013459-114">[111]</a>, w tym <a href="/wiki/Abraham_Gepner" title="Abraham Gepner">Abrahama Gepnera</a>, wielu członków Judenratu<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983304-115">[112]</a>, a także osiemnastu lekarzy<a href="#cite_note-CITEREFCiesielska2017296-116">[113]</a>. Ich zatrzymanie w charakterze <a href="/wiki/Zak%C5%82adnik" title="Zakładnik">zakładników</a> miało zapewnić spokojny przebieg deportacji<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013459-114">[111]</a>. Część zakładników zwolniono po kilku godzinach, niektórzy wyszli jednak na wolność dopiero po upływie miesiąca lub nawet dwóch<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131347-117">[114]</a>. Akcja likwidacyjna w getcie warszawskim została później nazwana Grossaktion („Wielka Akcja”)<a href="#cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014263-2">[2]</a>. Inne używane w stosunku do niej określenia to: „Wielka akcja deportacyjna”<a href="#cite_note-CITEREFLibionkaLeociak201732-1">[1]</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017138-108">[105]</a>, „Wielka deportacja”<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009117-94">[92]</a>, „Wielka akcja wysiedleńcza”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131347-117">[114]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993273-118">[115]</a>, „Wielkie wysiedlenie”<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993273-118">[115]</a>, „Wielka wywózka”<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993273-118">[115]</a>, „Pierwsza Aktion”<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009117-94">[92]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Początek_„Wielkiej_Akcji”">Początek „Wielkiej Akcji”</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Początek „Wielkiej Akcji”" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Początek „Wielkiej Akcji”">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grzybowska_26.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Grzybowska_26.jpg/220px-Grzybowska_26.jpg" decoding="async" width="220" height="152" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Grzybowska_26.jpg/330px-Grzybowska_26.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Grzybowska_26.jpg/440px-Grzybowska_26.jpg 2x" data-file-width="450" data-file-height="311" /></a><figcaption><a href="/wiki/Budynek_G%C5%82%C3%B3wny_Gminy_%C5%BBydowskiej_w_Warszawie" title="Budynek Główny Gminy Żydowskiej w Warszawie">Budynek Główny Gminy Żydowskiej</a> przy <a href="/wiki/Ulica_Grzybowska_w_Warszawie" title="Ulica Grzybowska w Warszawie">ul. Grzybowskiej</a> 26/28, w latach 1939−1942 siedziba Rady Żydowskiej (Judenratu). Miejsce, w którym 22 lipca 1942 roku Niemcy ogłosili rozpoczęcie „przesiedlenia na Wschód”</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Czerniakow.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Czerniakow.jpg/220px-Czerniakow.jpg" decoding="async" width="220" height="313" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Czerniakow.jpg/330px-Czerniakow.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Czerniakow.jpg/440px-Czerniakow.jpg 2x" data-file-width="530" data-file-height="754" /></a><figcaption><a href="/wiki/Adam_Czerniak%C3%B3w" title="Adam Czerniaków">Adam Czerniaków</a> – przewodniczący warszawskiego Judenratu. Popełnił samobójstwo w drugim dniu „Wielkiej Akcji”</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grossaktion_Warsaw_1942_poster.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Grossaktion_Warsaw_1942_poster.jpg/220px-Grossaktion_Warsaw_1942_poster.jpg" decoding="async" width="220" height="320" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Grossaktion_Warsaw_1942_poster.jpg/330px-Grossaktion_Warsaw_1942_poster.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Grossaktion_Warsaw_1942_poster.jpg/440px-Grossaktion_Warsaw_1942_poster.jpg 2x" data-file-width="3839" data-file-height="5590" /></a><figcaption>Obwieszczenie warszawskiego <a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenratu</a> z 22 lipca 1942 roku, wydane na rozkaz Niemców, ogłaszające rozpoczęcie „przesiedlenia na Wschód”</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Ostbahn_Krakau_shuttle_train_Warschau-Treblinka.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Ostbahn_Krakau_shuttle_train_Warschau-Treblinka.jpg/220px-Ostbahn_Krakau_shuttle_train_Warschau-Treblinka.jpg" decoding="async" width="220" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Ostbahn_Krakau_shuttle_train_Warschau-Treblinka.jpg/330px-Ostbahn_Krakau_shuttle_train_Warschau-Treblinka.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Ostbahn_Krakau_shuttle_train_Warschau-Treblinka.jpg/440px-Ostbahn_Krakau_shuttle_train_Warschau-Treblinka.jpg 2x" data-file-width="2878" data-file-height="2432" /></a><figcaption>Rozkład nr 548 <a href="/wiki/Generalna_Dyrekcja_Kolei_Wschodniej" title="Generalna Dyrekcja Kolei Wschodniej">Generalnej Dyrekcji Kolei Wschodniej</a> w <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowie</a> z 3 sierpnia 1942 roku wprowadzający kursowanie od 6 sierpnia dodatkowego pociągu z dworca <a href="/wiki/Warszawa_Gda%C5%84ska" title="Warszawa Gdańska">Warszawa Gdańska</a> do <a href="/wiki/Treblinka_(stacja_kolejowa)" title="Treblinka (stacja kolejowa)">stacji Treblinka</a></figcaption></figure> W nocy z 21 na 22 lipca mury getta obstawiono posterunkami <a href="/wiki/Policja_Polska_Generalnego_Gubernatorstwa" title="Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa">policji granatowej</a> oraz wschodnich formacji kolaboracyjnych<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348-119">[116]</a>. Wkrótce doszło do pierwszych morderstw. O poranku grupa esesmanów wdarła się do jednego z mieszkań przy <a href="/wiki/Ulica_Ch%C5%82odna_w_Warszawie" title="Ulica Chłodna w Warszawie">ul. Chłodnej</a>, w którym polski lekarz <a href="/wiki/Franciszek_Pawe%C5%82_Raszeja" title="Franciszek Paweł Raszeja">Franciszek Paweł Raszeja</a> odwiedzał swego żydowskiego pacjenta, <a href="/wiki/Z%C5%82otnictwo" title="Złotnictwo">jubilera</a> Alberta Schulberga. Niemcy zastrzelili obu mężczyzn; zginął także przebywający przypadkiem w mieszkaniu żydowski antykwariusz Bernard Gutnajer, a według niektórych źródeł jeszcze jeden lekarz – Kazimierz Pollak (<a href="/wiki/Konwersja_(chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo)" title="Konwersja (chrześcijaństwo)">Żyd-konwertyta</a>)<a href="#cite_note-CITEREFCieślińska-Lobkowicz2016625–658-120">[117]</a>. Około godziny 9:00<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348-119">[116]</a> lub 10:00<a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009322-121">[118]</a> pod <a href="/wiki/Budynek_G%C5%82%C3%B3wny_Gminy_%C5%BBydowskiej_w_Warszawie" title="Budynek Główny Gminy Żydowskiej w Warszawie">siedzibę Judenratu</a> przy ul. Grzybowskiej 26/28 podjechało kilka samochodów wypełnionych esesmanami. Niemcy obstawili budynek kordonem, usunęli urzędników ze skrzydła, w którym znajdował się gabinet przewodniczącego, po czym zwołali posiedzenie Judenratu. W spotkaniu, któremu przewodniczył Hermann Höfle, udział wziął przewodniczący Adam Czerniaków, kierownik sekretariatu generalnego Zygmunt Warman, pięciu lub sześciu niearesztowanych jeszcze radców, a także p.o. kierownika Żydowskiej Służby Porządkowej <a href="/wiki/Jakub_Lejkin" title="Jakub Lejkin">Jakub Lejkin</a>. Władze niemieckie reprezentowało około ośmiu esesmanów z lubelskiego i warszawskiego „sztabów wysiedleńczych”, w tym <a href="/w/index.php?title=Hermann_Worthoff&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hermann Worthoff (strona nie istnieje)">Hermann Worthoff</a> i Karl Georg Brandt<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348–1349-122">[119]</a><a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009322–324-123">[120]</a>. <a href="/wiki/Marcel_Reich-Ranicki" title="Marcel Reich-Ranicki">Marcel Reich-Ranicki</a>, który uczestniczył w posiedzeniu w charakterze tłumacza, twierdził, że Höfle otworzył je słowami:<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131349-124">[121]</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74506874">.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #a2a9b1;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f8f9fa}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output div.cytat{background-color:#202122;border-color:#2e3136}}</style><div class="cytat"> <blockquote> Z dniem dzisiejszym zaczyna się przesiedlanie Żydów z Warszawy. Wiadomo wam przecież, że jest tu zbyt wielu Żydów. </blockquote> </div> Czerniaków krótko zrelacjonował to spotkanie w jednym z ostatnich zapisków w swoim dzienniku:<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983304-115">[112]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> O godzinie 10-ej zjawili się Sturmbanführer Hoefle z towarzyszami. Telefony wyłączyliśmy. Dzieci usunięto z przeciwległego ogródka. Oświadczono nam, że z pewnymi wyjątkami mają Żydzi, bez różnicy płci i wieku, być wysiedleni na wschód. Dziś do godziny 4 pp. ma być dostarczonych 6000 ludzi. I tak będzie (najmniej) codziennie. </blockquote> </div> Judenrat uczyniono odpowiedzialnym za poinformowanie ludności getta o planowanym „wysiedleniu”, a także za dostarczenie na punkt zborny codziennie 6 tys. osób. Niemcy zapowiedzieli, że sabotowanie ich zarządzeń będzie karane śmiercią<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017138-108">[105]</a>. Höfle zagroził jednocześnie Czerniakowowi, że jego <a href="/wiki/Felicja_Czerniak%C3%B3w" title="Felicja Czerniaków">żona</a> „na razie jest wolna, ale jeżeli wysiedlenie się nie uda, pierwsza będzie jako zakładnik rozstrzelana”<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983306-125">[122]</a>. Ten ostatni zareagował w sposób „spokojny i rzeczowy”. Spróbował jednocześnie wynegocjować poszerzenie kategorii osób wyłączonych z deportacji. Höfle – być może chcąc uśpić jego podejrzenia – okazał się pozornie skłonny do ustępstw<a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009324,_327-126">[123]</a>. Tego samego dnia, około południa, na ulicach getta rozplakatowano podyktowane przez Niemców obwieszczenie<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131349-124">[121]</a>. Ze względu na fakt, że Czerniaków odmówił jego podpisania, było ono sygnowane bezosobowym podpisem „Rada Żydowska”<a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009330-127">[124]</a><a href="#cite_note-uwaga4-128">[d]</a>. Obwieszczenie informowało, że „wszyscy Żydzi zamieszkali w Warszawie, bez względu na wiek i płeć, będą przesiedleni na Wschód”. Przesiedleńcom zezwalano na zabranie 15 kg bagażu, w tym pieniędzy i kosztowności, a także zalecano zabranie żywności na trzy dni. Jednocześnie obwieszczenie wymieniało różne kategorie osób wyłączonych z wysiedlenia, w tym członków i pracowników Judenratu, funkcjonariuszy ŻSP, osoby zatrudnione w niemieckich przedsiębiorstwach i urzędach, personel szpitalny, osoby zdolne do pracy – „dotychczas niewłączone do procesu zatrudnienia” − a także członków ich rodzin<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131349–1352-129">[125]</a>. Owe wyłączenia dawały nadzieję, że „wysiedleniem” zostanie objętych jedynie około 50–60 tys. Żydów, a więc około 30% mieszkańców getta<a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009327-130">[126]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131352-131">[127]</a>. Jak się jednak miało wkrótce okazać, był to wyłącznie zabieg dezinformacyjny<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017138-108">[105]</a>. Jednocześnie Judenratowi podporządkowano szereg autonomicznych dotąd instytucji, takich jak Zakład Zaopatrzenia, <a href="/wiki/%C5%BBydowska_Samopomoc_Spo%C5%82eczna" title="Żydowska Samopomoc Społeczna">Żydowska Samopomoc Społeczna</a> czy Izba Zdrowia, a ich pracownicy uzyskali status równy pracownikom Judenratu<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski201077-132">[128]</a>. Tego dnia Höfle i przybyli wraz z nim esesmani z lubelskiego sztabu akcji „Reinhardt” zarekwirowali dom przy ul. Żelaznej 103. Budynek ten stał się wkrótce znany w getcie jako <a href="/wiki/Befehlstelle_(getto_warszawskie)" title="Befehlstelle (getto warszawskie)">Befehlstelle</a>. Z kolei członkowie „warszawskiego” sztabu wysiedleńczego urządzili swą kwaterę w biurach ŻSP przy <a href="/wiki/Ulica_Ogrodowa_w_Warszawie" title="Ulica Ogrodowa w Warszawie">ul. Ogrodowej</a> 17<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013236–237,_1339-133">[129]</a>. Chcąc zapobiec rozprzestrzenianiu się wieści o trwającej w getcie „akcji”, Niemcy zabronili, aby z getta wychodziły jakiekolwiek listy i przesyłki. Skonfiskowano także korespondencję przychodzącą do dzielnicy zamkniętej, aczkolwiek 29 lipca wznowiono jej dostarczanie<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013850–851-134">[130]</a><a href="#cite_note-uwaga5-135">[e]</a>. 22 lipca z getta warszawskiego odszedł pierwszy transport do obozu zagłady w Treblince, w którym znajdowało się 6250 osób<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131353-136">[131]</a>. Jako pierwszych „wysiedlono” mieszkańców punktów dla uchodźców oraz ulicznych żebraków. Między innymi deportowano mieszkańców tzw. miasteczka uchodźców przy ul. Dzikiej 1/3/5, nie wyłączając znajdującego się tam internatu, w którym przebywało około 200 dzieci, oraz bursy dla 60 dziewcząt i chłopców w wieku od 14 do 18 lat. Ponadto do transportu dołączono kilkuset więźniów z <a href="/wiki/Areszt_Centralny_w_getcie_warszawskim" title="Areszt Centralny w getcie warszawskim">Aresztu Centralnego</a> przy ul. Gęsiej<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018196–197-137">[132]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013740–741,_1353-138">[133]</a>. Czerniaków miał nadzieję, że uda się wynegocjować wyłączenie z deportacji dzieci z sierocińców<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983306-125">[122]</a>. Niemcy początkowo odwlekali ostateczną decyzję w tej sprawie<a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009327–328-139">[134]</a>. Późnym popołudniem 23 lipca przewodniczący został jednak wezwany do siedziby Judenratu, gdzie oczekiwało nań dwóch esesmanów (jednym z nich był Hermann Worthoff). Podczas krótkiej, lecz burzliwej rozmowy Niemcy najprawdopodobniej poinformowali Czerniakowa, że dzienny kontyngent wysiedlonych ulegnie zwiększeniu do 10–12 tys. osób, a kategoria osób przeznaczonych do deportacji zostanie poszerzona i obejmie również dzieci<a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009328–329-140">[135]</a>. Czerniaków prawdopodobnie odmówił podpisania nowego zarządzenia o wysiedleniu<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131356-141">[136]</a>. Krótko po odejściu Niemców popełnił samobójstwo, zażywając <a href="/wiki/Cyjanek_potasu" title="Cyjanek potasu">cyjanek potasu</a><a href="#cite_note-CITEREFUrynowicz2009328–329-140">[135]</a>. W pożegnalnym liście do żony zapisał:<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983306-125">[122]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Żądają ode mnie bym własnymi rękami zabijał dzieci mego narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć. </blockquote> </div> Samobójstwo Czerniakowa, choć przez wielu Żydów – zwłaszcza działaczy społecznych oraz członków ruchu oporu – ocenione krytycznie, pogłębiło panujący w getcie strach i poczucie niepewności<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013397–398-142">[137]</a>. Nowym przewodniczącym Judenratu został mianowany <a href="/wiki/Marek_Lichtenbaum" title="Marek Lichtenbaum">Marek Lichtenbaum</a>. Dał się on wkrótce poznać jako bezwolny wykonawca niemieckich zarządzeń<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017139-143">[138]</a>. W praktyce najsilniejszą pozycję w getcie posiadało odtąd kierownictwo ŻSP, aczkolwiek będące wyłącznie narzędziem w rękach niemieckich „sztabów wysiedleńczych”<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018195–196-144">[139]</a>. 24 lipca ukazało się kolejne obwieszczenie sygnowane podpisem „Rada Żydowska” – to samo, którego podpisania dzień wcześniej odmówił Czerniaków. Wzywano w nim ludność żydowską, aby nie ukrywała się i nie uchylała od wywózek, lecz stawiała się dobrowolnie na punkt zborny przy <a href="/wiki/Ulica_Stawki_w_Warszawie" title="Ulica Stawki w Warszawie">ul. Stawki</a> 4/6. Zapewniano jednocześnie, że „przesiedlenie ludności, która nie jest produktywną w dzielnicy żydowskiej w Warszawie, nastąpi rzeczywiście na tereny wschodnie”. Obiecano ponadto, że rodziny nie będą rozdzielane<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983310-145">[140]</a>. W celu zagwarantowania, że deportacja warszawskich Żydów do obozu zagłady w Treblince będzie odbywała się bez zakłóceń, szef osobistego sztabu Himmlera, SS-Obergruppenführer <a href="/wiki/Karl_Wolff" title="Karl Wolff">Karl Wolff</a>, nawiązał kontakt z <a href="/wiki/Albert_Ganzenm%C3%BCller" title="Albert Ganzenmüller">Albertem Ganzemüllerem</a> z Ministerstwa Transportu Rzeszy. Jak się wkrótce okazało, współpraca z służbami transportowymi przebiegła bardzo sprawnie. Już 28 lipca Ganzemüller zapewnił Wolffa, że „od 22 lipca odjeżdża codziennie pociąg z 5000 warszawskich Żydów, przez Małkinię do Treblinki”, a <a href="/wiki/Generalna_Dyrekcja_Kolei_Wschodniej" title="Generalna Dyrekcja Kolei Wschodniej">Generalna Dyrekcja Kolei Wschodniej</a> pozostaje w stałym kontakcie z dowództwem <a href="/wiki/Sicherheitspolizei" title="Sicherheitspolizei">Sicherheitspolizei</a> w <a href="/wiki/Krak%C3%B3w" title="Kraków">Krakowie</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993290-146">[141]</a><a href="#cite_note-CITEREFArad199951-147">[142]</a>. W wysłanym kilkanaście dni później piśmie z podziękowaniami Wolff zapisał:<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017140-148">[143]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Ze szczególną radością odnotowuję wasze zapewnienie, iż od dwóch tygodni codziennie odchodzi pociąg do Treblinki z 5000 członków narodu wybranego, co pozwala nam na prowadzenie tej operacji bez tarć. </blockquote> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Modus_operandi">Modus operandi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Modus operandi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Modus operandi">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="„Blokady”_i_Umschlagplatz">„Blokady” i Umschlagplatz</h4>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: „Blokady” i Umschlagplatz" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: „Blokady” i Umschlagplatz">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grossaktion_Warsaw_1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Grossaktion_Warsaw_1942.jpg/220px-Grossaktion_Warsaw_1942.jpg" decoding="async" width="220" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Grossaktion_Warsaw_1942.jpg/330px-Grossaktion_Warsaw_1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Grossaktion_Warsaw_1942.jpg/440px-Grossaktion_Warsaw_1942.jpg 2x" data-file-width="2949" data-file-height="2367" /></a><figcaption>Getto w czasie „Wielkiej Akcji”</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jews_Umschlagplatz_in_Warsaw_1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Jews_Umschlagplatz_in_Warsaw_1942.jpg/220px-Jews_Umschlagplatz_in_Warsaw_1942.jpg" decoding="async" width="220" height="122" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Jews_Umschlagplatz_in_Warsaw_1942.jpg/330px-Jews_Umschlagplatz_in_Warsaw_1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b5/Jews_Umschlagplatz_in_Warsaw_1942.jpg/440px-Jews_Umschlagplatz_in_Warsaw_1942.jpg 2x" data-file-width="2049" data-file-height="1133" /></a><figcaption>Żydzi na rampie <a href="/wiki/Umschlagplatz_w_Warszawie" title="Umschlagplatz w Warszawie">Umschlagplatzu</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Umschlagplatz_in_Warsaw_August_1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Umschlagplatz_in_Warsaw_August_1942.jpg/220px-Umschlagplatz_in_Warsaw_August_1942.jpg" decoding="async" width="220" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Umschlagplatz_in_Warsaw_August_1942.jpg/330px-Umschlagplatz_in_Warsaw_August_1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Umschlagplatz_in_Warsaw_August_1942.jpg/440px-Umschlagplatz_in_Warsaw_August_1942.jpg 2x" data-file-width="1724" data-file-height="1907" /></a><figcaption>Umschlagplatz. Kobiety wsiadające do wagonu</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wielka_akcja_wysiedle%C5%84cza_getto_og%C5%82oszenie_o_dobrowolnym_stawieniu_si%C4%99_na_Umschlagplatz.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Wielka_akcja_wysiedle%C5%84cza_getto_og%C5%82oszenie_o_dobrowolnym_stawieniu_si%C4%99_na_Umschlagplatz.jpg/220px-Wielka_akcja_wysiedle%C5%84cza_getto_og%C5%82oszenie_o_dobrowolnym_stawieniu_si%C4%99_na_Umschlagplatz.jpg" decoding="async" width="220" height="370" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Wielka_akcja_wysiedle%C5%84cza_getto_og%C5%82oszenie_o_dobrowolnym_stawieniu_si%C4%99_na_Umschlagplatz.jpg/330px-Wielka_akcja_wysiedle%C5%84cza_getto_og%C5%82oszenie_o_dobrowolnym_stawieniu_si%C4%99_na_Umschlagplatz.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Wielka_akcja_wysiedle%C5%84cza_getto_og%C5%82oszenie_o_dobrowolnym_stawieniu_si%C4%99_na_Umschlagplatz.jpg/440px-Wielka_akcja_wysiedle%C5%84cza_getto_og%C5%82oszenie_o_dobrowolnym_stawieniu_si%C4%99_na_Umschlagplatz.jpg 2x" data-file-width="2428" data-file-height="4081" /></a><figcaption>Obwieszczenie kierownika Żydowskiej Służby Porządkowej z 1 sierpnia 1942 roku, informujące, że osoby zgłaszające się dobrowolnie na Umschlagplatz otrzymają 3 kg chleba i 1 kg <a href="/wiki/Marmolada" title="Marmolada">marmolady</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%C5%BBydzi_kt%C3%B3rzy_otrzymali_chleb_i_marmolad%C4%99_za_dobrowolne_stawienia_si%C4%99_na_Umschlagplatzu.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/%C5%BBydzi_kt%C3%B3rzy_otrzymali_chleb_i_marmolad%C4%99_za_dobrowolne_stawienia_si%C4%99_na_Umschlagplatzu.jpg/220px-%C5%BBydzi_kt%C3%B3rzy_otrzymali_chleb_i_marmolad%C4%99_za_dobrowolne_stawienia_si%C4%99_na_Umschlagplatzu.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/%C5%BBydzi_kt%C3%B3rzy_otrzymali_chleb_i_marmolad%C4%99_za_dobrowolne_stawienia_si%C4%99_na_Umschlagplatzu.jpg/330px-%C5%BBydzi_kt%C3%B3rzy_otrzymali_chleb_i_marmolad%C4%99_za_dobrowolne_stawienia_si%C4%99_na_Umschlagplatzu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/%C5%BBydzi_kt%C3%B3rzy_otrzymali_chleb_i_marmolad%C4%99_za_dobrowolne_stawienia_si%C4%99_na_Umschlagplatzu.jpg/440px-%C5%BBydzi_kt%C3%B3rzy_otrzymali_chleb_i_marmolad%C4%99_za_dobrowolne_stawienia_si%C4%99_na_Umschlagplatzu.jpg 2x" data-file-width="2045" data-file-height="1399" /></a><figcaption>Żydzi, którzy dobrowolnie zgłosili się na Umschlagplatz, zachęceni obietnicą dodatkowych racji chleba i marmolady</figcaption></figure> Symbolem „Wielkiej Akcji” stał się Umschlagplatz<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131344-149">[144]</a>. Był to plac z rampą kolejową, otoczony murem, przylegający do ulic Stawki, <a href="/wiki/Ulica_Niska_w_Warszawie" title="Ulica Niska w Warszawie">Niskiej</a> i <a href="/wiki/Ulica_Dzika_w_Warszawie" title="Ulica Dzika w Warszawie">Dzikiej</a>. Służył uprzednio jako miejsce wymiany towarowej getta ze „stroną aryjską”<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017139-143">[138]</a>. Zaraz po rozpoczęciu „wysiedlenia” ze znajdujących się przy placu nowoczesnych budynków szkolnych przy ul. Stawki 6/8 ewakuowano oddziały wewnętrzny i zakaźny <a href="/wiki/Szpital_Starozakonnych_w_Warszawie" title="Szpital Starozakonnych w Warszawie">Szpitala na Czystem</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013237,_616–617-150">[145]</a>. Kierownikiem Umschlagplatzu Niemcy mianowali <a href="/wiki/Mieczys%C5%82aw_Szmerling" title="Mieczysław Szmerling">Mieczysława Szmerlinga</a> – podobwodowego Żydowskiej Służby Porządkowej (awansowanego po kilku dniach na stanowisko obwodowego)<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018200-151">[146]</a>. To stamtąd, począwszy od 22 lipca, „pociągi specjalne” z warszawskimi Żydami odjeżdżały do obozu zagłady w Treblince. Ludzie, których schwytano podczas „blokad” i „selekcji”, byli tam doprowadzani pod eskortą: pieszo, <a href="/wiki/Riksza" title="Riksza">rikszami</a> lub na wozach konnych<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013309,_1342–1343-152">[147]</a>. Na Umschlagplatzu oczekiwali na transport do Treblinki, niekiedy nawet przez kilka dni<a href="#cite_note-CITEREFEdelman2010242-153">[148]</a><a href="#cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202038-154">[149]</a>. Panował ogromny ścisk, brakowało wody i żywności, a ze względu na brak urządzeń sanitarnych budynki i plac szybko uległy zanieczyszczeniu ludzkimi odchodami<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131343–1346-155">[150]</a><a href="#cite_note-CITEREFEdelman2010242–243-156">[151]</a><a href="#cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202029-157">[152]</a>. Żydzi, dla których zabrakło miejsca w pomieszczeniach szkolnych, musieli oczekiwać na ul. Stawki, w przestrzeni otoczonej murem, bez osłony przed warunkami atmosferycznymi<a href="#cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202028,_38-158">[153]</a>. W niektóre dni liczba przetrzymywanych na placu Żydów przekraczała 10 tys.<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018204-159">[154]</a> Warunki bytowe pogorszyły się jeszcze bardziej, gdy 13 sierpnia w budynkach przy ul. Stawki 6/8 ponownie ulokowano oddziały wewnętrzny i zakaźny Szpitala na Czystem, a także <a href="/wiki/Szpital_Dzieci%C4%99cy_Bersohn%C3%B3w_i_Bauman%C3%B3w_w_Warszawie" title="Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów w Warszawie">Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013629–631-160">[155]</a>. Oczekujący na transport Żydzi byli bici, grabieni, a nawet zabijani przez „<a href="/wiki/Hilfswillige" title="Hilfswillige">hiwisów</a>”<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018204-159">[154]</a><a href="#cite_note-CITEREFKuwałek2015302–303,_447-161">[156]</a>. Zdarzało się, że młode kobiety i dziewczęta padały ofiarą gwałtów<a href="#cite_note-CITEREFKuwałek2015302–304-162">[157]</a>. Pociągi do Treblinki zwykle odchodziły z Umschlagplatzu w godzinach popołudniowych, około 16:00–17:00<a href="#cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202030-163">[158]</a>. W momencie gdy rozpoczynało się formowanie transportu, ofiary brutalnie gnano do wagonów przez szpaler żydowskich policjantów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131345-164">[159]</a><a href="#cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202030–31-165">[160]</a>. Zdarzało się, że „hiwisi” strzelali na oślep do tłumu. Zabijali także osoby stawiające opór. Wagony wypełniano ludźmi do granic możliwości. Zdesperowani Żydzi usiłowali uniknąć wywózki, chowając się na górnych piętrach i w różnych zakamarkach gmachów szkolnych<a href="#cite_note-CITEREFEdelman2010244–245-166">[161]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Umschlagplatz_w_Warszawie" title="Umschlagplatz w Warszawie">Umschlagplatz w Warszawie</a>.</div> Niemiecki sztab wysiedleńczy decydował, który dom, ulica lub kwartał ulic będą danego dnia podlegać „wysiedleniu”. Wyznaczony teren obejmowano szczelną blokadą, po czym wzywano ludność do wyjścia na podwórza, gdzie następowało sprawdzanie dokumentów. Osoby, które nie posiadały zaświadczeń chroniących przed „wysiedleniem”, były zabierane na Umschlagplatz. Następnie opustoszałe mieszkania sprawdzano w poszukiwaniu ukrywających się osób<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131341–1342-167">[162]</a>. Wiele bloków było kilkukrotnie poddawanych „blokadzie” – najpierw przez żydowską policję, później przez Niemców i ich wschodnich kolaborantów<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970188-168">[163]</a>. Gdy „Wielka Akcja” była już w pełnym toku, w blokadach uczestniczyło zwykle około 10–20 niemieckich esesmanów, około 50–100 „hiwisów” oraz około 250–350 żydowskich policjantów<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018202-169">[164]</a>. Wyruszali oni do akcji każdego poranka około godziny 7:00–7:30 z siedziby ŻSP przy ul. Ogrodowej 17. „Blokady” i doprowadzanie ofiar na Umschlagplatz trwały do godziny 17:00 lub dłużej<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2008364-170">[165]</a>. „Wysiedlenie” było przeprowadzane bardzo brutalnie, zwłaszcza po 29 lipca, gdy Niemcy zaczęli bezpośrednio uczestniczyć w „blokadach”<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018203-171">[166]</a>. Osoby, które stawiały opór, usiłowały uciekać lub się ukrywać, zbyt wolno reagowały na polecenia, były zabijane na miejscu<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970188-168">[163]</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017140-148">[143]</a><a href="#cite_note-CITEREFLewin2016179,_182–183,_186–187,_193–194,_213-172">[167]</a>. Bardzo często Niemcy i „hiwisi” otwierali ogień do przypadkowych przechodniów, a nawet do osób, które wyglądały przez okna i balkony<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970188–189-173">[168]</a>. Doraźnie rozstrzeliwali również Żydów, których z racji podeszłego wieku lub stanu zdrowia uznali za niezdolnych do podróży do Treblinki. Takie egzekucje odbywały się przede wszystkim na <a href="/wiki/Cmentarz_%C5%BCydowski_w_Warszawie_(Wola)" title="Cmentarz żydowski w Warszawie (Wola)">cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej</a>, a także w sąsiedztwie Umschlagplatzu<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131343-174">[169]</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017140-148">[143]</a><a href="#cite_note-CITEREFLewin2016175–176,_180-175">[170]</a><a href="#cite_note-uwaga6-176">[f]</a>. Nocami uzbrojeni „hiwisi” włamywali się do żydowskich mieszkań, terroryzując mieszkańców i grabiąc ich dobytek<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016221-177">[171]</a>. 5 lub 6 sierpnia z Umschlagplatzu do Treblinki wywieziono pracowników i wychowanków <a href="/wiki/Dom_Sierot" title="Dom Sierot">Domu Sierot</a> przy <a href="/wiki/Ulica_Sienna_w_Warszawie" title="Ulica Sienna w Warszawie">ul. Siennej</a> 16, w tym <a href="/wiki/Janusz_Korczak" title="Janusz Korczak">Janusza Korczaka</a> i <a href="/wiki/Stefania_Wilczy%C5%84ska" title="Stefania Wilczyńska">Stefanię Wilczyńską</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131369–1371-178">[172]</a>. W tym samym transporcie deportowano chłopców z internatu przy <a href="/wiki/Ulica_Twarda_w_Warszawie" title="Ulica Twarda w Warszawie">ul. Twardej</a> 7 – wraz z jego kierownikiem nazwiskiem Dąbrowski i jego żoną, a także dziewczęta z internatu przy <a href="/w/index.php?title=Ulica_%C5%9Aliska_w_Warszawie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ulica Śliska w Warszawie (strona nie istnieje)">ul. Śliskiej</a> 28 – wraz z kierowniczką Broniatowską i innymi pracownikami<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2008366–367-179">[173]</a>. Z kolei 7 sierpnia wywieziono 1,2 tys. dzieci z internatu przy <a href="/wiki/Ulica_Wolno%C5%9B%C4%87_w_Warszawie" title="Ulica Wolność w Warszawie">ul. Wolność</a> 12/14<a href="#cite_note-uwaga7-180">[g]</a> oraz kilkaset dzieci z internatu przy ul. Mylnej 18. Wraz z tymi ostatnimi do Treblinki udał się dobrowolnie dyrektor internatu Aron Koniński wraz z żoną<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131372-181">[174]</a>. <a href="/wiki/Adolf_Berman" title="Adolf Berman">Adolf</a> i <a href="/w/index.php?title=Barbara_Temkin-Bermanowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barbara Temkin-Bermanowa (strona nie istnieje)">Barbara</a> Bermanowie szacowali, że w czasie „Wielkiej Akcji” wywieziono do Treblinki łącznie około 4 tys. dzieci z blisko trzydziestu sierocińców i internatów<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970188-168">[163]</a>. Przed deportacją byli początkowo chronieni pracownicy Judenratu i jego agend, a także ich rodziny. 9 sierpnia Rada otrzymała jednak rozkaz wyznaczenia do „przesiedlenia” 7 tys. osób<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013399,_1373-182">[175]</a>. Kolejne „blokady” w siedzibie Judenratu, w których wyniku wywieziono wielu urzędników, miały miejsce 16, 25 i 27 sierpnia<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131377,_1383–1384-183">[176]</a>. W rezultacie spośród 9030 pracowników, których Judenrat zatrudniał w lipcu 1942 roku, po zakończeniu „Wielkiej Akcji” pozostało 2527<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013399-184">[177]</a>. Spośród 3 tys. pracowników <a href="/wiki/%C5%BBydowska_Samopomoc_Spo%C5%82eczna" title="Żydowska Samopomoc Społeczna">Żydowskiej Samopomocy Społecznej</a>, którą po rozpoczęciu deportacji podporządkowano Judenratowi, ocalało 75 osób<a href="#cite_note-CITEREFKassow2010310-185">[178]</a>. „Wielka Akcja” nie przebiegała w jednakowym tempie. 19–24 sierpnia Niemcy przejściowo opuścili getto, co miało związek z trwającą w tym czasie likwidacją gett w miejscowościach podwarszawskich: <a href="/wiki/Otwock" title="Otwock">Otwocku</a>, <a href="/wiki/Falenica" title="Falenica">Falenicy</a>, <a href="/wiki/Miedzeszyn" title="Miedzeszyn">Miedzeszynie</a>, <a href="/wiki/Mi%C5%84sk_Mazowiecki" title="Mińsk Mazowiecki">Mińsku Mazowieckim</a> i <a href="/wiki/Rembert%C3%B3w" title="Rembertów">Rembertowie</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013133-186">[179]</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017144-187">[180]</a>. Transporty wstrzymano ponownie 28 sierpnia, tym razem w związku z koniecznością opanowania chaosu, w którym pogrążył się obóz śmierci w Treblince<a href="#cite_note-CITEREFArad199994-188">[181]</a>. Zostały wznowione po sześciu dniach<a href="#cite_note-CITEREFArad199996-189">[182]</a>. 23 lipca przy <a href="/wiki/Ulica_Leszno_w_Warszawie" title="Ulica Leszno w Warszawie">ul. Leszno</a> 109, gdzie uprzednio znajdował się ośrodek <a href="/wiki/Kwarantanna_(medycyna)" title="Kwarantanna (medycyna)">kwarantanny</a>, Niemcy urządzili obóz przejściowy (<a href="/wiki/Durchgangslager" title="Durchgangslager">Dulag</a>). Umieszczano w nim młodych Żydów, których po selekcji na Umschlagplatzu uznano za zdolnych do pracy. Ludzi tych wywożono następnie do różnych <a href="/wiki/Arbeitslager" title="Arbeitslager">obozów pracy</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131353-136">[131]</a>. Selekcje do Dulagu odbywały się do 19 sierpnia. Później zostały wstrzymane i przeprowadzono je tylko jeden raz – 12 września<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993294-190">[183]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Dezinformacja">Dezinformacja</h4>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Dezinformacja" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dezinformacja">edytuj kod</a>]</div> Niemcy, chcąc zapobiec potencjalnemu buntowi, na szeroką skalę stosowali <a href="/wiki/Dezinformacja" title="Dezinformacja">dezinformację</a>. W getcie krążyły pogłoski, że deportowani rzeczywiście zostali osiedleni na Wschodzie i żyją tam w relatywnie dobrych warunkach. Jest możliwe, że jednym ze źródeł tych plotek były pocztówki i listy, napisane pod dyktando i z przymusu przez niektórych spośród Żydów, których wysłano do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009119-191">[184]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993303–304-192">[185]</a>. Możliwe także, że autorami przynajmniej niektórych z tych wiadomości byli Polacy, którzy usiłowali wyłudzić od warszawskich Żydów pieniądze i wartościowe przedmioty – rzekomo dla wywiezionych krewnych<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993305–306-193">[186]</a>. W rozgłaszaniu pogłosek o rzekomym „przesiedleniu na Wschód” aktywnie uczestniczyli ponadto żydowscy kolaboranci, których Höfle sprowadził z Lublina. Wyróżniał się wśród nich <a href="/wiki/Szama_Grajer" title="Szama Grajer">Szama Grajer</a> – jedna z najważniejszych osobistości <a href="/wiki/Getto_lubelskie" title="Getto lubelskie">lubelskiego getta</a>, nazywany „żydowskim królem”<a href="#cite_note-CITEREFKopciowski2020185–187-194">[187]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1988121-195">[188]</a>. Dla Żydów dobrowolne i przymusowe migracje były stałym elementem wojennej rzeczywistości, a do większości mieszkańców warszawskiego getta informacje o niemieckich zbrodniach docierały co najwyżej w formie niesprawdzonych pogłosek<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993295–296-196">[189]</a>. Stąd też początkowo niektórzy Żydzi zgłaszali się dobrowolnie na Umschlagplatz, ufając niemieckim obietnicom o „przesiedleniu na Wschód”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131352-131">[127]</a>. W pierwszych dniach akcji zdarzało się nawet, że liczba zgłaszających się dobrowolnie była tak duża, że musiano ich odsyłać z Umschlagplatzu ze względu na brak miejsca w transporcie<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016174,_184-197">[190]</a>. Gdy Żydzi zaczęli coraz częściej unikać wywózki, Niemcy uciekli się do podstępu. 29 lipca w getcie rozlepiono plakaty podpisane przez kierownika ŻSP, które informowały, że osoby zgłaszające się dobrowolnie na Umschlagplatz dostaną po 3 kg chleba i 1 kg <a href="/wiki/Marmolada" title="Marmolada">marmolady</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018202-169">[164]</a><a href="#cite_note-uwaga8-198">[h]</a>. Wielu zdesperowanych głodem Żydów posłuchało tego wezwania<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970188-168">[163]</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017140-148">[143]</a>. Niektórzy doszli do wniosku, że pogłoski o mordowaniu deportowanych nie mogą być prawdziwe, gdyż Niemcy nie wydawaliby żywności ludziom skazanym na śmierć<a href="#cite_note-CITEREFEdelman2010239-199">[191]</a>. Inni zgłosili się pod wpływem obietnic, że rodziny, które zgłoszą się dobrowolnie, nie będą rozdzielane<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017141-200">[192]</a>. <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Matka nie chciała pójść bez dziecka. Ojciec nie chciał pójść bez żony itd. A potem wszyscy poszli do wagonu. Ze względu na dzieci setki rodzin poszło na Umschlag. </blockquote> <div class="cytat-zrodlo"><a href="/wiki/Emanuel_Ringelblum" title="Emanuel Ringelblum">Emanuel Ringelblum</a>, Kronika getta warszawskiego, Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 404.</div> </div> Niemcy starali się także utrzymać ludność żydowską w przekonaniu, że „wysiedlenie” dotyczy tylko niektórych kategorii osób, przede wszystkim „elementów nieproduktywnych”, takich jak uchodźcy spoza Warszawy czy bezrobotni<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131352-131">[127]</a>. Dla rzekomo uprzywilejowanych grup ludności wprowadzono zaświadczenia o zatrudnieniu, które miały chronić przed wywózką do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131340–1341-201">[193]</a>. W pierwszych dniach akcji ich uzyskanie było bardzo łatwe, co umocniło w Żydach przekonanie, że deportacja obejmie tylko najsłabszą i najbardziej spauperyzowaną część ludności<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993285–286-202">[194]</a>. Aby zapobiec oporowi lub masowym ucieczkom co pewien czas rozpowszechniano również fałszywe pogłoski, że akcja lada chwilę dobiegnie końca<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131341-203">[195]</a>. Tymczasem wraz z jej postępami kolejne kategorie mieszkańców stopniowo traciły swój pozornie uprzywilejowany status<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993297-204">[196]</a><a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009120-205">[197]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010278-206">[198]</a>. Wydane zaświadczenia były unieważniane lub ich honorowanie zależało od arbitralnych decyzji Niemców i „hiwisów”<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017142-207">[199]</a>. W konsekwencji dopiero po pewnym czasie ludność getta zorientowała się, że „wysiedlenie” oznacza śmierć i żadna grupa społeczna nie będzie bezpieczna<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009118-208">[200]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Żydowskie_reakcje_i_strategie_przetrwania">Żydowskie reakcje i strategie przetrwania</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Żydowskie reakcje i strategie przetrwania" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Żydowskie reakcje i strategie przetrwania">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Working_Jews_Warsaw_Ghetto_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Working_Jews_Warsaw_Ghetto_01.jpg/220px-Working_Jews_Warsaw_Ghetto_01.jpg" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Working_Jews_Warsaw_Ghetto_01.jpg/330px-Working_Jews_Warsaw_Ghetto_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Working_Jews_Warsaw_Ghetto_01.jpg/440px-Working_Jews_Warsaw_Ghetto_01.jpg 2x" data-file-width="1741" data-file-height="1057" /></a><figcaption>Jeden z szopów w getcie warszawskim. W czasie „Wielkiej Akcji” tysiące Żydów szukały schronienia w takich zakładach</figcaption></figure> W obliczu śmiertelnego zagrożenia ludność żydowska przyjmowała różne postawy. Niektórzy – wyczerpani psychicznie i fizycznie dwuletnim pobytem w getcie oraz nieustannymi „blokadami” – popełniali samobójstwo lub udawali się dobrowolnie na Umschlagplatz<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970189-209">[201]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131368,_1414-210">[202]</a>. Przypadki czynnego oporu były bardzo rzadkie<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993310–311-211">[203]</a>. Wielu mieszkańców getta szukało ocalenia w szopach, których pracownicy byli przejściowo wyłączeni z „wysiedlenia”. W pewnym momencie dawały one zatrudnienie ok. 40 tys. Żydów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131367–1368-212">[204]</a>. Za miejsce pracy w szopie rzemieślnicy i robotnicy płacili pieniędzmi lub narzędziami pracy (np. <a href="/wiki/Maszyna_do_szycia" title="Maszyna do szycia">maszynami do szycia</a>). Także żydowscy właściciele mniejszych warsztatów i zakładów płacili pieniędzmi, kosztownościami lub mieniem – w postaci maszyn, surowców i półfabrykatów – za możliwość przyłączenia swoich przedsiębiorstw do szopów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131397–1399-213">[205]</a>. Dla niemieckich przedsiębiorców, takich jak <a href="/w/index.php?title=Walther_T%C3%B6bbens&action=edit&redlink=1" class="new" title="Walther Többens (strona nie istnieje)">Walther Többens</a> czy Wilfried Hoffmann, lecz także dla niektórych żydowskich majstrów i „pośredników”, stało się to okazją do ogromnych zarobków<a href="#cite_note-CITEREFKassow2010278-206">[198]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983412–413-214">[206]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131398–1399-215">[207]</a>. Niektórzy Żydzi zaczęli także na własną rękę organizować „małe szopy” (nierzadko całkowicie fikcyjne) – rzekomo pracujące dla „celów wojennych”. Właściciele niektórych z tych zakładów także korzystali z okazji do zarobku, pobierając łapówki od rodaków poszukujących zaświadczeń o pracy<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131402–1403-216">[208]</a>. Przy większych szopach organizowano przedszkola, dzięki czemu robotnicy mogli chwilowo zabezpieczyć przed wywózką swoje dzieci<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993299-217">[209]</a>. W przypadku kategorii pracowników pozornie chronionych – urzędników Judenratu, funkcjonariuszy ŻSP, pracowników szopów itp. – niemieckie obietnice mówiły o wyłączeniu z deportacji ich rodzin. Z tego powodu w czasie „Wielkiej Akcji” zawarto wiele fałszywych małżeństw<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009120-205">[197]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131403-218">[210]</a>. Aby przeżyć „selekcję” osoby starsze nierzadko usiłowały charakteryzować się na ludzi młodych i zdolnych do pracy, np. farbując włosy czy stosując makijaż<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131403–1404-219">[211]</a>. Jak się jednak wkrótce okazało, szopy i inne miejsca pracy na dłuższą metę nie zapewniały bezpieczeństwa. Pierwsze niewielkie przedsiębiorstwa uległy likwidacji już na początku sierpnia<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975295-220">[212]</a>. Po 14 sierpnia Niemcy przestali honorować zaświadczenia o zatrudnieniu<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993291–292-221">[213]</a>. Dziesięć dni później warszawski <a href="/wiki/Arbeitsamty_w_okupowanej_Polsce" title="Arbeitsamty w okupowanej Polsce">Arbeitsamt</a> zatwierdził listę instytucji i przedsiębiorstw działających w getcie i po „stronie aryjskiej”, które miały prawo zatrudniać żydowskich robotników. Limit zatrudnienia wyznaczono na 30 tys. osób<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975295-220">[212]</a>. W szopach wielokrotnie przeprowadzano „selekcje”, a nadliczbowych robotników oraz osoby uznane za niezdolne do pracy zabierano na Umschlagplatz<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131372,_1376–1378,_1383–1385,_1387–1388-222">[214]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010278–279-223">[215]</a>. Szczególne nasilenie tych działań nastąpiło w drugiej połowie sierpnia; „blokady” nie ominęły przy tym szopów uznawanych dotąd za „pewne”<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975295-220">[212]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993291–292-221">[213]</a>. Zdarzało się, że wywożono do Treblinki wszystkich bez wyjątku robotników<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017142-207">[199]</a>. Podczas jednej tylko „blokady” w szopie Többensa przy <a href="/wiki/Ulica_Prosta_w_Warszawie" title="Ulica Prosta w Warszawie">ul. Prostej</a> zabrano na śmierć 3,6 tys. osób, w większości kobiety i dzieci<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131376-224">[216]</a>. Nawet Wehrmacht i niemieckie przedsiębiorstwa w wielu wypadkach nie były w stanie uchronić swych żydowskich pracowników przed deportacją do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993290-146">[141]</a>. Bardzo wielu Żydów wynajdowało kryjówki i schowki, licząc, że uda się w nich doczekać końca „akcji”. Zjawisko to nasiliło się zwłaszcza po 14 sierpnia, gdy zorientowano się, że zaświadczenia o zatrudnieniu nie gwarantują już bezpieczeństwa<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993291–292-221">[213]</a>. Kryjówki urządzano w <a href="/wiki/Piwnica" title="Piwnica">piwnicach</a>, na strychach i <a href="/wiki/Poddasze" title="Poddasze">poddaszach</a>, w odizolowanych pomieszczeniach, a nawet w gruzach po budynkach <a href="/wiki/Obrona_Warszawy_(1939)" title="Obrona Warszawy (1939)">zburzonych we wrześniu 1939 roku</a><a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970189-209">[201]</a><a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009126-225">[217]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983411-226">[218]</a>. Do kryjówek niechętnie przyjmowano jednak matki z małymi dziećmi, gdyż obawiano się, że dziecięcy płacz lub zbyt głośne zachowanie mogą zwrócić uwagę łapaczy<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993300-227">[219]</a>. Przed 22 lipca tylko nieliczni Żydzi decydowali się na ucieczkę z getta na „aryjską stronę”. Takie ucieczki były postrzegane przez społeczność getta bardzo negatywnie<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009112–113,_128-228">[220]</a>. Sytuacja zmieniła się po rozpoczęciu „Wielkiej Akcji”. Trudna do określenia liczba Żydów, prawdopodobnie około kilku tysięcy, zdołała wtedy zbiec z getta<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009121–123-229">[221]</a>. Ucieczka wiązała się jednak z dużym ryzykiem. Bramy i mury dzielnicy zamkniętej były pilnie strzeżone przez niemiecką policję i członków wschodnich formacji kolaboracyjnych. Na uciekinierów urządzano po „aryjskiej stronie” obławy – także z udziałem funkcjonariuszy <a href="/wiki/Policja_Polska_Generalnego_Gubernatorstwa" title="Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa">policji granatowej</a><a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009120-205">[197]</a>. Poważne zagrożenie stanowili ponadto polscy donosiciele i <a href="/wiki/Szmalcownik" title="Szmalcownik">szmalcownicy</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131416-230">[222]</a>. 5 września 1942 roku <a href="/wiki/Dow%C3%B3dca_SS_i_Policji" title="Dowódca SS i Policji">dowódca SS i Policji</a> w <a href="/wiki/Dystrykt_warszawski" title="Dystrykt warszawski">dystrykcie warszawskim</a> <a href="/wiki/Oberf%C3%BChrer" title="Oberführer">SS-Oberführer</a> <a href="/wiki/Ferdinand_von_Sammern-Frankenegg" title="Ferdinand von Sammern-Frankenegg">Ferdinand von Sammern-Frankenegg</a> wydał obwieszczenie, w którym informując, że „w ostatnim czasie większa ilość Żydów wydostała się bez uprawnienia z dla nich przeznaczonej dzielnicy”, przypomniał, że zarówno uciekinierzy, jak i osoby udzielające im pomocy w jakiejkolwiek formie, będą karani śmiercią<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2010100–101-231">[223]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rola_Żydowskiej_Służby_Porządkowej">Rola Żydowskiej Służby Porządkowej</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Rola Żydowskiej Służby Porządkowej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rola Żydowskiej Służby Porządkowej">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jewish_Ghetto_Police_Warsaw_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Jewish_Ghetto_Police_Warsaw_01.jpg/220px-Jewish_Ghetto_Police_Warsaw_01.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Jewish_Ghetto_Police_Warsaw_01.jpg/330px-Jewish_Ghetto_Police_Warsaw_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Jewish_Ghetto_Police_Warsaw_01.jpg/440px-Jewish_Ghetto_Police_Warsaw_01.jpg 2x" data-file-width="2157" data-file-height="1443" /></a><figcaption>Oddział <a href="/wiki/J%C3%BCdischer_Ordnungsdienst" title="Jüdischer Ordnungsdienst">Żydowskiej Służby Porządkowej</a> maszerujący <a href="/wiki/Ulica_Grzybowska_w_Warszawie" title="Ulica Grzybowska w Warszawie">ulicą Grzybowską</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Bundesarchiv_Bild_101I-134-0792-27,_Polen,_Ghetto_Warschau,_Ghettopolizei.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0792-27%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettopolizei.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0792-27%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettopolizei.jpg" decoding="async" width="220" height="139" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0792-27%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettopolizei.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0792-27%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettopolizei.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0792-27%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettopolizei.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0792-27%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettopolizei.jpg 2x" data-file-width="796" data-file-height="503" /></a><figcaption><a href="/wiki/J%C3%B3zef_Andrzej_Szery%C5%84ski" title="Józef Andrzej Szeryński">Józef Szeryński</a> (stojący tyłem) odbierający meldunek <a href="/wiki/Jakub_Lejkin" title="Jakub Lejkin">Jakuba Lejkina</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Umschlagplatz_loading_(2).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Umschlagplatz_loading_%282%29.jpg/220px-Umschlagplatz_loading_%282%29.jpg" decoding="async" width="220" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Umschlagplatz_loading_%282%29.jpg/330px-Umschlagplatz_loading_%282%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Umschlagplatz_loading_%282%29.jpg/440px-Umschlagplatz_loading_%282%29.jpg 2x" data-file-width="1360" data-file-height="917" /></a><figcaption>Żydzi zmuszani do wejścia do wagonów na Umschlagplatzu. Na pierwszym planie z lewej widoczny funkcjonariusz ŻSP</figcaption></figure> Prawdopodobnie już w pierwszym dniu „Wielkiej Akcji” z więzienia na <a href="/wiki/Pawiak" title="Pawiak">Pawiaku</a> został zwolniony <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Andrzej_Szery%C5%84ski" title="Józef Andrzej Szeryński">Józef Szeryński</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018195-232">[224]</a> – komendant <a href="/wiki/J%C3%BCdischer_Ordnungsdienst" title="Jüdischer Ordnungsdienst">Żydowskiej Służby Porządkowej</a>, którego aresztowano w maju 1942 roku pod zarzutem ukrycia po „aryjskiej stronie” futer należących do jego żony<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018179-233">[225]</a>. Szeryński został mianowany nadkierownikiem ŻSP i „pełnomocnikiem ds. wysiedlenia”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013460-234">[226]</a>. Niemniej jego faktyczna pozycja w szeregach ŻSP nie była już tak silna, jak przed aresztowaniem, gdyż władzą musiał się dzielić z <a href="/wiki/Jakub_Lejkin" title="Jakub Lejkin">Jakubem Lejkinem</a> („kierownikiem technicznym”) oraz <a href="/wiki/Mieczys%C5%82aw_Szmerling" title="Mieczysław Szmerling">Mieczysławem Szmerlingiem</a> (kierownikiem Umschlagplatzu)<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018195-232">[224]</a>. W pierwszym tygodniu „Wielkiej Akcji” Niemcy i ich wschodni kolaboranci zwykle trzymali się na uboczu, a zadanie dostarczania codziennego kontyngentu „wysiedleńców” na Umschlagplatz powierzyli funkcjonariuszom ŻSP<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017140-148">[143]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013460-234">[226]</a>. W zamian ci ostatni otrzymali zaświadczenia, które miały chronić zarówno ich, jak i członków ich rodzin przed deportacją do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013461-235">[227]</a>. W przeprowadzaniu „blokad” funkcjonariuszom ŻSP pomagali członkowie Żydowskiego Pogotowia Ratunkowego<a href="#cite_note-uwaga9-236">[i]</a>, a także oddelegowani urzędnicy Judenratu<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018200-151">[146]</a>. Na Umschlagplatzu funkcjonowała specjalna grupa „ładowaczy”, dowodzona przez podobwodowego Mieczysława Brzezińskiego, której zadaniem było wpędzanie ludzi do wagonów i obliczanie ilu Żydów wywieziono danego dnia do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018201-237">[228]</a>. Począwszy od 29 lipca, prawdopodobnie w związku z rosnącymi trudnościami w kompletowaniu kontyngentów, Niemcy i „hiwisi” zaczęli w większym zakresie uczestniczyć w „blokadach”<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017140-148">[143]</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018201-237">[228]</a>. Głównym zadaniem ŻSP stało się odtąd eskortowanie złapanych Żydów na Umschlagplatz<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013463-238">[229]</a>. Nie było to jednak regułą. W połowie sierpnia Jakub Lejkin, działając z rozkazu Niemców, zarządził, iż każdy funkcjonariusz ŻSP musi codziennie dostarczyć pięć osób na Umschlagplatz. Za niewykonanie tego rozkazu grozić miały rozstrzelanie lub deportacja do Treblinki – wraz z rodziną<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018204-159">[154]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013463–464-239">[230]</a>. 19–24 sierpnia, gdy Niemcy byli zajęci likwidacją gett w miejscowościach podwarszawskich, ŻSP ponownie organizowała samodzielne „blokady”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131381–1382-240">[231]</a>. Postępowanie żydowskich policjantów nie było jednolite. Nieustalona ich liczba porzuciła służbę, nie chcąc pomagać Niemcom w zagładzie swego narodu<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018207-241">[232]</a>. Według <a href="/wiki/Abraham_Lewin" title="Abraham Lewin">Abrahama Lewina</a> ośmiu funkcjonariuszy miało popełnić samobójstwo w pierwszym tygodniu „Wielkiej Akcji”<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016177-242">[233]</a>. Niektórzy pozostali w szeregach ŻSP, starali się jednak sabotować niemieckie zarządzenia, a nawet bezinteresownie pomagali w ucieczkach z Umschlagplatzu. Pewna ich liczba, być może nawet około 20–30, została z tego powodu zabita przez Niemców<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018207-241">[232]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013462–463-243">[234]</a>. Większość funkcjonariuszy sumiennie, a wręcz gorliwie wykonywała jednak rozkazy Niemców, wierząc, że w ten sposób uratują siebie i najbliższych<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013463-238">[229]</a>. W czasie akcji przylgnęło do nich określenie „jamniki”, gdyż potrafili bardzo skutecznie odnajdywać schowki i kryjówki, w których kryli się inni Żydzi<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018204-159">[154]</a>. Wielu policjantów uległo daleko posuniętej demoralizacji. Z relacji świadków wynika, że w czasie „blokad” i obław często postępowali ze skrajną brutalnością<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016171,_197,_200–203-244">[235]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983426–428,_430–431-245">[236]</a>. Udział w „wysiedleniu” wykorzystywali także do osobistego bogacenia się, szabrując opustoszałe mieszkania, wymuszając łapówki w zamian za zwolnienie z Umschlagplatzu lub po wygórowanych cenach sprzedając chleb oczekującym na transport ludziom<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018205–206-246">[237]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983404,_430–431-247">[238]</a><a href="#cite_note-CITEREFLewin2016197,_200–201-248">[239]</a>. Zdarzało się nawet, że wymuszali na kobietach i dziewczętach <a href="/wiki/Stosunek_p%C5%82ciowy" title="Stosunek płciowy">stosunki seksualne</a>, obiecując zwolnienie z Umschlagplatzu<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018205-249">[240]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983431-250">[241]</a>. Gdy narzucono limit pięciu osób, które muszą zostać codziennie sprowadzone na Umschlagplatz, policjanci zaczęli urządzać „polowania na ludzi”, a także „handlowali” między sobą schwytanymi osobami<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018204-159">[154]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013463–464-239">[230]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983407,_430-251">[242]</a><a href="#cite_note-CITEREFLewin2016195,_197,_215-252">[243]</a>. Z bezwzględności, okrucieństwa i łapówkarstwa zasłynął w szczególności kierownik Umschlagplatzu Mieczysław Szmerling<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013460-234">[226]</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018200–201-253">[244]</a>. W konsekwencji ŻSP stała się najbardziej znienawidzoną organizacją w getcie warszawskim<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013463-238">[229]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eksterminacja_warszawskich_Żydów_w_Treblince">Eksterminacja warszawskich Żydów w Treblince</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Eksterminacja warszawskich Żydów w Treblince" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Eksterminacja warszawskich Żydów w Treblince">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Treblince" title="Obóz zagłady w Treblince">Obóz zagłady w Treblince</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Train_from_Warsaw_Ghetto_at_Treblinka_August_1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Train_from_Warsaw_Ghetto_at_Treblinka_August_1942.jpg/220px-Train_from_Warsaw_Ghetto_at_Treblinka_August_1942.jpg" decoding="async" width="220" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Train_from_Warsaw_Ghetto_at_Treblinka_August_1942.jpg/330px-Train_from_Warsaw_Ghetto_at_Treblinka_August_1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Train_from_Warsaw_Ghetto_at_Treblinka_August_1942.jpg/440px-Train_from_Warsaw_Ghetto_at_Treblinka_August_1942.jpg 2x" data-file-width="2554" data-file-height="1882" /></a><figcaption>Zwłoki Żydów zmarłych w czasie podróży pociągiem z <a href="/wiki/Getto_warszawskie" title="Getto warszawskie">getta warszawskiego</a> do obozu zagłady w Treblince, sierpień 1942 roku</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Mass_grave_Treblinka_death_camp_1943.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Mass_grave_Treblinka_death_camp_1943.jpg/220px-Mass_grave_Treblinka_death_camp_1943.jpg" decoding="async" width="220" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Mass_grave_Treblinka_death_camp_1943.jpg/330px-Mass_grave_Treblinka_death_camp_1943.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Mass_grave_Treblinka_death_camp_1943.jpg/440px-Mass_grave_Treblinka_death_camp_1943.jpg 2x" data-file-width="5875" data-file-height="4109" /></a><figcaption>Obóz zagłady w Treblince, otwarty masowy grób z ciałami ofiar pogrzebanych w 1942 roku; fotografia niemiecka z 1943 roku</figcaption></figure> Pierwszy transport z Warszawy przybył do obozu zagłady w Treblince 23 lipca 1942 roku, a więc dzień po rozpoczęciu „Wielkiej Akcji”<a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201364,_72-254">[245]</a>. Podróż do Treblinki warszawscy Żydzi odbywali w <a href="/wiki/Wagon_towarowy" title="Wagon towarowy">wagonach towarowych</a>. Były one pozbawione jakichkolwiek urządzeń sanitarnych. „Wysiedleńcy” nie otrzymywali też wody i żywności. Do wagonów, które zdolne były pomieścić 60–70 ludzi, wpędzano nawet do 150 osób<a href="#cite_note-CITEREFArad199963–64-255">[246]</a>. „Pociągi specjalne” poruszały się poza oficjalnym rozkładem, stąd często musiały zatrzymywać się na bocznicach i peryferyjnych stacjach, aby ustąpić miejsca transportom wojskowym i pociągom osobowym<a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201370-256">[247]</a>. W rezultacie czas podróży do Treblinki nierzadko przekraczał dobę lub dwie, a zamknięci w wagonach Żydzi masowo umierali z powodu pragnienia, wyczerpania i braku powietrza<a href="#cite_note-CITEREFArad199965-257">[248]</a>. W miesiącach letnich 1942 roku, gdy do Treblinki docierały transporty z Warszawy, w niektórych wagonach znajdowano więcej zwłok niż osób żyjących<a href="#cite_note-CITEREFArad199964–65-258">[249]</a>. Po przybyciu do obozu Żydów brutalnie wypędzano z wagonów, a następnie – w akompaniamencie nieustannych krzyków oraz ciosów <a href="/wiki/Szpicruta" title="Szpicruta">pejczami</a> i <a href="/wiki/Kolba_(bro%C5%84)" title="Kolba (broń)">kolbami</a> – zmuszano do porzucenia bagażu, rozebrania się do naga i udania się biegiem do <a href="/wiki/Komora_gazowa" title="Komora gazowa">komór gazowych</a><a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201375–77-259">[250]</a>. Z prowadzonych na śmierć transportów wyłączano jedynie niewielką liczbę mężczyzn, których następnie zmuszano do pracy, m.in. przy sortowaniu zagrabionego mienia, czyszczeniu komór gazowych i przenoszeniu zwłok do masowych grobów. Więźniowie musieli pracować w morderczym tempie, podczas gdy Niemcy i <a href="/wiki/SS-Wachmannschaften" title="SS-Wachmannschaften">wachmani</a> maltretowali ich i zabijali pod byle pretekstem. Podczas codziennych apeli przeprowadzano selekcje, skazując na śmierć wszystkich Żydów, którzy zdradzali najdrobniejsze oznaki choroby lub wyczerpania<a href="#cite_note-CITEREFArad199997–98-260">[251]</a><a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201376–77-261">[252]</a>. Ambicją komendanta Treblinki, <a href="/wiki/Irmfried_Eberl" title="Irmfried Eberl">Irmfrieda Eberla</a>, było, aby jego obóz przewyższył wszystkie inne ośrodki zagłady pod względem liczby zamordowanych Żydów. Nie zważając na jego ograniczone „zdolności absorpcyjne”, domagał się przysyłania wciąż nowych transportów z ofiarami. Skutki takiego postępowania okazały się katastrofalne<a href="#cite_note-CITEREFArad199987-262">[253]</a><a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201378-263">[254]</a>. Personel obozu nie nadążał z likwidacją przyjeżdżających transportów, więc pociągi przez długi czas oczekiwały na stacji w Treblince lub na stacjach pośrednich, a zamknięci w wagonach Żydzi masowo umierali na skutek pragnienia i braku powietrza<a href="#cite_note-CITEREFArad199966–67,_87–88-264">[255]</a>. W dodatku komory gazowe działały zbyt wolno z powodu problemów technicznych i braku doświadczenia personelu<a href="#cite_note-CITEREFArad199986–87-265">[256]</a>. Wobec ich niskiej wydajności i zawodności całe transporty musiały być rozstrzeliwane już w strefie przyjęć<a href="#cite_note-CITEREFArad199987-262">[253]</a><a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201372,_74–75-266">[257]</a>. Żydowscy więźniowie nie nadążali z grzebaniem ofiar, stąd obóz był zasłany tysiącami zwłok. Usiane były nimi także pobocza prowadzących do niego torów kolejowych. Zwłoki błyskawicznie rozkładały się w letnim upale, co powodowało trudny do zniesienia i wyczuwalny w całej okolicy odór<a href="#cite_note-CITEREFArad199987-262">[253]</a><a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201373–74,_79–80-267">[258]</a>. W tych okolicznościach niemożliwe było zachowanie ludobójstwa w tajemnicy, a w docierających do Treblinki transportach wybuchała panika, przeradzająca się nierzadko w próby ucieczek lub oporu<a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201378–79-268">[259]</a>. Niemożliwe stało się również właściwe zabezpieczenie i wywóz zagrabionego mienia<a href="#cite_note-CITEREFArad199987-262">[253]</a>. Sytuacja w Treblince zaalarmowała przełożonych Eberla. 19 sierpnia 1942 roku wstępną inspekcję przeprowadzili tam inspektor obozów zagłady akcji „Reinhardt” <a href="/wiki/Christian_Wirth" title="Christian Wirth">Christian Wirth</a> i jego adiutant <a href="/wiki/Josef_Oberhauser" title="Josef Oberhauser">Josef Oberhauser</a>. Niedługo później do Treblinki udał się osobiście <a href="/wiki/Brigadef%C3%BChrer" title="Brigadeführer">SS-Brigadeführer</a> <a href="/wiki/Odilo_Globocnik" title="Odilo Globocnik">Odilo Globocnik</a>. Zorientowawszy się w sytuacji, natychmiast odwołał Eberla ze stanowiska komendanta, powierzając jednocześnie Wirthowi zadanie opanowania sytuacji w obozie<a href="#cite_note-CITEREFTregenza19939–10-269">[260]</a>. 28 sierpnia przejściowo wstrzymano transporty do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFArad199994-188">[181]</a>. Witrh spędził w obozie trzy tygodnie, dokonując jego gruntownej reorganizacji<a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201380–84-270">[261]</a><a href="#cite_note-CITEREFTregenza199310–14-271">[262]</a>. Po jej zakończeniu przekazał dowodzenie SS-Obersturmführerowi <a href="/wiki/Franz_Stangl" title="Franz Stangl">Franzowi Stanglowi</a>, uprzednio komendantowi <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Sobiborze" title="Obóz zagłady w Sobiborze">ośrodka zagłady w Sobiborze</a><a href="#cite_note-CITEREFMłynarczyk201384–85-272">[263]</a>. W międzyczasie, 3 września, wznowiono transporty do Treblinki. Pierwszy „pociąg specjalny” z Warszawy przybył do obozu następnego dnia<a href="#cite_note-CITEREFArad199996-189">[182]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Funkcjonowanie_getta_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”">Funkcjonowanie getta w czasie „Wielkiej Akcji”</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Funkcjonowanie getta w czasie „Wielkiej Akcji”" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Funkcjonowanie getta w czasie „Wielkiej Akcji”">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Hunger_Disease_Clinical_Research_in_Famine_Performed_in_the_Warsaw_Ghetto_in_1942_10.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Hunger_Disease_Clinical_Research_in_Famine_Performed_in_the_Warsaw_Ghetto_in_1942_10.jpg/220px-Hunger_Disease_Clinical_Research_in_Famine_Performed_in_the_Warsaw_Ghetto_in_1942_10.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Hunger_Disease_Clinical_Research_in_Famine_Performed_in_the_Warsaw_Ghetto_in_1942_10.jpg/330px-Hunger_Disease_Clinical_Research_in_Famine_Performed_in_the_Warsaw_Ghetto_in_1942_10.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Hunger_Disease_Clinical_Research_in_Famine_Performed_in_the_Warsaw_Ghetto_in_1942_10.jpg/440px-Hunger_Disease_Clinical_Research_in_Famine_Performed_in_the_Warsaw_Ghetto_in_1942_10.jpg 2x" data-file-width="2615" data-file-height="1797" /></a><figcaption>Wyniszczone głodem dzieci w <a href="/wiki/Szpital_Dzieci%C4%99cy_Bersohn%C3%B3w_i_Bauman%C3%B3w_w_Warszawie" title="Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów w Warszawie">Szpitalu Dziecięcym Bersohnów i Baumanów</a>. W czasie „Wielkiej Akcji” ponieśli śmierć pacjenci i znaczna liczba pracowników szpitala</figcaption></figure> Wywózkom do Treblinki towarzyszyły zakrojone na szeroką skalę migracje i przesiedlenia wewnątrz getta. Były one konsekwencją drastycznego zmniejszenia jego powierzchni. 9–10 sierpnia likwidacji uległo „małe getto”, a jego ludność zmuszono, aby przeniosła się do „dużego getta”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013237–238-273">[264]</a><a href="#cite_note-uwaga10-274">[j]</a>. Siedziba Judenratu została wtedy przeniesiona z ul. Grzybowskiej 26/28 do <a href="/wiki/Koszary_Wo%C5%82y%C5%84skie" title="Koszary Wołyńskie">budynku dawnych Koszar Wołyńskich</a> przy <a href="/wiki/Ulica_Ludwika_Zamenhofa_w_Warszawie" title="Ulica Ludwika Zamenhofa w Warszawie">ul. Zamenhofa</a> 19, dotychczasowej siedziby Biura Przyjmowania Przesyłek Pocztowych<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013399-184">[177]</a>. 13 sierpnia ogłoszono, że z getta zostaną wyłączone tereny między ulicami <a href="/wiki/Ulica_Ch%C5%82odna_w_Warszawie" title="Ulica Chłodna w Warszawie">Chłodną</a> i <a href="/wiki/Ulica_Leszno_w_Warszawie" title="Ulica Leszno w Warszawie">Leszno</a>. Dwa dni później obwieszczono natomiast zarządzenie w sprawie opróżnienia wielu budynków mieszkalnych na potrzeby pracowników szopów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013238–239-275">[265]</a>. „Wewnętrzne przesiedlenia” pomagały Niemcom osiągnąć dwa cele. Po pierwsze, odwracały uwagę Żydów od trwających deportacji do Treblinki. Po drugie, poprzez danie mieszkańcom bardzo krótkiego czasu na wyprowadzkę, zmuszano ich do porzucenia całości lub większości dobytku<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013237–238-273">[264]</a>. W czasie „Wielkiej Akcji” głód przybrał wręcz „rozmiary nieporównywalne z najgorszymi okresami w historii getta”<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993301-276">[266]</a>. Niemal całkowicie ustał bowiem szmugiel<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131053,_1346-277">[267]</a>. Robotnicy otrzymywali jednak przydziałową zupę w szopach, a w sklepach nadal honorowano kartki żywnościowe<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131049–1050,_1346-278">[268]</a>. W szopach powstały ponadto specjalne sklepy dla pracujących, jednakże ceny były tam bardzo wysokie<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131050-279">[269]</a>. Na <a href="/wiki/Czarny_rynek" title="Czarny rynek">czarnym rynku</a> cena chleba, wynosząca przed akcją 10 <a href="/wiki/M%C5%82ynarki" title="Młynarki">złotych</a> za kilogram<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975300-280">[270]</a>, wzrosła na początku sierpnia do 100 złotych za bochenek, aczkolwiek pod koniec tegoż miesiąca spadła do 35 złotych<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131346-281">[271]</a>. W najtrudniejszej sytuacji znajdowały się osoby, które ukrywały się, gdyż nie posiadały dokumentów chroniących przed wysiedleniem<a href="#cite_note-CITEREFFuks1983315-282">[272]</a>. Były one zmuszone korzystać ze zgromadzonych wcześniej zapasów lub szabrować opustoszałe mieszkania<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131050,_1346-283">[273]</a>. W niektórych wypadkach nie posiadały nawet dostępu do wody pitnej<a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983408-284">[274]</a>. Niemal do końca akcji Niemcy zezwalali na funkcjonowanie obu żydowskich szpitali: <ul><li><a href="/wiki/Szpital_Dzieci%C4%99cy_Bersohn%C3%B3w_i_Bauman%C3%B3w_w_Warszawie" title="Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów w Warszawie">Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów</a> został 10–12 sierpnia przeniesiony z ul. Siennej w „małym getcie” do budynku przy ul. Żelaznej 86/88 róg ul. Leszno w „dużym getcie”, gdzie dotąd mieściła się jego filia<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013625–626-285">[275]</a>. 13 sierpnia został jednak ponownie przeniesiony – tym razem do sąsiadujących z Umschlagplatzem budynków przy ul. Stawki 6/8<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013629-286">[276]</a>.</li> <li>oddziały wewnętrzne i zakaźne <a href="/wiki/Szpital_Starozakonnych_w_Warszawie" title="Szpital Starozakonnych w Warszawie">Szpitala na Czystem</a> usunięto na początku „Wielkiej Akcji” z budynków przy ul. Stawki 6/8. Zostały przeniesione częściowo do gmachu przy ul. Leszno 1, a częściowo do filii Szpitala Dziecięcego na rogu Żelaznej i Leszna<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013616–617-287">[277]</a>. Wtedy też dokonano pierwszej redukcji personelu<a href="#cite_note-CITEREFCiesielska2017211–212-288">[278]</a>. 13 sierpnia oddziały przeniesiono z powrotem na Stawki – wraz z pacjentami i personelem Szpitala Dziecięcego<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013629–631-160">[155]</a>. Obok placówki utworzono wtedy niewielkie ambulatorium, w którym udzielano doraźnej pomocy chorym i rannym z Umschlagplatzu. Dzięki sąsiedztwu szpitala i ambulatorium oraz odważnej postawie ich personelu udało się uchronić pewną liczbę Żydów przed wywózką do Treblinki. Zdarzało się, że w ambulatorium łamano kończyny wybranym osobom, by jako niezdolne do pracy ewakuować je następnie z Umschlagplatzu. Otaczano także opieką porzucone niemowlęta, których rodziców wywieziono do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFCiesielska2017216-289">[279]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013631–632-290">[280]</a>.</li> <li>przy ul. Leszno 1 były ulokowane oddziały chirurgiczny i laryngologiczny Szpitala na Czystem. W czasie akcji ich personel udzielał pomocy m.in. osobom postrzelonym na ulicach getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013610–612-291">[281]</a>. Pracownicy szpitala uzyskali także zgodę na dostarczanie wody ludziom, którzy oczekiwali na Umschlagplatzu. Przy tej okazji szpitalnemu personelowi udało się stamtąd wydostać pewną liczbę Żydów – przede wszystkim lekarzy i pielęgniarki. Ubranych w lekarskie kitle i opaski wywożono potajemnie szpitalną karetką, która kursowała między Lesznem a Stawkami<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013612–613-292">[282]</a><a href="#cite_note-CITEREFCiesielska2017216,_219-293">[283]</a>. 6 września pacjentów przeniesiono do gmachów przy ul. Stawki 6/8. Od tej pory Szpital na Czystem i Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów stanowiły de facto jeden organizm<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013632-294">[284]</a>.</li></ul> W czasie akcji szopy i warsztaty nie przerwały działalności, a ich produkcję nadal wywożono z getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131346-281">[271]</a>. Ponadto żydowscy robotnicy wciąż byli kierowani do pracy na „placówkach” poza gettem. Co prawda po rozpoczęciu „Wielkiej Akcji” zabroniono zatrudniania nowych robotników na „placówkach”, jednakże dotychczas zatrudnieni, w liczbie 7,6 tys., byli przez wiele tygodni chronieni przed „wysiedleniem”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013916–917-295">[285]</a>. Dzięki nim sytuacja aprowizacyjna w getcie po pewnym czasie nieco się poprawiła, gdyż pracując poza terenem getta byli w stanie nabywać i przemycać żywność<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975300–301-296">[286]</a>. Na początku września SS-Untersturmführer Karl Georg Brandt osobiście dokonał jednak selekcji „placówkarzy”, którzy wracali do getta przez bramę na rogu ulic Leszno i Żelaznej. Znaczną ich liczbę skierował wtedy bezpośrednio na Umschlagplatz<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013916–917-295">[285]</a>. 15 sierpnia przestały kursować „aryjskie” tramwaje, które dotąd przejeżdżały „tranzytem” przez getto. Po jego ulicach nadal poruszały się jednak tramwaje konne oraz riksze<a href="#cite_note-uwaga11-297">[k]</a>. Niemcy, „hiwisi” oraz funkcjonariusze ŻSP wykorzystywali je do transportu schwytanych Żydów na Umschlagplatz<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013309-298">[287]</a>. W czasie „Wielkiej Akcji” w getcie bez przeszkód działały telefony<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009123-299">[288]</a>. W przededniu akcji w getcie czynne były dwa rzymskokatolickie kościoły: <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Wszystkich_%C5%9Awi%C4%99tych_w_Warszawie" title="Kościół Wszystkich Świętych w Warszawie">kościół Wszystkich Świętych</a> przy <a href="/wiki/Plac_Grzybowski_w_Warszawie" title="Plac Grzybowski w Warszawie">pl. Grzybowskim</a> oraz <a href="/wiki/Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_Narodzenia_Naj%C5%9Bwi%C4%99tszej_Maryi_Panny_w_Warszawie" title="Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Warszawie">kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny</a> przy ul. Leszno. Uczęszczali do nich <a href="/wiki/Konwersja_(chrze%C5%9Bcija%C5%84stwo)" title="Konwersja (chrześcijaństwo)">Żydzi-konwertyci</a>. 21 lub 22 lipca Niemcy rozkazali pełniącym tam posługę <a href="/wiki/Prezbiter" title="Prezbiter">księżom</a> opuścić getto<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348-119">[116]</a>. Konwertyci podzielili natomiast los pozostałych Żydów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131267-300">[289]</a>. Latem 1942 roku miały miejsce <a href="/wiki/Sowieckie_naloty_na_Warszaw%C4%99_w_czasie_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Sowieckie naloty na Warszawę w czasie II wojny światowej">ataki sowieckiego lotnictwa na Warszawę</a>. Podczas nalotu w nocy z 1 na 2 września niektóre bomby spadły na teren getta. Wiele budynków zostało uszkodzonych, a nieustalona liczba Żydów zginęła lub odniosła rany<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131385–1386-301">[290]</a>. Niemniej wielu Żydów przyjęło sowieckie naloty z zadowoleniem, interpretując je jako odwet za „Wielką Akcję”. W rzeczywistości pomiędzy tymi wydarzeniami nie było żadnego związku<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993332-302">[291]</a>. Z drugiej strony, według niektórych źródeł konspiracyjnych sowieckie naloty przełożyły się na wzrost nastrojów antysemickich wśród mieszkańców Warszawy<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018227,_232–233-303">[292]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="„Kocioł_na_Miłej”_i_zakończenie_akcji">„Kocioł na Miłej” i zakończenie akcji</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: „Kocioł na Miłej” i zakończenie akcji" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: „Kocioł na Miłej” i zakończenie akcji">edytuj kod</a>]</div> 5 września w getcie rozplakatowano obwieszczenie podpisane przez „Radę Żydowską w Warszawie”, które nakazywało wszystkim Żydom, by do 6 września do godziny 10:00 stawili się celem rejestracji na obszarze zamkniętym ulicami: <a href="/wiki/Ulica_Smocza_w_Warszawie" title="Ulica Smocza w Warszawie">Smoczą</a>, <a href="/wiki/Ulica_G%C4%99sia_w_Warszawie" title="Ulica Gęsia w Warszawie">Gęsią</a>, <a href="/wiki/Ulica_Ludwika_Zamenhofa_w_Warszawie" title="Ulica Ludwika Zamenhofa w Warszawie">Zamenhofa</a>, Szczęśliwą i <a href="/wiki/Parysowska" title="Parysowska">pl. Parysowskim</a>. Polecono im zabrać ze sobą żywność na dwa dni oraz naczynia do picia. W obwieszczeniu znalazła się jednocześnie groźba, że każdy Żyd, który po upływie wskazanego terminu zostanie odnaleziony poza wyznaczoną strefą, zostanie rozstrzelany<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131388–1389-304">[293]</a>. Po opublikowaniu tego obwieszczenia ludność żydowską ogarnęła panika, gdyż obawiano się, że jest to wstęp do wywózki wszystkich mieszkańców getta<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016218-305">[294]</a>. W ten sposób rozpoczął się ostatni etap „Wielkiej Akcji”, który przeszedł do historii jako „kocioł na Miłej”<a href="#cite_note-uwaga12-306">[l]</a>. Wszystkim szopom i przedsiębiorstwom, a także instytucjom wyznaczono limity zatrudnienia. Niemcy zdecydowali, że w getcie może pozostać tylko 32 tys. Żydów. Kierownicy przedsiębiorstw i instytucji otrzymali więc 32 tys. „numerków na życie”, które musieli rozdysponować pomiędzy swoimi pracownikami. Osoby, które nie otrzymały numerków, miały zostać wywiezione do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131389–1390-307">[295]</a>. Od 6 do 11 września mieszkańcy getta byli poddawani „selekcji”. Dla pracowników szopów, niemieckich przedsiębiorstw oraz „placówkarzy” jako punkt zborny wyznaczono zbieg ulic <a href="/wiki/Ulica_J%C3%B3zefa_Lewartowskiego_w_Warszawie" title="Ulica Józefa Lewartowskiego w Warszawie">Wołyńskiej</a> i Lubeckiego, podczas gdy dla pracowników Judenratu, ŻSP, Werterfassungsstelle oraz warsztatów SS był to niewielki plac u zbiegu ulic Zamenhofa i Gęsiej. W czasie „selekcji” brutalnie rozdzielano rodziny<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131390–1392-308">[296]</a>. Doprowadzeni do ostateczności ludzie przyjmowali różne postawy. Niektórzy, uznani za zdolnych do pracy, porzucali dzieci i współmałżonków. Inni rezygnowali z szansy na ocalenie, by razem ze swoimi najbliższymi udać się do Treblinki. Rodzice usiłowali ratować dzieci, usypiając je i chowając w plecakach<a href="#cite_note-CITEREFKassow2010279-309">[297]</a>. Ostatecznie w wyniku sześciodniowego „kotła” Niemcy wywieźli do Treblinki 54 269 Żydów, a kolejnych 2648 zamordowali na terenie getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131392-310">[298]</a>. W czasie „kotła” nie oszczędzono szpitali. 6 września Niemcy rozkazali, aby chorzy z oddziałów chirurgicznego i laryngologicznego Szpitala na Czystem zostali przeniesieni do budynków przy ul. Stawki 6/8, gdzie mieściły się już jego oddziały zakaźny i wewnętrzny oraz Szpital Dziecięcy Bersohnów i Baumanów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013613–615-311">[299]</a>. Personel wszystkich szpitali musiał natomiast stawić się pod siedzibą Judenratu przy ul. Zamenhofa 19, gdzie SS-Untersturmführer Karl Georg Brandt osobiście przeprowadził „selekcję”. Spośród około 500 pracowników szpitali oraz członków ich rodzin tylko około 200 otrzymało „numerki na życie”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013615,_632–633-312">[300]</a>. 10 września zabrano na Umschlagplatz pierwszych 156 pacjentów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013634-313">[301]</a>. Dwa dni później nastąpiła ostateczna likwidacja szpitala na Stawkach. Do Treblinki wywieziono wtedy około 900–950 pacjentów i około 50 pracowników<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013634-313">[301]</a><a href="#cite_note-CITEREFCiesielska2017225-314">[302]</a>. Niektórzy z lekarzy dobrowolnie udali się do Treblinki, nie chcąc opuszczać swoich pacjentów<a href="#cite_note-CITEREFCiesielska2017224–225-315">[303]</a>. Deportacji lub śmierci z rąk „hiwisów” uniknęli najmłodsi pacjenci, którym lekarki: <a href="/wiki/Adina_Blady-Szwajger" title="Adina Blady-Szwajger">Adina Blady-Szwajger</a> i <a href="/wiki/Anna_Margolis" title="Anna Margolis">Anna Margolisowa</a> podały wcześniej śmiertelną dawkę <a href="/wiki/Morfina" title="Morfina">morfiny</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013632–633-316">[304]</a><a href="#cite_note-CITEREFCiesielska2017225–226-317">[305]</a>. Iluzoryczne okazały się gwarancje bezpieczeństwa, które Niemcy złożyli funkcjonariuszom ŻSP. Na początku „Wielkiej Akcji” w szeregach tej formacji służyło około 2,5 tys. funkcjonariuszy<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013464-318">[306]</a>. W czasie „kotła” policjantom, pracownikom personelu pomocniczego ŻSP, a także członkom ich rodzin przydzielono jednak zaledwie 500 „numerków na życie”. Pewna liczba zredukowanych funkcjonariuszy została robotnikami przymusowymi. Trzydziestu skierowano do pracy w warsztatach <a href="/wiki/Generalna_Dyrekcja_Kolei_Wschodniej" title="Generalna Dyrekcja Kolei Wschodniej">Ostbahn</a> na <a href="/wiki/Praga_(Warszawa)" title="Praga (Warszawa)">Pradze</a>, a pięćdziesięciu skoszarowano wraz z żonami w warsztatach Tramwajów Miejskich przy <a href="/wiki/Ulica_M%C5%82ynarska_w_Warszawie" title="Ulica Młynarska w Warszawie">ul. Młynarskiej</a>. Resztę byłych policjantów podzielono na dwie grupy i osadzono wraz z rodzinami w tzw. blokach policyjnych przy ulicach Lubeckiego i Ostrowskiej. Mieszkańców tego pierwszego wkrótce wywieziono do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018213–214-319">[307]</a>. 12 września z Warszawy wyjechali <a href="/wiki/Hermann_H%C3%B6fle" title="Hermann Höfle">Hermann Höfle</a> oraz członkowie „lubelskiego” sztabu wysiedleńczego. Do biur Befehlstelle przy ul. Żelaznej 103 przenieśli się wtedy funkcjonariusze ze sztabu „warszawskiego”, dotąd kwaterujący przy ul. Ogrodowej 17<a href="#cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020211-320">[308]</a>. Od tego czasu Niemcy zasadniczo zaprzestali organizowania „blokad” i transportów do Treblinki. Na Umschlagplatz trafiali teraz przede wszystkim Żydzi schwytani po „aryjskiej stronie” lub zatrzymani przez Niemców na ulicach getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131394-321">[309]</a>. 21 września, w dniu żydowskiego święta <a href="/wiki/Jom_Kipur" title="Jom Kipur">Jom Kipur</a>, Niemcy w obecności Lejkina i Szmerlinga przeprowadzili blokadę „bloku policyjnego” przy ul. Ostrowskiej, w którym mieszkała ostatnia grupa zredukowanych funkcjonariuszy ŻSP wraz z rodzinami. Tego dnia z Umschlagplatzu odjechał ostatni transport do Treblinki, liczący 2196 osób. Znalazły się w nim m.in. rodziny byłych policjantów. Ich samych wywieziono nieco później do <a href="/wiki/Lublin_(KL)" title="Lublin (KL)">obozu koncentracyjnego na Majdanku</a><a href="#cite_note-CITEREFPerson2018214–215-322">[310]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131395–1396-323">[311]</a>. 24 września Brandt poinformował warszawski Judenrat, że „wysiedlenie” dobiegło końca<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131396-324">[312]</a>. Mimo formalnego zakończenia akcji na Umschlagplatzu nadal przetrzymywano kilkuset Żydów, wśród nich także kobiety i dzieci<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016229–230,_236–237-325">[313]</a>. Zwolniono ich dopiero 22 listopada<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016256–258-326">[314]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kalendarium_deportacji">Kalendarium deportacji</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Kalendarium deportacji" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kalendarium deportacji">edytuj kod</a>]</div> W monografii Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście wskazano następujące daty i liczebność transportów, które latem 1942 roku odjechały z Umschlagplatzu do Treblinki:<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348–1396-327">[315]</a> <table class="wikitable" style="text-align:left"> <tbody><tr> <th>Data </th> <th>Liczba wywiezionych </th> <th>Dodatkowe informacje </th></tr> <tr> <td>22 lipca </td> <td>6250 </td> <td>Żebracy, uchodźcy, więźniowie <a href="/wiki/G%C4%99si%C3%B3wka_(wi%C4%99zienie)" title="Gęsiówka (więzienie)">aresztu przy ul. Gęsiej</a>. </td></tr> <tr> <td>23 lipca </td> <td>7200 </td> <td>Uchodźcy, więźniowie aresztu przy ul. Gęsiej, ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_Mi%C5%82a_w_Warszawie" title="Ulica Miła w Warszawie">Miłej</a>, Muranowskiej 42 i 44 oraz <a href="/wiki/Ulica_Ludwika_Zamenhofa_w_Warszawie" title="Ulica Ludwika Zamenhofa w Warszawie">Zamenhofa</a>. </td></tr> <tr> <td>24 lipca </td> <td>7400 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_Karmelicka_w_Warszawie" title="Ulica Karmelicka w Warszawie">Karmelickiej</a>, <a href="/wiki/Ulica_Nowolipie_w_Warszawie" title="Ulica Nowolipie w Warszawie">Nowolipie</a> 25, <a href="/wiki/Ulica_Nalewki_w_Warszawie" title="Ulica Nalewki w Warszawie">Nalewki</a> 17–29 i <a href="/wiki/Ulica_Ogrodowa_w_Warszawie" title="Ulica Ogrodowa w Warszawie">Ogrodowej</a> 29. </td></tr> <tr> <td>25 lipca </td> <td>7350 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na odcinku <a href="/wiki/Ulica_Nowolipki_w_Warszawie" title="Ulica Nowolipki w Warszawie">Nowolipek</a> za Karmelicką. </td></tr> <tr> <td>26 lipca </td> <td>6400 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach Solnej 6, Nowolipie 10 i 12 i Nowolipki 57. </td></tr> <tr> <td>27 lipca </td> <td>6320 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_Smocza_w_Warszawie" title="Ulica Smocza w Warszawie">Smoczej</a>, Ogrodowej 29 i Miłej 56. </td></tr> <tr> <td>28 lipca </td> <td>5020 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach Nowolipie, Smoczej i <a href="/wiki/Ulica_Walic%C3%B3w_w_Warszawie" title="Ulica Waliców w Warszawie">Waliców</a> 6. </td></tr> <tr> <td>29 lipca </td> <td>5480 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach Kupieckiej i Nowolipki. </td></tr> <tr> <td>30 lipca </td> <td>6430 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach Ogrodowej 29 i 31, Waliców i <a href="/wiki/Ulica_Grzybowska_w_Warszawie" title="Ulica Grzybowska w Warszawie">Grzybowskiej</a>, dzieci z sierocińca przy ul. Ogrodowej 27. Około 1,5 tys. osób stawiło się dobrowolnie na Umschlagplatzu. </td></tr> <tr> <td>31 lipca </td> <td>6756 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach Ogrodowej 31 i Nowolipki 52. Około 750 osób stawiło się dobrowolnie na Umschlagplatzu. </td></tr> <tr> <td>1 sierpnia </td> <td>6220 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_Dzielna_w_Warszawie" title="Ulica Dzielna w Warszawie">Dzielnej</a>, Nowolipie 20 i 22 i Nowolipki 25. </td></tr> <tr> <td>2 sierpnia </td> <td>6276 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_Gnojna_w_Warszawie" title="Ulica Gnojna w Warszawie">Rynkowej</a> 1 oraz w domach na rogu <a href="/wiki/Ulica_Leszno_w_Warszawie" title="Ulica Leszno w Warszawie">Leszna</a> i Solnej. </td></tr> <tr> <td>3 sierpnia </td> <td>6458 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_G%C4%99sia_w_Warszawie" title="Ulica Gęsia w Warszawie">Gęsiej</a>, <a href="/wiki/Ulica_Pawia_w_Warszawie" title="Ulica Pawia w Warszawie">Pawiej</a>, Smoczej i Lubeckiego. Około 3 tys. osób stawiło się dobrowolnie na Umschlagplatzu. </td></tr> <tr> <td>4 sierpnia </td> <td>6568 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach Muranowskiej 38, 40, 42, Nowolipki 45, Gęsiej, Zamenhofa oraz w „małym getcie”. </td></tr> <tr> <td>5 sierpnia </td> <td>6623 </td> <td>Prawdopodobnie tego dnia deportowano m.in. pracowników i wychowanków <a href="/wiki/Dom_Sierot" title="Dom Sierot">Domu Sierot</a>, w tym <a href="/wiki/Janusz_Korczak" title="Janusz Korczak">Janusza Korczaka</a> i <a href="/wiki/Stefania_Wilczy%C5%84ska" title="Stefania Wilczyńska">Stefanię Wilczyńską</a>. W tym samym transporcie wywieziono także pracowników i wychowanków internatów z ulic Twardej 77 i Śliskiej 28. </td></tr> <tr> <td>6 sierpnia </td> <td>10 085 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” przy ul. Nowolipki 10, 23, 25 oraz „selekcji” w biurach <a href="/wiki/CENTOS" title="CENTOS">Centosu</a> przy ul. Leszno 2. </td></tr> <tr> <td>7 sierpnia </td> <td>10 672 </td> <td>M.in. wychowankowie i pracownicy internatów przy ul. Wolność 12/14 i Mylnej 18, ofiary „blokad” na ulicach Miłej i Lubeckiego oraz „selekcji” w szopie Landaua przy ul. Gęsiej 30. </td></tr> <tr> <td>8 sierpnia </td> <td>7304 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_Sienna_w_Warszawie" title="Ulica Sienna w Warszawie">Siennej</a> i <a href="/wiki/Ulica_%C5%BBelazna_w_Warszawie" title="Ulica Żelazna w Warszawie">Żelaznej</a>. </td></tr> <tr> <td>9 sierpnia </td> <td>6292 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” w różnych punktach „dużego getta”. </td></tr> <tr> <td>10 sierpnia </td> <td>2158 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na <a href="/wiki/Ulica_Ch%C5%82odna_w_Warszawie" title="Ulica Chłodna w Warszawie">ul. Chłodnej</a> oraz w szkole pielęgniarskiej przy ul. Mariańskiej. </td></tr> <tr> <td>11 sierpnia </td> <td>7725 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach <a href="/wiki/Ulica_Bonifraterska_w_Warszawie" title="Ulica Bonifraterska w Warszawie">Bonifraterskiej</a>, Chłodnej, <a href="/wiki/Ulica_Franciszka%C5%84ska_w_Warszawie" title="Ulica Franciszkańska w Warszawie">Franciszkańskiej</a>, Muranowskiej i Nalewki. </td></tr> <tr> <td>12 sierpnia </td> <td>4688 </td> <td>M.in. ofiary „blokady” w szopie Landaua przy ul. Gęsiej 30. </td></tr> <tr> <td>13 sierpnia </td> <td>4313 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” przy ul. Leszno 15 oraz w szopie Többensa przy <a href="/wiki/Ulica_Prosta_w_Warszawie" title="Ulica Prosta w Warszawie">ul. Prostej</a>. </td></tr> <tr> <td>14 sierpnia </td> <td>5168 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ul. Karmelickiej oraz w szopie Schultza przy ul. Nowolipie. </td></tr> <tr> <td>15 sierpnia </td> <td>3633 </td> <td> </td></tr> <tr> <td>16 sierpnia </td> <td>4095 </td> <td>M.in. ofiary „selekcji” w siedzibie Judenratu oraz na „placówce” przy Umschlagplatzu. W transporcie tym wywieziono m.in. rodzinę <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Szpilman" title="Władysław Szpilman">Władysława Szpilmana</a>. </td></tr> <tr> <td>17 sierpnia </td> <td>4160 </td> <td>M.in. ofiary „blokady” przy ul. Leszno 25. </td></tr> <tr> <td>18 sierpnia </td> <td>3976 </td> <td>M.in. ofiary „selekcji” w szopie szczotkarzy przy <a href="/wiki/Ulica_%C5%9Awi%C4%99tojerska_w_Warszawie" title="Ulica Świętojerska w Warszawie">ul. Świętojerskiej</a>. </td></tr> <tr> <td>19–24 sierpnia </td> <td>ok. 20 000 </td> <td>Brak bliższych informacji na temat transportów w tych dniach. Są one ponadto sprzeczne z pojawiającymi się w innych miejscach informacjami o wstrzymaniu w tych dniach deportacji z Warszawy w związku z trwającym „wysiedleniem” z miejscowości podwarszawskich. </td></tr> <tr> <td>25 sierpnia </td> <td>3002 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” na ulicach Gęsiej, Pawiej, Lubeckiego i Zamenhofa 19, „blokady” w szopie Mullera przy ul. Mylnej, a także „selekcji” w biurach Judenratu. </td></tr> <tr> <td>26 sierpnia </td> <td>ok. 3000 </td> <td>M.in. ofiary „selekcji” w szopach, w tym w zakładzie Landaua przy ul. Gęsiej 30. </td></tr> <tr> <td>27 sierpnia </td> <td>2454 </td> <td>M.in. ofiary „blokady” przy ul. Pawiej 14 oraz „selekcji” w biurach Judenratu i w szopie Oschmana-Leszczyńskiego przy ul. Nowolipie. </td></tr> <tr> <td>3 września </td> <td>4609 </td> <td>M.in. ofiary „blokad” w szopach Schultza i Többensa </td></tr> <tr> <td>4 września </td> <td>1669 </td> <td>M.in. ofiary „blokady” w szopie szczotkarzy przy u. Świętojerskiej oraz w szopie AHAGE-Zimmermann przy ul. Miłej. </td></tr> <tr> <td>6–11 września </td> <td>54 269 </td> <td>Osoby wyselekcjonowane w czasie „kotła na Miłej”. </td></tr> <tr> <td>21 września </td> <td>2196 </td> <td>M.in. zredukowani funkcjonariusze ŻSP i ich rodziny. </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Żydowski_ruch_oporu_w_czasie_„Wielkiej_Akcji”">Żydowski ruch oporu w czasie „Wielkiej Akcji”</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Żydowski ruch oporu w czasie „Wielkiej Akcji”" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Żydowski ruch oporu w czasie „Wielkiej Akcji”">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Izrael_Kanal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Izrael_Kanal.jpg/170px-Izrael_Kanal.jpg" decoding="async" width="170" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Izrael_Kanal.jpg/255px-Izrael_Kanal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Izrael_Kanal.jpg/340px-Izrael_Kanal.jpg 2x" data-file-width="369" data-file-height="464" /></a><figcaption><a href="/wiki/Izrael_Kana%C5%82" title="Izrael Kanał">Izrael Kanał</a>, wykonawca zamachu na <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Andrzej_Szery%C5%84ski" title="Józef Andrzej Szeryński">Józefa Szeryńskiego</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Josef-Kap%C5%82an.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Josef-Kap%C5%82an.jpg/170px-Josef-Kap%C5%82an.jpg" decoding="async" width="170" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Josef-Kap%C5%82an.jpg/255px-Josef-Kap%C5%82an.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/33/Josef-Kap%C5%82an.jpg/340px-Josef-Kap%C5%82an.jpg 2x" data-file-width="450" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/J%C3%B3zef_Kap%C5%82an" title="Józef Kapłan">Józef Kapłan</a>, jeden z liderów <a href="/wiki/%C5%BBydowska_Organizacja_Bojowa" title="Żydowska Organizacja Bojowa">ŻOB</a>, zatrzymany przez Niemców 3 września 1942 roku, stracony po ośmiu dniach</figcaption></figure> Wkrótce po rozpoczęciu „Wielkiej Akcji” liderzy żydowskiej konspiracji, reprezentujący wszystkie orientacje polityczne (poza <a href="/wiki/Syjonizm_rewizjonistyczny" title="Syjonizm rewizjonistyczny">syjonistami rewizjonistami</a>)<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993323-328">[316]</a>, spotkali się, aby omówić dalsze działania. Źródła sugerują, że mogły się odbyć nawet dwa takie spotkania: 22 lipca w mieszkaniu <a href="/wiki/Syjonizm" title="Syjonizm">syjonisty</a> <a href="/wiki/Menachem_Kirszenbaum" title="Menachem Kirszenbaum">Menachema Kirszenbauma</a> przy ul. Leszno 56 oraz 23 lipca w lokalu Żydowskiego Towarzystwa Opieki Społecznej (ŻTOS) na Nowolipkach 25<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131353–1354-329">[317]</a>. <a href="/wiki/Marek_Edelman" title="Marek Edelman">Marek Edelman</a> i <a href="/wiki/Bernard_Goldstein" title="Bernard Goldstein">Bernard Goldstein</a> twierdzili, że za aktywnym oporem opowiedziały się <a href="/wiki/Bund_(partia)" title="Bund (partia)">Bund</a>, <a href="/wiki/Dror" title="Dror">Dror</a> i <a href="/wiki/Ha-Szomer_Ha-Cair" title="Ha-Szomer Ha-Cair">Ha-Szomer Ha-Cair</a><a href="#cite_note-CITEREFEdelman2010234,_237-330">[318]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993318-331">[319]</a>. Według <a href="/wiki/Icchak_Cukierman" title="Icchak Cukierman">Icchaka Cukiermana</a> podobne stanowisko mieli także zająć lewicowi syjoniści<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993317-332">[320]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010308-333">[321]</a>. Ostatecznie przeważyło jednak zdanie <a href="/wiki/Ignacy_Schiper" title="Ignacy Schiper">Icchaka Schippera</a> (<a href="/wiki/Og%C3%B3lni_Syjoni%C5%9Bci" title="Ogólni Syjoniści">Ogólni Syjoniści</a>) i <a href="/w/index.php?title=Aleksander_Zysze_Frydman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aleksander Zysze Frydman (strona nie istnieje)">Aleksandra Zysze Frydmana</a> (<a href="/wiki/Agudat_Israel" title="Agudat Israel">Aguda</a>), którzy argumentowali, że podejmowanie walki byłoby przedwczesne. Pierwsze obwieszczenia Judenratu zdawały się bowiem wskazywać, że „wysiedlenie” obejmie nie więcej jak 50–70 tys. osób. W tej sytuacji większość liderów i działaczy zakładała, że wciąż istnieje szansa na ocalenie większości mieszkańców getta, a jednocześnie obawiała się, że zbrojny opór mógłby skłonić Niemców do jego całkowitej likwidacji<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131354–1355-334">[322]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010308–309-335">[323]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993317–319-336">[324]</a>. Planowano zorganizować kolejne spotkanie koordynacyjne, jednakże w obliczu chaosu i terroru, które ogarnęły getto, okazało się to niemożliwe<a href="#cite_note-CITEREFKassow2010308-333">[321]</a>. Niemniej część działaczy młodzieżowych nie chciała biernie czekać na rozwój wypadków. Już 24 lipca członkowie Ha-Szomer Ha-Cair rozrzucili na ulicach getta ulotki, w których ostrzegali, że deportowanych czeka śmierć, a także wzywali do oporu oraz sabotowania zarządzeń ŻSP i okupanta. Wezwania te nie przyniosły jednak żadnego skutku. Wielu Żydów było nawet przekonanych, że mają do czynienia z niemiecką prowokacją<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131357–1358-337">[325]</a>. Dopiero w późniejszym czasie działalność informacyjna żydowskiego podziemia zaczęła przynosić bardziej wymierne efekty<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017147-338">[326]</a>. 28 lipca w <a href="/wiki/Kibuc" title="Kibuc">kibucu</a> Droru przy ul. Dzielnej doszło do spotkania przedstawicieli organizacji młodzieżowych: Droru, Ha-Szomer Ha-Cair i <a href="/w/index.php?title=Akiwa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Akiwa (strona nie istnieje)">Akiwy</a>. W przekonaniu, że liderzy starszego pokolenia nie są zdolni do radykalnych działań, podjęli oni decyzję o utworzeniu <a href="/wiki/%C5%BBydowska_Organizacja_Bojowa" title="Żydowska Organizacja Bojowa">Żydowskiej Organizacji Bojowej</a>. Nowo powstała organizacja dysponowała jednak zaledwie jednym pistoletem. Na „aryjską stronę” postanowiono więc wysłać emisariusza w osobie <a href="/wiki/Izrael_Chaim_Wilner" title="Izrael Chaim Wilner">„Arie” Wilnera</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131359–1360-339">[327]</a>. Kontakt z <a href="/wiki/Armia_Krajowa" title="Armia Krajowa">Armią Krajową</a> udało mu się jednak nawiązać dopiero po upływie wielu tygodni<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017147-338">[326]</a>. Podziemne organizacje getta poniosły w czasie „Wielkiej Akcji” bolesne straty. Wśród zamordowanych znaleźli się m.in. przywódca <a href="/wiki/Poalej_Syjon#Poalej_Syjon_–_Lewica" title="Poalej Syjon">Poalej Syjon-Lewicy</a> <a href="/wiki/Szachno_Sagan" title="Szachno Sagan">Szachno Sagan</a> oraz lider struktur <a href="/wiki/Polska_Partia_Robotnicza" title="Polska Partia Robotnicza">PPR</a> w getcie <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Lewartowski" title="Józef Lewartowski">Józef Lewartowski</a>. Z kolei przywódca Bundu, Maurycy Orzech, ukrył się wraz z rodziną po „aryjskiej stronie”<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993320–323-340">[328]</a>. Niektóre ugrupowania konspiracyjne usiłowały we współpracy z PPR przerzucić pewną liczbę młodych Żydów poza Warszawę, gdzie mieli oni zasilić oddziały partyzanckie <a href="/wiki/Gwardia_Ludowa" title="Gwardia Ludowa">Gwardii Ludowej</a>. W większości wypadków próby te okazały się jednak nieudane, a niedoszli partyzanci byli zmuszeni powrócić do getta lub ponieśli śmierć, m.in. kilkudziesięciu członków warszawskiego Droru zostało w sierpniu schwytanych i zabitych przez Niemców w rejonie <a href="/wiki/Hrubiesz%C3%B3w" title="Hrubieszów">Hrubieszowa</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993332–336-341">[329]</a>. 3 sierpnia w piwnicy szkoły przy ul. Nowolipki 68 członkowie Oneg Szabat zakopali pierwszą część podziemnego archiwum getta warszawskiego<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131369-342">[330]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow201016–18-343">[331]</a>. 20 sierpnia członek ŻOB <a href="/wiki/Izrael_Kana%C5%82" title="Izrael Kanał">Izrael Kanał</a> dokonał zamachu na kierownika Żydowskiej Służby Porządkowej <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Szery%C5%84ski" class="mw-redirect" title="Józef Szeryński">Józefa Szeryńskiego</a>. Zamach okazał się nieudany, gdyż Szeryński został jedynie ranny. Niemniej była to pierwsza akcja zbrojna żydowskiego podziemia w getcie, która wywarła na ludności bardzo duże wrażenie<a href="#cite_note-CITEREFPerson2018211–212-344">[332]</a>. Bojownicy ŻOB usiłowali także podpalać opustoszałe domy oraz magazyny zlikwidowanych szopów, nie chcąc dopuścić, aby znajdujące się w nich mienie wpadło w ręce hitlerowców<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131380–1381-345">[333]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993332-302">[291]</a>. <a href="/wiki/Bund_(partia)" title="Bund (partia)">Bund</a> podjął próbę ustalenia, jaki los spotyka Żydów wywożonych z getta. Na początku sierpnia Zalman Frydrych ps. „Zygmunt” potajemnie opuścił getto i w ślad za jednym z transportów dotarł do <a href="/wiki/Soko%C5%82%C3%B3w_Podlaski" title="Sokołów Podlaski">Sokołowa Podlaskiego</a>. Tam na podstawie relacji polskich kolejarzy i żydowskich uciekinierów zdołał bezspornie ustalić, że warszawscy Żydzi są mordowani w Treblince. 20 września Bund wydał specjalny numer pisma „Ojf der Wach”, w którym opublikowano artykuł o losie deportowanych, opracowany na podstawie relacji Frydrycha<a href="#cite_note-CITEREFEdelman2010238-346">[334]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993308-347">[335]</a>. Z kolei pod koniec sierpnia do getta przedostał się <a href="/wiki/Dawid_Nowodworski" title="Dawid Nowodworski">Dawid Nowodworski</a> – członek Ha-Szomer Ha-Cair, uciekinier z Treblinki. Jako naoczny świadek złożył członkom <a href="/wiki/Oneg_Szabat" title="Oneg Szabat">Oneg Szabat</a> relację o dokonywanym w obozie ludobójstwie<a href="#cite_note-CITEREFWiatrEngelkingSkibińska2013126-348">[336]</a>. W kolejnych tygodniach członkowie podziemnego archiwum getta spisali jeszcze relacje trzech innych uciekinierów z Treblinki: <a href="/wiki/Jakow_Rabinowicz" title="Jakow Rabinowicz">Jakuba Rabinowicza</a>, <a href="/wiki/Abraham_Krzepicki" title="Abraham Krzepicki">Abrahama Krzepickiego</a> oraz trzeciego, nieznanego z nazwiska<a href="#cite_note-CITEREFWiatrEngelkingSkibińska201385-349">[337]</a>. 3 września na ŻOB spadła seria ciosów. Podczas „blokady” w szopie OBW został zatrzymany jeden z liderów organizacji, <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Kap%C5%82an" title="Józef Kapłan">Józef Kapłan</a>. Tego samego dnia na ul. Gęsiej został zastrzelony <a href="/wiki/Szmuel_Bres%C5%82aw" title="Szmuel Bresław">Szmuel Bresław</a>. Dodatkowo Niemcy przechwycili cały zapas broni, który łączniczka Reginka Justman usiłowała przemycić z bloku mieszkalnego OBW na ul. Miłej 63 do nowej skrytki przy ul. Dzielnej 34. Wydarzenia te przejściowo sparaliżowały działalność ŻOB i przekreśliły plany podjęcia zbrojnego oporu przeciw „wysiedleniu”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013133,_1387-350">[338]</a>. W tych okolicznościach część zdesperowanych działaczy wysunęła pomysł, by dla ratowania honoru narodu żydowskiego przeprowadzić samobójczy atak na Niemców. Ostatecznie przeważyło jednak zdanie Icchaka Cukiermana i „Arie” Wilnera, którzy przekonywali, by odłożyć zbrojne wystąpienie do czasu zdobycia broni i zbudowania podziemnych struktur<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993340–342-351">[339]</a>. Jak konkludowała <a href="/wiki/Barbara_Engelking" title="Barbara Engelking">Barbara Engelking</a>:<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013398-352">[340]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Samoobrona getta warszawskiego była w lipcu 1942 r. zupełnie niemożliwa. Konspiracja była wówczas słaba, rozproszona i niezdecydowana, nie było odpowiednich struktur podziemnych ani broni, społeczność getta składała się zaś w przeważającej większości z ludzi niezdolnych do oporu – głodnych, chorych, umęczonych, starych, kobiet, dzieci, żebraków i nędzarzy. Czerniaków nie miał wystarczającego autorytetu, by wezwać społeczeństwo getta do walki, nie miały go wówczas jeszcze także organizacje podziemne. </blockquote> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bilans">Bilans</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Bilans" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bilans">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liczba_ofiar">Liczba ofiar</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Liczba ofiar" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Liczba ofiar">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Jewish_Historical_Institute_What_we_were_unable_to_shout_out_to_the_world_permanent_exhibition_2017i.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Jewish_Historical_Institute_What_we_were_unable_to_shout_out_to_the_world_permanent_exhibition_2017i.jpg/220px-Jewish_Historical_Institute_What_we_were_unable_to_shout_out_to_the_world_permanent_exhibition_2017i.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Jewish_Historical_Institute_What_we_were_unable_to_shout_out_to_the_world_permanent_exhibition_2017i.jpg/330px-Jewish_Historical_Institute_What_we_were_unable_to_shout_out_to_the_world_permanent_exhibition_2017i.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/Jewish_Historical_Institute_What_we_were_unable_to_shout_out_to_the_world_permanent_exhibition_2017i.jpg/440px-Jewish_Historical_Institute_What_we_were_unable_to_shout_out_to_the_world_permanent_exhibition_2017i.jpg 2x" data-file-width="6788" data-file-height="4319" /></a><figcaption>Statystyka ofiar „Wielkiej Akcji” sporządzona przez warszawski <a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenrat</a> i skopiowana przez członków <a href="/wiki/Oneg_Szabat" title="Oneg Szabat">Oneg Szabat</a></figcaption></figure> W lipcu 1942 roku, w przededniu „Wielkiej Akcji”, w warszawskim getcie przebywało około 380 tys. Żydów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013143-33">[33]</a>. Po jej zakończeniu liczba mieszkańców zmniejszyła się o ponad 300 tys.<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131396-324">[312]</a> Według źródeł niemieckich latem 1942 roku z getta warszawskiego wywieziono i zgładzono w Treblince 253 742 mężczyzn, kobiet i dzieci<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131396-324">[312]</a>. Według innych źródeł liczba deportowanych mogła jednak sięgnąć 260 tys.<a href="#cite_note-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012459-353">[341]</a>, 265 tys.<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993273,_294-354">[342]</a>, 275 tys.<a href="#cite_note-CITEREFDunin-Wąsowicz1984297-21">[21]</a>, 280 tys.<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013144-355">[343]</a>, a nawet 300 tys.<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017143-356">[344]</a><a href="#cite_note-CITEREFEisenbach1961317-357">[345]</a>. Niektórzy kronikarze i autorzy wspomnień byli skłonni szacować liczbę deportowanych nawet na 320 tys. lub 350 tys., co najprawdopodobniej stanowi jednak liczbę znacznie zawyżoną<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993293-358">[346]</a>. Z informacji zawartych w aktach warszawskiego Judenratu wynika, że w czasie „Wielkiej Akcji” 6687 Żydów zostało zastrzelonych przez Niemców i ich kolaborantów na terenie getta<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017143-356">[344]</a>. <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Bartoszewski" title="Władysław Bartoszewski">Władysław Bartoszewski</a> szacował z kolei liczbę takich ofiar na 5961<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970191-359">[347]</a>. Do tego należy jednak doliczyć także samobójców oraz osoby, które zmarły z przyczyn naturalnych, z głodu lub na skutek złych warunków panujących na Umschlagplatzu<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017143-356">[344]</a>. <a href="/wiki/Barbara_Engelking" title="Barbara Engelking">Barbara Engelking</a> i <a href="/wiki/Israel_Gutman" title="Israel Gutman">Israel Gutman</a> szacują, że w czasie „Wielkiej Akcji” na terenie getta zmarło lub zostało zamordowanych łącznie około 10,3 tys. Żydów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131396-324">[312]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993294-190">[183]</a>. Około 11 580 osób po selekcji na Umschlagplatzu zabrano do Dulagu przy ul. Leszno 109, a następnie wywieziono do różnych obozów pracy. Ponadto trudna do oszacowania liczba Żydów, być może nawet około 8 tys., zbiegła na „aryjską stronę”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131396-324">[312]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993294-190">[183]</a>. Wśród ofiar „Wielkiej Akcji” znalazło się wielu wybitnych przedstawicieli żydowskiego i polskiego życia politycznego, społecznego i kulturalnego, wśród nich: <a href="/w/index.php?title=Dawid_Ajzensztadt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dawid Ajzensztadt (strona nie istnieje)">Dawid Ajzensztadt</a> (muzyk, założyciel i kierownik artystyczny chóru <a href="/wiki/Wielka_Synagoga_w_Warszawie" title="Wielka Synagoga w Warszawie">Wielkiej Synagogi w Warszawie</a>), <a href="/wiki/Maria_Ajzensztadt" title="Maria Ajzensztadt">Maria Ajzensztadt</a> (córka Dawida, śpiewaczka, nazywana „słowikiem getta”), <a href="/wiki/Franciszka_Arnsztajnowa" title="Franciszka Arnsztajnowa">Franciszka Arnsztajnowa</a> (poetka, dramaturg, tłumaczka), <a href="/wiki/Szmuel_Bres%C5%82aw" title="Szmuel Bresław">Szmuel Bresław</a> (działacz <a href="/wiki/Ha-Szomer_Ha-Cair" title="Ha-Szomer Ha-Cair">Ha-Szomer Ha-Cair</a>, jeden z pierwszych członków <a href="/wiki/%C5%BBydowska_Organizacja_Bojowa" title="Żydowska Organizacja Bojowa">Żydowskiej Organizacji Bojowej</a>), <a href="/wiki/Hilel_Cajtlin" title="Hilel Cajtlin">Hilel Cajtlin</a> (filozof, pisarz), <a href="/wiki/Bencjon_Chilinowicz" title="Bencjon Chilinowicz">Bencjon Chilinowicz</a> (dziennikarz, publicysta), <a href="/wiki/Adam_Czerniak%C3%B3w" title="Adam Czerniaków">Adam Czerniaków</a> (inżynier, komisaryczny prezes Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie, przewodniczący Judenratu), <a href="/w/index.php?title=Aaron_Gawze&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aaron Gawze (strona nie istnieje)">Aaron Gawze</a> (literat, dziennikarz), <a href="/wiki/Szlomo_Gilbert" title="Szlomo Gilbert">Szlomo Gilbert</a> (pisarz), <a href="/wiki/Samuel_Hirszhorn" title="Samuel Hirszhorn">Samuel Hirszhorn</a> (dziennikarz, tłumacz, polityk <a href="/wiki/Fo%C5%82ks-Partaj" title="Fołks-Partaj">Fołks-Partaj</a>, <a href="/wiki/Pos%C5%82owie_na_Sejm_Ustawodawczy_(1919%E2%80%931922)" title="Posłowie na Sejm Ustawodawczy (1919–1922)">poseł na Sejm Ustawodawczy</a>), <a href="/wiki/Szymon_Huberband" title="Szymon Huberband">Szymon Huberband</a> (rabin, historyk, współpracownik <a href="/wiki/Oneg_Szabat" title="Oneg Szabat">Oneg Szabat</a>), <a href="/wiki/Icchak_Meir_Kana%C5%82" title="Icchak Meir Kanał">Icchak Meir Kanał</a> (rabin, wiceprzewodniczący Związku Rabinów w Polsce, jeden z liderów <a href="/wiki/Agudas_Jisroel" class="mw-redirect" title="Agudas Jisroel">Agudy</a>), <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Kap%C5%82an" title="Józef Kapłan">Józef Kapłan</a> (działacz Ha-Szomer Ha-Cair, jeden z pierwszych członków ŻOB), <a href="/wiki/Janusz_Korczak" title="Janusz Korczak">Janusz Korczak</a> (lekarz, pedagog, pisarz, współtwórca i dyrektor <a href="/wiki/Dom_Sierot" title="Dom Sierot">Domu Sierot</a>), <a href="/wiki/Roman_Kramsztyk" title="Roman Kramsztyk">Roman Kramsztyk</a> (artysta malarz), <a href="/wiki/Hilary_Lachs" title="Hilary Lachs">Hilary Lachs</a> (fizykochemik, wykładowca <a href="/wiki/Wolna_Wszechnica_Polska" title="Wolna Wszechnica Polska">Wolnej Wszechnicy Polskiej</a>, współzałożyciel <a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Chemiczne" title="Polskie Towarzystwo Chemiczne">Polskiego Towarzystwa Chemicznego</a>), <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Lewartowski" title="Józef Lewartowski">Józef Lewartowski</a> (działacz komunistyczny, współtwórca i jeden z przywódców <a href="/wiki/Blok_Antyfaszystowski" title="Blok Antyfaszystowski">Bloku Antyfaszystowskiego</a>), <a href="/wiki/Henryka_Wanda_%C5%81azowert%C3%B3wna" title="Henryka Wanda Łazowertówna">Henryka Wanda Łazowertówna</a> (poetka), <a href="/wiki/Regina_Mundlak" title="Regina Mundlak">Regina Mundlak</a> (malarka), <a href="/wiki/Szymon_Pullman" title="Szymon Pullman">Szymon Pullman</a> (skrzypek, dyrygent), <a href="/wiki/Szymon_Rundstein" title="Szymon Rundstein">Szymon Rundstein</a> (adwokat, nauczyciel akademicki, urzędnik <a href="/wiki/Ministerstwo_Spraw_Zagranicznych_(Polska)" title="Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)">MSZ</a>), <a href="/wiki/Szachno_Sagan" title="Szachno Sagan">Szachno Sagan</a> (jeden z liderów Poalej Syjon-Lewicy, współtwórca Bloku Antyfaszystowskiego), <a href="/wiki/Cecylia_S%C5%82apakowa" title="Cecylia Słapakowa">Cecylia Słapakowa</a> (dziennikarka, tłumaczka), <a href="/w/index.php?title=Rachela_Sztajn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rachela Sztajn (strona nie istnieje)">Rachela Sztajn</a> (działaczka społeczna, członkini <a href="/wiki/Rada_miasta_sto%C5%82ecznego_Warszawy" title="Rada miasta stołecznego Warszawy">warszawskiej rady miejskiej</a>), <a href="/wiki/Izrael_Sztern" title="Izrael Sztern">Izrael Sztern</a> (poeta, eseista), <a href="/w/index.php?title=Lejb_Szur&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lejb Szur (strona nie istnieje)">Lejb Szur</a> (wydawca), <a href="/wiki/Stefania_Wilczy%C5%84ska" title="Stefania Wilczyńska">Stefania Wilczyńska</a> (pedagog, współtwórca i naczelna wychowawczyni Domu Sierot)<a href="#cite_note-CITEREFBartelski199976–78,_89-360">[348]</a><a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2008373–374-361">[349]</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010309–311-362">[350]</a><a href="#cite_note-CITEREFLewin2016181,_199,_214-363">[351]</a>. Spośród 51 548 dzieci, które mieszkały w getcie warszawskim przed rozpoczęciem deportacji, w listopadzie 1942 roku pozostało 498, a więc mniej niż 1%<a href="#cite_note-CITEREFKassow2010284-364">[352]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Skutki_gospodarcze">Skutki gospodarcze</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Skutki gospodarcze" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Skutki gospodarcze">edytuj kod</a>]</div> Z informacji zawartych w sprawozdaniach gubernatora Ludwiga Fischera wynika, że wielka akcja deportacyjna miała z niemieckiego punktu widzenia bardzo negatywne skutki gospodarcze. Jeszcze przed jej zakończeniem straty z tytułu utraconych opłat za czynsze, nieściągalnych wierzytelności, kradzieży oraz <a href="/wiki/Dekapitalizacja" title="Dekapitalizacja">dekapitalizacji</a> budynków oszacował on na 155,9 mln <a href="/wiki/M%C5%82ynarki" title="Młynarki">złotych</a><a href="#cite_note-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987568-365">[353]</a>. Z późniejszych raportów wynika ponadto, że wartość „eksportu” z getta spadła z 15 mln złotych w lipcu do 1,1 mln we wrześniu oraz 700 tys. w październiku. W listopadzie wynosiła natomiast zaledwie 150 tys. złotych<a href="#cite_note-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987571,_620-366">[354]</a>. Na skutek deportacji znacznej liczby robotników wystąpiły dotkliwe braki siły roboczej, szacowane przez Fischera na 100 tys. osób<a href="#cite_note-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987568-365">[353]</a>. Produkcja w samych tylko zakładach odzieżowych zmniejszyła się o 50%<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993373-367">[355]</a>. Jednocześnie „Wielka Akcja” wstrząsnęła nielegalnym rynkiem walut w całym Generalnym Gubernatorstwie, powodując w szczególności duży spadek czarnorynkowego kursu <a href="/wiki/Dolar_ameryka%C5%84ski" title="Dolar amerykański">dolara</a>. Po „aryjskiej stronie” jego wartość spadła do 23 złotych za dolara papierowego i 130 złotych za dolara złotego, co w konsekwencji znacząco utrudniło finansowanie działalności <a href="/wiki/Polskie_Pa%C5%84stwo_Podziemne" title="Polskie Państwo Podziemne">Polskiego Państwa Podziemnego</a><a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018105,_219-368">[356]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Polskie_reakcje">Polskie reakcje</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Polskie reakcje" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Polskie reakcje">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reakcje_w_kraju">Reakcje w kraju</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Reakcje w kraju" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Reakcje w kraju">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Conspiratorial_brochure_about_the_liquidation_of_the_Warsaw_Ghetto_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Conspiratorial_brochure_about_the_liquidation_of_the_Warsaw_Ghetto_02.jpg/220px-Conspiratorial_brochure_about_the_liquidation_of_the_Warsaw_Ghetto_02.jpg" decoding="async" width="220" height="308" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Conspiratorial_brochure_about_the_liquidation_of_the_Warsaw_Ghetto_02.jpg/330px-Conspiratorial_brochure_about_the_liquidation_of_the_Warsaw_Ghetto_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Conspiratorial_brochure_about_the_liquidation_of_the_Warsaw_Ghetto_02.jpg/440px-Conspiratorial_brochure_about_the_liquidation_of_the_Warsaw_Ghetto_02.jpg 2x" data-file-width="812" data-file-height="1138" /></a><figcaption>Pierwsza strona konspiracyjnego reportażu <a href="/wiki/Antoni_Szymanowski_(dyplomata)" title="Antoni Szymanowski (dyplomata)">Antoniego Szymanowskiego</a>, poświęconego wielkiej akcji deportacyjnej</figcaption></figure> Polska prasa podziemna, w tym będące organami prasowymi <a href="/wiki/Armia_Krajowa" title="Armia Krajowa">Armii Krajowej</a> „<a href="/wiki/Biuletyn_Informacyjny" title="Biuletyn Informacyjny">Biuletyn Informacyjny</a>” i „Wiadomości Polskie” oraz organ <a href="/wiki/Delegatura_Rz%C4%85du_na_Kraj" title="Delegatura Rządu na Kraj">Delegatury Rządu na Kraj</a> <a href="/wiki/Rzeczpospolita_Polska_(miesi%C4%99cznik)" title="Rzeczpospolita Polska (miesięcznik)">„Rzeczpospolita Polska”</a>, informowała o trwającym w getcie „wysiedleniu”, a także o mordowaniu warszawskich Żydów w Treblince<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131361,_1376–1377,_1380–1381-369">[357]</a><a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018103–105,_191–195,_224,_236–237,_285,_393-370">[358]</a> (wiedzę o tym obozie centrala Armii Krajowej uzyskała prawdopodobnie około 10 sierpnia)<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018184-371">[359]</a>. Jak wskazuje <a href="/wiki/Adam_Pu%C5%82awski" title="Adam Puławski">Adam Puławski</a>:<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018827-372">[360]</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Polskie podziemie od początku pilnie śledziło wydarzenia w getcie warszawskim związane z „Wielką Akcją”. Skrupulatnie i w jak najlepszej wierze informacje te, często jeszcze zniekształcone, zamieszczało najpierw w wewnętrznych dokumentach, potem ogłaszało w prasie czy publicznych enuncjacjach. </blockquote> </div> Podziemie liczyło, że ujawnienie niemieckiej i światowej opinii publicznej informacji o eksterminacji Żydów być może skłoni nazistów do odstąpienia od masowego mordu<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018196,_558-373">[361]</a>. Stąd też już na samym początku zarysowało się dążenie do nagłośnienia informacji o wielkiej akcji likwidacyjnej poza granicami okupowanej Polski. W opracowaniu „Pro memoria o sytuacji w kraju w okresie od 1–25 lipca 1942 r.” znalazła się ponadto sugestia przeprowadzenia przez aliantów działań odwetowych wobec niemieckiej ludności. Z drugiej strony, jak wskazuje Puławski, w przypadku większości dokumentów <a href="/wiki/Polskie_Pa%C5%84stwo_Podziemne" title="Polskie Państwo Podziemne">Polskiego Państwa Podziemnego</a> ich autorzy ograniczali się do suchego informowania o postępach w likwidacji getta. Odruchy empatii pojawiały się w nich stosunkowo rzadko, a wezwania do czynnego przeciwdziałania w samym okupowanym kraju – ani razu<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018827–828-374">[362]</a>. Stosunkowo rzadko podkreślano także istnienie wspólnoty obywatelskiej z Żydami<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018195,_223,_237,_827-375">[363]</a> (wyjątek stanowił artykuł w „Wiadomościach Polskich” z 13 sierpnia)<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018195-376">[364]</a>. W październiku 1942 roku <a href="/wiki/Tajne_Wojskowe_Zak%C5%82ady_Wydawnicze" title="Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze">Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze</a> opublikowały reportaż <a href="/wiki/Antoni_Szymanowski_(dyplomata)" title="Antoni Szymanowski (dyplomata)">Antoniego Szymanowskiego</a> Likwidacja ghetta warszawskiego<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski201077–78-377">[365]</a>. Niemieckie zbrodnie potępiono m.in. na łamach socjalistycznego pisma „WRN” oraz pisma <a href="/wiki/Stronnictwo_Demokratyczne" title="Stronnictwo Demokratyczne">Stronnictwa Demokratycznego</a> „Nowe Drogi”<a href="#cite_note-CITEREFPrekerowa198236,_53-378">[366]</a>. W artykule opublikowanym 1 sierpnia 1942 roku przez komunistyczną „Trybunę Wolności” znalazł się z kolei apel do Żydów o stawianie oporu Niemcom oraz do Polaków – o niesienie pomocy Żydom<a href="#cite_note-CITEREFPrekerowa198236-379">[367]</a><a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2008365-380">[368]</a>. Do przyjścia z pomocą ofiarom wezwały także wspomniane „WRN” oraz lewicowe pismo „<a href="/wiki/Prze%C5%82om_(1942%E2%80%931943)" title="Przełom (1942–1943)">Przełom</a>”<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2010101–102-381">[369]</a>, przy czym to pierwsze było jedynym konspiracyjnym pismem związanym z Polskim Państwem Podziemnym, w którym jednoznacznie zaapelowano do ludności polskiej o ratowanie żydowskich uciekinierów<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2011185-382">[370]</a>. Postępowanie Niemców potępiła prasa <a href="/wiki/Narodowa_Demokracja" title="Narodowa Demokracja">obozu narodowego</a>, aczkolwiek nieprzychylny wobec Żydów ton jej artykułów nie uległ zmianie<a href="#cite_note-CITEREFPrekerowa198237-383">[371]</a>. W czasie „Wielkiej Akcji” z zagranicy do okupowanej Polski zostały nadane co najmniej cztery audycje radiowe, w których wspomniano o eksterminacji warszawskich Żydów<a href="#cite_note-CITEREFPuławski201874-384">[372]</a>. Jedną z nich wyemitowano 29 lipca z <a href="/wiki/Londyn" title="Londyn">Londynu</a>, prawdopodobnie nie odnotował jej jednak nasłuch radiowy Polskiego Państwa Podziemnego<a href="#cite_note-CITEREFPuławski201885–86-385">[373]</a>. Tego samego dnia informację o akcji deportacyjnej podała działająca w <a href="/wiki/Moskwa" title="Moskwa">Moskwie</a> polskojęzyczna <a href="/wiki/Radiostacja_im._Tadeusza_Ko%C5%9Bciuszki" title="Radiostacja im. Tadeusza Kościuszki">Radiostacja im. Tadeusza Kościuszki</a>, jednocześnie wzywając Żydów do oporu, a Polaków do niesienia im pomocy i podjęcia walki z Niemcami<a href="#cite_note-CITEREFPuławski201886–91-386">[374]</a>. 13 sierpnia radiostacja im. Tadeusza Kościuszki nadała drugą audycję o podobnej treści, przy czym, podobnie jak za pierwszym razem, celem komunistów było przede wszystkim wykorzystanie tragedii getta do nasilenia działań partyzanckich na ziemiach polskich<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018190–191,_467–469-387">[375]</a>. Trzeci raz o eksterminacji warszawskich Żydów wspomniano w audycji z 16 sierpnia. Także i w tym wypadku większa jej część była poświęcona wezwaniom Polaków i Żydów do walki<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018206–207,_484–485-388">[376]</a>. W ocenie <a href="/wiki/Teresa_Prekerowa" title="Teresa Prekerowa">Teresy Prekerowej</a> „wypadki w getcie poruszyły głęboko polską ludność Warszawy”<a href="#cite_note-CITEREFPrekerowa198236-379">[367]</a>. Przeciwnego zdania był <a href="/wiki/Emanuel_Ringelblum" title="Emanuel Ringelblum">Emanuel Ringelblum</a>, który oceniał, że reakcja polskiego społeczeństwa była obojętna. Odnotował także nieprzychylne głosy Polaków pod adresem warszawskich Żydów, zarzucające im bierność i tchórzostwo w obliczu trwających wywózek do Treblinki<a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1988119-389">[377]</a>. Z notatki, którą wysłannik Delegatury Rządu na Kraj Wojciech Mańkowski sporządził we Francji 12 października 1942 roku wynikało, że większość polskiego społeczeństwa aprobowała dokonywaną przez Niemców eksterminację Żydów (wyjątek stanowić mieli jedynie chłopi), a „jedynie techniczna strona wykonania tych zarządzeń jest krytykowana jako nieludzka”. Relacja ta dotarła do Londynu, gdzie jednak odłożono ją ad acta<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018348–350,_825-390">[378]</a>. Na początku sierpnia, pod wpływem informacji o przebiegu „Wielkiej Akcji”, konspiracyjna organizacja katolicka <a href="/wiki/Front_Odrodzenia_Polski" title="Front Odrodzenia Polski">Front Odrodzenia Polski</a> wydrukowała i rozpowszechniła w nakładzie 5 tys. egzemplarzy ulotkę autorstwa <a href="/wiki/Zofia_Kossak-Szczucka" class="mw-redirect" title="Zofia Kossak-Szczucka">Zofii Kossak-Szczuckiej</a>, zatytułowaną „Protest!”. Apelowano w niej do ludzi wierzących o czynną postawę wobec rozgrywającej się w getcie tragedii<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2008367-391">[379]</a><a href="#cite_note-CITEREFPrekerowa198253-392">[380]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Protest!" title="Protest!">Protest!</a>.</div> Prawdopodobnie 21 sierpnia bojownicy ŻOB otrzymali pierwszą dostawę broni ze „strony aryjskiej”. Komunistyczna PPR przekazała im wtedy pięć rewolwerów oraz osiem granatów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131381-393">[381]</a>. 16 września <a href="/wiki/Kierownictwo_Walki_Cywilnej" title="Kierownictwo Walki Cywilnej">Kierownictwo Walki Cywilnej</a> wydało oświadczenie, opublikowane w konspiracyjnej prasie, w którym informowało o trwającej eksterminacji Żydów i „w imieniu całego społeczeństwa polskiego” oraz ugrupowań politycznych i społecznych składało przeciw niemu protest<a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski2008377-394">[382]</a>. Jak jednak zauważa <a href="/wiki/Israel_Gutman" title="Israel Gutman">Israel Gutman</a>, w dokumencie tym zabrakło apelu do polskiego społeczeństwa o udzielanie pomocy żydowskim uciekinierom<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993354-395">[383]</a>. <a href="/wiki/Dariusz_Libionka" title="Dariusz Libionka">Dariusz Libionka</a> i Adam Puławski zwracają z kolei uwagę, że zawarte w oświadczeniu sformułowanie, iż eksterminacja Żydów odbywa się „obok tragedii przeżywanej przez społeczeństwo polskie”, wskazuje, że obu tych grup nie postrzegano w kategoriach jednej obywatelskiej wspólnoty<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018570-396">[384]</a>. 27 września, z inicjatywy Zofii Kossak-Szczuckiej i <a href="/wiki/Wanda_Krahelska" title="Wanda Krahelska">Wandy Krahelskiej-Filipowiczowej</a>, Delegatura Rządu na Kraj powołała do życia Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty. 4 grudnia 1942 roku komitet przekształcono w Radę Pomocy Żydom „Żegota”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013134-397">[385]</a><a href="#cite_note-CITEREFPrekerowa198254,_59-398">[386]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Rada_Pomocy_%C5%BBydom" title="Rada Pomocy Żydom">Rada Pomocy Żydom</a>.</div> Po zarządzonym przez Niemców zmniejszeniu powierzchni getta <a href="/wiki/Abraham_Lewin" title="Abraham Lewin">Abraham Lewin</a> dwukrotnie odnotował w swym dzienniku, że opustoszałe domy były grabione przez „polskich chuliganów”<a href="#cite_note-CITEREFLewin2016190,_194-399">[387]</a>. W czasie „Wielkiej Akcji” polskie Podziemie odnotowało zwiększoną liczbę donosów i szantaży, których ofiarą padali uciekinierzy z getta<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131386–1387-400">[388]</a>. Także w żydowskich relacjach można znaleźć informacje o dziesiątkach <a href="/wiki/Szmalcownik" title="Szmalcownik">szmalcowników</a>, często nastoletnich chłopców, którzy w czasie akcji obstawiali ulice i bramy domów wokół dzielnicy zamkniętej, polując na żydowskich uciekinierów<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131416–1418-401">[389]</a><a href="#cite_note-CITEREFRingelblum1983419-402">[390]</a>. Nieustanny strach przed szantażami i donosami zmusił niektórych Żydów do powrotu do getta, a innych powstrzymywał przed podejmowaniem prób ucieczek na „aryjską stronę”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131417–1418-403">[391]</a>. Niemniej wielu Żydów znalazło schronienie wśród ludności polskiej. Gunnar S. Paulsson szacował, że w czasie niemieckiej okupacji w Warszawie ukrywało się łącznie około 28 tys. Żydów, z czego ocalało blisko 11,5 tys.<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009315,_324,_338-404">[392]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Raporty_polskiego_Podziemia_i_reakcja_rządu_RP_na_uchodźstwie">Raporty polskiego Podziemia i reakcja rządu RP na uchodźstwie</h3>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Raporty polskiego Podziemia i reakcja rządu RP na uchodźstwie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Raporty polskiego Podziemia i reakcja rządu RP na uchodźstwie">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Wielka_akcja_likwidacyjna_getta_warszawskiego_Radiogram_Stefana_Grota-Roweckiego_z_25_sierpnia_1942.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Wielka_akcja_likwidacyjna_getta_warszawskiego_Radiogram_Stefana_Grota-Roweckiego_z_25_sierpnia_1942.jpg/220px-Wielka_akcja_likwidacyjna_getta_warszawskiego_Radiogram_Stefana_Grota-Roweckiego_z_25_sierpnia_1942.jpg" decoding="async" width="220" height="290" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Wielka_akcja_likwidacyjna_getta_warszawskiego_Radiogram_Stefana_Grota-Roweckiego_z_25_sierpnia_1942.jpg/330px-Wielka_akcja_likwidacyjna_getta_warszawskiego_Radiogram_Stefana_Grota-Roweckiego_z_25_sierpnia_1942.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ed/Wielka_akcja_likwidacyjna_getta_warszawskiego_Radiogram_Stefana_Grota-Roweckiego_z_25_sierpnia_1942.jpg/440px-Wielka_akcja_likwidacyjna_getta_warszawskiego_Radiogram_Stefana_Grota-Roweckiego_z_25_sierpnia_1942.jpg 2x" data-file-width="1234" data-file-height="1626" /></a><figcaption>Depesza nr 638, podpisana przez komendanta głównego <a href="/wiki/Armia_Krajowa" title="Armia Krajowa">Armii Krajowej</a> gen. <a href="/wiki/Stefan_Rowecki" title="Stefan Rowecki">Stefana Roweckiego</a> ps. „Grot” 19 sierpnia 1942 roku, informująca o trwającej akcji deportacyjnej w getcie warszawskim</figcaption></figure> Pierwszą wiadomością sporządzoną przez struktury Polskiego Państwa Podziemnego i wysłaną do Londynu, w której informowano o rozpoczęciu likwidacji getta warszawskiego, była depesza szefa <a href="/wiki/Kierownictwo_Walki_Cywilnej" title="Kierownictwo Walki Cywilnej">Kierownictwa Walki Cywilnej</a> <a href="/wiki/Stefan_Korbo%C5%84ski" title="Stefan Korboński">Stefana Korbońskiego</a> z 26 lipca 1942 roku. Autor podawał w niej, że codziennie z getta jest wywożonych 6 tys. Żydów, jednakże na skutek pomyłki w deszyfrażu odbiorcy błędnie uznali, że liczba odnosi się do wszystkich Żydów objętych deportacją<a href="#cite_note-CITEREFPuławski201863–73-405">[393]</a>. Niemniej w ślad za żądaniem Korbońskiego informacja o „Wielkiej Akcji” została 29 lipca podana na falach <a href="/wiki/BBC" title="BBC">BBC</a>, aczkolwiek audycja ta nie była słyszana w okupowanym kraju<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018820-406">[394]</a>. 31 lipca komendant główny AK gen. <a href="/wiki/Stefan_Rowecki" title="Stefan Rowecki">Stefan Rowecki</a> ps. „Grot” podpisał depeszę nr 598 do Londynu, w której wzmiankował o rozpoczęciu likwidacji getta warszawskiego. Depesza ta została nadana 4 sierpnia, a do Londynu dotarła około 9–10 sierpnia. W odniesieniu do kwestii getta skupiono się jednak przede wszystkim na kryzysie nielegalnego rynku walutowego w Generalnym Gubernatorstwie, który spowodowała „Wielka Akcja”<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018105–108,_444–445-407">[395]</a> (być może wynikało to z faktu, że „Grot” wiedział o wysłanej kilka dni wcześniej depeszy Korbońskiego)<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018107,_821-408">[396]</a>. Żadne informacje na temat „Wielkiej Akcji” nie znalazły się natomiast w poczcie kurierskiej, którą Komenda Główna AK wyekspediowała do Londynu 10 sierpnia; nie wspomniał o niej także sam kurier podczas spotkań w Londynie<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018821-409">[397]</a>. 13 sierpnia do polskiego poselstwa w <a href="/wiki/Berno" title="Berno">Bernie</a> dotarł kurier <a href="/wiki/Delegatura_Rz%C4%85du_na_Kraj" title="Delegatura Rządu na Kraj">Delegatury Rządu na Kraj</a> <a href="/w/index.php?title=Napoleon_Segieda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Napoleon Segieda (strona nie istnieje)">Napoleon Segieda</a>. Był on pierwszym naocznym świadkiem wielkiej akcji deportacyjnej, który złożył na jej temat relację poza granicami okupowanego kraju. Pracownik poselstwa <a href="/wiki/Juliusz_K%C3%BChl" title="Juliusz Kühl">Juliusz Kühl</a> niezwłocznie przekazał relację Segiedy przedstawicielom <a href="/wiki/Agencja_%C5%BBydowska" title="Agencja Żydowska">Agencji Żydowskiej</a> w <a href="/wiki/Genewa" title="Genewa">Genewie</a>, którzy w swym raporcie z 15 sierpnia poinformowali światową opinię publiczną o eksterminacji Żydów w okupowanej Polsce, w tym o zamordowaniu 100 tys. mieszkańców warszawskiego getta<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018135–148,_822-410">[398]</a>. Tymczasem 11 sierpnia Korboński wysłał kolejną depeszę do Londynu, w której – obok informacji o śmierci <a href="/wiki/Adolf_Rafa%C5%82_Bni%C5%84ski" title="Adolf Rafał Bniński">Adolfa Bnińskiego</a> i <a href="/wiki/Tadeusz_Pruszkowski" title="Tadeusz Pruszkowski">Tadeusza Pruszkowskiego</a> – podawał, że „z getta wywożą na rzeź 7 tys. dziennie”, a także informował o samobójstwie Adama Czerniakowa<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018178–179,_452–453-411">[399]</a>. Z kolei 19 sierpnia dwie depesze dotyczące „Wielkiej Akcji” podpisał gen. „Grot”. Wysłano je z pewnym opóźnieniem, gdyż w Londynie zostały odebrane i odszyfrowane kilka dni później. Depesza nr 638 była w całości poświęcona gettu warszawskiemu i stanowiła podsumowanie dotychczasowego przebiegu akcji deportacyjnej, podczas gdy depesza nr 648 ponownie odnosiła się do kwestii wpływu akcji na czarnorynkowy kurs walut<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018216–220,_823-412">[400]</a>. Pierwsza z depesz została prawdopodobnie opracowana na podstawie materiału <a href="/wiki/Antoni_Szymanowski_(dyplomata)" title="Antoni Szymanowski (dyplomata)">Antoniego Szymanowskiego</a><a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018188,_217-413">[401]</a>. Depesze z 19 sierpnia były ostatnimi informacjami na temat „Wielkiej Akcji”, które struktury Polskiego Państwa Podziemnego wysłały do Londynu w trakcie jej trwania<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018823–824-414">[402]</a>. <a href="/wiki/Rz%C4%85d_Rzeczypospolitej_Polskiej_na_uchod%C5%BAstwie" title="Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie">Rząd RP na uchodźstwie</a> bez większej zwłoki upublicznił informacje zawarte w pierwszej depeszy Korbońskiego z 26 lipca 1942 roku. Już następnego dnia <a href="/wiki/Ignacy_Schwarzbart" title="Ignacy Schwarzbart">Ignacy Schwarzbart</a> wysłał na jej podstawie depeszę do <a href="/wiki/%C5%9Awiatowy_Kongres_%C5%BByd%C3%B3w" title="Światowy Kongres Żydów">Światowego Kongresu Żydów</a> z informacją, że Niemcy rozpoczęli eksterminację mieszkańców getta warszawskiego. Informacje te udostępniono również polskiej i zachodniej prasie<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018411–414-415">[403]</a>. W kolejnych tygodniach polityka informacyjna polskiego rządu uległa jednak znaczącej zmianie. Drugą depeszę Korbońskiego przekazano z trzydniowym opóźnieniem żydowskim członkom <a href="/wiki/Rada_Narodowa_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Rada Narodowa Rzeczypospolitej Polskiej">Rady Narodowej</a><a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018453-416">[404]</a>. Ponadto zdecydowano się chwilowo nie upubliczniać zawartych w obu depeszach Korbońskiego informacji na temat akcji deportacyjnej w getcie warszawskim, m.in. wstrzymując publikację przygotowanej na ich podstawie notatki <a href="/wiki/Ministerstwo_Spraw_Wewn%C4%99trznych_(1918%E2%80%931945)" title="Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (1918–1945)">MSW</a><a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018455–460-417">[405]</a>. Z kolei depesza „Grota” nr 638 z 19 sierpnia została utajniona przez sztab <a href="/wiki/Naczelny_w%C3%B3dz_polskich_si%C5%82_zbrojnych" class="mw-redirect" title="Naczelny wódz polskich sił zbrojnych">Naczelnego Wodza</a><a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018510–517-418">[406]</a>. Najprawdopodobniej przyczyną była obawa, że nagłośnienie „Wielkiej Akcji” może przyćmić efekty rozpoczętej właśnie akcji propagandowej, związanej z obchodami <a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99to_Wojska_Polskiego" title="Święto Wojska Polskiego">Święta Wojska Polskiego</a>, której celem było podkreślenie polskiego wkładu w <a href="/wiki/Alianci_(II_wojna_%C5%9Bwiatowa)" title="Alianci (II wojna światowa)">koalicję antyhitlerowską</a>, a w konsekwencji – skłonienie zachodnich sojuszników do podjęcia obrony polskich interesów podczas odbywającej się w tym czasie <a href="/w/index.php?title=Konferencja_moskiewska_(1942)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Konferencja moskiewska (1942) (strona nie istnieje)">konferencji moskiewskiej</a>. Prawdopodobnie obawiano się również odwrócenia uwagi społeczeństw i rządów alianckich od planowanego przez Niemców wysiedlenia 500 tys. Polaków z <a href="/wiki/Pomorze_Gda%C5%84skie" title="Pomorze Gdańskie">Pomorza</a> oraz trwającej deportacji polskich Żydów z <a href="/wiki/Francja" title="Francja">Francji</a>, która – jak się spodziewano – mogła stanowić wstęp do deportacji wszystkich Polaków z tego kraju<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018460–461,_476–477,_517,_542,_829–830-419">[407]</a>. Starano się jednocześnie uniknąć sytuacji, w której informacje o eksterminacji Żydów mogłyby przyćmić informacje o prześladowaniach ludności polskiej<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018536–537,_627-420">[408]</a>. Pod koniec sierpnia powstały dwa dokumenty obszernie opisujące likwidację getta warszawskiego: sprawozdanie <a href="/wiki/Biuro_Informacji_i_Propagandy" title="Biuro Informacji i Propagandy">Biura Informacji i Propagandy</a> pt. „Antyżydowska akcja 1942 r.”, autorstwa <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Herbst" title="Stanisław Herbst">Stanisława Herbsta</a> i <a href="/wiki/Henryk_Woli%C5%84ski_(1901%E2%80%931986)" title="Henryk Woliński (1901–1986)">Henryka Wolińskiego</a>, oraz „Pro memoria o sytuacji w kraju w okresie 16 lipca – 25 sierpnia 1942 r.”, przygotowane przez pracowników Delegatury Rządu na Kraj<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018239–250-421">[409]</a>. Oba wysłano do Londynu 1 września za pośrednictwem kuriera, którzy przewoził pocztę Delegata Rządu na Kraj<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018250,_312-422">[410]</a>. Na początku września Herbst i Woliński we współpracy z <a href="/wiki/Ludwik_Widerszal" title="Ludwik Widerszal">Ludwikiem Widerszalem</a> sporządzili kolejny obszerny raport, zatytułowany „Likwidacja getta warszawskiego”<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018307–312-423">[411]</a>. Został on wysłany do Londynu 1 października, w kolejnej poczcie kurierskiej Delegata Rządu na Kraj<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018317–319-424">[412]</a>. Obie przesyłki dotarły do Londynu dopiero 13 listopada, czyli prawie dwa miesiące po zakończeniu wielkiej akcji deportacyjnej<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018369–375,_389,_825-425">[413]</a><a href="#cite_note-uwaga13-426">[m]</a>. Od tego momentu można zaobserwować zmianę polityki informacyjnej rządu RP na uchodźstwie<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018830-427">[414]</a>. Na podstawie opracowania „Likwidacja getta warszawskiego” przygotował on informację na temat zagłady Żydów w okupowanej Polsce, którą podano do publicznej wiadomości 24 listopada, co uruchomiło proces zakończony wydaniem 17 grudnia 1942 roku wspólnej deklaracji sojuszniczej potępiającej dokonywaną przez nazistowskie Niemcy eksterminację europejskich Żydów<a href="#cite_note-CITEREFPuławski2018826,_830–831-428">[415]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Epilog">Epilog</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Epilog" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Epilog">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Og%C5%82oszenie_getta_szcz%C4%85tkowe_dystrykt_warszawski_1943.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Og%C5%82oszenie_getta_szcz%C4%85tkowe_dystrykt_warszawski_1943.jpg/220px-Og%C5%82oszenie_getta_szcz%C4%85tkowe_dystrykt_warszawski_1943.jpg" decoding="async" width="220" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Og%C5%82oszenie_getta_szcz%C4%85tkowe_dystrykt_warszawski_1943.jpg/330px-Og%C5%82oszenie_getta_szcz%C4%85tkowe_dystrykt_warszawski_1943.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Og%C5%82oszenie_getta_szcz%C4%85tkowe_dystrykt_warszawski_1943.jpg/440px-Og%C5%82oszenie_getta_szcz%C4%85tkowe_dystrykt_warszawski_1943.jpg 2x" data-file-width="2655" data-file-height="1941" /></a><figcaption>Niemieckie obwieszczenie informujące o utworzeniu „gett szczątkowych” w sześciu miastach <a href="/wiki/Dystrykt_warszawski" title="Dystrykt warszawski">dystryktu warszawskiego</a>, w tym w <a href="/wiki/Warszawa" title="Warszawa">Warszawie</a></figcaption></figure> 28 października 1942 roku Wyższy Dowódca SS i Policji „Wschód” (HSSPF „Ost”) <a href="/wiki/Obergruppenf%C3%BChrer" title="Obergruppenführer">SS-Obergruppenführer</a> <a href="/wiki/Friedrich_Wilhelm_Kr%C3%BCger" title="Friedrich Wilhelm Krüger">Friedrich Wilhelm Krüger</a> wydał rozporządzenie dotyczące utworzenia tzw. gett szczątkowych w wybranych miastach dystryktów <a href="/wiki/Dystrykt_lubelski" title="Dystrykt lubelski">lubelskiego</a> i <a href="/wiki/Dystrykt_warszawski" title="Dystrykt warszawski">warszawskiego</a>. Jednym z takich gett stała się dzielnica zamknięta w Warszawie. „Getta szczątkowe” były jedynymi miejscami na obszarze <a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalnego Gubernatorstwa</a>, w których Żydzi mieli odtąd prawo legalnie przebywać. Ogłoszono jednocześnie amnestię dla ukrywających się po „aryjskiej stronie”, zezwalając im w terminie do 30 listopada 1942 roku na powrót do „gett szczątkowych” wraz z dobytkiem. W rozporządzeniu Krügera ponowiono jednocześnie groźbę, że Żydzi ukrywający się poza wyznaczonymi dzielnicami oraz osoby udzielające im pomocy będą karane śmiercią<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013247-429">[416]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993371-430">[417]</a>. Według danych niemieckich po zakończeniu „Wielkiej Akcji” w getcie warszawskim pozostało zaledwie 35 639 Żydów, a więc niespełna 10% ludności, która zamieszkiwała tam przed 22 lipca<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131447-431">[418]</a><a href="#cite_note-CITEREFBartoszewski1970192-432">[419]</a>. W rzeczywistości liczba ta była jednak większa. Na terenie getta ukrywało się bowiem około 25 tys. „dzikich”, tj. Żydów nieposiadających zezwolenia na pracę. W wyniku „wysiedlenia” znacząco zmieniła się także <a href="/wiki/Struktura_p%C5%82ci_i_wieku" title="Struktura płci i wieku">struktura płci i wieku</a> tej społeczności. Spośród osób przebywających legalnie w getcie aż 75,5% stanowiły osoby w wieku 20–50 lat, przy czym na 100 mężczyzn przypadało 78 kobiet (przed akcją proporcja ta wynosiła 100 na 134). Dzieci do lat 9 stanowiły zaledwie 1,4% „oficjalnej” populacji dzielnicy zamkniętej, a osoby powyżej 60. roku życia – 1,5%<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013145-433">[420]</a><a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975309–310-434">[421]</a><a href="#cite_note-uwaga14-435">[n]</a>. Obecność „dzikich” Żydów była początkowo tolerowana przez Niemców. Zgodzili się oni nawet na zorganizowanie przez Judenrat przytułku dla opuszczonych i osieroconych dzieci<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993372-436">[422]</a>. Ocalali Żydzi byli zmuszani do niewolniczej pracy. Zatrudniono ich w szopach i zakładach produkcyjnych znajdujących się na terenie getta oraz na „placówkach”<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017189-437">[423]</a>. Robotnicy pracowali od 8 do 12 godzin dziennie, zazwyczaj na <a href="/wiki/Akord_(ekonomia)" title="Akord (ekonomia)">akord</a>, nie otrzymując wynagrodzenia, a często nawet wyżywienia<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131440–1442-438">[424]</a>. Blisko 4 tys. Żydów zatrudniono także w komandach roboczych podległych Werterfassungsstelle. Ich zadaniem było przeszukiwanie opuszczonych po „Wielkiej Akcji” mieszkań, zabieranie stamtąd wszelkich przedmiotów, które posiadały jakąkolwiek wartość, a następnie ich segregowanie. Przedmioty te były później wywożone do Rzeszy lub sprzedawane Polakom<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131447–1452-439">[425]</a>. Niemniej po „Wielkiej Akcji” gospodarcze znaczenie getta bardzo zmalało. Paradoksalnie poprawiła się natomiast sytuacja aprowizacyjna<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993373–374-440">[426]</a>. W czasie „Wielkiej Akcji” znacząco zmniejszono obszar getta. Jego główną część stanowiło odtąd tzw. Restgetto („getto szczątkowe”), złożone z sześciu odizolowanych od siebie stref. Największą z nich było tzw. getto centralne, znajdujące się na północ od ulic Gęsiej i Franciszkańskiej. W jego obrębie mieściły się biura Judenratu, kilka szopów oraz siedziba Werterfassungsstelle. Na terenach rozciągających się między ulicami Gęsią i Franciszkańską na północy, a ul. Leszno na południu przeplatały się ze sobą ogrodzone strefy, zajmowane przez poszczególne szopy, oraz obszary wyludnione – oficjalnie niezamieszkane („dzikie”). Obszar leżący na południe od ul. Leszno (a także jej północna strona na odcinku między ulicami Karmelicką i Przejazd), w tym teren dawnego „małego getta” – z wyjątkiem szopu Többensa przy ul. Prostej, został natomiast włączony do dzielnicy aryjskiej i przeznaczony do zamieszkania przez Polaków<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013242–246-441">[427]</a>. Osobom zamieszkującym legalnie na terenie getta przydzielono 295 domów mieszkalnych, w kolejnych 133 zamieszkiwali natomiast „dzicy”<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975309-442">[428]</a>. Po „Wielkiej Akcji” warszawskie getto de facto przestało pełnić funkcję dzielnicy mieszkalnej, stając się wielkim obozem pracy<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017143-356">[344]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131439-443">[429]</a>. Przez pewien czas istniał jeszcze urząd komisarza do spraw dzielnicy żydowskiej, jednakże decydujący głos we wszystkich sprawach dotyczących getta należał teraz do funkcjonariuszy SS z <a href="/wiki/Befehlstelle_(getto_warszawskie)" title="Befehlstelle (getto warszawskie)">Befehlstelle</a> przy ul. Żelaznej 103<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975308-444">[430]</a><a href="#cite_note-CITEREFDunin-Wąsowicz1984298-445">[431]</a>. Poszczególne szopy stanowiły izolowane i do pewnego stopnia samowystarczalne enklawy, otoczone murami lub płotami i ogrodzeniami. Łączność między nimi była bardzo utrudniona<a href="#cite_note-CITEREFSakowska1975312–315-446">[432]</a>. Na mocy zarządzenia Sonderkommando der Sipo-Umsiedlung z 28 września 1942 roku na obszarze leżącym na południe od ulic Gęsiej i Franciszkańskiej Żydzi mogli się poruszać jedynie w zwartych kolumnach – z lub do miejsca pracy. Z kolei w „getcie centralnym” w godzinach roboczych, tj. między godziną 8:00 a 20:00, mogły przebywać jedynie te osoby, które były w stanie udowodnić konieczność opuszczenia stanowiska pracy. Zabroniono handlu ulicznego, a także „bezcelowego wystawania na ulicy i gromadzenia się”<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013241–242,_1443–1444-447">[433]</a>. Zdarzało się, że do przechodniów strzelano bez ostrzeżenia<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013310-448">[434]</a>. Z danych zebranych przez Judenrat wynika, że między październikiem i grudniem 1942 roku zastrzelono w getcie 546 Żydów<a href="#cite_note-CITEREFGutman1993379-449">[435]</a>. „Wielka Akcja” pozbawiła warszawskich Żydów złudzeń wobec intencji <a href="/wiki/Narodowy_socjalizm" class="mw-redirect" title="Narodowy socjalizm">nazistów</a>. Wielu ogarnęły nastroje beznadziei, rezygnacji i tymczasowości<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131444–1447-450">[436]</a>. Znacznie wzrosła także liczba ucieczek z getta<a href="#cite_note-CITEREFPaulsson2009129-451">[437]</a>. Z drugiej strony pojawiła się jednak potrzeba zemsty i walki<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131444,_1453-452">[438]</a>. Judenrat i ŻSP całkowicie straciły autorytet wśród ludności, Niemcy pozbawili je zresztą jakichkolwiek istotnych kompetencji<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013399–400,_464–465-453">[439]</a><a href="#cite_note-CITEREFGutman1993375–376-454">[440]</a>. W tej sytuacji realną władzę w getcie przejęła Żydowska Organizacja Bojowa<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131056-455">[441]</a>, która dzięki energii swego nowego lidera, <a href="/wiki/Mordechaj_Anielewicz" title="Mordechaj Anielewicz">Mordechaja Anielewicza</a>, otrząsnęła się po serii porażek z września 1942 roku<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017148-456">[442]</a>. ŻOB udało się nawiązać kontakt z Armią Krajową, której komendant główny gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” zgodził się jesienią 1942 roku na przekazanie do getta pierwszej niewielkiej dostawy broni. Jednocześnie w getcie ukształtował się drugi ośrodek oporu: <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Zwi%C4%85zek_Wojskowy" title="Żydowski Związek Wojskowy">Żydowski Związek Wojskowy</a>, który zorganizowali młodzi <a href="/wiki/Syjonizm_rewizjonistyczny" title="Syjonizm rewizjonistyczny">syjoniści rewizjoniści</a> z ugrupowania <a href="/wiki/Betar" title="Betar">Betar</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017149-457">[443]</a>. 29 października 1942 roku bojownicy ŻOB zastrzelili znienawidzonego kierownika technicznego ŻSP, Jakuba Lejkina. Miesiąc później z ich rąk zginął inny znany kolaborant, Izrael First<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131456–1458-458">[444]</a>. Gdy 18 stycznia 1943 roku Niemcy podjęli próbę wywiezienia do Treblinki około 8 tys. „dzikich” Żydów, spotkali się po raz pierwszy ze zbrojnym oporem ŻOB<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017189-437">[423]</a>. Kilka miesięcy później, 19 kwietnia, gdy Niemcy po raz kolejny wkroczyli do getta, wybuchło tam powstanie, które okupantom udało się stłumić dopiero po miesiącu i zaangażowaniu znacznych sił<a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017191–196-459">[445]</a>. <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobne artykuły: <a href="/wiki/Akcja_styczniowa_w_getcie_warszawskim" title="Akcja styczniowa w getcie warszawskim">Akcja styczniowa w getcie warszawskim</a> i <a href="/wiki/Powstanie_w_getcie_warszawskim" title="Powstanie w getcie warszawskim">Powstanie w getcie warszawskim</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Upamiętnienie">Upamiętnienie</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Upamiętnienie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Upamiętnienie">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Umschlagplatz_Warsaw.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Umschlagplatz_Warsaw.JPG/220px-Umschlagplatz_Warsaw.JPG" decoding="async" width="220" height="139" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Umschlagplatz_Warsaw.JPG/330px-Umschlagplatz_Warsaw.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Umschlagplatz_Warsaw.JPG/440px-Umschlagplatz_Warsaw.JPG 2x" data-file-width="4645" data-file-height="2940" /></a><figcaption>Pomnik Umschlagplatz przy <a href="/wiki/Ulica_Stawki_w_Warszawie" title="Ulica Stawki w Warszawie">ul. Stawki</a></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:2021_Warszawa_Stawki_10,_tablica_pami%C4%85tkowa,_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/2021_Warszawa_Stawki_10%2C_tablica_pami%C4%85tkowa%2C_3.jpg/220px-2021_Warszawa_Stawki_10%2C_tablica_pami%C4%85tkowa%2C_3.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/2021_Warszawa_Stawki_10%2C_tablica_pami%C4%85tkowa%2C_3.jpg/330px-2021_Warszawa_Stawki_10%2C_tablica_pami%C4%85tkowa%2C_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/2021_Warszawa_Stawki_10%2C_tablica_pami%C4%85tkowa%2C_3.jpg/440px-2021_Warszawa_Stawki_10%2C_tablica_pami%C4%85tkowa%2C_3.jpg 2x" data-file-width="4387" data-file-height="3293" /></a><figcaption>Tablica pamiątkowa na budynku przy ul. Stawki 10</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Place_of_National_Memory_at_103_%C5%BBelazna_Street_in_Warsaw_01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Place_of_National_Memory_at_103_%C5%BBelazna_Street_in_Warsaw_01.JPG/220px-Place_of_National_Memory_at_103_%C5%BBelazna_Street_in_Warsaw_01.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Place_of_National_Memory_at_103_%C5%BBelazna_Street_in_Warsaw_01.JPG/330px-Place_of_National_Memory_at_103_%C5%BBelazna_Street_in_Warsaw_01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Place_of_National_Memory_at_103_%C5%BBelazna_Street_in_Warsaw_01.JPG/440px-Place_of_National_Memory_at_103_%C5%BBelazna_Street_in_Warsaw_01.JPG 2x" data-file-width="4320" data-file-height="3240" /></a><figcaption><a href="/wiki/Tablice_pami%C4%85tkowe_Tchorka_w_Warszawie" title="Tablice pamiątkowe Tchorka w Warszawie">Tablica Tchorka</a> na ścianie budynku przy <a href="/wiki/Ulica_%C5%BBelazna_w_Warszawie" title="Ulica Żelazna w Warszawie">ul. Żelaznej</a> 103</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Warschau_DSC_2476.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Warschau_DSC_2476.JPG/220px-Warschau_DSC_2476.JPG" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Warschau_DSC_2476.JPG/330px-Warschau_DSC_2476.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Warschau_DSC_2476.JPG/440px-Warschau_DSC_2476.JPG 2x" data-file-width="3008" data-file-height="2000" /></a><figcaption>Uczestnicy Marszu Pamięci pod pomnikiem Umschlagplatz, lipiec 2013 roku</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Pomnik_Umschlagplatz" title="Pomnik Umschlagplatz">Pomnik Umschlagplatz</a>.</div> Teren dawnego Umschlagplatzu upamiętniono po raz pierwszy w 1946 roku. Na fragmencie muru otaczającego plac zawieszono wtedy tablicę pamiątkową z <a href="/wiki/Piaskowiec" title="Piaskowiec">piaskowca</a> projektu Leona Marka Suzina<a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131583–1584-460">[446]</a>. Widniał na niej napis w językach: <a href="/wiki/J%C4%99zyk_polski" title="Język polski">polskim</a>, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_hebrajski" title="Język hebrajski">hebrajskim</a> i <a href="/wiki/Jidysz" title="Jidysz">jidysz</a><a href="#cite_note-CITEREFCiepłowski1987210-461">[447]</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Z tego miejsca w latach 1942 i 1943 hitlerowscy ludobójcy wywieźli na męczeńską śmierć do obozów zagłady setki tysięcy Żydów. Cześć pamięci męczenników i bojowników żydowskich </blockquote> </div> 18 kwietnia 1988 roku w miejscu wcześniejszego upamiętnienia, u zbiegu ulic Stawki i Dzikiej, został odsłonięty „Mur–Pomnik Umschlagplatz” projektu <a href="/wiki/Hanna_Szmalenberg" title="Hanna Szmalenberg">Hanny Szmalenberg</a> i <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Klamerus" title="Władysław Klamerus">Władysława Klamerusa</a>. Na wewnętrznej ścianie monumentu, położonej na wprost wejścia, wyryto w kolejności alfabetycznej 448 polskich i żydowskich imion symbolizujących ofiary wywiezione z Umschlagplatzu do Treblinki i innych niemieckich obozów. W centralnej części ściany umieszczono tablice z napisem w językach: polskim, <a href="/wiki/J%C4%99zyk_angielski" title="Język angielski">angielskim</a>, hebrajskim i jidysz<a href="#cite_note-CITEREFBartelski1999166-462">[448]</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Tą drogą cierpienia i śmierci w latach 1942–1943 z utworzonego w Warszawie getta przeszło do hitlerowskich obozów zagłady ponad 300 tys. Żydów </blockquote> </div> Na ścianach budynków przy ul. Stawki 5/7 oraz Stawki 10 znajdują się pamiątkowe tablice, będące elementami <a href="/wiki/Trakt_Pami%C4%99ci_M%C4%99cze%C5%84stwa_i_Walki_%C5%BByd%C3%B3w_w_Warszawie" title="Trakt Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów w Warszawie">Traktu Pamięci Męczeństwa i Walki Żydów w Warszawie</a>. Na pierwszej widnieje napis w językach polskim i hebrajskim o treści<a href="#cite_note-CITEREFCiepłowski2004316-463">[449]</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Stawki 5–7. Z tego budynku komenda oddziału SS nadzorowała w latach 1942–1943 Umschlagplatz, na który codziennie spędzano tysiące mieszkańców getta, aby wywieźć ich do obozu śmierci w Treblince </blockquote> </div> Na drugiej<a href="#cite_note-CITEREFCiepłowski2004316-463">[449]</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Stawki 6–8. W tym budynku szkoły i przejściowo szpitala żydowskiego przetrzymywano Żydów przed ich wywiezieniem do Treblinki </blockquote> </div> Na ścianie budynku przy ul. Żelaznej 103, w którym w czasie „Wielkiej Akcji” znajdowała się siedziba Befehlstelle, znajduje się <a href="/wiki/Tablice_pami%C4%85tkowe_Tchorka_w_Warszawie" title="Tablice pamiątkowe Tchorka w Warszawie">tablica projektu Karola Tchorka</a>. Wyryty na niej napis informuje niezbyt ściśle<a href="#cite_note-CITEREFBartelski1999171-464">[450]</a><a href="#cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131586-465">[451]</a>: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74506874"><div class="cytat"> <blockquote> Cześć ich pamięci. W tym domu w 1943 r. w lochach Gestapo zamęczono na śmierć tysiące Żydów warszawskiego getta </blockquote> </div> Od 2012 roku w rocznicę rozpoczęcia akcji likwidacyjnej <a href="/wiki/%C5%BBydowski_Instytut_Historyczny" title="Żydowski Instytut Historyczny">Żydowski Instytut Historyczny</a> organizuje Marsz Pamięci. 22 lipca uczestnicy marszu przemierzają symboliczny szlak „od życia do śmierci” w przeciwnym kierunku, tj. od pomnika Umschlagplatz do wybranego punktu na terenie dawnego getta<a href="#cite_note-CITEREFUrzykowski20183-466">[452]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Losy_kluczowych_sprawców">Losy kluczowych sprawców</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Losy kluczowych sprawców" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Losy kluczowych sprawców">edytuj kod</a>]</div> <a href="/wiki/Odilo_Globocnik" title="Odilo Globocnik">Odilo Globocnik</a> – <a href="/wiki/Dow%C3%B3dca_SS_i_Policji" title="Dowódca SS i Policji">dowódca SS i Policji</a> w <a href="/wiki/Dystrykt_lubelski" title="Dystrykt lubelski">dystrykcie lubelskim</a>, kierownik <a href="/wiki/Einsatz_Reinhardt" title="Einsatz Reinhardt">akcji „Reinhardt”</a>, został aresztowany przez <a href="/wiki/British_Army" title="British Army">żołnierzy brytyjskich</a> 31 maja 1945 roku w rejonie <a href="/wiki/Paternion" title="Paternion">Paternion</a> w <a href="/wiki/Austria" title="Austria">austriackiej</a> <a href="/wiki/Karyntia" title="Karyntia">Karyntii</a>. Tego samego dnia popełnił samobójstwo przez zażycie <a href="/wiki/Cyjanek_potasu" title="Cyjanek potasu">cyjanku</a><a href="#cite_note-CITEREFSachslehner2016320–324-467">[453]</a>. <a href="/wiki/Hermann_H%C3%B6fle" title="Hermann Höfle">Hermann Höfle</a> – szef sztabu akcji „Reinhardt”, w czasie „Wielkiej Akcji” kierownik lubelskiego „sztabu wysiedleńczego”, został aresztowany w lipcu 1961 roku na terenie Austrii. 21 sierpnia 1962 roku, w przededniu swojego procesu, popełnił samobójstwo w areszcie w <a href="/wiki/Wiede%C5%84" title="Wiedeń">Wiedniu</a><a href="#cite_note-CITEREFSachslehner2016186–193-468">[454]</a><a href="#cite_note-CITEREFLibionka2017260-469">[455]</a>. <a href="/wiki/Ferdinand_von_Sammern-Frankenegg" title="Ferdinand von Sammern-Frankenegg">Ferdinand von Sammern-Frankenegg</a> – w okresie od maja 1942 roku do kwietnia 1943 roku <a href="/wiki/Dow%C3%B3dca_SS_i_Policji" title="Dowódca SS i Policji">dowódca SS i Policji</a> w <a href="/wiki/Dystrykt_warszawski" title="Dystrykt warszawski">dystrykcie warszawskim</a>, zmarł we wrześniu 1944 roku na skutek ran odniesionych w starciu z <a href="/wiki/Narodowa_Armia_Wyzwolenia_Jugos%C5%82awii" title="Narodowa Armia Wyzwolenia Jugosławii">jugosłowiańskimi partyzantami</a><a href="#cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014673–674-470">[456]</a>. <a href="/wiki/Ludwig_Hahn" title="Ludwig Hahn">Ludwig Hahn</a> – w latach 1941–1944 komendant <a href="/wiki/Sicherheitsdienst" title="Sicherheitsdienst">SD</a> i <a href="/wiki/Sicherheitspolizei" title="Sicherheitspolizei">policji bezpieczeństwa</a> (KdS) w dystrykcie warszawskim, przez wiele lat mieszkał w <a href="/wiki/Republika_Federalna_Niemiec_(1949%E2%80%931990)" title="Republika Federalna Niemiec (1949–1990)">Niemczech Zachodnich</a> pod swoim prawdziwym nazwiskiem<a href="#cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014272-471">[457]</a>. Dopiero w czerwcu 1973 roku został skazany przez Sąd Krajowy w <a href="/wiki/Hamburg" title="Hamburg">Hamburgu</a> na karę 12 lat więzienia za wydanie rozkazu wymordowania kilkuset więźniów Oddziału III Pawiaka<a href="#cite_note-CITEREFKur1975568–570-472">[458]</a>. Nieco ponad rok później ponownie stanął przed sądem; zarzuty dotyczyły jego udziału w „Wielkiej Akcji”<a href="#cite_note-CITEREFKur1975604-473">[459]</a>. Wyrokiem z 4 lipca 1975 roku został skazany na <a href="/wiki/Kara_do%C5%BCywotniego_pozbawienia_wolno%C5%9Bci" title="Kara dożywotniego pozbawienia wolności">karę dożywotniego pozbawienia wolności</a>. W 1983 roku został jednak zwolniony z więzienia ze względu na zły stan zdrowia<a href="#cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014272-471">[457]</a>. <a href="/wiki/Karl_Georg_Brandt" title="Karl Georg Brandt">Karl Georg Brandt</a> – zastępca szefa „referatu żydowskiego” w warszawskim urzędzie KdS, w czasie „Wielkiej Akcji” kierownik warszawskiego „sztabu wysiedleńczego”, zginął 16 lutego 1945 roku w okolicach <a href="/wiki/Pozna%C5%84" title="Poznań">Poznania</a><a href="#cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy201474-474">[460]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Odniesienia_w_kulturze">Odniesienia w kulturze</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Odniesienia w kulturze" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Odniesienia w kulturze">edytuj kod</a>]</div> Echa „Wielkiej Akcji” można znaleźć w twórczości poetów getta warszawskiego, w tym <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Szlengel" title="Władysław Szlengel">Władysława Szlengla</a> i <a href="/wiki/Icchak_Kacenelson" title="Icchak Kacenelson">Icchaka Kacenelsona</a> (ten ostatni stracił w czasie akcji żonę i dwóch synów). Utwory te stanowiły nie tylko odzwierciedlenie tragedii getta, lecz również próbę rozrachunku z postawami, które w czasie akcji przyjmowali jego mieszkańcy. Można wymienić wśród nich m.in. wiersze Szlengla: Pomnik, Już czas, Dwie śmierci, Kartka z dziennika akcji, Pożegnanie z czapką, Mała stacja Treblinki oraz poemat Kacenelsona: <a href="/wiki/Pie%C5%9B%C5%84_o_zamordowanym_%C5%BCydowskim_narodzie" title="Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie">Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie</a><a href="#cite_note-CITEREFKassow2010286–305-475">[461]</a>. Do „Wielkiej Akcji” nawiązał najprawdopodobniej <a href="/wiki/Krzysztof_Kamil_Baczy%C5%84ski" title="Krzysztof Kamil Baczyński">Krzysztof Kamil Baczyński</a> w swym napisanym we wrześniu 1942 roku utworze Tren I<a href="#cite_note-CITEREFBuryła201936-476">[462]</a>. Nawiązywali do niej również <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Wittlin" title="Józef Wittlin">Józef Wittlin</a> w wierszu Żydom w Polsce<a href="#cite_note-CITEREFBuryła201938-477">[463]</a>, <a href="/wiki/Jerzy_Ficowski" title="Jerzy Ficowski">Jerzy Ficowski</a> w wierszu 5 VIII 1942<a href="#cite_note-CITEREFBuryła201941-478">[464]</a>, <a href="/wiki/Wis%C5%82awa_Szymborska" title="Wisława Szymborska">Wisława Szymborska</a> w wierszu Jeszcze<a href="#cite_note-CITEREFBuryła201948-479">[465]</a> oraz Bogdan Wojdowski w powieści Chleb rzucony umarłym<a href="#cite_note-CITEREFBuryła201941-478">[464]</a>. Wielką akcję deportacyjną w getcie warszawskim ukazano we fragmentach <a href="/wiki/Film_fabularny" title="Film fabularny">filmów fabularnych</a>: <ul><li><a href="/wiki/Korczak_(film)" title="Korczak (film)">Korczak</a> z 1990 roku (reż. <a href="/wiki/Andrzej_Wajda" title="Andrzej Wajda">Andrzej Wajda</a>)<a href="#cite_note-480">[466]</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_(film)" title="Powstanie (film)">Uprising</a> z 2001 roku (reż. <a href="/wiki/Jon_Avnet" title="Jon Avnet">Jon Avnet</a>)<a href="#cite_note-481">[467]</a></li> <li><a href="/wiki/Pianista_(film)" title="Pianista (film)">Pianista</a> z 2002 roku (reż. <a href="/wiki/Roman_Pola%C5%84ski" title="Roman Polański">Roman Polański</a>)<a href="#cite_note-482">[468]</a></li></ul> Warszawski Umschlagplatz, jego historia, teraźniejszość oraz związani z nim ludzie, zostały opisane przez <a href="/wiki/Jaros%C5%82aw_Marek_Rymkiewicz" title="Jarosław Marek Rymkiewicz">Jarosława Marka Rymkiewicza</a> w powieści Umschlagplatz z 1988 roku (wyd. Instytut Literacki)<a href="#cite_note-CITEREFMarzec200531–52-483">[469]</a>. Trzem budynkom na terenie warszawskiego <a href="/wiki/Muran%C3%B3w" title="Muranów">Muranowa</a>, które odgrywały kluczową rolę podczas eksterminacji mieszkańców warszawskiego getta: gmachowi Zespołu Szkół Ekonomicznych przy ul. Stawki 10, gmachowi Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego przy ul. Stawki 5/7 oraz domowi przy ul. Żelaznej 103, jest poświęcona książka Warszawski trójkąt Zagłady z 2020 roku (Wydawnictwo Krytyki Politycznej), na którą składają się esej fotograficzny Artura Żmijewskiego oraz teksty autorstwa <a href="/wiki/Jacek_Leociak" title="Jacek Leociak">Jacka Leociaka</a> i Zofii Waślickiej-Żmijewskiej<a href="#cite_note-484">[470]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Uwagi">Uwagi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Uwagi" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uwagi">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection refsection-uwagi ll-script ll-script-uwagi"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-uwaga1-34"><a href="#cite_ref-uwaga1_34-0">↑</a> Liczba <a href="/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi">Żydów</a> zmarłych w <a href="/wiki/Warszawa" title="Warszawa">Warszawie</a> wyniosła w 1940 roku 8961 osób, w 1941 roku 43 239 osób, a w 1942 roku (do lipca) – 39 719 osób. Patrz: <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 143. </li> <li id="cite_note-uwaga2-49"><a href="#cite_ref-uwaga2_49-0">↑</a> Niewykluczone, że na tym samym spotkaniu zapadła decyzja o budowie <a href="/wiki/Ob%C3%B3z_zag%C5%82ady_w_Sobiborze" title="Obóz zagłady w Sobiborze">obozu zagłady w Sobiborze</a>. Historycy nie są jednak zgodni, czy przeznaczeniem obu obozów od samego początku miała być eksterminacja wszystkich Żydów z <a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalnego Gubernatorstwa</a>, czy też pierwotnie planowano je wykorzystać wyłącznie do wymordowania Żydów z <a href="/wiki/Dystrykt_lubelski" title="Dystrykt lubelski">dystryktu lubelskiego</a>. Patrz: <a href="#CITEREFMusiał2004">Musiał 2004 ↓</a>, s. 34–36 i <a href="#CITEREFPohl2004">Pohl 2004 ↓</a>, s. 46. </li> <li id="cite_note-uwaga3-105"><a href="#cite_ref-uwaga3_105-0">↑</a> W swoim dzienniku Czerniaków zapisał pod tą datą: „…udałem się do zastępcy kierownika wydziału III, Scherera. Wyraził zdziwienie co do pogłoski i oświadczył, że również nic o tym nie wie. W końcu zapytałem, czy mogę oświadczyć ludności, że nie ma powodu do obaw. Odpowiedział, że mogę, że to wszystko, co mówią, jest Quatsch i Unsinn [bzdura i nonsens]”. Pojechałem do Auerswalda. Oświadczył, że odpowiedział o wszystkim <a href="/wiki/Dow%C3%B3dca_SS_i_Policji" title="Dowódca SS i Policji">SS-Polizeiführerowi</a>. First w międzyczasie był u Jesuitera i Schleterera, którzy się oburzyli z powodu rozsiewanych pogłosek i zapowiedzieli dochodzenie w tej sprawie”. Patrz: <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 302. </li> <li id="cite_note-uwaga4-128"><a href="#cite_ref-uwaga4_128-0">↑</a> Według niepotwierdzonych relacji Czerniaków miał także odmówić podpisania podsuniętego przez Niemców pisma, w którym Judenrat prosił o „rozładowanie przeludnienia” w getcie. Patrz: <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 330. </li> <li id="cite_note-uwaga5-135"><a href="#cite_ref-uwaga5_135-0">↑</a> 8 sierpnia 1942 roku zaprzestano jednak dostarczania do getta paczek oraz listów z zagranicy. Korespondencja krajowa była nadal dostarczana, przy czym zawartość paczek, których adresatów nie udało się odnaleźć, dzielono między <a href="/wiki/J%C3%BCdischer_Ordnungsdienst" title="Jüdischer Ordnungsdienst">Żydowską Służbę Porządkową</a>, szpitale i Komisję Pomocy Społecznej. Po zakończeniu „Wielkiej Akcji” spośród około 400 pracowników poczty pozostało zaledwie około 40. Patrz: <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 851. </li> <li id="cite_note-uwaga6-176"><a href="#cite_ref-uwaga6_176-0">↑</a> Żydowski ruch oporu przypuszczał, że poprzez rozstrzeliwanie na terenie getta osób niezdolnych do transportu Niemcy chcieli także uwiarygodnić swe zapewnienia, że wywożeni z getta Żydzi są zabierani „do pracy na Wschodzie”. Patrz: <a href="#CITEREFEisenbach1961">Eisenbach 1961 ↓</a>, s. 317. </li> <li id="cite_note-uwaga7-180"><a href="#cite_ref-uwaga7_180-0">↑</a> W grupie tej znalazły się także sieroty z Głównego Domu Schronienia przy <a href="/wiki/Ulica_Dzielna_w_Warszawie" title="Ulica Dzielna w Warszawie">ul. Dzielnej</a> 39, które na początku sierpnia przeniesiono do placówki przy <a href="/wiki/Ulica_Wolno%C5%9B%C4%87_w_Warszawie" title="Ulica Wolność w Warszawie">ul. Wolność</a> 12/14. Patrz: <a href="#CITEREFWitkowska-Krych2019">Witkowska-Krych 2019 ↓</a>, s. 226. </li> <li id="cite_note-uwaga8-198"><a href="#cite_ref-uwaga8_198-0">↑</a> Dla „ochotników” przygotowano 180 ton chleba i 36 ton marmolady (patrz: <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 301–302). Na ich zakup <a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenrat</a> musiał zaciągnąć pożyczkę w warszawskim Zarządzie Miejskim w wysokości 300 tys. <a href="/wiki/M%C5%82ynarki" title="Młynarki">złotych</a> (patrz: <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1361). </li> <li id="cite_note-uwaga9-236"><a href="#cite_ref-uwaga9_236-0">↑</a> Żydowskie Pogotowie Ratunkowe, zwane również „czerwonym pogotowiem” (od koloru czapek), zostało założone przez znanego kolaboranta <a href="/wiki/Abraham_Gancwajch" title="Abraham Gancwajch">Abrahama Gancwajcha</a>. W czasie „Wielkiej Akcji” zostało stowarzyszone z <a href="/wiki/J%C3%BCdischer_Ordnungsdienst" title="Jüdischer Ordnungsdienst">Żydowską Służbą Porządkową</a>. Patrz: <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 489. </li> <li id="cite_note-uwaga10-274"><a href="#cite_ref-uwaga10_274-0">↑</a> Po „małym getcie” pozostała jedynie swoista „enklawa” w postaci szopu Többensa w okolicach <a href="/wiki/Ulica_Prosta_w_Warszawie" title="Ulica Prosta w Warszawie">ul. Prostej</a>. Patrz: <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 239. </li> <li id="cite_note-uwaga11-297"><a href="#cite_ref-uwaga11_297-0">↑</a> <a href="/wiki/Riksza" title="Riksza">Rikszarze</a> i <a href="/wiki/Wo%C5%BAnica" title="Woźnica">woźnice</a> nie byli objęci „wysiedleniem”. Przed wywózką byli także chronieni <a href="/wiki/Grabarz" title="Grabarz">grabarze</a> i śmieciarze. Patrz: <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 988, 1342. </li> <li id="cite_note-uwaga12-306"><a href="#cite_ref-uwaga12_306-0">↑</a> W niektórych źródłach pojawia się także określenie „kocioł na Niskiej”. Patrz: <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 407 i <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 292. </li> <li id="cite_note-uwaga13-426"><a href="#cite_ref-uwaga13_426-0">↑</a> Z ustaleń <a href="/wiki/Adam_Pu%C5%82awski" title="Adam Puławski">Adama Puławskiego</a> wynika, że przesyłka z opracowaniem „Likwidacja getta warszawskiego” i innymi raportami na temat „Wielkiej Akcji” – wbrew dotychczasowemu stanowisku historiografii – nie została dostarczona do <a href="/wiki/Londyn" title="Londyn">Londynu</a> przez <a href="/wiki/Jan_Karski" title="Jan Karski">Jan Karskiego</a>, lecz nieznany z nazwiska kurier dostarczył ją do <a href="/wiki/Budapeszt" title="Budapeszt">Budapesztu</a>, skąd raporty okrężną drogą dotarły do <a href="/wiki/Wielka_Brytania" title="Wielka Brytania">Wielkiej Brytanii</a>. Patrz: <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 318–343, 351–390, 826–827. </li> <li id="cite_note-uwaga14-435"><a href="#cite_ref-uwaga14_435-0">↑</a> Jeśli jednak uwzględnić także „dzikich”, to odsetek dzieci i osób starszych wśród ogółu ludności getta był zapewne nieco wyższy. Patrz: <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 145 i <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 310. </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-CITEREFLibionkaLeociak201732-1">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionkaLeociak201732_1-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionkaLeociak201732_1-1">b</a> <a href="#CITEREFLibionkaLeociak2017">Libionka i Leociak 2017 ↓</a>, s. 32. </li> <li id="cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014263-2">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWarszawa_Walczy2014263_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWarszawa_Walczy2014263_2-1">b</a> <a href="#CITEREFWarszawa_Walczy2014">Warszawa Walczy 2014 ↓</a>, s. 263. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013117-3"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013117_3-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 117. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009181-4"><a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009181_4-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 181. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013336-5"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013336_5-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 336. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013118–120-6"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013118–120_6-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 118–120. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970179–180-7"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970179–180_7-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 179–180. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013158–159-8"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013158–159_8-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 158–159. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201754-9"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201754_9-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 54. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013119-10"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013119_10-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 119. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013149–152-11"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013149–152_11-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 149–152. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013121–122-12"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013121–122_12-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 121–122. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013147-13"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013147_13-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 147. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201755–56-14"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201755–56_14-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 55–56. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013159–178-15"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013159–178_15-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 159–178. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013124-16">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013124_16-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013124_16-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 124. </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012456-17"><a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012456_17-0">↑</a> <a href="#CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012">Encyclopedia of Camps and Ghettos 2012 ↓</a>, s. 456. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013223-18"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013223_18-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 223. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013224–229-19"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013224–229_19-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 224–229. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013233–236-20"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013233–236_20-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 233–236. </li> <li id="cite_note-CITEREFDunin-Wąsowicz1984297-21">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFDunin-Wąsowicz1984297_21-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFDunin-Wąsowicz1984297_21-1">b</a> <a href="#CITEREFDunin-Wąsowicz1984">Dunin-Wąsowicz 1984 ↓</a>, s. 297. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013139-22"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013139_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 139. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013141-23">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013141_23-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013141_23-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 141. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993279-24"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993279_24-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 279. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201757-25"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201757_25-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 57. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013934-26"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013934_26-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 934. </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012457-27"><a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012457_27-0">↑</a> <a href="#CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012">Encyclopedia of Camps and Ghettos 2012 ↓</a>, s. 457. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201756–57-28"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201756–57_28-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 56–57. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201756–58-29"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201756–58_29-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 56–58. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970180-30"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970180_30-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 180. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013141–143-31"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013141–143_31-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 141–143. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013127-32"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013127_32-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 127. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013143-33">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013143_33-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013143_33-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 143. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013896–915-35"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013896–915_35-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 896–915. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013915–917-36"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013915–917_36-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 915–917. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201769–70-37"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201769–70_37-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 69–70. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201770,_73-38"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201770,_73_38-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 70, 73. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201773-39"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201773_39-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 73. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad19992–3-40"><a href="#cite_ref-CITEREFArad19992–3_40-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 2–3. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201783–85-41"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201783–85_41-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 83–85. </li> <li id="cite_note-CITEREFMusiał200421,_30,_37-42"><a href="#cite_ref-CITEREFMusiał200421,_30,_37_42-0">↑</a> <a href="#CITEREFMusiał2004">Musiał 2004 ↓</a>, s. 21, 30, 37. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201789-43"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201789_43-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 89. </li> <li id="cite_note-CITEREFMusiał200422–30,_38-44"><a href="#cite_ref-CITEREFMusiał200422–30,_38_44-0">↑</a> <a href="#CITEREFMusiał2004">Musiał 2004 ↓</a>, s. 22–30, 38. </li> <li id="cite_note-CITEREFPohl200441-45"><a href="#cite_ref-CITEREFPohl200441_45-0">↑</a> <a href="#CITEREFPohl2004">Pohl 2004 ↓</a>, s. 41. </li> <li id="cite_note-CITEREFMusiał200422–27-46"><a href="#cite_ref-CITEREFMusiał200422–27_46-0">↑</a> <a href="#CITEREFMusiał2004">Musiał 2004 ↓</a>, s. 22–27. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201796-47">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201796_47-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201796_47-1">b</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 96. </li> <li id="cite_note-CITEREFMusiał200429-48"><a href="#cite_ref-CITEREFMusiał200429_48-0">↑</a> <a href="#CITEREFMusiał2004">Musiał 2004 ↓</a>, s. 29. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201789–90-50"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201789–90_50-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 89–90. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka201786–87-51"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka201786–87_51-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 86–87. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199912–13-52"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199912–13_52-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 12–13. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017108–110-53"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017108–110_53-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 108–110. </li> <li id="cite_note-CITEREFKuwałek201092-54"><a href="#cite_ref-CITEREFKuwałek201092_54-0">↑</a> <a href="#CITEREFKuwałek2010">Kuwałek 2010 ↓</a>, s. 92. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199968-55"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199968_55-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 68. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199914–15-56"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199914–15_56-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 14–15. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199913-57"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199913_57-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 13. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017119-58"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017119_58-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 119. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017121–122-59"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017121–122_59-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 121–122. </li> <li id="cite_note-CITEREFPohl200449-60">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPohl200449_60-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPohl200449_60-1">b</a> <a href="#CITEREFPohl2004">Pohl 2004 ↓</a>, s. 49. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017135-61">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017135_61-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017135_61-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017135_61-2">c</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 135. </li> <li id="cite_note-CITEREFPohl200450-62">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPohl200450_62-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPohl200450_62-1">b</a> <a href="#CITEREFPohl2004">Pohl 2004 ↓</a>, s. 50. </li> <li id="cite_note-CITEREFEisenbach1961314-63"><a href="#cite_ref-CITEREFEisenbach1961314_63-0">↑</a> <a href="#CITEREFEisenbach1961">Eisenbach 1961 ↓</a>, s. 314. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013202-64"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013202_64-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 202. </li> <li id="cite_note-CITEREFMusiał200421-65"><a href="#cite_ref-CITEREFMusiał200421_65-0">↑</a> <a href="#CITEREFMusiał2004">Musiał 2004 ↓</a>, s. 21. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013225-66"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013225_66-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 225. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013436-67"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013436_67-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 436. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970183-68"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970183_68-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 183. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk200795–97-69"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk200795–97_69-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2007">Młynarczyk 2007 ↓</a>, s. 95–97. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013130-70"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013130_70-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 130. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013358-71"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013358_71-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 358. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131318–1321-72"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131318–1321_72-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1318–1321. </li> <li id="cite_note-CITEREFEisenbach1961312-73"><a href="#cite_ref-CITEREFEisenbach1961312_73-0">↑</a> <a href="#CITEREFEisenbach1961">Eisenbach 1961 ↓</a>, s. 312. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993270-74"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993270_74-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 270. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131323-75">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131323_75-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131323_75-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1323. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018190-76"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018190_76-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 190. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013131-77"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013131_77-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 131. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin201638,_47,_56,_74,_88,_94,_108,_139,_142,_149-78"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin201638,_47,_56,_74,_88,_94,_108,_139,_142,_149_78-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 38, 47, 56, 74, 88, 94, 108, 139, 142, 149. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970184–185-79"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970184–185_79-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 184–185. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018178-80"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018178_80-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 178. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin201656,_142,_149-81"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin201656,_142,_149_81-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 56, 142, 149. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin201688-82"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin201688_82-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 88. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018190–192-83"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018190–192_83-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 190–192. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131312-84">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131312_84-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131312_84-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1312. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad1982222–224-85"><a href="#cite_ref-CITEREFArad1982222–224_85-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1982">Arad 1982 ↓</a>, s. 222–224. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010264–265-86"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010264–265_86-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 264–265. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010266–269-87"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010266–269_87-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 266–269. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131313–1314-88"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131313–1314_88-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1313–1314. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017136–137-89"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017136–137_89-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 136–137. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010270–271-90"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010270–271_90-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 270–271. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017107-91"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017107_91-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 107. </li> <li id="cite_note-CITEREFPrekerowa198234-92"><a href="#cite_ref-CITEREFPrekerowa198234_92-0">↑</a> <a href="#CITEREFPrekerowa1982">Prekerowa 1982 ↓</a>, s. 34. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017137-93">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017137_93-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017137_93-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017137_93-2">c</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 137. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009117-94">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009117_94-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009117_94-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009117_94-2">c</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 117. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010265-95"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010265_95-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 265. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131313-96"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131313_96-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1313. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131314–1315-97"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131314–1315_97-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1314–1315. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131315-98"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131315_98-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1315. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993254–257-99"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993254–257_99-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 254–257. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993257–264-100"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993257–264_100-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 257–264. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131321-101"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131321_101-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1321. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993268–269-102"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993268–269_102-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 268–269. </li> <li id="cite_note-CITEREFFuks1983242,_274,_277,_279,_299,_301-103"><a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983242,_274,_277,_279,_299,_301_103-0">↑</a> <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 242, 274, 277, 279, 299, 301. </li> <li id="cite_note-CITEREFFuks1983301–302-104"><a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983301–302_104-0">↑</a> <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 301–302. </li> <li id="cite_note-CITEREFFuks1983302-106"><a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983302_106-0">↑</a> <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 302. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013395-107"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013395_107-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 395. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017138-108">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017138_108-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017138_108-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017138_108-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017138_108-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017138_108-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017138_108-5">f</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 138. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131339-109"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131339_109-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1339. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131340-110"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131340_110-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1340. </li> <li id="cite_note-CITEREFKuberski20211005-111">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFKuberski20211005_111-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFKuberski20211005_111-1">b</a> <a href="#CITEREFKuberski2021">Kuberski 2021 ↓</a>, s. 1005. </li> <li id="cite_note-CITEREFBlack2004113-112"><a href="#cite_ref-CITEREFBlack2004113_112-0">↑</a> <a href="#CITEREFBlack2004">Black 2004 ↓</a>, s. 113. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131433-113"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131433_113-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1433. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013459-114">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013459_114-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013459_114-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 459. </li> <li id="cite_note-CITEREFFuks1983304-115">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983304_115-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983304_115-1">b</a> <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 304. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiesielska2017296-116"><a href="#cite_ref-CITEREFCiesielska2017296_116-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiesielska2017">Ciesielska 2017 ↓</a>, s. 296. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131347-117">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131347_117-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131347_117-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1347. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993273-118">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993273_118-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993273_118-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993273_118-2">c</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 273. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348-119">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131348_119-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131348_119-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131348_119-2">c</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1348. </li> <li id="cite_note-CITEREFCieślińska-Lobkowicz2016625–658-120"><a href="#cite_ref-CITEREFCieślińska-Lobkowicz2016625–658_120-0">↑</a> <a href="#CITEREFCieślińska-Lobkowicz2016">Cieślińska-Lobkowicz 2016 ↓</a>, s. 625–658. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009322-121"><a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009322_121-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 322. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348–1349-122"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131348–1349_122-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1348–1349. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009322–324-123"><a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009322–324_123-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 322–324. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131349-124">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131349_124-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131349_124-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1349. </li> <li id="cite_note-CITEREFFuks1983306-125">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983306_125-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983306_125-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983306_125-2">c</a> <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 306. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009324,_327-126"><a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009324,_327_126-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 324, 327. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009330-127"><a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009330_127-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 330. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131349–1352-129"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131349–1352_129-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1349–1352. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009327-130"><a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009327_130-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 327. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131352-131">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131352_131-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131352_131-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131352_131-2">c</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1352. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski201077-132"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski201077_132-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2010">Bartoszewski 2010 ↓</a>, s. 77. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013236–237,_1339-133"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013236–237,_1339_133-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 236–237, 1339. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013850–851-134"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013850–851_134-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 850–851. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131353-136">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131353_136-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131353_136-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1353. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018196–197-137"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018196–197_137-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 196–197. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013740–741,_1353-138"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013740–741,_1353_138-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 740–741, 1353. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009327–328-139"><a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009327–328_139-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 327–328. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrynowicz2009328–329-140">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009328–329_140-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFUrynowicz2009328–329_140-1">b</a> <a href="#CITEREFUrynowicz2009">Urynowicz 2009 ↓</a>, s. 328–329. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131356-141"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131356_141-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1356. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013397–398-142"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013397–398_142-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 397–398. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017139-143">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017139_143-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017139_143-1">b</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 139. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018195–196-144"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018195–196_144-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 195–196. </li> <li id="cite_note-CITEREFFuks1983310-145"><a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983310_145-0">↑</a> <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 310. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993290-146">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993290_146-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993290_146-1">b</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 290. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199951-147"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199951_147-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 51. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017140-148">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017140_148-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017140_148-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017140_148-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017140_148-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017140_148-4">e</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017140_148-5">f</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 140. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131344-149"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131344_149-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1344. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013237,_616–617-150"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013237,_616–617_150-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 237, 616–617. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018200-151">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018200_151-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018200_151-1">b</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 200. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013309,_1342–1343-152"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013309,_1342–1343_152-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 309, 1342–1343. </li> <li id="cite_note-CITEREFEdelman2010242-153"><a href="#cite_ref-CITEREFEdelman2010242_153-0">↑</a> <a href="#CITEREFEdelman2010">Edelman 2010 ↓</a>, s. 242. </li> <li id="cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202038-154"><a href="#cite_ref-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202038_154-0">↑</a> <a href="#CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020">Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓</a>, s. 38. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131343–1346-155"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131343–1346_155-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1343–1346. </li> <li id="cite_note-CITEREFEdelman2010242–243-156"><a href="#cite_ref-CITEREFEdelman2010242–243_156-0">↑</a> <a href="#CITEREFEdelman2010">Edelman 2010 ↓</a>, s. 242–243. </li> <li id="cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202029-157"><a href="#cite_ref-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202029_157-0">↑</a> <a href="#CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020">Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓</a>, s. 29. </li> <li id="cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202028,_38-158"><a href="#cite_ref-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202028,_38_158-0">↑</a> <a href="#CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020">Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓</a>, s. 28, 38. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018204-159">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018204_159-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018204_159-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018204_159-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018204_159-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018204_159-4">e</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 204. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013629–631-160">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013629–631_160-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013629–631_160-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 629–631. </li> <li id="cite_note-CITEREFKuwałek2015302–303,_447-161"><a href="#cite_ref-CITEREFKuwałek2015302–303,_447_161-0">↑</a> <a href="#CITEREFKuwałek2015">Kuwałek 2015 ↓</a>, s. 302–303, 447. </li> <li id="cite_note-CITEREFKuwałek2015302–304-162"><a href="#cite_ref-CITEREFKuwałek2015302–304_162-0">↑</a> <a href="#CITEREFKuwałek2015">Kuwałek 2015 ↓</a>, s. 302–304. </li> <li id="cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202030-163"><a href="#cite_ref-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202030_163-0">↑</a> <a href="#CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020">Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓</a>, s. 30. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131345-164"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131345_164-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1345. </li> <li id="cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202030–31-165"><a href="#cite_ref-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski202030–31_165-0">↑</a> <a href="#CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020">Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓</a>, s. 30–31. </li> <li id="cite_note-CITEREFEdelman2010244–245-166"><a href="#cite_ref-CITEREFEdelman2010244–245_166-0">↑</a> <a href="#CITEREFEdelman2010">Edelman 2010 ↓</a>, s. 244–245. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131341–1342-167"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131341–1342_167-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1341–1342. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970188-168">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970188_168-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970188_168-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970188_168-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970188_168-3">d</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 188. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018202-169">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018202_169-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018202_169-1">b</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 202. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2008364-170"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2008364_170-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2008">Bartoszewski 2008 ↓</a>, s. 364. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018203-171"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018203_171-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 203. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016179,_182–183,_186–187,_193–194,_213-172"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016179,_182–183,_186–187,_193–194,_213_172-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 179, 182–183, 186–187, 193–194, 213. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970188–189-173"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970188–189_173-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 188–189. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131343-174"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131343_174-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1343. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016175–176,_180-175"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016175–176,_180_175-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 175–176, 180. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016221-177"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016221_177-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 221. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131369–1371-178"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131369–1371_178-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1369–1371. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2008366–367-179"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2008366–367_179-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2008">Bartoszewski 2008 ↓</a>, s. 366–367. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131372-181"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131372_181-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1372. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013399,_1373-182"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013399,_1373_182-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 399, 1373. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131377,_1383–1384-183"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131377,_1383–1384_183-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1377, 1383–1384. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013399-184">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013399_184-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013399_184-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 399. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010310-185"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010310_185-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 310. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013133-186"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013133_186-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 133. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017144-187"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017144_187-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 144. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199994-188">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFArad199994_188-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFArad199994_188-1">b</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 94. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199996-189">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFArad199996_189-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFArad199996_189-1">b</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 96. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993294-190">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993294_190-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993294_190-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993294_190-2">c</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 294. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009119-191"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009119_191-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 119. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993303–304-192"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993303–304_192-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 303–304. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993305–306-193"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993305–306_193-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 305–306. </li> <li id="cite_note-CITEREFKopciowski2020185–187-194"><a href="#cite_ref-CITEREFKopciowski2020185–187_194-0">↑</a> <a href="#CITEREFKopciowski2020">Kopciowski 2020 ↓</a>, s. 185–187. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1988121-195"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1988121_195-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1988">Ringelblum 1988 ↓</a>, s. 121. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993295–296-196"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993295–296_196-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 295–296. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016174,_184-197"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016174,_184_197-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 174, 184. </li> <li id="cite_note-CITEREFEdelman2010239-199"><a href="#cite_ref-CITEREFEdelman2010239_199-0">↑</a> <a href="#CITEREFEdelman2010">Edelman 2010 ↓</a>, s. 239. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017141-200"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017141_200-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 141. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131340–1341-201"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131340–1341_201-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1340–1341. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993285–286-202"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993285–286_202-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 285–286. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131341-203"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131341_203-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1341. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993297-204"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993297_204-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 297. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009120-205">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009120_205-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009120_205-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009120_205-2">c</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 120. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010278-206">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010278_206-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010278_206-1">b</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 278. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017142-207">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017142_207-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017142_207-1">b</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 142. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009118-208"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009118_208-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 118. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970189-209">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970189_209-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970189_209-1">b</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 189. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131368,_1414-210"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131368,_1414_210-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1368, 1414. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993310–311-211"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993310–311_211-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 310–311. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131367–1368-212"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131367–1368_212-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1367–1368. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131397–1399-213"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131397–1399_213-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1397–1399. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983412–413-214"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983412–413_214-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 412–413. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131398–1399-215"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131398–1399_215-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1398–1399. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131402–1403-216"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131402–1403_216-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1402–1403. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993299-217"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993299_217-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 299. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131403-218"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131403_218-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1403. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131403–1404-219"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131403–1404_219-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1403–1404. </li> <li id="cite_note-CITEREFSakowska1975295-220">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975295_220-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975295_220-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975295_220-2">c</a> <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 295. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993291–292-221">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993291–292_221-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993291–292_221-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993291–292_221-2">c</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 291–292. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131372,_1376–1378,_1383–1385,_1387–1388-222"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131372,_1376–1378,_1383–1385,_1387–1388_222-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1372, 1376–1378, 1383–1385, 1387–1388. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010278–279-223"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010278–279_223-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 278–279. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131376-224"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131376_224-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1376. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009126-225"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009126_225-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 126. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983411-226"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983411_226-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 411. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993300-227"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993300_227-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 300. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009112–113,_128-228"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009112–113,_128_228-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 112–113, 128. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009121–123-229"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009121–123_229-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 121–123. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131416-230"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131416_230-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1416. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2010100–101-231"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2010100–101_231-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2010">Bartoszewski 2010 ↓</a>, s. 100–101. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018195-232">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018195_232-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018195_232-1">b</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 195. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018179-233"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018179_233-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 179. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013460-234">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013460_234-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013460_234-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013460_234-2">c</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 460. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013461-235"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013461_235-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 461. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018201-237">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018201_237-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018201_237-1">b</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 201. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013463-238">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013463_238-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013463_238-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013463_238-2">c</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 463. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013463–464-239">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013463–464_239-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013463–464_239-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 463–464. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131381–1382-240"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131381–1382_240-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1381–1382. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018207-241">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018207_241-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018207_241-1">b</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 207. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016177-242"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016177_242-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 177. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013462–463-243"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013462–463_243-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 462–463. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016171,_197,_200–203-244"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016171,_197,_200–203_244-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 171, 197, 200–203. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983426–428,_430–431-245"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983426–428,_430–431_245-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 426–428, 430–431. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018205–206-246"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018205–206_246-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 205–206. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983404,_430–431-247"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983404,_430–431_247-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 404, 430–431. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016197,_200–201-248"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016197,_200–201_248-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 197, 200–201. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018205-249"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018205_249-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 205. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983431-250"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983431_250-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 431. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983407,_430-251"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983407,_430_251-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 407, 430. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016195,_197,_215-252"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016195,_197,_215_252-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 195, 197, 215. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018200–201-253"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018200–201_253-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 200–201. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201364,_72-254"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201364,_72_254-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 64, 72. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199963–64-255"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199963–64_255-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 63–64. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201370-256"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201370_256-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 70. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199965-257"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199965_257-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 65. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199964–65-258"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199964–65_258-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 64–65. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201375–77-259"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201375–77_259-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 75–77. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199997–98-260"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199997–98_260-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 97–98. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201376–77-261"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201376–77_261-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 76–77. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199987-262">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFArad199987_262-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFArad199987_262-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFArad199987_262-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFArad199987_262-3">d</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 87. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201378-263"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201378_263-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 78. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199966–67,_87–88-264"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199966–67,_87–88_264-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 66–67, 87–88. </li> <li id="cite_note-CITEREFArad199986–87-265"><a href="#cite_ref-CITEREFArad199986–87_265-0">↑</a> <a href="#CITEREFArad1999">Arad 1999 ↓</a>, s. 86–87. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201372,_74–75-266"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201372,_74–75_266-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 72, 74–75. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201373–74,_79–80-267"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201373–74,_79–80_267-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 73–74, 79–80. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201378–79-268"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201378–79_268-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 78–79. </li> <li id="cite_note-CITEREFTregenza19939–10-269"><a href="#cite_ref-CITEREFTregenza19939–10_269-0">↑</a> <a href="#CITEREFTregenza1993">Tregenza 1993 ↓</a>, s. 9–10. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201380–84-270"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201380–84_270-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 80–84. </li> <li id="cite_note-CITEREFTregenza199310–14-271"><a href="#cite_ref-CITEREFTregenza199310–14_271-0">↑</a> <a href="#CITEREFTregenza1993">Tregenza 1993 ↓</a>, s. 10–14. </li> <li id="cite_note-CITEREFMłynarczyk201384–85-272"><a href="#cite_ref-CITEREFMłynarczyk201384–85_272-0">↑</a> <a href="#CITEREFMłynarczyk2013">Młynarczyk 2013 ↓</a>, s. 84–85. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013237–238-273">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013237–238_273-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013237–238_273-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 237–238. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013238–239-275"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013238–239_275-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 238–239. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993301-276"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993301_276-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 301. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131053,_1346-277"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131053,_1346_277-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1053, 1346. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131049–1050,_1346-278"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131049–1050,_1346_278-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1049–1050, 1346. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131050-279"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131050_279-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1050. </li> <li id="cite_note-CITEREFSakowska1975300-280"><a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975300_280-0">↑</a> <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 300. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131346-281">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131346_281-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131346_281-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1346. </li> <li id="cite_note-CITEREFFuks1983315-282"><a href="#cite_ref-CITEREFFuks1983315_282-0">↑</a> <a href="#CITEREFFuks1983">Fuks 1983 ↓</a>, s. 315. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131050,_1346-283"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131050,_1346_283-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1050, 1346. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983408-284"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983408_284-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 408. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013625–626-285"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013625–626_285-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 625–626. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013629-286"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013629_286-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 629. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013616–617-287"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013616–617_287-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 616–617. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiesielska2017211–212-288"><a href="#cite_ref-CITEREFCiesielska2017211–212_288-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiesielska2017">Ciesielska 2017 ↓</a>, s. 211–212. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiesielska2017216-289"><a href="#cite_ref-CITEREFCiesielska2017216_289-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiesielska2017">Ciesielska 2017 ↓</a>, s. 216. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013631–632-290"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013631–632_290-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 631–632. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013610–612-291"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013610–612_291-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 610–612. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013612–613-292"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013612–613_292-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 612–613. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiesielska2017216,_219-293"><a href="#cite_ref-CITEREFCiesielska2017216,_219_293-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiesielska2017">Ciesielska 2017 ↓</a>, s. 216, 219. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013632-294"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013632_294-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 632. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013916–917-295">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013916–917_295-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013916–917_295-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 916–917. </li> <li id="cite_note-CITEREFSakowska1975300–301-296"><a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975300–301_296-0">↑</a> <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 300–301. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013309-298"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013309_298-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 309. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009123-299"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009123_299-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 123. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131267-300"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131267_300-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1267. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131385–1386-301"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131385–1386_301-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1385–1386. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993332-302">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993332_302-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993332_302-1">b</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 332. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018227,_232–233-303"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018227,_232–233_303-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 227, 232–233. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131388–1389-304"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131388–1389_304-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1388–1389. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016218-305"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016218_305-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 218. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131389–1390-307"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131389–1390_307-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1389–1390. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131390–1392-308"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131390–1392_308-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1390–1392. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010279-309"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010279_309-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 279. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131392-310"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131392_310-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1392. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013613–615-311"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013613–615_311-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 613–615. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013615,_632–633-312"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013615,_632–633_312-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 615, 632–633. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013634-313">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013634_313-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013634_313-1">b</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 634. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiesielska2017225-314"><a href="#cite_ref-CITEREFCiesielska2017225_314-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiesielska2017">Ciesielska 2017 ↓</a>, s. 225. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiesielska2017224–225-315"><a href="#cite_ref-CITEREFCiesielska2017224–225_315-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiesielska2017">Ciesielska 2017 ↓</a>, s. 224–225. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013632–633-316"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013632–633_316-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 632–633. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiesielska2017225–226-317"><a href="#cite_ref-CITEREFCiesielska2017225–226_317-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiesielska2017">Ciesielska 2017 ↓</a>, s. 225–226. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013464-318"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013464_318-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 464. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018213–214-319"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018213–214_319-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 213–214. </li> <li id="cite_note-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020211-320"><a href="#cite_ref-CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020211_320-0">↑</a> <a href="#CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020">Leociak, Waślicka-Żmijewska i Żmijewski 2020 ↓</a>, s. 211. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131394-321"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131394_321-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1394. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018214–215-322"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018214–215_322-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 214–215. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131395–1396-323"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131395–1396_323-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1395–1396. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131396-324">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131396_324-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131396_324-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131396_324-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131396_324-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131396_324-4">e</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1396. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016229–230,_236–237-325"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016229–230,_236–237_325-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 229–230, 236–237. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016256–258-326"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016256–258_326-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 256–258. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131348–1396-327"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131348–1396_327-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1348–1396. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993323-328"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993323_328-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 323. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131353–1354-329"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131353–1354_329-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1353–1354. </li> <li id="cite_note-CITEREFEdelman2010234,_237-330"><a href="#cite_ref-CITEREFEdelman2010234,_237_330-0">↑</a> <a href="#CITEREFEdelman2010">Edelman 2010 ↓</a>, s. 234, 237. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993318-331"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993318_331-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 318. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993317-332"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993317_332-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 317. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010308-333">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010308_333-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010308_333-1">b</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 308. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131354–1355-334"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131354–1355_334-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1354–1355. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010308–309-335"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010308–309_335-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 308–309. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993317–319-336"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993317–319_336-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 317–319. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131357–1358-337"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131357–1358_337-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1357–1358. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017147-338">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017147_338-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017147_338-1">b</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 147. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131359–1360-339"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131359–1360_339-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1359–1360. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993320–323-340"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993320–323_340-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 320–323. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993332–336-341"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993332–336_341-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 332–336. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131369-342"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131369_342-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1369. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow201016–18-343"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow201016–18_343-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 16–18. </li> <li id="cite_note-CITEREFPerson2018211–212-344"><a href="#cite_ref-CITEREFPerson2018211–212_344-0">↑</a> <a href="#CITEREFPerson2018">Person 2018 ↓</a>, s. 211–212. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131380–1381-345"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131380–1381_345-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1380–1381. </li> <li id="cite_note-CITEREFEdelman2010238-346"><a href="#cite_ref-CITEREFEdelman2010238_346-0">↑</a> <a href="#CITEREFEdelman2010">Edelman 2010 ↓</a>, s. 238. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993308-347"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993308_347-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 308. </li> <li id="cite_note-CITEREFWiatrEngelkingSkibińska2013126-348"><a href="#cite_ref-CITEREFWiatrEngelkingSkibińska2013126_348-0">↑</a> <a href="#CITEREFWiatrEngelkingSkibińska2013">Wiatr, Engelking i Skibińska 2013 ↓</a>, s. 126. </li> <li id="cite_note-CITEREFWiatrEngelkingSkibińska201385-349"><a href="#cite_ref-CITEREFWiatrEngelkingSkibińska201385_349-0">↑</a> <a href="#CITEREFWiatrEngelkingSkibińska2013">Wiatr, Engelking i Skibińska 2013 ↓</a>, s. 85. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013133,_1387-350"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013133,_1387_350-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 133, 1387. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993340–342-351"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993340–342_351-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 340–342. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013398-352"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013398_352-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 398. </li> <li id="cite_note-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012459-353"><a href="#cite_ref-CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012459_353-0">↑</a> <a href="#CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012">Encyclopedia of Camps and Ghettos 2012 ↓</a>, s. 459. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993273,_294-354"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993273,_294_354-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 273, 294. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013144-355"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013144_355-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 144. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017143-356">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017143_356-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017143_356-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017143_356-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017143_356-3">d</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 143. </li> <li id="cite_note-CITEREFEisenbach1961317-357"><a href="#cite_ref-CITEREFEisenbach1961317_357-0">↑</a> <a href="#CITEREFEisenbach1961">Eisenbach 1961 ↓</a>, s. 317. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993293-358"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993293_358-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 293. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970191-359"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970191_359-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 191. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartelski199976–78,_89-360"><a href="#cite_ref-CITEREFBartelski199976–78,_89_360-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartelski1999">Bartelski 1999 ↓</a>, s. 76–78, 89. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2008373–374-361"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2008373–374_361-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2008">Bartoszewski 2008 ↓</a>, s. 373–374. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010309–311-362"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010309–311_362-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 309–311. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016181,_199,_214-363"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016181,_199,_214_363-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 181, 199, 214. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010284-364"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010284_364-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 284. </li> <li id="cite_note-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987568-365">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987568_365-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987568_365-1">b</a> <a href="#CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987">Dunin-Wąsowicz i in. 1987 ↓</a>, s. 568. </li> <li id="cite_note-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987571,_620-366"><a href="#cite_ref-CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987571,_620_366-0">↑</a> <a href="#CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987">Dunin-Wąsowicz i in. 1987 ↓</a>, s. 571, 620. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993373-367"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993373_367-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 373. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018105,_219-368"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018105,_219_368-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 105, 219. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131361,_1376–1377,_1380–1381-369"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131361,_1376–1377,_1380–1381_369-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1361, 1376–1377, 1380–1381. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018103–105,_191–195,_224,_236–237,_285,_393-370"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018103–105,_191–195,_224,_236–237,_285,_393_370-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 103–105, 191–195, 224, 236–237, 285, 393. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018184-371"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018184_371-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 184. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018827-372"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018827_372-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 827. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018196,_558-373"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018196,_558_373-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 196, 558. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018827–828-374"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018827–828_374-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 827–828. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018195,_223,_237,_827-375"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018195,_223,_237,_827_375-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 195, 223, 237, 827. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018195-376"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018195_376-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 195. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski201077–78-377"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski201077–78_377-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2010">Bartoszewski 2010 ↓</a>, s. 77–78. </li> <li id="cite_note-CITEREFPrekerowa198236,_53-378"><a href="#cite_ref-CITEREFPrekerowa198236,_53_378-0">↑</a> <a href="#CITEREFPrekerowa1982">Prekerowa 1982 ↓</a>, s. 36, 53. </li> <li id="cite_note-CITEREFPrekerowa198236-379">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPrekerowa198236_379-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPrekerowa198236_379-1">b</a> <a href="#CITEREFPrekerowa1982">Prekerowa 1982 ↓</a>, s. 36. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2008365-380"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2008365_380-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2008">Bartoszewski 2008 ↓</a>, s. 365. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2010101–102-381"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2010101–102_381-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2010">Bartoszewski 2010 ↓</a>, s. 101–102. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2011185-382"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2011185_382-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2011">Libionka 2011 ↓</a>, s. 185. </li> <li id="cite_note-CITEREFPrekerowa198237-383"><a href="#cite_ref-CITEREFPrekerowa198237_383-0">↑</a> <a href="#CITEREFPrekerowa1982">Prekerowa 1982 ↓</a>, s. 37. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski201874-384"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski201874_384-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 74. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski201885–86-385"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski201885–86_385-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 85–86. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski201886–91-386"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski201886–91_386-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 86–91. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018190–191,_467–469-387"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018190–191,_467–469_387-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 190–191, 467–469. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018206–207,_484–485-388"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018206–207,_484–485_388-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 206–207, 484–485. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1988119-389"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1988119_389-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1988">Ringelblum 1988 ↓</a>, s. 119. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018348–350,_825-390"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018348–350,_825_390-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 348–350, 825. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2008367-391"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2008367_391-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2008">Bartoszewski 2008 ↓</a>, s. 367. </li> <li id="cite_note-CITEREFPrekerowa198253-392"><a href="#cite_ref-CITEREFPrekerowa198253_392-0">↑</a> <a href="#CITEREFPrekerowa1982">Prekerowa 1982 ↓</a>, s. 53. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131381-393"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131381_393-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1381. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski2008377-394"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski2008377_394-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski2008">Bartoszewski 2008 ↓</a>, s. 377. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993354-395"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993354_395-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 354. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018570-396"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018570_396-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 570. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013134-397"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013134_397-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 134. </li> <li id="cite_note-CITEREFPrekerowa198254,_59-398"><a href="#cite_ref-CITEREFPrekerowa198254,_59_398-0">↑</a> <a href="#CITEREFPrekerowa1982">Prekerowa 1982 ↓</a>, s. 54, 59. </li> <li id="cite_note-CITEREFLewin2016190,_194-399"><a href="#cite_ref-CITEREFLewin2016190,_194_399-0">↑</a> <a href="#CITEREFLewin2016">Lewin 2016 ↓</a>, s. 190, 194. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131386–1387-400"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131386–1387_400-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1386–1387. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131416–1418-401"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131416–1418_401-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1416–1418. </li> <li id="cite_note-CITEREFRingelblum1983419-402"><a href="#cite_ref-CITEREFRingelblum1983419_402-0">↑</a> <a href="#CITEREFRingelblum1983">Ringelblum 1983 ↓</a>, s. 419. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131417–1418-403"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131417–1418_403-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1417–1418. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009315,_324,_338-404"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009315,_324,_338_404-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 315, 324, 338. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski201863–73-405"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski201863–73_405-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 63–73. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018820-406"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018820_406-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 820. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018105–108,_444–445-407"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018105–108,_444–445_407-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 105–108, 444–445. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018107,_821-408"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018107,_821_408-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 107, 821. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018821-409"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018821_409-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 821. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018135–148,_822-410"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018135–148,_822_410-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 135–148, 822. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018178–179,_452–453-411"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018178–179,_452–453_411-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 178–179, 452–453. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018216–220,_823-412"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018216–220,_823_412-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 216–220, 823. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018188,_217-413"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018188,_217_413-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 188, 217. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018823–824-414"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018823–824_414-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 823–824. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018411–414-415"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018411–414_415-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 411–414. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018453-416"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018453_416-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 453. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018455–460-417"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018455–460_417-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 455–460. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018510–517-418"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018510–517_418-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 510–517. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018460–461,_476–477,_517,_542,_829–830-419"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018460–461,_476–477,_517,_542,_829–830_419-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 460–461, 476–477, 517, 542, 829–830. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018536–537,_627-420"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018536–537,_627_420-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 536–537, 627. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018239–250-421"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018239–250_421-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 239–250. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018250,_312-422"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018250,_312_422-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 250, 312. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018307–312-423"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018307–312_423-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 307–312. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018317–319-424"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018317–319_424-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 317–319. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018369–375,_389,_825-425"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018369–375,_389,_825_425-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 369–375, 389, 825. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018830-427"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018830_427-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 830. </li> <li id="cite_note-CITEREFPuławski2018826,_830–831-428"><a href="#cite_ref-CITEREFPuławski2018826,_830–831_428-0">↑</a> <a href="#CITEREFPuławski2018">Puławski 2018 ↓</a>, s. 826, 830–831. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013247-429"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013247_429-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 247. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993371-430"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993371_430-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 371. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131447-431"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131447_431-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1447. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartoszewski1970192-432"><a href="#cite_ref-CITEREFBartoszewski1970192_432-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartoszewski1970">Bartoszewski 1970 ↓</a>, s. 192. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013145-433"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013145_433-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 145. </li> <li id="cite_note-CITEREFSakowska1975309–310-434"><a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975309–310_434-0">↑</a> <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 309–310. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993372-436"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993372_436-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 372. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017189-437">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017189_437-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017189_437-1">b</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 189. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131440–1442-438"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131440–1442_438-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1440–1442. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131447–1452-439"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131447–1452_439-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1447–1452. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993373–374-440"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993373–374_440-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 373–374. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013242–246-441"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013242–246_441-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 242–246. </li> <li id="cite_note-CITEREFSakowska1975309-442"><a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975309_442-0">↑</a> <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 309. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131439-443"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131439_443-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1439. </li> <li id="cite_note-CITEREFSakowska1975308-444"><a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975308_444-0">↑</a> <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 308. </li> <li id="cite_note-CITEREFDunin-Wąsowicz1984298-445"><a href="#cite_ref-CITEREFDunin-Wąsowicz1984298_445-0">↑</a> <a href="#CITEREFDunin-Wąsowicz1984">Dunin-Wąsowicz 1984 ↓</a>, s. 298. </li> <li id="cite_note-CITEREFSakowska1975312–315-446"><a href="#cite_ref-CITEREFSakowska1975312–315_446-0">↑</a> <a href="#CITEREFSakowska1975">Sakowska 1975 ↓</a>, s. 312–315. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013241–242,_1443–1444-447"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013241–242,_1443–1444_447-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 241–242, 1443–1444. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013310-448"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013310_448-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 310. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993379-449"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993379_449-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 379. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131444–1447-450"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131444–1447_450-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1444–1447. </li> <li id="cite_note-CITEREFPaulsson2009129-451"><a href="#cite_ref-CITEREFPaulsson2009129_451-0">↑</a> <a href="#CITEREFPaulsson2009">Paulsson 2009 ↓</a>, s. 129. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131444,_1453-452"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131444,_1453_452-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1444, 1453. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak2013399–400,_464–465-453"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak2013399–400,_464–465_453-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 399–400, 464–465. </li> <li id="cite_note-CITEREFGutman1993375–376-454"><a href="#cite_ref-CITEREFGutman1993375–376_454-0">↑</a> <a href="#CITEREFGutman1993">Gutman 1993 ↓</a>, s. 375–376. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131056-455"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131056_455-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1056. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017148-456"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017148_456-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 148. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017149-457"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017149_457-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 149. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131456–1458-458"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131456–1458_458-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1456–1458. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017191–196-459"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017191–196_459-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 191–196. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131583–1584-460"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131583–1584_460-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1583–1584. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiepłowski1987210-461"><a href="#cite_ref-CITEREFCiepłowski1987210_461-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiepłowski1987">Ciepłowski 1987 ↓</a>, s. 210. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartelski1999166-462"><a href="#cite_ref-CITEREFBartelski1999166_462-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartelski1999">Bartelski 1999 ↓</a>, s. 166. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiepłowski2004316-463">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFCiepłowski2004316_463-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFCiepłowski2004316_463-1">b</a> <a href="#CITEREFCiepłowski2004">Ciepłowski 2004 ↓</a>, s. 316. </li> <li id="cite_note-CITEREFBartelski1999171-464"><a href="#cite_ref-CITEREFBartelski1999171_464-0">↑</a> <a href="#CITEREFBartelski1999">Bartelski 1999 ↓</a>, s. 171. </li> <li id="cite_note-CITEREFEngelkingLeociak20131586-465"><a href="#cite_ref-CITEREFEngelkingLeociak20131586_465-0">↑</a> <a href="#CITEREFEngelkingLeociak2013">Engelking i Leociak 2013 ↓</a>, s. 1586. </li> <li id="cite_note-CITEREFUrzykowski20183-466"><a href="#cite_ref-CITEREFUrzykowski20183_466-0">↑</a> <a href="#CITEREFUrzykowski2018">Urzykowski 2018 ↓</a>, s. 3. </li> <li id="cite_note-CITEREFSachslehner2016320–324-467"><a href="#cite_ref-CITEREFSachslehner2016320–324_467-0">↑</a> <a href="#CITEREFSachslehner2016">Sachslehner 2016 ↓</a>, s. 320–324. </li> <li id="cite_note-CITEREFSachslehner2016186–193-468"><a href="#cite_ref-CITEREFSachslehner2016186–193_468-0">↑</a> <a href="#CITEREFSachslehner2016">Sachslehner 2016 ↓</a>, s. 186–193. </li> <li id="cite_note-CITEREFLibionka2017260-469"><a href="#cite_ref-CITEREFLibionka2017260_469-0">↑</a> <a href="#CITEREFLibionka2017">Libionka 2017 ↓</a>, s. 260. </li> <li id="cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014673–674-470"><a href="#cite_ref-CITEREFWarszawa_Walczy2014673–674_470-0">↑</a> <a href="#CITEREFWarszawa_Walczy2014">Warszawa Walczy 2014 ↓</a>, s. 673–674. </li> <li id="cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy2014272-471">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWarszawa_Walczy2014272_471-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWarszawa_Walczy2014272_471-1">b</a> <a href="#CITEREFWarszawa_Walczy2014">Warszawa Walczy 2014 ↓</a>, s. 272. </li> <li id="cite_note-CITEREFKur1975568–570-472"><a href="#cite_ref-CITEREFKur1975568–570_472-0">↑</a> <a href="#CITEREFKur1975">Kur 1975 ↓</a>, s. 568–570. </li> <li id="cite_note-CITEREFKur1975604-473"><a href="#cite_ref-CITEREFKur1975604_473-0">↑</a> <a href="#CITEREFKur1975">Kur 1975 ↓</a>, s. 604. </li> <li id="cite_note-CITEREFWarszawa_Walczy201474-474"><a href="#cite_ref-CITEREFWarszawa_Walczy201474_474-0">↑</a> <a href="#CITEREFWarszawa_Walczy2014">Warszawa Walczy 2014 ↓</a>, s. 74. </li> <li id="cite_note-CITEREFKassow2010286–305-475"><a href="#cite_ref-CITEREFKassow2010286–305_475-0">↑</a> <a href="#CITEREFKassow2010">Kassow 2010 ↓</a>, s. 286–305. </li> <li id="cite_note-CITEREFBuryła201936-476"><a href="#cite_ref-CITEREFBuryła201936_476-0">↑</a> <a href="#CITEREFBuryła2019">Buryła 2019 ↓</a>, s. 36. </li> <li id="cite_note-CITEREFBuryła201938-477"><a href="#cite_ref-CITEREFBuryła201938_477-0">↑</a> <a href="#CITEREFBuryła2019">Buryła 2019 ↓</a>, s. 38. </li> <li id="cite_note-CITEREFBuryła201941-478">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBuryła201941_478-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBuryła201941_478-1">b</a> <a href="#CITEREFBuryła2019">Buryła 2019 ↓</a>, s. 41. </li> <li id="cite_note-CITEREFBuryła201948-479"><a href="#cite_ref-CITEREFBuryła201948_479-0">↑</a> <a href="#CITEREFBuryła2019">Buryła 2019 ↓</a>, s. 48. </li> <li id="cite_note-480"><a href="#cite_ref-480">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=122915">Korczak</a>. filmpolski.pl. [dostęp 2022-07-20].</cite> </li> <li id="cite_note-481"><a href="#cite_ref-481">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://variety.com/2001/tv/reviews/uprising-2-1200553045/">Uprising</a>. variety.com. [dostęp 2022-07-20]. (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite> </li> <li id="cite_note-482"><a href="#cite_ref-482">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://filmpolski.pl/fp/index.php?film=129379">The Pianist</a>. filmpolski.pl. [dostęp 2022-07-20].</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFMarzec200531–52-483"><a href="#cite_ref-CITEREFMarzec200531–52_483-0">↑</a> <a href="#CITEREFMarzec2005">Marzec 2005 ↓</a>, s. 31–52. </li> <li id="cite_note-484"><a href="#cite_ref-484">↑</a> <cite class="citation web">Jakub Majmurek: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://krytykapolityczna.pl/kultura/historia/jakub-majmurek-warszawski-trojkat-zaglady-leociak-waslicka-zmiejewski-rozmowa/">Upamiętnianie Zagłady jest łatwe – oddziela nas od Zagłady</a>. krytykapolityczna.pl, 2021-05-08. [dostęp 2022-07-20].</cite> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book" id="CITEREFArad1999"><a href="/wiki/Jicchak_Arad" title="Jicchak Arad">Yitzhak Arad</a>: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1999. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780253213051" title="Specjalna:Książki/9780253213051">ISBN 978-0-253-21305-1</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Belzec%2C+Sobibor%2C+Treblinka.+The+Operation+Reinhard+Death+Camps&rft.aulast=Arad&rft.aufirst=Yitzhak&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.place=Bloomington+and+Indianapolis&rft.isbn=978-0-253-21305-1"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFArad1982">Yitzhak Arad: Ghetto in flames. The struggle and destruction of the Jews in Vilna in the Holocaust. New York: Holocaust Library, 1982. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/0896040437" title="Specjalna:Książki/0896040437">ISBN 0-89604-043-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ghetto+in+flames.+The+struggle+and+destruction+of+the+Jews+in+Vilna+in+the+Holocaust&rft.aulast=Arad&rft.aufirst=Yitzhak&rft.pub=Holocaust+Library&rft.place=New+York&rft.isbn=0896040437"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBartelski1999"><a href="/wiki/Les%C5%82aw_Bartelski" title="Lesław Bartelski">Lesław M. Bartelski</a>: Getto. Przewodnik po miejscach walk i pamięci czasu okupacji i powstania w getcie. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945” i Wydawnictwo „Askon”, 1999. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8387545244" title="Specjalna:Książki/8387545244">ISBN 83-87545-24-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Getto.+Przewodnik+po+miejscach+walk+i+pami%C4%99ci+czasu+okupacji+i+powstania+w+getcie&rft.aulast=Bartelski&rft.aufirst=Les%C5%82aw+M.&rft.pub=Fundacja+%E2%80%9EWystawa+Warszawa+Walczy+1939%E2%80%931945%E2%80%9D+i+Wydawnictwo+%E2%80%9EAskon%E2%80%9D&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-87545-24-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBartoszewski2008"><a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Bartoszewski" title="Władysław Bartoszewski">Władysław Bartoszewski</a>: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2008. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788324010578" title="Specjalna:Książki/9788324010578">ISBN 978-83-240-1057-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=1859+dni+Warszawy&rft.aulast=Bartoszewski&rft.aufirst=W%C5%82adys%C5%82aw&rft.pub=Wydawnictwo+%E2%80%9EZnak%E2%80%9D&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=978-83-240-1057-8"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBartoszewski2010">Władysław Bartoszewski: Los Żydów Warszawy 1939–1943. W: Władysław Bartoszewski, Marek Edelman: I była dzielnica żydowska w Warszawie. Wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301164430" title="Specjalna:Książki/9788301164430">ISBN 978-83-01-16443-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=I+by%C5%82a+dzielnica+%C5%BCydowska+w+Warszawie.+Wyb%C3%B3r+tekst%C3%B3w&rft.atitle=%27%27Los+%C5%BByd%C3%B3w+Warszawy+1939%E2%80%931943%27%27&rft.aulast=Bartoszewski&rft.aufirst=W%C5%82adys%C5%82aw&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-01-16443-0"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBartoszewski1970">Władysław Bartoszewski: Warszawski pierścień śmierci 1939–1944. Warszawa: Interpress, 1970.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Warszawski+pier%C5%9Bcie%C5%84+%C5%9Bmierci+1939%E2%80%931944&rft.aulast=Bartoszewski&rft.aufirst=W%C5%82adys%C5%82aw&rft.pub=Interpress&rft.place=Warszawa"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFBlack2004">Peter Black: Prosty żołnierz „akcji Reinhardt”. Oddziały z Trawnik i eksterminacja polskich Żydów. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389078686" title="Specjalna:Książki/8389078686">ISBN 83-89078-68-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Akcja+Reinhardt.+Zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w+w+Generalnym+Gubernatorstwie&rft.atitle=%27%27Prosty+%C5%BCo%C5%82nierz+%E2%80%9Eakcji+Reinhardt%E2%80%9D.+Oddzia%C5%82y+z+Trawnik+i+eksterminacja+polskich+%C5%BByd%C3%B3w%27%27&rft.aulast=Black&rft.aufirst=Peter&rft.pub=Instytut+Pami%C4%99ci+Narodowej&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-89078-68-6"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFBuryła2019"><a href="/wiki/S%C5%82awomir_Bury%C5%82a" title="Sławomir Buryła">Sławomir Buryła</a>. Obraz getta warszawskiego w literaturze polskiej. Rekonesans. „Konteksty Kultury”. 16 (1), 2019. Uniwersytet Jagielloński. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/2083-7658">2083-7658</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Obraz+getta+warszawskiego+w+literaturze+polskiej.+Rekonesans&rft.jtitle=Konteksty+Kultury&rft.date=2019&rft.volume=16&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Bury%C5%82a&rft.aufirst=S%C5%82awomir&rft.issn=2083-7658"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCiepłowski1987">Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVIII–XX w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/830106109X" title="Specjalna:Książki/830106109X">ISBN 83-01-06109-X</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Napisy+pami%C4%85tkowe+w+Warszawie+XVIII%E2%80%93XX+w&rft.aulast=Ciep%C5%82owski&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-01-06109-X"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCiepłowski2004">Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVIII–XX w. Warszawa: Argraf, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8391246345" title="Specjalna:Książki/8391246345">ISBN 83-912463-4-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wpisane+w+kamie%C5%84+i+spi%C5%BC.+Inskrypcje+pami%C4%85tkowe+w+Warszawie+XVIII%E2%80%93XX+w&rft.aulast=Ciep%C5%82owski&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft.pub=Argraf&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-912463-4-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCiesielska2017">Maria Ciesielska: Lekarze getta warszawskiego. Warszawa, Kobyłka: Wydawnictwo Dwa Światy, 2017. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788394869113" title="Specjalna:Książki/9788394869113">ISBN 978-83-948691-1-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Lekarze+getta+warszawskiego&rft.aulast=Ciesielska&rft.aufirst=Maria&rft.pub=Wydawnictwo+Dwa+%C5%9Awiaty&rft.place=Warszawa%2C+Koby%C5%82ka&rft.isbn=9788394869113"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFCieślińska-Lobkowicz2016"><a href="/wiki/Nawojka_Cie%C5%9Bli%C5%84ska-Lobkowicz" title="Nawojka Cieślińska-Lobkowicz">Nawojka Cieślińska-Lobkowicz</a>. Śmierć antykwariusza na Chłodnej. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. E-book/epub. 12, 2016. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1895-247X">1895-247X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%C5%9Amier%C4%87+antykwariusza+na+Ch%C5%82odnej&rft.jtitle=Zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w.+Studia+i+Materia%C5%82y&rft.date=2016&rft.volume=12&rft.aulast=Cie%C5%9Bli%C5%84ska-Lobkowicz&rft.aufirst=Nawojka&rft.issn=1895-247X"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFDunin-Wąsowicz1984"><a href="/wiki/Krzysztof_Dunin-W%C4%85sowicz" title="Krzysztof Dunin-Wąsowicz">Krzysztof Dunin-Wąsowicz</a>: Warszawa w latach 1939–1945. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301042079" title="Specjalna:Książki/8301042079">ISBN 83-01-04207-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Warszawa+w+latach+1939%E2%80%931945&rft.aulast=Dunin-W%C4%85sowicz&rft.aufirst=Krzysztof&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-01-04207-9"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFDunin-Wąsowiczxxx1987">Krzysztof Dunin-Wąsowicz et al. (wyb. i opr.): Raporty Ludwiga Fischera – gubernatora dystryktu warszawskiego 1939–1944. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8305111970" title="Specjalna:Książki/8305111970">ISBN 83-05-11197-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Raporty+Ludwiga+Fischera+%E2%80%93+gubernatora+dystryktu+warszawskiego+1939%E2%80%931944&rft.aulast=Dunin-W%C4%85sowicz+et+al.+%28wyb.+i+opr.%29&rft.aufirst=Krzysztof&rft.pub=Ksi%C4%85%C5%BCka+i+Wiedza&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-05-11197-0"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFEdelman2010"><a href="/wiki/Marek_Edelman" title="Marek Edelman">Marek Edelman</a>: Getto walczy. W: Władysław Bartoszewski, Marek Edelman: I była dzielnica żydowska w Warszawie. Wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788301164430" title="Specjalna:Książki/9788301164430">ISBN 978-83-01-16443-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=I+by%C5%82a+dzielnica+%C5%BCydowska+w+Warszawie.+Wyb%C3%B3r+tekst%C3%B3w&rft.atitle=%27%27Getto+walczy%27%27&rft.aulast=Edelman&rft.aufirst=Marek&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+PWN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-01-16443-0"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFEisenbach1961"><a href="/wiki/Artur_Eisenbach" title="Artur Eisenbach">Artur Eisenbach</a>: Hitlerowska polityka zagłady Żydów. Warszawa: Książka i Wiedza, 1961.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hitlerowska+polityka+zag%C5%82ady+%C5%BByd%C3%B3w&rft.aulast=Eisenbach&rft.aufirst=Artur&rft.pub=Ksi%C4%85%C5%BCka+i+Wiedza&rft.place=Warszawa"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFEngelkingLeociak2013"><a href="/wiki/Barbara_Engelking" title="Barbara Engelking">Barbara Engelking</a>, <a href="/wiki/Jacek_Leociak" title="Jacek Leociak">Jacek Leociak</a>: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście [e-book/epub]. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788363444280" title="Specjalna:Książki/9788363444280">ISBN 978-83-63444-28-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Getto+warszawskie.+Przewodnik+po+nieistniej%C4%85cym+mie%C5%9Bcie+%5Be-book%2Fepub%5D&rft.aulast=Engelking&rft.aufirst=Barbara&rft.date=2013&rft.pub=Stowarzyszenie+Centrum+Bada%C5%84+nad+Zag%C5%82ad%C4%85+%C5%BByd%C3%B3w&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-63444-28-0"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFFuks1983">Marian Fuks (opr.): Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego. 6 IX 1939 – 23 VII 1942. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8301030429" title="Specjalna:Książki/8301030429">ISBN 83-01-03042-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Adama+Czerniakowa+dziennik+getta+warszawskiego.+6+IX+1939+%E2%80%93+23+VII+1942&rft.aulast=Fuks+%28opr.%29&rft.aufirst=Marian&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-01-03042-9"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFGutman1993"><a href="/wiki/Israel_Gutman" title="Israel Gutman">Israel Gutman</a>: Żydzi warszawscy 1939–1943. Getto, podziemie, walka. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 1993. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8385249265" title="Specjalna:Książki/8385249265">ISBN 83-85249-26-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C5%BBydzi+warszawscy+1939%E2%80%931943.+Getto%2C+podziemie%2C+walka&rft.aulast=Gutman&rft.aufirst=Israel&rft.pub=Oficyna+Wydawnicza+%E2%80%9ERytm%E2%80%9D&rft.place=Warszawa&rft.isbn=8385249265"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKassow2010">Samuel D. Kassow: Kto napisze naszą historię? Ukryte archiwum Emanuela Ringelbluma. Warszawa: Wydawnictwo Amber, 2010. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788324136339" title="Specjalna:Książki/9788324136339">ISBN 978-83-241-3633-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Kto+napisze+nasz%C4%85+histori%C4%99%3F+Ukryte+archiwum+Emanuela+Ringelbluma&rft.aulast=Kassow&rft.aufirst=Samuel+D.&rft.pub=Wydawnictwo+Amber&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-241-3633-9"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWarszawa_Walczy2014">Krzysztof Komorowski (red.): Warszawa walczy 1939–1945. Leksykon. Warszawa: Fundacja Warszawa Walczy 1939–1945 i Bellona SA, 2014. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788311134744" title="Specjalna:Książki/9788311134744">ISBN 978-83-1113474-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Warszawa+walczy+1939%E2%80%931945.+Leksykon&rft.aulast=Komorowski+%28red.%29&rft.aufirst=Krzysztof&rft.pub=Fundacja+Warszawa+Walczy+1939%E2%80%931945+i+Bellona+SA&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-1113474-4"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFKopciowski2020"><a href="/wiki/Adam_Kopciowski" title="Adam Kopciowski">Adam Kopciowski</a>. Szama Grajer – „żydowski król” z Lublina. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 16, 2020. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1895-247X">1895-247X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Szama+Grajer+%E2%80%93+%E2%80%9E%C5%BCydowski+kr%C3%B3l%E2%80%9D+z+Lublina&rft.jtitle=Zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w.+Studia+i+Materia%C5%82y&rft.date=2020&rft.volume=16&rft.aulast=Kopciowski&rft.aufirst=Adam&rft.issn=1895-247X"> </li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFKuberski2021">Hubert Kuberski. Nieznany dokument dotyczący Powstania w Getcie Warszawskim. Przesłuchanie SS-Obersturmbannführera Wilhelma Plänka. „Kwartalnik Historii Żydów”. 4 (280), 2021-12. Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1899-3044">1899-3044</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Nieznany+dokument+dotycz%C4%85cy+Powstania+w+Getcie+Warszawskim.+Przes%C5%82uchanie+SS-Obersturmbannf%C3%BChrera+Wilhelma+Pl%C3%A4nka&rft.jtitle=Kwartalnik+Historii+%C5%BByd%C3%B3w&rft.date=2021-12&rft.volume=4&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Kuberski&rft.aufirst=Hubert&rft.issn=1899-3044"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKur1975">Tadeusz Kur: Sprawiedliwość pobłażliwa. Proces kata Warszawy Ludwiga Hahna w Hamburgu. Warszawa: wydawnictwo MON, 1975.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sprawiedliwo%C5%9B%C4%87+pob%C5%82a%C5%BCliwa.+Proces+kata+Warszawy+Ludwiga+Hahna+w+Hamburgu&rft.aulast=Kur&rft.aufirst=Tadeusz&rft.pub=wydawnictwo+MON&rft.place=Warszawa"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKuwałek2015"><a href="/wiki/Robert_Kuwa%C5%82ek" title="Robert Kuwałek">Robert Kuwałek</a>: Kolaboracja ze strachu? Jeńcy sowieccy w formacji SS-Wachmannschaften z obozu szkoleniowego SS w Trawnikach. W: Jakub Wojtkowiak (red.): Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej [e-book/epub]. Warszawa: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788364486425" title="Specjalna:Książki/9788364486425">ISBN 978-83-64486-42-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Je%C5%84cy+sowieccy+na+ziemiach+polskich+w+czasie+II+wojny+%C5%9Bwiatowej+%5Be-book%2Fepub%5D&rft.atitle=%27%27Kolaboracja+ze+strachu%3F+Je%C5%84cy+sowieccy+w+formacji+SS-Wachmannschaften+z+obozu+szkoleniowego+SS+w+Trawnikach%27%27&rft.aulast=Kuwa%C5%82ek&rft.aufirst=Robert&rft.pub=Centrum+Polsko-Rosyjskiego+Dialogu+i+Porozumienia&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-64486-42-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFKuwałek2010">Robert Kuwałek: Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2010. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788392518785" title="Specjalna:Książki/9788392518785">ISBN 978-83-925187-8-5</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ob%C3%B3z+zag%C5%82ady+w+Be%C5%82%C5%BCcu&rft.aulast=Kuwa%C5%82ek&rft.aufirst=Robert&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Muzeum+na+Majdanku&rft.place=Lublin&rft.isbn=978-83-925187-8-5"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLeociakWaślicka-ŻmijewskaŻmijewski2020">Jacek Leociak, Zofia Waślicka-Żmijewska, Artur Żmijewski: Warszawski trójkąt Zagłady. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2020. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788366586628" title="Specjalna:Książki/9788366586628">ISBN 978-83-66586-62-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Warszawski+tr%C3%B3jk%C4%85t+Zag%C5%82ady&rft.aulast=Leociak&rft.aufirst=Jacek&rft.date=2020&rft.pub=Wydawnictwo+Krytyki+Politycznej&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-66586-62-8"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLewin2016"><a href="/wiki/Abraham_Lewin" title="Abraham Lewin">Abraham Lewin</a>: Dziennik. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2016. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788365254207" title="Specjalna:Książki/9788365254207">ISBN 978-83-65254-20-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dziennik&rft.aulast=Lewin&rft.aufirst=Abraham&rft.pub=%C5%BBydowski+Instytut+Historyczny+im.+Emanuela+Ringelbluma&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-65254-20-7"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFLibionkaLeociak2017"><a href="/wiki/Dariusz_Libionka" title="Dariusz Libionka">Dariusz Libionka</a>, Jacek Leociak. 75. rocznica akcji „Reinhardt”. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. 13, 2017. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1895-247X">1895-247X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=75.+rocznica+akcji+%E2%80%9EReinhardt%E2%80%9D&rft.jtitle=Zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w.+Studia+i+Materia%C5%82y&rft.date=2017&rft.volume=13&rft.aulast=Libionka&rft.aufirst=Dariusz&rft.issn=1895-247X"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLibionka2017">Dariusz Libionka: Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Zarys problematyki. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku, 2017. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788362816347" title="Specjalna:Książki/9788362816347">ISBN 978-83-62816-34-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w+w+Generalnym+Gubernatorstwie.+Zarys+problematyki&rft.aulast=Libionka&rft.aufirst=Dariusz&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Muzeum+na+Majdanku&rft.place=Lublin&rft.isbn=978-83-62816-34-7"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFLibionka2011">Dariusz Libionka: Zagłada na wsi w optyce polskiej konspiracji (1942–1944). W: Barbara Engelking, <a href="/wiki/Jan_Grabowski_(historyk)" title="Jan Grabowski (historyk)">Jan Grabowski</a>: Zarys krajobrazu. Wieś polska wobec Zagłady Żydów. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2011. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788363444143" title="Specjalna:Książki/9788363444143">ISBN 978-83-63444-14-3</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zarys+krajobrazu.+Wie%C5%9B+polska+wobec+Zag%C5%82ady+%C5%BByd%C3%B3w&rft.atitle=%27%27Zag%C5%82ada+na+wsi+w+optyce+polskiej+konspiracji+%281942%E2%80%931944%29%27%27&rft.aulast=Libionka&rft.aufirst=Dariusz&rft.pub=Stowarzyszenie+Centrum+Bada%C5%84+nad+Zag%C5%82ad%C4%85+%C5%BByd%C3%B3w&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-63444-14-3"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFMarzec2005">Grzegorz Marzec. Holocaust, wzniosłość, ironia. Przedstawianie nieprzedstawialnego w „Umschlagplatzu” Jarosława Marka Rymkiewicza. „Pamiętnik Literacki”. XCVI (1), 2005. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0031-0514">0031-0514</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Holocaust%2C+wznios%C5%82o%C5%9B%C4%87%2C+ironia.+Przedstawianie+nieprzedstawialnego+w+%E2%80%9EUmschlagplatzu%E2%80%9D+Jaros%C5%82awa+Marka+Rymkiewicza&rft.jtitle=Pami%C4%99tnik+Literacki&rft.date=2005&rft.volume=XCVI&rft.issue=%7B%7B%7Bnumer%7D%7D%7D&rft.aulast=Marzec&rft.aufirst=Grzegorz&rft.issn=0031-0514"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFEncyclopedia_of_Camps_and_Ghettos2012">Geoffrey P. Megargee, Martin Dean: Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945. T. II: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe. Cz. A. Bloomington and Indianapolis: United States Holocaust Memorial Museum and Indiana University Press, 2012. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780253002020" title="Specjalna:Książki/9780253002020">ISBN 978-0-253-00202-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopedia+of+Camps+and+Ghettos%2C+1933%E2%80%931945&rft.aulast=Megargee&rft.aufirst=Geoffrey+P.&rft.pub=United+States+Holocaust+Memorial+Museum+and+Indiana+University+Press&rft.place=Bloomington+and+Indianapolis&rft.isbn=978-0-253-00202-0"> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMłynarczyk2007">Jacek Andrzej Młynarczyk: „Akcja Reinhard” w gettach prowincjonalnych dystryktu warszawskiego 1942–1943. W: Barbara Engelking, Jacek Leociak, Dariusz Libionka (red.): Prowincja noc. Życie i zagłada Żydów w dystrykcie warszawskim [e-book/epub]. Warszawa: Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN, 2007. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788363444037" title="Specjalna:Książki/9788363444037">ISBN 978-83-63444-03-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Prowincja+noc.+%C5%BBycie+i+zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w+w+dystrykcie+warszawskim+%5Be-book%2Fepub%5D&rft.atitle=%27%27%E2%80%9EAkcja+Reinhard%E2%80%9D+w+gettach+prowincjonalnych+dystryktu+warszawskiego+1942%E2%80%931943%27%27&rft.aulast=M%C5%82ynarczyk&rft.aufirst=Jacek+Andrzej&rft.pub=Centrum+Bada%C5%84+nad+Zag%C5%82ad%C4%85+%C5%BByd%C3%B3w+IFiS+PAN&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-63444-03-7"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMłynarczyk2013">Jacek Andrzej Młynarczyk: Niemiecki obóz zagłady dla ludności żydowskiej w Treblince. W: Edward Kopówka (red.): Co wiemy o Treblince? Stan badań. Siedlce: Muzeum Regionalne w Siedlcach, 2013. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788388761386" title="Specjalna:Książki/9788388761386">ISBN 978-83-88761-38-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Co+wiemy+o+Treblince%3F+Stan+bada%C5%84&rft.atitle=%27%27Niemiecki+ob%C3%B3z+zag%C5%82ady+dla+ludno%C5%9Bci+%C5%BCydowskiej+w+Treblince%27%27&rft.aulast=M%C5%82ynarczyk&rft.aufirst=Jacek+Andrzej&rft.pub=Muzeum+Regionalne+w+Siedlcach&rft.place=Siedlce&rft.isbn=978-83-88761-38-6"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFMusiał2004"><a href="/wiki/Bogdan_Musia%C5%82" title="Bogdan Musiał">Bogdan Musiał</a>: „Przypadek modelowy dotyczący eksterminacji Żydów”. Początki „akcji Reinhardt” – planowanie masowego mordu Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389078686" title="Specjalna:Książki/8389078686">ISBN 83-89078-68-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Akcja+Reinhardt.+Zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w+w+Generalnym+Gubernatorstwie&rft.atitle=%27%27%E2%80%9EPrzypadek+modelowy+dotycz%C4%85cy+eksterminacji+%C5%BByd%C3%B3w%E2%80%9D.+Pocz%C4%85tki+%E2%80%9Eakcji+Reinhardt%E2%80%9D+%E2%80%93+planowanie+masowego+mordu+%C5%BByd%C3%B3w+w+Generalnym+Gubernatorstwie%27%27&rft.aulast=Musia%C5%82&rft.aufirst=Bogdan&rft.pub=Instytut+Pami%C4%99ci+Narodowej&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-89078-68-6"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPaulsson2009">Gunnar S. Paulsson: Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy (1940–1945). Kraków: Znak, 2009. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788324012527" title="Specjalna:Książki/9788324012527">ISBN 978-83-240-1252-7</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Utajone+miasto.+%C5%BBydzi+po+aryjskiej+stronie+Warszawy+%281940%E2%80%931945%29&rft.aulast=Paulsson&rft.aufirst=Gunnar+S.&rft.pub=Znak&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.isbn=978-83-240-1252-7"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPerson2018">Katarzyna Person: Policjanci. Wizerunek Żydowskiej Służby Porządkowej w getcie warszawskim. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2018. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788365254788" title="Specjalna:Książki/9788365254788">ISBN 978-83-65254-78-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Policjanci.+Wizerunek+%C5%BBydowskiej+S%C5%82u%C5%BCby+Porz%C4%85dkowej+w+getcie+warszawskim&rft.aulast=Person&rft.aufirst=Katarzyna&rft.pub=%C5%BBydowski+Instytut+Historyczny+im.+Emanuela+Ringelbluma&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-65254-78-8"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPohl2004">Dieter Pohl: Znaczenie dystryktu lubelskiego w „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8389078686" title="Specjalna:Książki/8389078686">ISBN 83-89078-68-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Akcja+Reinhardt.+Zag%C5%82ada+%C5%BByd%C3%B3w+w+Generalnym+Gubernatorstwie&rft.atitle=%27%27Znaczenie+dystryktu+lubelskiego+w+%E2%80%9Eostatecznym+rozwi%C4%85zaniu+kwestii+%C5%BCydowskiej%E2%80%9D%27%27&rft.aulast=Pohl&rft.aufirst=Dieter&rft.pub=Instytut+Pami%C4%99ci+Narodowej&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-89078-68-6"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPrekerowa1982"><a href="/wiki/Teresa_Prekerowa" title="Teresa Prekerowa">Teresa Prekerowa</a>: Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1982. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8306006224" title="Specjalna:Książki/8306006224">ISBN 83-06-00622-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Konspiracyjna+Rada+Pomocy+%C5%BBydom+w+Warszawie+1942%E2%80%931945&rft.aulast=Prekerowa&rft.aufirst=Teresa&rft.pub=Pa%C5%84stwowy+Instytut+Wydawniczy&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-06-00622-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFPuławski2018"><a href="/wiki/Adam_Pu%C5%82awski" title="Adam Puławski">Adam Puławski</a>: Wobec „niespotykanego w dziejach mordu”. Rząd RP na uchodźstwie, Delegatura Rządu RP na Kraj, AK a eksterminacja ludności żydowskiej od „wielkiej akcji” do powstania w getcie warszawskim. Chełm: Stowarzyszenie Rocznik Chełmski, 2018. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788394646820" title="Specjalna:Książki/9788394646820">ISBN 978-83-946468-2-0</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wobec+%E2%80%9Eniespotykanego+w+dziejach+mordu%E2%80%9D.+Rz%C4%85d+RP+na+uchod%C5%BAstwie%2C+Delegatura+Rz%C4%85du+RP+na+Kraj%2C+AK+a+eksterminacja+ludno%C5%9Bci+%C5%BCydowskiej+od+%E2%80%9Ewielkiej+akcji%E2%80%9D+do+powstania+w+getcie+warszawskim&rft.aulast=Pu%C5%82awski&rft.aufirst=Adam&rft.pub=Stowarzyszenie+Rocznik+Che%C5%82mski&rft.place=Che%C5%82m&rft.isbn=9788394646820"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFRingelblum1983"><a href="/wiki/Emanuel_Ringelblum" title="Emanuel Ringelblum">Emanuel Ringelblum</a>: Kronika getta warszawskiego. Warszawa: Czytelnik, 1983. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8307008794" title="Specjalna:Książki/8307008794">ISBN 83-07-00879-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Kronika+getta+warszawskiego&rft.aulast=Ringelblum&rft.aufirst=Emanuel&rft.pub=Czytelnik&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-07-00879-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFRingelblum1988">Emanuel Ringelblum: Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej: uwagi i spostrzeżenia. Warszawa: Czytelnik, 1988. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/830701686X" title="Specjalna:Książki/830701686X">ISBN 83-07-01686-X</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Stosunki+polsko-%C5%BCydowskie+w+czasie+drugiej+wojny+%C5%9Bwiatowej%3A+uwagi+i+spostrze%C5%BCenia&rft.aulast=Ringelblum&rft.aufirst=Emanuel&rft.pub=Czytelnik&rft.place=Warszawa&rft.isbn=83-07-01686-X"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSachslehner2016">Johannes Sachslehner: Zarządca do spraw śmierci. Odilo Globocnik, eksterminacja i obozy zagłady. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2016. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788380694552" title="Specjalna:Książki/9788380694552">ISBN 978-83-8069-455-2</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zarz%C4%85dca+do+spraw+%C5%9Bmierci.+Odilo+Globocnik%2C+eksterminacja+i+obozy+zag%C5%82ady&rft.aulast=Sachslehner&rft.aufirst=Johannes&rft.pub=Pr%C3%B3szy%C5%84ski+i+S-ka&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-8069-455-2"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSakowska1975"><a href="/wiki/Ruta_Sakowska" title="Ruta Sakowska">Ruta Sakowska</a>: Ludzie z dzielnicy zamkniętej. Żydzi w Warszawie w okresie hitlerowskiej okupacji: październik 1939 – marzec 1943. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1975.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ludzie+z+dzielnicy+zamkni%C4%99tej.+%C5%BBydzi+w+Warszawie+w+okresie+hitlerowskiej+okupacji%3A+pa%C5%BAdziernik+1939+%E2%80%93+marzec+1943&rft.aulast=Sakowska&rft.aufirst=Ruta&rft.pub=Pa%C5%84stwowe+Wydawnictwo+Naukowe&rft.place=Warszawa"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFTregenza1993">Michael Tregenza. Christian Wirth: Inspekteur der SS-Sonderkommandos „Aktion Reinhard”. „Zeszyty Majdanka”. XV, 1993. <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/0514-7409">0514-7409</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Christian+Wirth%3A+Inspekteur+der+SS-Sonderkommandos+%E2%80%9EAktion+Reinhard%E2%80%9D&rft.jtitle=Zeszyty+Majdanka&rft.date=1993&rft.volume=XV&rft.aulast=Tregenza&rft.aufirst=Michael&rft.issn=0514-7409"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFUrynowicz2009">Marcin Urynowicz: Adam Czerniaków 1880–1942. Prezes Getta Warszawskiego. Wołowiec: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2009. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788376290508" title="Specjalna:Książki/9788376290508">ISBN 978-83-7629-050-8</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Adam+Czerniak%C3%B3w+1880%E2%80%931942.+Prezes+Getta+Warszawskiego&rft.aulast=Urynowicz&rft.aufirst=Marcin&rft.pub=Instytut+Pami%C4%99ci+Narodowej+%E2%80%93+Komisja+%C5%9Acigania+Zbrodni+przeciwko+Narodowi+Polskiemu&rft.place=Wo%C5%82owiec&rft.isbn=978-83-7629-050-8"></cite></li> <li><cite class="citation journal" id="CITEREFUrzykowski2018">Tomasz Urzykowski. Pomaszerują, aby pamiętać. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 2018-07-21.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Pomaszeruj%C4%85%2C+aby+pami%C4%99ta%C4%87&rft.jtitle=Gazeta+Sto%C5%82eczna&rft.date=2018-07-21&rft.aulast=Urzykowski&rft.aufirst=Tomasz&rft.pages=3"> </li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWiatrEngelkingSkibińska2013">Ewa Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska: Archiwum Ringelbluma. Konspiracyjne Archiwum Getta Warszawy. T. 13: Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć: Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2013. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788361850854" title="Specjalna:Książki/9788361850854">ISBN 978-83-61850-85-4</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Archiwum+Ringelbluma.+Konspiracyjne+Archiwum+Getta+Warszawy&rft.aulast=Wiatr&rft.aufirst=Ewa&rft.date=2013&rft.pub=%C5%BBydowski+Instytut+Historyczny+im.+Emanuela+Ringelbluma&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-61850-85-4"></cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWitkowska-Krych2019">Agnieszka Witkowska-Krych: Mniej strachu. Ostatnie chwile z Januszem Korczakiem [e-book/epub]. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2019. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9788380028159" title="Specjalna:Książki/9788380028159">ISBN 978-83-8002-815-9</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mniej+strachu.+Ostatnie+chwile+z+Januszem+Korczakiem+%5Be-book%2Fepub%5D&rft.aulast=Witkowska-Krych&rft.aufirst=Agnieszka&rft.date=2019&rft.pub=Wydawnictwo+Akademickie+Dialog&rft.place=Warszawa&rft.isbn=978-83-8002-815-9"></cite></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&oldid=74508594">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&oldid=74508594</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_na_Medal" title="Kategoria:Artykuły na Medal">Artykuły na Medal</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Getto_warszawskie" title="Kategoria:Getto warszawskie">Getto warszawskie</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Historia_Warszawy_w_czasie_II_wojny_%C5%9Bwiatowej" title="Kategoria:Historia Warszawy w czasie II wojny światowej">Historia Warszawy w czasie II wojny światowej</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:1942_w_Generalnym_Gubernatorstwie" title="Kategoria:1942 w Generalnym Gubernatorstwie">1942 w Generalnym Gubernatorstwie</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryta kategoria: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Wyr%C3%B3%C5%BCnione_artyku%C5%82y" title="Kategoria:Wyróżnione artykuły">Wyróżnione artykuły</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 8 sie 2024, 23:28.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-57488d5c7d-wgph5","wgBackendResponseTime":179,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.951","walltime":"3.343","ppvisitednodes":{"value":136224,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":343827,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":122258,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":45,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":297162,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 2830.111 1 -total"," 60.79% 1720.473 583 Szablon:Odn"," 22.13% 626.342 583 Szablon:Odn/tekst"," 15.81% 447.306 42 Szablon:Cytuj_książkę"," 8.13% 230.072 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 7.40% 209.344 1206 Szablon:Odn/id"," 5.72% 161.849 1 Szablon:Przypisy"," 2.08% 58.733 1 Szablon:Uwagi"," 2.07% 58.457 8 Szablon:Cytuj_pismo"," 1.66% 46.929 12 Szablon:Cytat"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.690","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3300032,"limit":52428800},"limitreport-logs":"required = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7649cfcddd-7drbp","timestamp":"20241127120527","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Wielka_akcja_deportacyjna_w_getcie_warszawskim","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q965477","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q965477","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2010-07-08T12:04:22Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/47\/Umschlagplatz_loading.jpg","headline":"akcja likwidacyjna getta warszawskiego"}</script> </body> </html>