Lucan Liber III

<html> <head> <title> Lucan Liber III </title> <link rel="SHORTCUT ICON" href="http://www.thelatinlibrary.com/icon.ico"> <link rel="StyleSheet" href="http://www.thelatinlibrary.com/latinlibrary.css"> </head> <body> M. ANNAEI LVCANI BELLI CIVILIS LIBER TERTIVS Propulit ut classem uelis cedentibus Auster incumbens mediumque rates mouere profundum, omnis in Ionios spectabat nauita fluctus: solus ab Hesperia non flexit lumina terra Magnus, dum patrios portus, dum litora numquam                  5 ad uisus reditura suos tectumque cacumen nubibus et dubios cernit uanescere montis. inde soporifero cesserunt languida somno membra ducis; diri tum plena horroris imago uisa caput maestum per hiantis Iulia terras                  10 tollere et accenso furialis stare sepulchro. 'sedibus Elysiis campoque expulsa piorum ad Stygias' inquit 'tenebras manesque nocentis post bellum ciuile trahor. uidi ipsa tenentis Eumenidas quaterent quas uestris lampadas armis;                  15 praeparat innumeras puppes Acherontis adusti portitor; in multas laxantur Tartara poenas; uix operi cunctae dextra properante sorores sufficiunt, lassant rumpentis stamina Parcas. coniuge me laetos duxisti, Magne, triumphos:                  20 fortuna est mutata toris, semperque potentis detrahere in cladem fato damnata maritos innupsit tepido paelex Cornelia busto. haereat illa tuis per bella per aequora signis, dum non securos liceat mihi rumpere somnos                  25 et nullum uestro uacuum sit tempus amori sed teneat Caesarque dies et Iulia noctes. me non Lethaeae, coniunx, obliuia ripae inmemorem fecere tui, regesque silentum permisere sequi. ueniam te bella gerente                  30 in medias acies. numquam tibi, Magne, per umbras perque meos manes genero non esse licebit; abscidis frustra ferro tua pignora: bellum te faciet ciuile meum.' sic fata refugit umbra per amplexus trepidi dilapsa mariti.                  35      ille, dei quamuis cladem manesque minentur, maior in arma ruit certa cum mente malorum, et 'quid' ait 'uani terremur imagine uisus? aut nihil est sensus animis a morte relictum aut mors ipsa nihil.' Titan iam pronus in undas                  40 ibat et igniferi tantum demerserat orbis quantum desse solet lunae, seu plena futura est seu iam plena fuit: tunc obtulit hospita tellus puppibus accessus faciles; legere rudentes et posito remis petierunt litora malo.                  45      Caesar, ut emissas uenti rapuere carinas, absconditque fretum classes, et litore solus dux stetit Hesperio, non illum gloria pulsi laetificat Magni: queritur quod tuta per aequor terga ferant hostes. neque enim iam sufficit ulla                  50 praecipiti fortuna uiro, nec uincere tanti, ut bellum differret, erat. tum pectore curas expulit armorum pacique intentus agebat quoque modo uanos populi conciret amores, gnarus et irarum causas et summa fauoris                  55 annona momenta trahi. namque adserit urbes sola fames, emiturque metus, cum segne potentes uolgus alunt: nescit plebes ieiuna timere. Curio Sicanias transcendere iussus in urbes, qua mare tellurem subitis aut obruit undis                  60 aut scidit, et medias fecit sibi litora terras: uis illic ingens pelagi, semperque laborant aequora ne rupti repetant confinia montes. bellaque Sardoas etiam sparguntur in oras. utraque frugiferis est insula nobilis aruis,                  65 nec prius Hesperiam longinquis messibus ullae nec Romana magis conplerunt horrea terrae. ubere uix glaebae superat, cessantibus Austris cum medium nubes Borea cogente sub axem effusis magnum Libye tulit imbribus annum.                  70      haec ubi sunt prouisa duci, tunc agmina uictor non armata trahens sed pacis habentia uoltum tecta petit patriae. pro, si remeasset in urbem Gallorum tantum populis Arctoque subacta, quam seriem rerum longa praemittere pompa,                  75 quas potuit belli facies! ut uincula Rheno Oceanoque daret, celsos ut Gallia currus nobilis et flauis sequeretur mixta Britannis. perdidit o qualem uincendo plura triumphum! non illum laetis uadentem coetibus urbes                   80 sed tacitae uidere metu, nec constitit usquam obuia turba duci. gaudet tamen esse timori tam magno populis et se non mallet amari.      iamque et praecipitis superauerat Anxuris arces, et qua Pomptinas uia diuidit uda paludes,                  85 qua sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae, quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam; excelsa de rupe procul iam conspicit urbem Arctoi toto non uisam tempore belli miratusque suae sic fatur moenia Romae:                  90 'tene, deum sedes, non ullo Marte coacti deseruere uiri? pro qua pugnabitur urbe? di melius, quod non Latias Eous in oras nunc furor incubuit nec iuncto Sarmata uelox Pannonio Dacisque Getes admixtus: habenti                  95 tam pauidum tibi, Roma, ducem fortuna pepercit, quod bellum ciuile fuit.' sic fatur et urbem attonitam terrore subit. namque ignibus atris creditur, ut captae, rapturus moenia Romae sparsurusque deos. fuit haec mensura timoris:                  100 uelle putant quodcumque potest. non omina festa, non fictas laeto uoces simulare tumultu, uix odisse uacat. Phoebea Palatia conplet turba patrum nullo cogendi iure senatus e latebris educta suis; non consule sacrae                  105 fulserunt sedes, non, proxima lege potestas, praetor adest, uacuaeque loco cessere curules. omnia Caesar erat: priuatae curia uocis testis adest. sedere patres censere parati, si regnum, si templa sibi iugulumque senatus                  110 exiliumque petat. melius, quod plura iubere erubuit quam Roma pati. tamen exit in iram, uiribus an possint obsistere iura, per unum Libertas experta uirum; pugnaxque Metellus, ut uidet ingenti Saturnia templa reuelli                  115 mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpens ante fores nondum reseratae constitit aedis (usque adeo solus ferrum mortemque timere auri nescit amor, pereunt discrimine nullo amissae leges set, pars uilissima rerum,                  120 certamen mouistis, opes), prohibensque rapina uictorem clara testatur uoce tribunus. 'non nisi per nostrum uobis percussa patebunt templa latus, nullasque feres nisi sanguine sacro sparsas, raptor, opes. certe uiolata potestas                  125 inuenit ista deos; Crassumque in bella secutae saeua tribuniciae uouerunt proelia dirae. detege iam ferrum; neque enim tibi turba uerenda est spectatrix scelerum: deserta stamus in urbe. non feret e nostro sceleratus praemia miles:                  130 sunt quos prosternas populi, quae moenia dones. pacis ad exutae spolium non cogit egestas: bellum, Caesar, habes.' his magnam uictor in iram uocibus accensus 'uanam spem mortis honestae concipis: haud' inquit 'iugulo se polluet isto                  135 nostra, Metelle, manus; dignum te Caesaris ira nullus honor faciet. te uindice tuta relicta est libertas? non usque adeo permiscuit imis longus summa dies ut non, si uoce Metelli seruantur leges, malint a Caesare tolli.'                  140      dixerat, et nondum foribus cedente tribuno acrior ira subit: saeuos circumspicit enses oblitus simulare togam; cum Cotta Metellum conpulit audaci nimium desistere coepto. 'libertas' inquit 'populi quem regna coercent                  145 libertate perit; cuius seruaueris umbram, si quidquid iubeare uelis. tot rebus iniquis paruimus uicti; uenia est haec sola pudoris degenerisque metus, nullam potuisse negari. ocius auertat diri mala semina belli.                  150 damna mouent populos siquos sua iura tuentur: non sibi sed domino grauis est quae seruit egestas.' protinus abducto patuerunt templa Metello. tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas testatur stridore fores; tum conditus imo                  155 eruitur templo multis non tactus ab annis Romani census populi, quem Punica bella, quem dederat Perses, quem uicti praeda Philippi, quod tibi, Roma, fuga <ga>llus trepidante reliquit, quo te Fabricius regi non uendidit auro,                  160 quidquid parcorum mores seruastis auorum, quod dites Asiae populi misere tributum uictorique dedit Minoia Creta Metello, quod Cato longinqua uexit super aequora Cypro. tunc Orientis opes captorumque ultima regum                  165 quae Pompeianis praelata est gaza triumphis egeritur; tristi spoliantur templa rapina, pauperiorque fuit tum primum Caesare Roma.      interea totum Magni fortuna per orbem secum casuras in proelia mouerat urbes.                  170 proxima uicino uires dat Graecia bello. Phocaicas Amphissa manus scopulosaque Cirrha Parnasosque iugo misit desertus utroque. Boeoti coiere duces, quos inpiger ambit fatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce,                  175 Pisaeaeque manus populisque per aequora mittens Sicaniis Alpheos aquas. tum Maenala liquit Arcas et Herculeam miles Trachinius Oeten. Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentis Chaonio ueteres liquerunt uertice Selloe.                  180 exhausit totas quamuis dilectus Athenas, exiguae Phoebea tenent naualia puppes tresque petunt ueram credi Salamina carinae. iam dilecta Ioui centenis uenit in arma Creta uetus populis Cnososque agitare pharetras                  185 docta nec Eois peior Gortyna sagittis; tunc qui Dardaniam tenet Oricon et uagus altis dispersus siluis Athaman et nomine prisco Encheliae uersi testantes funera Cadmi, Colchis et Hadriaca spumans Apsyrtos in unda;                  190 Penei qui rura colunt, quorumque labore Thessalus Haemoniam uomer proscindit Iolcon. inde lacessitum primo mare, cum rudis Argo miscuit ignotas temerato litore gentes primaque cum uentis pelagique furentibus undis                  195 conposuit mortale genus, fatisque per illam accessit mors una ratem. tum linquitur Haemus Thracius et populum Pholoe mentita biformem. deseritur Strymon tepido committere Nilo Bistonias consuetus aues et barbara Cone,                  200 Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundo multifidi Peucen unum caput adluit Histri, Mysiaque et gelido tellus perfusa Caico Idalis et nimium glaebis exilis Arisbe, quique colunt Pitanen, et quae tua munera, Pallas,                  205 lugent damnatae Phoebo uictore Celaenae, qua celer et rectis descendens Marsya ripis errantem Maeandron adit mixtusque refertur, passaque ab auriferis tellus exire metallis Pactolon, qua culta secat non uilior Hermus.                  210 Iliacae quoque signa manus perituraque castra ominibus petiere suis, nec fabula Troiae continuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli. accedunt Syriae populi; desertus Orontes et felix, sic fama, Ninos, uentosa Damascos                  215 Gazaque et arbusto palmarum diues Idume et Tyros in stabilis pretiosaque murice Sidon. has ad bella rates non flexo limite ponti certior haud ullis duxit Cynosura carinis. (Phoenices primi, famae si creditur, ausi                  220 mansuram rudibus uocem signare figuris: nondum flumineas Memphis contexere biblos nouerat, et saxis tantum uolucresque feraeque sculptaque seruabant magicas animalia linguas.) deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos                  225 Coryciumque patens exesis rupibus antrum; Mallos et extremae resonant naualibus Aegae, itque Cilix iusta iam non pirata carina.      mouit et Eoos bellorum fama recessus, qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe                  230 ostia nascenti contraria soluere Phoebo audet et aduersum fluctus inpellit in Eurum, hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor constitit et magno uinci se fassus ab orbe est; quaque ferens rapidum diuiso gurgite fontem                  235 uastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen; quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos, et qui tinguentes croceo medicamine crinem fluxa coloratis astringunt carbasa gemmis, quique suas struxere pyras uiuique calentis                  240 conscendere rogos. pro, quanta est gloria genti iniecisse manum fatis uitaque repletos quod superest donasse deis! uenere feroces Cappadoces, duri populus non cultor Amani, Armeniusque tenens uoluentem saxa Niphaten.                  245 aethera tangentis siluas liquere Choatrae. ignotum uobis, Arabes, uenistis in orbem umbras mirati nemorum non ire sinistras. tum furor extremos mouit Romanus Orestas Carmanosque duces, quorum iam flexus in Austrum                   250 aether non totam mergi tamen aspicit Arcton lucet et exigua uelox ibi nocte Bootes, Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ulla signiferi regione poli, nisi poplite lapso ultima curuati procederet ungula Tauri,                  255 quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus Euphrates, quos non diuersis fontibus edit Persis, et incertum, tellus si misceat amnes, quod potius sit nomen aquis. sed sparsus in agros fertilis Euphrates Phariae uice fungitur undae;                  260 at Tigrim subito tellus absorbet hiatu occultosque tegit cursus rursusque renatum fonte nouo flumen pelagi non abnegat undis. inter Caesareas acies diuersaque signa pugnaces dubium Parthi tenuere fauorem                  265 contenti fecisse duos. tinxere sagittas errantes Scythiae populi, quos gurgite Bactros includit gelido uastisque Hyrcania siluis; hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno, Heniochi saeuisque adfinis Sarmata Moschis;                  270 Colchorum qua rura secat ditissima Phasis, qua Croeso fatalis Halys, qua uertice lapsus Riphaeo Tanais diuersi nomina mundi inposuit ripis Asiaeque et terminus idem Europae, mediae dirimens confinia terrae,                  275 nunc hunc nunc illum, qua flectitur, ampliat orbem; quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undas Pontus, et Herculeis aufertur gloria metis, Oceanumque negant solas admittere Gadis; hinc Essedoniae gentes auroque ligatas                  280 substringens Arimaspe comas; hinc fortis Arius longaque Sarmatici soluens ieiunia belli Massagetes, quo fugit, equo uolucresque Geloni. non, cum Memnoniis deducens agmina regnis Cyrus et effusis numerato milite telis                  285 descendit Perses, fraternique ultor amoris aequora cum tantis percussit classibus, unum tot reges habuere ducem, coiere nec umquam tam uariae cultu gentes, tam dissona uolgi ora. tot inmensae comites missura ruinae                  290 exciuit populos et dignas funere Magni exequias Fortuna dedit. non corniger Hammon mittere Marmaricas cessauit in arma cateruas, quidquid ab occiduis Libye patet arida Mauris usque Paraetonias Eoa ad litora Syrtis.                  295 acciperet felix ne non semel omnia Caesar, uincendum pariter Pharsalia praestitit orbem.      ille ubi deseruit trepidantis moenia Romae agmine nubiferam rapto super euolat Alpem; cumque alii famae populi terrore pauerent                  300 Phocais in dubiis ausa est seruare iuuentus non Graia leuitate fidem signataque iura, et causas, non fata, sequi. tamen ante furorem indomitum duramque uiri deflectere mentem pacifico sermone parant hostemque propinquum                  305 orant Cecropiae praelata fronde Mineruae.      'semper in externis populo communia uestro Massiliam bellis testatur fata tulisse conprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas. et nunc, ignoto siquos petis orbe triumphos,                  310 accipe deuotas externa in proelia dextras. at, si funestas acies, si dira paratis proelia discordes, lacrimas ciuilibus armis secretumque damus. tractentur uolnera nulla sacra manu. si caelicolis furor arma dedisset                  315 aut si terrigenae temptarent astra gigantes, non tamen auderet pietas humana uel armis uel uotis prodesse Ioui, sortisque deorum ignarum mortale genus per fulmina tantum sciret adhuc caelo solum regnare Tonantem.                  320 adde quod innumerae concurrunt undique gentes, nec sic horret iners scelerum contagia mundus ut gladiis egeant ciuilia bella coactis. sit mens ista quidem cunctis, ut uestra recusent fata, nec haec alius committat proelia miles.                  325 cui non conspecto languebit dextra parente telaque diuersi prohibebunt spargere fratres? finis adest <sc>elerum, si non committitis ullis arma quibus fas est. nobis haec summa precandi: terribilis aquilas infestaque signa relinquas                  330 urbe procul nostrisque uelis te credere muris excludique sinas admisso Caesare bellum. sit locus exceptus sceleri, Magnoque tibique tutus, ut, inuictae fatum si consulat urbi, foedera si placeant, sit quo ueniatis inermes.                  335 uel, cum tanta uocent discrimina Martis Hiberi, quid rapidum deflectis iter? non pondera rerum nec momenta sumus, numquam felicibus armis usa manus, patriae primis a sedibus exul, et post translatas exustae Phocidos arces                  340 moenibus exiguis alieno in litore tuti, inlustrat quos sola fides. si claudere muros obsidione paras et ui perfringere portas, excepisse faces tectis et tela parati, undarum raptos auersis fontibus haustus                  345 quaerere et effossam sitientes lambere terram et, desit si larga Ceres, tunc horrida cerni foedaque contingi maculato attingere morsu. nec pauet hic populus pro libertate subire obsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum.                  350 pectoribus rapti matrum frustraque trahentes ubera sicca fame medios mittentur in ignis uxor et a caro poscet sibi fata marito, uolnera miscebunt fratres bellumque coacti hoc potius ciuile gerent.' sic Graia iuuentus                  355 finierat, cum turbato iam prodita uoltu ira ducis tandem testata est uoce dolorem.      'uana mouet Graios nostri fiducia cursus. quamuis Hesperium mundi properemus ad axem Massiliam delere uacat. gaudete, cohortes:                  360 obuia praebentur fatorum munere bella. uentus ut amittit uires, nisi robore densae occurrunt siluae, spatio diffusus inani, utque perit magnus nullis obstantibus ignis, sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus                  365 armorum, nisi qui uinci potuere rebellant. sed, si solus eam dimissis degener armis, tunc mihi tecta patent. iam non excludere tantum, inclusisse uolunt. at enim contagia belli dira fugant. dabitis poenas pro pace petita,                  370 et nihil esse meo discetis tutius aeuo quam duce me bellum.' sic postquam fatus, ad urbem haud trepidam conuertit iter; cum moenia clausa conspicit et densa iuuenum uallata corona.      haut procul a muris tumulus surgentis in altum                  375 telluris paruum diffuso uertice campum explicat: haec patiens longo munimine cingi uisa duci rupes tutisque aptissima castris. proxima pars urbis celsam consurgit in arcem par tumulo, mediisque sedent conuallibus arua.                  380 tunc res inmenso placuit statura labore, aggere diuersos uasto committere colles. sed prius, ut totam, qua terra cingitur, urbem clauderet, a summis perduxit ad aequora castris longum Caesar opus, fontesque et pabula campi                  385 amplexus fossa densas tollentia pinnas caespitibus crudaque extruxit bracchia terra.      iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbi aeternumque decus, quod non inpulsa nec ipso strata metu tenuit flagrantis in omnia belli                  390 praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctis uincitur una mora. quantum est quod fata tenentur quodque uirum toti properans inponere mundo hos perdit Fortuna dies! tunc omnia late procumbunt nemora et spoliantur robore siluae,                  395 ut, cum terra leuis mediam uirgultaque molem suspendant, structa laterum conpage ligatam artet humum, pressus ne cedat turribus agger.      lucus erat longo numquam uiolatus ab aeuo obscurum cingens conexis aera ramis                  400 et gelidas alte summotis solibus umbras. hunc non ruricolae Panes nemorumque potentes Siluani Nymphaeque tenent, sed barbara ritu sacra deum; structae diris altaribus arae omnisque humanis lustrata cruoribus arbor.                  405 siqua fidem meruit superos mirata uetustas, illis et uolucres metuunt insistere ramis et lustris recubare ferae; nec uentus in illas incubuit siluas excussaque nubibus atris fulgura: non ulli frondem praebentibus aurae                  410 arboribus suus horror inest. tum plurima nigris fontibus unda cadit, simulacraque maesta deorum arte carent caesisque extant informia truncis. ipse situs putrique facit iam robore pallor attonitos; non uolgatis sacrata figuris                  415 numina sic metuunt: tantum terroribus addit, quos timeant, non nosse, deos. iam fama ferebat saepe cauas motu terrae mugire cauernas, et procumbentis iterum consurgere taxos, et non ardentis fulgere incendia siluae,                  420 roboraque amplexos circum fluxisse dracones. non illum cultu populi propiore frequentant sed cessere deis. medio cum Phoebus in axe est aut caelum nox atra tenet, pauet ipse sacerdos accessus dominumque timet deprendere luci.                  425      hanc iubet inmisso siluam procumbere ferro; nam uicina operi belloque intacta priore inter nudatos stabat densissima montis. sed fortes tremuere manus, motique uerenda maiestate loci, si robora sacra ferirent,                  430 in sua credebant redituras membra securis. inplicitas magno Caesar torpore cohortes ut uidit, primus raptam librare bipennem ausus et aeriam ferro proscindere quercum effatur merso uiolata in robora ferro                  435 'iam nequis uestrum dubitet subuertere siluam credite me fecisse nefas'. tum paruit omnis imperiis non sublato secura pauore turba, sed expensa superorum et Caesaris ira. procumbunt orni, nodosa inpellitur ilex,                  440 siluaque Dodones et fluctibus aptior alnus et non plebeios luctus testata cupressus tum primum posuere comas et fronde carentes admisere diem, propulsaque robore denso sustinuit se silua cadens. gemuere uidentes                  445 Gallorum populi, muris sed clausa iuuentus exultat; quis enim laesos inpune putaret esse deos? seruat multos fortuna nocentis et tantum miseris irasci numina possunt. utque satis caesi nemoris, quaesita per agros                  450 plaustra ferunt, curuoque soli cessantis aratro agricolae raptis annum fleuere iuuencis.      dux tamen inpatiens haesuri ad moenia Martis uersus ad Hispanas acies extremaque mundi iussit bella geri. stellatis axibus agger                  455 erigitur geminasque aequantis moenia turris accipit; hae nullo fixerunt robore terram sed per iter longum causa repsere latenti. cum tantum nutaret onus, telluris inanis concussisse sinus quaerentem erumpere uentum                  460 credidit et muros mirata est stare iuuentus. illinc tela cadunt excelsas urbis in arces. sed maior Graio Romana in corpora ferro uis inerat. neque enim solis excussa lacertis lancea, sed tenso ballistae turbine rapta,                  465 haut unum contenta latus transire quiescit, sed pandens perque arma uiam perque ossa relicta morte fugit: superest telo post uolnera cursus. at saxum quotiens ingenti uerberis actu excutitur, qualis rupes quam uertice montis                  470 abscidit inpulsu uentorum adiuta uetustas, frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressa exanimat, totos cum sanguine dissipat artus. ut tamen hostiles densa testudine muros tecta subit uirtus, armisque innexa priores                  475 arma ferunt, galeamque extensus protegit umbo, quae prius ex longo nocuerunt missa recessu iam post terga cadunt. nec Grais flectere iactum aut facilis labor est longinqua ad tela parati tormenti mutare modum; sed pondere solo                  480 contenti nudis euoluunt saxa lacertis. dum fuit armorum series, ut grandine tecta innocua percussa sonant, sic omnia tela respuit; at postquam uirtus incerta uirorum perpetuam rupit defesso milite cratem                  485 singula continuis cesserunt ictibus arma. tunc adoperta leui procedit uinea terra, sub cuius pluteis et tecta fronte latentes moliri nunc iam parant et uertere ferro moenia; nunc aries suspenso fortior ictu                  490 incussus densi conpagem soluere muri temptat et inpositis unum subducere saxis. sed super et flammis et magnae fragmine molis et sudibus crebris et adusti roboris ictu percussae cedunt crates, frustraque labore                  495 exhausto fessus repetit tentoria miles.      summa fuit Grais, starent ut moenia, uoti: ultro acies inferre parant, armisque coruscas nocturni texere faces, audaxque iuuentus erupit. non hasta uiris, non letifer arcus,                  500 telum flamma fuit, rapiensque incendia uentus per Romana tulit celeri munimina cursu. nec, quamuis uiridi luctetur robore, lentas ignis agit uires, taeda sed raptus ab omni consequitur nigri spatiosa uolumina fumi,                  505 nec solum siluas sed saxa ingentia soluit, et crudae putri fluxerunt puluere cautes. procubuit maiorque iacens apparuit agger.      spes uictis telluris abit, placuitque profundo fortunam temptare maris. non robore picto                  510 ornatas decuit fulgens tutela carinas, sed rudis et qualis procumbit montibus arbor conseritur, stabilis naualibus area bellis. et iam turrigeram Bruti comitata carinam uenerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis                  515 Stoechados arua tenens. nec non et Graia iuuentus omne suum fatis uoluit committere robur grandaeuosque senes mixtis armauit ephebis. accepit non sola uiros, quae stabat in undis, classis: et emeritas repetunt naualibus alnos.                  520 ut matutinos spargens super aequora Phoebus fregit aquis radios et liber nubibus aether et posito Borea pacemque tenentibus Austris seruatum bello iacuit mare, mouit ab omni quisque suam statione ratem, paribusque lacertis                  525 Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classis tollitur: inpulsae tonsis tremuere carinae crebraque sublimes conuellunt uerbera puppes. cornua Romanae classis ualidaeque triremes quasque quater surgens extructi remigis ordo                   530 commouet et plures quae mergunt aequore pinus multiplices cinxere rates. hoc robur aperto oppositum pelago: lunata classe recedunt ordine contentae gemino creuisse Liburnae. celsior at cunctis Bruti praetoria puppis                  535 uerberibus senis agitur molemque profundo inuehit et summis longe petit aequora remis.      ut tantum medii fuerat maris, utraque classis quod semel excussis posset transcurrere tonsis, innumerae uasto miscentur in aethere uoces,                  540 remorumque sonus premitur clamore, nec ullae audiri potuere tubae. tum caerula uerrunt atque in transtra cadunt et remis pectora pulsant. ut primum rostris crepuerunt obuia rostra, in puppem rediere rates, emissaque tela                  545 aera texerunt uacuumque cadentia pontum. et iam diductis extendunt cornua proris diuersaeque rates laxata classe receptae. ut, quotiens aestus Zephyris Eurisque repugnat, huc abeunt fluctus, illo mare, sic, ubi puppes                  550 sulcato uarios duxerunt gurgite tractus, quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor. sed Grais habiles pugnamque lacessere pinus et temptare fugam nec longo frangere gyro cursum nec tarde flectenti cedere clauo;                  555 at Romana ratis stabilem praebere carinam certior et terrae similem bellantibus usum. tunc in signifera residenti puppe magistro Brutus ait 'paterisne acies errare profundo artibus et certas pelagi? iam consere bellum,                  560 Phocaicis medias rostris oppone carinas.' paruit, obliquas et praebuit hostibus alnos. tum quaecumque ratis temptauit robora Bruti ictu uicta suo percussae capta cohaesit; ast alias manicaeque ligant teretesque catenae,                  565 seque tenent remis: tecto stetit aequore bellum.      iam non excussis torquentur tela lacertis nec longinqua cadunt iaculato uolnera ferro, miscenturque manus. nauali plurima bello ensis agit. stat quisque suae de robore puppis                  570 pronus in aduersos ictus, nullique perempti in ratibus cecidere suis. cruor altus in unda spumat, et obducti concreto sanguine fluctus. et, quas inmissi traxerunt uincula ferri, has prohibent iungi conferta cadauera puppes.                  575 semianimes alii uastum subiere profundum hauseruntque suo permixtum sanguine pontum; hi luctantem animam lenta cum morte trahentes fractarum subita ratium periere ruina. inrita tela suas peragunt in gurgite caedes,                   580 et quodcumque cadit frustrato pondere ferrum exceptum mediis inuenit uolnus in undis.      Phocaicis Romana ratis uallata carinis robore diducto dextrum laeuumque tuetur aequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta                  585 puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat, terga simul pariter missis et pectora telis transigitur: medio concurrit corpore ferrum, et stetit incertus, flueret quo uolnere, sanguis, donec utrasque simul largus cruor expulit hastas                  590 diuisitque animam sparsitque in uolnera letum. derigit huc puppem miseri quoque dextra Telonis, qua nullam melius pelago turbante carinae audiuere manum, nec lux est notior ulli crastina, seu Phoebum uideat seu cornua lunae,                  595 semper uenturis conponere carbasa uentis. hic Latiae rostro conpagem ruperat alni, pila sed in medium uenere trementia pectus auertitque ratem morientis dextra magistri. dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem,                  600 excipit inmissum suspensa per ilia ferrum adfixusque rati telo retinente pependit.      stant gemini fratres, fecundae gloria matris, quos eadem uariis genuerunt uiscera fatis: discreuit mors saeua uiros, unumque relictum                  605 agnorunt miseri sublato errore parentes, aeternis causam lacrimis; tenet ille dolorem semper et amissum fratrem lugentibus offert. quorum alter mixtis obliquo pectine remis ausus Romanae Graia de puppe carinae                  610 iniectare manum; sed eam grauis insuper ictus amputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesit deriguitque tenens strictis inmortua neruis. creuit in aduersis uirtus: plus nobilis irae truncus habet fortique instaurat proelia laeua                  615 rapturusque suam procumbit in aequora dextram. haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto. iam clipeo telisque carens, non conditus ima puppe sed expositus fraternaque pectore nudo arma tegens, crebra confixus cuspide perstat                  620 telaque multorum leto casura suorum emerita iam morte tenet. tum uolnere multo effugientem animam lassos collegit in artus membraque contendit toto, quicumque manebat, sanguine et hostilem defectis robore neruis                   625 insiluit solo nociturus pondere puppem. strage uirum cumulata ratis multoque cruore plena per obliquum crebros latus accipit ictus et, postquam ruptis pelagus conpagibus hausit, ad summos repleta foros descendit in undas                  630 uicinum inuoluens contorto uertice pontum. aequora discedunt mersa diducta carina inque locum puppis cecidit mare. multaque ponto praebuit ille dies uarii miracula fati.      ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos                  635 adfixit Lycidan. mersus foret ille profundo, sed prohibent socii suspensaque crura retentant. scinditur auolsus, nec, sicut uolnere, sanguis emicuit lentus: ruptis cadit undique uenis, discursusque animae diuersa in membra meantis                  640 interceptus aquis. nullius uita perempti est tanta dimissa uia. pars ultima trunci tradidit in letum uacuos uitalibus artus; at tumidus qua pulmo iacet, qua uiscera feruent, haeserunt ibi fata diu, luctataque multum                  645 hac cum parte uiri uix omnia membra tulerunt.      dum nimium pugnax unius turba carinae incumbit prono lateri uacuamque relinquit, qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppis uersa caua texit pelagus nautasque carina,                  650 bracchia nec licuit uasto iactare profundo sed clauso periere mari. tunc unica diri conspecta est leti facies, cum forte natantem diuersae rostris iuuenem fixere carinae. discessit medium tam uastos pectus ad ictus,                   655 nec prohibere ualent obtritis ossibus artus quo minus aera sonent; eliso uentre per ora eiectat saniem permixtus uiscere sanguis. postquam inhibent remis puppes ac rostra reducunt, deiectum in pelagus perfosso pectore corpus                  660 uolneribus transmisit aquas. pars maxima turbae naufraga iactatis morti obluctata lacertis puppis ad auxilium sociae concurrit; at illis, robora cum uetitis prensarent altius ulnis nutaretque ratis populo peritura recepto,                  665 inpia turba super medios ferit ense lacertos. bracchia linquentes Graia pendentia puppe a manibus cecidere suis: non amplius undae sustinuere graues in summo gurgite truncos.      iamque omni fusis nudato milite telis                  670 inuenit arma furor: remum contorsit in hostem alter, at hi totum ualidis aplustre lacertis auolsasque rotant expulso remige sedes. in pugnam fregere rates. sidentia pessum corpora caesa tenent spoliantque cadauera ferro.                  675 multi inopes teli iaculum letale reuolsum uolneribus traxere suis et uiscera laeua oppressere manu, ualidos dum praebeat ictus sanguis et, hostilem cum torserit, exeat, hastam.      nulla tamen plures hoc edidit aequore clades                   680 quam pelago diuersa lues. nam pinguibus ignis adfixus taedis et tecto sulpure uiuax spargitur; at faciles praebere alimenta carinae nunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera. nec flammas superant undae, sparsisque per aequor                  685 iam ratibus fragmenta ferus sibi uindicat ignis. hic recipit fluctus, extinguat ut aequore flammas, hi, ne mergantur, tabulis ardentibus haerent. mille modos inter leti mors una timori est qua coepere mori. nec cessat naufraga uirtus:                  690 tela legunt deiecta mari ratibusque ministrant incertasque manus ictu languente per undas exercent; nunc, rara datur si copia ferri, utuntur pelago: saeuus conplectitur hostem hostis, et inplicitis gaudent subsidere membris                  695 mergentesque mori. pugna fuit unus in illa eximius Phoceus animam seruare sub undis scrutarique fretum, siquid mersisset harenis, et nimis adfixos unci conuellere morsus, adductum quotiens non senserat anchora funem.                  700 hic, ubi conprensum penitus deduxerat hostem, uictor et incolumis summas remeabat in undas; sed, se per uacuos credit dum surgere fluctus, puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit. hi super hostiles iecerunt bracchia remos                  705 et ratium tenuere fugam. non perdere letum maxima cura fuit: multus sua uolnera puppi adfixit moriens et rostris abstulit ictus.      stantem sublimi Tyrrhenum culmine prorae Lygdamus excussa Balearis tortor habenae                  710 glande petens solido fregit caua tempora plumbo. sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupit uincula, procurrunt oculi; stat lumine rapto attonitus mortisque illas putat esse tenebras. at postquam membris sensit constare uigorem                  715 'uos', ait 'o socii, sicut tormenta soletis, me quoque mittendis rectum conponite telis. egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnis bellorum casus. ingentem militis usum hoc habet ex magna defunctum parte cadauer:                  720 uiuentis feriere loco.' sic fatus in hostem caeca tela manu sed non tamen inrita mittit. excipit haec iuuenis generosi sanguinis Argus qua iam non medius descendit in ilia uenter, adiuuitque suo procumbens pondere ferrum.                  725 stabat diuersa uictae iam parte carinae infelix Argi genitor, non ille iuuentae tempore Phocaicis ulli cessurus in armis: uictum aeuo robur cecidit, fessusque senecta exemplum, non miles erat; qui funere uiso                  730 saepe cadens longae senior per transtra carinae peruenit ad puppim spirantisque inuenit artus. non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit, distentis toto riguit sed corpore palmis. nox subit atque oculos uastae obduxere tenebrae,                  735 et miserum cernens agnoscere desinit Argum. ille caput labens et iam languentia colla uiso patre leuat; uox faucis nulla solutas prosequitur, tacito tantum petit oscula uoltu inuitatque patris claudenda ad lumina dextram.                   740 ut torpore senex caruit uiresque cruentus coepit habere dolor, 'non perdam tempora' dixit 'a saeuis permissa deis, iugulumque senilem confodiam. ueniam misero concede parenti, Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi.                  745 nondum destituit calidus tua uolnera sanguis, semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes.' sic fatus, quamuis capulum per uiscera missi polluerit gladii, tamen alta sub aequora tendit praecipiti saltu: letum praecedere nati                  750 festinantem animam morti non credidit uni.      inclinant iam fata ducum, nec iam amplius anceps belli casus erat. Graiae pars maxima classis mergitur, ast aliae mutato remige puppes uictores uexere suos; naualia paucae                  755 praecipiti tenuere fuga. quis in urbe parentum fletus erat, quanti matrum per litora planctus! coniunx saepe sui confusis uoltibus unda credidit ora uiri Romanum amplexa cadauer, accensisque rogis miseri de corpore trunco                  760 certauere patres. at Brutus in aequore uictor primus Caesareis pelagi decus addidit armis. <div class="footer"> <a href="/lucan.html">Lucan</a> <a href="/index.html">The Latin Library</a> <a href="/classics.html">The Classics Page</a> </div> </BODY></HTML>

CINXE.COM

Lucan Liber III