CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hyw" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Մեքքա — Ուիքիփետիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Յունուար","Փետրուար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Յունիս","Յուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"336aa792-75d7-4ad9-943f-5721e8a5f185","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Մեքքա","wgTitle":"Մեքքա","wgCurRevisionId":212763,"wgRevisionId":212763,"wgArticleId":20452,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Pages with reference errors","Cite:Գոյություն չունեցող արգումենտներ օգտագործող կաղապարներով հոդվածներ","Webarchive template wayback links","Ուիքիփետիա:Ուիքիտուեալների աղբյուրներով հոդվածներ","Pages using ISBN magic links", "Wikipedia articles incorporating a citation from the 1911 Encyclopaedia Britannica with Wikisource reference","Բնակավայրեր այբբենական կարգով"],"wgPageViewLanguage":"hyw","wgPageContentLanguage":"hyw","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Մեքքա","wgRelevantArticleId":20452,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hyw","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hyw"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage", "wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q5806","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=[ "ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hyw&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hyw&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hyw&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Makkah_Montage.jpg/1200px-Makkah_Montage.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Makkah_Montage.jpg/800px-Makkah_Montage.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Makkah_Montage.jpg/640px-Makkah_Montage.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Մեքքա — Ուիքիփետիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hyw.m.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Ուիքիփետիա (hyw)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hyw.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hyw"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Ուիքիփետիա Atom սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Մեքքա rootpage-Մեքքա skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Հիմնական ընտրացանկ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">պահել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նաւարկութիւն </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB" title="Այցելել գլխաւոր էջը [z]" accesskey="z"><span>Գլխաւոր Էջ</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8"><span>Նոր էջեր</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելել պատահական էջ մը [x]" accesskey="x"><span>Պատահական էջ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցութիւն </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%BA%D5%A1%D5%BD" title="Նախագիծին մասին. ինչ կրնաս ընել, ուր կրնաս գտնել"><span>Զրուցարան</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Ուիքիին մէջ կատարուած վերջին փոփոխութիւններու ցանկը [r]" accesskey="r"><span>Վերջին փոփոխութիւնները</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Help:Contents" title="Գտնելու տեղը"><span>Օգնութիւն</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80_%D4%B7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Ուիքիփետիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hyw.svg" style="width: 7.5em; height: 1.0625em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hyw.svg" width="120" height="10" style="width: 7.5em; height: 0.625em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Որոնել</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ" aria-label="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Ուիքիփետիա կայքին մէջ [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Արտաքին տեսք</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=hyw.wikipedia.org&uselang=hyw" class=""><span>Նուիրել</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Կը քաջալերենք հաշիւ ստեղծել եւ անով մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ" class=""><span>Հաշիւ ստեղծել</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Կը քաջալերենք մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class=""><span>Մուտք գործել</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Անձնական գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=hyw.wikipedia.org&uselang=hyw"><span>Նուիրել</span></a></li><li id="pt-contribute" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Contribute"><span class="vector-icon mw-ui-icon-edit mw-ui-icon-wikimedia-edit"></span> <span>Contribute</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Կը քաջալերենք հաշիւ ստեղծել եւ անով մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Հաշիւ ստեղծել</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Կը քաջալերենք մուտք գործել համակարգ, թէեւ պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Մուտք գործել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing"><span>իմանալ ավելին</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n"><span>Քննարկել</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակութիւն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակութիւն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">պահել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Սկսիլ</div> </a> </li> <li id="toc-Պատմութիւն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմութիւն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Պատմութիւն</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Պատմութիւն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Պատմութիւն subsection</span> </button> <ul id="toc-Պատմութիւն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Վաղ_շրջանի_պատմութիւն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Վաղ_շրջանի_պատմութիւն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Վաղ շրջանի պատմութիւն</span> </div> </a> <ul id="toc-Վաղ_շրջանի_պատմութիւն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հնագոյն_յղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հնագոյն_յղումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Հնագոյն յղումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Հնագոյն_յղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Իսլամական_տեսակէտը" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Իսլամական_տեսակէտը"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Իսլամական տեսակէտը</span> </div> </a> <ul id="toc-Իսլամական_տեսակէտը-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Միջնադարեան_եւ_նոր_ժամանակներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Միջնադարեան_եւ_նոր_ժամանակներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Միջնադարեան եւ նոր ժամանակներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Միջնադարեան_եւ_նոր_ժամանակներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Թամուտեան_արձանագրութիւններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Թամուտեան_արձանագրութիւններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5</span> <span>Թամուտեան արձանագրութիւններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Թամուտեան_արձանագրութիւններ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Մեքքայի_նկարագրութիւնը_Իպն_Պաթութայի_կողմէ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Մեքքայի_նկարագրութիւնը_Իպն_Պաթութայի_կողմէ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.5.1</span> <span>Մեքքայի նկարագրութիւնը Իպն Պաթութայի կողմէ</span> </div> </a> <ul id="toc-Մեքքայի_նկարագրութիւնը_Իպն_Պաթութայի_կողմէ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մուհամմէտ_եւ_Մեքքայի_գրաւումը" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Մուհամմէտ_եւ_Մեքքայի_գրաւումը"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.6</span> <span>Մուհամմէտ եւ Մեքքայի գրաւումը</span> </div> </a> <ul id="toc-Մուհամմէտ_եւ_Մեքքայի_գրաւումը-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ուխտագնացութիւն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ուխտագնացութիւն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Ուխտագնացութիւն</span> </div> </a> <ul id="toc-Ուխտագնացութիւն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Կլիմայ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Կլիմայ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Կլիմայ</span> </div> </a> <ul id="toc-Կլիմայ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Տեսարժան_վայրեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Տեսարժան_վայրեր"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Տեսարժան վայրեր</span> </div> </a> <ul id="toc-Տեսարժան_վայրեր-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանօթագրութիւն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանօթագրութիւն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Ծանօթագրութիւն</span> </div> </a> <ul id="toc-Ծանօթագրութիւն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գրականութիւն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրականութիւն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Գրականութիւն</span> </div> </a> <ul id="toc-Գրականութիւն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակութիւն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Մեքքա</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 193 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-193" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">193 լեզու</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Meukah" title="Meukah – աչեհերեն" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Meukah" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="աչեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Mekka" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – շվեյցարական գերմաներեն" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mekka" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="շվեյցարական գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%8A%AB" title="መካ – ամհարերեն" lang="am" hreflang="am" data-title="መካ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ամհարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/A_Meca" title="A Meca – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="A Meca" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="Ընտրյալ հոդվածներ"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%83%D8%A9" title="مكة – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="مكة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%83%D8%A9" title="مكة – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="مكة" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%83%D9%87" title="مكه – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="مكه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BE" title="মক্কা – ասամերեն" lang="as" hreflang="as" data-title="মক্কা" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ասամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/La_Meca" title="La Meca – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="La Meca" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Макка – ավարերեն" lang="av" hreflang="av" data-title="Макка" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="ավարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="मक्का – ավադհի" lang="awa" hreflang="awa" data-title="मक्का" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="ավադհի" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/M%C9%99kk%C9%99" title="Məkkə – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Məkkə" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="مکه" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%99%D0%BA%D0%BA%D3%99" title="Мәккә – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Мәккә" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Mekkah" title="Mekkah – բալիերեն" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Mekkah" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="բալիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Meka" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Meka" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Мекка" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%BA%D0%B0" title="Мэка – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Мэка" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%B0" title="Мека – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Мека" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE_(%E0%A4%B6%E0%A4%B9%E0%A4%B0)" title="मक्का (शहर) – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="मक्का (शहर)" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A6%95%E0%A7%8D%E0%A6%95%E0%A6%BE" title="মক্কা – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মক্কা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%98%E0%BC%8B%E0%BD%81%E0%BC%8D" title="མ་ཁ། – տիբեթերեն" lang="bo" hreflang="bo" data-title="མ་ཁ།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="տիբեթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – բրետոներեն" lang="br" hreflang="br" data-title="Mekka" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="բրետոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Mekka" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Mokkah" title="Mokkah – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Mokkah" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Мекка" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/La_Meca" title="La Meca – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="La Meca" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Mecca" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Макка – չեչեներեն" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Макка" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="չեչեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – սեբուերեն" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Mecca" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="սեբուերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%95%DA%A9%DA%A9%DB%95" title="مەککە – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="مەککە" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Mekke" title="Mekke – ղրիմյան թուրքերեն" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Mekke" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="ղրիմյան թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Mekka" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Мекка" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Mecca" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Mekka" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Maka" title="Maka – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Maka" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Mekka" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Meka" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="मक्का – Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="मक्का" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="Ընտրյալ հոդվածներ"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%89%DE%A6%DE%87%DE%B0%DE%86%DE%A7" title="މައްކާ – դիվեհի" lang="dv" hreflang="dv" data-title="މައްކާ" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="դիվեհի" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%AD%CE%BA%CE%BA%CE%B1" title="Μέκκα – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Μέκκα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Mecca" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="Վիքիպեդիա:Լավ հոդվածներ"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Mekko" title="Mekko – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Mekko" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/La_Meca" title="La Meca – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="La Meca" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Meka" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Meka" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/La_Meca" title="La Meca – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="La Meca" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="مکه" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Mekka" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – վորո" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Meka" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="վորո" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – ֆարյորերեն" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Mekka" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="ֆարյորերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/La_Mecque" title="La Mecque – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="La Mecque" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – հյուսիսային ֆրիզերեն" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Mekka" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="հյուսիսային ֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/La_Meche" title="La Meche – ֆրիուլիերեն" lang="fur" hreflang="fur" data-title="La Meche" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="ֆրիուլիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – արևմտաֆրիզերեն" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Mekka" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="արևմտաֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Meice" title="Meice – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Meice" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%A5%E5%8A%A0" title="麥加 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="麥加" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – շոտլանդական գաելերեն" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Mecca" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="շոտլանդական գաելերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/A_Meca" title="A Meca – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="A Meca" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/M%C3%A9ka" title="Méka – գուարանի" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Méka" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="գուարանի" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gor mw-list-item"><a href="https://gor.wikipedia.org/wiki/Mekkah" title="Mekkah – գորոնտալո" lang="gor" hreflang="gor" data-title="Mekkah" data-language-autonym="Bahasa Hulontalo" data-language-local-name="գորոնտալո" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Hulontalo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%BC%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%BA%F0%90%8C%BA%F0%90%8C%B0" title="𐌼𐌰𐌹𐌺𐌺𐌰 – գոթերեն" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌼𐌰𐌹𐌺𐌺𐌰" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="գոթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AA%95%E0%AB%8D%E0%AA%95%E0%AA%BE" title="મક્કા – գուջարաթի" lang="gu" hreflang="gu" data-title="મક્કા" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="գուջարաթի" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Makkah" title="Makkah – հաուսա" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Makkah" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="հաուսա" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – հավայիերեն" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Meka" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="հավայիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%9B%D7%94" title="מכה – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="מכה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE_(%E0%A4%B6%E0%A4%B9%E0%A4%B0)" title="मक्का (शहर) – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मक्का (शहर)" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Makka" title="Makka – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Makka" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Meka" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – վերին սորբերեն" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Mekka" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="վերին սորբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Mekka" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Մեքքա – հայերեն" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մեքքա" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="հայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – ինտերլինգուա" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Mecca" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ինտերլինգուա" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Makkah" title="Makkah – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Makkah" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – ինտերլինգուե" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Mekka" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="ինտերլինգուե" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – իլոկերեն" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Meka" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="իլոկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Макка – ինգուշերեն" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Макка" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ինգուշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – իդո" lang="io" hreflang="io" data-title="Meka" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="իդո" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Mekka" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/La_Mecca" title="La Mecca – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="La Mecca" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A1%E3%83%83%E3%82%AB" title="メッカ – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="メッカ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Meka" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/makax" title="makax – լոժբան" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="makax" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="լոժբան" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Mekah" title="Mekah – ճավայերեն" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Mekah" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ճավայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%90" title="მექა – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მექა" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Mekke" title="Mekke – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Mekke" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – կաբիլերեն" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Mekka" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="կաբիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Maka" title="Maka – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Maka" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Mokkah" title="Mokkah – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Mokkah" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B5" title="Мекке – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Мекке" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%98%E1%9F%89%E1%9E%B7%E1%9E%80%E1%9E%80%E1%9E%B6" title="ម៉ិកកា – քմերերեն" lang="km" hreflang="km" data-title="ម៉ិកកា" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="քմերերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%86%E0%B2%95%E0%B3%8D%E0%B2%95%E0%B2%BE" title="ಮೆಕ್ಕಾ – կաննադա" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಮೆಕ್ಕಾ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="կաննադա" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A9%94%EC%B9%B4" title="메카 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="메카" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%A9%DB%81%D9%95" title="مکہٕ – քաշմիրերեն" lang="ks" hreflang="ks" data-title="مکہٕ" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="քաշմիրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Meke" title="Meke – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Meke" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – կոռներեն" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Mekka" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="կոռներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%B5" title="Меке – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Меке" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Mecca" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – լյուքսեմբուրգերեն" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Mekka" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="լյուքսեմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Макка – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Макка" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – լեզգիերեն" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Мекка" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="լեզգիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – լիմբուրգերեն" lang="li" hreflang="li" data-title="Mekka" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="լիմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Mecca" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/La_Meca" title="La Meca – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="La Meca" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Meka" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Meka" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – մադուրերեն" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Mekka" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="մադուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Meka_(Arabia_Saodita)" title="Meka (Arabia Saodita) – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Meka (Arabia Saodita)" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Makah" title="Makah – մինանգկաբաու" lang="min" hreflang="min" data-title="Makah" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="մինանգկաբաու" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="Վիքիպեդիա:Լավ հոդվածներ"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%B0" title="Мека – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Мека" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="Ընտրյալ հոդվածներ"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B4%95%E0%B5%8D%E0%B4%95" title="മക്ക – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മക്ക" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Мекка" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%A6%EA%AF%9B%EA%AF%80%EA%AF%A5" title="ꯃꯦꯛꯀꯥ – մանիպուրի" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯦꯛꯀꯥ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="մանիպուրի" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="मक्का – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मक्का" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Makkah" title="Makkah – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Makkah" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – մալթայերեն" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Mekka" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="մալթայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Meca" title="Meca – միրանդերեն" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Meca" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="միրանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%80%E1%80%B9%E1%80%80%E1%80%AC%E1%80%9F%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BC%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B7%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA" title="မက္ကာဟ်မြို့တော် – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="မက္ကာဟ်မြို့တော်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0_%D0%BE%D1%88" title="Мекка ош – էրզյա" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Мекка ош" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="էրզյա" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه – մազանդարաներեն" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="مکه" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="մազանդարաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Mekka" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="मक्का – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मक्का" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A4%95%E0%A5%8D%E0%A4%95%E0%A4%BE" title="मक्का – նեվարերեն" lang="new" hreflang="new" data-title="मक्का" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="նեվարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mekka" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Mekka" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Mekka" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%A1%DF%9E%DF%8A%DF%AB" title="ߡߞߊ߫ – նկո" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߡߞߊ߫" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="նկո" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – նյանջա" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Mecca" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="նյանջա" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/La_M%C3%A8ca" title="La Mèca – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="La Mèca" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%C3%A6" title="Меккæ – օսերեն" lang="os" hreflang="os" data-title="Меккæ" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="օսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%B1%E0%A8%95%E0%A8%BE" title="ਮੱਕਾ – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੱਕਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – պամպանգաերեն" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Meka" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="պամպանգաերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – պապյամենտո" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Mekka" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="պապյամենտո" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/El_M%C3%A8ke" title="El Mèke – պիկարդերեն" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="El Mèke" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="պիկարդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Meka" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Mekka" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/La_M%C3%ABcca" title="La Mëcca – պիեմոնտերեն" lang="pms" hreflang="pms" data-title="La Mëcca" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="պիեմոնտերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%A9%DB%81" title="مکہ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="مکہ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Meca" title="Meca – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Meca" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Makka" title="Makka – կեչուա" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Makka" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="կեչուա" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Mecca" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/%27A_Mecca" title="'A Mecca – Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="'A Mecca" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Мекка" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – ռուսիներեն" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Мекка" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ռուսիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – յակուտերեն" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Мекка" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="յակուտերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A2%E1%B1%9A%E1%B1%A0%E1%B1%A0%E1%B1%9F" title="ᱢᱚᱠᱠᱟ – սանտալի" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱢᱚᱠᱠᱟ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="սանտալի" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – սիցիլիերեն" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Mecca" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="սիցիլիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Mecca" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%AA%D9%88" title="مڪو – սինդհի" lang="sd" hreflang="sd" data-title="مڪو" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="սինդհի" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Meka" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Makka" title="Makka – տաշելհիթ" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Makka" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="տաշելհիթ" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B6%9A%E0%B7%8A%E0%B6%9A%E0%B6%B8" title="මක්කම – սինհալերեն" lang="si" hreflang="si" data-title="මක්කම" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="սինհալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Mecca" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Mekka" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%A9%DB%81" title="مکہ – Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="مکہ" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Meka" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Makka" title="Makka – սոմալիերեն" lang="so" hreflang="so" data-title="Makka" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="սոմալիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Meka" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%B0" title="Мека – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Мека" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Mekah" title="Mekah – սունդաներեն" lang="su" hreflang="su" data-title="Mekah" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="սունդաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Mecka" title="Mecka – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Mecka" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Makka" title="Makka – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Makka" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Mekka" title="Mekka – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Mekka" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AE%95%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%BE" title="மக்கா – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="மக்கா" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%95%E0%B0%BE" title="మక్కా – թելուգու" lang="te" hreflang="te" data-title="మక్కా" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="թելուգու" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Макка – տաջիկերեն" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Макка" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="տաջիկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%81%E0%B8%B0%E0%B8%AE%E0%B9%8C" title="มักกะฮ์ – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="มักกะฮ์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Mekge" title="Mekge – թուրքմեներեն" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Mekge" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="թուրքմեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Meka" title="Meka – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Meka" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/M%C9%99kk%C9%99" title="Məkkə – թալիշերեն" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Məkkə" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="թալիշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Mekke" title="Mekke – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Mekke" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%99%D0%BA%D0%BA%D3%99" title="Мәккә – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Мәккә" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%95%D9%83%D9%83%DB%95" title="مەككە – ույղուրերեն" lang="ug" hreflang="ug" data-title="مەككە" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ույղուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D0%BA%D0%BA%D0%B0" title="Мекка – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Мекка" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DA%A9%DB%81" title="مکہ – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="مکہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Makka" title="Makka – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Makka" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/%C5%81a_Meca" title="Ła Meca – վենետերեն" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Ła Meca" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="վենետերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Mekk" title="Mekk – վեպսերեն" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Mekk" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="վեպսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Mecca" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/M%C3%A4kk%C3%A4" title="Mäkkä – վոլապյուկ" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Mäkkä" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="վոլապյուկ" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Mecca" title="Mecca – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Mecca" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%A6%E5%8A%A0" title="麦加 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="麦加" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%90" title="მექა – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="მექა" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%A2%D7%A7%D7%90" title="מעקא – իդիշ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מעקא" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="իդիշ" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/M%E1%BA%B9%CC%81kk%C3%A0" title="Mẹ́kkà – յորուբա" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Mẹ́kkà" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="յորուբա" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%8E%E2%B4%B0%E2%B4%BD%E2%B4%BD%E2%B4%B0" title="ⵎⴰⴽⴽⴰ – ընդհանուր մարոկյան թամազիղտ" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵎⴰⴽⴽⴰ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="ընդհանուր մարոկյան թամազիղտ" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%A5%E5%8A%A0" title="麥加 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="麥加" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%A5%E5%8A%A0" title="麥加 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="麥加" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Makka" title="Makka – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Makka" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E9%BA%A5%E5%8A%A0" title="麥加 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="麥加" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5806#sitelinks-wikipedia" title="‎Խմբագրել միջլեզուական յղումները" class="wbc-editpage">Խմբագրել յղումները</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անուանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Տեսնել բովանդակութեան էջը [c]" accesskey="c"><span>Էջ</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Բովանդակութեան էջի քննարկում (էջը գոյութիւն չունի) [t]" accesskey="t"><span>Քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Արեւմտահայերէն</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Տեսնուած"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=history" title="Այս էջի նախորդ խմբագրումները [h]" accesskey="h"><span>Տեսնել պատմութիւնը</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">պահել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=history"><span>Տեսնել պատմութիւնը</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընհդանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" title="Այս էջին յղուող բոլոր ուիքի էջերու ցանկը [j]" accesskey="j"><span>Այստեղ յղող էջեր</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1" rel="nofollow" title="Այս էջին կապուած էջերուն վերջին փոփոխութիւնները [k]" accesskey="k"><span>Առնչուող փոփոխութիւններ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր յատուկ էջերու ցանկ [q]" accesskey="q"><span>Յատուկ էջեր</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&oldid=212763" title="Էջի այս տարբերակին մնայուն յղումը"><span>Մնայուն յղում</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին"><span>‎Էջի մասին տեղեկութիւն</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&id=212763&wpFormIdentifier=titleform" title="Այս էջը մէջբերելու մասին տեղեկութիւն"><span>Մէջբերել այս էջը</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhyw.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25A5%25D6%2584%25D6%2584%25D5%25A1"><span>Ստանալ կարճացած URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhyw.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2584%25D5%25A5%25D6%2584%25D6%2584%25D5%25A1"><span>QR քոտը ներբեռնել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտածել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1"><span>Գիրք ստեղծել</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=show-download-screen"><span>Ներբեռնել որպէս PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&printable=yes" title="Այս էջին տպագրելի տարբերակը [p]" accesskey="p"><span>Տպագրելի տարբերակ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագիծերու մէջ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Mecca" hreflang="en"><span>Ուիքիպահեստ</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q5806" title="Յղում տուեալներու աղբիւրի համապատասխան գրառման [g]" accesskey="g"><span>Ուիքիտուեալների տարր</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">պահել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint"></div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hyw" dir="ltr"><table class="infobox infobox vcard" style="width:22em;background:#fafafa;border:1px solid #bbb; width:150px; text-align:center;"><tbody><tr><th colspan="2" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;text-align:center;font-size:10px">Բնակավայր</th></tr><tr><td colspan="2" class="fn org" style="text-align:center;border:solid #bbb; border-width:1px 0; width:100%; background: #eaecf0; font-weight:800;Մայ"> <big>Մեքքա</big></td></tr><tr><td colspan="2" class="fn org" style="text-align:center;border:solid #bbb; border-width:1px 0; width:100%; background: #eaecf0; font-weight:800;Մայ"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P1705[LANGUAGE!:HYW][LANGUAGE!:HY]" data-wikidata-claim-id="Q5806$2291F92B-DBDF-46AA-83FE-54FE0FB40921"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Արաբերէն">արաբերէն</a>՝ <span lang="ar">مكة المكرمة</span>‎</span></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P18" data-wikidata-claim-id="Q5806$8a8e0126-4469-6ee6-9d74-03562ebc1b4d"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><span typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Makkah_Montage.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Makkah_Montage.jpg/320px-Makkah_Montage.jpg" decoding="async" width="320" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Makkah_Montage.jpg/480px-Makkah_Montage.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Makkah_Montage.jpg/640px-Makkah_Montage.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a></span></span></span><div style="border:solid #eaecf0; border-width:1px 0;width:100%;font-weight:800"></div></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;">Երկիր</th><td style="text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P17" data-wikidata-claim-id="q5806$FA2178AA-67AF-4E10-A572-22B33B000C42"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Saudi_Arabia.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/20px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/30px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/40px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <span class="country-name"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A7%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%AB%D5%A1" title="Սէուտական Արաբիա">Սէուտական Արաբիա</a></span><sup id="cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q265049">archINFORM<span_class="wef_low_priority_links">_—_1994.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a></div>_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q265049">archINFORM<span_class="wef_low_priority_links">_—_1994.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a></div>-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P6" data-wikidata-claim-id="Q5806$6dafb7f9-4231-2293-cc42-e11f49948d26"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q371263" class="extiw" title="d:Q371263">Khalid bin Faisal Al Saud</a><span class="wikidata-missing-label" style="border-bottom: 1px dotted; cursor: help; white-space: nowrap" title="Վիքիդատայում այս տարրը չունի հայերեն նկարագրություն: Դուք կարող եք օգնել՝ նշելով տարրի հայերեն թարգմանությունը:">?</span></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;">Տարածութիւն</th><td style="text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> 760 քմ²</td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;">ԲԾՄ</th><td style="text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> 277±1 մեթր</td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;">Բնակչութիւն</th><td style="text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P1082" data-wikidata-claim-id="Q5806$14ce558a-4a9d-27d6-01eb-91ef1c13ab0a"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">2 427 924 մարդ</span> (<span class="wikidata-snak" data-wikidata-hash="2158d4b68f82b8f36f47c98bd3609a99913faa59"><span style="white-space:nowrap;"><a href="/w/index.php?title=2022_%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="2022 թուական (էջը գոյութիւն չունի)">2022</a></span></span>)<sup id="cite_ref-[https://portal.saudicensus.sa/portal/public/1/15/45_Saudi_Census_2022]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q20423308|General_Authority_for_Statistics]],_2023.</span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20423308"></a></div>_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-[https://portal.saudicensus.sa/portal/public/1/15/45_Saudi_Census_2022]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q20423308|General_Authority_for_Statistics]],_2023.</span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20423308"></a></div>-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;">Ժամային գօտի</th><td style="text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P421" data-wikidata-claim-id="q5806$719AF002-5836-40D0-8B80-F1338D3442CB"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q6760" class="extiw" title="d:Q6760">UTC+3։00</a></span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;">Հեռախօսային ցուցանիշ</th><td style="text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P473" data-wikidata-claim-id="q5806$717D5E31-D5FF-4CE4-85E8-2E53968587E0"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak">1</span></span></td></tr><tr><th scope="row" style="background: #eaecf0;width:30%;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;">Պաշտօնական կայքէջ</th><td style="text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"> <span class="wikidata-claim" data-wikidata-property-id="P856" data-wikidata-claim-id="Q5806$14e93f46-42c5-e082-57ba-e141debbed5c"><span class="wikidata-snak wikidata-main-snak"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hmm.gov.sa/">hmm.gov.sa</a></span></span></td></tr><tr><td colspan="2" style="text-align:center;text-align:left;padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;"></td></tr></tbody></table> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mecca.JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Mecca.JPG/220px-Mecca.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Mecca.JPG/330px-Mecca.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Mecca.JPG/440px-Mecca.JPG 2x" data-file-width="4608" data-file-height="3456" /></a><figcaption>Ալ Հարամ մզկիթը եւ <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%A1%D5%BA%D5%A1" title="Քաապա">Քաապան</a></figcaption></figure> <p><b>Մեքքա</b> ( <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Արաբերէն">արաբերէն</a>՝ <span lang="ar">مكة</span>‎), քաղաք <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" title="Արաբական թերակղզի">Արաբական թերակղզիին</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%AA%D5%A1%D5%A6" title="Հիժազ">Հիժազ</a> շրջանին մէջ։ Մեքքա նաեւ Մաքքա վարչական շրջանին մայրաքաղաքն է։ Քաղաքը կը գտնուի <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A5%D5%BF%D5%BF%D5%A1" title="Ժետտա">Ժետտա</a> 70 Քմ, իսկ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Մատինա">Մատինայէն</a> 340 Քմ հեռաւորութեան վրայ եւ ունի ծովու մակերեսէն շուրջ 277 մեթր բարձրութիւն։ 2012-ի տուեալներով քաղաքին բնակչութիւնը շուրջ 2 միլիոն էր, հակառակ անոր, որ այցելուներուն այս թիւը կ'եռապատկուի ամէն տարի «հաժ»ի շրջանին, որ տեղի կ'ունենայ <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Իսլամութիւն">իսլամական</a> լուսնային օրացոյցին 12-րդ ամիսը։ </p><p>Իբրեւ իսլամութեան հիմնադիր Մուհամմէտին ծննդավայրը, ինչպէս նաեւ Մուհամմէտին առաջին յայտնութեան վայրը (յատկապէս Մեքքայէն 3 Քմ հեռաւորութեան վրայ գտնուող քարանձաւը)<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>՝ Մեքքա իսլամական աշխարհին<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ամէնէն սուրբ քաղաքը կը համարուի, եւ ուխտագնացութիւնը դէպի այս քաղաքը, որ կը կոչուի «հաժ», պարտադիր է բոլոր իսլամներուն համար։ Մեքքայի մէջ կը գտնուի <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%A1%D5%BA%D5%A1" title="Քաապա">Քաապան</a>, որ մեծամասնութեան կողմէ կը համարուի իսլամական կրօնին ամէնէն կարեւոր սրբավայրերէն մէկը. անիկա նաեւ ուղենիշ մը կը համարուի իսլամներուն համար (Կիպլա, որ կը սահմանէ, թէ դէպի ո՛ր ուղղութեամբ պէտք է աղօթեն իսլամները)։ Մեքքան երկար ատեն ղեկավարած են Մուհամմէտի ժառանգորդները, շերիֆները, որոնք հանդէս եկած են ե՛ւ իբրեւ անկախ ղեկավարներ, ե՛ւ իբրեւ ենթակայ խմբաւորումներ։ 1925-ին քաղաքը գրաւուած է Իպն Սաուտի կողմէ։ Ժամանակի ընթացքին Մեքքան ինչպէս չափերով, այնպէս ալ ենթակառուցուածքներով բաւականին ընդլայնուած է։ Հոս կը գտնուի Ապրաժ ալ-Պայթը, որ աշխարհի չորրորդ ամէնէն բարձր շինութիւնն է, իսկ իր զբաղեցուցած տարածքին մեծութեամբ՝ երրորդը։ Ընդլայնման աշխատանքներուն ընթացքին Մեքքա կորսնցուցած է որոշ պատմական եւ հնագիտական արժէք ներկայացնող կառոյցներ, օրինակ՝ Աժյատ ամրոցը<sup id="cite_ref-independent_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-independent-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Այսօր Մեքքա կ'այցելէ տարեկան 15 միլիոն իսլամ, որոնցմէ են՝ «հաժ»ի ընթացքին այցելող քանի մը միլիոն իսլամները<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Ի դէպ ոչ իսլամներուն արգիլուած է մտնել քաղաք<sup id="cite_ref-peters_206_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-peters_206-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Իսլամութեան գլխաւոր օրէնքներէն մէկն այն է, որ իսլամները, աշխարհի որ ծագին ալ ըլլան, աղօթելու ատեն միշտ իրենց երեսը պէտք է դարձնեն Մեքքայի կողմը։ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Պատմութիւն"><span id=".D5.8A.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6"></span>Պատմութիւն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=1" title=" Խմբագրել <Պատմութիւն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Պատմութիւն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Վաղ_շրջանի_պատմութիւն"><span id=".D5.8E.D5.A1.D5.B2_.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.AB_.D5.BA.D5.A1.D5.BF.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6"></span>Վաղ շրջանի պատմութիւն</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=2" title=" Խմբագրել <Վաղ շրջանի պատմութիւն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Վաղ շրջանի պատմութիւն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մեքքայի վաղ շրջանի պատմութիւնը մշտական բանավէճի առարկայ է այն պատճառով, որ մինչեւ իսլամութեան վերելքը անոր մասին որեւէ յիշատակումներ չեն եղած հնագոյն գրականութեան մէջ:<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ք.Ա. 106-ին Հռոմէական կայսրութիւնը իր տիրապետութեան տակ կ'առնէ Հիժազը<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, ինչպէս նաեւ Հըժրան (այժմ ծանօթ է Մատային Սալեհ անունով), որ կը գտնուի Մեքքայէն հիւսիս։ Հակառակ անոր, որ Արեւմտեան Արաբիոյ մասին մանրամասն նկարագրութիւնները ներկայացուած էին Հռոմի, օրինակ՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D6%80%D5%B8%D5%AF%D5%B8%D5%BA%D5%AB%D5%B8%D5%BD_%D4%BF%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պրոկոպիոս Կեսարացի (էջը գոյութիւն չունի)">Պրոկոպիոսի</a> կողմէ, ուխտագնացութեան կամ առեւտուրի կեդրոն Մեքքայի մասին որեւէ յիշատակութիւն չկայ<sup id="cite_ref-ReferenceA_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Մեքքայի մասին առաջին յիշատակումը օտարալեզու գրականութեան մէջ, աւելի ճշգրիտ բիւզանդա-արաբական ժամանակագրութեան մէջ, կը վերաբերի Ք.Ա. 741-ին, հակառակ անոր, որ հեղինակը Մեքքան կը յիշատակէ <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետքի մէջ</a> եւ ոչ թէ Հիժազի<sup id="cite_ref-ReferenceA_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceA-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Հռոմէական, պարսկական եւ հնդկական աղբիւրներուն մէջ պատմական յիշատակութեան չգոիւթեան, ինչպէս նաեւ անհիւրընկալ մթնոլորտին պատճառով,<sup id="cite_ref-ReferenceB_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceB-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> պատմաբանները, անոնց մէջ ներառեալ Փաթրիսիա Քրաուն եւ Թոմ Հոլլանտ, կասկածի տակ կը դնեն Մեքքայի՝ պատմական մեծ առեւտուրի կեդրոն ըլլալու փաստը<sup id="cite_ref-ReferenceB_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-ReferenceB-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հնագոյն_յղումներ"><span id=".D5.80.D5.B6.D5.A1.D5.A3.D5.B8.D5.B5.D5.B6_.D5.B5.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Հնագոյն յղումներ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=3" title=" Խմբագրել <Հնագոյն յղումներ> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Հնագոյն յղումներ"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Յոյն պատմաբան <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A7%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D5%8D%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թէոդորոս Սիկիլիացի (էջը գոյութիւն չունի)">Թէոդորոս Սիկիլիացի</a> «Պիպլիոթեքա հիսթորիքա» գործին մէջ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B2%D5%A6%D5%AB" title="Արաբական թերակղզի">Արաբիոյի</a> սրբավայրին մասին խօսելու ատեն գրած է. «Եւ այնտեղ կը գտնուէր տաճար մը, որ բոլոր արաբներուն համար սրբազան է եւ չափազանց յարգուած»<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Ենթադրութիւններ կան, որ խօսքը Մեքքայի մէջ Քաապայի մասին է։ Այնուամենայնիւ, Թէոդորոսի յիշատակութեան համաձայն այդ տաճարը կը գտնուի Արաբիոյ հիւսիս արեւմտեան հատուածին մէջ՝ <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%A9%D6%80%D5%A1" class="mw-redirect" title="Փաթրա">Փեթրա</a>յի եւ նախկին <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%B8%D5%B5_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%82%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նապաթիոյ թագաւորութեան (էջը գոյութիւն չունի)">Նապաթիոյ թագաւորութեան</a> մօտակայքը<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p><a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%BF%D5%B2%D5%B8%D5%B4%D5%A7%D5%B8%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պտղոմէոս (էջը գոյութիւն չունի)">Պտղոմէոս</a> Արաբիոյ մէջ կը յիշատակէ 50 քաղաքի անուն, որոնցմէ մէկը կը կոչուի «Մաքորապա»։ Ենթադրութիւններ կան, որ խօսքը հաւանաբար Մեքքայի մասին է, սակայն որեւէ համոզիչ բացատրութիւն չկայ, թէ ինչպէս երկու անունները կապուած են իրարու հետ<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 192px"> <div class="thumb" style="width: 190px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Adriaan-Reland-Verhandeling-van-de-godsdienst-der-Mahometaanen_MG_0723.tif" class="mw-file-description" title="Մեքքան 1718-ին"><img alt="Մեքքան 1718-ին" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Adriaan-Reland-Verhandeling-van-de-godsdienst-der-Mahometaanen_MG_0723.tif/lossy-page1-285px-Adriaan-Reland-Verhandeling-van-de-godsdienst-der-Mahometaanen_MG_0723.tif.jpg" decoding="async" width="190" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Adriaan-Reland-Verhandeling-van-de-godsdienst-der-Mahometaanen_MG_0723.tif/lossy-page1-427px-Adriaan-Reland-Verhandeling-van-de-godsdienst-der-Mahometaanen_MG_0723.tif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Adriaan-Reland-Verhandeling-van-de-godsdienst-der-Mahometaanen_MG_0723.tif/lossy-page1-569px-Adriaan-Reland-Verhandeling-van-de-godsdienst-der-Mahometaanen_MG_0723.tif.jpg 2x" data-file-width="5346" data-file-height="3384" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Մեքքան 1718-ին</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 184.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 182.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mecca-1850.jpg" class="mw-file-description" title="Մեքքան 1778-ին"><img alt="Մեքքան 1778-ին" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Mecca-1850.jpg/274px-Mecca-1850.jpg" decoding="async" width="183" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Mecca-1850.jpg/411px-Mecca-1850.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Mecca-1850.jpg/548px-Mecca-1850.jpg 2x" data-file-width="593" data-file-height="390" /></a></span></div> <div class="gallerytext">Մեքքան 1778-ին</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 188px"> <div class="thumb" style="width: 186px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mecca1880s.jpg" class="mw-file-description" title="1880-ական թուականներու վերջը"><img alt="1880-ական թուականներու վերջը" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mecca1880s.jpg/279px-Mecca1880s.jpg" decoding="async" width="186" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mecca1880s.jpg/418px-Mecca1880s.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Mecca1880s.jpg/557px-Mecca1880s.jpg 2x" data-file-width="897" data-file-height="580" /></a></span></div> <div class="gallerytext">1880-ական թուականներու վերջը</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 172px"> <div class="thumb" style="width: 170px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Makkah-1910.jpg" class="mw-file-description" title="1910-ին"><img alt="1910-ին" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Makkah-1910.jpg/255px-Makkah-1910.jpg" decoding="async" width="170" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Makkah-1910.jpg/383px-Makkah-1910.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/25/Makkah-1910.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="353" /></a></span></div> <div class="gallerytext">1910-ին</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 172px"> <div class="thumb" style="width: 170px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mecca_view.jpg" class="mw-file-description" title="1910-ին ուխտաւորները Քաապայի մօտ"><img alt="1910-ին ուխտաւորները Քաապայի մօտ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Mecca_view.jpg/255px-Mecca_view.jpg" decoding="async" width="170" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Mecca_view.jpg/382px-Mecca_view.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Mecca_view.jpg/509px-Mecca_view.jpg 2x" data-file-width="872" data-file-height="617" /></a></span></div> <div class="gallerytext">1910-ին ուխտաւորները <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%A1%D5%BA%D5%A1" title="Քաապա">Քաապայի</a> մօտ</div> </li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Իսլամական_տեսակէտը"><span id=".D4.BB.D5.BD.D5.AC.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D5.A1.D5.AF.D5.A7.D5.BF.D5.A8"></span>Իսլամական տեսակէտը</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=4" title=" Խմբագրել <Իսլամական տեսակէտը> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Իսլամական տեսակէտը"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Իսլամական տեսակէտին համաձայն, Մեքքայի պատմութեան սկիզբը կապուած է Իսմայիլի ժառանգորդներուն հետ։ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D4%BF%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հին Կտակարան (էջը գոյութիւն չունի)">Հին կտակարանի</a> <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%B2%D5%B4%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սաղմոսարան (էջը գոյութիւն չունի)">Սաղմոսներու</a> գլուխ ՁԴ 3-6 տողերուն մէջ կը յիշատակուի Պաքքայի հովիտ ուխտագնացութեան մասին, զոր իսլամները կը դիտարկեն իբրեւ Մեքքայի անուան յիշատակութիւն՝ Պաքքահ ձեւով, ինչպէս <a href="/w/index.php?title=%D5%82%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ղուրան (էջը գոյութիւն չունի)">Ղուրանի</a> 3-րդ սուրայի 96-րդ տողին մէջ։ Ժամանակին, Ե. դարուն Քաապան համարուած է Արաբիոյ հեթանոս ցեղերու աստուածապաշտութեան կեդրոնը։ Մեքքայի ամէնէն կարեւոր հեթանոս աստուածութիւնը Հուպալը եղած է, ուր տարածում գտած է կառավարող Քուրէյշ ցեղին կողմէ եւ շարունակած է պահպանուիլ մինչեւ Է. դար։ </p><p>Պատրիարքներու ամարական միտրաշի ժամանակագրութեան համաձայն, որ կը թուագրուի շուրջ Ք.Ե. Ժ.- դարուն, Մեքքա հիմնադրուած է Իսմայիլի անդրանիկ որդիին՝ Նեպայոթի որդիներուն կողմէ<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Ե. դարուն Քուրէյշ ցեղը իր տիրապետութեան տակ կ'առնէ Մեքքան: Քուրէյշ ցեղը կը դառնայ հմուտ առեւտրական եւ վաճառական։ Զ. դարուն Քուրէյշցիք կը սկսին իրենց մասնակցութիւնը բերել շահութաբեր համեմունքներու առեւտուրին, քանի որ այլ վայրերու մէջ ընթացող ճակատամարտերը առեւտրական ուղիները վտանգաւոր ծովային ճամբաներէն կը շեղէին դէպի աւելի անվտանգ ցամաքային ուղիներ։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%AB%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Բիւզանդական Կայսրութիւն">Բիւզանդական կայսրութիւնը</a> նախապէս կը հսկէր <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D4%BE%D5%B8%D5%BE" title="Կարմիր Ծով">Կարմիր ծովուն</a> վրայ, սակայն ծովահենութիւնը աստիճանաբար կ'աճէր։ Մէկ այլ ճամբայ, որ կ'անցնէր <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D6%81_%D4%BE%D5%B8%D6%81" title="Պարսից Ծոց">Պարսից ծոցէն</a> <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%AB%D5%BD_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Տիգրիս (գետ)">Տիգրիս</a> եւ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%83%D6%80%D5%A1%D5%BF_%D5%A3%D5%A5%D5%BF" title="Եփրատ գետ">Եփրատ</a>, կը գտնուէր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանեան Պարսկաստան">Սասանեան կայսրութեան</a> կողմէ շահագործման վտանգի տակ, ինչպէս նաեւ շարունակ կը քանդուէր լահմիտներու, ղազանիտներու եւ <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A7%D5%A1-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հռոմէա-պարսկական Պատերազմներ">հռոմէ-ապարսկական պատերազմներու</a> պատճառով։ Մեքքա իբրեւ առեւտրական քաղաք իր հռչակով կը գերազանցէր <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%A9%D6%80%D5%A1" class="mw-redirect" title="Փաթրա">Փեթրա</a> եւ <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%A1" title="Փալմիրա">Փալմիրա</a> քաղաքները<sup id="cite_ref-EIE_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-EIE-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-lapidus-14_24-0" class="reference"><a href="#cite_note-lapidus-14-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Սասանեանները, սակայն, ոչ միշտ սպառնալիք եղած են Մեքքայի համար. Ք.Ա. 575-ին անոնք պաշտպանած են Մեքքան Աքսում թագաւորութեան նուաճումներէն<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Հարաւային Արաբիոյ ցեղերը օգնութեան խնդրանքով դիմած են պարսից արքայ Խոսրով Ա.-ին, որուն ի պատասխան պարսից արքան հետեւակով գացած է Արաբիոյ հարաւը, իսկ նաւատորմով՝ Մեքքա։ Պարսկական միջամտութիւնը թոյլ չէ տուած քրիստոնեաներուն տարածուելու դէպի Արաբիոյի արեւելեան շրջանները, խոչընդոտելով այդ օրերուն Քուրէյշ ցեղին մէջ գտնուող 6 տարեկան Մուհամմէտին դաստիարակութիւնը «խաչի նշանին տակ»։ </p><p>Մինչ Զ. դարու կէսերը, հիւսիսային Արաբիոյ մէջ երեք մեծ բնակավայրեր կային, որոնք տեղակաիւած էին Կարմիր ծովու ափերուն՝ ծովու եւ արեւելեան բարձր լեռներու միջեւ բնակելի հատուածներու մէջ։ Հակառակ անոր, որ Մեքքայի շրջակայքը գտնուող տարածքը բերրի չէր, սակայն անիկա կը համարուէր այս երեք բնակավայրերէն ամէնէն հարուստը՝ առատ ջրային պաշարներով հանրահայտ Զամզամ ջրհորին եւ իր դիրքին շնորհիւ՝ գտնուելով մեծ կարաւանային ճամբաներու խաչմերուկին։ </p><p>Արաբական թերակղզիին դիրքը եւ ծանր պայմանները կը նշանակէին, որ տեղի ցեղերուն միջեւ մշտական հակամարտութիւնները անխուսափելի էին։ Սակայն ամէն տարի անոնք զինադադար կը յայտարարէին, որպէսզի Մեքքա ուխտագնացութեան երթային։ Մինչեւ Է. դար այս ճանապարհորդութիւնը հեթանոս արաբներուն համար կրօնական ենթիմաստ մը ունէր, որոնք այս սրբավայրը կ'երթային յարգանքի տուրք մատուցելու եւ Զամզամ ջրհորէն ջուր խմելու։ Միաժամանակ ասիկա այն ժամանակահատուածն էր, երբ բոլոր վէճերը կը լուծուէին, պարտքերը կը վճարուէին եւ առեւտուր տեղի կ'ունենար Մեքքայի տօնավաճառներուն մէջ։ Այս տարեկան իրադարձութիւնները ցեղերուն ընդհանուր ինքնագիտակցութիւն կու տար եւ Մեքքան կը վերածէր թերակղզիին ամէնէն կարեւոր կեդրոնը։ </p><p>Իսլամական պատմութեան մէջ Փիղի տարի կը կոչուի շուրջ Ք.Ե. 570-ը։ Ըստ իսլամական աւանդութեան, այդ տարին ծնած է Մուհամմէտը։ Անունը կապուած է միջադէպի մը հետ, որ տեղի ունեցած է Մեքքայի մէջ։ Ըստ վաղ իսլամական պատմաբաններու՝ Իպն Իշաք, Եմէնի քրիստոնեայ ղեկավար Աբրահամ Սանաայիմ կառուցած է մեծ եկեղեցի մը, որ ծանօթ է ալ-Քուիլայս անունով՝ ի պատիւ Աքսումիթի թագաւոր Նեգուսի։ Ի դէպ Եմէն այդ օրերուն կը գտնուէր Եթովպիոյ Աքսում թագաւորութեան հովանաւորութեան տակ։ Ան շատ նշանաւոր կը դառնայ՝ իր վրայ գրաւելով նաեւ Բիւզանդական կայսրութեան ուշադրութիւնը։ </p><p>Աբրահամ կը փորձէ ալ-Քուիլ եկեղեցին դարձնել Քաապա գացող արաբ բնակչութեան ուխտատեղին։ Ան Մուհամմէտ իպն Քուզա անունով մէկը կը նշանակէ Մեքքայի եւ Թիհամահի թագաւոր եւ անոր կը յանձնարարէ տարածել այն տեղեկութիւնը, թէ ալ-Քուիլայս շատ աւելի լաւ տեղ է երկրպագութեան համար եւ շատ աւելի մաքուր է, քանի որ անիկա չէ պղծուած կուռքերու պաշտամունքի վայրերով։ </p><p>Երբ հարթավայրի բնակչութիւնը կը տեղեկանայ, թէ ինչ նպատակներով Մուհամմէտ իպն Քուզայի իրենց երկիրը գացած է, մարդիկ կ'ուղարկեն վերջինիս քով, որ սպաննեն զինք։ Անոր եղբայրը կը շտապէ Աբրահամի քով տեղեկացնելու տեղի ունեցածին մասին։ Աբրահամ կը զայրանայ եւ կ'երդնու, վրէժ լուծել այդ ցեղէն։ Ապտուլ Մութալիպ մեքքացիներուն խորհուրդ կու տայ ապաստանելու լեռներուն մէջ մինչ ինք քուրէյշի քանի մը առաջնորդներուն հետ կը մնայ Քաապայի մօտակայքը։ Աբրահամ մարդ կ'ուղարկէ Մութալիպի քով՝ առաջարկելով հանդիպիլ եւ քննարկել հարցը։ Ապտուլ Մութալիպ հանդիպումէն ետք կը յայտարարէ, որ «տան տէրը կը պաշտպանէ այդ ախոյեաններէն»։ Աբրահամ կը յարձակի Մեքքայի վրայ։ </p><p>Սակայն կ'ըսեն, թէ գլխաւոր փիղը, որուն անունը Մահմուտ էր, կանգնած է Մեքքայի սահմանին եւ հրաժարած քաղաք մտնել։ Տեսակէտ մը կայ նաեւ, որ բնական ծաղիկի հիւանդութեան պատճառով Մեքքայի գրաւման փորձը անյաջողութեան մատնուած է։ Ղուրանի մէջ այս պատմութիւնը շատ կարճ ներկայացուած է։ Համաձայն Ալ-Ֆիլ սուրահի յաջորդ օրը, երբ Աբրահամ կը նախատեսէ քաղաք մտնել, Ալլահի կողմէ ուղարկուած փոքր թռչուններէ կազմուած սեւ ամպ մը կը յայտնուի։ Թռչունները իրենց կտուցներուն մէջ պահած փոքր քարերը կը նետեն եթովպական ուժերուն վրայ եւ կը ջախջախեն զանոնք իբրեւ «կերուած ծղօտ»։ </p><p>Ըստ այլ տեսակէտի մը, ուղտերու կարաւանները առաջին անգամ օգտագործուած են Մուհամմէտի հօրենական հօր կողմէ եւ կազմած են Մեքքայի զարգացող տնտեսութեան կարեւոր մասը։ Մեքքայի առեւտրականներու եւ տեղի քոչուոր ցեղերու միջեւ դաշինքներ կնքուած են, ըստ որոնց վերջիններս պէտք էր կաշի, անասուններ եւ մետաղներ բերէին, որոնք կարաւաններով պէտք էր տարուէին Շամ եւ Իրաք։ Պատմական տուեալներու համաձայն աշխարհի տարբեր կողմերէն բերուող առարկաները նոյնպէս Մեքքայէն կ'անցնէին։ Ափրիկէէն եւ Հեռաւոր Արեւելքէն բերուող առարկաները, ներառեալ՝ կաշին, համեմունքները, դեղամիջոցները, հագուստեղէնը եւ ստրուկները, կ'անցնէին Սուրիայէն. իբրեւ արդիւնք՝ Մեքքա կը ստանար դրամ, զէնքեր, հացահատիկ եւ գինի, որ կը տարածուէր ողջ Արաբիոյ մէջ։ Մեքքացիները պայմանագիրեր կը կնքեն բիւզանդացիներու եւ պետեւիներու հետ, կ'երաշխաւորեն ապահովել կարաւաններու անվտանգ երթեւեկութիւնը եւ շնորհել ջուրէ եւ արօտավայրէ օգտուելու իրաւունք։ Միւս տարածաշրջանային ուժերը՝ հապէշներ, ղասաններ եւ լաքմեր, աստիճանաբար կը տկարանային՝ հնարաւորութիւն ստեղծելով Մեքքայի առեւտուրին գերակայող դիրք ունենալ Արաբիոյ մէջ Զ. դարու վերջերուն։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Միջնադարեան_եւ_նոր_ժամանակներ"><span id=".D5.84.D5.AB.D5.BB.D5.B6.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A5.D5.A1.D5.B6_.D5.A5.D6.82_.D5.B6.D5.B8.D6.80_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Միջնադարեան եւ նոր ժամանակներ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=5" title=" Խմբագրել <Միջնադարեան եւ նոր ժամանակներ> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Միջնադարեան եւ նոր ժամանակներ"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:First_Saudi_State_Big.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/First_Saudi_State_Big.png/220px-First_Saudi_State_Big.png" decoding="async" width="220" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/First_Saudi_State_Big.png/330px-First_Saudi_State_Big.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/First_Saudi_State_Big.png/440px-First_Saudi_State_Big.png 2x" data-file-width="3196" data-file-height="2965" /></a><figcaption>Սէուտական առաջին պետութիւն</figcaption></figure> <p>Մեքքա երբեք խալիֆաիւթեան մայրաքաղաք չէ եղած, սակայն իսլամ ղեկավարները միշտ ալ ներդրումներ կատարած են զայն բարեկարգելու համար։ </p><p><a href="/w/index.php?title=%D5%95%D5%B4%D5%A1%D6%80_%D4%BB%D5%BA%D5%B6_%D4%B1%D5%AC_%D4%BD%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օմար Իպն Ալ Խաթապ (էջը գոյութիւն չունի)">Օմար Իպն Ալ Խաթապ</a>ի (Ք.Ա. 634-644 ) եւ Օսման իպն Աֆֆանի (644-656 ) կառավարման տարիներուն, մտահոգուելով, որ հեղեղները կրնան վնասներ պատճառել, խալիֆաները քրիստոնեայ երկրաչափեր կը հրաւիրեն, որպէսզի վերջիններս ամբարտակներ եւ պատնէշներ կառուցեն Քաապայի շուրջ գտնուող տարածքը պաշտպանելու համար<sup id="cite_ref-EIE_23-1" class="reference"><a href="#cite_note-EIE-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Մուհամմէտի Մատինա տեղափոխուելէն ետք, Մեքքա կը դադրի ուշադրութեան կեդրոն ըլլալէ։ Այս փոփոխութիւնը աւելի շատ կը նկատուի, երբ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC%D5%AB_%D4%BB%D5%BA%D5%B6_%D4%B1%D5%BA%D5%AB_%D4%B9%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%BA&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ալի Իպն Ապի Թալեպ (էջը գոյութիւն չունի)">Ալի Իպն Ապի Թալեպ</a>՝ 4-րդ խալիֆան, իշխանութեան գալէ ետք մայրաքաղաքը կը դարձնէ Քուֆան։ <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օմայեան խալիֆայութիւն (էջը գոյութիւն չունի)">Օմայեան խալիֆայութիւն</a>ը մայրաքաղաքը կը տեղափոխէ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Դամասկոս">Դամասկոս</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Սուրիա">Սուրիա</a>, իսկ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%A2%D5%A2%D5%A1%D5%BD%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Աբբասեան խալիֆայութիւն (էջը գոյութիւն չունի)">Աբբասեան խալիֆայութիւնը</a>՝ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%B2%D5%BF%D5%A1%D5%BF" title="Պաղտատ">Պաղտատ</a>, ներկայիս <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D6%84" title="Իրաք">Իրաք</a>։ Պաղտատ կը մնայ խալիֆաիւթեան կեդրոնը շուրջ 500 տարի։ Իսլամական պատմութեան մէջ Մեքքա կրկին մուտք կը գործէ Իսլամական քաղաքացիական երկրորդ պատերազմին ատեն, երբ անիկա կը գտնուէր Ապտ Ալլա իպն ալ-Զուպայրի տիրապետութեան տակ։ Վերջինս Օմայեան խալիֆաներու դէմ դուրս եկած իսլամ մըն էր։ Օմայեանները քաղաքը երկու անգամ կը պաշարեն՝ 683-ին եւ 692-ին։ Հետագայ տարիներու ընթացքին քաղաքը աւելի քիչ քաղաքական նշանակութիւն կ'ունենայ եւ կը ղեկավարուի հաշիմիտեան շերիֆներու կողմէ։ </p><p>930-ին քարմաթիները, որոնք <a href="/w/index.php?title=%D4%BB%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Իսմայիլականութիւն (էջը գոյութիւն չունի)">իսմայիլականութեան</a> ուղղութեան ներկայացուցիչներ էին Ապու-Թահիր ալ-Ճաննապիի ղեկավարութեամբ կը տեղակաիւին Արաբիոյ արեւելեան շրջաններուն մէջ, կը յարձակին եւ կը գրաւեն Մեքքան<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ 1349-ին Մեքքա մէկ այլ հարուած կը ստանայ. այս անգամ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%82_%D5%84%D5%A1%D5%B0" title="Սեւ Մահ">Սեւ մահն</a> է, որ կը տարածուի քաղաքին մէջ<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>1517-ին շերիֆ Պարաքաթ Պին Մուհամմէտ կը ճանչնայ օսմանեան խալիֆային գերակաիւթիւնը, սակայն կը շարունակէ պահպանել տեղական ինքնիշխանութիւնը<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>1803-ին Սէուտական առաջին պետութիւնը կը գրաւէ քաղաքը<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, որ մինչեւ 1813 կը մնայ անոնց ձեռքը։ Ասիկա ուժեղ հարուած մըն էր Օսմանեան կայսրութեան, որ 1517-էն ի վեր իր իշխանութեան տակ կը պահէր քաղաքը։ Օսմանցիները <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Եգիպտոս">Եգիպտոսի</a> խետիւին՝ Մուհամմէտ Ալի փաշային, կը յանձնարարէ վերադարձնել Մեքքան։ 1813-ին Մուհամմէտ Ալի փաշա կը յաջողի վերադարձնել Մեքքան։ </p><p>1818-ին սալաֆիական իրաւական դպրոցին հետեւորդները կրկին պարտութեան կը մատնուին, սակայն Ալ-Սաուտի տոհմին որոշ ներկայացուցիչներ կը փրկուին եւ կը հիմնեն Սէուտական երկրորդ պետութիւնը, որ կը գոյատեւէ մինչեւ 1891 եւ հիմքը կը դրուի ժամանակակից Սէուտական Արաբիոյ ստեղծման։ </p><p>Մեքքայի մէջ կը տարածուի նաեւ «Քոլերա»յի ալիք մը։ 1830-1930 թուականներու ընթացքին «Քոլերա»ն 27 անգամ կը տարածուի Մեքքայի ուխտաւորներու շրջանակին մէջ: </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Թամուտեան_արձանագրութիւններ"><span id=".D4.B9.D5.A1.D5.B4.D5.B8.D6.82.D5.BF.D5.A5.D5.A1.D5.B6_.D5.A1.D6.80.D5.B1.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Թամուտեան արձանագրութիւններ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=6" title=" Խմբագրել <Թամուտեան արձանագրութիւններ> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Թամուտեան արձանագրութիւններ"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հարաւային Յորդանանի մէջ գտնուած թամուտեան արձանագրութիւններուն մէջ կը խօսուի որոշ անձնաւորութիւններու մասին, զորս կոչած են «Ապտ Մեքքա» (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Արաբերէն">արաբերէն</a>՝ <span lang="ar">عَـبْـد مَـكَّـة</span>‎, «Մեքքայի ստրուկ»)<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Եղած են նաեւ այլ արձանագրութիւններ, ուր անձնանուններ նշուած են, օրինակ՝ <i>Makky</i> (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Արաբերէն">արաբերէն</a>՝ <span lang="ar">مَـكِّي</span>‎, «մեքքացի»). Պաղտատի համալսարանէն Ժաուատ Ալի այն տեսակէտը յայտնած է, թէ ասիկա կրնայ նաեւ որեւէ ցեղի անուանում ըլլալ<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Մեքքայի_նկարագրութիւնը_Իպն_Պաթութայի_կողմէ"><span id=".D5.84.D5.A5.D6.84.D6.84.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D5.B6.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6.D5.A8_.D4.BB.D5.BA.D5.B6_.D5.8A.D5.A1.D5.A9.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D5.AF.D5.B8.D5.B2.D5.B4.D5.A7"></span>Մեքքայի նկարագրութիւնը Իպն Պաթութայի կողմէ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=7" title=" Խմբագրել <Մեքքայի նկարագրութիւնը Իպն Պաթութայի կողմէ> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Մեքքայի նկարագրութիւնը Իպն Պաթութայի կողմէ"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ԺԵ. դարու ճանապարհորդ Իպն Պաթութա այցելած է Մեքքա։ Իր ճանապարհորդութիւններուն միջոցով ան գրի առած է քաղաքին մանրամասն նկարագրութիւնը։ Մօտաւորապէս 729-ին Իպն Պաթութա ժամանած է Մեքքա։ Երբ Պաթութա ժամանած է Մեքքա, ան անմիջապէս զգացած է, որ քաղաքը սրբավայրի նշանակութիւն ունի, ուստի ուխտագնացութիւն մը իրականացուցած է։ Պաթութա մնացած է Մեքքայի մէջ քանի մը տարի։ Մեքքայի մէջ անցուցած երկրորդ տարին Պաթութայի կարաւանը ժամանած է քաղաք՝ «Մեքքայի եւ Մատինայի մէջ մնացողներուն համար մեծ քանակի օգնութիւն բերելով»։ Պաթութա այս ողորմութիւնը տուած է աղքատներուն՝ այսպիսով իրականացնելով իսլամութեան հինգ հիմնասիւներէն եւս մէկը. պէտք է նշել նաեւ, որ ան միաժամանակ իրականացուցած է ուխտագնացութիւնը Մեքքայի մէջ։ </p><p>Մեքքայի մէջ գտնուած տարիներուն ան աղօթած է Իրաքի թագաւորին համար, ինչպէս նաեւ Էլ Մելիք Էլ-Նասրին համար։ Այս աղօթքները կատարուած են Մեքքայի տաճարին մօտ։ Ըստ Պաթութայի ան բաւականին մեծ եղած է, սակայն ոչնչացած է, իսկ նորակառոյց շինութիւնը նախնականէն աւելի փոքր էր։ Տաճարին մէջ եղած են հրեշտակներու, մարգարէներու, Յիսուսի, վերջինիս մայր <a href="/wiki/%D5%8D._%D4%BF%D5%B8%D5%B5%D5%BD_%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B4_%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D6%80" title="Ս. Կոյս Մարիամ Աստուածամայր">Ս. Կոյս Աստուածամօր Մարիամի</a> եւ շատ ուրիշներու պատկերներ։ Այս տաճարը Մեքքայի ամէնէն կարեւոր մասերէն մէկը կը համարուի, որովհետեւ հոն հազարաւոր մարդիկ կու գային ուխտագնացութեան։ </p><p>Իպն Պաթութա Մեքքայի բնակչութիւնը կը ներկայացնէ իբրեւ խոնարհ եւ բարի մարդիկ, որոնք պատրաստ էին կիսել իրենց ունեցածը չունեւորներուն հետ։ Մեքքայի եւ գիւղի բնակչութիւնը բաւականին մաքուր էին։ Պաթութա գիւղը կը նկարագրէ՝ տալով շքեղութեան որոշ չափանիշներ։ Իպն Պաթութա Մեքքայէն հեռանալէն 3 տարի ետք՝ կը նպատակադրէ շարժիլ դէպի Եմէն։ </p><p>Մեքքա այժմ ամբողջովին կը տարբերի անկէ, որ Պաթութա անցեալին կը ներկայացնէր. միակ բանը, որ նոյնը մնացած է՝ սրբավայրն է։ Հակառակ անոր քաղաքը զարգացած է նոր արհեստագիտութեան շնորհիւ, կառուցուած են <a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D6%84%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Երկնաքեր (էջը գոյութիւն չունի)">երկնաքերեր</a> եւ մեծ թիւով կեդրոններ: Մեքքա դեռ կը շարունակէ պահպանել ուխտագնացութեան համար կարեւոր վայրերը<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Մուհամմէտ_եւ_Մեքքայի_գրաւումը"><span id=".D5.84.D5.B8.D6.82.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.B4.D5.A7.D5.BF_.D5.A5.D6.82_.D5.84.D5.A5.D6.84.D6.84.D5.A1.D5.B5.D5.AB_.D5.A3.D6.80.D5.A1.D6.82.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.A8"></span>Մուհամմէտ եւ Մեքքայի գրաւումը</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=8" title=" Խմբագրել <Մուհամմէտ եւ Մեքքայի գրաւումը> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Մուհամմէտ եւ Մեքքայի գրաւումը"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Jabal_Nur.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Jabal_Nur.JPG/220px-Jabal_Nur.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Jabal_Nur.JPG/330px-Jabal_Nur.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Jabal_Nur.JPG/440px-Jabal_Nur.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Ժապալ ալ-Նուր, ուր կ'ըսեն, թէ Մուհամմէտ տեսած է աստուածային առաջին յայտնութիւնը՝ ուղարկուած Ալլահէն (Աստուծոյ կողմէ) <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A2%D6%80%D5%AB%D5%A7%D5%AC_%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Գաբրիէլ Հրեշտակապետ">Գաբրիէլ հրեշտակի</a>ն միջոցով:</figcaption></figure> <p>Մուհամմէտ ծնած է Մեքքա 570-ին, կառավարող քուրէյշ ցեղի հաշեմիտներու տոհմին մէջ։ Իսլամական աւանդութեան համաձայն, Մեքքայի Ժապալ ալ-Նուր լեռներու Հիրա քարանձաւին մէջ, 610-ին Մուհամմէտ կը սկսի աստուածային յայտնութիւններ ստանալ Ալլահէն (Աստուծոյ կողմէ) Գաբրիէլ հրեշտակին միջոցով։ Այսպէս ալ մեքքացիներու հեթանոսութեան դիմաց Մուհամմէտ կը բերէ Աբրահամեան միաստուածութիւնը։ 13 տարի հեթանոս ցեղերու կողմէ հալածանքի ենթարկուելէ ետք, Մուհամմէտ 622-ին իր հետեւորդներուն՝ մուհաժիրներուն հետ կը տեղափոխուի Եասրիպ (հետագային՝ Մատինա)։ Քուրէյշ ցեղին եւ իսլամներուն միջեւ հակամարտութիւնները կը շարունակուին. այս երկու ուժերը կը կռուին իրարու դէմ՝ Պատրի ճակատամարտին, ուր իսլամները պարտութեան կը մատնեն Քուրէյշները, Մատինայի մօտակայքը, իսկ Ուհուտի ճակատամարտին վերջնական յաղթանակ կը տանին։ Ընդհանուր առմամբ, մեքքացիներու ջանքերը իսլամութիւնը ոչնչացնելու ուղղութեամբ անյաջողութեան կը մատնուին։ 627-ի «Խրամատի» ճակատամարտին Արաբիոյ միաւորուած զօրքերը չեն յաջողիր պարտութեան մատնել Մուհամմէտի ուժերը<sup id="cite_ref-lapidus-32_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-lapidus-32-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>628-ին Մուհամմէտ եւ իր հետեւորդները կը փափաքին մտնել Մեքքա ուխտագնացութեան համար, սակայն Քուրէյշները կը փակեն անոնց ճամբան։ Իբրեւ արդիւնք՝ իսլամներն ու մեքքացիները կը կնքեն Խուտապիոյ պայմանագիրը, ըստ որուն Քուրէյշները կը խոստանան, որ իսլամներու դէմ գործողութիւնները կը դադրեցնեն եւ յաջորդ տարի թոյլ կու տան անոնց ազատօրէն մուտք գործել Մեքքա ուխտագնացութեան համար։ Այս պայմանագիրը 10 տարուան զինադադար մըն էր։ Սակայն ընդամէնը երկու տարի ետք Քուրէյշները կը խախտեն պայմանագիրը՝ սպաննելով խումբ մը իսլամներ եւ անոնց դաշնակիցները։ Մուհամմէտ եւ իր հետեւորդները, որոնց թիւը կը հասնէր 10.000-ի, կը շարժին դէպի Մեքքա։ Սակայն իրենց պայքարը շարունակելու փոխարէն Մեքքան կը յանձնեն Մուհամմէտի։ Վերջինս խաղաղութիւն կը հռչակէ եւ ներում կը շնորհէ բնակչութեան։ Հեթանոսական պատկերները կը վերացուին Մուհամմէտի հետեւորդներուն կողմէ. տարածութիւնը եւ բնակչութիւնը կ'իսլամացուին։ Մեքա կը հռչակուի իսլամութեան ամէնէն սուրբ քաղաքը, որ կը հանդիսանայ նաեւ իսլամներու ուխտագնացութեան կեդրոնը։ Իսկ այդ ուխտագնացութիւնը կը համարուի Իսլամութեան հինգ հիմնասիւներէն մէկը։ Այնուհետեւ Մուհամմէտ կը վերադառնայ Մատինա, Աքիպ իպն Ուսաիթի քաղաքին կառավարիչը նշանակուելէն ետք։ Մուհամմէտի միւս գործողութիւնները դէպի Արաբիա, կը նպատակադրէին թերակղզիին միաւորումը<sup id="cite_ref-EIE_23-2" class="reference"><a href="#cite_note-EIE-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-lapidus-32_33-1" class="reference"><a href="#cite_note-lapidus-32-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Մուհամմէտ կը մահանայ 632-ին՝ իր ումմային (իսլամական համայնքին) ձգելով միասնութեան ոգին։ Իսլամութիւնը կը սկսի արագօրէն տարածուիլ եւ միւս քանի մը տարիներուն ընթացքին Հիւսիսային Ափրիկէէն կ'անցնի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ասիա">Ասիա</a> եւ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%82%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եւրոպա">Եւրոպա</a>յի կարգ մը երկիրներ։ Իսլամական կայսրութեան ուռճացման զուգընթաց Մեքքա կը շարունակէ ուխտաւորներ գրաւել իբրեւ կարեւոր եւ սրբազան կեդրոն տարեկան հաժը իրականացնելու համար։ Այն պատճառով, որ հաժը իրականացնելը բաւական ծախսալից եւ բարդ էր, ուխտաւորները նաւով կը ժամանէին Ժետտա, ուրկէ ցամաքի ճամբով, յաճախ նաեւ միանալով Սուրիայէն եւ <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D6%84" title="Իրաք">Իրաքէն</a> եկող կարաւաններուն, Մեքքա կ'երթային։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ուխտագնացութիւն"><span id=".D5.88.D6.82.D5.AD.D5.BF.D5.A1.D5.A3.D5.B6.D5.A1.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6"></span>Ուխտագնացութիւն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=9" title=" Խմբագրել <Ուխտագնացութիւն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Ուխտագնացութիւն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:La_Mecque_pelerinage.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/La_Mecque_pelerinage.png/220px-La_Mecque_pelerinage.png" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/La_Mecque_pelerinage.png/330px-La_Mecque_pelerinage.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/La_Mecque_pelerinage.png/440px-La_Mecque_pelerinage.png 2x" data-file-width="1104" data-file-height="792" /></a><figcaption>Հաժին մաս կը կազմէ ալ-Հարամ մզկիթին այցելութիւնը. հոն ուխտաւորները վրան կը լարեն եւ ժամանակ կ'անցընեն Մինա եւ Արաֆա հարթավայրերուն մէջ:</figcaption></figure> <p>Դէպի Մեքքա ուխտագնացութիւնը կը գրաւէ միլիոնաւոր իսլամներ։ Գոիւթիւն ունի երկու տեսակի ուխտագնացութիւն՝ հաժ եւ ումրա։ Հաժը, որ հիմնական ուխտագնացութիւնն է, կը կատարուի տարին մէկ անգամ Մեքքայի եւ շրջակայ տարածքներուն մէջ։ Հաժի ընթացքին ազգային տարբեր պատկանելութեան միլիոնաւոր մարդիկ մէկ վայրի մէջ ուխտագնացութեան կու գան։ Իւրաքանչիւր չափահաս, առողջ իսլամ, որ նիւթական եւ ֆիզիքական կարողութիւն ունի Մեքքա ճամբորդելու համար, պէտք է իր կեանքին ընթացքին նուազագոյնը մէկ անգամ հաժ կատարէ։ Ի տարբերութիւն հաժի, ումրան պարտադիր չէ, սակայն Ղուրանի մէջ խորհուրդ կը տրուի ասիկա եւս կատարել<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Յաճախ ումրան կը կատարուի պարզապէս ալ-Հարամ մզկիթ այցելութեամբ։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Կլիմայ"><span id=".D4.BF.D5.AC.D5.AB.D5.B4.D5.A1.D5.B5"></span>Կլիմայ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=10" title=" Խմբագրել <Կլիմայ> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Կլիմայ"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մեքքայի բնորոշ է տաք անապատային կլիման։ Ինչպէս բազմաթիւ սէուտարաբական քաղաքները, այնպէս ալ Մեքքան կը պահպանէ իր տաք եղանակը նոյնիսկ ձմրան ընթացքին: Ամրան օդը շատ տաք է: Նոյեմբեր եւ իւնուար ամիսներուն ընթացքին Մեքքայի մէջ մերթ ընդ մերթ կրնայ քիչ քանակութեամբ անձրեւ տեղալ: </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տեսարժան_վայրեր"><span id=".D5.8F.D5.A5.D5.BD.D5.A1.D6.80.D5.AA.D5.A1.D5.B6_.D5.BE.D5.A1.D5.B5.D6.80.D5.A5.D6.80"></span>Տեսարժան վայրեր</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=11" title=" Խմբագրել <Տեսարժան վայրեր> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Տեսարժան վայրեր"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Մեքքայի մէջ կը գտնուի աշխարհի ամէնէն մեծ մզկիթը՝ Ալ-Հարամը։ Մզկիթին ներսը կը գտնուի Քաապան, որ կը ճշդէ իսլամներու աղօթելու ուղղութիւնը։ Մզկիթը ծանօթ է նաեւ Մեծ մզկիթ անունով<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-independent.co.uk_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-independent.co.uk-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Քաղաքին ընդարձակման գործողութիւնները կը շարունակուին եւ իրենց մէջ կ'ընդգրկեն նաեւ Ալ-Հարամ մզկիթին մօտակայքը 601 մ բարձրութիւն ունեցող Ապրաժ ալ-Պայթ աշտարակներու կառուցումը<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ 2012 -ին շինարարութեան աւարտէն ետք, աշտարակները աշխարհի տարածքին իրենց բարձրութեամբ երրորդը կը համարուին։ Աշտարակներու կառուցման նպատակով քանդուած է Այժատ ամրոցը, որ հակասութիւններու պատճառ դարձած է <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիոյ</a> եւ Սէուտական Արաբիոյ միջեւ<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p><p>Զամզամ ջրհորը Մեքքայի ջուրին ամէնէն նշանաւոր աղբիւրն է։ Մեքքայի Քըշլան (թրքերէնի թարգմանաբար Kışla բառը կը նշանակէ զօրանոց) օսմանեան ամրոց էր, որ կը գտնուէր Մեծ մզկիթին դիմաց եւ պաշտպանական նշանակութիւն ունէր։ Սակայն սէուտական կառավարութիւնը ոչնչացուցած է այս կառոյցը, որպէսզի բաւականաչափ տեղ ապահովէ ժամանակակից հիւրանոցներու եւ վաճառականներու կեդրոններու կառուցման համար<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ Հիրան (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Արաբերէն">արաբերէն</a>՝ <span lang="ar">حِـرَاء</span>‎) Մեքքայի մօտակայքը՝ Ժապալ ալ-Նուր (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Արաբերէն">արաբերէն</a>՝ <span lang="ar">جَـبَـل الـنُّـوْر</span>‎, «Լոյսի լեռ») կոչուող լերան վրայ գտնուող քարանաձաւ մըն է։ Այս քարանձաւը նշանաւոր է, որովհետեւ Մուհամմէտի առաջին յայտնութիւնը տեղի ունեցած է Ժըպրայիլ հրեշտակին միջոցով (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A7%D5%B6" title="Արաբերէն">արաբերէն</a>՝ <span lang="ar">جِـبْـرَائِـيْـل</span>‎). վերջինս քրիստոնեաներու կողմէ նշանաւոր է Գաբրիէլ հրեշտակ անունով<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:ISS-44_Mecca,_Saudi_Arabia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/ISS-44_Mecca%2C_Saudi_Arabia.jpg/220px-ISS-44_Mecca%2C_Saudi_Arabia.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/ISS-44_Mecca%2C_Saudi_Arabia.jpg/330px-ISS-44_Mecca%2C_Saudi_Arabia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/ISS-44_Mecca%2C_Saudi_Arabia.jpg/440px-ISS-44_Mecca%2C_Saudi_Arabia.jpg 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3280" /></a><figcaption>Մեքքան Միջազգային տիեզերական կայանէն</figcaption></figure> <p>Ղուրանին դարպասը կամ Մեքքային դարպասը Ժետտա-Մեքքա մայրուղիին վրայ կը գտնուի եւ կը նշէ այն սահմանը, որ ոչ իսլամները չեն կրնար հատել։ Ասիկա Մուհամմէտի ծննդավայր՝ Մեքքա տանող մուտքն է։ Դարպասը նախագծուած է եգիպտացի ճարտարապետ Սամիր Էլ ապտի կողմէ 1979-ին։ Կառոյցը ունի գիրքի մը տեսքը, որ կը ներկայացնէ Ղուրանը՝ դրուած գրքակալի մը վրայ<sup id="cite_ref-Makkah_Gate_Design_-_elabdarchitecture.com_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-Makkah_Gate_Design_-_elabdarchitecture.com-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանօթագրութիւն"><span id=".D4.BE.D5.A1.D5.B6.D6.85.D5.A9.D5.A1.D5.A3.D6.80.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6"></span>Ծանօթագրութիւն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=12" title=" Խմբագրել <Ծանօթագրութիւն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Ծանօթագրութիւն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q265049">archINFORM<span_class="wef_low_priority_links">_—_1994.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a></div>-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-<span_class="wikidata_cite_citetype_Q35127_citetype_Q7094076"_data-entity-id="Q265049">archINFORM<span_class="wef_low_priority_links">_—_1994.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a></div>_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="wikidata_cite citetype_Q35127 citetype_Q7094076" data-entity-id="Q265049">archINFORM<span class="wef_low_priority_links"> — 1994.</span></span><div style="display:none"><a href="<a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049">https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049</a>"></a></div></span> </li> <li id="cite_note-[https://portal.saudicensus.sa/portal/public/1/15/45_Saudi_Census_2022]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q20423308|General_Authority_for_Statistics]],_2023.</span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20423308"></a></div>-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-[https://portal.saudicensus.sa/portal/public/1/15/45_Saudi_Census_2022]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q20423308|General_Authority_for_Statistics]],_2023.</span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20423308"></a></div>_2-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.saudicensus.sa/portal/public/1/15/45">Saudi Census 2022</a><span class="wef_low_priority_links"> — <a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q20423308" class="extiw" title="d:Q20423308">General Authority for Statistics</a>, 2023.</span><div style="display:none"><a href="<a class="external free" href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20423308">https://wikidata.org/wiki/Track:Q20423308</a>"></a></div></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book">Khan, A M (2003)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=ZcMHD5WWL7AC&pg=PA26"><i>Historical Value Of The Qur An And The Hadith</i></a>։ Global Vision Publishing Ho։ էջեր 26–։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-81-87746-47-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-81-87746-47-8">978-81-87746-47-8</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Khan%2C+A+M&rft.aulast=Khan%2C+A+M&rft.btitle=Historical+Value+Of+The+Qur+An+And+The+Hadith&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-81-87746-47-8&rft.pages=26-&rft.pub=Global+Vision+Publishing+Ho&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DZcMHD5WWL7AC%26pg%3DPA26&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book">Al-Laithy, Ahmed (2005)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=5ShMqiiJbNYC&pg=PA61"><i>What Everyone Should Know About the Qur'an</i></a>։ Garant։ էջեր 61–։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-90-441-1774-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-90-441-1774-5">978-90-441-1774-5</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Al-Laithy%2C+Ahmed&rft.aulast=Al-Laithy%2C+Ahmed&rft.btitle=What+Everyone+Should+Know+About+the+Qur%27an&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-90-441-1774-5&rft.pages=61-&rft.pub=Garant&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3D5ShMqiiJbNYC%26pg%3DPA61&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">Nasr, Seyyed (2005). <i>Mecca, The Blessed, Medina, The Radiant: The Holiest Cities of Islam</i>. Aperture <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/089381752X" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/089381752X">089381752X</a></span> </li> <li id="cite_note-independent-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-independent_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation news">Taylor Jerome (սեպտեմբերի 24, 2011)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/mecca-for-the-rich-islams-holiest-site-turning-into-vegas-2360114.html">«Mecca for the rich: Islam's holiest site 'turning into Vegas<span style="padding-right:0.2em;">'</span>»</a>։ <i><a href="/w/index.php?title=The_Independent&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Independent (էջը գոյութիւն չունի)">The Independent</a></i> (<a href="/w/index.php?title=London&action=edit&redlink=1" class="new" title="London (էջը գոյութիւն չունի)">London</a>)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170616174556/http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/mecca-for-the-rich-islams-holiest-site-turning-into-vegas-2360114.html">արխիւացուած</a> բնօրինակէն հունիսի 16, 2017-ին</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.atitle=Mecca+for+the+rich%3A+Islam%27s+holiest+site+%27turning+into+Vegas%27&rft.au=Taylor%2C+Jerome&rft.aufirst=Jerome&rft.aulast=Taylor&rft.date=%D5%BD%D5%A5%D5%BA%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB+24%2C+2011&rft.genre=article&rft.jtitle=The+Independent&rft.place=London&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.independent.co.uk%2Fnews%2Fworld%2Fmiddle-east%2Fmecca-for-the-rich-islams-holiest-site-turning-into-vegas-2360114.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|df=</code> պարամետրը գոյություն չունի (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Help:CS1_errors#parameter_ignored" class="extiw" title="en:Help:CS1 errors">օգնութիուն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">A Saudi tower: Mecca versus Las Vegas: Taller, holier and even more popular than (almost) anywhere else, <a href="/w/index.php?title=The_Economist&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Economist (էջը գոյութիւն չունի)">The Economist</a> (24 June 2010), Cairo.</span> </li> <li id="cite_note-peters_206-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-peters_206_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book">Peters Francis E. (1994)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/hajjmuslimpilgri0000pete"><i>The Hajj: The Muslim Pilgrimage to Mecca and the Holy Places</i></a>։ Princeton University Press։ էջ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/hajjmuslimpilgri0000pete/page/206">206</a>։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-691-02619-0" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-691-02619-0">978-0-691-02619-0</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Peters%2C+Francis+E.&rft.aufirst=Francis+E.&rft.aulast=Peters&rft.btitle=The+Hajj%3A+The+Muslim+Pilgrimage+to+Mecca+and+the+Holy+Places&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-691-02619-0&rft.pages=206&rft.pub=Princeton+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhajjmuslimpilgri0000pete&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book"><a href="/w/index.php?title=John_Esposito&action=edit&redlink=1" class="new" title="John Esposito (էջը գոյութիւն չունի)">Esposito John L.</a> (2011)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=2wSVQI3Ya2EC&pg=PA25"><i>What everyone needs to know about Islam</i></a>։ <a href="/w/index.php?title=Oxford_University_Press&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oxford University Press (էջը գոյութիւն չունի)">Oxford University Press</a>։ էջ 25։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9780199794133" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9780199794133">9780199794133</a>։ «Mecca, like Medina, is closed to non-Muslims»</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Esposito%2C+John+L.&rft.aufirst=John+L.&rft.aulast=Esposito&rft.btitle=What+everyone+needs+to+know+about+Islam&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.isbn=9780199794133&rft.pages=25&rft.pub=Oxford+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3D2wSVQI3Ya2EC%26pg%3DPA25&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Tom_Holland_(author)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tom Holland (author) (էջը գոյութիւն չունի)">Holland, Tom</a>; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; Page 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">The New Encyclopædia Britannica: Micropædia Volume 8. USA: Encyclopædia Britannica, Inc. 1995. p. 473. <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-85229-605-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-85229-605-3">0-85229-605-3</a></span> </li> <li id="cite_note-ReferenceA-12"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-ReferenceA_12-0">12,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ReferenceA_12-1">12,1</a></sup></span> <span class="reference-text">Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; Page 471</span> </li> <li id="cite_note-ReferenceB-13"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-ReferenceB_13-0">13,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-ReferenceB_13-1">13,1</a></sup></span> <span class="reference-text">Crone, Patricia; Meccan Trade and the Rise of Islam; 1987; Page 7</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; Page 303</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">Translated by C H Oldfather, <i>Diodorus Of Sicily, Volume II</i>, William Heinemann Ltd., London & Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, MCMXXXV, p. 217.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">Jan Retsö, The Arabs in Antiquity (2003), 295–300</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">Photius, Diodorus and Strabo (English): Stanley M. Burnstein (tr.), Agatharchides of Cnidus: On the Eritraean Sea (1989), 132–173, esp. 152–3 (§92).)</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation journal">Morris, Ian D. (2018)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181117022342/https://islamichistorycommons.org/mem/wp-content/uploads/sites/55/2018/11/UW-26-Morris.pdf">«Mecca and Macoraba»</a>։ <i>Al-ʿUṣūr al-Wusṭā</i> <b>26</b>: 1–60, pp. 42–43, n. 200։ արխիւացուած է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://islamichistorycommons.org/mem/wp-content/uploads/sites/55/2018/11/UW-26-Morris.pdf">բնօրինակէն</a>-էն՝ 2018-11-17-ին<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ <span class="nowrap">2019-01-09</span></span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.atitle=Mecca+and+Macoraba&rft.au=Morris%2C+Ian+D.&rft.aulast=Morris%2C+Ian+D.&rft.date=2018&rft.genre=article&rft.jtitle=Al-%CA%BFU%E1%B9%A3%C5%ABr+al-Wus%E1%B9%AD%C4%81&rft.pages=1-60%2C+pp.+42-43%2C+n.+200&rft.volume=26&rft_id=https%3A%2F%2Fislamichistorycommons.org%2Fmem%2Fwp-content%2Fuploads%2Fsites%2F55%2F2018%2F11%2FUW-26-Morris.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book">Crone, Patricia (1987)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/meccantraderisei00cron"><i>Meccan Trade and the Rise of Islam</i></a>։ Princeton University Press։ էջեր <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/meccantraderisei00cron/page/n141">134</a>–135։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/1593331029" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/1593331029">1593331029</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Crone%2C+Patricia&rft.aulast=Crone%2C+Patricia&rft.btitle=Meccan+Trade+and+the+Rise+of+Islam&rft.date=1987&rft.genre=book&rft.isbn=1593331029&rft.pages=134-135&rft.pub=Princeton+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmeccantraderisei00cron&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span class="citation journal">Morris, Ian D. (2018)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20181117022342/https://islamichistorycommons.org/mem/wp-content/uploads/sites/55/2018/11/UW-26-Morris.pdf">«Mecca and Macoraba»</a>։ <i>Al-ʿUṣūr al-Wusṭā</i> <b>26</b>: 1–60։ արխիւացուած է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://islamichistorycommons.org/mem/wp-content/uploads/sites/55/2018/11/UW-26-Morris.pdf">բնօրինակէն</a>-էն՝ 2018-11-17-ին<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ <span class="nowrap">2019-01-09</span></span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.atitle=Mecca+and+Macoraba&rft.au=Morris%2C+Ian+D.&rft.aulast=Morris%2C+Ian+D.&rft.date=2018&rft.genre=article&rft.jtitle=Al-%CA%BFU%E1%B9%A3%C5%ABr+al-Wus%E1%B9%AD%C4%81&rft.pages=1-60&rft.volume=26&rft_id=https%3A%2F%2Fislamichistorycommons.org%2Fmem%2Fwp-content%2Fuploads%2Fsites%2F55%2F2018%2F11%2FUW-26-Morris.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">Crown, Alan David (2001) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=e5iW24esf-sC&pg=PA27"><i>Samaritan Scribes and Manuscripts</i></a>. Mohr Siebeck. p. 27</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">Crone, Patricia and Cook, M. A. (1977) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=Ta08AAAAIAAJ&pg=PA22"><i>Hagarism: The Making of the Islamic World,</i></a> Cambridge University Press. p. 22.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">Lazarus-Yafeh, Hava (1992). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=mzQABAAAQBAJ&pg=PA61"><i>Intertwined Worlds: Medieval Islam and Bible Criticism</i></a>. Princeton University Press. pp.61–62</span> </li> <li id="cite_note-EIE-23"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-EIE_23-0">23,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-EIE_23-1">23,1</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-EIE_23-2">23,2</a></sup></span> <span class="reference-text">"Makka – The pre-Islamic and early Islamic periods", <i>Encyclopaedia of Islam</i></span> </li> <li id="cite_note-lapidus-14-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-lapidus-14_24-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մասնակից:Մարի Ավետիսյան/Ավազարկղ (էջը գոյութիւն չունի)">Lapidus</a>, p. 14</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book">Bauer, S. Wise (2010)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=1u2oP2RihIgC&pg=PA243"><i>The history of the medieval world: from the conversion of Constantine to the First Crusade</i></a>։ W. W. Norton & Company։ էջ 243։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-393-05975-5" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-393-05975-5">978-0-393-05975-5</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Bauer%2C+S.+Wise&rft.aulast=Bauer%2C+S.+Wise&rft.btitle=The+history+of+the+medieval+world%3A+from+the+conversion+of+Constantine+to+the+First+Crusade&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-393-05975-5&rft.pages=243&rft.pub=W.+W.+Norton+%26+Company&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3D1u2oP2RihIgC%26pg%3DPA243&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.infoplease.com/ce6/world/A0832430.html">«Mecca»</a>։ Infoplease.com։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100817083014/http://www.infoplease.com/ce6/world/A0832430.html">արխիւացուած</a> բնօրինակէն օգոստոսի 17, 2010-ին<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ ապրիլի 6, 2010</span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.btitle=Mecca&rft.genre=book&rft.pub=Infoplease.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.infoplease.com%2Fce6%2Fworld%2FA0832430.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|df=</code> պարամետրը գոյություն չունի (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Help:CS1_errors#parameter_ignored" class="extiw" title="en:Help:CS1 errors">օգնութիուն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090721033845/http://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/blackDeath.html">«The Islamic World to 1600: The Mongol Invasions (The Black Death)»</a>։ Ucalgary.ca։ արխիւացուած է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ucalgary.ca/applied_history/tutor/islam/mongols/blackDeath.html">բնօրինակէն</a>-էն՝ հուլիսի 21, 2009-ին<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ ապրիլի 6, 2010</span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.btitle=The+Islamic+World+to+1600%3A+The+Mongol+Invasions+%28The+Black+Death%29&rft.genre=book&rft.pub=Ucalgary.ca&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ucalgary.ca%2Fapplied_history%2Ftutor%2Fislam%2Fmongols%2FblackDeath.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation encyclopaedia">Chisholm Hugh, խմբգր․ (1911)։ <a href="https://hyw.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Mecca" class="extiw" title="s:1911 Encyclopædia Britannica/Mecca">«Mecca»</a>։ <i><a href="/w/index.php?title=Encyclop%C3%A6dia_Britannica_Eleventh_Edition&action=edit&redlink=1" class="new" title="Encyclopædia Britannica Eleventh Edition (էջը գոյութիւն չունի)">Encyclopædia Britannica</a></i> <b>17</b> (11th հրտրկթն․)։ Cambridge University Press։ էջ 952</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.atitle=Mecca&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.date=1911&rft.edition=11th&rft.genre=bookitem&rft.pages=952&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.volume=17&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text">"<a rel="nofollow" class="external text" href="http://countrystudies.us/saudi-arabia/7.htm">The Saud Family and Wahhabi Islam</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110721222356/http://countrystudies.us/saudi-arabia/7.htm">Archived</a> 21 July 2011 at the Wayback Machine.". <a href="/w/index.php?title=Library_of_Congress_Country_Studies&action=edit&redlink=1" class="new" title="Library of Congress Country Studies (էջը գոյութիւն չունի)">Library of Congress Country Studies</a>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">G. Lankester Harding & Enno Littman, Some Thamudic Inscriptions from the Hashimite Kingdom of the Jordan (Leiden, Netherlands – 1952), Page: 19, Inscription No. 112A</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text">Jawwad Ali, The Detailed History of Arabs before Islam (1993), Vol.4, Page: 11</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book">Battuta Ibn (2009)։ <i>The Travels of Ibn Battuta</i>։ Cosimo</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Battuta%2C+Ibn&rft.aufirst=Ibn&rft.aulast=Battuta&rft.btitle=The+Travels+of+Ibn+Battuta&rft.date=2009&rft.genre=book&rft.pub=Cosimo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-lapidus-32-33"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-lapidus-32_33-0">33,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-lapidus-32_33-1">33,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81:%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մասնակից:Մարի Ավետիսյան/Ավազարկղ (էջը գոյութիւն չունի)">Lapidus</a>, p. 32</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://islamonline.com/news/articles/21/What_is_Umrah_.html">«What is Umrah?»</a>։ islamonline.com։ դեկտեմբերի 5, 2007։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110722131048/http://islamonline.com/news/articles/21/What_is_Umrah_.html">արխիւացուած</a> բնօրինակէն հուլիսի 22, 2011-ին</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.btitle=What+is+Umrah%3F&rft.date=%D5%A4%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB+5%2C+2007&rft.genre=book&rft.pub=islamonline.com&rft_id=http%3A%2F%2Fislamonline.com%2Fnews%2Farticles%2F21%2FWhat_is_Umrah_.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|df=</code> պարամետրը գոյություն չունի (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Help:CS1_errors#parameter_ignored" class="extiw" title="en:Help:CS1 errors">օգնութիուն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070409163435/http://www.cgijeddah.com/cgijed/haj/orient/visitharam.htm">«Visits to the Haram Sharif in Makkah»</a>։ Cgijeddah.com։ արխիւացուած է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cgijeddah.com/cgijed/haj/orient/visitharam.htm">բնօրինակէն</a>-էն՝ ապրիլի 9, 2007-ին<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ ապրիլի 6, 2010</span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.btitle=Visits+to+the+Haram+Sharif+in+Makkah&rft.genre=book&rft.pub=Cgijeddah.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.cgijeddah.com%2Fcgijed%2Fhaj%2Forient%2Fvisitharam.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-independent.co.uk-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-independent.co.uk_36-0">↑</a></span> <span class="error mw-ext-cite-error" lang="hyw" dir="ltr">Մէջբերման սխալ՝ Invalid <code><ref></code> tag; no text was provided for refs named <code>independent.co.uk</code></span></li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation news">Kee Hua Chee (դեկտեմբերի 4, 2010)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101206063924/http://thestar.com.my/lifestyle/story.asp?file=%2F2010%2F12%2F4%2Flifetravel%2F7478279&sec=lifetravel">«Going mega in Mecca»</a>։ <a href="/w/index.php?title=The_Star_(Malaysia)&action=edit&redlink=1" class="new" title="The Star (Malaysia) (էջը գոյութիւն չունի)">The Star</a>։ արխիւացուած է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://thestar.com.my/lifestyle/story.asp?file=/2010/12/4/lifetravel/7478279&sec=lifetravel">բնօրինակէն</a>-էն՝ դեկտեմբերի 6, 2010-ին<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ դեկտեմբերի 27, 2010</span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Kee+Hua+Chee&rft.aulast=Kee+Hua+Chee&rft.btitle=Going+mega+in+Mecca&rft.date=%D5%A4%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%AB+4%2C+2010&rft.genre=book&rft.pub=The+Star&rft_id=http%3A%2F%2Fthestar.com.my%2Flifestyle%2Fstory.asp%3Ffile%3D%2F2010%2F12%2F4%2Flifetravel%2F7478279%26sec%3Dlifetravel&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|df=</code> պարամետրը գոյություն չունի (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Help:CS1_errors#parameter_ignored" class="extiw" title="en:Help:CS1 errors">օգնութիուն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wsws.org/articles/2002/jan2002/fort-j28.shtml">Saudi government demolishes historic Ottoman castle</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080510125055/http://www.wsws.org/articles/2002/jan2002/fort-j28.shtml">Archived</a> 10 May 2008 at the Wayback Machine.. Wsws.org (28 January 2002). Retrieved 2013-02-03.</span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wikimapia.org/1401843/">WikiMapia</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080326191541/http://wikimapia.org/1401843/">Archived</a> 26 March 2008 at the Wayback Machine. – About the Qishla and its location</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080215232900/http://www.witness-pioneer.org/vil/Books/SM_tsn/ch1s7.html">«In the Shade of the Message and Prophethood»</a>։ արխիւացուած է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.witness-pioneer.org/vil/Books/SM_tsn/ch1s7.html">բնօրինակէն</a>-էն՝ փետրվարի 15, 2008-ին<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ <span class="nowrap">2008-02-15</span></span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.btitle=In+the+Shade+of+the+Message+and+Prophethood&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.witness-pioneer.org%2Fvil%2FBooks%2FSM_tsn%2Fch1s7.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">|df=</code> պարամետրը գոյություն չունի (<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Help:CS1_errors#parameter_ignored" class="extiw" title="en:Help:CS1 errors">օգնութիուն</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.witness-pioneer.org">http://www.witness-pioneer.org</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20101111083717/http://www.witness-pioneer.org/">Archived</a> 11 November 2010 at the Wayback Machine.. Retrieved 3 February 2013.</span> </li> <li id="cite_note-Makkah_Gate_Design_-_elabdarchitecture.com-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Makkah_Gate_Design_-_elabdarchitecture.com_42-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://elabdarchitecture.com/resume.htm">IDEA Center Projects</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150208203337/http://elabdarchitecture.com/resume.htm">Archived</a> 8 February 2015 at the Wayback Machine. – Makkah Gate</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Գրականութիւն"><span id=".D4.B3.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.AB.D6.82.D5.B6"></span>Գրականութիւն</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&veaction=edit&section=13" title=" Խմբագրել <Գրականութիւն> բաժինը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>Խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Գրականութիւն"><span>Խմբագրել աղբիւրը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span id="iw" class="citation book">the editors of Time-Life Books. (1999)։ <i>What life was like in the lands of the prophet: Islamic world, AD 570 – 1405</i>։ Time-Life Books։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7835-5465-6" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7835-5465-6">0-7835-5465-6</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=the+editors+of+Time-Life+Books.&rft.aulast=the+editors+of+Time-Life+Books.&rft.btitle=What+life+was+like+in+the+lands+of+the+prophet%3A+Islamic+world%2C+AD+570+%E2%80%93+1405&rft.date=1999&rft.genre=book&rft.isbn=0-7835-5465-6&rft.pub=Time-Life+Books&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><span id="Lapidus" class="citation book">Lapidus, Ira M. (1988)։ <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historyofislamic0000lapi"><i>A History of Islamic Societies</i></a>։ Cambridge University Press։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-521-22552-3" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-521-22552-3">0-521-22552-3</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Lapidus%2C+Ira+M.&rft.aulast=Lapidus%2C+Ira+M.&rft.btitle=A+History+of+Islamic+Societies&rft.date=1988&rft.genre=book&rft.isbn=0-521-22552-3&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofislamic0000lapi&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><span class="citation" id="CITEREFBianca,_Stefano2000"><a href="/w/index.php?title=Stefano_Bianca&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stefano Bianca (էջը գոյութիւն չունի)">Bianca, Stefano</a> (2000), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.am/books?id=tkq3a0bXBa0C&lpg=PP1&pg=PA218">«Case Study 1: The Holy Cities of Islam – The Impact of Mass Transportation and Rapid Urban Change»</a>, <i>Urban Form in the Arab World</i>, Zurich: ETH Zurich, 0500282056, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/3728119725" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 3728119725</a><span class="printonly">, <a rel="nofollow" class="external free" href="https://books.google.am/books?id=tkq3a0bXBa0C&lpg=PP1&pg=PA218">https://books.google.am/books?id=tkq3a0bXBa0C&lpg=PP1&pg=PA218</a></span></span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Case+Study+1%3A+The+Holy+Cities+of+Islam+%E2%80%93+The+Impact+of+Mass+Transportation+and+Rapid+Urban+Change&rft.atitle=Urban+Form+in+the+Arab+World&rft.aulast=Bianca%2C+Stefano&rft.au=Bianca%2C+Stefano&rft.date=2000&rft.place=Zurich&rft.pub=ETH+Zurich&rft.isbn=3728119725&rft_id=&rfr_id=info:sid/en.wikipedia.org:%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1"><span style="display: none;"> </span></span></li> <li><span class="citation book">Bosworth, C. Edmund, խմբգր․ (2007)։ «Mecca»։ <i>Historic Cities of the Islamic World</i>։ Leiden: Koninklijke Brill</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.atitle=Mecca&rft.btitle=Historic+Cities+of+the+Islamic+World&rft.date=2007&rft.genre=bookitem&rft.place=Leiden&rft.pub=Koninklijke+Brill&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><span class="citation" id="CITEREFDumper,_Michael_R._T.Stanley,_Bruce_E.2008">Dumper, Michael R. T.; Stanley, Bruce E., eds։ (2008), «Makkah», <i>Cities of the Middle East and North Africa</i>, Santa Barbara, USA: ABC-CLIO</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Makkah&rft.atitle=Cities+of+the+Middle+East+and+North+Africa&rft.date=2008&rft.place=Santa+Barbara%2C+USA&rft.pub=ABC-CLIO&rfr_id=info:sid/en.wikipedia.org:%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1"><span style="display: none;"> </span></span></li> <li><span class="citation book">Rosenthal, Franz; Ibn Khaldun (1967)։ <i>The Muqaddimah: An Introduction to History</i>։ Princeton University Press։ <a href="/w/index.php?title=International_Standard_Book_Number&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Standard Book Number (էջը գոյութիւն չունի)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-691-09797-6" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-691-09797-6">0-691-09797-6</a></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.au=Rosenthal%2C+Franz%3B+Ibn+Khaldun&rft.aulast=Rosenthal%2C+Franz%3B+Ibn+Khaldun&rft.btitle=The+Muqaddimah%3A+An+Introduction+to+History&rft.date=1967&rft.genre=book&rft.isbn=0-691-09797-6&rft.pub=Princeton+University+Press&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li>Watt, W. Montgomery. "Makka - The pre-Islamic and early Islamic periods." <i>Encyclopaedia of Islam</i>. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. 6 June 2008</li> <li>Winder, R.B. "Makka - The Modern City." <i>Encyclopaedia of Islam</i>. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. 6 June 2008</li> <li><span class="citation encyclopaedia"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://global.britannica.com/EBchecked/topic/31568/history-of-Arabia/45979/Quraysh">«Quraysh»</a>։ <i><a href="/w/index.php?title=Encyclop%C3%A6dia_Britannica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Encyclopædia Britannica (էջը գոյութիւն չունի)">Encyclopædia Britannica</a></i>։ Britannica Concise Encyclopedia (online)։ 2007<span class="reference-accessdate">։ արտագրուած է՝ 19 Փետրուար, 2007</span></span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fhyw.wikipedia.org%3A%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&rft.atitle=Quraysh&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.date=2007&rft.genre=bookitem&rft.pub=Britannica+Concise+Encyclopedia+%28online%29&rft_id=http%3A%2F%2Fglobal.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F31568%2Fhistory-of-Arabia%2F45979%2FQuraysh&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Վերցուած է «<a dir="ltr" href="https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Մեքքա&oldid=212763">https://hyw.wikipedia.org/w/index.php?title=Մեքքա&oldid=212763</a>» էջէն</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Ստորոգութիւններ</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:Wikipedia_articles_incorporating_a_citation_from_the_1911_Encyclopaedia_Britannica_with_Wikisource_reference&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ստորոգութիւն:Wikipedia articles incorporating a citation from the 1911 Encyclopaedia Britannica with Wikisource reference (էջը գոյութիւն չունի)">Wikipedia articles incorporating a citation from the 1911 Encyclopaedia Britannica with Wikisource reference</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%A2%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%BE" title="Ստորոգութիւն:Բնակավայրեր այբբենական կարգով">Բնակավայրեր այբբենական կարգով</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքուն ստորոգութիւններ: <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:Pages_with_reference_errors" title="Ստորոգութիւն:Pages with reference errors">Pages with reference errors</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:Cite:%D4%B3%D5%B8%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%B8%D5%B2_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D6%85%D5%A3%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D5%B2_%D5%AF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:Cite:Գոյություն չունեցող արգումենտներ օգտագործող կաղապարներով հոդվածներ">Cite:Գոյություն չունեցող արգումենտներ օգտագործող կաղապարներով հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:Webarchive_template_wayback_links" title="Ստորոգութիւն:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ստորոգութիւն:Ուիքիփետիա:Ուիքիտուեալների աղբյուրներով հոդվածներ">Ուիքիփետիա:Ուիքիտուեալների աղբյուրներով հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6:Pages_using_ISBN_magic_links" title="Ստորոգութիւն:Pages using ISBN magic links">Pages using ISBN magic links</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ խմբագրուած է 12 Յուլիս 2023 թուականի ժամը 07:26ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Գրութիւնը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Creative Commons Attribution-ShareAlike License</a> թույլատրագրի մէջ, առանձին դեպքերով հնարաւոր է յաւելեալ պայմաններ ունենալ։ Մանրամասնութիւններու համար այցելեցէք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Սեփական տուեալներու պահպանման քաղաքականութիւն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%B6">Ուիքիփետիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%83%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%A1:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%B6%D5%A4%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D6%80_%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4">Պատասխանատուութենէ Հրաժարում</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրաւորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hyw.wikipedia.org">Վիճակագրութիւն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Քուքիներու հաստատում</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hyw.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Բջիջային տեսք</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-gzd6v","wgBackendResponseTime":204,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.723","walltime":"0.913","ppvisitednodes":{"value":3449,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":77260,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":3822,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":15,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":32,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":45785,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":35,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 844.860 1 -total"," 74.67% 630.859 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Բնակավայր"," 74.07% 625.778 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ"," 69.85% 590.160 29 Կաղապար:Wikidata"," 16.13% 136.318 1 Կաղապար:Ծնթ․ցանկ"," 3.83% 32.331 11 Կաղապար:Cite_book"," 3.82% 32.289 1 Կաղապար:Cite_EB1911"," 2.58% 21.837 2 Կաղապար:Citation"," 1.92% 16.214 2 Կաղապար:Citation/core"," 1.85% 15.652 1 Կաղապար:Cite_wikisource/make_link"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.512","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":14866559,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype monolingualtext of P1705 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P94 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P41 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1451 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype commonsMedia of P18 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P17 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P150 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P6 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P1313 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P194 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P571 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype time of P1249 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P2046 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P2927 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P2044 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P2564 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P37 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype quantity of P1082 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nGot title of Q20423308 from label: «General Authority for Statistics»\nLoaded datatype wikibase-item of P206 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P421 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P473 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P281 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype string of P395 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P166 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P138 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype monolingualtext of P1449 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P112 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P417 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype url of P856 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-59856bd7d8-4t86h","timestamp":"20241119182344","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0544\u0565\u0584\u0584\u0561","url":"https:\/\/hyw.wikipedia.org\/wiki\/%D5%84%D5%A5%D6%84%D6%84%D5%A1","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q5806","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q5806","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2021-04-16T13:41:56Z","dateModified":"2023-07-12T07:26:25Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/6\/6a\/Makkah_Montage.jpg"}</script> </body> </html>