CINXE.COM
محمد - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="fa" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>محمد - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )fawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[".\t,","٫\t٬"],"wgDigitTransformTable":[ "0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9\t%","۰\t۱\t۲\t۳\t۴\t۵\t۶\t۷\t۸\t۹\t٪"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgRequestId":"ccc9d0fc-bd19-430f-9861-03193c834392","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"محمد","wgTitle":"محمد","wgCurRevisionId":40670037,"wgRevisionId":40670037,"wgArticleId":2421,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["صفحه‌های دارای تابع تجزیه‌گر آرایش‌عدد با آرگومان غیرعددی","صفحه‌های دارای حلقه در الگو","مقاله‌های دارای واژگان به زبان عربی","صفحه‌های دارای خطا در ارجاع", "صفحات نیمه‌حفاظت‌شده بی‌پایان ویکی‌پدیا","مقاله‌های برگزیده","صفحه‌هایی که از جعبه اطلاعات زندگی‌نامه با چندین والد استفاده می‌کنند","صفحه‌هایی که از جعبه اطلاعات زندگی‌نامه با پارامترهای نامعلوم استفاده می‌کنند","مقاله‌ها با اچ‌کاردها","مقاله‌هایی که از جعبه‌های اطلاعات افراد با پارامتر دین یا مذهب استفاده می‌کنند","یادکردهای دارای منبع به زبان عربی","صفحه‌هایی که از یادکرد وب با پارامتر وضعیت پیوند استفاده می‌کنند","یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی","یادکردهای دارای منبع به زبان فرانسوی", "مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BIBSYS","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNE","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CANTICN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ICCU","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LNB", "مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NCL","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NDL","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLA","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLG","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLK","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NSK","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NTA","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های PLWABN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SELIBR","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ULAN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های DTBIO", "مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CINII","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های MusicBrainz","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SNAC-ID","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های TDVİA","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های Trove","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF","داده‌های کتابخانه‌ای با ۳۲ عنصر","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های چندگانه","محمد","اسطوره‌های اسلامی","اسلام","افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی","اهالی سده ۶ (میلادی)","اهالی سده ۷ (میلادی)", "اهالی مدینه","اهالی مکه","بنیان‌گذاران مذهب","پنج تن آل عبا","پیامبران اولوالعزم","پیامبران در اسلام","پیامبران عرب","پیامبران","تاجران عرب","چهارده معصوم","خاکسپاری‌ها در مدینه","درگذشتگان ۱۱ (قمری)","درگذشتگان ۶۳۲ (میلادی)","دیپلمات‌های اهل عربستان سعودی","رهبران مذهبی اسلامی","رهبران مذهبی مسلمان سده ۷ (میلادی)","زادگان دهه ۵۷۰ (میلادی)","ژنرال‌های عرب","سیاستمداران عرب","شخصیت‌های قرآن","عرب‌های سده ۶ (میلادی)","عرب‌های سده ۷ (میلادی)","عرب‌های مسلمان","فرزندخواندگی توسط خویشاوندان","فروشندگان سده ۷ (میلادی)","قاضی‌های سده ۷ (میلادی)", "قانون‌گذاران سده ۷ (میلادی) در آسیا","قرآن","قریش","معجزه‌کنندگان","مهاجرین","نیکوکاران"],"wgPageViewLanguage":"fa","wgPageContentLanguage":"fa","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"محمد","wgRelevantArticleId":2421,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":40670037,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fa","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"fa"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":300000,"wgRelatedArticlesCompat":[], "wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q9458","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.Edittools","ext.gadget.EasyNewSection","ext.gadget.signit","ext.gadget.decodesummary","ext.gadget.Watchlist","ext.gadget.switcher","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession", "wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fa&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1704"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1136"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg/640px-Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="909"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="محمد - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fa.m.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ویکی‌پدیا (fa)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fa"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="خوراک اتم برای ویکی‌پدیا" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-محمد rootpage-محمد skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">پرش به محتوا</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="منوی اصلی" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">منوی اصلی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">منوی اصلی</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> بازدید محتوا </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی [z]" accesskey="z"><span>صفحهٔ اصلی</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C" title="یافتن اطلاعات پس‌زمینه پیرامون رویدادهای کنونی"><span>رویدادهای کنونی</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%81%DB%8C" title="آوردن یک صفحهٔ تصادفی [x]" accesskey="x"><span>مقالهٔ تصادفی</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-collaboration" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-collaboration" > <div class="vector-menu-heading"> همکاری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1" title="فهرستی از تغییرات اخیر ویکی [r]" accesskey="r"><span>تغییرات اخیر</span></a></li><li id="n-cooperateing" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C"><span>ویکی‌نویس شوید!</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="مکانی برای دریافتن"><span>راهنما</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%A7"><span>تماس با ویکی‌پدیا</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ویکی‌پدیا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fa.svg" style="width: 6em; height: 2em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="دانشنامهٔ آزاد" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fa.svg" width="72" height="18" style="width: 4.5em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>جستجو</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا" aria-label="جستجو در ویکی‌پدیا" autocapitalize="sentences" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ویژه:جستجو"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">جستجو</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ابزارهای شخصی"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="تغییر ظاهر اندازهٔ قلم، عرض و رنگ صفحه" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ظاهر" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ظاهر</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa" class=""><span>کمک مالی</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است." class=""><span>ایجاد حساب</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o" class=""><span>ورود</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="گزینه‌های بیشتر" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارهای شخصی" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ابزارهای شخصی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="منوی کاربری" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa"><span>کمک مالی</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ایجاد حساب</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ورود</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> صفحه‌هایی برای ویرایشگرانی که از سامانه خارج شدند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87" aria-label="دربارهٔ ویرایش‌کردن بیشتر بدانید"><span>بیشتر بدانید</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86" title="فهرست ویرایش‌ها انجام شده از این نشانی آی‌پی [y]" accesskey="y"><span>مشارکت‌ها</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%85%D9%86" title="بحث پیرامون ویرایش‌های این نشانی آی‌پی [n]" accesskey="n"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="فهرست" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">فهرست</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">نهفتن</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">بخش آغازین</div> </a> </li> <li id="toc-زمینهٔ_تاریخی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#زمینهٔ_تاریخی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱</span> <span>زمینهٔ تاریخی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-زمینهٔ_تاریخی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های زمینهٔ تاریخی</span> </button> <ul id="toc-زمینهٔ_تاریخی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-باورهای_آخرالزمانی_در_قرون_ششم_و_هفتم_میلادی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#باورهای_آخرالزمانی_در_قرون_ششم_و_هفتم_میلادی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱.۱</span> <span>باورهای آخرالزمانی در قرون ششم و هفتم میلادی</span> </div> </a> <ul id="toc-باورهای_آخرالزمانی_در_قرون_ششم_و_هفتم_میلادی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-عربستان_پیش_از_اسلام" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#عربستان_پیش_از_اسلام"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱.۲</span> <span>عربستان پیش از اسلام</span> </div> </a> <ul id="toc-عربستان_پیش_از_اسلام-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-مسئلهٔ_تاریخ‌نگاری_زندگی_محمّد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#مسئلهٔ_تاریخ‌نگاری_زندگی_محمّد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲</span> <span>مسئلهٔ تاریخ‌نگاری زندگی محمّد</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-مسئلهٔ_تاریخ‌نگاری_زندگی_محمّد-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های مسئلهٔ تاریخ‌نگاری زندگی محمّد</span> </button> <ul id="toc-مسئلهٔ_تاریخ‌نگاری_زندگی_محمّد-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-قرآن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#قرآن"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۱</span> <span>قرآن</span> </div> </a> <ul id="toc-قرآن-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع_روایی_اسلامی:_احادیث_و_سیره‌های_نبوی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع_روایی_اسلامی:_احادیث_و_سیره‌های_نبوی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۲</span> <span>منابع روایی اسلامی: احادیث و سیره‌های نبوی</span> </div> </a> <ul id="toc-منابع_روایی_اسلامی:_احادیث_و_سیره‌های_نبوی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع_غیراسلامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع_غیراسلامی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۳</span> <span>منابع غیراسلامی</span> </div> </a> <ul id="toc-منابع_غیراسلامی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-آثار_باستانی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#آثار_باستانی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴</span> <span>آثار باستانی</span> </div> </a> <ul id="toc-آثار_باستانی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-نام_و_نسب" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#نام_و_نسب"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳</span> <span>نام و نسب</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-نام_و_نسب-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های نام و نسب</span> </button> <ul id="toc-نام_و_نسب-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-نام_و_القاب" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#نام_و_القاب"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱</span> <span>نام و القاب</span> </div> </a> <ul id="toc-نام_و_القاب-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-نسب" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#نسب"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۲</span> <span>نسب</span> </div> </a> <ul id="toc-نسب-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-سرگذشت_محمّد_از_دیدگاه_تاریخی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#سرگذشت_محمّد_از_دیدگاه_تاریخی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴</span> <span>سرگذشت محمّد از دیدگاه تاریخی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-سرگذشت_محمّد_از_دیدگاه_تاریخی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های سرگذشت محمّد از دیدگاه تاریخی</span> </button> <ul id="toc-سرگذشت_محمّد_از_دیدگاه_تاریخی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-قبل_از_هجرت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#قبل_از_هجرت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱</span> <span>قبل از هجرت</span> </div> </a> <ul id="toc-قبل_از_هجرت-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-سال‌های_آغازین" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#سال‌های_آغازین"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱.۱</span> <span>سال‌های آغازین</span> </div> </a> <ul id="toc-سال‌های_آغازین-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-نخستین_گزارش‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#نخستین_گزارش‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱.۲</span> <span>نخستین گزارش‌ها</span> </div> </a> <ul id="toc-نخستین_گزارش‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-محمّد_و_آخرالزمان،_در_مکّه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#محمّد_و_آخرالزمان،_در_مکّه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱.۳</span> <span>محمّد و آخرالزمان، در مکّه</span> </div> </a> <ul id="toc-محمّد_و_آخرالزمان،_در_مکّه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-انتقادات_محمد_به_مکیان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#انتقادات_محمد_به_مکیان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱.۴</span> <span>انتقادات محمد به مکیان</span> </div> </a> <ul id="toc-انتقادات_محمد_به_مکیان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-هجرت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#هجرت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱.۵</span> <span>هجرت</span> </div> </a> <ul id="toc-هجرت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-بعد_از_هجرت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#بعد_از_هجرت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲</span> <span>بعد از هجرت</span> </div> </a> <ul id="toc-بعد_از_هجرت-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ورود_به_یثرب" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ورود_به_یثرب"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲.۱</span> <span>ورود به یثرب</span> </div> </a> <ul id="toc-ورود_به_یثرب-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ازدواج_با_زینب_بنت_جحش_و_الغای_فرزندخواندگی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ازدواج_با_زینب_بنت_جحش_و_الغای_فرزندخواندگی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲.۲</span> <span>ازدواج با زینب بنت جحش و الغای فرزندخواندگی</span> </div> </a> <ul id="toc-ازدواج_با_زینب_بنت_جحش_و_الغای_فرزندخواندگی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-محمّد_و_آخرالزمان،_در_مدینه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#محمّد_و_آخرالزمان،_در_مدینه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲.۳</span> <span>محمّد و آخرالزمان، در مدینه</span> </div> </a> <ul id="toc-محمّد_و_آخرالزمان،_در_مدینه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-محمّد_و_مسیحا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#محمّد_و_مسیحا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲.۴</span> <span>محمّد و مسیحا</span> </div> </a> <ul id="toc-محمّد_و_مسیحا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیکارها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#پیکارها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲.۵</span> <span>پیکارها</span> </div> </a> <ul id="toc-پیکارها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-محمّد_و_سرزمین_مقدّس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#محمّد_و_سرزمین_مقدّس"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲.۶</span> <span>محمّد و سرزمین مقدّس</span> </div> </a> <ul id="toc-محمّد_و_سرزمین_مقدّس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-محمّد_و_یهودیان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#محمّد_و_یهودیان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲.۷</span> <span>محمّد و یهودیان</span> </div> </a> <ul id="toc-محمّد_و_یهودیان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-درگذشت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#درگذشت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۳</span> <span>درگذشت</span> </div> </a> <ul id="toc-درگذشت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-سرگذشت_محمّد_به_روایت_اسلامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#سرگذشت_محمّد_به_روایت_اسلامی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵</span> <span>سرگذشت محمّد به روایت اسلامی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-سرگذشت_محمّد_به_روایت_اسلامی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های سرگذشت محمّد به روایت اسلامی</span> </button> <ul id="toc-سرگذشت_محمّد_به_روایت_اسلامی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-در_مکّه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#در_مکّه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱</span> <span>در مکّه</span> </div> </a> <ul id="toc-در_مکّه-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-تولد_و_کودکی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#تولد_و_کودکی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱.۱</span> <span>تولد و کودکی</span> </div> </a> <ul id="toc-تولد_و_کودکی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-نوجوانی_تا_پیش_از_اعلام_پیامبری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#نوجوانی_تا_پیش_از_اعلام_پیامبری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱.۲</span> <span>نوجوانی تا پیش از اعلام پیامبری</span> </div> </a> <ul id="toc-نوجوانی_تا_پیش_از_اعلام_پیامبری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-بعثت_و_اعلام_پیامبری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#بعثت_و_اعلام_پیامبری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱.۳</span> <span>بعثت و اعلام پیامبری</span> </div> </a> <ul id="toc-بعثت_و_اعلام_پیامبری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-افزایش_محاصره_و_آزار_مکیان_و_هجرت_مسلمانان_به_حبشه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#افزایش_محاصره_و_آزار_مکیان_و_هجرت_مسلمانان_به_حبشه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱.۴</span> <span>افزایش محاصره و آزار مکیان و هجرت مسلمانان به حبشه</span> </div> </a> <ul id="toc-افزایش_محاصره_و_آزار_مکیان_و_هجرت_مسلمانان_به_حبشه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-اسراء_و_معراج" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#اسراء_و_معراج"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱.۵</span> <span>اسراء و معراج</span> </div> </a> <ul id="toc-اسراء_و_معراج-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-بیعت_عَقَبه_و_هجرت_محمّد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#بیعت_عَقَبه_و_هجرت_محمّد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱.۶</span> <span>بیعت عَقَبه و هجرت محمّد</span> </div> </a> <ul id="toc-بیعت_عَقَبه_و_هجرت_محمّد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-محمّد_در_مدینه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#محمّد_در_مدینه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۲</span> <span>محمّد در مدینه</span> </div> </a> <ul id="toc-محمّد_در_مدینه-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-بنیان‌نهادن_ساختار_سیاسی_اجتماعی_نو" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#بنیان‌نهادن_ساختار_سیاسی_اجتماعی_نو"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۲.۱</span> <span>بنیان‌نهادن ساختار سیاسی اجتماعی نو</span> </div> </a> <ul id="toc-بنیان‌نهادن_ساختار_سیاسی_اجتماعی_نو-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیکارها_با_مکّه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#پیکارها_با_مکّه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۲.۲</span> <span>پیکارها با مکّه</span> </div> </a> <ul id="toc-پیکارها_با_مکّه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-صلح_حُدَیبیّه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#صلح_حُدَیبیّه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۲.۳</span> <span>صلح حُدَیبیّه</span> </div> </a> <ul id="toc-صلح_حُدَیبیّه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-فتح_مکّه_و_پس_از_آن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#فتح_مکّه_و_پس_از_آن"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۳</span> <span>فتح مکّه و پس از آن</span> </div> </a> <ul id="toc-فتح_مکّه_و_پس_از_آن-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-فتح_عربستان_و_فراسوی_آن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#فتح_عربستان_و_فراسوی_آن"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۳.۱</span> <span>فتح عربستان و فراسوی آن</span> </div> </a> <ul id="toc-فتح_عربستان_و_فراسوی_آن-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-حجةالوداع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#حجةالوداع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۳.۲</span> <span>حجةالوداع</span> </div> </a> <ul id="toc-حجةالوداع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-درگذشت_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#درگذشت_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۴</span> <span>درگذشت</span> </div> </a> <ul id="toc-درگذشت_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-جانشینی_محمّد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#جانشینی_محمّد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶</span> <span>جانشینی محمّد</span> </div> </a> <ul id="toc-جانشینی_محمّد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-خانواده" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#خانواده"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷</span> <span>خانواده</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-خانواده-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های خانواده</span> </button> <ul id="toc-خانواده-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-همسران" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#همسران"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۱</span> <span>همسران</span> </div> </a> <ul id="toc-همسران-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-فرزندان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#فرزندان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۲</span> <span>فرزندان</span> </div> </a> <ul id="toc-فرزندان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-میراث" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#میراث"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۸</span> <span>میراث</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-میراث-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های میراث</span> </button> <ul id="toc-میراث-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-اسلام_و_اصلاحات_سیاسی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#اسلام_و_اصلاحات_سیاسی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۸.۱</span> <span>اسلام و اصلاحات سیاسی</span> </div> </a> <ul id="toc-اسلام_و_اصلاحات_سیاسی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-قرآن_و_سنت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#قرآن_و_سنت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۸.۲</span> <span>قرآن و سنت</span> </div> </a> <ul id="toc-قرآن_و_سنت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-در_هنر،_فرهنگ_و_ادبیات_اسلامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#در_هنر،_فرهنگ_و_ادبیات_اسلامی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹</span> <span>در هنر، فرهنگ و ادبیات اسلامی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-در_هنر،_فرهنگ_و_ادبیات_اسلامی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های در هنر، فرهنگ و ادبیات اسلامی</span> </button> <ul id="toc-در_هنر،_فرهنگ_و_ادبیات_اسلامی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-در_هنر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#در_هنر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹.۱</span> <span>در هنر</span> </div> </a> <ul id="toc-در_هنر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-در_ادبیات" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#در_ادبیات"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹.۲</span> <span>در ادبیات</span> </div> </a> <ul id="toc-در_ادبیات-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-در_فرهنگ_اسلامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#در_فرهنگ_اسلامی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹.۳</span> <span>در فرهنگ اسلامی</span> </div> </a> <ul id="toc-در_فرهنگ_اسلامی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-دیدگاه‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#دیدگاه‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰</span> <span>دیدگاه‌ها</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-دیدگاه‌ها-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های دیدگاه‌ها</span> </button> <ul id="toc-دیدگاه‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-در_دین_اسلام" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#در_دین_اسلام"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰.۱</span> <span>در دین اسلام</span> </div> </a> <ul id="toc-در_دین_اسلام-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-در_قرآن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#در_قرآن"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰.۱.۱</span> <span>در قرآن</span> </div> </a> <ul id="toc-در_قرآن-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-معجزه‌های_محمّد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#معجزه‌های_محمّد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰.۱.۲</span> <span>معجزه‌های محمّد</span> </div> </a> <ul id="toc-معجزه‌های_محمّد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-در_سایر_ادیان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#در_سایر_ادیان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰.۲</span> <span>در سایر ادیان</span> </div> </a> <ul id="toc-در_سایر_ادیان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-در_فرهنگ_غرب" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#در_فرهنگ_غرب"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰.۳</span> <span>در فرهنگ غرب</span> </div> </a> <ul id="toc-در_فرهنگ_غرب-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-نظریهٔ_افسانه_بودن_محمد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#نظریهٔ_افسانه_بودن_محمد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰.۴</span> <span>نظریهٔ افسانه بودن محمد</span> </div> </a> <ul id="toc-نظریهٔ_افسانه_بودن_محمد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-نقد_محمّد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#نقد_محمّد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱</span> <span>نقد محمّد</span> </div> </a> <ul id="toc-نقد_محمّد-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-توضیحات" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#توضیحات"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۲</span> <span>توضیحات</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-توضیحات-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های توضیحات</span> </button> <ul id="toc-توضیحات-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-قرآن_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#قرآن_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۲.۱</span> <span>قرآن</span> </div> </a> <ul id="toc-قرآن_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-یادداشت‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#یادداشت‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۲.۲</span> <span>یادداشت‌ها</span> </div> </a> <ul id="toc-یادداشت‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-پانویس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پانویس"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۳</span> <span>پانویس</span> </div> </a> <ul id="toc-پانویس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۴</span> <span>منابع</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-منابع-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های منابع</span> </button> <ul id="toc-منابع-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-منابع_برای_مطالعه_بیشتر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع_برای_مطالعه_بیشتر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۴.۱</span> <span>منابع برای مطالعه بیشتر</span> </div> </a> <ul id="toc-منابع_برای_مطالعه_بیشتر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-پیوند_به_بیرون" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پیوند_به_بیرون"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۵</span> <span>پیوند به بیرون</span> </div> </a> <ul id="toc-پیوند_به_بیرون-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="فهرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر وضعیت فهرست محتویات" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تغییر وضعیت فهرست محتویات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">محمد</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="به مقاله‌ای به یک زبان دیگر بروید. به ۲۱۶ زبان در دسترس است." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-216" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">۲۱۶ زبان</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–آچئی" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="آچئی" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%BB%D3%8F%D1%8B%D0%BA%D3%8F%D0%BE_%D0%9C%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D1%82" title="Тхьэлӏыкӏо Мыхьэмэт–آدیجیایی" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Тхьэлӏыкӏо Мыхьэмэт" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="آدیجیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–آفریکانس" lang="af" hreflang="af" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="آفریکانس" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–آلمانی سوئیسی" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="آلمانی سوئیسی" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%98%E1%88%90%E1%88%98%E1%8B%B5" title="መሐመድ–امهری" lang="am" hreflang="am" data-title="መሐመድ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="امهری" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–آراگونی" lang="an" hreflang="an" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="آراگونی" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Mahomet" title="Mahomet–انگلیسی باستان" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Mahomet" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="انگلیسی باستان" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A6" title="मुहम्मद–آنگیکا" lang="anp" hreflang="anp" data-title="मुहम्मद" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="آنگیکا" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد–عربی" lang="ar" hreflang="ar" data-title="محمد" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="عربی" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%A1%DC%98%DC%9A%DC%A1%DC%95" title="ܡܘܚܡܕ–آرامی" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܡܘܚܡܕ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="آرامی" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد–عربی مراکشی" lang="ary" hreflang="ary" data-title="محمد" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="عربی مراکشی" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد–عربی مصری" lang="arz" hreflang="arz" data-title="محمد" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="عربی مصری" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="মুহাম্মাদ–آسامی" lang="as" hreflang="as" data-title="মুহাম্মাদ" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="آسامی" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–آستوری" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="آستوری" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D3%80%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4" title="МухӀаммад–آواری" lang="av" hreflang="av" data-title="МухӀаммад" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="آواری" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/M%C9%99h%C9%99mm%C9%99d" title="Məhəmməd–ترکی آذربایجانی" lang="az" hreflang="az" data-title="Məhəmməd" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ترکی آذربایجانی" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="حضرت محمد–South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="حضرت محمد" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D1%85%D3%99%D0%BC%D0%BC%D3%99%D1%82_(%D0%9F%D3%99%D0%B9%D2%93%D3%99%D0%BC%D0%B1%D3%99%D1%80)" title="Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)–باشقیری" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="باشقیری" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Mahuomets" title="Mahuomets–ساموگیتی" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Mahuomets" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="ساموگیتی" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%82" title="Магамет–بلاروسی" lang="be" hreflang="be" data-title="Магамет" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="بلاروسی" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B4" title="Мухамад–بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Мухамад" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Мохамед–بلغاری" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Мохамед" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="بلغاری" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A6" title="मुहम्मद–Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="मुहम्मद" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–بیسلاما" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="بیسلاما" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–بانجاری" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="بانجاری" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bm mw-list-item"><a href="https://bm.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–بامبارایی" lang="bm" hreflang="bm" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Bamanankan" data-language-local-name="بامبارایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bamanankan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AE%E0%A7%81%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A6%BE%E0%A6%A6" title="মুহাম্মাদ–بنگالی" lang="bn" hreflang="bn" data-title="মুহাম্মাদ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="بنگالی" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%98%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%A7%E0%BC%8B%E0%BD%98%E0%BD%91%E0%BC%8D" title="མུ་ཧ་མད།–تبتی" lang="bo" hreflang="bo" data-title="མུ་ཧ་མད།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="تبتی" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Mahomed" title="Mahomed–برتون" lang="br" hreflang="br" data-title="Mahomed" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="برتون" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–بوسنیایی" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="بوسنیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Мухаммед–Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Мухаммед" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–کاتالان" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="کاتالان" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–چینی مین شرقی" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Muhammad" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="چینی مین شرقی" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4" title="Мухьаммад–چچنی" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Мухьаммад" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="چچنی" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–سبویی" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="سبویی" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%DB%95%D9%85%D9%85%DB%95%D8%AF" title="محەممەد–کردی مرکزی" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="محەممەد" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="کردی مرکزی" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Magumetu" title="Magumetu–کورسی" lang="co" hreflang="co" data-title="Magumetu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="کورسی" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–ترکی کریمه" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="ترکی کریمه" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Mohamed" title="Mohamed–چکی" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Mohamed" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="چکی" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D1%82_%D0%BF%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BF%D0%B0%D1%80" title="Мухаммет пихампар–چوواشی" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Мухаммет пихампар" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="چوواشی" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–ولزی" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ولزی" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–دانمارکی" lang="da" hreflang="da" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="دانمارکی" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–آلمانی" lang="de" hreflang="de" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="آلمانی" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dga mw-list-item"><a href="https://dga.wikipedia.org/wiki/Prophet_Mohammed" title="Prophet Mohammed–Dagaare" lang="dga" hreflang="dga" data-title="Prophet Mohammed" data-language-autonym="Dagaare" data-language-local-name="Dagaare" class="interlanguage-link-target"><span>Dagaare</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/M%C4%B1hemmed" title="Mıhemmed–Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Mıhemmed" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Nabi_Muhammad_SAW" title="Nabi Muhammad SAW–Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Nabi Muhammad SAW" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%89%DE%AA%DE%99%DE%A6%DE%87%DE%B0%DE%89%DE%A6%DE%8B%DE%AA%DE%8E%DE%AC%DE%8A%DE%A7%DE%82%DE%AA" title="މުޙައްމަދުގެފާނު–دیوهی" lang="dv" hreflang="dv" data-title="މުޙައްމަދުގެފާނު" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="دیوهی" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%89%CE%AC%CE%BC%CE%B5%CE%B8" title="Μωάμεθ–یونانی" lang="el" hreflang="el" data-title="Μωάμεθ" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="یونانی" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–انگلیسی" lang="en" hreflang="en" data-title="Muhammad" data-language-autonym="English" data-language-local-name="انگلیسی" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Mohamedo" title="Mohamedo–اسپرانتو" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Mohamedo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="اسپرانتو" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–اسپانیایی" lang="es" hreflang="es" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="اسپانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Mu%E1%B8%A9ammad" title="Muḩammad–استونیایی" lang="et" hreflang="et" data-title="Muḩammad" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="استونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–باسکی" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="باسکی" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–اکسترامادورایی" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="اکسترامادورایی" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Nelaa%C9%97o_Muhammadu" title="Nelaaɗo Muhammadu–فولانی" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Nelaaɗo Muhammadu" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="فولانی" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–فنلاندی" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="فنلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Muhamed" title="Muhamed–Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Muhamed" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–فارویی" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="فارویی" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Mahomet" title="Mahomet–فرانسوی" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Mahomet" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="فرانسوی" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Mohamed" title="Mohamed–فریزی شمالی" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Mohamed" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="فریزی شمالی" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–فریسی غربی" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="فریسی غربی" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Mahamad" title="Mahamad–ایرلندی" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Mahamad" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ایرلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–گاگائوزیایی" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="گاگائوزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E7%A9%86%E7%BD%95%E9%BB%98%E5%BE%B7" title="穆罕默德–گن" lang="gan" hreflang="gan" data-title="穆罕默德" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="گن" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Mahomet" title="Mahomet–Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Mahomet" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–گیلی اسکاتلندی" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="گیلی اسکاتلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–گالیسیایی" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="گالیسیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Ma%C3%B3ma" title="Maóma–گوارانی" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Maóma" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="گوارانی" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%BC%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%B7%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%BC%F0%90%8C%BC%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B3" title="𐌼𐌿𐌷𐌰𐌿𐌼𐌼𐌰𐌳–گوتی" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌼𐌿𐌷𐌰𐌿𐌼𐌼𐌰𐌳" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="گوتی" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AE%E0%AB%81%E0%AA%B9%E0%AA%AE%E0%AB%8D%E0%AA%AE%E0%AA%A6" title="મુહમ્મદ–گجراتی" lang="gu" hreflang="gu" data-title="મુહમ્મદ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="گجراتی" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Mahommad" title="Mahommad–مانی" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Mahommad" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="مانی" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–هوسایی" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="هوسایی" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Muhammad" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Mohameka" title="Mohameka–هاوایی" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Mohameka" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="هاوایی" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%97%D7%9E%D7%93" title="מוחמד–عبری" lang="he" hreflang="he" data-title="מוחמד" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="عبری" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A6" title="मुहम्मद–هندی" lang="hi" hreflang="hi" data-title="मुहम्मद" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="هندی" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–هندی فیجیایی" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="هندی فیجیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Muhamed" title="Muhamed–کروات" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Muhamed" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="کروات" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Mahomet" title="Mahomet–هائیتیایی" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Mahomet" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="هائیتیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Mohamed_pr%C3%B3f%C3%A9ta" title="Mohamed próféta–مجاری" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Mohamed próféta" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="مجاری" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%A4" title="Մուհամմադ–ارمنی" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Մուհամմադ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ارمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Mahomet" title="Mahomet–اینترلینگوا" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Mahomet" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="اینترلینگوا" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–ایبانی" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="ایبانی" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–اندونزیایی" lang="id" hreflang="id" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="اندونزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Muhamad" title="Muhamad–اکسیدنتال" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Muhamad" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="اکسیدنتال" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–ایگبویی" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="ایگبویی" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–ایلوکویی" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ایلوکویی" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D1%8C%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4_%D0%9F%D0%B0%D0%B9%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D1%80" title="Мухьаммад Пайхамар–اینگوشی" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Мухьаммад Пайхамар" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="اینگوشی" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Muhamad" title="Muhamad–ایدو" lang="io" hreflang="io" data-title="Muhamad" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ایدو" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/M%C3%BAhame%C3%B0" title="Múhameð–ایسلندی" lang="is" hreflang="is" data-title="Múhameð" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ایسلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Maometto" title="Maometto–ایتالیایی" lang="it" hreflang="it" data-title="Maometto" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ایتالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A0%E3%83%8F%E3%83%B3%E3%83%9E%E3%83%89%E3%83%BB%E3%82%A4%E3%83%96%E3%83%B3%EF%BC%9D%E3%82%A2%E3%83%96%E3%83%89%E3%82%A5%E3%83%83%E3%83%A9%E3%83%BC%E3%83%95" title="ムハンマド・イブン＝アブドゥッラーフ–ژاپنی" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ムハンマド・イブン＝アブドゥッラーフ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ژاپنی" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Mukamad" title="Mukamad–جاوه‌ای" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Mukamad" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="جاوه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="მაჰმადი–گرجی" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მაჰმადი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="گرجی" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Muxammed" title="Muxammed–قره‌قالپاقی" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Muxammed" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="قره‌قالپاقی" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Mu%E1%B8%A5emmed" title="Muḥemmed–قبایلی" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Muḥemmed" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="قبایلی" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%BB%D3%80%D1%8B%D0%BA%D3%80%D1%83%D1%8D_%D0%9C%D1%8B%D1%85%D1%8C%D1%8D%D0%BC%D1%8D%D0%B4" title="ТхьэлӀыкӀуэ Мыхьэмэд–کاباردینی" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="ТхьэлӀыкӀуэ Мыхьэмэд" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="کاباردینی" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Mahomet" title="Mahomet–Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Mahomet" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Muwamet" title="Muwamet–تیاپی" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Muwamet" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="تیاپی" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D2%B1%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Мұхаммед–قزاقی" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Мұхаммед" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="قزاقی" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%98%E1%9E%A0%E1%9E%B6%E1%9E%98%E1%9F%89%E1%9F%81%E1%9E%8A" title="មហាម៉េដ–خمری" lang="km" hreflang="km" data-title="មហាម៉េដ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="خمری" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AE%E0%B3%81%E0%B2%B9%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%AE%E0%B2%A6%E0%B3%8D" title="ಮುಹಮ್ಮದ್–کانارا" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಮುಹಮ್ಮದ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="کانارا" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%AC%B4%ED%95%A8%EB%A7%88%EB%93%9C" title="무함마드–کره‌ای" lang="ko" hreflang="ko" data-title="무함마드" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="کره‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%D8%AD%D9%8E%D9%85%D9%8E%D9%91%D8%AF" title="مُحَمَّد–کشمیری" lang="ks" hreflang="ks" data-title="مُحَمَّد" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="کشمیری" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Muhemmed" title="Muhemmed–کردی" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Muhemmed" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="کردی" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Mahomm" title="Mahomm–کورنی" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Mahomm" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="کورنی" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4_%D0%BF%D0%B0%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D0%B0%D1%80" title="Мухаммед пайгамбар–قرقیزی" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Мухаммед пайгамбар" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="قرقیزی" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Mahometus" title="Mahometus–لاتین" lang="la" hreflang="la" data-title="Mahometus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="لاتین" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Muhamad" title="Muhamad–لادینو" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Muhamad" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="لادینو" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–لوگزامبورگی" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="لوگزامبورگی" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D3%80%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4_%D0%B8%D0%B4%D0%B0%D0%B2%D1%81" title="МухӀаммад идавс–Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="МухӀаммад идавс" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D0%B3%D1%8C%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4" title="Мугьаммад–لزگی" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Мугьаммад" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="لزگی" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Moeamed" title="Moeamed–لیمبورگی" lang="li" hreflang="li" data-title="Moeamed" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="لیمبورگی" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Maomet" title="Maomet–Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Maomet" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Maomet" title="Maomet–لومبارد" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Maomet" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="لومبارد" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Mahometas" title="Mahometas–لیتوانیایی" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Mahometas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="لیتوانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Muhameds" title="Muhameds–لتونیایی" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Muhameds" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="لتونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–مادورایی" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="مادورایی" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Mohamady" title="Mohamady–مالاگاسی" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Mohamady" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="مالاگاسی" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4" title="Мохаммад–ماری" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Мохаммад" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="ماری" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–مینانگ‌کابویی" lang="min" hreflang="min" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="مینانگ‌کابویی" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Мухамед–مقدونی" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Мухамед" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="مقدونی" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AE%E0%B5%81%E0%B4%B9%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%AE%E0%B4%A6%E0%B5%8D" title="മുഹമ്മദ്–مالایالامی" lang="ml" hreflang="ml" data-title="മുഹമ്മദ്" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="مالایالامی" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Мухаммед–مغولی" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Мухаммед" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="مغولی" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A6" title="मोहम्मद–مراتی" lang="mr" hreflang="mr" data-title="मोहम्मद" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="مراتی" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–مالایی" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="مالایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Mu%C4%A7ammed" title="Muħammed–مالتی" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Muħammed" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="مالتی" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Maom%C3%A9" title="Maomé–میراندی" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Maomé" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="میراندی" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%9F%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%80%E1%80%BA" title="မိုဟာမက်–برمه‌ای" lang="my" hreflang="my" data-title="မိုဟာမက်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="برمه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد–مازندرانی" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="محمد" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="مازندرانی" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target"><span>Nāhuatl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Mametto" title="Mametto–ناپلی" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Mametto" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="ناپلی" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–آلمانی سفلی" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="آلمانی سفلی" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–ساکسونی سفلی" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ساکسونی سفلی" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%8B%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A6" title="मोहम्मद–نپالی" lang="ne" hreflang="ne" data-title="मोहम्मद" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="نپالی" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A6" title="मुहम्मद–نواریایی" lang="new" hreflang="new" data-title="मुहम्मद" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="نواریایی" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–هلندی" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="هلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–نروژی نی‌نُشک" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="نروژی نی‌نُشک" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–نروژی بوک‌مُل" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="نروژی بوک‌مُل" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%A1%DF%8A%DF%AC%DF%A1%DF%8A%DF%98%DF%8C%DF%AB" title="ߡߊ߬ߡߊߘߌ߫–نکو" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߡߊ߬ߡߊߘߌ߫" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="نکو" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–نیانجایی" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="نیانجایی" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Maomet" title="Maomet–اکسیتان" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Maomet" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="اکسیتان" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–لیوی-کارلیان" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="لیوی-کارلیان" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–اورومویی" lang="om" hreflang="om" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="اورومویی" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AE%E0%AC%B9%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%AE%E0%AC%A6" title="ମହମ୍ମଦ–اوریه‌ای" lang="or" hreflang="or" data-title="ମହମ୍ମଦ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="اوریه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AE%E0%A9%81%E0%A8%B9%E0%A9%B0%E0%A8%AE%E0%A8%A6" title="ਮੁਹੰਮਦ–پنجابی" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਮੁਹੰਮਦ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pag mw-list-item"><a href="https://pag.wikipedia.org/wiki/Mahoma" title="Mahoma–پانگاسینانی" lang="pag" hreflang="pag" data-title="Mahoma" data-language-autonym="Pangasinan" data-language-local-name="پانگاسینانی" class="interlanguage-link-target"><span>Pangasinan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Maroumet" title="Maroumet–Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Maroumet" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Mahomet" title="Mahomet–لهستانی" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Mahomet" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="لهستانی" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Maomet" title="Maomet–پیدمونتی" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Maomet" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="پیدمونتی" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد–پنجابی" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="محمد" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد–پشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="محمد" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="پشتو" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Maom%C3%A9" title="Maomé–پرتغالی" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Maomé" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="پرتغالی" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Muhamad" title="Muhamad–کچوایی" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Muhamad" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="کچوایی" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Mahomed" title="Mahomed–رومانیایی" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Mahomed" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="رومانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Мухаммед–روسی" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Мухаммед" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="روسی" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Могамед–Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Могамед" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AE%E0%A5%81%E0%A4%B9%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%AE%E0%A4%A6%E0%A5%8D" title="मुहम्मद्–سانسکریت" lang="sa" hreflang="sa" data-title="मुहम्मद्" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="سانسکریت" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83h%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Муhаммед–یاقوتی" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Муhаммед" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="یاقوتی" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A2%E1%B1%A9%E1%B1%A6%E1%B1%9F%E1%B1%A2%E1%B1%A2%E1%B1%9A%E1%B1%AB%E1%B1%BD" title="ᱢᱩᱦᱟᱢᱢᱚᱫᱽ–سانتالی" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱢᱩᱦᱟᱢᱢᱚᱫᱽ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="سانتالی" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Maoma" title="Maoma–ساردینیایی" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Maoma" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="ساردینیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Maumettu" title="Maumettu–سیسیلی" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Maumettu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="سیسیلی" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–اسکاتلندی" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="اسکاتلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="محمد–سندی" lang="sd" hreflang="sd" data-title="محمد" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="سندی" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Muhamed" title="Muhamed–صرب و کرواتی" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Muhamed" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="صرب و کرواتی" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Mu%E1%B8%A5ammad" title="Muḥammad–تاچل‌هیت" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Muḥammad" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="تاچل‌هیت" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B6%B8%E0%B7%8A%E0%B6%B8%E0%B6%AF%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%94%E0%B6%B8%E0%B7%8F" title="මහම්මද්තුමා–سینهالی" lang="si" hreflang="si" data-title="මහම්මද්තුමා" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="سینهالی" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–انگلیسی ساده" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="انگلیسی ساده" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Mohamed" title="Mohamed–اسلواکی" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Mohamed" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="اسلواکی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84_%D8%A7%D9%84%D9%84%DB%81_%D8%B5%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%84%DB%81_%D8%B9%D9%84%DB%8C%DB%81_%D9%88_%D8%B3%D9%84%D9%85" title="محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و سلم–Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="محمد رسول اللہ صلی اللہ علیہ و سلم" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Mohamed" title="Mohamed–اسلوونیایی" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Mohamed" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="اسلوونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–شونایی" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Muhammad" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="شونایی" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Nebi_Maxamed_c.s" title="Nebi Maxamed c.s–سومالیایی" lang="so" hreflang="so" data-title="Nebi Maxamed c.s" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="سومالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Muhammedi" title="Muhammedi–آلبانیایی" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Muhammedi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="آلبانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D1%85%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%B4" title="Мухамед–صربی" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Мухамед" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="صربی" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–سوندایی" lang="su" hreflang="su" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="سوندایی" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–سوئدی" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="سوئدی" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–سواحیلی" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="سواحیلی" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AE%E0%AF%81%E0%AE%95%E0%AE%AE%E0%AF%8D%E0%AE%AE%E0%AE%A4%E0%AF%81_%E0%AE%A8%E0%AE%AA%E0%AE%BF" title="முகம்மது நபி–تامیلی" lang="ta" hreflang="ta" data-title="முகம்மது நபி" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="تامیلی" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B1%81%E0%B0%B9%E0%B0%AE%E0%B1%8D%E0%B0%AE%E0%B0%A6%E0%B1%8D_%E0%B0%AA%E0%B1%8D%E0%B0%B0%E0%B0%B5%E0%B0%95%E0%B1%8D%E0%B0%A4" title="ముహమ్మద్ ప్రవక్త–تلوگویی" lang="te" hreflang="te" data-title="ముహమ్మద్ ప్రవక్త" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="تلوگویی" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%83%D2%B3%D0%B0%D0%BC%D0%BC%D0%B0%D0%B4" title="Муҳаммад–تاجیکی" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Муҳаммад" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="تاجیکی" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%B8%E0%B8%AE%E0%B8%B1%E0%B8%A1%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%94" title="มุฮัมมัด–تایلندی" lang="th" hreflang="th" data-title="มุฮัมมัด" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="تایلندی" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–ترکمنی" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="ترکمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–تاگالوگی" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="تاگالوگی" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Muhammed" title="Muhammed–ترکی استانبولی" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Muhammed" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ترکی استانبولی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D3%A9%D1%85%D3%99%D0%BC%D0%BC%D3%99%D1%82_%D0%BF%D3%99%D0%B9%D0%B3%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D3%99%D1%80" title="Мөхәммәт пәйгамбәр–تاتاری" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Мөхәммәт пәйгамбәр" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="تاتاری" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%87%DA%BE%DB%95%D9%85%D9%85%DB%95%D8%AF_%D8%A6%DB%95%D9%84%DB%95%D9%8A%DA%BE%D9%89%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85" title="مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام–اویغوری" lang="ug" hreflang="ug" data-title="مۇھەممەد ئەلەيھىسسالام" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="اویغوری" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D1%82" title="Магомет–اوکراینی" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Магомет" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="اوکراینی" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%DB%81" title="محمد بن عبد اللہ–اردو" lang="ur" hreflang="ur" data-title="محمد بن عبد اللہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="اردو" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–ازبکی" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ازبکی" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Maometo" title="Maometo–Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Maometo" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–ویتنامی" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Muhammad" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ویتنامی" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Muhamed" title="Muhamed–ولاپوک" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Muhamed" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="ولاپوک" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Mawoumet" title="Mawoumet–والونی" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Mawoumet" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="والونی" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–وارایی" lang="war" hreflang="war" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="وارایی" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Mohammed" title="Mohammed–ولوفی" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Mohammed" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="ولوفی" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%A9%86%E7%BD%95%E9%BB%98%E5%BE%B7" title="穆罕默德–وو" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="穆罕默德" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="وو" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98" title="მაჰმადი–Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="მაჰმადი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%9B%D7%90%D7%9E%D7%90%D7%93" title="מוכאמאד–یدی" lang="yi" hreflang="yi" data-title="מוכאמאד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="یدی" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/M%C3%B9h%E1%BB%8D%CC%81m%C3%A1d%C3%B9" title="Mùhọ́mádù–یوروبایی" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Mùhọ́mádù" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="یوروبایی" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Muhamed" title="Muhamed–چوانگی" lang="za" hreflang="za" data-title="Muhamed" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="چوانگی" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Mo%27ammed" title="Mo'ammed–زیلاندی" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Mo'ammed" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="زیلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%8E%E2%B5%93%E2%B5%83%E2%B4%B0%E2%B5%8E%E2%B5%8E%E2%B4%B0%E2%B4%B7" title="ⵎⵓⵃⴰⵎⵎⴰⴷ–آمازیغی معیار مراکش" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵎⵓⵃⴰⵎⵎⴰⴷ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="آمازیغی معیار مراکش" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%A9%86%E7%BD%95%E9%BB%98%E5%BE%B7" title="穆罕默德–چینی" lang="zh" hreflang="zh" data-title="穆罕默德" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="چینی" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E7%A9%86%E7%BD%95%E9%BB%98%E5%BE%B7" title="穆罕默德–چینی ادبی" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="穆罕默德" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="چینی ادبی" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–مین نان" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Muhammad" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="مین نان" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%A8%A1%E7%BD%95%E9%BB%98%E5%BE%B7" title="模罕默德–کانتونی" lang="yue" hreflang="yue" data-title="模罕默德" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="کانتونی" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Muhammad" title="Muhammad–زولویی" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Muhammad" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="زولویی" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q9458#sitelinks-wikipedia" title="ویرایش پیوندهای بین‌زبانی" class="wbc-editpage">ویرایش پیوندها</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="فضاهای نام"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="دیدن صفحهٔ محتویات [c]" accesskey="c"><span>مقاله</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" rel="discussion" title="گفتگو پیرامون محتوای صفحه [t]" accesskey="t"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر گونهٔ زبان" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">فارسی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="بازدیدها"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=edit" title="این صفحه محافظت‌شده است. می‌توانید متن مبدأ آن را ببینید [e]" accesskey="e"><span>نمایش مبدأ</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=history" title="نسخه‌های پیشین این صفحه [h]" accesskey="h"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارها" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ابزارها</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ابزارها</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="گزینه‌های بیشتر" > <div class="vector-menu-heading"> عمل‌ها </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=edit"><span>نمایش مبدأ</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=history"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عمومی </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="فهرست همهٔ صفحه‌هایی که به این صفحه پیوند می‌دهند [j]" accesskey="j"><span>پیوندها به این صفحه</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" rel="nofollow" title="تغییرات اخیر صفحه‌هایی که این صفحه به آنها پیوند دارد [k]" accesskey="k"><span>تغییرات مرتبط</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری" title="بارگذاری تصاویر و پرونده‌های دیگر [u]" accesskey="u"><span>بارگذاری پرونده</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87" title="فهرستی از همهٔ صفحه‌های ویژه [q]" accesskey="q"><span>صفحه‌های ویژه</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&oldid=40670037" title="پیوند پایدار به این نسخه از این صفحه"><span>پیوند پایدار</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=info" title="اطلاعات بیشتر دربارهٔ این صفحه"><span>اطلاعات صفحه</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF&page=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&id=40670037&wpFormIdentifier=titleform" title="اطلاعات در خصوص چگونگی یادکرد این صفحه"><span>یادکرد این صفحه</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF"><span>دریافت نشانی کوتاه‌شده</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D9%2585%25D8%25AD%25D9%2585%25D8%25AF"><span>بارگیری کد QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> نسخه‌برداری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:DownloadAsPdf&page=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=show-download-screen"><span>بارگیری به‌صورت PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&printable=yes" title="نسخهٔ قابل چاپ این صفحه [p]" accesskey="p"><span>نسخهٔ قابل چاپ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> در پروژه‌های دیگر </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" hreflang="en"><span>ویکی‌انبار</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" hreflang="fa"><span>ویکی‌گفتاورد</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q9458" title="پیوند به آیتم متصل‌شدۀ مخزن داده‌ها [g]" accesskey="g"><span>آیتم ویکی‌داده</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ظاهر</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">نهفتن</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-featured-star" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87" title="این یک مقالهٔ برگزیده است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید."><img alt="این یک مقالهٔ برگزیده است. برای اطلاعات بیشتر اینجا را کلیک کنید." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/19px-Symbol_star_gold.svg.png" decoding="async" width="19" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/29px-Symbol_star_gold.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Symbol_star_gold.svg/39px-Symbol_star_gold.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span></div></div> <div id="mw-indicator-indicator-fr-review-status" class="mw-indicator"><indicator name="fr-review-status" class="mw-fr-review-status-indicator" id="mw-fr-revision-toggle"><span class="cdx-fr-css-icon-review--status--stable"></span><b>بررسی‌شده</b></indicator></div> <div id="mw-indicator-pp-default" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA_%D8%A7%D8%B2_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7#نیمه" title="این مقاله نیمه‌حفاظت‌شده شده‌است"><img alt="صفحه نیمه‌حفاظت‌شده" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Semi-protection-shackle.svg/20px-Semi-protection-shackle.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Semi-protection-shackle.svg/30px-Semi-protection-shackle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Semi-protection-shackle.svg/40px-Semi-protection-shackle.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><div id="mw-fr-revision-messages"><div id="mw-fr-revision-details" class="mw-fr-revision-details-dialog" style="display:none;"><div tabindex="0"></div><div class="cdx-dialog cdx-dialog--horizontal-actions"><header class="cdx-dialog__header cdx-dialog__header--default"><div class="cdx-dialog__header__title-group"><h2 class="cdx-dialog__header__title">وضعیت نسخهٔ صفحه</h2><p class="cdx-dialog__header__subtitle">این یک نسخهٔ بررسی‌شده از صفحه است</p></div><button class="cdx-button cdx-button--action-default cdx-button--weight-quiet 							cdx-button--size-medium cdx-button--icon-only cdx-dialog__header__close-button" aria-label="بستن" onclick="document.getElementById("mw-fr-revision-details").style.display = "none";" type="submit"><span class="cdx-icon cdx-icon--medium 							cdx-fr-css-icon--close"></span></button></header><div class="cdx-dialog__body">این <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1" title="ویکی‌پدیا:تغییرات در حال انتظار">نسخهٔ پایداری</a> است که در <i>۲۵ نوامبر ۲۰۲۴</i> <a class="external text" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&type=review&page=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF">بررسی شده است</a>.</div></div><div tabindex="0"></div></div></div></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="fa" dir="rtl"><p class="mw-empty-elt"> </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35841839">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-right:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">برای دیگر کاربردها، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_(%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C)" class="mw-disambig" title="محمد (ابهام‌زدایی)">محمد (ابهام‌زدایی)</a> را ببینید.</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35359648">.mw-parser-output .infobox-subbox{padding:0;border:none;margin:-3px;width:auto;min-width:100%;font-size:100%;clear:none;float:none;background-color:transparent}.mw-parser-output .infobox-3cols-child{margin:auto}.mw-parser-output .infobox .navbar{font-size:100%}body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-header,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-subheader,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-above,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-title,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-image,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-full-data,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-below{text-align:center}</style><table class="infobox biography vcard"><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above"><div class="fn">محمد</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-image"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg/220px-Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg" decoding="async" width="220" height="312" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg/330px-Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg/440px-Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg 2x" data-file-width="796" data-file-height="1130" /></a></span><div class="infobox-caption">محمد و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="جبرئیل">جبرئیل</a> در اثری از احمد موسی، هنر <a href="/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="نگارگری ایرانی">نگارگری ایرانی</a> قرن هشتم هجری</div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">زادهٔ</th><td class="infobox-data">نامشخص؛ بازه‌ای میان ۵۵۰ تا ۵۷۰ میلادی<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011183-1"><span class="cite-bracket">[</span>۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /><div style="display:inline" class="birthplace"><a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه">مکه</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%B2" title="حجاز">حجاز</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">درگذشت</th><td class="infobox-data">۶۳۲ یا بعد از ۶۳۴ میلادی<br /><small style="font-size:85%;">شیعه: ۲۸ <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%B1" title="صفر">صفر</a> ۱۱ هجری<br />(۲۸ مه ۶۳۲)<br />سنی: ۱۲ <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%B9%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84" title="ربیع‌الاول">ربیع‌الاول</a> ۱۱ هجری<br />(۱۰ ژوئن ۶۳۲)</small></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">آرامگاه</th><td class="infobox-data label"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="مسجد النبی">مسجد النبی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">مدینه</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">دیگر نام‌ها</th><td class="infobox-data nickname"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%87" title="کنیه">کنیه</a>: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85" title="ابوالقاسم">ابوالقاسم</a><br />ر.ک. <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نام‌ها و عناوین محمد">نام‌ها و عناوین محمد</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">شناخته‌شده<br />برای</th><td class="infobox-data">بنیانگذار و پیامبر <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">پیش از</th><td class="infobox-data">ر. ک. <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="جانشینی محمد">جانشینی محمد</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">همسران</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="mw-redirect" title="همسران و فرزندان محمد">فهرست کامل</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">فرزندان</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="فرزندان محمد">فهرست کامل</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">والدین</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالله بن عبدالمطلب">عبدالله بن عبدالمطلب</a> (پدر)<br /><a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه بنت وهب</a> (مادر)</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">خویشاوندان</th><td class="infobox-data">ر. ک. <a href="#خانواده">#خانواده</a></td></tr></tbody></table> <p><b>محمّد بن عبداللّه</b><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (حدود ۵۵۰ تا ۵۷۰ – ۶۳۲ یا بعد از ۶۳۴ میلادی) بنیانگذار و <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1" title="پیامبر">پیامبر</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a> است. <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="مسلمان">مسلمانان</a> او را <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="خاتم‌الانبیا">آخرین پیامبر</a> در سلسلهٔ <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="پیامبران در اسلام">پیامبران الهی</a> و تحویل‌دهندهٔ <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قرآن</a> می‌دانند. </p><p><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="منبع‌شناسی دوران آغازین اسلام">منابع تاریخی</a> برای بازسازی سرگذشت محمّد، قرآن، یافته‌های باستانی، منابع غیراسلامی معاصر او و <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C" title="سیره نبوی">روایات اسلامی</a> هستند. جزئیات قابل‌اطمینان زندگی او بسیار کم هستند؛ در روایات اسلامی مثل <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="حدیث">احادیث</a>، به‌طور مفصل به زندگی‌اش پرداخته شده اما برخی از محققان، به این علت که روایات اسلامی قرن‌ها بعد از محمّد نوشته شده‌اند، آنها را فاقد ارزش تاریخی می‌دانند. تاریخ تولد محمّد مشخص نیست؛ او در بازه‌ای میان ۵۵۰ تا ۵۷۰ میلادی زاده شده است. از طفولیت و اوایل بزرگسالی‌اش جز اینکه به گفتهٔ قرآن یتیم بوده است و احتمالاْ از قبیلهٔ بنی‌هاشم بوده و تجارت می‌کرده است، اطلاعات چندانی در دست نیست و تنها با نخستین آیات قرآن وارد تاریخ شده است. </p><p>در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%DA%A9%DB%8C" title="سوره مکی">سوره‌هایی که فرض می‌شود نخستین باشند</a>، محمّد به اهل مکّه هشدار نزدیکی <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8" title="روز حساب">روز حساب</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="فرجام‌شناسی">پایان جهان</a> و <a href="/wiki/%D8%AB%D9%88%D8%A7%D8%A8_%D9%88_%D8%B9%D9%82%D8%A7%D8%A8" title="ثواب و عقاب">ثواب و عقاب</a> الهی می‌دهد اما آنها پیامش را نمی‌پذیرند. به‌گفتهٔ قرآن، کفّار نقشه می‌کشیدند تا محمّد را «بکشند» یا «اخراج» کنند. محمّد که موفقیتی حاصل نکرده، با پیروانش به <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">یثرب</a> (مدینه) <a href="/wiki/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="هجرت محمد">هجرت</a> و آنجا <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA" title="امت">امت</a> خود — که در آغاز شامل یهودیان و مسیحیان هم می‌شده — را تأسیس می‌کند. در مدینه، محمّد پیروانش را به <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%AF" title="جهاد">جهاد</a> علیه مکّیان می‌خواند و پس از چند نبرد، موفق به <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="فتح مکه">فتح مکّه</a> می‌شود. در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C" title="سوره مدنی">سوره‌های مدنی</a>، هشدارهای آخرالزمانی کاهش یافته‌اند، اما احادیثی مثل «<a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB_%D8%AF%D9%88_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B4%D8%AA" title="حدیث دو انگشت">حدیث دو انگشت</a>» نشان می‌دهند محمّد کماکان در انتظار پایان جهان بوده است. در سوره‌های مکّی محمّد کاملاً انسانی با اوصاف بشری توصیف شده است و جایگاه او در سوره‌های مدنی بالاتر رفته است. از اقدامات محمّد در سال‌های پایانی عمر، تدارک حمله به <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="سرزمین مقدس">سرزمین مقدّس</a> بوده؛ منابع غیراسلامی هم‌عصر او چنین می‌نمایانند که محمّد شخصاً مهاجمان را رهبری کرده است، هر چند منابع اسلامی سعی در کمرنگ کردن نقش او در این جنگ داشته‌اند. محمّد حدود ده سال پس از هجرت، در سال ۶۳۲ یا بعد از سال ۶۳۴ میلادی <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="مرگ محمد">درگذشت</a>. </p><p>محمّد در بستری تاریخی زیست که در آن انتظارات آخرالزمانی وجود داشت و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="مسیحی">مسیحیان</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">زرتشتیان</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="فرجام‌شناسی یهودی">یهودیان</a> آن دوره تصور می‌کردند پایان جهان به‌زودی می‌رسد. محمّد و جنبش دینی او نیز از بستر تاریخی خود جدا نبوده‌اند؛ هشدارِ نزدیکی یا حتی آغاز شدن <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فرجام‌شناسی اسلامی">آخرالزمان</a>، بخش بزرگی از محتوای قرآن و احادیثِ قدیمی محمّد را تشکیل می‌دهد و منابع غیراسلامی معاصر او به وجههٔ آخرالزمانی جنبش محمّد گواهی داده‌اند. نتیجتاً، برخی دانشوران محمّد را یک «واعظ آخرالزمانی» و اسلام نخستین را جنبشی با محوریت سرزمین مقدّس و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">اورشلیم</a> محسوب کنند. در مقابل، گروهی از پژوهشگران او را <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%E2%80%8C%D8%B7%D9%84%D8%A8%DB%8C" title="اصلاح‌طلبی">مصلحی</a> <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="عمل‌گرایی">عمل‌گرا</a> می‌دانند که از هشدارهای آخرالزمانی به‌عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف خود استفاده کرده است. </p><p>قرآن توسط پیروان محمّد به‌عنوان کلام وحی مکتوب شده است و به‌همراه احادیث و روایات مرتبط به او، منبع اصلی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">شریعت اسلام</a> هستند. مسلمانان محمّد را الگویی برای خود می‌دانند و روزهای منسوب به تولد و درگذشت او را گرامی می‌دارند. پس از مرگ او، پیروانش که بعدها «مسلمان» نام گرفتند، در خصوص <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="جانشینی محمد">جانشینی</a> او دچار اختلاف و به گروه‌های مختلفی از جمله <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%B3%D9%86%D8%AA" class="mw-redirect" title="اهل سنت">اهل سنت</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">شیعه</a> تقسیم شدند. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%88_%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="محمد در فرهنگ و ادبیات اسلامی">محمّد در هنر و ادبیات اسلامی</a>، نمود زیادی داشته است، از او نگاره‌های بسیاری کشیده‌شده و اشعار فراوانی در وصفش سروده شده است. نزد مسیحیان <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="قرون وسطی">قرون وسطی</a>، محمّد به‌عنوان مردی حیله‌گر یا بتی که مسلمانان می‌پرستیدند یاد می‌شد؛ در قرن‌های ۱۹ و ۲۰ میلادی، با نگارش کتاب‌های تحقیقی، چندی از دیدگاه‌های منفی جامعهٔ غرب نسبت به او کاهش پیدا کرد. زندگانی و اعمال محمّد همواره <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نقد محمد">مورد انتقاد</a> برخی از غیرمسلمانان بوده است. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="زمینهٔ_تاریخی"><span id=".D8.B2.D9.85.DB.8C.D9.86.D9.87.D9.94_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE.DB.8C"></span>زمینهٔ تاریخی</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="باورهای_آخرالزمانی_در_قرون_ششم_و_هفتم_میلادی"><span id=".D8.A8.D8.A7.D9.88.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A2.D8.AE.D8.B1.D8.A7.D9.84.D8.B2.D9.85.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D8.AF.D8.B1_.D9.82.D8.B1.D9.88.D9.86_.D8.B4.D8.B4.D9.85_.D9.88_.D9.87.D9.81.D8.AA.D9.85_.D9.85.DB.8C.D9.84.D8.A7.D8.AF.DB.8C"></span>باورهای آخرالزمانی در قرون ششم و هفتم میلادی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">اطلاعات بیشتر: <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_(%DB%B6%DB%B0%DB%B2%E2%80%93%DB%B6%DB%B2%DB%B8)" title="جنگ شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس (۶۰۲–۶۲۸)">جنگ شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس (۶۰۲–۶۲۸)</a></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39598369">.mw-parser-output .quotebox{background-color:#F9F9F9;border:1px solid #aaa;box-sizing:border-box;padding:10px;font-size:88%;max-width:100%}.mw-parser-output .quotebox.floatleft{margin:.5em 1.4em .8em 0}.mw-parser-output .quotebox.floatright{margin:.5em 0 .8em 1.4em}.mw-parser-output .quotebox.centered{overflow:hidden;position:relative;margin:.5em auto .8em auto}.mw-parser-output .quotebox.floatleft span,.mw-parser-output .quotebox.floatright span{font-style:inherit}.mw-parser-output .quotebox>blockquote{margin:0;padding:0;border-right:0;font-family:inherit;font-size:inherit}.mw-parser-output .quotebox-title{text-align:center;font-size:110%;font-weight:bold}.mw-parser-output .quotebox-quote>:first-child{margin-top:0}.mw-parser-output .quotebox-quote:last-child>:last-child{margin-bottom:0}.mw-parser-output .quotebox-quote.quoted:before{font-family:"Times New Roman",serif;font-weight:bold;font-size:large;color:gray;content:" “ ";vertical-align:-45%;line-height:0}.mw-parser-output .quotebox-quote.quoted:after{font-family:"Times New Roman",serif;font-weight:bold;font-size:large;color:gray;content:" ” ";line-height:0}.mw-parser-output .quotebox .left-aligned{text-align:left}.mw-parser-output .quotebox .right-aligned{text-align:right}.mw-parser-output .quotebox .center-aligned{text-align:center}.mw-parser-output .quotebox .quote-title,.mw-parser-output .quotebox .quotebox-quote{display:block}.mw-parser-output .quotebox cite{display:block;font-style:normal}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .quotebox{width:100%!important;margin:0 0 .8em!important;float:none!important}}</style><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:300px; border-width: ۳px;"> <div class="quotebox-title" style="">عیسی پایان جهان را اعلام می‌کند</div> <blockquote class="quotebox-quote right-aligned" style=""> <p><br />وقت تمام شد، و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_(%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA)" class="mw-redirect" title="پادشاهی خدا (مسیحیت)">ملکوت خدا</a> نزدیک است. توبه کرده و به انجیل ایمان بیاورید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFletcher-Louis20112879–2880_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFletcher-Louis20112879–2880-3"><span class="cite-bracket">[</span>۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> </blockquote> <p><cite class="right-aligned" style=""><a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF" title="عهد جدید">عهد جدید</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84_%D9%85%D8%B1%D9%82%D8%B3" title="انجیل مرقس">انجیل مرقس</a>، ۱:۱۵</cite> </p> </div> <p>در آغاز قرن ششم میلادی، بسیاری در <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="خاورمیانه">خاورمیانه</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="مدیترانه شرقی">جهان مدیترانه</a> منتظر پایان جهان بودند<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018180_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2018180-4"><span class="cite-bracket">[</span>۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و جنبش دینی جدید محمّد در کنارهٔ این فضا (یا حتی به‌عنوان بخشی از آن) شکل گرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201865_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201865-5"><span class="cite-bracket">[</span>۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="مسیحی">مسیحیان</a>، <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="یهودیان">یهودیان</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">زرتشتیان</a> تصور می‌کردند که درحال زندگی‌کردن سال‌های پایانی جهان هستند و دنیا با پیروزی نهایی یک امپراتوری زمینی به آخر خواهد رسید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018180_4-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2018180-4"><span class="cite-bracket">[</span>۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">امپراتوری روم شرقی</a> از آغاز قرن ششم فعالیت‌هایش در کرانهٔ <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%B1%D8%AE" title="دریای سرخ">دریای سرخ</a> را افزایش داده بود که نتیجتاً در سیاست و دین محل زندگی محمّد تأثیر می‌گذاشت. همین زمان برای بسیاری از مسیحیان، آغاز ششمین هزاره از زمان خلقت به حساب می‌آمد. بر اساس باوری که ریشه در <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت">یهودیتِ</a> اولیه داشت، جهان شش هزار سال به طول می‌انجامید. <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="عیسی">عیسی</a> نیز در میانهٔ آخرین هزاره زاده شده بود؛ لذا، با آغاز قرن ششم، ایشان به انتظار پایان جهان نشستند. عدم نابودی دنیا انتظارات آخرالزمانی را از بین نبرد، بلکه تشدید کرد، چراکه تصور می‌کردند وارد «دورهٔ پایان جهان» شده‌اند. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85_(%DB%B6%DB%B1%DB%B4)" title="محاصره اورشلیم (۶۱۴)">فتح اورشلیم</a> توسط <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2" title="خسرو پرویز">خسرو پرویز</a> و بازپس‌گیری <a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%DB%8C%D8%A8_%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="صلیب راستین">صلیب راستین</a> توسط <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="هراکلیوس">هراکلیوس</a> این انتظارات را به اوج رساند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201864–65_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201864–65-6"><span class="cite-bracket">[</span>۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این جنگ و بیماری‌ها، کشتارها و ویرانی‌هایی که به دنبالش آمدند، با ایجاد فضایی بی‌ثبات و جهانی دلهره‌آور، منطقهٔ خاورمیانه و مدیترانه را آبستن پذیرش شوم‌ترین وعیدها و باشکوه‌ترین وعده‌ها کرده بودند؛ قیام‌های موعودگرایانه از مشخصه‌های این عصر هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019945_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019945-7"><span class="cite-bracket">[</span>۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>زرتشتیانِ اواخر دورهٔ <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">ساسانی</a> نیز معتقد بودند جهان با پیروزی امپراتوری زمینی به پایان می‌رسد. ایشان، برخلاف مسیحیان، که روم را در نظر داشتند، برپایی حکومت الهی در زمین را سرنوشت مقدر ایران می‌یافتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201891_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201891-8"><span class="cite-bracket">[</span>۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فتوحات پادشاه ایران نقش اساسی در شکست <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%86" title="اهریمن">اهریمن</a> از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7" title="اهورامزدا">اهورامزدا</a> ایفا می‌کرد؛ نام یکی از منجی‌های زرتشتی، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D9%88%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF" title="بهرام ورجاوند">کِی‌بهرام</a> بود. بر اساس <i><a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF_%D9%88%D9%87%D9%85%D9%86_%DB%8C%D8%B3%D9%86" title="زند وهمن یسن">زند وهمن یسن</a></i>، او پس از شکست ایران در سه نبرد، متولد و در سی‌سالگی به‌همراه مردان پارسا از شرق و با درفش‌های افراشته وارد ایران‌زمین خواهد شد تا حکومت ایران را از نو در جهان برقرار کند. این انتظارات، به‌ناگه با <a href="/wiki/%D8%AE%DB%8C%D8%B2%D8%B4_%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%DA%86%D9%88%D8%A8%DB%8C%D9%86" title="خیزش بهرام چوبین">شورش بهرام چوبین</a> در پایان قرن ششم (۵۹۰–۵۹۱) زنده شدند؛ بسیاری از هواداران <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%DA%86%D9%88%D8%A8%DB%8C%D9%86" title="بهرام چوبین">بهرام</a>، او را پادشاه موعود یافتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018100–105_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2018100–105-9"><span class="cite-bracket">[</span>۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست شاهنشاهان ساسانی">شاهان ساسانی</a> نیز خود را وارثان این پیشگویی می‌دانستند؛ پایان هزاره بر اساس محاسبهٔ ساسانیان، سال ۶۵۹ میلادی بود و کی‌بهرام پیش از آن تاریخ می‌بایست دشمنان ایران را شکست می‌داد؛ لذا، تعجب‌آور نیست که اشراف‌زاده‌ای به نام «بهرام» چوبین در سال ۵۹۰ میلادی و بعد از حملهٔ <a href="/wiki/%D9%87%D9%BE%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="هپتالیان">هون‌های سفید</a> به ایران، سر به شورش برداشت و از انتظارات آخرالزمانی استفاده برد. چون خسرو پرویز او را کشت، بسیاری تصور کردند به غیبت رفته و روزی بازخواهد گشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018105–110_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2018105–110-10"><span class="cite-bracket">[</span>۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ظاهراً، فتح اورشلیم توسط خسرو پرویز بر آتش انتظارات آخرالزمانی یهودیان دمیده است. به‌گفتهٔ منابع مسیحی، ایرانی‌ها مسیحیان را از اورشلیم بیرون و یهودیان را حاکم شهر کردند. یهودیان محتملاً در این دوره توسط شخصیتی <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%D8%A7" title="مسیحا">مسیحایی</a> رهبری می‌شدند و می‌توانستند بر <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81" class="mw-redirect" title="حرم شریف">کوه معبد</a> قربانی کنند. متون آخرالزمانی یهودی این عهد، شکست رومی‌ها و بازگشت <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="سرزمین مقدس">سرزمین مقدّس</a> به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85#دیدگاه_تاریخی-انتقادی_دربارهٔ_روایت_کتاب_مقدس" title="ابراهیم">فرزندان ابراهیم</a> را آغاز آخرالزمان دانسته‌اند. در <i>سِفر ئلییهو</i> (تألیف آغاز قرن هفتم)، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="میکائیل">میکائیل</a> خبر از ظهور پادشاه آرمیلوس می‌دهد که نبردهای آخرالزمان را پیروز خواهد شد. او پادشاهی ایرانی خواهد بود که پس از شکست آخرین پادشاه روم از او، مسیحا ظهور و معبد را برپا خواهد کرد. آرمیلوس ظاهراً همان <a href="/wiki/%D8%B6%D8%AF%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="ضدمسیح">ضدمسیح</a> منابع مسیحی است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201892–94_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201892–94-11"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>سِفر زروبابل</i> متنی مشابه است که در آن، خدا <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84" title="زروبابل">زروبابل</a> را به <a href="/wiki/%D9%82%D8%B3%D8%B7%D9%86%D8%B7%D9%86%DB%8C%D9%87" title="قسطنطنیه">قسطنطنیه</a> می‌برد. آنجا، میکائیل خانهٔ کثافت (<a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7" title="کلیسا">کلیسا</a>) را نشانش می‌دهد و می‌گوید از نزدیکی <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B7%D8%A7%D9%86" title="شیطان">شیطان</a> با <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85" title="مریم">مریم</a> فرزندی به نام آرمیلوس زاییده خواهد شد که با شکست پادشاه ایران سرور جهان می‌شود. مجسمهٔ مادرش (مریم) را از خانهٔ کثافت بیرون می‌برد تا همهٔ ملل چون بتی بپرستندش. آرمیلوس سرانجام <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81" title="مسیح بن یوسف">مسیحای نسل یوسف</a> را خواهد کشت، اما مسیحای <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF" title="سلسله داوود">نسل داوود</a> با نفس مسیحایی‌اش شکستش خواهد داد. با نابودی رومیان، اسرائیل جای ایشان را خواهد گرفت و خدا معبد آسمانی را به زمین خواهد فرستاد تا عبادت و قربانی در سرزمین مقدّس برقرار شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201892–94_11-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201892–94-11"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="عربستان_پیش_از_اسلام"><span id=".D8.B9.D8.B1.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_.D9.BE.DB.8C.D8.B4_.D8.A7.D8.B2_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85"></span>عربستان پیش از اسلام</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">اطلاعات بیشتر: <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="عربستان پیش از اسلام">عربستان پیش از اسلام</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA" title="جاهلیت">جاهلیت</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:British_Museum_Yemen_05.jpg" class="mw-file-description"><img alt="سنگ قبر زن جوانی به نام ابان از عربستان پیش از اسلام. بالا گرفتن دست راست و خوشهٔ گندم در دست چپ، نشانهٔ باروری هستند." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/British_Museum_Yemen_05.jpg/220px-British_Museum_Yemen_05.jpg" decoding="async" width="220" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/British_Museum_Yemen_05.jpg/330px-British_Museum_Yemen_05.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/British_Museum_Yemen_05.jpg/440px-British_Museum_Yemen_05.jpg 2x" data-file-width="1608" data-file-height="1952" /></a><figcaption>سنگ قبر زن جوانی به نام ابان از عربستان پیش از اسلام. بالا گرفتن دست راست و خوشهٔ گندم در دست چپ، نشانهٔ باروری هستند. بنگرید به <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D9%88_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="دین و باروری">دین و باروری</a>.</figcaption></figure> <p>مطالب بی‌شماری در منابع اسلامی دربارهٔ <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="عربستان پیش از اسلام">عربستان پیش از اسلام</a> وجود دارد، اما این مطالب دو قرن بعد از وقایع و توسط خارجی‌ها نوشته شده‌اند، به‌صورت شفاهی منتقل می‌شدند و بنا به دلایل دینی و غیره دستخوش تحریف شده‌اند. این منابع، آن عهد را «دورهٔ <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA" title="جاهلیت">جاهلیت</a>» نامیده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201954_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201954-12"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این حال، یافته‌های عظیم <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="باستان‌شناسی">باستان‌شناسی</a> از سال ۲۰۰۰ میلادی — که <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="عربستان سعودی">دولت سعودی</a> به باستان‌شناسان خارجی اجازهٔ کاوش داد — چشم‌انداز عربستان پیش از اسلام را تغییر داده‌اند و تاریخ این دوره دیگر بر اساس از منابع اسلامی مطالعه نمی‌شود؛ بلکه این کتیبه‌ها — که دقیق، معاصر و مصون از تحریف هستند — بیشترین اهمیت را دارند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201968–69_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201968–69-13"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گرچه هیچ‌کدام از آثار اکتشافی به دورهٔ محمّد نسبت داده نشده‌اند،<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201953–54_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201953–54-14"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما کتیبه‌ها، آثار و ابنیهٔ بسیاری از سال‌های پیش از ۵۶۰ میلادی کشف شده‌اند که نشانی از «جاهلیت» ندارند؛ در عوض، مشخص می‌کنند که عربستان قبل از اسلام متشکل از پادشاهی‌های قدرتمند، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="شهرنشینی">جوامع شهرنشین</a>، راه‌های تجاری و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="معماری">معماری</a> غنی بوده و بسیاری از مردمش توانایی خواندن و نوشتن داشته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201968–69_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201968–69-13"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یافته‌های باستانی همچنین نشان می‌دهند ظاهراً واردات <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C%DA%A9" title="سرامیک">ظروف سرامیکی</a> از سایر سرزمین‌ها در قرن ششم میلادی متوقف شده است؛ محتملاً در اثر توقف تجارت به‌دلیل جنگ، بیماری و بلایای طبیعی؛ و همین موضوع منطقه را آبستن انتظارات <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آخرالزمان">آخرالزمانی</a> کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201954_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201954-12"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از نظر دینی، این کشفیات منجر به نتایج مشابهی شده‌اند: عربستان پیش از اسلام بخشی از <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="مدیترانه شرقی">جهان یهودی-مسیحی مدیترانه</a> بوده است. در واقع <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="بت‌پرستی">بت‌پرستی</a> و پرستش خدایان باستانی حداقل از قرن چهارم میلادی — بیش از دو قرن پیش از محمّد — برافتاده بوده و <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%B1" title="حمیر">پادشاه حِمیَر</a> حدوداً در سال ۳۸۰ میلادی به <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت">یهودیت</a> گرویده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201969–70_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201969–70-15"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قرآن خود به مسیحی-یهودی بودن مخاطبانش گواهی می‌دهد—از جمله حضور پررنگ شخصیت‌های عهدین که طبیعتاً بت‌پرستان مخاطبان آنها نبوده‌اند—<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019946–947_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019946–947-16"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و هرگز به بت‌پرستی‌شان اشاره‌ای نکرده است. در عین حال، در اعتقادات این یهودیان و مسیحیان عناصری از دین قدیم عرب وجود داشته که قرآن آن را در تعارض با توحید یافته و به همین دلیل «مُشرک» می نامدشان.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201767–69-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ آلفرد-لویی د پرمار، تعلق محمّد به یکی از این فرقه‌های مسیحی-یهودی تقریباً قطعی است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019946–947_16-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019946–947-16"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما اینکه محمّد به کدام فرقهٔ یهودی-مسیحی تعلق داشته، کاملاً مشخص نیست. امیرمعزّی از ترکیبی از فرقه‌های یهودی، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="سه‌گانه‌ناباوری">فرقه‌های غیرتثلیثی مسیحیت</a> (مثل <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="نسطوری">نسطوریان</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="آریانیسم">آریانیان</a> و غیره)، دگراندیشان <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%AA" class="mw-redirect" title="مانویت">مانوی</a> یا حتی آمیزه‌ای از این‌ها را به‌عنوان دین محمّد محتمل می‌داند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948,_footnote_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948,_footnote-18"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> رهبر مجموعهٔ ایلاتی که قریش به آن تعلق داشته، احتمالاً خود مسیحی بوده و با روم شرقی روابط نزدیک داشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinTayran2012547_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinTayran2012547-19"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> خدایان سنگی فقط در منطقهٔ <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B7%DB%8C%D9%87" title="نبطیه">نَبَطیّه</a> یافت شده‌اند و در باقی مناطق، این تندیس‌ها کارکرد عزاداری مردگان را داشته‌اند. در <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="عربستان جنوبی">عربستان جنوبی</a>، خدایان بزرگ را با تخت‌های سلطنت خالی نمایش می‌دادند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin2019135–136_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin2019135–136-20"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با اطمینان می‌توان گفت منابع اسلامی — که از بت‌پرستی در عربستان می‌گویند — دچار اشتباه شده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201969–70_15-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201969–70-15"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در واقع، نویسندگان مسلمان حتی نمی‌دانستند <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="خط عربی">خط عربی</a> چگونه شکل گرفته؛ آنان از <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%AF%DB%8C" title="زید بن عدی">زید بن عدی</a> در دربار <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2" title="خسرو پرویز">خسرو پرویز</a> به‌عنوان مخترع خط عربی یاد می‌کنند، لیکن خط عربی حداقل ۱۵۰ سال قبل از محمّد در منطقهٔ <a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نجران">نَجران</a> استفاده می‌شده و در خدمت تبلیغات مسیحی بوده است. یا مثلاً <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="گاه‌شماری هجری قمری">تقویم قمری</a> امروزی — برخلاف روایت مسلمانان — در خارج از مکّه استفاده نمی‌شده و تقویم متفاوتی در نجران رایج بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201969–72_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201969–72-21"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بعد از فتح <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">شاهنشاهی هخامنشی</a> توسط <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C" title="اسکندر مقدونی">اسکندر مقدونی</a> زبان و فرهنگ یونانی در منطقه رواج پیدا کرد، هرچند زبان‌های <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1_%D9%86%D8%B2%D8%AF%DB%8C%DA%A9" title="خاور نزدیک">خاورمیانه</a> و مراکز سنتی دینی جایگاهشان را از دست ندادند. <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیت</a> در این شرایط به وجود آمد. تا <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B4_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" class="mw-redirect" title="سده ۱۴ (میلادی)">قرن چهارم</a> میلادی دولت روم یک کلیسای رسمی مسیحیِ یونانی‌مآب ایجاد کرد و تلاش آنها برای تحمیل این مسیحیت بر مسیحیان غیریونانی زبان خاورمیانه، باعث مقاومت از جانب آنها شد؛ این مقاومت بیشتر از نظر دینی و به‌خصوص دربارهٔ ماهیت شخص عیسی بود. با اختلاف‌های شکل گرفته، سرانجام سه <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مسیحیت سریانی">کلیسای سریانی</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%DA%A9_%D9%82%D8%A8%D8%B7%DB%8C" title="کلیسای کاتولیک قبطی">قبطی</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%82" title="کلیسای مشرق">مشرق</a> شکل گرفتند. اعراب شمالی به‌مرور پیرو مسیحیتِ کلیساهای خاورمیانه شدند؛ در شام <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="غسانیان">غَسّانیان</a> کلیسای سریانی و در بین‌النهرین <a href="/wiki/%D9%84%D8%AE%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="لخمیان">لَخمیان</a> کلیسای مشرق را انتخاب کردند. کلیسای مشرق تقریباً در هر نقطه‌ای که قدرت پادشاهان ایران می‌رسید، سکونتگاه‌های مسیحی ایجاد و کیش خود را تبلیغ می‌کرد. برخی از ساکنان عربستان نیز دین سنتی خود را حفظ کرده بودند. به‌علاوه، قبایل یهودی مثل <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B8%D9%87" title="بنی‌قریظه">بنی‌قُرَیظه</a> نیز در آن منطقه زندگی می‌کردند. در یمن دینی یکتاپرستانه با محوریت خدایی به نام «رحمانان» وجود داشت. قرآن تعدادی از خدایان عرب را نام برده: <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%AA_(%D8%A8%D8%AA)" title="لات (بت)">لات</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C" title="عزی">عُزّیٰ</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%AA_(%D8%A8%D8%AA)" title="منات (بت)">مَنات</a>، <a href="/wiki/%D9%88%D8%AF" title="ود">وَدّ</a>، <a href="/wiki/%D9%87%D8%A8%D9%84" title="هبل">هُبَل</a>، سُواع، یَغوث و غیره.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202081–92_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202081–92-22"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="مسئلهٔ_تاریخ‌نگاری_زندگی_محمّد"><span id=".D9.85.D8.B3.D8.A6.D9.84.D9.87.D9.94_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE.E2.80.8C.D9.86.DA.AF.D8.A7.D8.B1.DB.8C_.D8.B2.D9.86.D8.AF.DA.AF.DB.8C_.D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF"></span>مسئلهٔ تاریخ‌نگاری زندگی محمّد</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="منبع‌شناسی دوران آغازین اسلام">منبع‌شناسی دوران آغازین اسلام</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39598369"><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:300px; border-width: ۳px;"> <blockquote class="quotebox-quote right-aligned" style=""> <p>یک قرن و نیم پیش [پژوهشگران] تصوّر می‌کردند محمّد شخصیتی است که «نور تاریخ» بر همهٔ ابعاد زندگی‌اش تابیده است. امروزه اما او تقریباً به «معمایی کامل» تبدیل شده است. </p> </blockquote> <p><cite class="left-aligned" style="">استیون شومیکر، <i>قرآنِ مورخان</i><sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2019210_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2019210-23"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></cite> </p> </div> <p>منابع زندگانی محمّد چهار دسته‌اند: ۱) قرآن، ۲) کتیبه‌ها، اسناد و یافته‌های باستانی، ۳) منابع معاصر یا نیمه‌معاصر غیراسلامی به زبان‌های <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="زبان ارمنی">ارمنی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان یونانی">یونانی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان سریانی">سریانی</a> و ۴) منابع روایی اسلامی به عربی که حدیث و سیره (یا سیره المَغازی) نامیده می‌شوند. سه گروه نخست محصول صد سالهٔ اول از زمان حیات و مرگ محمّد هستند. احادیث و سیره‌ها اما در نظر تعداد زیادی از پژوهشگران، بازگوکنندهٔ حوادث واقعی زندگی محمّد نیستند، بلکه نشان می‌دهند که مسلمینِ اعصار بعدی چگونه پیامبرشان را به خاطر می‌آوردند؛ خاصه آنکه قدیمی‌ترین اثر مکتوبی که حاوی چنین مطالبی باشد، به بازه‌ای ۱۵۰ تا ۲۵۰ ساله بعد از مرگ محمّد تعلق دارد و حتی قدیمی‌ترین احادیث و سیره‌های موجود نیز مملو از مباحث کلامی و گاه افسانه‌ای هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony20202_24-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony20202-24"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="قرآن"><span id=".D9.82.D8.B1.D8.A2.D9.86"></span>قرآن</h3></div> <p><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قرآن</a> قابل‌اطمینان‌ترین منبع برای بازسازی زندگی محمّد است<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> که به اعتقاد مسلمانان از طرف خدا بر محمد نازل شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWelchMoussalliNewby2009_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWelchMoussalliNewby2009-26"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دربارهٔ الحاقی بودن برخی از آیات و سوره‌ها بحث‌هایی وجود دارد،<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017passim_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017passim-27"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما در مجموع اغلب پژوهشگران اتفاق نظر دارند بیشتر مطالب قرآن در قرن هفتم میلادی و در منطقهٔ <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%B2" title="حجاز">حجاز</a> شکل گرفته‌اند<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMunt202099_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMunt202099-28"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و آزمایش رادیوکربن بر روی <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%AE%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B7%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C" title="نسخه‌های خطی اولیه قرآنی">نسخه‌های خطی</a> نشان می‌دهد که بخش بزرگی از آن در نیمهٔ دوم قرن هفتم میلادی (انتهای قرن اول هجری) وجود داشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDye2019865_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDye2019865-29"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یکی از دیدگاه‌های رایج میان دانشوران این است که نسخهٔ نهایی قرآن تا دورهٔ خلافت <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="عبدالملک بن مروان">عبدالملک بن مروان اموی</a> (۶۸۵–۷۰۵ م) تکمیل شده و در این مدت همچنان بازنگری و ویراستاری می‌شده،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019922_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019922-30"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هرچند استدلال‌هایی در رد این دیدگاه نیز ارائه شده است، مثلاً عدم تعمیم دستور قرآن مبنی بر اطاعت از محمّد به دورهٔ بعد از مرگ او.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201746–47_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201746–47-31"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در قرآن اطلاعات دقیقی از محل تولد، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="مرگ محمد">مرگ</a>، <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="همسران محمد">همسران</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="فرزندان محمد">فرزندان محمّد</a> و اشارات صریحی به اتفاقات، افراد و تواریخ زندگی و دهه‌های آغازین از اعلام پیامبری او وجود ندارد<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و تلاشی نمی‌کند که زندگینامهای از محمّد ارائه دهد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201748–49_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201748–49-33"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مطالب قرآن از چهار دستهٔ آخرالزمانی، احکام، مباحثات با دیگر ادیان و داستان‌های پیامبران هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMunt202099_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMunt202099-28"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با وجود این، قرآن داستان دو شهر را نیز بازگو می‌کند: یکی مکانی مقدّس به نام «مسجد الحرام» یا «بیت العتیق» است که با «کعبه»، «درهٔ مکّه» یا «منطقهٔ بکه» ارتباط دارد. دیگری «المدینه» (شهر) یا «یثرب» نام دارد که مؤمنان پس از «اخراجشان» در آن سکونت گزیده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201749–50_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201749–50-34"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این مکان‌ها ممکن است با <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه">مکّه</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">مدینهٔ</a> منابع اسلامی یکسان نباشند<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMunt2020101_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMunt2020101-35"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و با تکیه به قرآن به‌تنهایی نمی‌توان موقعیت جغرافیایی‌شان را مشخص کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201750-36"><span class="cite-bracket">[</span>۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مسلمانان مطالب قرآن را به دو دستهٔ <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%DA%A9%DB%8C" title="سوره مکی">مکی</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C" title="سوره مدنی">مدنی</a> تقسیم کرده‌اند. قرآن‌پژوهان معاصر این دسته‌بندی را نپذیرفته‌اند،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019940_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019940-37"><span class="cite-bracket">[</span>۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما مورد قبول است که برخی از <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="فهرست سوره‌های قرآن">سوره‌های قرآن</a> قبل از <a href="/wiki/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="هجرت محمد">هجرت</a> و برخی بعد از هجرت نازل شده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017124–130_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017124–130-38"><span class="cite-bracket">[</span>۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>با وجود این، دربارهٔ اینکه بتوان قرآن را منبعی دستِ‌اول در ربط با زندگی محمّد یافت، اختلافاتی وجود دارد، چراکه اشاراتش به زندگی محمّد اندک، غیرمنسجم و گنگ هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEZeitlin20071–2_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEZeitlin20071–2-39"><span class="cite-bracket">[</span>۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202025_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202025-40"><span class="cite-bracket">[</span>۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEMunt202098_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMunt202098-41"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">دانشنامهٔ اسلام</a>،</i> قرآن دربرگیرندهٔ اطلاعات نهان فراوانی از زندگانی محمّد است، اما کاربرد اصلی آن این نیست که «منبعی تاریخی» باشد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از مهم‌ترین دشواری‌ها در درک قرآن، نبود منابع کافی و ابهامات پیرامون <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="عربستان پیش از اسلام">عربستان پیش از اسلام</a> است که امکان مطالعهٔ تطبیقی و بررسی فضایی که <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a> به آن پاسخ می‌داد را سلب می‌کند. هیچ تاریخ‌نگاری برای شرح فضای سیاسی، هیچ متن مقدّسی برای شرح فضای دینی و هیچ طوماری برای شرح اختلافات فرقه‌ای پیش از اسلام، موجود نیست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeters1991291–293_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeters1991291–293-42"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در حالی که برخی از مورخان برای درک تاریخ دینی این دوره، علاوه بر متن قرآنی، همچنان به منابع عربی متأخر نگاه می‌کنند، برخی دیگر تمایل دارند جستجوی خود را برای یافتن زمینه تاریخی با جستجو در جاهای دیگر در شبه‌جزیرهٔ عربستان یا حتی دورتر گسترش دهند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMunt202098–99_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMunt202098–99-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌جای آن، مقادیر معتنابهی شعر وجود دارد که استفاده و بررسی صحت آنها دشوار است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeters1991291–293_42-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeters1991291–293-42"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لذا برخی از پژوهشگران استدلال‌هایی داشته‌اند (مثلا روایت <a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%AA_%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="ولادت عیسی">ولادت عیسی</a> که گفته شده ریشه در کلیسایی در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">اورشلیم</a> دارد) که قرآن یا بخش‌هایی از آن در فضایی خارج از حجاز و بعد از فتوحات اسلامی شکل گرفته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201748_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201748-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEMunt2020100_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMunt2020100-45"><span class="cite-bracket">[</span>۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با وجود این، <a href="/w/index.php?title=%D9%86%DB%8C%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%A7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="نیکولای ساینای (صفحه وجود ندارد)">نیکولای ساینای</a> معتقد است احتمالش کم است این موضوع در مورد بخش‌های بزرگی از قرآن به اثبات برسد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201748_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201748-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="منابع_روایی_اسلامی:_احادیث_و_سیره‌های_نبوی"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9_.D8.B1.D9.88.D8.A7.DB.8C.DB.8C_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.DB.8C:_.D8.A7.D8.AD.D8.A7.D8.AF.DB.8C.D8.AB_.D9.88_.D8.B3.DB.8C.D8.B1.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.86.D8.A8.D9.88.DB.8C"></span>منابع روایی اسلامی: احادیث و سیره‌های نبوی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%AA_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="صحت تاریخی محمد">صحت تاریخی محمد</a> و <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%AA_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="صحت تاریخی قرآن">صحت تاریخی قرآن</a></div> <p>روایات منابع اسلامی دربارهٔ محمّد قرن‌ها بعد از مرگ او نوشته شده‌اند و دارای تناقضات زیادی هستند. بسیاری از پژوهشگران اعتقاد دارند تقریباً هیچ چیزی که در منابع اسلامی نقل شده را نمی‌توان صحیح دانست و باید به آنها به دیدهٔ شک نگریست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2019210_23-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2019210-23"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201051_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201051-46"><span class="cite-bracket">[</span>۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این دیدگاه نزد برخی از مسلمانان نیز وجود دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در ویراست دوم <i>دانشنامهٔ اسلام</i> — به‌عنوان مرجعِ نظر مرسوم پژوهشگران — سیره‌های محمّد به لحاظ تاریخی عملاً «بی‌ارزش» محسوب شده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201187_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201187-48"><span class="cite-bracket">[</span>۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شاید به نظر برسد حداقل بتوان صحت ترتیب وقایع را پذیرفت، اما دانشوران ترتیب وقایع زندگینامه‌های محمّد را یکی از ساختگی‌ترین وجوه سیره‌ها می‌دانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201114_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201114-49"><span class="cite-bracket">[</span>۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌عقیدهٔ <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B1" title="فرد دانر">دانِر</a>، ترتیب وقایع زندگی محمّد را ابنِ‌شهاب زُهری رایج کرده، ولی <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%86_%D8%B4%D9%88%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="استیون شومیکر (صفحه وجود ندارد)">شومِیکِر</a> می‌گوید نباید از نقش ابن‌اسحاق هم گذشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104–103_50-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011104–103-50"><span class="cite-bracket">[</span>۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این منابع در ابتدا شفاهی بودند<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020129_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony2020129-51"><span class="cite-bracket">[</span>۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و روند جمع‌آوری و تدوینشان از دورهٔ عبدالمَلِک بن مَروانِ اموی آغاز شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019955_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019955-52"><span class="cite-bracket">[</span>۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در آنها گفته شده که همهٔ وقایع مهم زندگی محمّد در روز دوشنبه، ۱۲ ربیع‌الاول در سال‌های مختلف روی داده‌اند. برخی از روایات مهم نیز ظاهراً تلاشی برای تاریخ‌مند کردن آیات قرآن یا تنظیم زندگینامهای بر اساس انتظارات مخاطبان از یک «پیامبر واقعی» باشند. احادیث و سیره‌ها محمّد را شخصی ایدئال می‌یابند که خصوصیات اخلاقی و رفتاری‌اش تاییدکنندهٔ عقاید اسلامیِ آغاز قرن دوم هجری است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2019207_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2019207-53"><span class="cite-bracket">[</span>۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هیچ سندی — مانند کتیبه‌ها و نسخه‌های اصلی نامه‌های محمّد — وجود ندارد که کاملاً روایت زندگینامه‌های سنتی محمّد را تأیید کنند. فرد دانر و نیکولای ساینای با این توضیحات موافق‌اند، اما می‌گویند این به‌معنای رد کامل سیره‌های محمّد نیست و گاه مطالب اولیه نیز یافت می‌شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201051–52_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201051–52-54"><span class="cite-bracket">[</span>۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinaiWatt2023-55"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌تعبیر <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%86%D8%B5%D8%B1" title="سید حسین نصر">سید حسین نصر</a>، هرچند محققان <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AB%D8%A8%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="اثبات‌گرایی">پوزیتیوست</a>، احادیث شفاهی را معمولاً بی‌اعتبار می‌دانند، این احادیث نقشی اصلی را در فهم مسلمانان از محمّد ایفا می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>مسلمانان <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="نقد حدیث">اعتبار احادیث</a> و روایات را بر اساس <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="علم حدیث">اسناد و راویان</a> می‌سنجند، ولی جعل اسناد و حدیث در دورهٔ اولیهٔ اسلام رایج بوده است. تا قرن دوم هجری، اسناد راویان را ذکر نمی‌کردند و در چنین دورهٔ متأخری، محتمل است زنجیرهٔ راویان ساختگی باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201182–83_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201182–83-57"><span class="cite-bracket">[</span>۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یکی از روش‌های پژوهشگران معاصر برای محک اعتبار احادیث، «<a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D8%A7%DA%A9_%D8%AE%D8%AC%D9%84%D8%AA" title="ملاک خجلت">ملاک خِجلت/انقطاع</a>» نام دارد: بعید است مسلمانان مطلبی خلاف اعتقاداتشان جعل کنند و به محمّد نسبت دهند؛ لذا وقتی حدیثی با باورهای اسلام تناقض و تفاوت دارد اما در منابع اسلامی حفظ شده، احتمالاً واقعی است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011163_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011163-58"><span class="cite-bracket">[</span>۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ممکن است نسخه‌های دیگری از روایات صدر اسلام — به‌ویژه مطالب مربوط به نزدیکی آخرالزمان — به دلیل ناسازگاری با اسلامِ قرن دوم هجری از بین رفته باشند. به‌گفتهٔ <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%D8%AF_%DA%A9%D9%88%DA%A9_(%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AE)&action=edit&redlink=1" class="new" title="دیوید کوک (مورخ) (صفحه وجود ندارد)">دیوید کوک</a>، شاید وقتی خلفای اولیه دیدند قیامت موعود محمّد نزدیک نیست و به تأسیس دولت نیاز است، در جریان روند ویرایش قرآن، باورهای آخرالزمانی مؤمنان اولیه را حفظ نکردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011268_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011268-59"><span class="cite-bracket">[</span>۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نظر شومیکر، برخی از منابع مسیحی دورهٔ اموی نشان می‌دهند که مطالبشان را از سنت اسلامی وام گرفته‌اند، حال آنکه تفاوت‌های چشم‌گیری با سیره‌ها و احادیث کنونی دارند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201141,_passim._60-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201141,_passim.-60"><span class="cite-bracket">[</span>۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> احتمالاً در جمع‌آوری سیره‌ها و احادیث، از سنت‌های مدنی و عراقی استفاده کرده‌اند و سنت <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" title="شام (سرزمین)">شامی</a> را به کناری گذاشته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201164–67,_passim_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201164–67,_passim-61"><span class="cite-bracket">[</span>۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌عقیدهٔ <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%B3_%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="مارکوس گراس (صفحه وجود ندارد)">مارکوس گراس</a>، احتمالاً از زندگی ابومسلم خراسانی در تهیهٔ سیره‌های نبوی به‌عنوان الگوی اولیهٔ محمّد استفاده کرده‌اند. ابومسلم فرماندهٔ نظامی موفقی بوده که در جنگ‌های بزرگی حضور داشته که می‌توانسته مبنای روایات جنگ‌های محمّد باشد. او دختری به نام فاطمه داشته که نوادگانش به دلیل نسل بردن از او برای خود جایگاهی سیاسی-دینی قائل بودند که شباهت‌هایی با <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="فاطمه زهرا">فاطمه</a> دختر محمّد دارد. همچنین ابومسلم جماعتی مخفی را رهبری می‌کرده که شبیه به «<a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1" title="انصار">انصار</a>» در سرگذشت محمّد هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGross2017316_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGross2017316-62"><span class="cite-bracket">[</span>۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="منابع_غیراسلامی"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9_.D8.BA.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.DB.8C"></span>منابع غیراسلامی</h3></div> <p>در تعدادی از منابع غیراسلامی قرن هفتم میلادی به محمّد اشاره شده است. اغلب این منابع چند دهه بعد از مرگ محمّد نوشته شده‌اند اما تاریخ نگارششان بسیار قدیمی‌تر از منابع مسلمانان است و گواهی بر محمّد هستند که معتبر به نظر می‌رسد — لذا گرچه تعدادشان و اطلاعاتی که ارائه می‌کنند کم است، اما به پژوهشگران این احساس اطمینان را می‌دهند که محمّد به‌طور کامل افسانه‌ای محصول تخیلات مسلمانانِ قرون بعدی نبوده است. بلکه شخصی بدین نام وجود داشته و نوعی جنبش را رهبری می‌کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201052–53_63-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201052–53-63"><span class="cite-bracket">[</span>۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این منابع از ادیان و مناطق گوناگونی هستند. اغلب ریشهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحی</a> دارند اما میانشان منابع <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت">یهودی</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="سامری‌گرایی">سامری</a> و غیره نیز دیده می‌شود. این موضوع حائز اهمیت است، چراکه استقلال نسبی آنها را نشان می‌دهد و همچنین شاهدی است بر اینکه مرزهای دینی و جغرافیایی سدّی بر انتقال اطلاعات نبوده است. برخی از این مطالب غیراسلامی ممکن است نهایتاً از منابعِ مسلمانان صدر اسلام (یعنی مطالب قبل از احادیث و سیره‌های نبوی موجود) وام گرفته شده باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201119_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201119-64"><span class="cite-bracket">[</span>۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>رویدادنامهٔ</i> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A6%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="تئوفانس">تِئوفانِس</a> — که در قرن نهم میلادی به زبان یونانی نوشته شده است — احتمالاً اولین اثر غیراسلامی است که از سیره‌های نبوی به‌عنوان منبع مطالب خود استفاده کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202074_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202074-65"><span class="cite-bracket">[</span>۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="آثار_باستانی"><span id=".D8.A2.D8.AB.D8.A7.D8.B1_.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86.DB.8C"></span>آثار باستانی</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:First_Umayyad_gold_dinar,_Caliph_Abd_al-Malik,_695_CE.jpg" class="mw-file-description"><img alt="دینار طلای عبدالملک بن مروان اموی که بر روی آنها تصویر شخصی ایستاده دیده می‌شود. برخی این شخص را محمد می‌دانند." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/First_Umayyad_gold_dinar%2C_Caliph_Abd_al-Malik%2C_695_CE.jpg/220px-First_Umayyad_gold_dinar%2C_Caliph_Abd_al-Malik%2C_695_CE.jpg" decoding="async" width="220" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/First_Umayyad_gold_dinar%2C_Caliph_Abd_al-Malik%2C_695_CE.jpg/330px-First_Umayyad_gold_dinar%2C_Caliph_Abd_al-Malik%2C_695_CE.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/First_Umayyad_gold_dinar%2C_Caliph_Abd_al-Malik%2C_695_CE.jpg/440px-First_Umayyad_gold_dinar%2C_Caliph_Abd_al-Malik%2C_695_CE.jpg 2x" data-file-width="1173" data-file-height="1161" /></a><figcaption>دینار طلای عبدالملک بن مروان اموی. برخی شخص در تصویر را محمّد می‌دانند.</figcaption></figure> <p>هیچ یافتهٔ باستانی از عربستان از زمان زندگی محمّد کشف نشده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobin201953–54_14-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobin201953–54-14"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌روایت منابع اسلامی، به‌دستور محمّد آیاتی از <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قرآن</a> را بر روی <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D8%B3%D8%AA_(%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1)" title="پوست (نوشت‌افزار)">پوست</a> یا <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA%D9%87" title="سنگ‌نوشته">سنگ</a> حک کردند، لیکن در این زمینه نیز <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="باستان‌شناسی">باستان‌شناسان</a> مدرکی نیافته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGilliot200641–44_66-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGilliot200641–44-66"><span class="cite-bracket">[</span>۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یک دهه بعد از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="مرگ محمد">مرگ محمّد</a>، اسناد اسلامی-عربی پدیدار شده‌اند که حاوی اشاراتی به افراد <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="تاریخ اسلام">صدر اسلام</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="گاه‌شماری هجری قمری">تاریخ هجری</a> و دعاهای اسلامی هستند، هر چند به محمّد اشاره‌ای نکرده‌اند؛ مثلاً کتیبه‌ای از <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">مدینه</a> می‌گوید: «بسم الله. من، زهیر، این را زمانی که <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8" title="عمر بن خطاب">عُمَر</a> به سال ۲۴ درگذشت نوشتم.» این اسناد به محمّد نزدیک هستند، اما او را مستقیماً یاد نکرده‌اند. در واقع، اشارات به محمّد در کتیبه‌ها و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="پاپیروس">پاپیروس‌های</a> اولیهٔ اسلامی کاملاً غایب است. نخستین موارد از دههٔ هفتاد و اشاره‌های مرسوم از قرن دوم هجری آغاز شده‌اند. اولین مورد، سکه‌هایی از <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="بیشاپور">بیشاپور</a> و ضرب <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84_%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="آل زبیر">آل زبیر</a> در <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%86%D9%87_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="فتنه دوم">سال‌های ۶۶ تا ۶۹ هجری</a> با نقش «بسم الله، محمّد رسول‌الله» هستند که نخستین مدرک از <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="شهادتین">شهادتین</a> نیز محسوب می‌شوند.<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌عقیدهٔ <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D9%86%D8%AA%D9%88%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="شان آنتونی (صفحه وجود ندارد)">شان آنتونی</a>، هدف آل زبیر از گواهی به نبوت محمّد مشروعیت‌بخشی به ادعای <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA" title="خلافت">خلافتشان</a> بوده است. در دههٔ هفتاد هجری، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="عبدالملک بن مروان">عبدالملک بن مروان اموی</a>، بعد از شکست زبیریان، اصلاحات وسیعی در دستگاه خلافت اعمال کرد، از جمله در ضرب سکه. او نیز روی سکه‌ها نام محمّد را درج می‌کرد. سکه‌های او مردی را نشان می‌دهند که برخی پژوهشگران، چون <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%AA_%D9%87%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="رابرت هویلند (صفحه وجود ندارد)">رابرت هویلند</a>، او را محمّد می‌دانند، با این حال <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="سکه‌شناسی">سکه‌شناسان</a> این تعبیر را نپذیرفته‌اند. به‌هرروی، نام محمّد از زمان همین خلیفه در کتیبه‌ها به‌وفور دیده شده است، از جمله در کتیبه‌های <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AE%D8%B1%D9%87" title="قبةالصخره">قبةالصخره</a>. ظاهراً این بخشی از تلاش بنی امیه برای ایجاد وحدت اسلامی حول شخصیت محمّد بوده است. اشاره به محمّد در کتیبه‌های غیررسمی نیز از همین زمان رایج شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202026–36_68-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202026–36-68"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="نام_و_نسب"><span id=".D9.86.D8.A7.D9.85_.D9.88_.D9.86.D8.B3.D8.A8"></span>نام و نسب</h2></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Dark_vignette_Al-Masjid_AL-Nabawi_Door800x600x300.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Dark_vignette_Al-Masjid_AL-Nabawi_Door800x600x300.jpg/220px-Dark_vignette_Al-Masjid_AL-Nabawi_Door800x600x300.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Dark_vignette_Al-Masjid_AL-Nabawi_Door800x600x300.jpg/330px-Dark_vignette_Al-Masjid_AL-Nabawi_Door800x600x300.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e4/Dark_vignette_Al-Masjid_AL-Nabawi_Door800x600x300.jpg/440px-Dark_vignette_Al-Masjid_AL-Nabawi_Door800x600x300.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></a><figcaption>نقش نام «محمّد» بر دری از درهای <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C" title="مسجدالنبی">مسجدالنبی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">مدینه</a> در <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="عربستان سعودی">عربستان</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="نام_و_القاب"><span id=".D9.86.D8.A7.D9.85_.D9.88_.D8.A7.D9.84.D9.82.D8.A7.D8.A8"></span>نام و القاب</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نام‌ها و عناوین محمد">نام‌ها و عناوین محمد</a></div> <p>نام <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="زبان عربی">عربی</a> «<a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_(%D9%86%D8%A7%D9%85)" title="محمد (نام)">محمّد</a>» (در <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D8%AF" title="یونی‌کد">یونی‌کد</a>: ﷴ) به‌معنای «قابل‌ستایش» یا «ستوده»، که چهار بار در قرآن تکرار شده،<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEDéclais2006Names_of_the_Prophet_70-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDéclais2006Names_of_the_Prophet-70"><span class="cite-bracket">[</span>۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> رایج‌ترین نام پیامبر اسلام است. با وجود این، میان تاریخ‌پژوهان دربارهٔ معنای لغتِ «محمّد» که در قرآن به کار رفته و اینکه واقعاً نام پیامبر این دین بوده است یا نه، اختلاف‌نظر وجود دارد. او در سوره‌ای دیگر «احمد» خطاب شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202098_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202098-71"><span class="cite-bracket">[</span>۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ <i>تاریخ اسلام جدید کمبریج</i>، نام محمّد — با توجه به معنای آن — احتمالاً به دورهٔ پس از اعلام پیامبری او تعلق دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011184_72-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011184-72"><span class="cite-bracket">[</span>۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%88%DB%8C%DA%AF_%D9%87%D8%B1%D8%B4%D9%81%D9%84%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="هارتویگ هرشفلد (صفحه وجود ندارد)">هارتویگ هرشفلد</a> معتقد است ارجاعات به نام محمّد در قرآن الحاقی هستند و بعداً اضافه شده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011155_73-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011155-73"><span class="cite-bracket">[</span>۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پیامبرِ قرآنی هیچگاه به صورت دوم شخص «محمد» نامیده نشده است. قرآن او را با اسامی چون <i>نبی</i>، <i>رسول</i>، <i>طاها،</i> <i>مصطفی</i>، <i>عبدالله</i>، <i>حبیب‌الله</i>، <i>ذکرالله</i>، <i>امین</i>، <i>سراج</i>، <i>منیر</i>، <i>هدی</i>، <i>غیاث</i>، <i>بشیر</i>، <i>نذیر</i>، <i>مذکر</i>، <i>شهید</i> و <i>مبشر</i><sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> خطاب کرده است. او در قرآن در آیات ۷۳:۱ و ۷۴:۱، <i>مزمّل</i> و <i>مدثر</i> — به معنی «جامه به‌خود پیچیده» — خوانده شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERubin2006Muhammad_75-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERubin2006Muhammad-75"><span class="cite-bracket">[</span>۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>قرآن در سورهٔ احزاب،<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد را «<a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="خاتم‌الانبیا">خاتم‌النبیین</a>» به معنای «مُهرِ پیامبران» می‌خواند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEErnst200480_77-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEErnst200480-77"><span class="cite-bracket">[</span>۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ارتباط خاتم/مهر با نبوت، در منابع یهودی، مسیحی و مانوی نیز دیده می‌شود و در این منابع اصطلاحی به معنای «تأیید کننده» یا «محقق کننده» نبوت است، ولی هیچگاه به معنای «پایانِ نبوت» نبوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201152_78-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201152-78"><span class="cite-bracket">[</span>۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برخی از پیروان اولیهٔ محمد خاتم الانبیاء را به همان معنای «تأییدکنندهٔ تورات و انجیل» تعبیر می‌کردند. تعبیر دیگر اسلامی نیز «آخرینِ پیامبران» بوده است. دیوید پاورز ظهور پیامبران دیگر مانند <a href="/wiki/%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1_%D8%AB%D9%82%D9%81%DB%8C" title="مختار ثقفی">مختار ثقفی</a> بعد از مرگ محمد را مسبب این تغییرِ معنا به حساب می‌آورد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201152–53_79-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201152–53-79"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سنوک هورگرونیه لقب «<a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="خاتم‌الانبیا">خاتم الانبیاء</a>» را به معنای آخرین پیامبر و نشانهٔ اعتقاد پیروان محمّد به نزدیکی پایان جهان می‌داند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201856_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201856-80"><span class="cite-bracket">[</span>۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در منابع اسلامی گفته شده محمّد به «الامین» — به معنای قابل‌اعتماد — معروف بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به گفته <i>دانشنامهٔ اسلام</i>، محتمل است «امین» نام واقعی محمد باشد، چون این نام در واقع مذکر «آمنه» — نام مادر محمد در منابع اسلامی —است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مسلمانان معتقدند خدا به او «اسامی مقدّس» مختلفی بخشیده و «احمد» — به معنای مورد ستایش‌ترین — را نام آسمانی و باطنی او می‌دانند. باور مفسران اسلامی طی قرون متمادی بر این بوده است که وقتی <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="عیسی">عیسی</a> از فرمانروایی <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%B7" title="فارقلیط">فارقلیط</a> در آینده سخن می‌راند، به احمد اشاره دارد.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> «ابوالقاسم» <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%87" title="کنیه">کنیهٔ</a> اوست که به‌معنای «پدر قاسم» است و احتمالاً به‌خاطر داشتن فرزندی به نام <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="قاسم بن محمد">قاسم</a> به او نسبت داده شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="نسب"><span id=".D9.86.D8.B3.D8.A8"></span>نسب</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Birth_of_Muhammad_from_folio_44a_of_the_Jami%E2%80%98_al-tawarikh.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Birth_of_Muhammad_from_folio_44a_of_the_Jami%E2%80%98_al-tawarikh.jpg/220px-Birth_of_Muhammad_from_folio_44a_of_the_Jami%E2%80%98_al-tawarikh.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Birth_of_Muhammad_from_folio_44a_of_the_Jami%E2%80%98_al-tawarikh.jpg/330px-Birth_of_Muhammad_from_folio_44a_of_the_Jami%E2%80%98_al-tawarikh.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Birth_of_Muhammad_from_folio_44a_of_the_Jami%E2%80%98_al-tawarikh.jpg/440px-Birth_of_Muhammad_from_folio_44a_of_the_Jami%E2%80%98_al-tawarikh.jpg 2x" data-file-width="599" data-file-height="388" /></a><figcaption>یک نقاشی در کتاب <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" title="جامع‌التواریخ"><i>جامع التواریخ</i></a> متعلق به قرن چهاردهم میلادی، که تولد محمّد را ترسیم کرده است.</figcaption></figure><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">اطلاعات بیشتر: <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="تبار محمد">تبار محمد</a></div> <p>برای محمّد، هیچ نسب‌نامه یا شجره‌نامهٔ مکتوبی گزارش نشده است<sup id="cite_ref-FOOTNOTEVarisco1995147_82-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEVarisco1995147-82"><span class="cite-bracket">[</span>۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="تبار محمد">شجره‌نامهٔ محمّد</a> از دیدگاه تاریخی معلوم نیست؛ بلکه آنچه موجود است، داستان‌هایی بوده که بعدها به وجود آمده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%DB%8C%D9%84_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3%DA%A9%D9%88" title="دنیل مارتین واریسکو">واریسکو</a> معتقد است که شجره‌نامهٔ شخصیت‌های برجسته، از جمله محمّد، وابسته به شرایط اجتماعی و سیاسی روز ساخته می‌شدند. او می‌گوید با فرض ۳۰ سال برای هر نسل در شجره‌نامهٔ محمّد، عدنان می‌بایست ۶۳۰ سال پیش از محمّد زیسته باشد. اما در تاریخ عرب، پسر عدنان معاصر با <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%DA%A9%D8%AF%D9%86%D8%B5%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="نبوکدنصر دوم">بخت‌النصر</a> (د ۵۶۲ قبل از میلاد) متصور می‌شود و بین تاریخ عرب و فرضیهٔ واریسکو، نزدیک به ۷۰۰ سال اختلاف است. او بر این باور است که شجره‌نامهٔ محمّد، توسط گزارش‌کنندگان آن، مورد سانسور قرار گرفته و نام افرادی از میان آن برای صلاح‌دیدهای سیاسی و اجتماعی، حذف شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEVarisco1995147_82-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEVarisco1995147-82"><span class="cite-bracket">[</span>۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گزارش منابع اسلامی، پدر محمّد «<a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالله بن عبدالمطلب">عبدالله بن عبدالمطلب</a>» و مادرش «<a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه بنت وهب</a>» از خاندان <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" title="بنی‌هاشم">بنی‌هاشم</a> و از قبیلهٔ <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4" title="قریش">قریش</a> بودند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنی‌هاشم از خاندان‌های برجسته در شهر مکّه بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس روایتی از محمّد، او دستور داده است که در ذکر شجره‌نامهٔ او، از عدنان بالاتر نروند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426141_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426141-84"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع اسلامی، نسب مادر او را آمنه، بنت وهب بن عبدمناف بن زهرة بن کلاب گزارش کرده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426141_84-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426141-84"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40355799">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39648996">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:right;border-left-width:2px;border-right-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#b3ccff}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#dbe7ff}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e5edff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:right;text-align:right;margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox-list li{unicode-bidi:isolate}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="نیاکان_محمّد" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:transparent;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40261389">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:right;text-align:right}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-left:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-right:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="الگو:نیاکان محمد"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="بحث الگو:نیاکان محمد"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:نیاکان محمد"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="نیاکان_محمّد" style="font-size:114%;margin:0 4em">نیاکان محمّد</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0;border-top-color:#a2a9b1;border-top-style:solid;border-top-width:0px;"><div style="padding:0 0.25em"><table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="font-size: 100%; line-height: 110%; margin: 1em auto;"> <tbody><tr align="center"><td rowspan="62" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="62"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="62"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۱۶. <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%81" title="عبدمناف">عبدمناف</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۸. <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" class="mw-redirect" title="هاشم">هاشم</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۱۷. <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DA%A9%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D9%87" title="عاتکه بنت مره">عاتکه</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۴. <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالمطلب">عبدالمطَّلِب</a></td><td rowspan="2" colspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۱۸. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="عمرو بن زید (صفحه وجود ندارد)">عمرو</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۹. <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%85%DB%8C_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88" title="سلمی بنت عمرو">سَلمیٰ</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۱۹. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B5%D8%AE%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="عمیره بنت صخر (صفحه وجود ندارد)">عُمَیْرَة</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #fb9;">۲. <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالله بن عبدالمطلب">عبدالله</a></td><td rowspan="2" colspan="9"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="30" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۰. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A7%D8%A6%D8%B0_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="عائذ بن عمران (صفحه وجود ندارد)">عائذ</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۰. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A7%D8%A6%D8%B0&action=edit&redlink=1" class="new" title="عمرو بن عائذ (صفحه وجود ندارد)">عَمرو</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۱. <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="فاطمه بنت ربیعة (صفحه وجود ندارد)">فاطمه</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۵. <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_(%D8%AC%D8%AF%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF)" class="mw-redirect" title="فاطمه (جده محمد)">فاطمه</a></td><td rowspan="2" colspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="14" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۲. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="عبد بن عمران (صفحه وجود ندارد)">عبد</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۱. <a href="/w/index.php?title=%D8%B5%D8%AE%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="صخره بنت عبد (صفحه وجود ندارد)">صَخرَه</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۳. <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%AE%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="تخمر بنت عبد (صفحه وجود ندارد)">تخمر</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #fcc;">۱. <b>محمّد</b></td><td rowspan="2" colspan="12"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="62" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="62"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="62"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۴. <a href="/wiki/%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A9_%D8%A8%D9%86_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%A8" class="mw-redirect" title="زهرة بن کلاب">زُهرَة</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۲. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%81_%D8%A8%D9%86_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="عبدمناف بن زهرة (صفحه وجود ندارد)">عبدمناف</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۵. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DA%A9%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="عاتکه بنت هلال (صفحه وجود ندارد)">عاتکه</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۶. <a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D8%A8_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%81" title="وهب بن عبدمناف">وهب</a></td><td rowspan="2" colspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۶. <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%88%D9%82%D8%B5_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%B1%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="اوقص بن مره (صفحه وجود ندارد)">اَوْقَص</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۳. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DA%A9%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="عاتکه بنت هلال (صفحه وجود ندارد)">عاتِکَه</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۷. <a href="/wiki/-" class="mw-redirect" title="-">-</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #fb9;">۳. <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه</a></td><td rowspan="2" colspan="9"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="30" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="30"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۸. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%86%D8%AF_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="عثمان بند عبدالدار (صفحه وجود ندارد)">عثمان</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۴. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="عبدالعزی بن عثمان (صفحه وجود ندارد)">عبدالعُزّیٰ</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۹. <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DA%A9%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="عاتکه بنت عمرو (صفحه وجود ندارد)">عاتکه</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۷. <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D8%A9_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="برة بنت عبدالعزی (صفحه وجود ندارد)">بَرَّه</a></td><td rowspan="2" colspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="14" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="14"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۳۰. <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="اسد بن عبدالعزی (صفحه وجود ندارد)">اسد</a></td></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۵. <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="ام‌حبیب بنت اسد (صفحه وجود ندارد)">اُمِّ‌حبیب</a></td><td rowspan="2" colspan="3"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="6" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="6"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> <tr align="center"><td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2" colspan="4" style="border:1px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۳۱. <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B1%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D9%88%D9%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="بره بنت عوف (صفحه وجود ندارد)">بَرَّ</a></td></tr> <tr align="center"><td><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"><td rowspan="2" style=""><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td><td rowspan="2"><div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div></td></tr> <tr align="center"></tr> </tbody></table></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="سرگذشت_محمّد_از_دیدگاه_تاریخی"><span id=".D8.B3.D8.B1.DA.AF.D8.B0.D8.B4.D8.AA_.D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D8.A7.D8.B2_.D8.AF.DB.8C.D8.AF.DA.AF.D8.A7.D9.87_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE.DB.8C"></span>سرگذشت محمّد از دیدگاه تاریخی</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Muhammad_13.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Muhammad_13.jpg/220px-Muhammad_13.jpg" decoding="async" width="220" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Muhammad_13.jpg/330px-Muhammad_13.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/41/Muhammad_13.jpg 2x" data-file-width="400" data-file-height="397" /></a><figcaption>یک نقاشی در یک کتاب ترکی، از محمّد در بدو تولد. (<a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه</a> در حال نشان دادن فرزند تازه متولدش به <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالمطلب">عبدالمطلب</a> و دیگر مکیان)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="قبل_از_هجرت"><span id=".D9.82.D8.A8.D9.84_.D8.A7.D8.B2_.D9.87.D8.AC.D8.B1.D8.AA"></span>قبل از هجرت</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="سال‌های_آغازین"><span id=".D8.B3.D8.A7.D9.84.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A2.D8.BA.D8.A7.D8.B2.DB.8C.D9.86"></span>سال‌های آغازین</h4></div> <p>از تولد، کودکی و اوایل بزرگسالی محمّد تقریباً هیچ اطلاعی در دست نیست. به‌گفتهٔ منابع اسلامی، او در «<a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%81%DB%8C%D9%84" title="عام‌الفیل">عام‌الفیل</a>» (سال فیل) متولد شده است؛ سالی که به‌گفتهٔ این منابع، مکّه در معرض حملهٔ سپاه فیل‌های <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A9_%D8%A8%D9%86_%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD" title="ابرهة بن صباح">ابرهة بن صباح</a> قرار داشته است. قرآن اشاره‌های مبهمی به «اصحاب فیل» کرده،<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011183-1"><span class="cite-bracket">[</span>۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما ارتباط آن به حملهٔ ابرهه محل تردید است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds_et_al2016434_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds_et_al2016434-85"><span class="cite-bracket">[</span>۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C" title="سیره نبوی">سیره‌های محمّد</a> عام‌الفیل را به‌طور معمول برابر با سال ۵۷۰ میلادی گزارش کرده‌اند (البته تاریخ‌های دیگری هم روایت شده<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201040_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201040-86"><span class="cite-bracket">[</span>۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و تا قرن دوم هجری، میان روایات اسلامی از سال تولد محمّد بیش از ۸۵ سال اختلاف است)،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104–103_50-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011104–103-50"><span class="cite-bracket">[</span>۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لیکن منابع بسیار معتبر ادبی و کتیبه‌های تاریخی نشان می‌دهند که حملهٔ ابرهة در دههٔ ۵۵۰ میلادی — دو دهه قبل از تاریخ روایت شده — رخ داده است؛ نتیجتاً، اگر ارتباط میان تولد محمد و حملهٔ ابرهة حفظ شود، باید میلاد محمد را بیست سال به عقب برد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183–184_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011183–184-87"><span class="cite-bracket">[</span>۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین، <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84_%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="فیل آفریقایی">فیل‌های آفریقایی</a> به سختی آموزش می‌بینند و آخرین اشاره به استفادهٔ نظامی از آنها از قرن اول پیش از میلاد است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018929_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds2018929-88"><span class="cite-bracket">[</span>۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌عقیدهٔ رابینسون، جدا از سایر افسانه‌هایی که منابع اسلامی دربارهٔ آغاز زندگی محمّد گزارش کرده‌اند، اینکه محمّد از طایفهٔ <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" title="بنی‌هاشم">بنی‌هاشم</a> از قبیلهٔ <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4" title="قریش">قریش</a> بوده، محتمل می‌نماید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183–184_87-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011183–184-87"><span class="cite-bracket">[</span>۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D8%B6%D8%AD%DB%8C" title="ضحی">سورهٔ ضحی</a><sup>۶</sup> گفته شده «مگر نه یتیمت یافت و پناهت داد؟» که توسط اسلام‌شناسان غربی به عنوان مدرکی بر یتیم بودن محمد در کودکی تعبیر شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018913_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds2018913-89"><span class="cite-bracket">[</span>۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>دربارهٔ شغل محمّد، دو منبع غیراسلامی از قرن هفتم میلادی — <i>تاریخ</i> <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%A6%D9%88%D8%B3" title="سبئوس">سِبِئوس</a> به ارمنی (دههٔ ۶۶۰ میلادی) و <i>رویدادنامهٔ</i> <a href="/wiki/%DB%8C%D8%B9%D9%82%D9%88%D8%A8_%D8%A7%D8%AF%D8%B3%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="یعقوب ادسایی">یعقوب اِدِسایی</a> به سُریانی (۶۹۲ م)— او را تاجر نامیده‌اند. یعقوب ادسایی می‌گوید محمّد [پیش از به قدرت رسیدن/هجرت] برای تجارت به شام سفر می‌کرد. اسلام‌شناسان معمولاً تاجر بودن او را می‌پذیرند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202060–62_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202060–62-90"><span class="cite-bracket">[</span>۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در قدیمی‌ترین منابع اسلامی موجود، مانند حدیثی به نقل از <a href="/wiki/%D8%B2%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="زهری">ابن شهاب زهری</a>، محمّد نه تاجر، بلکه مانند پیامبران <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="کتاب مقدس">کتاب مقدس</a> چوپان معرفی شده است.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202064–66_92-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202064–66-92"><span class="cite-bracket">[</span>۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="نخستین_گزارش‌ها"><span id=".D9.86.D8.AE.D8.B3.D8.AA.DB.8C.D9.86_.DA.AF.D8.B2.D8.A7.D8.B1.D8.B4.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>نخستین گزارش‌ها</h4></div> <p>محمّد تنها با اعلام آغاز «<a href="/wiki/%D9%88%D8%AD%DB%8C" title="وحی">وحی</a>» قرآن وارد تاریخ می‌شود. کماکان، اطلاعات خیلی کمی وجود دارد و تنها منبع قدیمی موجود دربارهٔ آن، قرآن است. نه تنها اطلاعات ارائه شده از سوی قرآن کم است، بلکه ترتیب سوره‌ها نیز مشخص نیست. سنت اسلامی، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%82" title="علق">سورهٔ عَلَق</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%AB%D8%B1" title="مدثر">سورهٔ مُدَّثِّر</a> را قدیمی‌ترین سوره‌های قرآن می‌داند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011184–185_93-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011184–185-93"><span class="cite-bracket">[</span>۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سورهٔ علق با آیهٔ «بخوان به نام پروردگارت/نام پروردگارت را اعلام کن» آغاز می‌شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGilliot200641_94-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGilliot200641-94"><span class="cite-bracket">[</span>۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع اسلامی روایت می‌کنند که محمّد در <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D8%A7" title="غار حرا">غار حرا</a> به خواب رفته بود و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="جبرئیل">جبرئیل</a> بر او ظاهر شد و با خواندن قرآن فراخواندش. محمّد در آغاز بی‌تمایل توصیف شده اما در نهایت نظر او تغییر می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMunt202098_41-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMunt202098-41"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020206_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony2020206-95"><span class="cite-bracket">[</span>۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این سبک داستان‌ها، در ادبیات مسیحی بسیار به چشم می‌خورد. موردی بسیار شبیه به محمّد، چوپانی انگلیسی به نام کادمون از قرن هفتم میلادی است؛ او شبی در غاری به خواب می‌رود و فرشته‌ای بر او ظاهر می‌شود تا تقاضا کند برایش آواز بخواند. کادمون می‌گوید توانایی‌اش را ندارد اما به خواست خدا به‌ناگهان شروع به خواندن <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="سرود روحانی">سرودهای روحانی</a> می‌کند. حتی در داستانی قدیمی‌تر، <a href="/w/index.php?title=%D8%A2%DB%8C%D8%B3%D8%AE%D9%88%D9%84%D9%88%D8%B3_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="آیسخولوس اسکندریه (صفحه وجود ندارد)">آیسخولوس</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3" title="نمایشنامه‌نویس">نمایشنامه‌نویس یونانی</a> قرن دوم میلادی، در تاکستانی به خواب می‌رود و یکی از خدایان یونانی به نام <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="دیونیسوس">دیونیسوس</a> توانایی تنظیم نمایشنامه‌های <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%98%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86" title="تراژدی‌های یونان">تراژدی</a> را به او می‌آموزد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020204,_216,_passim._96-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony2020204,_216,_passim.-96"><span class="cite-bracket">[</span>۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در نظر محققان معاصر، خاصه <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%DA%A9%D8%A7_%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%AA" title="آنگلیکا نویورت">آنگِلیکا نویوِرت</a> و <a href="/w/index.php?title=%D9%87%D8%B1%DB%8C%D8%B3_%D8%A8%DB%8C%D8%B1%DA%A9%E2%80%8C%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="هریس بیرک‌لاند (صفحه وجود ندارد)">هریس بیرک‌لاند</a>، سورهٔ علق با توجه به ساختار و محتوایش، اولین سورهٔ قرآن نیست، بلکه به میانه‌ها یا اواخر دورهٔ مکّی تعلق دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020229_97-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony2020229-97"><span class="cite-bracket">[</span>۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قرآن مشخص نمی‌کند محمّد تا چقدر می‌توانسته بخواند و بنویسد، ولی بی‌سوادی او یکی از عقاید مسلمانان است — که هدفش دفاع از محمّد در برابر اتهامات تقلید از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیان</a> و <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="یهودیان">یهودیان</a> بوده است. در همان قرن هفتم <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%A6%D9%88%D8%B3" title="سبئوس">سبئوس</a>، تاریخ‌نگار ارمنی، می‌گوید محمّد «به‌خوبی از <i>تاریخ موسی</i> (<a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات">تورات</a>) آگاه بود.» و <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%AD%D9%86%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82%DB%8C" class="mw-redirect" title="یوحنای دمشقی">یوحَنّای دمشقی</a> (متوفی ۷۵۰ م) از آشنایی‌اش با کتاب مقدس به‌واسطهٔ راهبی <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="آریانیسم">آریانی</a> نوشته است. به‌هرروی، مشخص نیست واکنش‌ها نسبت به اعلام پیامبری محمّد چگونه بوده است. به‌گفتهٔ خودِ قرآن، مکّیان محمّد را جادوگر، شاعر و جن‌زده می‌دانستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201767–69-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سنت اسلامی از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1" title="ابوبکر">ابوبکر</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a> به‌عنوان اولین مؤمنان نام برده، اما به‌عقیدهٔ رابینسون این گزارش‌ها متأثر از وقایع پس از دورهٔ محمّد بوده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011186_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011186-98"><span class="cite-bracket">[</span>۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بخش‌های مکی قرآن، محمد را کاملاً انسانی و بدون قدرت ماوراء طبیعی نشان می‌دهد. مخالفانش مرتباً او را به انجام معجزه دعوت می‌کنند: «ما به تو ایمان نمی‌آوریم مگر چشمهٔ آبی از زمین جاری سازی.» (۱۷:۹۰) در پاسخ، قرآن به محمد دستور می‌دهد که بگو: «من فقط بشری مثل شما هستم» (۱۸:۱۱۰ و ۴۱:۶) و هنگامی که مخالفان او را به افشای <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%BA%DB%8C%D8%A8" title="علم غیب">عالم غیب</a> دعوت کردند، قرآن به او دستور داد که بگوید «من غیب نمی‌دانم.» (۶:۵۰)<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito2009-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در برخی منابع اسلامی گفته شده رسالت محمّد از ۴۰سالگی او آغاز شد، اما این عدد نمادین به نظر می‌رسد. به‌عقیدهٔ کنارد، محمّد ۴۰ساله معرفی شده چراکه این سن اوج قدرت جسمی و ذهنی در زندگی مردان محسوب می‌شده است. در نظر رابین، تقسیم زندگی محمّد به سه دورهٔ ۴۰—۱۰—۱۰ ساله، به تقلید از سرگذشت <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="موسی">موسی</a> در <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات">تورات</a> انجام شده است. موسی در زمان اولین ملاقات با <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D9%87" title="یهوه">یهوه</a>، ۸۰ساله بوده و در ۱۲۰سالگی مرده است؛ تنها طول عمر محمّد نسبت به موسی، نصف شده است. حتی در منابع اسلامی روایتی وجود دارد که عمر هر پیامبر، نصف پیامبران پیشین خواهد بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011103–104_100-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011103–104-100"><span class="cite-bracket">[</span>۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="محمّد_و_آخرالزمان،_در_مکّه"><span id=".D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D9.88_.D8.A2.D8.AE.D8.B1.D8.A7.D9.84.D8.B2.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.8C_.D8.AF.D8.B1_.D9.85.DA.A9.D9.91.D9.87"></span>محمّد و آخرالزمان، در مکّه</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39598369"><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:300px; border-width: ۳px;"> <div class="quotebox-title" style="">فرا رسنده، فرا رسید (أزِفَتِ الآزِفَةَ)</div> <blockquote class="quotebox-quote right-aligned" style=""> <p><br />هشدار صریح قرآن دربارهٔ پایان جهان؛ الآزِفَة در لغت به معنای «درحال اتفاق افتادن» است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019943_101-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019943-101"><span class="cite-bracket">[</span>۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> </blockquote> <p><cite class="right-aligned" style="">سورهٔ نجم، آیهٔ ۵۷</cite> </p> </div> <p>محمد به عنوان یک «هشداردهنده» در سنت پیامبران پیشین، به مسئولیت بشر در مقابل خداوند تأکید داشت و پاداشهای بهشتی و عذاب جهنم را به آنها گوشزد می‌کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011187-102"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مضمون اصلی نخستین سوره‌های مکّی اعلام <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8" title="روز حساب">حساب الهی</a> برای رفتن به <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="بهشت">بهشت</a> یا <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%86%D9%85" title="جهنم">جهنم</a> است که در <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AA" class="mw-redirect" title="روز قیامت">روز قیامت</a> و با سربرآوردن مردگان از خاک انجام می‌شود. شروع این <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B2" title="رستاخیز">رستاخیز</a> با نابودی هولناک جهان (مثلا شکافته شدن آسمان و گشوده شدن زمین) آغاز می‌گردد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017162–164_103-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017162–164-103"><span class="cite-bracket">[</span>۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تجلی تأکید قرآن به نزدیکی بسیار زیاد آخرالزمان، در آیهٔ اول <a href="/wiki/%D9%86%D8%AD%D9%84" title="نحل">سورهٔ نحل</a> دیده می‌شود که با فعل ماضی (أَتَی) می‌گوید «عذاب الهی فرارسیده است» و در آیهٔ ۷۹ هشدار می‌دهد که «رسیدن کار قیامت به یک چشم‌بهم‌زدنی یا کمتر از آن است.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011160_104-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011160-104"><span class="cite-bracket">[</span>۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> جدا از آیات پراکنده، حداقل سی سورهٔ پایانی در <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="فهرست سوره‌های قرآن">ترتیب فعلی سوره‌ها</a> — که دانشوران آنها را «قرآنِ آخرالزمانی» می‌نامند — دربارهٔ هشدار نزدیکی پایان جهان است. اصطلاح رایج قرآن برای آخرالزمان، «الساعَة» است، در لغت به‌معنای «همین لحظه.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019943_101-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019943-101"><span class="cite-bracket">[</span>۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قرآن زمان دقیق آخرالزمان را مشخص نمی‌کند و چون مخالفان محمد زمانش را پرسیدند، قرآن در پاسخ می‌گوید: «بگو: فقط پروردگار من به آن علم دارد و تا زمان مناسب آن را آشکار نمی‌کند.» (۷:۱۸۷)<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito2009-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تاکیدهای مکرر قرآن به فوریت آخرالزمان، سبب شده برخی از پژوهشگران محمّد را در واقع یک «واعظ آخرالزمانی» محسوب کنند. به گفتهٔ کاسانوا، محمّد و پیروانش نه تنها معتقد به نزدیکی آخرالزمان بودند، بلکه انتظار داشتند که دنیا پیش از مرگِ خود محمّد نابود شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011178_106-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011178-106"><span class="cite-bracket">[</span>۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>این‌گونه که بسیاری از آیات مکّی قرآن نشان می‌دهند، برخی از مخاطبان محمّد آخرالزمان را انکار می‌کردند و قرآن اینان را «مُکَذِّبون» نامیده است. مُکَذِّبون یا منکران در اینجا به معنای منکران قضاوت الهی در نظر گرفته می‌شوند. قرآن تفاوت روشنی میان مکذبون و کسانی که آخرالزمان را قبول داشتند اما نگران فوریت و نزدیکی آن نبودند قائل نمی‌شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017164_107-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017164-107"><span class="cite-bracket">[</span>۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و پاسخ می‌دهد که «نشانه‌های بسیار در آسمان و زمین هست که از آن روی‌گردانند.» (<a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="یوسف (سوره)">یوسف</a>، آیه ۱۰۵) و «قیامت نزدیک شد و ماه دو پاره شد.» (<a href="/wiki/%D9%82%D9%85%D8%B1_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="قمر (سوره)">قمر</a>، آیه ۱) دیوید کوک عقیده دارد این هشدارها به وقایع کیهانی در آن سال‌ها اشاره دارد. او به‌خصوص آیهٔ آغازین سورهٔ قمر را به پدیدار شدن <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="دنباله‌دار هالی">دنباله‌دار هالی</a> در سال ۶۰۷ میلادی (چند سال پیش از اعلام پیامبری محمّد) مرتبط می‌داند. <a href="/w/index.php?title=%DB%8C%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%A8%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="یوری روبین (صفحه وجود ندارد)">یوری روبین</a> نیز وقوع <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%DA%AF%DB%8C" title="ماه‌گرفتگی">ماه‌گرفتگی</a> را مسبب چنین آیاتی می‌یابد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011161_108-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011161-108"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="انتقادات_محمد_به_مکیان"><span id=".D8.A7.D9.86.D8.AA.D9.82.D8.A7.D8.AF.D8.A7.D8.AA_.D9.85.D8.AD.D9.85.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D9.85.DA.A9.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>انتقادات محمد به مکیان</h4></div> <p>علاوه بر انتقاد از آنان بابت نپذیرفتن آخرالزمان، قرآن به مشرکان انتقادات دیگری هم وارد می‌کند. یکی از این‌ها، خدا دانستن غیرخدا/فرشتگان و «دختر قائل شدن» برای خداست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201767–69-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011187-102"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مشرکان در دفاع می‌گویند «ما فقط آنان را می‌پرستیم تا نزد خدا شفاعتمان کنند.» (زمر ۳) و آیاتی مثل عنکبوت<sup>۶۱</sup> تردیدی باقی نمی‌گذارند که مشرکان خدای محمد (الله) را قبول داشتند. قرآن از برخی اعمال پرستش‌گونه چون تقدیم قربانی توسط مشرکان گزارش می‌کند. برخی از آیات قرآن فرض می‌کنند که مشرکان وجود «رسولان» الهی و کتاب مقدس مرتبط با موسی را تصدیق و شاید با الهام از شیوهٔ کتاب مقدس، خدایان واسطهٔ خود را فرشته قلمداد می‌کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201767–69-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> انتقاد دیگری که در سوره‌های مکی متوجه مشرکان شده، «سوءاستفاده از ثروت» است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011187-102"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سورهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B9%D9%88%D9%86" title="ماعون">ماعون</a> کسانی که «یتیم را می‌رانند و فقیر را غذا نمی‌دهند» با کسانی که آخرالزمان را انکار می‌کنند یکسان توصیف می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017165_109-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017165-109"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p> برخی آیات قرآن — خاصه <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A1" title="اسراء">اسراء</a><sup>۳۱</sup> و <a href="/wiki/%D8%AA%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%B1" title="تکویر">تکویر</a><sup>۸–۹</sup> — دربارهٔ کشتن نوزادان هستند؛ سورهٔ تکویر می‌گوید در آخرالزمان از دختر مدفون (در متن قرآن مشخص نیست این دختر زنده‌به‌گور شده باشد) پرسیده می‌شود به چه گناهی کشته شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018888_110-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds2018888-110"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سورهٔ اسراء نیز فرمان می‌دهد نوزادان را از روی فقر نکشید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018437_111-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds2018437-111"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به عقیدهٔ رابینسون، کشتن نوزادان دختر هنجار رایجی در منطقهٔ زندگی محمد بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011187-102"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ولی براینر معتقد است اسراء<sup>۳۱</sup> بخشی از مجموعهٔ بزرگ‌تر آیات ۲۲–۳۹ همان سوره است و این آیات نسخهٔ اسلامی <a href="/wiki/%D8%AF%D9%87_%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86" title="ده فرمان">ده فرمان</a> موسی هستند (<a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D9%84%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="سفر لاویان">سفر لاویان</a> ۱۸:۲۱ فرمان می‌دهد فرزندانتان را برای <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%D8%AE" title="مولوخ">مولوخ</a> نکشید).<sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018438_112-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds2018438-112"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آنگلیکا نویورت نیز اشاره به دخترِ مدفون را شبیه به شعری منسوب به <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%85_%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="افرایم سوری">افرایم سوری</a>، شاعر <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA_%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مسیحیت سریانی">مسیحی سریانی</a>، دربارهٔ رفتار کودک مدفونی با مادرش در آخرالزمان می‌داند:<sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018888_110-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds2018888-110"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39401425">.mw-parser-output .templatequote{overflow:hidden;margin:1em 0;padding:0 32px}.mw-parser-output .templatequote .templatequotecite{line-height:1.5em;text-align:right;padding-right:1.6em;margin-top:0}</style></p><blockquote class="templatequote"><p>آنکه زنا می‌کند، باردار شده و می‌کُشد (سقط جنین) / تا [کودکش] این جهان را نبیند / کودک او را از دیدن آن جهان منع خواهد کرد / چه مادر مرگ به رَحِم خود آورده و [کودک] در تاریکی زمین دفن خواهد شد / پس کودک نیز برای مادر مرگ آورده، / مادر به تاریکی آن جهان خواهد رفت.</p><div class="templatequotecite">— <cite>منسوب به <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D9%85_%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="افرایم سوری">افرایم سوری</a><sup id="cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018888–889_113-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReynolds2018888–889-113"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></cite></div></blockquote> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="هجرت"><span id=".D9.87.D8.AC.D8.B1.D8.AA"></span>هجرت</h4></div> <p>به نوشتهٔ قرآن محمد ابتدا در حریم مقدسی (که فرض می‌شود مکه باشد) و ساکنان آن عمدتاً دربارهٔ روز قیامت و یگانگی خداوند تردید داشتند، اقامت داشت<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201751_114-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201751-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و قرآن را به عنوان آیات خدا را برایشان می‌خواند. با این حال مشرکان، موعظهٔ او را به عنوان «قصه‌های پیشینیان» رد کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201750,_164_115-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201750,_164-115"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> درهرحال، پیداست که محمّد در مکّه موفقیت زیادی حاصل نکرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017179_116-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017179-116"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ قرآن، کفّار نقشه می‌کشیدند تا محمّد را «بکشند» یا «اخراج» کنند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201750-36"><span class="cite-bracket">[</span>۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/w/index.php?title=%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87)&action=edit&redlink=1" class="new" title="ولید صالح (اسلام‌پژوه) (صفحه وجود ندارد)">ولید صالح</a> می‌گوید در سوره‌های پایانی مکّه احساس ناامیدی دیده می‌شود؛ مثل <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%AF_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="هود (سوره)">سورهٔ هود</a><sup>۱۷</sup> که می‌گوید «بیشتر مردم باور نمی‌کنند.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTESaleh2016passim._117-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESaleh2016passim.-117"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به عقیدهٔ ساینای، چیزی که بیشتر از عدم موفقیت محمّد اعتبار او را زیر سؤال می‌برده، فرا نرسیدن عذاب الهی موعود او بوده است. مشرکان حتی در سورهٔ هود به کنایه از محمّد درخواست می‌کنند این عذاب الهی را بر آنها نازل کند. برخی از سوره‌های پایانی مکّی تلاش می‌کنند دلیل این تأخیر را توضیح دهند؛ مثلاً سورهٔ هود<sup>۸</sup> پاسخ می‌دهد «اگر عذاب را به مدت کوتاهی به تأخیر اندازیم، خواهند گفت چه چیزی آن را بازداشت؟» و در <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="یونس (سوره)">سورهٔ یونس</a> گفته که ممکن است این عذاب تا بعد از مرگ محمّد به تأخیر افتاده باشد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017179–180_118-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017179–180-118"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ولید صالح معتقد است که باید <a href="/wiki/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="هجرت محمد">هجرت محمد</a> را در سایهٔ همین ناامیدی دید: هجرت به مدینه نه تنها یک عقب‌نشینی استراتژیک، بلکه فرصتی برای خروج از بن‌بست مکّه (یعنی عدم وقوع عذاب موعود) بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESaleh2016107–108_,113–114_119-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESaleh2016107–108_,113–114-119"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نظر نیکولای ساینای، محمّد و پیروانش هجرت به مدینه را مشابه هجرت <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="ابراهیم">ابراهیم</a> و <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%B7" title="لوط">لوط</a> به <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%88%D8%AF" title="سرزمین موعود">ارض موعود</a> می‌دیدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017180_120-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017180-120"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>مدت دورهٔ فعالیت محمّد در مکّه مشخص نیست. در روایت رسمی اسلامی، رسالت او ۲۰ ساله معرفی می‌شود که ده سال در مکّه و ده سال در مدینه بوده است. لیکن روایات اسلامی تناقض‌های بسیار دارند؛ در برخی روایات سال‌های پیامبری او بیش از ۲۰ سال به طول می‌انجامد، درحالی که گاه تلاش کرده‌اند — احتمالاً با انگیزهٔ اثبات برتری یک شهر — دورهٔ حضورش در مکّه یا مدینه از دیگری بیشتر باشد؛ مثلاً برخی روایات حاشیه‌ای اسلامی مدت حضورش در مدینه را ۱۳ سال گفته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104–103_50-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011104–103-50"><span class="cite-bracket">[</span>۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="بعد_از_هجرت"><span id=".D8.A8.D8.B9.D8.AF_.D8.A7.D8.B2_.D9.87.D8.AC.D8.B1.D8.AA"></span>بعد از هجرت</h3></div> <p>در آیات منسوب به بعد از هجرت، مانند آیات قدیمی‌تر بر محدودیت‌ها و ماهیت بشری محمد تأکید شده است. همچنین آیات مدنی (برخلاف باور متاخر اسلامی دربارهٔ <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%85%D8%AA" title="عصمت">عصمت</a> پیامبران) بر نیاز محمد به استغفار گناهانش تأکید دارد: «به یقین ما به تو [محمد] پیروزی آشکاری دادیم تا خداوند از گناهان گذشته و آیندهٔ تو درگذرد و نعمت خود را بر تو تمام کند.» (۴۸:۱/۲)<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito2009-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از آغاز <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AF%D9%86%DB%8C" title="سوره مدنی">سوره‌های مدنی</a>، سه تغییر مهم در دین قرآنی دیده می‌شود؛ نخست آنکه حس ناامیدی پایان دورهٔ مکّه، جای خود را به طلب کنش‌گری علیه مشرکان می‌دهد. دوم، درحالی که <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%DA%A9%DB%8C" title="سوره مکی">سوره‌های مکی</a> باور به <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آخرالزمان">آخرالزمان</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="توحید (اسلام)">توحید</a> را کافی می‌یافتند، در سوره‌های مدنی جامعهٔ قرآنی خود را از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="مسیحی">مسیحیان</a> و <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="یهودیان">یهودیان</a> متمایز می‌کند و نهایتاً، سومین تغییر این است که جایگاه محمّد در سوره‌های مدنی بالاتر رفته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017188–189_121-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017188–189-121"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تغییر رویکرد قرآن به رویارویی خشونت‌آمیز نظامی با مشرکان، در <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A1" title="نساء">سورهٔ نساء</a><sup>۷۷</sup> دیده می‌شود. همان آیه مشخص می‌کند که برخی از پیروان محمّد تمایلی به برخورد خشونت‌بار با مشرکان نداشته‌اند، اما این موضوع در نظر قرآن تغییری ایجاد نمی‌کند. به‌عقیدهٔ ساینای، در این نقطه، خشونتِ نظامی مؤمنان علیه مشرکان، جایگزینِ بلایای آسمانی به‌عنوان عذاب موعود می‌شود. در این مرحله جامعهٔ مؤمنان به جای اینکه منتظر وعدهٔ الهی بمانند، خودْ این وعده را محقق کردند: «با آن کافران به کارزار برخیزید تا خدا آنان را به دست شما عذاب کند.» (توبه ۱۴) در نظر دیوید مارشال، اینکه در سوره‌های مدنی داستان‌های نزول عذاب الهی پیامبران پیشین روایت نشده‌اند، به‌وضوح به همین تغییر رویکرد قرآن — از بلایای طبیعی به خشونت نظامی — ارتباط دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017181–189_122-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017181–189-122"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به عقیدهٔ <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D9%84%D8%B4" title="آلفورد ولش">آلفورد ولش</a> با وجود اقتداری که در آیات مدنی به محمد داده شده است، همچنان فروتنی و کمرویی او در این آیات به تصویر کشیده شده است از جمله در آیه: «ای مؤمنان، وارد خانه پیامبر نشوید، مگر اینکه برای صرف غذا به شما اجازه غذا داده شود [...] و هنگامی که غذای خود را تمام کردید، به سخنان بیهوده ننشینید، زیرا این کار برای پیامبر آزاردهنده است و از شما شرم می‌کند [که بیرونتان کند].» (۳۳:۵۳)<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito2009-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سورهٔ <a href="/wiki/%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87" title="بقره">بقره</a><sup>۹</sup> به محمد دو صفتِ مهربانی و رحمت نسبت می‌دهد. آیهٔ دیگری محمد را به عنوان اسوه برای مؤمنان توصیف می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinaiWatt2023-55"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ورود_به_یثرب"><span id=".D9.88.D8.B1.D9.88.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.DB.8C.D8.AB.D8.B1.D8.A8"></span>ورود به یثرب</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Muhammad_11.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Muhammad_11.jpg/220px-Muhammad_11.jpg" decoding="async" width="220" height="219" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Muhammad_11.jpg/330px-Muhammad_11.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/88/Muhammad_11.jpg 2x" data-file-width="387" data-file-height="386" /></a><figcaption>مینیاتوری عثمانی از محمد؛ آستین‌های او بلند است تا دستانش دیده نشود.</figcaption></figure><p>به‌گفتهٔ قرآن، مؤمنان پس از اینکه به‌دلیل «ایمانشان به خدا» از محلی که در آن ساکن بودند اخراج شدند، در <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">یثرب</a> سکونت گزیدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201750-36"><span class="cite-bracket">[</span>۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد آنجا پایه‌های امت خود را بنا نهاد. مشخص نیست چرا کفار مدینه به آسانی به او ایمان آوردند، درحالی‌که <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4" title="قریش">قریش</a> در مکّه سخت با او مخالف بوده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201052_123-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201052-123"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مایکل لکر، در تلاش برای قرار دادن هجرت محمّد در بستر وقایع <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AA%D8%A3%D8%AE%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوران باستان متأخر">دوران باستان متأخر</a>، می‌گوید با توجه به همزمانی هجرت و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%88_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_(%DB%B6%DB%B0%DB%B2%E2%80%93%DB%B6%DB%B2%DB%B8)" title="جنگ شاهنشاهی ساسانی و امپراتوری بیزانس (۶۰۲–۶۲۸)">ضدحملهٔ هراکلیوس علیه ساسانیان</a> — مهم‌ترین قدرت سیاسی در عربستان — محتمل است رومی‌ها محمّد را برای به قدرت رسیدن در مدینه یاری کرده باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELecker2008277_124-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELecker2008277-124"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در طول تاریخ معمولاً هر جا <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA" title="دولت">دولت</a> منظم بوده ضرب <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%87" title="سکه">سکه</a> هم بوده، اما هیچ سکه‌ای از دورهٔ حکومت محمّد پیدا نشده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGross201856_125-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGross201856-125"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>همراهان محمّد، «<a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="مهاجرین">مهاجرین</a>» و یاران مدینه‌ای او «<a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1" title="انصار">انصار</a>» نام گرفتند. قرآن مخالفان مدنی محمّد را «منافقون» لقب داده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201043_126-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201043-126"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در یثرب «<a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="اهل کتاب">اهل کتاب</a>» ساکن بودند. قرآن به‌صورت مستقیم اینان را یهودی نمی‌نامد، اما در <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AB%D8%A7%D9%82_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="میثاق مدینه">میثاق مدینه</a> به قبایل یهودی اشاره شده و چند آیه نیز مستقیماً یهودیان را خطاب قرار می‌دهند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017196–197_127-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017196–197-127"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تقریباً همهٔ پژوهشگران وثاقت تاریخی میثاق مدینه را پذیرفته‌اند. این متن با قرآن بیگانه است، اما در منابع اسلامی حفظ شده است. میثاق مدینه نشان می‌دهد که امّت محمّد — برخلاف اسلام قرون بعدی که نیازمند اعلام صریح ایمان بوده — یهودیان مدینه را هم ظاهراً به‌عنوان بخشی از مؤمنان در بر می‌گرفته است، گرچه آنها جایگاهی فرودوست نسبت به تسلیم‌شدگان [مُسلِمون] داشته‌اند. مرز میان دو گروه هنوز به‌روشنی مشخص نبوده<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011188–189_128-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011188–189-128"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و ایمان به خدا و قیامت، تنها پیش‌نیاز حضور در این امّت بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011207_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011207-129"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این سند همچنین قوانینی برای امّت تنظیم کرده و از آنها خواسته اختلافاتشان را به «خدا و محمّد» ارجاع دهند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201741_130-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201741-130"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تنش بیشتر در رابطهٔ محمّد و پیروانش با یهودیان، حضور مسیحیان در مدینه را نفی نمی‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017196–197_127-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017196–197-127"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ازدواج_با_زینب_بنت_جحش_و_الغای_فرزندخواندگی"><span id=".D8.A7.D8.B2.D8.AF.D9.88.D8.A7.D8.AC_.D8.A8.D8.A7_.D8.B2.DB.8C.D9.86.D8.A8_.D8.A8.D9.86.D8.AA_.D8.AC.D8.AD.D8.B4_.D9.88_.D8.A7.D9.84.D8.BA.D8.A7.DB.8C_.D9.81.D8.B1.D8.B2.D9.86.D8.AF.D8.AE.D9.88.D8.A7.D9.86.D8.AF.DA.AF.DB.8C"></span>ازدواج با زینب بنت جحش و الغای فرزندخواندگی</h4></div><p> یکی از روایاتی که منابع اسلامی از دورهٔ حضور محمّد در مدینه نقل کرده‌اند و اسلام‌شناسان غربی نیز آن را تاریخی یافته‌اند، ماجرای ازدواج محمّد با <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AC%D8%AD%D8%B4" title="زینب بنت جحش">زینب بنت جحش</a>، همسر <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB%D9%87" title="زید بن حارثه">زید</a> پسر خوانده محمّد، است. در سورهٔ احزاب<sup>۳۷–۴۰</sup> به این موضوع اشاره شده است. مطابق این روایت دربارهٔ این آیات، محمّد در سال اول هجری به خانهٔ زید رفت اما در نبود زید، همسرش زینب را در خانه تنها و نیمه‌برهنه یافت. زینب برخاست تا بدن خود را بپوشاند و در همین زمان، محمّد ناخواسته عاشق او شد. اندکی بعد که زید از موضوع خبردار شد، به محمّد پیشنهاد داد که از زینب طلاق بگیرد تا او با وی ازدواج کند. محمّد پیشنهاد زید را رد کرد اما سورهٔ احزاب<sup>۳۷</sup> اجازهٔ این ازدواج را به او داد:<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201128_131-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201128-131"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39401425"></p><blockquote class="templatequote"><p>(به خاطر بیاور) زمانی را که به آن کس که خداوند به او نعمت داده بود و تو نیز به او نعمت داده بودی می‌گفتی: «همسرت را نگاه‌دار و از خدا بپرهیز»؛ و در دل چیزی را پنهان می‌داشتی که خداوند آن را آشکار می‌کند؛ و از مردم می‌ترسیدی در حالی‌که خداوند سزاوارتر است که از او بترسی هنگامی که زید از آن زن جدا شد، ما او را به همسری تو درآوردیم تا مشکلی برای مؤمنان در ازدواج با همسران پسر خوانده‌هایشان — به‌ویژه هنگامی که از اینان حاجت خویش را برآورند — نباشد؛ و فرمان خدا انجام‌شدنی است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201128_131-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201128-131"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><div class="templatequotecite">— <cite>قرآن، سورهٔ احزاب</cite></div></blockquote> <p>در ادامه، رسم <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="فرزندپذیری">فرزندخواندگی</a> که <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="عربستان پیش از اسلام">پیش از اسلام</a> نیز نزد اعراب رایج بود، ملغی شد که در نظر محققان غربی، بیم محمّد از آنکه رابطه‌اش با زینب در دید مردم <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%A7_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="زنا با محارم">زنای محارم</a> محسوب شود، مسببش بوده است. آیات ۴–۵ سورهٔ احزاب این موضوع به‌صورت ضمنی آمده است: «خداوند… پسرخواندگانتان را فرزند شما مقرر نداشته است… ایشان را به نام پدرانشان بخوانید.» احزاب<sup>۴۰</sup> می‌گوید «محمّد پدر هیچ‌یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است.» این داستان تا پایان قرن اول هجری به گوش مسیحیان نیز رسیده بوده، چنان‌که <a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86_%D8%B3%D9%88%D9%85_(%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3)" title="لئون سوم (امپراتور بیزانس)">لئون سوم</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="فهرست امپراتوران بیزانس">امپراتور روم شرقی</a> (<span style="white-space:nowrap;"><abbr title="حکومت">حک</abbr>. ۷۱۷ – ۷۴۱ م</span>)، در نامهای به <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2" title="عمر بن عبدالعزیز">عمر بن عبدالعزیز</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C" title="فهرست خلفا و امرای اموی">خلیفهٔ اموی</a> (<span style="white-space:nowrap;"><abbr title="حکومت">حک</abbr>. ۹۹ – ۱۰۱ ه. ق</span>/۷۱۷–۷۲۰ م)، می‌گوید محمّد زنی به نام «زدا» را اغفال کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201128–29_132-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201128–29-132"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به گفتهٔ امیره سنبل، لغو فرزندخواندگی در چارچوب تلاش قرآن برای ایجاد یک نظام اجتماعی جدید و منسجم قرار می‌گیرد که در آن نظام هسته‌ای خانواده جایگزین قبیله گرایی شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201131_133-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201131-133"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>دیوید پاورز معتقد است آیات ۳۷–۴۰ سورهٔ احزاب بعد از مرگ محمد به قرآن افزوده شده و داستان دیدار او با زینب هم افسانه‌ای است که در دهه‌های اولیهٔ اسلامی با الگوگیری از داستان‌های کناب مقدس و برای تثبیت اعتقاد آخرین پیامبر بودن محمد ایجاد شده است زیرا وجود فرزند ذکوری به نام «زید بن محمد» با این عقیده در تعارض بوده است؛ لذا این آیات و داستان می‌گویند زید در زمان مرگ محمد پسر و وارث او نبوده است. در نظر پاورز، عجیب است که در کنار امر به ازدواج با همسرِ زید، قرآن می‌گوید «محمد پدر هیچ‌یک از مردان شما نیست»، حال آنکه محمد ممکن بوده از زینب (یا از <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="ماریه">ماریه</a> که چند سال بعد <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ابراهیم بن محمد">ابراهیم</a> را به دنیا آورد) صاحب پسری شود. در آخر، پاورز عقیده دارد بین آیات احزاب<sup>۳۷</sup> و نساء<sup>۲۳</sup> و نیز بین احزاب<sup>۶</sup> و احزاب<sup>۴۰</sup> تناقض وجود دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201168–71_134-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201168–71-134"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="محمّد_و_آخرالزمان،_در_مدینه"><span id=".D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D9.88_.D8.A2.D8.AE.D8.B1.D8.A7.D9.84.D8.B2.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.8C_.D8.AF.D8.B1_.D9.85.D8.AF.DB.8C.D9.86.D9.87"></span>محمّد و آخرالزمان، در مدینه</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39598369"><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:300px; border-width: ۳px;"> <div class="quotebox-title" style=""><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB_%D8%AF%D9%88_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B4%D8%AA" title="حدیث دو انگشت">حدیث دو انگشت</a>، منسوب به محمد</div> <blockquote class="quotebox-quote right-aligned" style=""> <p><br />آخرالزمان به سراغ شما آمده است، و من [به مثال این دو انگشت] به همراه آن فرستاده شده‌ام.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011172_135-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011172-135"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> </blockquote> </div> <p>برخی از احادیث و روایات قدیمی نشان می‌دهند که محمّد در دورهٔ حضورش در مدینه همچنان در انتظار آخرالزمان بوده است. به‌روایت حدیثی موجود در <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="طبقات الکبری"><i>طبقات</i></a> <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%B9" title="محمد بن سعد بن منیع">ابن سعد</a>، «محمّد به همراه آخرالزمان فرستاده شده تا شما را از مجازات شدید نجات دهد.» در حدیثی منسوب به او از <i>تاریخ مصر</i> <a href="/wiki/%D8%AA%D9%82%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C" title="تقی‌الدین مقریزی">مقریزی</a>، محمّد می‌گوید «ظهور من و آخرالزمان مرتبطند. به‌راستی که آخرالزمان اندکی پیش از من فرارسیده است.» همین موضوع در <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB_%D8%AF%D9%88_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D8%B4%D8%AA" title="حدیث دو انگشت">حدیث «دو انگشت»</a> نیز به چشم می‌خورد. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="محمد بن جریر طبری">طبری</a> در تلاش برای تطبیق حدیث دو انگشت با تأخیر قیامت، می‌گوید از آنجایی که انگشت سبّابه یک چهاردهم کوتاهتر از انگشت وسط است، با فرض طول کلّ جهان که به زعم طبری هفت هزار سال بوده است، نتیجه می‌گیرد که محمد قصد داشته نشان دهد قیامت پانصد سال پس از او فرا می‌رسد. طبری در حدیث دیگری نقل می‌کند که به هنگام غروب، درحالی که تنها بخش کوچکی از خورشید دیده می‌شد، محمّد با مقایسه طول جهان به طول یک روز، به پیروانش می‌گوید «از این دنیا، همانقدر باقی مانده که از خورشید.» در حدیثی دیگر، از محمّد پرسیده می‌شود که آخرالزمان چه زمانی می‌رسد؟ و او با اشاره به جوان‌ترین فرد حاضر، پاسخ می‌دهد «اگر این مرد جوان تا بزرگسالی زنده بماند، تا پیش از پیری آن را خواهد دید.» در حدیث دیگری که در <i>طبقات</i> ابن سعد موجود است، محمّد در زمان ساخت اولین مسجد مدینه، به کارگران می‌گوید که به جای ساخت سقفی مستحکم، از چوب استفاده کنند، چراکه آخرالزمان زودتر از تکمیل کار خواهد رسید. به‌گفتهٔ شومیکر این احادیث معتبرند، چراکه بعید می‌نماید که مسلمانان نسل‌های بعدی از قول او پیشگویی‌های اشتباهی جعل کرده باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011172–175_136-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011172–175-136"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="محمّد_و_مسیحا"><span id=".D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D9.88_.D9.85.D8.B3.DB.8C.D8.AD.D8.A7"></span>محمّد و مسیحا</h4></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Medieval_Persian_manuscript_Muhammad_leads_Abraham_Moses_Jesus.jpg" class="mw-file-description"><img alt="محمد در سمت راست و ابراهیم، موسی و عیسی در سمت چپ تصویر" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Medieval_Persian_manuscript_Muhammad_leads_Abraham_Moses_Jesus.jpg/300px-Medieval_Persian_manuscript_Muhammad_leads_Abraham_Moses_Jesus.jpg" decoding="async" width="300" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Medieval_Persian_manuscript_Muhammad_leads_Abraham_Moses_Jesus.jpg/450px-Medieval_Persian_manuscript_Muhammad_leads_Abraham_Moses_Jesus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Medieval_Persian_manuscript_Muhammad_leads_Abraham_Moses_Jesus.jpg/600px-Medieval_Persian_manuscript_Muhammad_leads_Abraham_Moses_Jesus.jpg 2x" data-file-width="1073" data-file-height="680" /></a><figcaption>مینیاتور ایرانی از دیدار محمد با ابراهیم، موسی و عیسی</figcaption></figure> <p>با وجود انتظارات آخرالزمانی او، در قرآن گفته نشده که محمّد آمدن <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%D8%A7" title="مسیحا">مسیحا</a> — منجی آخرالزمانی ادیان مسیحی و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="فرجام‌شناسی یهودی">یهودی</a> — را اعلام کرده است. لیکن <i><a href="/w/index.php?title=%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%8C%D8%B9%D9%82%D9%88%D8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="آموزه‌های یعقوب (صفحه وجود ندارد)">آموزه‌های یعقوب</a></i> که حدوداً سال ۶۳۴ میلادی و چند سال بعد از مرگ محمّد نوشته شده، می‌گوید نزد «ساراسِن‌ها» (اعراب) پیامبری ظهور کرده که خبر از آمدن مسیحا داده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948_137-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948-137"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این اثر متنی مسیحی علیه یهودیان است و از قول فردی به نام ابراهیم که خود یهودی است، در توصیف محمّد نوشته شده: «یهودیان می‌گفتند پیامبری ظهور کرده است، با ساراسن‌ها می‌آید و آمدن مسیحا را مژده می‌دهد.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202139–40_138-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker202139–40-138"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> «[لیک] سخت جست‌وجو کردم، و از آنان که او را به چشم دیده‌اند شنیدم، که حقیقتی در این پیامبرنما نیست، مگر ریختن خونِ آدمی. در واقع، او می‌گوید کلیدهای <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="بهشت">بهشت</a> را در دست دارد، که غیرممکن است.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202137–38_139-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker202137–38-139"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌طور مشابه، <i>رموز ربی شمعون بن یوحای</i>، متنی آخرالزمانی یهودی که حاوی مطالبی از اوایل قرن هفتم است، تأیید می‌کند که برخی از یهودیان (احتمالا یهودیان پیرو محمّد) ظهور محمّد را نشانهٔ تحقق آخرالزمان یهودی و او را منادیِ مسیحا یافته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201127–33_140-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201127–33-140"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این اثر، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87" title="فرشته">فرشته‌ای</a> به شمعون بن یوحای وحی می‌کند که محمّد همان شترسوار موعود <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%B9%DB%8C%D8%A7" title="اشعیا">اشعیاست</a><sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> که پیش از الاغ‌سوار [مسیحا] خواهد آمد و اسرائیل را از اسارت اشرار (یعنی <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">رومی‌ها</a>) رهایی خواهد بخشید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2021139_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2021139-142"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به‌گفتهٔ کاسانوا، عدم اشارهٔ قرآن — به عنوان متنی آخرالزمانی — به آمدن مسیحا امری حیرت‌آور است و دلیلی غیر از حذف آیات مسیحایی توسط خلفا نمی‌توانسته داشته باشد، چراکه محتوای آخرالزمانی قرآن به آن ظاهری شیعی می‌داده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948,_footnote_18-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948,_footnote-18"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌تعبیر شومیکر، محتملا یهودیان، انتظارات آخرالزمانی محمّد و پیروانش را به دید خود — که منتظر بازگشت مسیحا بودند — تفسیر کرده‌اند، لیکن او این احتمال که محمّد هم معتقد به ظهور شخصیتی مسیحایی بوده را منتفی نمی‌داند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202141_143-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker202141-143"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B9%D8%AF_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="رعد (سوره)">سورهٔ رعد</a><sup>۷</sup> از دو نفر صحبت شده است: «تو [محمّد] فقط هشداردهنده‌ای، و هر قومی را راهنمایی هست.» به عبارت دیگر، نقش محمّد در وقایع آخرالزمان جز هشدارِ پیوستن به آن راهنما [شخصیت مسیحایی] نبوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019952_144-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019952-144"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نظر <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%85%D8%B9%D8%B2%DB%8C" title="محمدعلی امیرمعزی">امیرمعزّی</a>، محمّد محتملاً عقیده داشته که <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="عیسی">عیسی</a>، همان مسیحا (<a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="مسیح">المسیح</a>) و منجی آخرالزمان بوده، چنان‌که در قرآن نیز اصطلاح «المسیح عیسی» سه بار به کار رفته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948–951_145-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948–951-145"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D8%B2%D8%AE%D8%B1%D9%81" title="زخرف">سورهٔ زخرف</a><sup>‎۵۷–۶۱</sup> گفته شده که عیسی<sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نشانهٔ قیامت است و به‌عقیدهٔ شومیکر، ممکن است آن شخصی که محمّد در انتظارش بوده، <a href="/wiki/%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="ظهور دوم">ظهور دوم عیسی</a> باشد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202141–42_147-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker202141–42-147"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> باری، برخی از پیروان محمّد، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی بن ابیطالب</a> را «مسیحای دوم» می‌دانستند و <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="شیخ کلینی">کلینی</a>، محدّث شیعه، در حدیثی منسوب به محمّد می‌گوید: «یا علی، در تو شباهتی به عیسی بن مریم است.» ذات مسیحایی علی — به‌عنوان منجی، زنده‌کنندهٔ مردگان و داوری‌کنندهٔ آخرالزمان — در خطبه‌ای منسوب به خود او که شبیه به باب‌های ۱۰:۳۰<sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و ۱۴:۱۱<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84_%DB%8C%D9%88%D8%AD%D9%86%D8%A7" title="انجیل یوحنا">انجیل یوحَنّاست</a>، دیده می‌شود:<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948–951_145-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948–951-145"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39401425"><blockquote class="templatequote"><p>منم آنکه در روز کیفر، کیفر دهد… منم آن ندا که ساکنان قبرها را بیرون می‌آورد… منم خداوندگار روز قیامت… منم خالق، منم مخلوق… منم زنده‌کنندهٔ مردگان… منم آنکه از زبان عیسی سخن گوید. منم مهدیِ (منجی) این عصر. منم مسیح، منم مسیح ثانی، منم عیسای زمان، منم خداوندگار میزان… منم علی، منم اعلی.<sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><div class="templatequotecite">— <cite>خطبه منسوب به علی بن ابیطالب<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019951_151-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019951-151"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></cite></div></blockquote> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="پیکارها"><span id=".D9.BE.DB.8C.DA.A9.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7"></span>پیکارها</h4></div> <p>قرآن می‌گوید <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%81%D8%B1" title="کافر">کفار</a> پس از اخراج مؤمنان، به آنها اجازه نمی‌دادند به محل عبادت مکّه وارد شوند. ظاهراً این مسئله منجر به درگیری نظامی میان دو گروه شده است، چراکه به نبردی در مناطقی مثل «بَدر» و «حُنَین» اشاره کرده است. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D8%B2%D8%A7%D8%A8" title="احزاب">سورهٔ احزاب</a><sup>}‎۹–۲۷</sup> محاصرهٔ نظامی مدینه توسط ائتلافی از دشمنان را روایت می‌کند که نهایتاً ناموفق بوده است. <a href="/wiki/%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87" title="بقره">سورهٔ بقره</a><sup>۱۹۱</sup> صراحتاً مؤمنان را دعوت می‌کند که «هر کجا که بر آنان دست یافتید، بکشیدشان و آنان را از همان‌جا که شما را رانده‌اند، برانید… و در مسجدالحرام با آنان کارزار نکنید.» نتیجهٔ این برخوردهای نظامی پیروزی مؤمنان بوده است. <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="فتح (سوره)">سورهٔ فتح</a><sup>۲۷</sup> می‌گوید که «به‌راستی خدا رؤیای پیامبرش را محقق کرد. در امن و امان وارد مسجدالحرام شوید» و از آنها می‌خواهد که موهای سر خود را بتراشند. با وجود این، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87" title="مائده">سورهٔ مائده</a><sup>۲</sup> چنان می‌نمایاند که گویی کفار همچنان در زمان زیارت مؤمنان از مسجدالحرام، آنجا حاضر بوده‌اند. سرانجام در آیات ۷–۲۲ و ۲۸ <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%A8%D9%87_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="توبه (سوره)">سورهٔ توبه</a> تسلط کامل مؤمنان بر مسجدالحرام اعلام می‌شود و کسانی که برای خدا شریکی قائل هستند را از ورود به آن منع می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201750-36"><span class="cite-bracket">[</span>۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمد پس از فتح مکه همچنان از ایمان نیاوردن کافران عذاب می‌کشد: «ای رسول، کسانی که در کفر شتاب می‌کنند، تو را اندوهگین نکنند.» (۵:۴۱)<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito2009-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="محمّد_و_سرزمین_مقدّس"><span id=".D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D9.88_.D8.B3.D8.B1.D8.B2.D9.85.DB.8C.D9.86_.D9.85.D9.82.D8.AF.D9.91.D8.B3"></span>محمّد و سرزمین مقدّس</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39598369"><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:350px; border-width: ۳px;"> <div class="quotebox-title" style="">از نامهٔ عمر بن عبدالعزیز به لئون سوم</div> <blockquote class="quotebox-quote right-aligned" style=""> <p><br />و چنان‌که گفته شد، با او [محمد] که ایمان و اعتقادمان به او بود، و با پاهایی برهنه، تنی لخت و عور، بدون زره، نیرو و سلاح، [از شبه‌جزیره] بیرون شدیم تا با بزرگ‌ترین دولت‌ها، قدرتمندترین ملل، ایران و روم، پیکار کنیم. </p> </blockquote> <p><cite class="right-aligned" style="">متن فوق، از قرن اول هجری، ظاهراً حضور محمد در فتوحات مسلمانان را تأیید می‌کند<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201163_152-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201163-152"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></cite> </p> </div> <p>آن‌گونه که در احادیث و سیره‌های اسلامی اشاره شده، محمّد به سال ۶۳۲ م و دو سال پیش از آغاز <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فتوحات مسلمانان">فتوحات اسلامی</a> در <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="خاورمیانه">خاورمیانه</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84_%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7" title="شمال آفریقا">شمال آفریقا</a> در سال ۶۳۴ م، درگذشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201745_153-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201745-153"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> لیکن حداقل یازده منبع غیراسلامی از قرون هفتم و هشتم میلادی که از ادیان و مناطق گوناگونی هستند، چنین می‌نمایانند که مؤمنان مهاجم، توسط محمّد رهبری می‌شده‌اند و او بوده که پیروانش را در زمان ورود به <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="سرزمین مقدس">سرزمین مقدّس</a> فرماندهی می‌کرده است — درحالی‌که بنا به منابع اسلامی، محمّد دو یا سه سال قبل از این واقعه می‌بایست در مدینه مرده باشد. هیچ منبعی تا قبل از نوشته‌شدن نخستین زندگینامهٔ محمّد توسط <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82" title="ابن اسحاق">ابن اسحاق</a> (حدود ۷۵۰ م)، وجود ندارد که زنده بودن محمّد در زمان آغاز فتوحات را منکر شده یا به مرگ محمّد در مدینه اشاره کرده باشد. در نظر شومیکر، محتمل نیست که یازده منبع مستقل از یکدیگر اشتباه یکسانی را مرتکب شده باشند؛ لذا این منابع مطالب خود را باید از مسلمانان صدر اسلام گرفته باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201118–19_154-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201118–19-154"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مثلاً <i><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="رویدادنامه خوزستان">رویدادنامهٔ خوزستان</a></i> (تألیف <abbr title="تاریخ تقریبی">ح.</abbr> ۶۶۰ م)، دربارهٔ <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله اعراب به ایران">جنگ مؤمنان با ساسانیان</a> هنگام اشاره به فرماندهان دو سپاه، <a href="/wiki/%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="یزدگرد سوم">یزدگرد</a> را پادشاه و <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85_%D9%81%D8%B1%D8%AE%E2%80%8C%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2" title="رستم فرخ‌هرمز">رستم</a> را فرمانده ارتش ساسانیان معرفی کرده، و سپس از فرماندهٔ مؤمنان چنین می‌گوید: «و خداوند <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84" title="بنی‌اسماعیل">فرزندان اسماعیل</a> را چون ریگ‌های ساحل علیه ایشان [ایرانیان] برانگیخت، که رهبرشان محمّد بود.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201134–35_155-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201134–35-155"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <i>تاریخ پِطریارک‌های اسکندریه</i> (تألیف <abbr title="تاریخ تقریبی">ح.</abbr> قبل از ۷۱۷ م) چنین آمده است: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39401425"><blockquote class="templatequote"><p>و چند روز بعد، مردی از میان اعراب، از مکه و اطراف آن، به نام محمّد، برخاست که بت‌ها را برانداخت و خدای یگانه را برپا داشت، لذا می‌گویند محمّد پیامبر خداست. قوم او [محمّد] در تن — نه در شریعت — <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AA%D9%86%D9%87" title="ختنه">مختون</a> بودند و به جنوب، به سمت جایی که کعبه می‌نامند، عبادت می‌کنند. و او مالک <a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82" title="دمشق">دمشق</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="سوریه">سوریه</a> شد، از <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86" title="رود اردن">اردن</a> گذشت و آنجا را به ویرانی کشید. و خداوند رومیان را در مقابلش تنها گذاشت، چراکه ایشان در دین فساد می‌کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201139–40_156-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker201139–40-156"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p></blockquote> <p>در منابع اسلامی، اشارات پراکنده‌ای از حملات نظامی مؤمنان به فلسطین در زمان زندگی محمّد وجود دارد، از جمله <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D9%88%D8%AA%D9%87" title="نبرد موته">نبرد موته</a> با روم شرقی در سپتامبر ۶۲۹ م.<sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با وجود این، گفته نشده که محمّد شخصاً آنها را رهبری کرده است. در نظر فرد دانر، موته بخشی از سیاست محمّد برای رسیدن به <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">اورشلیم</a> بوده، چراکه با توجه به نزدیکی پایان جهان در نظر محمّد، او بهتر می‌دیده که اورشلیم را در آن لحظه زیر سلطهٔ خود داشته باشد. <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AA%D8%A8%D9%88%DA%A9" title="غزوه تبوک">نبرد تبوک</a> در سوریه، روایتی دیگر از منابع اسلامی از حمله به سرزمین مقدّس است. این بار اما منابع اسلامی مانند ابن اسحاق، گفته‌اند که محمّد شخصاً (به‌همراهی ۳۰ هزار نفر، به‌روایت <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%AF%DB%8C" title="محمد بن عمر واقدی">واقدی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B0%D8%B1%DB%8C" title="احمد بن یحیی بلاذری">بلاذری</a>) این حمله را فرماندهی می‌کرده است. با وجود این، ادامهٔ روایت چنین است که او تا <a href="/wiki/%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87" title="عقبه">عقبه</a> در اردن پیشروی کرده، در راه همهٔ دشمنان بدون جنگ به او تسلیم شدند و سپس — به‌طور عجیبی و به جای پیشروی در خاک روم شرقی برای فتح سرزمین مقدّس — به مدینه بازگشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011106–111_158-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011106–111-158"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>دانشوران معاصر بر این نظرند که زندگینامه‌های محمّد به‌تقلید از زندگی <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="موسی">موسی</a> نوشته شده‌اند؛ لذا در نظر شومیکر، ممکن است نویسندگان اسلامی با هدف ایجاد شباهت بین مرگ محمّد و <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C#سرگردانی_در_بیابان" title="موسی">مرگ موسی</a> — موسی قبل از رسیدن به سرزمین مقدّس/ارض موعود می‌میرد و در فتح آن مشارکتی ندارد — ارتباط میان محمّد و فتح سرزمین مقدّس را از بین برده باشند. به‌روایت ابن اسحاق، محمّد در راه بازگشت به مدینه دقیقاً همان معجزه‌ای که باعث شد موسی از ورود به سرزمین مقدّس منع شود — بیرون کشیدن آب از سنگ (<a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="سفر اعداد">سفر اعداد</a>، ۲۰:۱۲) — را تکرار می‌کند. نهایتاً، باورهای متفاوتی که مسلمانان اعصار بعد در مقایسه با محمّد نسبت به نزدیکی آخرالزمان و جغرافیای مقدّس داشته‌اند، می‌توانسته یکی از دلایل تلاش آنها برای حذف محمّد از روایت فتح سرزمین مقدّس باشد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011114–116_159-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011114–116-159"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>محوریت سرزمین مقدّس در اسلامِ نخستین، در روایت <i>تاریخ</i> <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%A6%D9%88%D8%B3" title="سبئوس">سبئوس</a> هم دیده می‌شود. به‌گفتهٔ سبئوس، گروهی از یهودیان اندکی قبل از اسلام در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="شبه‌جزیره عربستان">عربستان</a> ساکن شدند و تلاش کردند <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84" title="بنی‌اسماعیل">بنی‌اسماعیل</a> (اعراب) را به دین خود وارد کنند، اما موفقیتی حاصل نکردند. مدتی بعد، محمّد از بنی‌اسماعیل ظهور کرد و به مردم خود گفت: «خدا این سرزمین را تا ابد به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="ابراهیم">ابراهیم</a> و فرزندانش وعده داد. آن زمان او <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="بنی‌اسرائیل">اسرائیل</a> را دوست می‌داشت. اینک شما فرزندان ابراهیم هستید و خدا از طریق شما وعده را محقق می‌گرداند. خدای ابراهیم را یک‌دل دوست بدارید و پیش روید و سرزمین‌تان را صاحب شوید… چراکه خدا با شماست.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011200–201_160-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011200–201-160"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هویلند این سخنان محمّد را یادآور آیهٔ ۲۷ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D8%B2%D8%A7%D8%A8" title="احزاب">سورهٔ احزاب</a> می‌یابد: «خدا شما [مؤمنان] را وارث سرزمین اهل کتاب و سرزمینی که هنوز در آن پا نگذاشته‌اید قرار داده است.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoyland1997130_161-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoyland1997130-161"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سبئوس در روایت فتح سرزمین مقدّس توسط بنی‌اسماعیل حرفی از حضور محمّد نزده، اما به مرگ او هم اشاره‌ای نکرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011200–201_160-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011200–201-160"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="محمّد_و_یهودیان"><span id=".D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D9.88_.DB.8C.D9.87.D9.88.D8.AF.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>محمّد و یهودیان</h4></div> <p>قرآنِ مکّی در مجموع دیدگاه مثبتی به <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="یهودیان">یهودیان</a> دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017197_162-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017197-162"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTERubin2006passim_163-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERubin2006passim-163"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در ابتدای ورود محمّد به مدینه، احتمالاً پیروانش برخی رسومات یهودی را فرا گرفتند. <a href="/wiki/%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87" title="بقره">سورهٔ بقره</a><sup>۱۴۲–۱۵۰</sup> به مؤمنان فرمان می‌دهد به سمت مکّه عبادت کنند و این <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D9%84%D9%87" title="قبله">قبلهٔ</a> جدید، جایگزین قبلهٔ قبلی ایشان می‌شود که نام آن در قرآن نیامده است. به‌گفتهٔ منابع اسلامی، قبلهٔ پیشین مؤمنان — به‌رسم یهودیان — <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">اورشلیم</a> بوده است. در همان سوره، به مؤمنان گفته شده مثل «پیشینیان» — احتمالاً یهودیان مدینه — <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87" title="روزه">روزه</a> بگیرند. دستور قرآن به <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87" title="نماز جمعه">نماز در روز جمعه</a>، به رسومات یهودی در روز قبل از <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D8%A7%D8%AA" title="شبات">شبات</a> شبیه می‌نماید. برخلاف آیات مکّی که محمّد را هشداردهنده‌ای به سوی مشرکان معرفی می‌کنند، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87" title="مائده">سورهٔ مائده</a><sup>۱۹</sup> می‌گوید او به سوی <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="اهل کتاب">اهل کتاب</a> نیز فرستاده شده است. روند جدایی و تمایز مؤمنان از اهل کتاب، در آیاتی که به الوهیت <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="عیسی">عیسی</a> انتقاد می‌کنند، دیده می‌شود. قرآن آنها را متهم به تحریف کتب پیامبرانشان کرده<sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و می‌گوید یهودیان <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B1" title="عزیر">عزیر</a> (<a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%D8%B1%D8%A7" title="عزرا">عزرا</a>؟) را می‌پرستند؛ البته در منابع یهودی مطلبی در این زمینه وجود ندارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBar-Asher2019314_165-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBar-Asher2019314-165"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ قرآن، رهبران آنها سیم و زر می‌اندوزند (توبه، ۳۴) اما محمّد اهل کتاب را از قیود سنگین نجات خواهد داد (اعراف، ۱۵۷).<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017197–202_166-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017197–202-166"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برخلاف سوره‌های مکی، سوره‌های مدنی محمّد را برابر با (یا حتی برتر از) عیسی و <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="موسی">موسی</a> نمایانده‌اند؛ <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A1" title="نساء">سوره نساء</a> می‌گوید پیروی از محمّد، پیروی از خداست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai2017205–207_167-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai2017205–207-167"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> رابطهٔ محمّد با یهودیان در <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C" title="سیره نبوی">سیره‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="حدیث">احادیث</a> هم بازتاب پررنگی داشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERubin200629_168-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERubin200629-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="درگذشت"><span id=".D8.AF.D8.B1.DA.AF.D8.B0.D8.B4.D8.AA"></span>درگذشت</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Siyer-i_Nebi_414a.jpg" class="mw-file-description"><img alt="مینیاتوری از چند نفر بر جسد محمد" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Siyer-i_Nebi_414a.jpg/220px-Siyer-i_Nebi_414a.jpg" decoding="async" width="220" height="348" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Siyer-i_Nebi_414a.jpg/330px-Siyer-i_Nebi_414a.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Siyer-i_Nebi_414a.jpg/440px-Siyer-i_Nebi_414a.jpg 2x" data-file-width="635" data-file-height="1005" /></a><figcaption>مرگ محمد در <i><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%D9%86%D8%A8%DB%8C" title="سیر نبی">سیر نبی</a></i></figcaption></figure> <p>تاریخ مرگ محمّد در قرآن یافت نمی‌شود. تمام منابع اسلامی از زمان <i>سیرهٔ</i> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82" title="ابن اسحاق">ابن اسحاق</a> تاریخی برابر با سال ۶۳۲ میلادی را برای سال درگذشت او گزارش کرده‌اند، اما با توجه به منابع غیراسلامی قرن اول ه. ق، محمّد حداقل تا سال‌های ۶۳۴–۶۳۵ م زنده بوده است. سال هجرت در <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="سکه‌های عربی-ساسانی">سکه‌های عربی-ساسانی</a> صدر اسلام — بر اساس <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF%DB%8C" title="گاه‌شماری یزدگردی">گاه‌شماری یزدگردی</a> — ظاهراً برابر ۶۲۴–۶۲۵ م است؛ لذا اگر محمّد ۱۰ سال بعد از هجرت زندگی کرده باشد، او در ۶۳۴–۶۳۵ م مرده است. از سویی، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="پاپیروس">پایپروسی</a> از سال ۶۴۳ به «سال بیست و دو» اشاره کرده است؛ بر این اساس، تقویمی با مبدأ ۶۲۱–۶۲۲ م مورد استفاده بوده است. این نشان می‌دهد مسلمانان از زمان صدر اسلام بر سر تاریخ هجرت و مرگ محمّد بعد از فتح فلسطین، اختلاف داشته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011102–105_169-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011102–105-169"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع اسلامی زمان آغاز فتوحات را سال ۶۳۴ م می‌دانند. به‌گفتهٔ <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%A7_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%86" title="پاتریشا کرون">پاتریشا کرون</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%84_%DA%A9%D9%88%DA%A9" title="مایکل کوک">مایکل کوک</a>، تاریخ‌نگاری اسلامی زمان مرگ محمّد را دو سال به عقب برده است. شومیکر، عدم وقوع آخرالزمان قبل از مرگ محمّد و در نتیجهٔ آن تغییر ماهیت اسلام از جنبشی آخرالزمانی به دینی آینده‌محور را انگیزه ایجاد این تغییر در منابع اسلامی دربارهٔ زمان و مکان مرگ محمّد می‌داند؛ اگر محمّد هر لحظه انتظار پایان جهان را داشته — یا به‌گفتهٔ <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B1" title="فرد دانر">فرد دانر</a> و دیوید کوک انتظارات آخرالزمانی او محرک فتوحات مسلمانان بوده — با گذشت سال‌ها از مرگ او و تحقق نیافتن وعدهٔ پایان جهان، دین اسلام که بر امپراتوری عظیمی حاکم بوده، به تغییر در خاطرهٔ مرگ مؤسسش نیاز داشته، چراکه اسلامِ نخستین جنبشی آخرالزمانی با محوریت اورشلیم و سرزمین مقدّس بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011195–199,_passim._170-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011195–199,_passim.-170"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نیکلای ساینای می‌گوید رد کردن نظریهٔ کرون و کوک دربارهٔ تغییر در تاریخ مرگ محمّد دشوار است، اما به همان اندازه محتمل است که در واقع زمان آغاز لشکرکشی‌ها را دو سال به جلو برده‌اند و محمّد خود قبل از مرگش در سال ۶۳۲ میلادی بخشی از حملات را سازماندهی کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201745_153-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201745-153"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>آیهٔ ۱۴۴ سورهٔ آل عمران<sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌طور صریحی به احتمال مرگ یا کشته‌شدن محمّد در آینده اشاره کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011179–187-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201752_173-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201752-173"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ شومیکر، هرچند به نظر می‌رسد این آیه مسئلهٔ مرگ محمّد پیش از رسیدن <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B2" title="رستاخیز">آخرالزمان</a> را تأیید کرده باشد، اما نزد <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اسلام‌شناسی">اسلام‌شناسان</a> دربارهٔ الحاقی‌بودن آن به قرآن بحث‌هایی وجود داشته است. بر اساس روایتی از <i><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%AA_%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_(%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82)" title="سیرت رسول‌الله (ابن اسحاق)">سیرهٔ</a></i> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82" title="ابن اسحاق">ابن اسحاق</a>، بعد از مرگ محمّد، عُمَر بن خطّاب مردن او را منکر شد؛ وقتی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1" title="ابوبکر">ابوبکر</a> از گفتهٔ عمر آگاهی یافت، به مسجد رفت و آیهٔ ۱۴۴ آل عمران را خواند. ابن اسحاق می‌افزاید گویی هیچ‌کس تا به آن روز این آیه را نشنیده بود.<sup id="cite_ref-174" class="reference"><a href="#cite_note-174"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شومیکر معتقد است این داستان، قویاً نشان می‌دهد آیه الحاقی است و برای تأیید اصالت آن، ساخت چنین داستان عجیبی ضروری بوده است. به‌عقیدهٔ کاسانوا، اینجا مسئلهٔ «زمان» مرگ محمّد — و نه جاودانگی او —<sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> است که باعث این پریشانی‌ها شده، زیرا پیروانش انتظار نداشتند او قبل از رسیدن آخرالزمان بمیرد. در روایتی از <a href="/wiki/%D8%B2%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="زهری">ابن شهاب زهری</a>، عمر در توجیه انکار مرگ محمّد می‌گوید «او [محمّد] تصور می‌کرد که آخرینِ ما خواهد بود [که می‌میرد].» در نظر شومیکر، این داستان بسیار قدیمی است، زیرا محتمل نیست نویسندگان متأخر، پیشگویی اشتباهی را برای محمّد جعل کرده باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011179–187-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از طرفی، نیکلای ساینای الحاقی‌بودن آیه را محتمل نمی‌داند. او می‌گوید به احتمال مرگ محمّد در آیات دیگری<sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هم اشاره شده و قرآن گفته تنها <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" title="الله">خدا</a> مشخص می‌کند که محمّد تا قیامت زنده بماند یا قبلش بمیرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinai201752_173-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinai201752-173"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> داستان انکار مرگ محمّد توسط عمر نسخهٔ دیگری هم دارد که <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%84%D9%88%D9%86%DA%AF" title="ویلفرد مادلونگ">مادلونگ</a> آن را حتی قدیمی‌تر از داستان اول می‌یابد؛ در این داستان <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عباس بن عبدالمطلب">عباس</a>، عموی محمّد، است که به عمر یادآوری می‌کند که جنازهٔ محمّد شروع به گندیدن کرده و باید دفن شود.<sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع مسیحی اولیه نیز مطلب مشابهی دربارهٔ بو گرفتن جنازهٔ محمّد نقل کرده‌اند. شومیکر می‌گوید اگر در زمان ساخته‌شدن داستان عباس، آیهٔ ۱۴۴ وجود می‌داشت، او نیز می‌توانست به جای اشاره به بو گرفتن جنازه، آیه را برای عمر قرائت کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011179–187-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="سرگذشت_محمّد_به_روایت_اسلامی"><span id=".D8.B3.D8.B1.DA.AF.D8.B0.D8.B4.D8.AA_.D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.B1.D9.88.D8.A7.DB.8C.D8.AA_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.DB.8C"></span>سرگذشت محمّد به روایت اسلامی</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="در_مکّه"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D9.85.DA.A9.D9.91.D9.87"></span>در مکّه</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="محمد در مکه">محمد در مکه</a></div> <table class="infobox" style="border:2px solid #009900;"> <tbody><tr> <th colspan="2" style="text-align: center"><big>گاه‌شمار زندگی محمد در مکه</big> </th></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align: center"><small>رویدادهای زندگی محمد در مکه</small> </td></tr> <tr> <td>۵۶۹ </td> <td>مرگ <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالله بن عبدالمطلب">عبدالله</a> (پدر) </td></tr> <tr> <td>۵۷۰–۵۷۱ </td> <td>تولد محمد </td></tr> <tr> <td>۵۷۶ </td> <td>مرگ <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه</a> (مادر) </td></tr> <tr> <td>۵۷۸ </td> <td>مرگ <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالمطلب">عبدالمطلب</a> (پدربزرگ و سرپرست) </td></tr> <tr> <td>۵۸۳ </td> <td>سفر تجاری به <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85" title="شام">شام</a> </td></tr> <tr> <td>۵۹۵ </td> <td>ازدواج با <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a> </td></tr> <tr> <td>۶۰۵ </td> <td>تولد <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="فاطمه زهرا">فاطمه زهرا</a> (به روایت اهل سنت) </td></tr> <tr> <td>۶۱۰ </td> <td><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B9%D8%AB%D8%AA" class="mw-redirect" title="بعثت">بعثت</a> و شروع <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AA" title="نبوت">نبوت</a> </td></tr> <tr> <td>۶۱۳ </td> <td><a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D8%B9%D9%88%D8%AA_%D8%B9%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="دعوت عشیره (صفحه وجود ندارد)">دعوت عشیره</a> و آغاز دعوت علنی و عمومی </td></tr> <tr> <td>۶۱۴ </td> <td>آغاز آزار مسلمانان توسط مردم مکه </td></tr> <tr> <td>۶۱۵ </td> <td>تولد <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="فاطمه زهرا">فاطمه زهرا</a> (به روایت شیعه)<br />هجرت گروهی از مسلمانان به <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A8%D8%B4%D9%87" class="mw-redirect" title="حبشه">حبشه</a> </td></tr> <tr> <td>۶۱۶ </td> <td>آغاز محاصره <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" title="بنی‌هاشم">بنی‌هاشم</a> در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%A8_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="شعب ابیطالب">شعب ابیطالب</a> </td></tr> <tr> <td>۶۱۹ </td> <td>پایان محاصره بنی هاشم در شعب ابیطالب<br />سال اندوه: مرگ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="ابوطالب">ابوطالب</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a> </td></tr> <tr> <td>۶۲۰ </td> <td><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A1" title="اسراء">اسراء</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%AC" title="معراج">معراج</a> </td></tr> <tr> <td>۶۲۱ </td> <td><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D9%88%D9%84" class="mw-redirect" title="پیمان عقبه اول">پیمان عقبه اول</a> (بیعت النساء) </td></tr> <tr> <td>۶۲۲ </td> <td><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87_%D8%AF%D9%88%D9%85" class="mw-redirect" title="پیمان عقبه دوم">پیمان عقبه دوم</a> (بیعت الحرب)<br />مهاجرت مسلمانان به <a href="/wiki/%DB%8C%D8%AB%D8%B1%D8%A8" class="mw-redirect" title="یثرب">یثرب</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini" style="float:left"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="الگو:گاه‌شمار زندگی محمد در مکه"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:گاه‌شمار زندگی محمد در مکه (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:گاه‌شمار زندگی محمد در مکه"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="تولد_و_کودکی"><span id=".D8.AA.D9.88.D9.84.D8.AF_.D9.88_.DA.A9.D9.88.D8.AF.DA.A9.DB.8C"></span>تولد و کودکی</h4></div> <p>بر اساس تاریخ‌نگاری مسلمانان، محمّد به سال <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%81%DB%8C%D9%84" title="عام‌الفیل">عام‌الفیل</a> — چهل سال قبل از بعثت — زاده شد. در روز ولادت او بین منابع شیعی و سنّی اختلاف است و بیشتر منابع شیعه، تاریخ ۱۷ و بیشتر منابع سنّی ۱۲ <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%B9%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84" title="ربیع‌الاول">ربیع‌الاول</a> را روز ولادت دانسته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426142_178-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426142-178"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع اسلامی، محل تولّد او را شهر <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه">مکّه</a> در عربستان امروزی دانسته‌اند<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و این نظر عموماً مورد پذیرش همگان است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p> پیش از تولّد محمّد، پدرش <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالله بن عبدالمطلب">عبدالله</a>، درگذشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> عبدالله— که بازرگان بود — در راه بازگشت از سفری تجاری شام بیمار شد و درگذشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> عبدالمطلب، پدربزرگ محمّد و بزرگ‌خاندان قریش، محمّد را پس از تولّد طبق عادت مرسوم، به <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D9%87" title="دایه">دایهای</a> به نام <a href="/wiki/%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%87_%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="حلیمه سعدیه">حلیمه بنی‌سعد</a> سپرد. او دو سال در قبیله سعد بن بکر — شاخه‌ای از <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%86" title="هوازن">قبیلهٔ هوازن</a> — نزد حلیمه ماند. با وجود این، برخی از پژوهشگران غربی درستیِ تاریخی سپرده شدن محمّد به حلیمه را رد کرده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1986Ḥalima_bint_Abi_Ḏẖu'ayb_179-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1986Ḥalima_bint_Abi_Ḏẖu'ayb-179"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> زمانی‌که محمّد ۶ساله بود، به‌همراه مادرش، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه</a>، و کنیزی به نام <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%86" title="ام ایمن">ام ایمن</a> برای زیارت قبر عبدالله و دیدار از خویشاوندان، راهی <a href="/wiki/%DB%8C%D8%AB%D8%B1%D8%A8" class="mw-redirect" title="یثرب">یثرب</a> شدند. آمنه در مسیرِ بازگشت، در محلی به نام «<a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A1" title="ابواء">ابواء</a>» درگذشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERodinson200243_180-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERodinson200243-180"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1986Amina_181-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1986Amina-181"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و پس از آن، عبدالمطلبِ ۸۰ساله، سرپرستی محمّد را بر عهده گرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERodinson200246_182-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERodinson200246-182"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هر چند محمّد تحت سرپرستی عبدالمطلب — رهبر مکّه — قرار داشت، اما دوران یتیمی را با سختی‌های فراوان سپری کرد. یتیم بودن محمّد از معدود موضوع‌هایی است که از میان مسائل زندگی محمّد در قرآن مورد اشاره قرار گرفته است. در اینباره خطاب به محمّد آمده است: «آیا ما تو را یتیم نیافتیم؟».<sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrockopp201028_184-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrockopp201028-184"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Young_Muhammad_meets_the_monk_Bahira_-_from_Jami%27_al-Tawarikh.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Young_Muhammad_meets_the_monk_Bahira_-_from_Jami%27_al-Tawarikh.jpg/220px-Young_Muhammad_meets_the_monk_Bahira_-_from_Jami%27_al-Tawarikh.jpg" decoding="async" width="220" height="105" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Young_Muhammad_meets_the_monk_Bahira_-_from_Jami%27_al-Tawarikh.jpg/330px-Young_Muhammad_meets_the_monk_Bahira_-_from_Jami%27_al-Tawarikh.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/Young_Muhammad_meets_the_monk_Bahira_-_from_Jami%27_al-Tawarikh.jpg/440px-Young_Muhammad_meets_the_monk_Bahira_-_from_Jami%27_al-Tawarikh.jpg 2x" data-file-width="550" data-file-height="263" /></a><figcaption>نقاشی از ملاقات محمّد و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%DB%8C%D8%B1%D8%A7" title="بحیرا">بحیرا</a>؛ (نقاشی در کتاب <i>جامع‌التواریخ</i> متعلق به قرن ۱۴ میلادی)</figcaption></figure> <p>در ۸سالگیِ محمّد، عبدالمطلب نیز درگذشت و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="ابوطالب">ابوطالب</a>، عموی محمّد — که در آن هنگام نفوذ زیادی در مکّه داشت — سرپرستی محمّد را بر عهده گرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERodinson200246_182-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERodinson200246-182"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد در ۱۲سالگی همراه ابوطالب با کاروانی به <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85" title="شام">شام</a> سفر کرد. در منابع اسلامی مانند <i><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82" class="mw-redirect" title="سیره ابن اسحاق">سیرهٔ ابن اسحاق</a></i> نقل شده است که در این سفر با <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%DB%8C%D8%B1%D8%A7" title="بحیرا">بَحیرا سرجیوس</a> — <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8" title="راهب">راهبی</a> مسیحی — دیدار کرد و بشارت پیامبریش را از وی شنید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEساواری134914_185-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEساواری134914-185"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEAbel1986Baḥirā_186-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAbel1986Baḥirā-186"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر گزارشی دیگر، محمّد در سفر دومش به شام توسط راهبی به نام نستور به پیامبری‌اش بشارت داده شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گزارش <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D9%84%D8%B4" title="آلفورد ولش">ولش</a>، داستان‌های بسیاری در منابع اولیه در مورد محمّد از دوران کودکی تا زمان اعلام پیامبری موجود است که از دیدگاه تاریخی، قابل‌اطمینان نیستند؛ زیرا تصویر محمّد در این داستان‌ها بسیار متفاوت با چهره‌ای است که قرآن از محمّد ارائه می‌دهد. این داستان‌ها از دیدگاه تاریخی بیشتر برای بررسی چگونگی تلقی مسلمانان از پیامبر خود اهمیت دارند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-5" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="نوجوانی_تا_پیش_از_اعلام_پیامبری"><span id=".D9.86.D9.88.D8.AC.D9.88.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D8.AA.D8.A7_.D9.BE.DB.8C.D8.B4_.D8.A7.D8.B2_.D8.A7.D8.B9.D9.84.D8.A7.D9.85_.D9.BE.DB.8C.D8.A7.D9.85.D8.A8.D8.B1.DB.8C"></span>نوجوانی تا پیش از اعلام پیامبری</h4></div><p> محمّد در دوران نوجوانی در <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D9%81%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="جنگ فجار">جنگ‌های فِجار</a> شرکت کرد؛ اگرچه گزارش‌ها در جزئیات چگونگی شرکت او اختلاف نظر دارند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFück1993Fidjar_188-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFück1993Fidjar-188"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مرتضی عاملی اما به حضور او در این جنگ، با دید تردید نگریسته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426225_189-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426225-189"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سن او در هنگام بروز این جنگ‌ها ۱۴ تا ۲۸ سال بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFück1993Fidjar_188-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFück1993Fidjar-188"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پیمان <a href="/wiki/%D8%AD%D9%84%D9%81%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%88%D9%84" title="حلف‌الفضول">حلف‌الفضول</a> پس از جنگ‌های فِجار در خانهٔ عبدالله بن جَدعان میان برخی از قبایل قریش منعقد شد تا به عدالت پایبند باشند و جمعاً از ستم‌دیدگانی که قبیله‌ای در مکّه ندارند، حمایت کنند. محمّد نیز در حالی که بیست‌ساله بود در این پیمان عضو شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPellat1986Ḥilf_al-Fuḍūl_190-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPellat1986Ḥilf_al-Fuḍūl-190"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد این پیمان را می‌ستود و می‌گفت: اگر بار دیگر به این پیمان فراخوانده شود، به آن می‌پیوندد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع اسلامی می‌گویند محمّد هرگز تفکرات بت‌پرستی نداشت و بت‌پرستی نکرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEO'Connor20099_191-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEO'Connor20099-191"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mohammed_kaaba_1315_wide.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Mohammed_kaaba_1315_wide.jpg/250px-Mohammed_kaaba_1315_wide.jpg" decoding="async" width="250" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Mohammed_kaaba_1315_wide.jpg/375px-Mohammed_kaaba_1315_wide.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Mohammed_kaaba_1315_wide.jpg/500px-Mohammed_kaaba_1315_wide.jpg 2x" data-file-width="3072" data-file-height="1471" /></a><figcaption>قدیمی‌ترین مینیاتور از چهرهٔ محمّد، مربوط به ماجرای نصب حجرالاسود (متعلق به قرن ۱۴ میلادی در کتاب <i>جامع‌التواریخ</i>)</figcaption></figure> <p>محمّد در این دوران، گاه در حل اختلاف میان بزرگان شهر مداخله و راه‌کارهای عملی، جهت حل‌وفصل اختلافات ارائه می‌کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEساواری134916–17_192-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEساواری134916–17-192"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مثلاً گفته شده یکی از موارد اختلافی نصب <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%AF" title="حجرالاسود">حجرالاسود</a> — سنگ سیاه و مقدّسی در بنای کعبه — در مکانش بود که محمّد پیشنهاد داد تا پارچه‌ای را آورده و هر قبیله بخشی از آن پارچه را گرفته و حجرالاسود را همگی تا محل نصب حمل نمایند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-5" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426261–262_193-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426261–262-193"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ منابع اسلامی، امانت‌داری و وفاداری نیز از صفات برجستهٔ محمّد پیش از اسلام بوده است و گاه او را «محمّد امین» می‌خواندند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-6" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد که مدت‌ها بود دیگر سرمایه‌ای برای بازرگانی نداشت، از سوی برخی سرمایه‌داران مکّه، از جمله <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a>، استخدام شد تا به‌نیابت از آنان به بازرگانی بپردازد. بیشترین مطالب در خصوص زندگانی تجاری محمّد در منابع اسلامی نیز مربوط به رابطهٔ تجاری او با خدیجه است. محمّد سفری به شام داشت و در این سفر از جانب خدیجه به قصد تجارت عازم بود. دیگر گزارش‌ها دربارهٔ تجارت او، مربوط به سفری تجاری به بازار حَبَشه، اجرت او برای یکی از تجارت‌هایش و ادعای شراکت یکی از افراد بنی‌مخزوم در تجارت با محمّد است که البته هیچ‌کدام به شغل مستمر تجارت اشاره ندارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202068–69_194-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202068–69-194"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این سفر نیابتی و ازدواج در ۲۵سالگی محمّد عنوان شده است<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426189_195-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426189-195"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و محمّد پس از همین سفر بود که نسبت به ازدواج با خدیجه اقدام کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202069_196-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202069-196"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با وجود این، در سیره‌ها و روایت‌های گزارش شده از صحابه محمّد، او به‌عنوان یک چوپان به تصویر کشیده شده است که در ازای دریافت پول، گوسفندان دیگران را به چرا می‌برده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202065–70_197-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202065–70-197"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از زندگانی او در این دوره اطلاعات بیشتری روایت نشده، جز اینکه به جهت رفتارهای ناپسند قومش ناخشنود بود و زمان زیادی را تنها در غار حرا می‌گذراند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گزارش‌های منابع اسلامی بیان می‌کنند که محمّد هیچگاه از شبه جزیرهٔ عربستان خارج نشده است<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony202070_198-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony202070-198"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="بعثت_و_اعلام_پیامبری"><span id=".D8.A8.D8.B9.D8.AB.D8.AA_.D9.88_.D8.A7.D8.B9.D9.84.D8.A7.D9.85_.D9.BE.DB.8C.D8.A7.D9.85.D8.A8.D8.B1.DB.8C"></span>بعثت و اعلام پیامبری</h4></div> <p>بنابر برخی روایت‌های اسلامی، محمّد پیش از <a href="/wiki/%D9%85%D8%A8%D8%B9%D8%AB" title="مبعث">بعثت</a>، هر سال چند هفته را در <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D8%A7" title="غار حرا">غار حرا</a> به عبادت و تفکر می‌پرداخته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBogle19986_199-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBogle19986-199"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در یکی از شب‌های سال ۱۳ ق. ه/۶۱۰ م که محمّد چهل ساله بود، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="جبرئیل">جبرئیل</a> — فرشتهٔ وحی در اسلام — در غار حرا بر محمّد ظاهر شد و سه مرتبه به او گفت: «إقرأ» — یعنی: بخوان! — و سپس <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%D9%87" title="آیه">آیه‌های</a> ابتدایی <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87" title="سوره">سورهٔ</a> <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%82" title="علق">علق</a><sup id="cite_ref-200" class="reference"><a href="#cite_note-200"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> را برایش خواند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELings198343–44_201-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELings198343–44-201"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrockopp201032_202-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrockopp201032-202"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84_%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="رسول جعفریان">رسول جعفریان</a>، نویسندهٔ شیعه، معتقد است که قطعاً نخستین آیات نازل شده، آیات ابتدایی سورهٔ علق بوده است. سپس مدتی فاصلهٔ بین این آیات و آیات بعدی که به سورهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%AB%D8%B1" title="مدثر">مُدَّثِّر</a> مربوط است، واقع می‌شود. اما اختلاف بین منابع زیاد است، به‌طوری‌که از سه روز تا سه سال ذکر شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>نزول نخستین آیات قرآن، در ماه <a href="/wiki/%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86" title="رمضان">رمضان</a> صورت گرفت<sup id="cite_ref-FOOTNOTENewby2002Muhammad_b._'Abdullaˆh_204-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENewby2002Muhammad_b._'Abdullaˆh-204"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و احتمالاً در هفدهم این ماه یا <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8_%D9%82%D8%AF%D8%B1" title="شب قدر">شب قدر</a> بود که این اتفاق افتاد. البته، طبق روایت شیعی، بعثت به <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AA" title="نبوت">نبوت</a> در ۲۷ ماه <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AC%D8%A8_(%D9%85%D8%A7%D9%87)" class="mw-redirect" title="رجب (ماه)">رجب</a> صورت گرفته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426290_205-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426290-205"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌عقیدهٔ جعفریان، احتمالاً بعثت پیش از دریافت آیات بود. در خصوص حالات محمّد در زمان نخستین دریافت وحی، مطالبی توسط سیره‌نویسان نقل شده است که عمدتاً به <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D9%87" title="عایشه">عایشه</a> می‌رسد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از ماجرای اولین ملاقات محمّد با فرشتهٔ وحی، او دچار تزلزل شد و در اینکه وحی را دریافت کرده یا آنکه دچار تسخیر جنّیان شده است، مردد بود؛ تا آنکه آیات بعدی و همین‌طور مشورت با <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D9%82%D8%A9_%D8%A8%D9%86_%D9%86%D9%88%D9%81%D9%84" title="ورقة بن نوفل">وَرَقة بن نَوفل</a> و سخنان <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a>، به او اطمینان داد که آنچه دریافت کرده است، وحی بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-7" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>برپایهٔ روایت‌های اسلامی، خدیجه زن محمّد نخستین کسی بود که به پیامبری او ایمان آورد. از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1" title="ابوبکر">ابوبکر</a> دوست نزدیک محمّد، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی بن ابیطالب</a> پسرعموی ده‌سالهٔ او و پسرخوانده‌اش <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB%D9%87" title="زید بن حارثه">زَید بن حارِثه</a> به‌عنوان اولین مردان مؤمن نام برده شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137941_206-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی137941-206"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-5" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر گزارش <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82" title="ابن اسحاق">ابن اسحاق</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%AF%DB%8C" title="محمد بن عمر واقدی">واقدی</a> و روایتی از <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82" title="جعفر صادق">جعفر صادق</a>، محمّد تا سه سال، <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="دین">دین</a> تازهٔ خود را پنهانی تبلیغ می‌کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEGuillaume1955117_207-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGuillaume1955117-207"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137941–42_208-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی137941–42-208"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از ۳ سال، دعوت علنی آغاز شد. هنگامی که <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B0%D8%A7%D8%B1" title="آیه انذار">آیهٔ انذار</a><sup id="cite_ref-209" class="reference"><a href="#cite_note-209"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ابلاغ شد، محمّد خویشاوندان نزدیکش در بنی‌هاشم شامل فرزندان عبدالمطلب را که ۴۵ نفر می‌شدند، دعوت کرد<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200298–101_210-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200298–101-210"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و آنها را به دینش دعوت کرد و از این میان، تنها <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی</a> که ۱۳ سال داشت، پاسخ داد. سپس محمّد گفت: «این [علی]، برادر، وصی و جانشین من در میان شماست. به او گوش فرا دهید و از او پیروی کنید.» اما، حاضران وی را ریشخند کردند. پس از این دیدار برخی از زنان بنی‌هاشم نیز اسلام آوردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEGlasséSmith200339_211-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGlasséSmith200339-211"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از دعوت عشیره، هنگامی که محمّد مطمئن شد ابوطالب در برابر بزرگان قریش از او پشتیبانی می‌کند، بالای <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87" title="کوه صفا و مروه">کوه صفا</a> رفت و مردم را فراخواند و سپس دربارهٔ توحید — یگانگی خدا — و باور به الله، پیامبری و روز رستاخیز با آنها سخن گفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200253,_98–101_212-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200253,_98–101-212"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مدتی بعد، آیه نازل شد: «پس آنچه را بدان مأموری، آشکار کن و از مشرکان روی برتاب که ما شرِ ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد.»<sup id="cite_ref-213" class="reference"><a href="#cite_note-213"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137941–42_208-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی137941–42-208"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrown200956_214-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrown200956-214"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEGuillaume1955117_207-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGuillaume1955117-207"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Kaba_in_art.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Kaba_in_art.jpg/220px-Kaba_in_art.jpg" decoding="async" width="220" height="265" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/Kaba_in_art.jpg/330px-Kaba_in_art.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e8/Kaba_in_art.jpg 2x" data-file-width="381" data-file-height="459" /></a><figcaption>قدیمی‌ترین نقاشی از <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87" title="کعبه">کعبه</a>، نگارگری شده در حاشیهٔ سندی منسوب به محمّد، مشهور به <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="آشتی‌نامه محمد">آشتی‌نامهٔ محمّد</a></figcaption></figure> <p>در آغاز دعوت بیش‌ترِ اهل مکّه محمّد را نادیده گرفتند، شماری او را مسخره کردند و برخی هم پیرو او شدند. کسانی که به محمّد ایمان آوردند را می‌توان به ۳ گروه اصلی دسته‌بندی کرد: برادران جوان و فرزندانِ بازرگانان بزرگ مکّه، افرادی که موقعیت اجتماعی دست‌اولشان را در قبیله‌شان از دست داده بودند و نمی‌توانستند آن را دوباره به دست آورند، و نهایتاً افراد ضعیف در مکّه، به‌ویژه خارجی‌ها.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137949_215-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی137949-215"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736_216-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736-216"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تا سال چهارم بعد از بعثت سیره‌نویسان حدود ۲۸ نفر از مردان را ذکر کرده‌اند که مسلمان شده‌اند. در سه سال نخستین، دعوتِ محمّد بی‌توجه به عقاید مشرکان بود و قریش نیز با او دشمنی نکرد. نگرانی مکّیان از آن نبود که کسی از آیین شان به <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیت</a> یا اسلام بگرود،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-5" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آنها نگران بودند که نظام ارزشی و قبایلی‌شان مورد تردید قرار گیرد<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یا درآمد پرسود آنان از زیارت‌های مذهبی، لطمه ببیند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-8" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736_216-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736-216"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%B9" title="محمد بن سعد بن منیع">ابن سعد</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85" title="ابن هشام">ابن هشام</a>، آغاز دشمنی‌ها و مخالفت‌ها با محمّد، پس از گفتن آیه‌هایی که در آن نیاکان بت‌پرست اهل مکّه و پرستش بت‌ها محکوم شده بودند،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeters1994169_217-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeters1994169-217"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137945_218-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی137945-218"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و به‌گفتهٔ برخی دیگر از همان آغاز تبلیغ همگانی بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERubinQuraysh_219-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERubinQuraysh-219"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="افزایش_محاصره_و_آزار_مکیان_و_هجرت_مسلمانان_به_حبشه"><span id=".D8.A7.D9.81.D8.B2.D8.A7.DB.8C.D8.B4_.D9.85.D8.AD.D8.A7.D8.B5.D8.B1.D9.87_.D9.88_.D8.A2.D8.B2.D8.A7.D8.B1_.D9.85.DA.A9.DB.8C.D8.A7.D9.86_.D9.88_.D9.87.D8.AC.D8.B1.D8.AA_.D9.85.D8.B3.D9.84.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.A7.D9.86_.D8.A8.D9.87_.D8.AD.D8.A8.D8.B4.D9.87"></span>افزایش محاصره و آزار مکیان و هجرت مسلمانان به حبشه</h4></div> <p>افزایش شمار پیروان محمّد باعث شد که او خطری برای قبیله‌های منطقه و حاکمان شهر بشود. بازرگانان نیرومند مکّه به قصد سازش، به محمّد پیشنهاد دادند که اگر دست از تبلیغ بردارد به او اجازهٔ ورود به حلقهٔ درونی بازرگانان را بدهند و موقعیتش را با ازدواجی پرسود تثبیت کنند. اما محمّد این پیشنهادها را نپذیرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736_216-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736-216"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع اسلامی مفصلاً آزار و اذیت محمّد و یارانش را به ثبت رسانده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-6" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مسلمانان در ابتدا تا حدی می‌توانستند آزادانه نماز بخوانند. اما به‌تدریج با مخالفت مشرکان مکّه مواجه شدند و مجبور شدند مخفیانه عبادت کنند. به‌خصوص پس از درگیری <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B9%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D9%88%D9%82%D8%A7%D8%B5" title="سعد بن ابی‌وقاص">سعد بن ابی‌وَقّاص</a> با یکی از مشرکان که منجر به شکستن سر وی توسط سعد شد، آنها آزادی خود را از دست دادند و حتی محمّد و گروهی از پیروانش مجبور شدند در خانهٔ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%82%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B1%D9%82%D9%85" title="ارقم بن ابی‌ارقم">ارقم بن ابی‌ارقم</a> بر روی کوه صفا مخفی شوند. شیوهٔ آزار مسلمانان بستگی به جایگاه قبیله‌ای آنها داشت؛ مثلاً گفته شده <a href="/wiki/%D8%B3%D9%85%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%B7" title="سمیه بنت خیاط">سمیّه</a> که به نخستین زن <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF" title="شهید">شهید</a> اسلام شهرت دارد، بردهٔ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AC%D9%87%D9%84" title="ابوجهل">عمرو بن هشام</a>، معروف به ابوجهل، بود. او با نیزهٔ اربابش به این دلیل که نمی‌خواست از اسلام برگردد، کشته شد. <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%AD%D8%A8%D8%B4%DB%8C" title="بلال حبشی">بِلال حبشی</a>، یک مسلمان بردهٔ دیگر، به‌دست اربابش <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D9%84%D9%81" title="امیه بن خلف">امیة بن خلف</a> شکنجه می‌شد تا دست از اسلام بردارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrockoppSlaves_and_Slavery_220-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrockoppSlaves_and_Slavery-220"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEArafat1986Bilāl_b._Rabāḥ_221-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEArafat1986Bilāl_b._Rabāḥ-221"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این زمان، محمّد شخصاً به‌جز فحاشی، از دیگر اشکال آزار و اذیت جسمانی در امان بود؛ زیرا تحت پشتیبانی بنی‌هاشم بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt195376_222-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt195376-222"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeters1994172_223-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeters1994172-223"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mohammed_MichelBaudier.jpg" class="mw-file-description"><img alt="پرتره سیاه و سفید محمد با کلاه بزرگ و ریش بلند" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Mohammed_MichelBaudier.jpg/220px-Mohammed_MichelBaudier.jpg" decoding="async" width="220" height="277" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Mohammed_MichelBaudier.jpg/330px-Mohammed_MichelBaudier.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Mohammed_MichelBaudier.jpg/440px-Mohammed_MichelBaudier.jpg 2x" data-file-width="1552" data-file-height="1952" /></a><figcaption>پرتره محمد از میشل بودیه، فرانسه، قرن هفدهم</figcaption></figure> <p>در سال ۸ ق. ه/۶۱۵ م، برخی از پیروان محمّد به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%BE%DB%8C" title="اتیوپی">حبشه</a> هجرت کردند و تحت پشتیبانی <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%87" title="آرماه">نَجاشی</a> — پادشاه مسیحی حبشه — در آن جا ساکن شدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-7" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این سفر که از ترس و آزار مکّیان نسبت به مسلمان صورت گرفت، به اولین هجرت اسلامی مشهور شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-9" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برآورد جعفریان آن است که تا سال ۸ ق. ه، حدود صد نفر مسلمان شده بودند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-6" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ابن سعد به دو هجرت مجزا اشاره می‌کند. به‌گفتهٔ وی اکثرِ مهاجرینِ گروهِ اول، پیش از هجرت مسلمانان به مدینه، به مکّه بازگشتند در حالی که گروهِ دوم، در بازگشتی مستقیم، به مدینه رفتند. ابن هشام و طبری اما از یک مهاجرت به سمت حبشه سخن می‌گویند. بر اساس نامهٔ معروف عُروه، اکثر مهاجران پس از قوی‌تر شدن اسلام — به دنبال اضافه شدن <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8" title="عمر بن خطاب">عمر</a> و <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D8%B2%D8%A9_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="حمزة بن عبدالمطلب">حمزه</a> به جمع مسلمانان — به شهر خود بازگشتند. در عین حال داستانی کاملاً متفاوت با عنوان «<a href="/wiki/%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%82" title="غرانیق">غَرانیق</a>» در مورد دلیل بازگشت مهاجران حبشه به مکّه بیان شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-8" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر پایهٔ این داستان، محمّد هنگام خواندن سورهٔ <a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%D9%85_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="نجم (سوره)">نجم</a>، دو آیه را که شیطان به وی القا کرده بود خواند. با رسیدن خبر این ماجرا به مسلمانان هجرت کرده به حبشه، برخی از آنها قصد بازگشت به مکّه را کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAhmedSatanic_Verses_224-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAhmedSatanic_Verses-224"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تقریباً همهٔ مسلمانان قرون بعد این داستان را ساختگی دانسته و رد می‌کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در سال ۶ ق. ه/۶۱۷ م، رهبران <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D9%88_%D9%85%D8%AE%D8%B2%D9%88%D9%85" title="بنو مخزوم">مَخزوم</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%B4%D9%85%D8%B3" title="بنی‌عبدشمس">بَنو عبدِشمس</a>، دو خاندان مهم قریش، خاندان بنی‌هاشم که رقیب تجاریشان بودند را تحت محاصرهٔ اجتماعی و اقتصادی قرار دادند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-9" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آنها پیمانی نوشتند تا بر اساس آن، با خاندان عبدالمطلب ازدواج و معامله نکنند و این پیمان را بر کعبه آویختند. محمّد به‌همراه خاندانش نیز به درهای مشهور به شعب ابیطالب رفتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-6" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هدف از این محاصره فشار بر بنی‌هاشم برای عدم نگهبانی از جان محمّد بود. این محاصره سه سال به طول انجامید، اما در پایان به‌علت عدم تحقق اهدافش، شکست خورد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMomen19874_225-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMomen19874-225"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeters200396_226-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeters200396-226"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137953_227-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی137953-227"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بعد از سه سال، موریانه‌ها پیمان‌نامه را از بین بردند و قریشان پذیرفتند که مخالفانشان را رها کنند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-7" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گفتهٔ <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D9%84%D8%B4" title="آلفورد ولش">آلفورد ولش</a> در <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">دانشنامهٔ اسلام</a></i>، ممکن است که آن بخش از داستان که در آن بنی هاشم مجبور شده به محله خودشان — <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%A8_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="شعب ابیطالب">شعب ابیطالب</a> — رفته و از تجارت و ازدواج با آنها خودداری کند، اغراق شده‌باشد و قرآن برخلاف سیره‌های پیامبر دربارهٔ این داستان سکوت کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-10" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال ۴ ق. ه/۶۱۹ م، هم خدیجه همسر محمّد و هم عمویش ابوطالب، درگذشتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-11" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-10" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با درگذشت ابوطالب که رهبری خاندان بنی هاشم را به دست داشت، رهبری این خاندان به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%87%D8%A8" title="ابولهب">ابولهب</a> — دشمن دیرینهٔ محمّد — سپرده شد. اگرچه محمّد در سال‌های پایانی حضورش در مکّه، هنوز پیروان اندکی به دست می‌آورد، اما در کل تلاش‌های او در مکّه شکست خورده بودند. محمّد برای یافتن یک پشتیبان و دعوت به اسلام، به <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D8%A6%D9%81" title="طائف">طائف</a> — از شهرهای نزدیک مکّه — رفت، اما موفق نشد و مورد حمله و آزار مردم آن شهر نیز قرار گرفت؛ بنابراین ناچار به بازگشت به مکّه شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMomen19874_225-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMomen19874-225"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-12" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="اسراء_و_معراج"><span id=".D8.A7.D8.B3.D8.B1.D8.A7.D8.A1_.D9.88_.D9.85.D8.B9.D8.B1.D8.A7.D8.AC"></span>اسراء و معراج</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%AC" title="معراج">معراج</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Muhammad_1514.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Muhammad_1514.jpg/220px-Muhammad_1514.jpg" decoding="async" width="220" height="342" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Muhammad_1514.jpg/330px-Muhammad_1514.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Muhammad_1514.jpg/440px-Muhammad_1514.jpg 2x" data-file-width="1194" data-file-height="1854" /></a><figcaption>مینیاتوری از محمّد، سوار بر <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="براق">بُراق</a> در شب معراج. (نسخه‌ای از <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C" title="بوستان سعدی">بوستان سعدی</a> متعلق به سال ۱۵۱۴ م)</figcaption></figure> <p>بر پایه منابع اسلامی، محمّد در بین سال‌های ۲ تا ۳ ق. ه<sup id="cite_ref-FOOTNOTETaher1997193_228-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTETaher1997193-228"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شبی به واسطهٔ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="براق">حیوانی بالدار</a>، سفری از مکّه به <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%B5%DB%8C" title="مسجدالاقصی">مسجدالاقصی</a> داشته است که به «اِسراء» شناخته می‌شود و پس از آن سفری به نام «<a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%AC" title="معراج">معراج</a>» از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%B5%DB%8C" title="مسجدالاقصی">مسجدالاقصی</a> به آسمان داشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-11" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142691_229-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142691-229"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد در این سفر از <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="بهشت">بهشت</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%86%D9%85" title="جهنم">جهنم</a> بازدید و با پیامبران پیش از خود گفت‌وگو کرده است، پس از آن نیز با دستور <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="نماز (اسلام)">نمازهای پنج‌گانه</a> به مکّه بازگشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-12" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فردریک کولبی می‌گوید هیچ‌کدام از آیات قرآن از داستان سفر محمّد به آسمان‌ها پشتیبانی نمی‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEColby200822–26_230-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEColby200822–26-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مسلمانان در <a href="/wiki/%DB%B2%DB%B7_%D8%B1%D8%AC%D8%A8" title="۲۷ رجب">۲۷ رجب</a> «لیلة الاسراء و المعراج» را جشن می‌گیرند. بنا به نظر بیشتر <a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="تفسیر قرآن">مفسران مسلمان</a>، آیه‌های آغازین سورهٔ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A1" title="اسراء">اسراء</a><sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonzel1994269_231-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonzel1994269-231"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEGlasséSmith2003346_232-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGlasséSmith2003346-232"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و آیاتی از سورهٔ <a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%D9%85_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="نجم (سوره)">نجم</a> به این واقعه اشاره دارند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426104_233-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426104-233"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="بیعت_عَقَبه_و_هجرت_محمّد"><span id=".D8.A8.DB.8C.D8.B9.D8.AA_.D8.B9.D9.8E.D9.82.D9.8E.D8.A8.D9.87_.D9.88_.D9.87.D8.AC.D8.B1.D8.AA_.D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF"></span>بیعت عَقَبه و هجرت محمّد</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA_%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87" title="بیعت عقبه">بیعت عقبه</a>، <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%DB%8C%D8%AA" title="لیلة المبیت">لیلة المبیت</a>، و <a href="/wiki/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="هجرت محمد">هجرت محمد</a></div> <p>در صدر اسلام، افرادِ بسیاری به‌قصد <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="بازرگانی">بازرگانی</a> یا به‌جا آوردن <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC" title="حج">حج</a> به مکّه سفر می‌کردند. محمّد از این موقعیت برای یافتن خانه‌ای تازه برای خود و پیروانش، استفاده کرد. پس از چندین گفت‌وگویِ ناموفق، در صحبت با شماری از اهالی یَثرِب — که بعدها مدینه خوانده شد — نتایجی حاصل شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-13" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از دیگر سو، مردم یثرب اختلاف‌های شدید داخلی داشتند که تصمیم گرفتند با توجه به روش‌های منصفانه و صادقانه محمّد، از او تقاضا کنند تا به‌عنوان قاضی و داور در میان آنان زندگی کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-5" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گروهی ۱۲ نفره، به سال ۲ ق. ه/۶۲۰ م از یثرب عازم مکّه شدند تا با محمّد در این خصوص گفت‌وگو کنند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197739_234-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197739-234"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آنان با محمّد پیمانی بستند که به «<a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA_%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87" title="بیعت عقبه">پیمان عقبهٔ اول</a>» شهرت یافت. محمّد سپس <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B9%D8%A8_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%DB%8C%D8%B1" title="مصعب بن عمیر">مصعب بن عمیر</a> را به یثرب فرستاد تا برای آنها قرآن بخواند و اسلام را بیاموزد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426127–129_235-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426127–129-235"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این‌چنین بود که کسانی تقریباً از همهٔ قبیله‌های مدینه، به آیین اسلام گرویدند، تا آنجا که در سال بعد، ۷۵ مسلمان از مدینه برای حج و دیدار محمّد به مکّه آمدند و شبانه و پنهانی با محمّد پیمان دومی به نام «پیمان دوم عقبه» یا «پیمان جنگ» بستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt196183_236-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt196183-236"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این بیعت، اهالی مدینه ملزم شدند تا همان‌طور که از زنان و فرزندانشان پشتیبانی می‌کنند، از محمّد نیز پشتیبانی کنند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-14" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از پیمان دوم عقبه، محمّد پیروانش در مکّه را تشویق به مهاجرت به یثرب کرد. قریش تلاش کرد تا از خروج یاران محمّد از مکّه جلوگیری کند؛ اما تقریباً همهٔ مسلمانان موفق به ترک مکّه شدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeterson200786–89_237-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeterson200786–89-237"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>نتیجتاً قریشیان برای کشتن محمّد نقشه کشیدند. محمّد به کمک علی که در بستر وی خوابید، کسانی که نگهبانش بودند را گمراه کرد و پنهانی به‌همراه ابوبکر از شهر بیرون رفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMomen19875_238-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMomen19875-238"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-8" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌این‌ترتیب محمّد در سال ۱ ه.ق/۶۲۲ م و سیزده سال پس از آغاز پیامبری خود، به مدینه — یک <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AD%D9%87" title="واحه">واحهٔ</a> کشاورزیِ بزرگ — هجرت کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-15" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بعدها این هجرت، مبدأی تاریخ مسلمانان شد. مدینه تا پیش از هجرت محمّد «یثرب» نامیده می‌شد و پس از این هجرت «مدینةُ النَّبی» یا به‌اختصار «مدینه» خوانده شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHitti197333_239-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHitti197333-239"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-9" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در اندیشهٔ اسلامی، این هجرت، آغاز دورهٔ اسلامی و پایان دورهٔ جاهلیت در نظر گرفته می‌شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-6" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="محمّد_در_مدینه"><span id=".D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF_.D8.AF.D8.B1_.D9.85.D8.AF.DB.8C.D9.86.D9.87"></span>محمّد در مدینه</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="محمد در مدینه">محمد در مدینه</a></div> <table class="infobox" style="border:2px solid #009900;"> <tbody><tr> <th colspan="2" style="text-align: center"><big>گاه‌شمار زندگی محمد در مدینه</big> </th></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align: center"><small>رویدادهای زندگی محمد در مدینه</small> </td></tr> <tr> <td>۶۲۲ (آغاز) </td> <td>مهاجرت به مدینه (<a href="/wiki/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="هجرت محمد">هجرت محمد</a>) </td></tr> <tr> <td>۶۲۳ </td> <td>آغاز <a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="حمله مسلمانان به کاروان‌ها (صفحه وجود ندارد)">حمله مسلمانان به کاروان‌ها</a> «سریه»<br /><a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AF%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="سریه الکدر (صفحه وجود ندارد)">سریه الکدر</a> </td></tr> <tr> <td>۶۲۴ </td> <td><a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D8%AF%D8%B1" class="mw-redirect" title="نبرد بدر">نبرد بدر</a>: مسلمانان به مکه‌ای‌ها حمله کردند<br /><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%88%DB%8C%D9%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="نبرد السویق (صفحه وجود ندارد)">نبرد السویق</a>، غنیمت گرفتن مسلمانان از ابوسفیان<br />شکست و تبعید <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%DB%8C%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B9" title="بنی‌قینقاع">بنی‌قینقاع</a> توسط مسلمانان<br /><a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%87_%D8%B0%DB%8C_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="حمله به ذی عمرو (صفحه وجود ندارد)">حمله به ذی عمرو</a><br />ترور <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3" title="سریه عبدالله بن انیس">خالد بن سفیان</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%AA%DB%8C%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="سریه عبد الله بن عتیک (صفحه وجود ندارد)">ابو رافع بن ابی الحُقَیْق</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81" title="کعب بن اشرف">کعب بن اشرف</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%88_%D8%B9%D9%81%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="ابو عفک (صفحه وجود ندارد)">ابو عفک</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%85%D8%A7%D8%A1_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="عصماء بنت مروان">عصماء بنت مروان</a> </td></tr> <tr> <td>۶۲۵ </td> <td><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D8%AF" title="غزوه احد">غزوه احد</a>: مکیه‌ای‌ها مسلمانان را شکست می‌دهند<br />تلفات سنگین گروهای <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%B0%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="سریه المنذر بن عمرو (صفحه وجود ندارد)">بن عمرو</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D9%85%D8%B1%D8%AB%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%AB%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="سریه مرثد بن أبی مرثد (صفحه وجود ندارد)">رجیع</a> اعزامی از طرف محمد<br /><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AD%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%AF" class="mw-redirect" title="غزوه حمراء الاسد">نبرد حمرا اسد</a>، مسلمانان توانستند دشمنشان را بترسانند و از حمله منصرفشان کنند<br />تبعید بنی نظیر توسط مسلمانان پس از <a href="/w/index.php?title=%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A8%D9%86%DB%8C_%D9%86%D8%B8%DB%8C%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="غزوه بنی نظیر (صفحه وجود ندارد)">نبرد بنی نظیر</a><br />نبردهای <a href="/w/index.php?title=%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D9%86%D8%AC%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="غزوه نجد (صفحه وجود ندارد)">نجد</a>، <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A8%D8%AF%D8%B1" title="غزوه بدر">بدر</a> و <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A8%D8%AF%D8%B1" title="غزوه بدر">دومه الجندل</a> </td></tr> <tr> <td>۶۲۷ </td> <td><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D8%B2%D8%A7%D8%A8" class="mw-redirect" title="غزوه احزاب">نبرد احزاب</a><br /><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B8%D9%87" title="غزوه بنی‌قریظه">غزوه بنی‌قریظه</a>، محاصره موفق <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B8%D9%87" title="بنی‌قریظه">بنی‌قریظه</a> </td></tr> <tr> <td>۶۲۸ </td> <td><a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D8%AD_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="صلح حدیبیه">صلح حدیبیه</a>، دسترسی به <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87" title="کعبه">کعبه</a><br />موفقیت مسلمانان در تصرف پناهگاه <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AE%DB%8C%D8%A8%D8%B1" title="غزوه خیبر">خیبر</a> </td></tr> <tr> <td>۶۲۹ </td> <td>نخستین سفر <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC" title="حج">حج</a><br />حمله به <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" class="mw-redirect" title="امپراتوری روم شرقی">امپراتوری روم شرقی</a> و شکست مسلمانان: <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D9%85%D8%A4%D8%AA%D9%87" class="mw-redirect" title="غزوه مؤته">غزوه مؤته</a> </td></tr> <tr> <td>۶۳۰ </td> <td><a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="فتح مکه">تصرف مکه توسط مسلمانان</a><br /><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AD%D9%86%DB%8C%D9%86" title="غزوه حنین">نبرد حنین</a>، پیروزی مسلمانان<br /><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%B7%D8%A7%D8%A6%D9%81" title="غزوه طائف">نبرد طائف</a>، در <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84" class="mw-redirect" title="ماه شوال">ماه شوال</a> روی داد و مسلمانان پیروز شدند </td></tr> <tr> <td>۶۳۱ </td> <td>تسلط بر بیشتر شبه‌جزیره عربستان </td></tr> <tr> <td>۶۳۲ </td> <td>حمله به <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="غسانیان">غسانیان</a>: <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AA%D8%A8%D9%88%DA%A9" title="غزوه تبوک">نبرد تبوک</a><br /><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9" title="حجةالوداع">آخرین حج محمد</a><br />درگذشت در ۸ ژوئن </td></tr> <tr> <td colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini" style="float:left"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="الگو:گاه‌شمار زندگی محمد در مدینه"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:گاه‌شمار زندگی محمد در مدینه (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:گاه‌شمار زندگی محمد در مدینه"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="بنیان‌نهادن_ساختار_سیاسی_اجتماعی_نو"><span id=".D8.A8.D9.86.DB.8C.D8.A7.D9.86.E2.80.8C.D9.86.D9.87.D8.A7.D8.AF.D9.86_.D8.B3.D8.A7.D8.AE.D8.AA.D8.A7.D8.B1_.D8.B3.DB.8C.D8.A7.D8.B3.DB.8C_.D8.A7.D8.AC.D8.AA.D9.85.D8.A7.D8.B9.DB.8C_.D9.86.D9.88"></span>بنیان‌نهادن ساختار سیاسی اجتماعی نو</h4></div> <p>یکی از نخستین کارهای محمّد پس از هجرت که برای حل شکایت‌های درازمدت قبیله‌های گوناگونِ مدینه صورت گرفت، مکتوب‌کردن سندی بود که به «<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AB%D8%A7%D9%82_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="میثاق مدینه">میثاق مدینه</a>» شهرت یافت. این موافقت‌نامه، «فرمی از اتحاد یا فدراسیون» را میان ۸ قبیلهٔ مدینه و مهاجران مسلمان از مکّه برقرار می‌کرد که در آن حقوق و وظیفه‌های هر شهروند و چگونگی رابطه‌های میان گروه‌های گوناگون مشخص شده بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197739_234-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197739-234"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito199817_240-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito199817-240"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این پیمان، مفهوم ساختار اجتماعی «<a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA" title="امت">امّت</a>» را به‌عنوان اجتماعی یکسان از مؤمنان تعریف می‌کند که دربردارندهٔ یهودیان نیز می‌شد؛ اما غیریکتاپرستان مدینه را در بر نمی‌گرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito200280_241-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito200280-241"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTENeusnerSonnBrockopp2000219_242-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENeusnerSonnBrockopp2000219-242"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پیمان مدینه به یهودیان مدینه در ازای وفاداری سیاسی به مسلمانان، حق استقلال فرهنگی و مذهبی می‌داد. ساختار اجتماعی که در قانون اساسی مدینه تعریف شده‌بود، ظاهری مذهبی داشت اما ملاحظه‌های عملی نیز در آن انجام شده‌بود و به شکل گسترده‌ای قانون‌های قدیمی قبیله‌ای عرب‌ها را پاس می‌داشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-16" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این پیمان، قبیله‌ها را مسئول رفتار اعضایشان می‌دانست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito200280_241-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito200280-241"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد همچنین برای ایجاد پیوند بین مهاجرین و انصار، پیمان برادری بین آنها وضع کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-10" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>محمّد که در ابتدا به‌جهت یگانه‌پرستی یهودیان، به پذیرش اسلام از جانب آنان امید داشت، پس از دریافت پاسخ منفی آنان در پذیرش اسلام، در تمایز بین امّت خود و یهود کوشید. تغییر قبله از جانب <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">اورشلیم</a> به کعبه، از این اقدامات قلمداد شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-7" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> علاوه بر این، تشریع دیگر احکام شرعی پس از هجرت، همچنان ادامه داشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-13" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد برای تبلیغ اسلام، مبلغانی را نیز به قبایل مختلف و نامه‌هایی را به سران کشورهای همسایه ارسال می‌کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-11" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> او پس از ورود به مدینه، اقدام به بنای مسجد نمود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-14" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> او در زمینی که خریداری یا به نقلی هدیه گرفته بود، مسجدی را بنا کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142677_243-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142677-243"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر گزارش منابع اسلامی، زنان و خود محمّد نیز در ساخت این مسجد همراهی کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142693_244-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142693-244"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> روایت‌های اسلامی گزارش کرده‌اند که ارسال نامهای از جانب قریشیان مکّه، برای تحریک <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3" title="اوس">اوس</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B2%D8%B1%D8%AC" title="خزرج">خزرج</a> علیه محمّد، از وقایع صورت گرفته در سال دوم ه.ق است. پس از رسیدن خبر ارسال نامهٔ قریش، محمّد طی مذاکره‌ای، آنان را از اقدامشان منصرف کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426269_245-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426269-245"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="پیکارها_با_مکّه"><span id=".D9.BE.DB.8C.DA.A9.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7_.D8.A8.D8.A7_.D9.85.DA.A9.D9.91.D9.87"></span>پیکارها با مکّه</h4></div><p> متعاقب مهاجرت مسلمانان به مدینه، اهالی مکّه اموال آنها را مصادره کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDouglas_Crow2005154_246-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDouglas_Crow2005154-246"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTERahman197921_247-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERahman197921-247"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌دلیل اینکه مهاجرین در مدینه از نظر اقتصادی تحت فشار بودند و هیچ شغل خالی برای آنها نبود که مشغول به کار شوند، آنها جهت ارتزاق، شروع به یورش به کاروان‌های اهل مکّه کردند. این حرکت باعث شروع جنگ مسلحانه بین اهل مکّه و مدینه شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis199344_248-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis199344-248"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1961105_249-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1961105-249"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این حملات به‌وسیلهٔ تداخل در بازرگانی مکّیان، آنان را تحت فشار قرار داد و به مسلمانان اجازهٔ کسب ثروت، قدرت و قدر و منزلت می‌داد در حالی که آنها به سمت هدف نهایی‌شان یعنی تهییج کردن مکّه به تسلیم در مقابل دین جدید نزدیک می‌کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1961105,_107_250-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1961105,_107-250"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis199341_251-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis199341-251"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد نیز در این میان آیات ۳۹ و ۴۰ سورهٔ <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="حج (سوره)">حج</a> را برای مسلمانان خواند که در آنها اجازهٔ استفاده از نیروی نظامی صادر می‌شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPalmer-Fernández2004208_252-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPalmer-Fernández2004208-252"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEKelsay199321_253-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEKelsay199321-253"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بعدها محمّد تصمیم برای حمله به یکی از کاروان‌های مکّه گرفت، سپس اهل مکّه در پاسخ به حملات مسلمانان، سپاهی فراهم آوردند ولی در نبرد شکل گرفته که <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A8%D8%AF%D8%B1" title="غزوه بدر">غَزوهٔ بَدر</a> مشهور شد، شکست خوردند. یک سال بعد قریش در جنگی دیگر با نام <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D8%AF" title="غزوه احد">غزوهٔ اُحُد</a>، مسلمانان را شکست داد و محمّد نیز در آن زخمی شد، ولی چون قریش خود را به‌اندازهٔ کافی قوی نمی‌دید، تا مدینه پیشروی نکردند و عقب‌نشینی کردند. در ۵ ه.ق/آوریل ۶۲۷ م قریش با ۱۰٬۰۰۰ تن به مدینه حمله کرد؛ اما به‌سبب وجود <a href="/wiki/%D8%AE%D9%86%D8%AF%D9%82" title="خندق">خَندَق</a> گردِ مدینه، سپاه قریش — پس از ۴۰ روز — ناامید شد و عقب‌نشینی کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis199342_254-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis199342-254"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-12" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در خلال این جنگ‌ها، به‌علت همدستی سه قبیله از یهودیان با مشرکان با وجود تعهد قبلی مبنی بر عدم خیانت، بین مسلمانان و این سه قبیله اختلاف و درگیری پیش‌آمد. دو قبیلهٔ <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%DB%8C%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B9" title="بنی‌قینقاع">بنی‌قَینُقاع</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%B6%DB%8C%D8%B1" title="بنی‌نضیر">بنی‌نَضیر</a> تبعید و قبیلهٔ <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B8%D9%87" title="بنی‌قریظه">بنی‌قُرَیظه</a> حذف شدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-13" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTENeusner2003153_255-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENeusner2003153-255"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال ششم قبیلهٔ بنی مصطلق که بر ضد محمّد تجمع کرده بودند، توسط سپاه اسلام شکست خورد. پس از آن، اکثر نواحی مکّه با مسلمانان هم‌پیمان بودند و تنها نگرانی محمّد، مکّه بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-14" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Siyer-i_Nebi_298a.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Siyer-i_Nebi_298a.jpg/220px-Siyer-i_Nebi_298a.jpg" decoding="async" width="220" height="344" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Siyer-i_Nebi_298a.jpg/330px-Siyer-i_Nebi_298a.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Siyer-i_Nebi_298a.jpg/440px-Siyer-i_Nebi_298a.jpg 2x" data-file-width="497" data-file-height="777" /></a><figcaption>یک مینیاتور از محمّد و اصحابش که در کنار فرشتگان به سمت مکّه در حرکتند</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="صلح_حُدَیبیّه"><span id=".D8.B5.D9.84.D8.AD_.D8.AD.D9.8F.D8.AF.D9.8E.DB.8C.D8.A8.DB.8C.D9.91.D9.87"></span>صلح حُدَیبیّه</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D8%AD_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="صلح حدیبیه">صلح حدیبیه</a></div><p>اگرچه محمّد قبلاً آیاتی که دستور انجام حج را می‌دادند را تحویل داده بود، مسلمانان آن را به‌خاطر دشمنی قریش انجام نداده بودند. در ماه شوال ۶ ه.ق/۶۲۸ م، محمّد به‌همراه ۱۴۰۰ تن از پیروانش جهت انجام حج <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%87" title="عمره">عُمره</a> به سمت مکّه رفتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBritannica2010Pact_of_Al-Ḥudaybiyah_256-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBritannica2010Pact_of_Al-Ḥudaybiyah-256"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قریش با شنیدن نزدیک‌شدن مسلمانان به مکّه، ۲۰۰ سوار را فرستاد که آنها را متوقف کنند. محمّد با طی مسیر صعب‌العبورتری، آنها را دور زد و به <a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%87_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)&action=edit&redlink=1" class="new" title="حدیبیه (سرزمین) (صفحه وجود ندارد)">حدیبیه</a>، در حومهٔ شهر مکّه رسید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELings1983249_257-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELings1983249-257"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1986al-Ḥudaybiya_258-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1986al-Ḥudaybiya-258"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مذاکرات با مکّه شروع شد و فرستادگانی بین دو طرف ردوبدل شد. در نهایت پیمان صلحی به‌مدت ۱۰ سال بین دو طرف منعقد شد که به «<a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D8%AD_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="صلح حدیبیه">صلح حدیبیه</a>» شهرت یافت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-8" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1986al-Ḥudaybiya_258-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1986al-Ḥudaybiya-258"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-15" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBogle199819_259-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBogle199819-259"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis199342_254-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis199342-254"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آورده این قرارداد برای مسلمانان، به رسمیت شناخته شدن از نظر سیاسی و مذهبی توسط مکّیان بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-9" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBritannica2010Pact_of_Al-Ḥudaybiyah_256-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBritannica2010Pact_of_Al-Ḥudaybiyah-256"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مفاد اصلی قرارداد این بود که طرفین دشمنی‌ها را کنار بگذارند و محمّد سال بعد بتواند برای حج به مکّه بیاید و همچنین اگر کسی از اهل مکّه به مدینه رفت، به مکّه بازگردانده شود ولی نه بالعکس، و قبایل آزاد خواهند بود که با محمّد یا با قریش در پیمان باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137991_260-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی137991-260"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در ابتدای امر، برخی مسلمانان از این صلح، ابراز ناخشنودی کردند، اما بعدها آن را لازمهٔ گسترش اسلام دیدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-16" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد با استفاده از مفاد این قرارداد توانست قلعهٔ یهودیان <a href="/wiki/%D8%AE%DB%8C%D8%A8%D8%B1" title="خیبر">خیبر</a> را نیز طی <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AE%DB%8C%D8%A8%D8%B1" title="غزوه خیبر">غزوه‌ای</a> فتح کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-10" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این پیمان‌نامه، محمّد را در فتح آسان‌تر مکّه نیز کمک کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020120_261-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony2020120-261"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Bilal.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Bilal.jpg/220px-Bilal.jpg" decoding="async" width="220" height="366" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Bilal.jpg/330px-Bilal.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/Bilal.jpg 2x" data-file-width="431" data-file-height="718" /></a><figcaption>نگاره‌ای از اذان گفتن <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%AD%D8%A8%D8%B4%DB%8C" title="بلال حبشی">بلال حبشی</a> بر بالای کعبه؛ پس از فتح مکّه و به دستور محمّد</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="فتح_مکّه_و_پس_از_آن"><span id=".D9.81.D8.AA.D8.AD_.D9.85.DA.A9.D9.91.D9.87_.D9.88_.D9.BE.D8.B3_.D8.A7.D8.B2_.D8.A2.D9.86"></span>فتح مکّه و پس از آن</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="فتح مکه">فتح مکه</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%BE%D8%B3_%D8%A7%D8%B2_%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="محمد پس از فتح مکه">محمد پس از فتح مکه</a></div> <p>محمّد پیمان صلحی با یکی از زیرشاخه‌های قبیله <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%B2%D8%A7%D8%B9%D9%87" title="بنی‌خزاعه">بنی‌خزاعه</a> بست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEKister1986Ḵẖuzā'a_262-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEKister1986Ḵẖuzā'a-262"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قبیله بنی‌خزاعه روابط دوستانه‌ای با محمّد داشت در حالی که دشمنش، قبیله <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DA%A9%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="بنی‌بکر (صفحه وجود ندارد)">بنی‌بکر</a> با مکیان اتحاد داشت. خاندانی از بنی‌بکر شبانه به بنی‌خزاعه یورش می‌برند و تعدادی از آنها را می‌کشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEKhan1998274_263-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEKhan1998274-263"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTELings1983291_264-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELings1983291-264"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اهل مکّه، متحدانشان را با فراهم کردن اسلحه، کمک و طبق برخی از منابع، تعداد کمی از اهل مکّه نیز در این جنگ شرکت می‌کنند. این اقدام، مقدماتی را برای فسخ صلح حدیبیه که تا پیش از آن دو سال پایدار بود، فراهم می‌آورد. پس از این واقعه، محمّد پیغامی به مکّه فرستاد و در آن سه شرط را مشخص می‌کند و از اهل مکّه می‌خواهد تا یکی را بپذیرند. شروط این بود که اهالی مکّه خون‌بهای کسانی که از قبیله بنی‌خزاعه کشته شده‌اند را بدهد، یا اتحادشان با بنی‌بکر را برهم بزنند، یا پیمان حدیبیه را منسوخ اعلام کنند. پاسخ مکّه این بود که آنها فقط شرط آخر را می‌پذیرند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEKhan1998274–275_265-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEKhan1998274–275-265"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما کمی بعد به اشتباه خود پی بردند و ابوسفیان را فرستادند که پیمان حدیبیه را احیا کند؛ ولی محمّد درخواستشان را نپذیرفت و نیروهای خود را برای جنگ با مکّه آماده کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELings1983292_266-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELings1983292-266"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال ۸ ه.ق/۶۳۰ م، محمّد با نیروی بسیار زیادی که گفته می‌شود ۱۰٬۰۰۰ نفر بودند، به سمت مکّه حرکت کرد و با حداقل کشتار، کنترل مکّه را به دست گرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt195666_267-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt195666-267"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-15" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد بخشش عمومی برای تمامی رفتارهای گذشته و توهین‌ها به اهل مکّه داد، به جز ده زن و مرد که او را مورد تمسخر قرار داده بودند و در شعرها و آوازهایشان به او ناسزا گفته بودند. او برخی از این افراد را نیز بعداً بخشید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERodinson2002261_268-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERodinson2002261-268"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اکثر اهل مکّه مسلمان شدند و محمّد متعاقباً نسبت به شکستن تمامی بت‌های درون کعبه اقدام کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeters2003240_269-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeters2003240-269"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با فتح مکّه، ابوسفیان — رهبر قریشیان مکّه — و همسرش هند، مسلمان شدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-11" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یکی از دلایل فتح آسان مکّه، تغییر مذهب ابوسفیان عنوان شده است. پس از فتح مکّه، محمّد ترجیح داد تا خانه خود را در مدینه نگه‌دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-16" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="فتح_عربستان_و_فراسوی_آن"><span id=".D9.81.D8.AA.D8.AD_.D8.B9.D8.B1.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_.D9.88_.D9.81.D8.B1.D8.A7.D8.B3.D9.88.DB.8C_.D8.A2.D9.86"></span>فتح عربستان و فراسوی آن</h4></div> <p>پانزده روز پس از فتح مکّه،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-17" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد متوجهٔ تهدید نظامی از سوی قبایل <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%86" title="هوازن">هوازن</a> که در حال جمع‌آوری لشکری بزرگ بودند شد. هوازن دشمنان قدیمی قریش بودند. قبیله <a href="/wiki/%D8%AB%D9%82%DB%8C%D9%81" title="ثقیف">ثقیف</a> که در شهر <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D8%A6%D9%81" title="طائف">طائف</a> زندگی می‌کردند نیز به دلیل کاهش وجهه قریش در منطقه، سیاستی ضد مکی اتخاذ کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1961207–208_270-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1961207–208-270"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد با همکاری تازه مسلمانان مکّه،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-12" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هر دوی این قبایل را در <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AD%D9%86%DB%8C%D9%86" title="غزوه حنین">غزوه حنین</a> شکست داد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-17" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال دهم هجری، قبیلهٔ ثقیف نمایندگانی به مدینه فرستادند تا خود را تسلیم محمّد کرده و اسلام را بپذیرند. خیلی از بادیه‌نشینان نیز جهت امن بودن از حملات محمّد و همچنین بهره‌بردن از غنایم جنگی به اسلام گرویدند. البته بادیه‌نشینان آدابی مغایر با آداب اسلام داشتند و می‌خواستند که استقلال، منش اخلاقی و سنن اجدادی خود را حفظ کنند؛ بنابراین محمّد فقط از آنها طلب پیمان نظامی و سیاسی کرد که بر اساس آن بادیه‌نشینان حاکمیت مدینه را پذیرفتند و متعهد شدند که به مسلمانان یا متحدان آنها حمله نکنند، و زکات — نوعی مالیات اسلامی — را پرداخت نمایند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis199343–44_271-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis199343–44-271"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p> از سوی دیگر، از سال پنجم هجری، محمّد لشکرکشی به سمت <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85" title="شام">شام</a> را آغاز کرد. طبق روایات تاریخی مسلمانان، محمّد از سال ۶ و ۷ هجری نامه‌هایی را برای سران حکومت‌های همسایه شامل <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="هراکلیوس">هراکلیوس</a>، امپراتور <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">بیزانس</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%B4%DB%8C" title="نجاشی">نجاشی</a> شاه <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%88%D9%BE%DB%8C" title="اتیوپی">حبشه</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2" title="خسرو پرویز">خسرو پرویز</a> شاهنشاه <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">ساسانی</a> و چند تن دیگر فرستاد و آنها را دعوت به دین اسلام کرد. اما همگی این دعوت را رد کردند (دربارهٔ جعلی بودن نامه‌ها، بنگرید به <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7#بررسی_تاریخی" title="نامه‌های محمد به سران کشورها">نامه‌های محمّد به سران کشورها#بررسی تاریخی</a>).<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011192_272-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011192-272"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نخستین هدف در فراسوی عربستان، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%85%D9%87_%D8%AC%D9%86%D8%AF%D9%84" title="دومه جندل">دومة الجندل</a> در میانه راه مدینه و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82" title="دمشق">دمشق</a> بود. در سال نهم هجری، وی <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF" title="خالد بن ولید">خالد بن ولید</a> را با سپاهی به آن سو فرستاد که دومةالجندل و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D9%88%DA%A9_(%D8%B4%D9%87%D8%B1)" title="تبوک (شهر)">تبوک</a> را فتح کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2011192_272-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2011192-272"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در همان سال، محمّد به سمت تبوک، در شمال عربستان، <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AA%D8%A8%D9%88%DA%A9" title="غزوه تبوک">لشکرکشی</a> کرد. دلیل این امر شکست قبلی سپاه مسلمانان در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D9%88%D8%AA%D9%87" title="نبرد موته">جنگ موته</a> در برابر <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">امپراتوری روم شرقی</a> و همچنین گزارش‌هایی مبنی بر برخورد دشمنانه با مسلمانان بود. اگرچه درگیری‌ای در تبوک رخ نداد، ولی برخی از شیخ‌های قبایل آن ناحیه، خود را تابع محمّد اعلان کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis199343–44_271-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis199343–44-271"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نهایت سال دهم، سال پیوستن قبایل مختلف عربستان به اسلام بود؛ به طوری که این سال را «<a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%86%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D9%88%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="سنة الوفود (صفحه وجود ندارد)">سنة الوفود</a>» نامیدند. محمّد در همین سال، پیمانی نیز با مسیحیان <a href="/wiki/%D9%86%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نجران">نجران</a> داشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-18" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Maome.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Maome.jpg/220px-Maome.jpg" decoding="async" width="220" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Maome.jpg/330px-Maome.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Maome.jpg/440px-Maome.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="360" /></a><figcaption> نگاره‌ای از محمّد در <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9" title="حجةالوداع">حجةالوداع</a> متعلق به نسخه‌ای از <i><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%82%DB%8C%D9%87_%D8%B9%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87" title="آثار الباقیه عن القرون الخالیه">آثار الباقیه</a></i> مربوط به قرن ۱۷ م</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="حجةالوداع"><span id=".D8.AD.D8.AC.D8.A9.D8.A7.D9.84.D9.88.D8.AF.D8.A7.D8.B9"></span>حجةالوداع</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9" title="حجةالوداع">حجةالوداع</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1_%D8%AE%D9%85" title="رویداد غدیر خم">رویداد غدیر خم</a></div> <p>در پایان سال <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B0_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۰ (قمری)">دهم</a> ه.ق/<a href="/wiki/%DB%B6%DB%B3%DB%B2_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="۶۳۲ (میلادی)">۶۳۲</a> م، محمّد آخرین حج زندگانی خود و اولین حج <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC_%D8%AA%D9%85%D8%AA%D8%B9" title="حج تمتع">تمتع</a> را انجام داد<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-17" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-13" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و از این طریق تمام جزئیات مراسم حج را به پیروانش تعلیم داد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-18" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در راه بازگشت محمّد و مسلمانان به مدینه و در بین راه، محمّد به صورت ناگهانی به مدت سه روز در محلی به نام <a href="/wiki/%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1_%D8%AE%D9%85" class="mw-disambig" title="غدیر خم">غدیر خم</a> توقف کرد و با جمع‌کردن حجاج، خطبه‌ای خواند و در آن جمله «هر که من مولای اویم، پس این <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی</a> مولای اوست» را با بلندکردن دست علی در برابر جمعیت گفت. واژهٔ «مولا» در عربی به دو معنای «دوست» و «رهبر» است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGrewal2006281_273-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGrewal2006281-273"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شیعیان بر این باورند که این عبارت، گواهی روشن بر اثبات امامت و جانشینی علی پس از محمّد است؛ اما در مقابل، اهل سنت یا منکر این واقعه شده‌اند یا آن را دلیلی بر امامت نمی‌دانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEزریابزرین‌کوب1380علی_274-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEزریابزرین‌کوب1380علی-274"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اهل سنت معتقدند که عده‌ای از تقسیم غنایم در <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_(%DB%8C%D9%85%D9%86)" title="سریه علی بن ابیطالب (یمن)">اردوکشی به یمن</a> که توسط علی انجام شد، ناراضی بودند و محمّد در پاسخ به آنها علی را دوست خویش معرفی کرد تا ناخشنودی آنان را فرونشاند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEجعفری137234–37_275-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEجعفری137234–37-275"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="درگذشت_2"><span id=".D8.AF.D8.B1.DA.AF.D8.B0.D8.B4.D8.AA_2"></span>درگذشت</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="مرگ محمد">مرگ محمد</a></div> <p>محمّد چند ماه پس از <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9" title="حجةالوداع">حجةالوداع</a> در روز دوشنبه‌ای، سخت بیمار شد تا جایی که نمی‌توانست از خانه بیرون رود و بنابر گزارش‌هایی از منابع سنّی، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1" title="ابوبکر">ابوبکر</a> به جای او نماز خواند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMadelung199724–27_276-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMadelung199724–27-276"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEṬabarī1990179_277-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEṬabarī1990179-277"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر روایتی — مشهور به <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB_%D9%82%D9%84%D9%85_%D9%88_%DA%A9%D8%A7%D8%BA%D8%B0" title="حدیث قلم و کاغذ">ماجرای قلم و دوات</a> — در منابع اسلامی، محمّد قصد داشت تا در بستر بیماری، وصیتی بنویسد، اما توسط عمر به هذیان‌گویی متهم شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426274_278-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426274-278"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <i>دانشنامه اسلام</i>، بیماری محمّد، تب معمولی توصیف شده است که به جهت فشارهای روحی و جسمی، تشدید شده‌بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-19" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس گزارش‌هایی در منابع اسلامی، محمّد بارها توسط مخالفان مکی و یهودی‌اش مورد ترورهای ناموفق قرار گرفته بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426145–146_279-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426145–146-279"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مرتضی عاملی با بررسی روایت‌های گزارش‌شده در سیره‌ها و منابع شیعه و سنّی، دو دیدگاه کلی در این خصوص را مبنی بر مسموم شدن محمّد به دست توطئه‌ای یهودی یا به دست همسرانش را مطرح عنوان می‌کند. در منابع سنّی، روایت‌هایی از <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D9%87" title="عایشه">عایشه</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%87%D8%B1%DB%8C%D8%B1%D9%87" title="ابوهریره">ابوهریره</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9" title="انس بن مالک">انس بن مالک</a> و دیگران، در مورد مسموم شدن محمّد توسط یهودیان خیبر و در منابع شیعی، روایت‌هایی از <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%AC%D8%AA%D8%A8%DB%8C" title="حسن مجتبی">حسن مجتبی</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82" title="جعفر صادق">جعفر صادق</a> دربارهٔ مسموم شدن محمّد توسط دو زن از <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="همسران محمد">همسران محمّد</a>، گزارش شده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426151–154_و_177–178_280-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426151–154_و_177–178-280"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>محمّد چند روزی بیماری را تحمل کرد تا آنکه<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-20" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نهایت به سال ۶۳۲ م در خانه عایشه (در مدینه) درگذشت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENewby2002Muhammad_b._'Abdullaˆh_204-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENewby2002Muhammad_b._'Abdullaˆh-204"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع در تاریخ درگذشت او دچار اختلاف هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104_281-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011104-281"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع سنّی مذهب، ماه درگذشت محمّد را ربیع‌الاول دانسته‌اند و منابع شیعی، روز ۲۸ صفر را گزارش کرده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426343_و_346_282-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426343_و_346-282"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بیشتر منابع دانشنامه‌ای، تاریخ مرگ او را ۸ ژوئن ۶۳۲، مصادف با ۱۰ ربیع‌الاول ۱۱ ه.ق عنوان شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-18" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-21" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سن او در هنگام درگذشت، ۶۳ سال عنوان شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-19" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Green_dome,_Masjid_e_Nabawi,_Medina,_KSA.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Green_dome%2C_Masjid_e_Nabawi%2C_Medina%2C_KSA.jpg/220px-Green_dome%2C_Masjid_e_Nabawi%2C_Medina%2C_KSA.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Green_dome%2C_Masjid_e_Nabawi%2C_Medina%2C_KSA.jpg/330px-Green_dome%2C_Masjid_e_Nabawi%2C_Medina%2C_KSA.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Green_dome%2C_Masjid_e_Nabawi%2C_Medina%2C_KSA.jpg/440px-Green_dome%2C_Masjid_e_Nabawi%2C_Medina%2C_KSA.jpg 2x" data-file-width="720" data-file-height="540" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C" title="مسجدالنبی">مسجد النبی</a>، محل دفن منسوب به محمد</figcaption></figure> <p>مرتضی عاملی گزارش می‌کند که منابع اسلامی در محل دفن محمّد، اختلاف دارند؛ بر طبق روایتی، علی بن ابیطالب، و بنابر وصیت محمّد، جسدش را در اتاقی که درآن درگذشت، دفن کرد. با وجود این، منابعی از دفن محمّد در <a href="/wiki/%D8%A8%D9%82%DB%8C%D8%B9" title="بقیع">بقیع</a> یا <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85" title="مسجدالحرام">مسجدالحرام</a> گزارش‌هایی را نقل کرده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426103_283-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426103-283"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر مدفن او امروزه گنبد سبزی قرار دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-19" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نقل است که چون محمّد درگذشت، عده‌ای مانند <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8" title="عمر بن خطاب">عمر بن خطاب</a> مردن او را باور نداشتند؛ اما ابوبکر به منبر رفته و مرگ محمّد را با استناد به سوره <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آل عمران">آل عمران</a><sup>۱۴۴</sup> حتمی عنوان می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011179–187-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به گزارش منابع اسلامی، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عباس بن عبدالمطلب">عباس</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B6%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3" title="فضل بن عباس">فضل بن عباس</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%AB%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3" title="قثم بن عباس">قثم بن عباس</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="اسامه بن زید">اسامه بن زید</a> و یک غلام نیز در مراسم غسل و کفن پیامبر شرکت داشتند و به علی در این امر کمک کردند. با وجود این، مرتضی عاملی این گزارش‌ها را با واقع مطابق نمی‌داند و به آنها خدشه وارد می‌کند و مدعی است علی، به تنهایی پیامبر را غسل و تدفین کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی138826–30_284-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی138826–30-284"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مادلونگ نیز افراد شرکت کننده در این مراسم را علی، عباس و دو پسرش، فضل و قثم، و بردهٔ آزادشدهٔ پیامبر و زید گزارش می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMadelung199723_285-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMadelung199723-285"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به گزارشی دیگر غران — برده آزاد شده محمّد — به همراه <a href="/wiki/%D8%B7%D9%84%D8%AD%D9%87" title="طلحه">طلحه</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85" title="زبیر بن عوام">زبیر</a> و جمعی از صحابهٔ محمّد در مراسم خاکسپاری او حاضر بودند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986ʿAlī_b._Abī_Ṭālib_286-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986ʿAlī_b._Abī_Ṭālib-286"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="جانشینی_محمّد"><span id=".D8.AC.D8.A7.D9.86.D8.B4.DB.8C.D9.86.DB.8C_.D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF"></span>جانشینی محمّد</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="جانشینی محمد">جانشینی محمد</a></div> <p>با مرگ محمّد، جامعه اسلامی برای تعیین جانشین او دچار اختلاف شد. به عقیده <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%DB%8C%D8%B2%D9%88%DB%8C_%D9%81%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ریزوی فایزر (صفحه وجود ندارد)">ریزوی فایزر</a>، این مشکل به جهت عدم صراحت پیامبر اسلام به جانشین خود بوده است. با وجود این، شیعیان بر این باورند که محمّد در غدیر خم، به صراحت از <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی ابن ابی طالب">علی ابن ابی طالب</a> به عنوان جانشین خویش یاد کرده است و در مقابل اهل سنت این مراسم را برای آشتی دادن علی با کسانی می‌دانست که از علی خوششان نمی‌آمد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-14" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به گفته <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8" title="محمود ایوب">محمود ایوب</a> و فرد دانر، اینکه محمّد ظاهراً موفق نشده برای خودش جانشینی تعیین کند و قرآن هم در این زمینه سکوت کرده، احتمالاً به انتظارات آخرالزمانی او مرتبط است؛ از آنجا که قرار بوده جهان هر لحظه به پایان برسد و نابود شود، اساساً مسائل بلندمدتی مثل جانشینی بی‌اهمیت می‌شوند، زیرا محمّد انتظار نداشته پیروانش عمری درازتر از خودش داشته باشند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011178_106-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011178-106"><span class="cite-bracket">[</span>۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نظر رابینسون، یکی از احتمالات این است که محمد با توجه به اعتقادش به نزدیکی آخرالزمان، مأموریت خود را پایان یافته می‌دیده و به همین دلیل برای خویش جانشینی تعیین نکرده، ولی او همچنین می‌گوید شواهد برای چنین دیدگاهی ضعیف است و می‌توان این احتمال را هم در نظر گرفت که محمد که جنبش خود را سست می‌یافته و برای همین جانشینی مشخص نکرده تا قوی‌ترین فرد به این مقام برسد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson2016Muhammad,_the_Prophet_287-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson2016Muhammad,_the_Prophet-287"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>جمعی از مسلمانان از جمله گروهی از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1" title="انصار">انصار</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="مهاجرین">مهاجرین</a> در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%DB%8C%D9%81%D9%87_%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D9%87" title="سقیفه بنی‌ساعده">سقیفه بنی ساعده</a> گرد هم آمدند تا خلیفه بعدی را تعیین کنند. در این میان انصار از <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B9%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="سعد بن عباده">سعد بن عباده</a> حمایت می‌کردند، اما مهاجران این را نپذیرفتند و خود را از لحاظ خویشاوندی نزدیک‌تر به محمّد می‌دانستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb_288-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb-288"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> عمر بن خطاب، ابوبکر را به عنوان جانشین در سقیفه نامزد کرد و بقیه، حمایت خود را افزودند و ابوبکر به عنوان اولین خلیفه مسلمین انتخاب شد. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84_%D9%BE%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7" title="اسماعیل پوناوالا">پوناوالا</a> می‌نویسد تاریخ‌نگاران مسلمان اتفاق نظر دارند که بحران موجود در این برهه، توسط سه تن از مهاجران مشهور به نامهای <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1" title="ابوبکر">ابوبکر</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8" title="عمر بن خطاب">عمر</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D9%87_%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AD" class="mw-redirect" title="ابوعبیده جراح">ابوعبیده جراح</a> برطرف شد. آنان انصار را جمع و مقدمات نصب ابوبکر را فراهم کردند. حسادت بین دو قبیلهٔ مهم انصار به نام <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3" title="اوس">اوس</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B2%D8%B1%D8%AC" title="خزرج">خزرج</a> و عدم فعالیت <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" title="بنی‌هاشم">بنی‌هاشم</a> در تبلیغ نظرشان، موفقیت این سه تن را تسهیل نمود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757_289-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757-289"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEMadelung199726–27,_30–43_and_356–60_290-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMadelung199726–27,_30–43_and_356–60-290"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTELapidus200232_291-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELapidus200232-291"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در میان مهاجرین، عده‌ای نیز به رهبری علی معتقد بودند. <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%85" title="زبیر بن عوام">زبیر</a>، <a href="/wiki/%D8%B7%D9%84%D8%AD%D9%87" title="طلحه">طلحه</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عباس بن عبدالمطلب">عباس</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%AF" title="مقداد بن اسود">مقداد</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="سلمان فارسی">سلمان</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B0%D8%B1_%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ابوذر غفاری">ابوذر</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%B1" title="عمار یاسر">عمار</a>، علی را وارث مشروع محمّد می‌دانستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb_288-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb-288"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این انتخاب باعث اختلاف بین هواداران ابوبکر و طرفداران علی شد. طرفداران علی قائل بودند که علی توسط شخص محمّد به جانشینی منصوب شده است و بنابراین مقام خلافت باید از آن وی باشد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757_289-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757-289"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEMadelung199726–27,_30–43_and_356–60_290-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMadelung199726–27,_30–43_and_356–60-290"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> علاوه بر آن، <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="طبری">طبری</a> در تاریخ خود نقل کرده است که گروهی از مخالفان ابوبکر از جمله زبیر در خانهٔ <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="فاطمه زهرا">فاطمه</a> گرد آمدند و عمر با تهدید به آتش زدن خانه، آنها را بیرون کشاند. علی بعداً مکرر می‌گفت که اگر چهل یاور داشت قیام می‌کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMadelung199743_292-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMadelung199743-292"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D8%B1%D8%A7_%D9%88%DA%86%D8%A7_%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="لئورا وچا ولیری">لئورا وچا ولیری</a> در <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">دانشنامه اسلام</a></i> معتقد است که ماجرای <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87_%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="رویداد خانه فاطمه زهرا">رویدادهای خانه فاطمه زهرا</a>، هرچند ممکن است با توضیحات اضافی همراه باشد، اما از جهت وقوع تاریخی قابل انکار نیست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986Fatima_293-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986Fatima-293"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به نوشته پوناوالا علی و بنی‌هاشم تا قبل از درگذشت فاطمه — نزدیک به ۶ ماه — از بیعت با ابوبکر سر باز زدند. علی بر روی حقش پافشاری ننمود، چرا که تمایل نداشت امت نوپای اسلام دچار کشمکش گردد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb_288-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb-288"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به تدریج نهاد <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA" title="خلافت">خلافت</a> پدید آمد که در خارج از جهان اسلام معادلی نداشت. خلیفه از منزلت رهبری و حق گزینش زمامداران برخوردار بود. انتصاب به خلافت نوعی قرارداد بود که تعهدات متقابلی را بین خلیفه و اتباع وی پدیدمی‌آورد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757–58_294-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757–58-294"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فوری‌ترین کار ابوبکر، رسیدگی به شورش‌های قبایل عرب در جنگ‌هایی که مورخان مسلمان بعدی نام «<a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="جنگ‌های ارتداد">جنگ‌های ارتداد</a>» بر آن نهادند، بود. کار فوری دیگر لشکرکشی به سمت امپراتوری روم شرقی به دلیل شکست پیشین مسلمانان بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito199835–36_295-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito199835–36-295"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از ابوبکر، به ترتیب <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8" title="عمر بن خطاب">عمر بن خطاب</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عثمان بن عفان">عثمان بن عفان</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی بن ابیطالب</a> به خلافت رسیدند که به <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="خلفای راشدین">خلفای راشدین</a> مشهور شدند. پس از آنان حکومت به <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="امویان">بنی امیه</a> و سپس به <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="خلافت عباسی">بنی عباس</a> رسید. امویان آندلس، <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="خلافت فاطمیان">فاطمیان</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D9%81%D8%B5%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="حفصیان">حفصیان</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="مرینیان">مرینیان</a> و برخی دیگر از حکومت‌ها نیز خود را جانشین محمّد می‌دانستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonzel199460_296-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonzel199460-296"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="خانواده"><span id=".D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.88.D8.A7.D8.AF.D9.87"></span>خانواده</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="همسران"><span id=".D9.87.D9.85.D8.B3.D8.B1.D8.A7.D9.86"></span>همسران</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="همسران محمد">همسران محمد</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39598369"><div class="quotebox pullquote floatleft" style="width:300px; border-width: ۳px;"> <blockquote class="quotebox-quote right-aligned" style=""> <p>ای پیامبر! همسرانت را بر تو حلال داشته‌ایم، [یعنی] آنان‌که مهرشان را داده‌ای، <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DA%A9_%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%86" title="ملک یمین">آنان‌که دست راستت صاحب شده است</a>، آنان‌که خدا به عنوان غنیمت جنگی به تو بخشیده، و دختر عموهایت و دختر عمه‌هایت و دختر دایی‌هایت و دختر خاله‌هایت که با تو هجرت کرده‌اند، و زنان مؤمنی که خود را به پیامبر می‌بخشند و پیامبر مایل به ازدواج با ایشان است. این خاص توست و نه سایر مؤمنان.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEStowasser2006514Wives_of_the_Prophet_297-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEStowasser2006514Wives_of_the_Prophet-297"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> </blockquote> <p><cite class="left-aligned" style="">سورهٔ احزاب، آیهٔ ۵۰</cite> </p> </div> <p>قرآن گاهی به مسائل خانوادگی محمد پرداخته،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGilliot200641_94-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGilliot200641-94"><span class="cite-bracket">[</span>۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ولی هیچ‌کدام از زنان محمد را به نام نخوانده است. قرآن از زنان او به عنوان «امهات المومنین» به معنای «مادران مؤمنان» یاد و برای آنها محدودیت‌های پوشش—که در منابع بعدی به تمام زنان مسلمان تعمیم داده شد<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMadigan200693_298-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMadigan200693-298"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>—و ممنوعیت ازدواج بعد از مرگ محمد اعمال کرده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel198416_299-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel198416-299"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020127–128_300-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony2020127–128-300"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در منابع اسلامی بعدی گفته شده که محمّد سیزده<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFreyer_StowasserWives_of_the_Prophet_301-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFreyer_StowasserWives_of_the_Prophet-301"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> یا چهارده زن و کنیز داشته است<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-15" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و در هنگام درگذشت محمّد، نه نفر از همسرانش در قید حیات بودند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFreyer_StowasserWives_of_the_Prophet_301-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFreyer_StowasserWives_of_the_Prophet-301"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع در اینکه <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="ماریه">ماریهٔ قِبطیّه</a><sup id="cite_ref-FOOTNOTEایوب2006118_302-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEایوب2006118-302"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B2%DB%8C%D8%AF" title="ریحانه بنت زید">ریحانه بنت زید</a> از همسران محمّد بوده‌اند یا از <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%B2" title="کنیز">کنیزان</a> او، دچار اختلافند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchöllerBanù_al-QurayΩa_303-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchöllerBanù_al-QurayΩa-303"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد از حکم شرع اسلام مبنی بر حداکثر چهار همسر برای هر مرد مسلمان، استثناء شده بود که در منابع اسلامی دلایل مختلفی برای آن ذکر شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEحسینی_سمنانی1383خصائص_النبی_304-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEحسینی_سمنانی1383خصائص_النبی-304"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بر اساس روایت اسلامی، محمّد در سن ۲۵ سالگی، با <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a> که سنّی بین ۲۸ تا ۴۵ سال داشت، ازدواج کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAwde200010_305-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAwde200010-305"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر قول مشهور، خدیجه پیش از ازدواج با محمّد دو بار ازدواج کرده بود و از آن مردان صاحب دو پسر و یک دختر شده بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEشهیدی139421–23_306-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEشهیدی139421–23-306"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با وجود این، برخی از مورخان مسلمان چون <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%A8" title="ابن شهرآشوب">ابن شهرآشوب</a> او را <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D8%B1%DA%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="باکرگی">باکره</a> دانسته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمحمودپور1383خدیجه_307-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمحمودپور1383خدیجه-307"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گفته شده محمّد تا خدیجه زنده بود، همسر دیگری نگرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBulloughSheltonSlavin1998119_308-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBulloughSheltonSlavin1998119-308"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEReeves200346_309-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEReeves200346-309"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس روایات اهل سنت، پس از درگذشت خدیجه در سال سوم پیش از هجرت، <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AD%DA%A9%DB%8C%D9%85" title="خوله بنت حکیم">خوله بنت حکیم</a> به محمّد پیشنهاد کرد که با <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B2%D9%85%D8%B9%D9%87" title="سوده بنت زمعه">سوده</a> یا با <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D9%87" title="عایشه">عایشه</a> ازدواج کند. محمّد از خوله خواست تا هر دو را خواستگاری کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEعبید142170–71_310-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEعبید142170–71-310"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در خصوص سن عایشه در هنگام ازدواج، بین منابع اختلافاتی گزارش شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020115_311-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony2020115-311"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در این میان برخی منابع سن او را ۶ سال و برخی بیش از ۱۷ سال گزارش کرده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری138792–93_312-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری138792–93-312"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برخی منابع اسلامی او را تنها همسر باکره محمّد می‌دانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel198416_299-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel198416-299"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در بین سال‌های دوم تا چهارم ه. ق، محمّد با <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D9%84%D9%85%D9%87" title="ام سلمه">ام سلمه</a> و پس از آن با <a href="/wiki/%D8%AD%D9%81%D8%B5%D9%87" title="حفصه">حفصه</a> و سپس با <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AE%D8%B2%DB%8C%D9%85%D9%87" title="زینب بنت خزیمه">زینب بنت خزیمه</a> ازدواج کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419244–252_313-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419244–252-313"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال پنجم، محمّد با <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AC%D8%AD%D8%B4" title="زینب بنت جحش">زینب بنت جحش</a>، سال ششم با <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB" title="جویریه بنت حارث">جویره</a>،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEایوب200669_و_86_314-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEایوب200669_و_86-314"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و در سال ششم تا هفتم با <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8%D9%87" title="ام حبیبه">ام حبیبه</a>،<sup id="cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419315_315-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419315-315"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%AE%D8%B7%D8%A8" title="صفیه بنت حیی بن اخطب">صفیه</a> و <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB" title="میمونه بنت حارث">میمونه</a> ازدواج نمود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEعبید1421110_316-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEعبید1421110-316"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="ماریه">ماریه</a> را فرمانروای <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="مصر">مصر</a> به محمّد هدیه داده بود و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%B2" title="کنیز">کنیز</a> شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAwde200010_305-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAwde200010-305"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B2%DB%8C%D8%AF" title="ریحانه بنت زید">ریحانه</a> نیز دیگر کنیز محمّد بود که پس از نبرد <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B8%D9%87" title="بنی‌قریظه">بنی‌قریظه</a> به عقد محمّد درآمد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEایوب2006117_317-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEایوب2006117-317"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مورخینی چون <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85_%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="ابوعبدالله حاکم نیشابوری">حاکم نیشابوری</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%B9" title="محمد بن سعد بن منیع">ابن سعد</a> تا ۹ همسر دیگر را به محمّد نسبت می‌دهند<sup id="cite_ref-FOOTNOTEابوالقاسم‌زادهکاظم‌نژاد1385علل_تعدّد_همسران_پیامبر_318-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEابوالقاسم‌زادهکاظم‌نژاد1385علل_تعدّد_همسران_پیامبر-318"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> که عبارتند از: «عالیه بنت ظَبیان، قَتیله بنت قَیس، خَولَه بنت هُذَیل، لَیلیٰ بنت خُطَیْم، فاطمه بنت شُرَیْح، هِند بنت یزید، اَسماء بنت نُعمان، سَنا بنت صَلت و زنی از بنی‌غِفار».<sup id="cite_ref-FOOTNOTEقرافی199438_319-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEقرافی199438-319"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEحاکم_نیشابوری19904–5_320-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEحاکم_نیشابوری19904–5-320"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="فرزندان"><span id=".D9.81.D8.B1.D8.B2.D9.86.D8.AF.D8.A7.D9.86"></span>فرزندان</h3></div> <p>مطابق روایات اسلامی، از سیزده همسر محمّد، فقط خدیجه و ماریه از او صاحب فرزند شدند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers20118_321-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers20118-321"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر روایتی از ابن کثیر در <i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C%D8%A9" title="البدایة و النهایة">بدایة و النهایه</a></i>، محمّد دربارهٔ خدیجه به عایشه می‌گوید: «خدا از خدیجه به من فرزند عطا کرد، در حالی که زنانم برایم اولادی نیاوردند…»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEایوب200649_322-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEایوب200649-322"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر گزارش‌ها، محمّد از ازدواج با خدیجه صاحب دو پسر — که در کودکی درگذشتند — و چهار دختر شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEncyclopaedia_Britannica2006797–799_323-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEncyclopaedia_Britannica2006797–799-323"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-20" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="ماریه">ماریه قبطیه</a> نیز برای محمّد فرزند پسری به نام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ابراهیم بن محمد">ابراهیم</a> آورد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAwde200010_305-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAwde200010-305"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در بسیاری از <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="حدیث">احادیث</a> منسوب به محمّد، مانند احادیث منقول توسط <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%AC%D9%87" title="ابن ماجه">ابن ماجه</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="محمد بخاری">محمّد البخاری</a> و غیره، از ابراهیم به عنوان «نبی بن نبی» (پیامبر پسر پیامبر) یاد شده و از قول محمّد روایت شده اگر ابراهیم نمی‌مرد، بعد از مرگ پدرش به پیامبری می‌رسید. به عقیدهٔ برخی دانشوران نظیر فرایدمن، تاریخ مرگ ابراهیم در روایات اسلامی را قبل از مرگ محمّد قرار داده‌اند تا با باور به <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AA%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D9%88%D8%AD%DB%8C" title="ختمیت وحی">ختمیت وحی</a> تعارضی نداشته باشد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPowers201156–57_324-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPowers201156–57-324"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در خصوص تعداد دختران محمّد، منابع به اتفاق، چهار دختر به نامهای <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="فاطمه زهرا">فاطمه</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="زینب بنت محمد">زینب</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%82%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="رقیه بنت محمد">رقیه</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ام کلثوم بنت محمد">ام‌کلثوم</a> را یاد کرده‌اند. در بین منابع سیره نویسی، اختلافی در خصوص اینکه سه دختر رقیه، ام‌کلثوم و زینب، دختران حقیقی محمّدند یا آنکه محمّد، پدرخوانده آنان محسوب می‌شود، گزارش شده است. در خصوص فرزندان پسر نیز منابع اتفاق نظر دارند که ابراهیم و <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="قاسم بن محمد">قاسم</a> دو فرزند محمّد هستند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82" title="ابن اسحاق">ابن اسحاق</a> علاوه بر این دو، <a href="/w/index.php?title=%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="طاهر بن محمد (صفحه وجود ندارد)">طاهر</a> را نیز دیگر فرزند محمّد و خدیجه گزارش کرده است. اما زبیر بن بکار، فرزند دیگری را به نام عبدالله به فرزندان محمّد و خدیجه می‌افزاید و معتقد است چون پس از اسلام به دنیا آمده است به او لقب طاهر و طیب را داده‌اند. با وجود این، در حدیث از <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82" title="جعفر صادق">جعفر صادق</a>، امام ششم <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="شیعه دوازده‌امامی">شیعیان امامیه</a>، فرزندان پسر محمّد از خدیجه، سه تن با نامهای عبدالله، قاسم و طاهر گزارش شده‌اند. به گزارش ابن اسحاق، تمام فرزندان محمّد غیر از ابراهیم در عصر جاهلیت و پیش از اسلام به دنیا آمده و در همان عصر از دنیا رفتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری1387293–294_325-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری1387293–294-325"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نسل محمّد از طریق فاطمهٔ زهرا ادامه یافت که به‌عنوان <i>شریف</i> یا <i><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%AA" title="سادات">سید</a></i> شناخته می‌شوند. آنها به‌عنوان تنها نسل بازمانده از محمّد، مورد احترام <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">شیعه</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی">سنّیاند</a>. شیعیان <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%AC%D8%AA%D8%A8%DB%8C" title="حسن مجتبی">حسن</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="حسین بن علی">حسین</a> و فرزندان از نسل حسین را <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%AA" title="امامت">امام</a> و جانشین برحق محمّد می‌دانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2012ʿAlī_326-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2012ʿAlī-326"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="خانوادهٔ_محمّد" style="font-size:85%;line-height:100%;box-width:80;;padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible <span class="error">حلقه در الگو پیدا شد: [[:الگو:شجره‌نامه اطرافیان محمد]]</span> basestyle = background:transparent; navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="الگو:شجره‌نامه اطرافیان محمد"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="بحث الگو:شجره‌نامه اطرافیان محمد"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:شجره‌نامه اطرافیان محمد"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="خانوادهٔ_محمّد" style="font-size:114%;margin:0 4em">خانوادهٔ محمّد</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><table style="border-spacing: 0px; border-collapse: separate; margin: 0 auto;"> <tbody><tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="تبار محمد">کِلاب بن مُرَّة</a></b></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B3%D8%B9%D8%AF" title="فاطمه بنت سعد">فاطمه بنت سعد</a></b></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A9_%D8%A8%D9%86_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D8%A8" class="mw-redirect" title="زهرة بن کلاب">زُهرَة بن کلاب</a></b><br /> (جد <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D9%87%D8%B1%D9%87" title="بنی‌زهره">بنی‌زهره</a>)<br /> پدر پدر پدربزرگ مادری</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="تبار محمد">قُصَیّ بن کلاب</a></b><br /> پدر پدر پدر پدربزرگ مادری</td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%AD%D8%A8%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%87%D9%84%DB%8C%D9%84" title="حبه بنت هلیل">حُبَّة بنت هُلَیْل</a></b><br /> مادر پدر پدر پدربزرگ پدری</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b>عبدمناف بن زهره</b><br /> پدر پدربزرگ مادری</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%81" title="عبدمناف">عبدمناف بن قصی</a></b><br /> پدر پدر پدربزرگ پدری</td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DA%A9%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D9%87" title="عاتکه بنت مره">عاتکة بنت مُرَة</a></b><br /> مادر پدر پدربزرگ پدری</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D9%88%D9%87%D8%A8_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%81" title="وهب بن عبدمناف">وهب بن عبدمناف</a></b><br /> پدربزرگ مادری</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" class="mw-redirect" title="هاشم">هاشم بن عبدمناف</a></b><br /> (جد <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" title="بنی‌هاشم">بنی‌هاشم</a>)<br /> پدر پدربزرگ پدری</td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%85%DB%8C_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D9%88" title="سلمی بنت عمرو">سَلمیٰ بنت عَمرو</a></b><br /> مادر پدربزرگ پدری</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_(%D8%AC%D8%AF%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF)" class="mw-redirect" title="فاطمه (جده محمد)">فاطمه بنت عمرو</a></b><br /> مادربزرگ پدری</td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالمطلب">عبدالمُطَّلِب</a></b><br /> پدربزرگ پدری</td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" class="mw-redirect" title="هاله بنت وهب">هالَة بنت وهب</a><br /> نامادربزرگی پدری</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه</a></b><br /> مادر</td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالله بن عبدالمطلب">عبدالله</a></b><br /> پدر</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="زبیر بن عبدالمطلب">زبیر</a><br /> عمو</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="حارث بن عبدالمطلب">حارث</a><br /> عمو</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D8%B2%D8%A9_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="حمزة بن عبدالمطلب">حمزه</a><br /> عموخوانده</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%AB%D9%88%DB%8C%D8%A8%D9%87" title="ثویبه">ثویبه</a><br /> نخستین پرستار</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%87_%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="حلیمه سعدیه">حلیمه بنت ذُؤَیْب</a><br /> دومین پرستار</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="ابوطالب">ابوطالب</a><br /> عمو</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عباس بن عبدالمطلب">عباس</a><br /> عموخوانده</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%87%D8%A8" title="ابولهب">ابولهب</a><br /> عموخوانده</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><i>۶ پسر و ۶ دختر دیگر<br /></i></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b>محمد</b></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a><br /> نخستین همسر</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3" title="عبدالله بن عباس">عبدالله بن عباس</a><br /> پسرعمو</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="فاطمه زهرا">فاطمه زهرا</a></b><br /> دختر</td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی</a><br /> پسرعمو و داماد <br /><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="الگو:نوادگان علی">شجره‌نامه علی</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="فرزندان علی بن ابیطالب">فرزندان</a></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="قاسم بن محمد">قاسم</a></b><br /> پسر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="عبدالله بن محمد">عبدالله</a></b><br /> پسر</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="زینب بنت محمد">زینب</a></b><br /> دختر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B1%D9%82%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="رقیه بنت محمد">رقیه</a></b><br /> دختر</td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عثمان بن عفان">عثمان</a><br /> داماد<br /><a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="شجره‌نامه عثمان (صفحه وجود ندارد)">شجره‌نامه عثمان</a></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="mw-redirect" title="ام‌کلثوم بنت محمد">اُم‌ِّکلثوم</a></b><br /> دختر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB%D9%87" title="زید بن حارثه">زید</a><br /> پسرخوانده</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن زینب">علی بن زینب</a></b><br /> نوه پسر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="امامه بنت زینب (صفحه وجود ندارد)">اُمامَه</a></b><br /> نوه دختر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b>عبدالله بن عثمان</b><br /> نوه پسر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%B2%DB%8C%D8%AF_%D9%82%D8%B1%D8%B8%DB%8C" class="mw-redirect" title="ریحانه دختر زید قرظی">ریحانه</a><br /> (اختلاف‌نظر در ازدواج)</td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A9_%D8%A8%D9%86_%D8%B2%DB%8C%D8%AF" title="اسامة بن زید">اُسامَة بن زید</a><br /> نوه‌خوانده پسر</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px solid;width:1em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px solid"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="محسن بن علی">محسن بن علی</a></b><br /> نوه پسر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%AC%D8%AA%D8%A8%DB%8C" title="حسن مجتبی">حسن بن علی</a></b><br /> نوه پسر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="حسین بن علی">حسین بن علی</a></b><br /> نوه پسر<br /><a href="/wiki/%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="شجره‌نامه حسین بن علی">شجره‌نامه حسین بن علی</a></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="ام‌کلثوم بنت علی">ام‌کلثوم بنت علی</a></b><br /> نوه دختر</td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8" title="زینب">زینب بنت علی</a></b><br /> نوه دختر</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%AE%D8%B7%D8%A8" class="mw-redirect" title="صفیه دختر حیی بن اخطب">صَفیَّه</a><br /> دهمین/ یازدهمین همسر*</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:2em"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1" title="ابوبکر">ابوبکر</a> <br /> پدرزن<br /><a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="شجره‌نامه ابوبکر (صفحه وجود ندارد)">شجره‌نامه ابوبکر</a></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D9%87" class="mw-redirect" title="سوده">سوده</a><br /> دومین/ سومین همسر*</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8" title="عمر بن خطاب">عمر</a><br /> پدرزن<br /><a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B9%D9%85%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="شجره‌نامه عمر (صفحه وجود ندارد)">شجره‌نامه عمر</a></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B3%D9%84%D9%85%D9%87" class="mw-redirect" title="ام‌سلمه">اُم‌ِّسَلْمَه</a><br /> ششمین همسر</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="جویریه">جُوَیْریَه</a><br /> هشتمین همسر</td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="میمونه">مَیْمونَه</a><br /> یازدهمین/ دوازدهمین همسر*</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td><td style="height:1em;width:1em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D9%87" title="عایشه">عایشه</a><br /> دومین/ سومین همسر*<br /><a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%AC%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="شجره‌نامه ابوبکر (صفحه وجود ندارد)">شجره‌نامه ابوبکر</a></td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AE%D8%B2%DB%8C%D9%85%D9%87" title="زینب بنت خزیمه">زینب</a><br /> پنجمین همسر</td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%AD%D9%81%D8%B5%D9%87" title="حفصه">حَفْصَه</a><br /> چهارمین همسر</td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%AC%D8%AD%D8%B4" title="زینب بنت جحش">زینب</a><br /> هفتمین همسر</td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8%D9%87" class="mw-redirect" title="ام‌حبیبه">رَمْلَه</a><br /> نهمین همسر</td><td style="height:1em;width:1em;border-left:1px dashed"></td><td style="height:1em;border-bottom:1px dashed;width:1em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="ماریه">ماریَه قِبْطیَّه</a><br /></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td><td colspan="2" style="height:1em;width:2em"></td></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em;border-left:1px solid"></td><td rowspan="2" style="height:2em;width:1em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> <tr style="height:1px;text-align:center"><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="2" rowspan="2" style="height:2em;width:2em"></td><td colspan="6" rowspan="2" style="border:2px solid;padding:0.2em"><b><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ابراهیم بن محمد">ابراهیم</a></b><br /> پسر</td></tr><tr style="height:1px;text-align:center"></tr> </tbody></table></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="text-align:right"><div> <ul><li>ارتباط مستقیم با <b>پررنگ</b> نمایش داده‌شده‌است.</li> <li>* ترتیب ازدواج محل اختلاف است.</li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="میراث"><span id=".D9.85.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D8.AB"></span>میراث</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Age_of_Caliphs.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Age_of_Caliphs.png/220px-Age_of_Caliphs.png" decoding="async" width="220" height="112" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Age_of_Caliphs.png/330px-Age_of_Caliphs.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Age_of_Caliphs.png/440px-Age_of_Caliphs.png 2x" data-file-width="684" data-file-height="347" /></a><figcaption>گستره قلمروی اسلامی <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r33470857">.mw-parser-output .legend{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .legend-color{display:inline-block;min-width:1.25em;height:1.25em;line-height:1.25;margin:1px 0;text-align:center;border:1px solid black;background-color:transparent;color:black}.mw-parser-output .legend-text{}</style><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#BC8F8F; color:black;"> </span> در زمان محمد (۶۲۲–۶۳۲)</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857"><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#E9967A; color:black;"> </span> در زمان <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="خلافت راشدین">خلافت راشدین</a> (۶۳۲–۶۶۱)</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857"><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#FFDEAD; color:black;"> </span> در زمان بنی‌امیه (۶۶۱–۷۵۰)</div></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="اسلام_و_اصلاحات_سیاسی"><span id=".D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85_.D9.88_.D8.A7.D8.B5.D9.84.D8.A7.D8.AD.D8.A7.D8.AA_.D8.B3.DB.8C.D8.A7.D8.B3.DB.8C"></span>اسلام و اصلاحات سیاسی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%B5%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اصلاحات در صدر اسلام">اصلاحات در صدر اسلام</a></div> <p>اسلام — به معنای پذیرش <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" title="الله">الله</a> به عنوان <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7" title="خدا">خدا</a> و پایبندی به آن — <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="دین">آئینی</a> است که ریشه در جنبش دینی محمّد دارد. محمّد، امت خود را به خواندن روزانه <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B2_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" title="نماز (اسلام)">پنج نوبت نماز</a> موظف کرده بود. «مسلمانان» نامی است که از زمان عبدالملک بن مروان بر روی پیروان محمّد گذاشتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019926_327-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019926-327"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> کلمات «اسلام» و «مسلمان» در قرآن به کار رفته‌اند، اما قرآن معمولاً پیروان محمّد را «مؤمنان» نامیده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201057_328-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201057-328"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اگرچه منابع اسلامی بعدی می‌گویند محمّد و پیروانش از ابتدا «مسلمان» نامیده می‌شدند، اما به گفتهٔ دانر، «مسلمان» در معنای قرآنی با «مسلمان» به معنای پیرو دین اسلام متفاوت است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201071_329-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201071-329"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آیاتی مثل <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="حجرات">حجرات</a><sup>۱۴</sup> نشان می‌دهند «مؤمن» و «مسلم» معنای یکسانی نداشته‌اند و «ایمان» از «اسلام» برتر محسوب شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201058_330-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201058-330"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نظر به قرآن، از جملهٔ اعتقادات مؤمنان باور به <a href="/wiki/%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="یکتاپرستی">وحدانیت خدا</a>، روز قیامت، وحی، نبوت و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87" title="فرشته">فرشتگان</a> بوده است. تمام این اصول در خاورمیانهٔ آن زمان شناخته شده بودند، اما در قرآن معنای مشخصی گرفته‌اند. با این حال، هیچ دلیلی وجود ندارد که تصور شود مؤمنان در زمان محمّد خودشان را پیرو دین جدیدی محسوب می‌کرده‌اند. به بیان دیگر، برخی از مؤمنان می‌توانستند مسیحی (غیر تثلیثی) یا یهودی بوده باشند و سورهٔ <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آل عمران">آل عمران</a><sup>۱۹۹</sup> هم این را تأیید می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDonner201061–70_331-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDonner201061–70-331"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به عقیدهٔ محمّدعلی امیرمعزی، نخستین مدارک از محمّد به عنوان <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1" title="پیامبر">پیامبر</a> دینی مستقل از یهودیت و مسیحیت اولین بار در زمان عبدالملک بن مروان—و با هدف سلطه بر عقاید مردم و نهایتاً سلطهٔ سیاسی—پدیدار شده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEKohlbergAmir-Moezzi200921–22_332-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEKohlbergAmir-Moezzi200921–22-332"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دانر می‌گوید <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA%DB%8C%D9%86" title="شهادتین">شهادتین</a> در آغاز فقط حاوی شهادت به یگانگی خدا بوده و شهادت به نبوت محمّد بعداً به عنوان بخشی از همین تحولات به آن اضافه شده است.<sup id="cite_ref-333" class="reference"><a href="#cite_note-333"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نظر شومیکر، با ظهور هویت متمایز اسلامی در زمان عبدالملک نیاز به جمع‌آوری قرآن احساس شد تا نقش <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A2%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="کتاب آسمانی">کتاب مقدّس</a> مستقل اسلام در مقایسه با <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات">تورات</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF" title="عهد جدید">اناجیل</a> را داشته باشد. اینکه <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%AD%D9%86%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82" title="یوحنای دمشق">یوحنای دمشقی</a>—یکی از مقامات مسیحی دولت اموی—پیروان محمّد را فرقه ای مسیحیِ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA" class="mw-redirect" title="بدعت">بدعت گذار</a> محسوب کرده را باید در واقع به عنوان شاهدی بر ماهیت اسلامِ نخستین دید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011206–212_334-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011206–212-334"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>مورخانی مانند وات، رابینسون و اسپوزیتو، توافق نظر دارند که اصلاحات اجتماعی اسلام، جامعه عرب موجود را در حوزه‌هایی همچون <a href="/wiki/%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%87" title="رفاه">امنیت اجتماعی</a>، ساختار <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="خانواده">خانواده</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="برده‌داری">برده‌داری</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86" title="حقوق زنان">حقوق زنان</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="حقوق کودکان">کودکان</a> و <a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="حقوق اقلیت‌ها">اقلیت‌های قومی</a> بهبود بخشید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis1998_335-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis1998-335"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1961234_336-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1961234-336"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTERobinson200421_337-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERobinson200421-337"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito1998Ak̲h̲lāḳ_338-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito1998Ak̲h̲lāḳ-338"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEGallagher_339-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGallagher-339"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به گفتهٔ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%84%D9%88%D8%A6%DB%8C%D8%B3" title="برنارد لوئیس">لوئیس</a>، «اسلام از همان ابتدا اختلاف‌های طبقاتی و مزیت‌های طبقه اشرافی را رد کرد و روشی را برگزید که در آن ورود به شغل‌های مختلف برای افراد مستعد باز بود.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTELewis1998_335-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELewis1998-335"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="قرآن_و_سنت"><span id=".D9.82.D8.B1.D8.A2.D9.86_.D9.88_.D8.B3.D9.86.D8.AA"></span>قرآن و سنت</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قرآن</a> و <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB" title="حدیث">حدیث</a></div> <p><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قرآن</a> کتابی است که محمّد، آن را از جانب خدا معرفی می‌کرد. این کتاب مهم‌ترین و اولین منبع مسلمان در برداشت احکام شرعی است<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-21" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و مسلمانان آن را «معجزه» و «سند اثبات پیامبری» محمّد می‌دانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEPeters200312–13_340-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEPeters200312–13-340"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دربارهٔ جمع‌آوری قرآن، روایت رسمی <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی">اهل سنت</a> این است که قرآن بی کم و کاست تا زمان <a href="/wiki/%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عثمان بن عفان">عثمان</a> تدوین شده بود و مصحف‌های موازی از بین رفته بودند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921_341-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921-341"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این حال، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="روش تاریخی-انتقادی">پژوهش‌های نقادانهٔ</a> یک قرن و نیم اخیر از سوی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اسلام‌شناسی">اسلام‌شناسان</a> دربارهٔ روند شکل‌گیری قرآن، تصویر بسیار پیچیده‌تری به دست می‌دهد. به گفتهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%85%D8%B9%D8%B2%DB%8C" title="محمدعلی امیرمعزی">امیرمعزی</a>، در متن قرآن نشانه‌های ویراستاری طولانی مدت دیده می‌شود و تثبیت آن تا زمان خلافت <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="عبدالملک بن مروان">عبدالملک بن مروان اموی</a> به طول انجامیده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019922_30-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019922-30"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در نظر شومیکر، شواهد <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="زبان‌شناسی">زبان‌شناسی</a> لهجهٔ قرآن را به <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="عربی شامی">سرزمین شام</a> یا ممالک عربِ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">روم شرقی</a> در اوایل <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D9%88%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فتوحات مسلمانان">دورهٔ فتوحات</a>—در مقایسه با <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C_%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="عربی حجازی">حجازی</a> قبل از فتوحات—شبیه‌تر می‌نمایانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2022The_Qur’an_and_the_Dialects_of_Late_Ancient_Arabia_342-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2022The_Qur’an_and_the_Dialects_of_Late_Ancient_Arabia-342"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به تعبیر <a href="/wiki/%DA%86%DB%8C%D8%B3_%D8%A7%D9%81._%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%86" title="چیس اف. رابینسون">رابینسون</a>، دولت عثمان اساساً منابع لازم برای تثبیت قرآن را نداشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011149_343-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011149-343"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> حتی پذیرش همین متن—<a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%AD%D9%81_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86" title="مصحف عثمان">مصحف عثمان</a>/حکومتی—از سوی همهٔ مسلمانان، خاصه <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">شیعیان</a>، قرن‌ها زمان برده است. باور به تحریف قرآن، از خشونت‌های متناوب پس <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="مرگ محمد">مرگ محمّد</a> تا پایان قرن سوم هجری جدا نیست. این وقایع شخصیت‌های تاریخ اسلام و عقاید ایشان را در برابر یکدیگر قرار می‌دادند و انگیزهٔ دستکاری قرآن را فراهم می‌کردند؛ مثلاً، شیعیان معتقد بودند قرآن از سوی مخالفان <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی</a> تحریف شده است؛ لذا حداقل تا قرن چهارم هجری، مصحف‌های دیگری—از جمله <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%AD%D9%81_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="مصحف علی">مصحف علی</a> و مصحف عبدالله بن مسعود—که تفاوت‌های شگرفی با مصحف حکومتی داشته‌اند، رایج بوده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921–928_344-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921–928-344"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>سنت حاوی اعمال و گفته‌هایی است که به محمّد نسبت داده شده و از مسائلی مانند عقاید و آداب مذهبی، بهداشت شخصی و دفن مردگان گرفته تا سؤالات فلسفی مانند عشق میان انسان‌ها و خدا را شامل می‌شود. مسلمانان به محمّد به عنوان الگو می‌نگرند<sup id="cite_ref-345" class="reference"><a href="#cite_note-345"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و سنت او تأثیر زیادی در <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فرهنگ اسلامی">فرهنگ اسلامی</a> گذاشته است. بسیاری از آداب مذهبی مانند نماز، روزه و حج، در سنت یافت می‌شود ولی در ظاهر قرآن یافت نمی‌شوند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> احادیثی که از او گزارش شده است در موضوعات معنوی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و مرزبندی‌های مشخصی را برای مسلمانان رقم زده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-22" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در دوره حکومت <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2" title="عمر بن عبدالعزیز">عمر بن عبدالعزیز</a> دستور داده شد تا تمام سخنان محمّد به صورت مکتوب، ثبت گردند و بعدها تمام اعمالی که از محمّد گزارش می‌شد، همچون سخنش مورد استناد فقیهان مسلمان قرار گرفت.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-16" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در مورد اهمیت و مورد استناد بودن سنت محمّد برای برداشت استنباط احکام شرعی، اختلافی بین <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D9%82_%D9%88_%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="فهرست فرق و مذاهب اعتقادی اسلام">فرقه‌های اسلامی</a> وجود ندارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-23" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="در_هنر،_فرهنگ_و_ادبیات_اسلامی"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D9.87.D9.86.D8.B1.D8.8C_.D9.81.D8.B1.D9.87.D9.86.DA.AF_.D9.88_.D8.A7.D8.AF.D8.A8.DB.8C.D8.A7.D8.AA_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.DB.8C"></span>در هنر، فرهنگ و ادبیات اسلامی</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%88_%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="محمد در فرهنگ و ادبیات اسلامی">محمد در فرهنگ و ادبیات اسلامی</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mohammad_Image2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/3/3a/Mohammad_Image2.jpg/170px-Mohammad_Image2.jpg" decoding="async" width="170" height="235" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/3/3a/Mohammad_Image2.jpg/255px-Mohammad_Image2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/3/3a/Mohammad_Image2.jpg/340px-Mohammad_Image2.jpg 2x" data-file-width="512" data-file-height="709" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نگاره محمد">نگاره‌ای منسوب به محمّد</a> که او را در دوران نوجوانی به تصویر کشیده است. (ریشه این نگاره عکسی است که بین سال‌های ۱۹۰۴ و ۱۹۰۶ از جوانی <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%B3" title="تونس">تونسی</a>)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="در_هنر"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D9.87.D9.86.D8.B1"></span>در هنر</h3></div> <p>برخلاف ادیانی مثل <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیت</a>، <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="هنر اسلامی">هنرهای اسلامی</a> به‌طور اکید، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AB%D8%A7%D9%84_(%D8%AF%DB%8C%D9%86)" class="mw-redirect" title="تمثال (دین)">غیر شمایلی</a> بوده و مسلمانان از به تصویر کشیدن الله و محمّد، منع شده‌اند. البته محمّد در هنرهای اسلامی به اشکال دیگری حضور داشته است. اسامی او، به خصوص «محمّد»، به صورت <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="خوشنویسی در جهان اسلام">خوشنویسی</a> در سرتاسر جهان اسلام مثل مساجد به‌چشم می‌خورد. همچنین <a href="/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="نگارگری ایرانی">مینیاتورهای ایرانی</a>، <a href="/w/index.php?title=%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="نگارگری ترکی (صفحه وجود ندارد)">ترکی</a> و <a href="/w/index.php?title=%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="نگارگری مغولی (صفحه وجود ندارد)">مغولی</a> بسیاری وجود دارد که پیکر محمّد در آنها ترسیم و صورت او اغلب مخفی یا محو و در هاله‌ای از نور ترسیم شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-5" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> معجزات او از موضوع‌های مینیاتورهای اسلامی است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety_346-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety-346"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> عبارت «محمّد رسول‌الله» به صورت کتیبه و نقوش، بخشی از <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="هنر اسلامی">هنر اسلامی</a> را شکل داده است. در ادوار مختلف، هنرمندان اسلامی، به نمادپردازی نام محمّد اقدام کرده‌اند. طرح <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%B3%D9%87_(%D8%AA%D8%B0%D9%87%DB%8C%D8%A8)" title="شمسه (تذهیب)">شمسه</a> در برخی منابع اسلامی به عنوان نماد محمّد گزارش شده است. هنرمندان <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="خراسان">خراسانی</a>، اولین نقوش شمسه را با نگارش نام محمّد شکل داده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEخزایی1387شمسه؛_نقش_حضرت_محمد_(ص)_347-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEخزایی1387شمسه؛_نقش_حضرت_محمد_(ص)-347"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="در_ادبیات"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D8.A7.D8.AF.D8.A8.DB.8C.D8.A7.D8.AA"></span>در ادبیات</h3></div> <p>اسلام پس از ظهورش بلافاصله در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="شعر عربی">شعر عربی</a> بازتاب یافت. اشعاری از دوران محمد گزارش شده، ولی احتمالاً مربوط به آن دوران نیستند و احتمال جعل در آنها وجود دارد. کهن‌ترین شعر در موضوع اسلام، به اعشی، شاعر دوران محمّد، منسوب است که در شعر او تنها به «محمّد» و «نبی» اشاره شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEآذرنوش1388تأثیر_اسلام_در_ادبیات_ملل_مسلمان_348-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEآذرنوش1388تأثیر_اسلام_در_ادبیات_ملل_مسلمان-348"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اشعار منسوب به حسان بن ثابت در وصف محمد، بخشی از منابع مسلمانان برای ادراک محمّد به حساب می‌آیند. موضوع این اشعار ستایش محمّد، وصف اوصاف او و گزارش <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="فهرست غزوه‌های محمد">جنگ‌های محمّد</a> است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel19849_349-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel19849-349"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>حجم قابل توجهی از ادبیات اسلامی به شرح فضایل محمّد اختصاص یافته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-24" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> زندگی‌نامه او در اشعار و ادبیات تمام مناطق مسلمان رسوخ کرده است؛ شعرهای عامیانهٔ بسیاری دربارهٔ محمّد و معجزه‌های او سروده شده است. موضوع شق‌القمر از موضوع‌های مورد علاقه در ادبیات هندی است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety_346-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety-346"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> معراج نیز به‌طور گسترده‌ای در ادبیات اسلامی و <a href="/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="نگارگری ایرانی">مینیاتورهای ایرانی</a> — که به «<a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_(%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C)" title="معراج‌نامه (نگارگری)">معراج‌نامه</a>» معروفند — به‌کار رفته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGlasséSmith2003346_232-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGlasséSmith2003346-232"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> روابط او با حیوانات و سخن گفتن با آنها از موضوعاتی است که در ادبیات‌های اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. داستان ضمانت آهو توسط او و سخن گفتن با زنبور از جمله این قصص هستند. در داستان‌ها و شعرهای اسلامی محمد نور اولیهٔ خلقت نامیده شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety_346-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety-346"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در ادبیات مسلمانان، محمّد نمادی منحصر به فرد از یک سیاستمدار، قهرمان انقلابی و یک استراتژیست نظامی درخشان است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-25" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از محمّد در آهنگ‌ها و اشعار مختلفی تمجید شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-26" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> جلوه محمّد در اشعار فارسی، تا پیش از مشروطه، عمدتاً در موضوع‌های بعثت، معراج و حوادث زندگانی و سخنان او خلاصه می‌شد. فردوسی، نظامی، مولوی و غیره وقایع زندگی محمّد را به شعر درآورده‌اند. پس از انقلاب مشروطه و همزمان با تغییراتی در نوع نگرش به شعر و ادبیات فارسی، شعر معاصر از ترسیم عوالم ماورایی به سمت جوهره‌های زمینی سوق داده شد. این عصر، محمّد را در چهار بعد مدحی، حادثه‌ای، روایتی و تصویری مورد توجه قرار داده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEبزرگ_بیگدلیصادقی1386بازتاب_شخصیت_پیامبر_در_شعر_معاصر_فارسی_350-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEبزرگ_بیگدلیصادقی1386بازتاب_شخصیت_پیامبر_در_شعر_معاصر_فارسی-350"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="در_فرهنگ_اسلامی"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D9.81.D8.B1.D9.87.D9.86.DA.AF_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.DB.8C"></span>در فرهنگ اسلامی</h3></div> <p>مسلمانان از قرن دوازدهم میلادی، روز «میلاد محمّد» را جشن می‌گیرند؛ این جشن‌ها بعدها توسط <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%81%DB%8C" class="mw-redirect" title="سلفی">محافظه‌کاران دینی</a>، محکوم به <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D8%B9%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="بدعت در اسلام">بدعت</a> شد. همچنین مدفن منسوب به او، زیارتگاه حاجیانی است که به مدینه وارد می‌شوند. <a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%AA" title="صلوات">صلوات بر محمّد</a>، از رسوم مسلمانان است که به عقیدهٔ آنان، سبب جلب <a href="/wiki/%D8%B4%D9%81%D8%A7%D8%B9%D8%AA" title="شفاعت">شفاعت</a> محمّد در <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B2" title="رستاخیز">رستاخیز</a> می‌شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-27" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel1984144–145_351-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel1984144–145-351"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="دیدگاه‌ها"><span id=".D8.AF.DB.8C.D8.AF.DA.AF.D8.A7.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>دیدگاه‌ها</h2></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Sahadah-Topkapi-Palace.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Sahadah-Topkapi-Palace.jpg/214px-Sahadah-Topkapi-Palace.jpg" decoding="async" width="214" height="141" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Sahadah-Topkapi-Palace.jpg/321px-Sahadah-Topkapi-Palace.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Sahadah-Topkapi-Palace.jpg/428px-Sahadah-Topkapi-Palace.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="395" /></a><figcaption>ورودی <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%B7%D9%88%D9%BE%D9%82%D8%A7%D9%BE%D9%88" title="کاخ طوپقاپو">کاخ توپ‌قاپی</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%84" title="استانبول">استانبول</a>. عبارت محمّد رسول‌الله، به عنوان راه ورود به اسلام</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="در_دین_اسلام"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D8.AF.DB.8C.D9.86_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85"></span>در دین اسلام</h3></div> <p>نبوت محمّد در منابع اسلامی، با واقعه <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%B1%D8%AD_%D8%B5%D8%AF%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="شرح صدر (صفحه وجود ندارد)">شرح صدر</a> آغاز شده است که بر اساس آن، دو فرشته یا انسان قلب محمّد را از سینه او خارج و پاک کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-28" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با گذشت زمان، حرمت و جایگاه محمّد در باورهای اسلامی به عنوان فردی مقدّس بالا رفته است و مقامات مسلمان برای حفظ یاد او، اقدامات متعددی داشته‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-17" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمّد از تقدس ویژه‌ای نزد مسلمانان برخوردار است؛<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel19845_352-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel19845-352"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اکسیم رودینسون در اینباره گزارش می‌کند که در قسطنطنیه، ۲ تار مو از محمّد یافت شده است که در چهل کیسه که هر کدام در دیگری قرار داده شده است، نگهداری می‌شود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-5" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شیعیان محمّد را علاوه بر مقام پیامبری، به جهت پدر بودن برای امامان خویش نیز، می‌ستایند. محمّد به همراه دخترش فاطمه، دو نوه‌اش حسن و حسین و داماداش علی، یکی از پنج تن آل عباست. تمام فرقه‌های صوفی نیز طریقت خود را به محمّد می‌رسانند. به عقیده مسلمانان، اولین چیزی که خداوند خلق کرده است، محمّد بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-29" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مسلمانان محمّد را اغلب خاموش، همواره با تبسم، خوشبو و پاکیزه و ساده‌زیست توصیف کرده‌اند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-20" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در منابع اسلامی توصیفاتی از چهره و ظاهر محمّد هم وجود دارد. <i>طبقات</i> ابن سعد به علی نسبت می‌دهد که «قد رسول‌الله نه بلند بود و نه کوتاه. انگشتانش کلفت و سرش بزرگ بود. چهره‌اش سرخ و زیبا، و چشمانش سیاه و مژگانش بلند بودند. گردنش مانند مجسمه نقره‌ای [درخشان] بود.»<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHazleton2020212_353-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHazleton2020212-353"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>با وجود گستردگی فرقه‌های اسلامی، هر فرقه دیدگاه خاص خود را نسبت به محمّد دارد. این تنش‌ها بین <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">شیعه</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی">سنّی</a>، نمود بیشتری دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-6" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به صورت تاریخی میان مسلمانان، در مورد انجام <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%87_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" class="mw-redirect" title="گناهان کبیره (اسلام)">گناه کبیره</a> یا <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D9%87_(%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)" class="mw-redirect" title="گناهان صغیره (اسلام)">صغیره</a> توسط محمّد، ماهیت آن در صورت پذیرش خطاپذیری، در دوران قبل یا بعد از تبلیغش اختلاف نظر وجود داشته است. به عنوان مثال <a href="/wiki/%D8%AD%D9%86%D8%A8%D9%84%DB%8C" title="حنبلی">حنبلیها</a> معتقد بوده‌اند که محمّد تنها <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%85%D8%AA" title="عصمت">عصمت</a> در انتقال وحی داشته ولی خود از گناه مصون نبوده است. متکلمان شیعه، همچون <a href="/wiki/%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%DA%A9%D9%85" title="هشام بن حکم">هشام بن حکم</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B5%D8%AF%D9%88%D9%82" title="شیخ صدوق">شیخ صدوق</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D9%81%DB%8C%D8%AF" title="شیخ مفید">شیخ مفید</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C_%D8%B9%D9%84%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AF%DB%8C" title="سید مرتضی علم‌الهدی">سید مرتضی</a>، نظرات مختلفی دربارهٔ جزئیات عصمت پیامبران داشته‌اند. غیر از شیعیان، معتزله نیز از طرفداران عصمت محمّد هستند. به‌طور کلی در اینکه آیا محمّد می‌توانسته به صورت آگاهانه مرتکب گناه صغیره بشود یا خیر، اختلاف وجود دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMadelung1993Iṣma_354-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMadelung1993Iṣma-354"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Surat_47_Muhammad_ayah_9-15_folio.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Surat_47_Muhammad_ayah_9-15_folio.jpg/220px-Surat_47_Muhammad_ayah_9-15_folio.jpg" decoding="async" width="220" height="116" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Surat_47_Muhammad_ayah_9-15_folio.jpg/330px-Surat_47_Muhammad_ayah_9-15_folio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/Surat_47_Muhammad_ayah_9-15_folio.jpg/440px-Surat_47_Muhammad_ayah_9-15_folio.jpg 2x" data-file-width="951" data-file-height="500" /></a><figcaption>نسخه خطی از آیات ۹ تا ۱۵ <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="محمد (سوره)">سوره محمّد</a>، متعلق به قرن ۹ میلادی</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="در_قرآن"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D9.82.D8.B1.D8.A2.D9.86"></span>در قرآن</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="محمد در قرآن">محمد در قرآن</a></div> <p>پایه‌های فهم مسلمانان از محمّد، در قرآن ریشه دارد. قرآن محمّد را در ردیف سایر پیامبران گزارش می‌کند اما او را به صفت «خاتم الانبیا»، ممتاز می‌کند. بنابر این عقیده، پس از او کسی به پیامبری مبعوث نخواهد شد. در قرآن محمّد به «اُمّی» نیز خطاب شده است که توسط عموم مسلمانان به بی‌سوادی محمّد تعبیر می‌شود. قرآن محمّد را الگویی پسندیده برای دیگران عنوان می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-30" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس آیه‌هایی از قرآن همچون آیهٔ ۸۰ سورهٔ نساء، اطاعت از محمّد، اطاعت از خداست.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel198416_299-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel198416-299"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در قرآن، چهره‌ای نه‌چندان غیرطبیعی از محمّد به تصویر کشیده شده است و معجزات محمّد به‌سختی از آموزه‌های صریح قرآن برداشت می‌شود. قرآن تنها به‌صراحت از دریافت وحی از جانب خدا به‌عنوان یک عمل معجزه‌آسا برای محمّد یاد می‌کند. به همین دلیل است که معجزهٔ اساسی محمّد، قرآن عنوان شده است. همچنین در قرآن سخنی که به‌صراحت از عصمت محمّد گزارش کرده‌باشد، وجود ندارد و بلکه چند آیه به استغفار او از خطاهایش اشاره دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-7" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قرآن تأکید می‌کند که محمد، مانند فرستادگان پیشین خدا، یک انسان فانی است.<sup id="cite_ref-355" class="reference"><a href="#cite_note-355"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آیات سوره <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%B3" title="عبس">عبس</a> او را به خاطر بی اعتنایی به یک مرد نابینا و پرداختن به یک فرد بی‌نیاز سرزنش می‌کند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-2" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinaiWatt2023-55"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قرآن از مخالفان محمد نقل می‌کند که از او می‌خواهند اعتبار نبوی خود را با موفقیتهای معجزه آسا نشان دهد، مانند همراهی با فرشته<sup id="cite_ref-356" class="reference"><a href="#cite_note-356"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در پاسخ، به محمد دستور داده شده است که از هرگونه تظاهر به «در اختیار داشتن گنجینه‌های خدا»، «علم غیب» یا فرشته بودن خودداری کند<sup id="cite_ref-357" class="reference"><a href="#cite_note-357"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و صرفاً به عنوان یک «انذارکننده» توصیف شده است.<sup id="cite_ref-358" class="reference"><a href="#cite_note-358"><span class="cite-bracket">[</span>یاد ۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-3" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinaiWatt2023-55"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آیات آغازین سورهٔ <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="فتح (سوره)">فتح</a><sup id="cite_ref-359" class="reference"><a href="#cite_note-359"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> خطاب به محمّد می‌گویند گناهان پیشین تو را بخشیدیم و گناهان آینده تو را نیز خواهیم بخشید.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMohammed201415_360-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMohammed201415-360"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نام محمّد چهار مرتبه در قرآن آمده است اما موضوع بیشتر آیات قرآن خود اوست. در قرآن محمّد به‌صورت فرستادهٔ خدا و مورد احترام یاد شده است و از پیروان محمّد خواسته شده است که بدون اجازه به خانهٔ او وارد نشوند و درگوش او در جمع سخن نگویند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-8" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mohammed_receiving_revelation_from_the_angel_Gabriel.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Mohammed_receiving_revelation_from_the_angel_Gabriel.jpg/220px-Mohammed_receiving_revelation_from_the_angel_Gabriel.jpg" decoding="async" width="220" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Mohammed_receiving_revelation_from_the_angel_Gabriel.jpg/330px-Mohammed_receiving_revelation_from_the_angel_Gabriel.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Mohammed_receiving_revelation_from_the_angel_Gabriel.jpg/440px-Mohammed_receiving_revelation_from_the_angel_Gabriel.jpg 2x" data-file-width="720" data-file-height="542" /></a><figcaption>یک مینیاتور از محمّد، در حال دریافت وحی (نقاشی روی پارچه، متعلق به قرن ۱۴ میلادی)</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="معجزه‌های_محمّد"><span id=".D9.85.D8.B9.D8.AC.D8.B2.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF"></span>معجزه‌های محمّد</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="معجزات محمد">معجزات محمد</a></div> <p>در قرآن — <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A1" title="اسراء">سورهٔ اسراء</a> — وقتی مخالفان محمّد از او طلب می‌کنند معجزه‌ای انجام دهد، به آنها می‌گوید که محمّد معجزه‌ای غیر از قرآن نخواهد آورد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESells2001176–177_361-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESells2001176–177-361"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این حال در منابع اسلامی قرون بعدی، معجزات بسیاری مثل <a href="/wiki/%D8%B4%D9%82%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%85%D8%B1" title="شق‌القمر">شق‌القمر</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%AC" title="معراج">معراج</a> و غیره به محمّد منسوب شده که در قرآن اشارهٔ صریحی به آنها نشده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEColby200822–26_230-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEColby200822–26-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="در_سایر_ادیان"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D8.B3.D8.A7.DB.8C.D8.B1_.D8.A7.D8.AF.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>در سایر ادیان</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="محمد در کتاب مقدس">محمد در کتاب مقدس</a></div> <p><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="بابیه">بابیان</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA" title="بهائیت">بهائیان</a> معتقدند که دین جدید آنها، دین محمّد را <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%AE_(%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1)" title="نسخ (تفسیر)">نسخ</a> کرده است. به عقیده آنان، محمّد آخرین پیامبر دوره سابق و یکی از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%87%D8%B1_%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1" title="مظهر ظهور">مظاهر ظهور</a> است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEسجادی1388بابیه_362-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEسجادی1388بابیه-362"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEصدری1383بهائیت_363-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEصدری1383بهائیت-363"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در باور <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1%D9%88_%D9%86%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="گورو نانک">گورو نانک</a> — بنیانگذار <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D8%B3%DB%8C%DA%A9" title="آیین سیک">آئین سیک</a> — محمّد نماینده خدای برتر هندوها، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%85%D9%86" title="برهمن">برهمن</a> است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTETeed1992424_364-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTETeed1992424-364"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%85%D9%88%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="مورمون‌ها">مورمون‌ها</a> نیز او را دریافت‌کننده نور خدا و حقایق اخلاقی و به عنوان یکی از رهبران بزرگ دینی در جهان می‌دانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEToronto2000A_Latter-day_Saint_Perspective_on_Muhammad_365-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEToronto2000A_Latter-day_Saint_Perspective_on_Muhammad-365"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به باور برخی از مسلمانان، در کتب <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="دین‌های ابراهیمی">ادیان ابراهیمی</a> پیشین، چون <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات">تورات</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84" title="انجیل">انجیل</a>، تولد محمّد پیش‌بینی شده است. به باور آنها <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="پاران">کوه پاران</a> که در <i><a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%B1_%D8%AA%D8%AB%D9%86%DB%8C%D9%87" title="سفر تثنیه">سفر تثنیه</a></i> به درخشش خداوند در آن به گفتهٔ موسی اشاره شده است، همان مکّه است و مقصود موسی، تولد محمّد بوده است. همچنین ایشان معتقدند در انجیل، عیسی تولد محمّد را پیش‌بینی کرده است و لفظ «پریقلیطوس» یا «<a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%B7" title="فارقلیط">فارقلیطا</a>» در انجیل به محمّد اشاره دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEدشتی_رحمت‌آبادی1368سیمای_محمد_در_تورات_و_انجیل_366-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEدشتی_رحمت‌آبادی1368سیمای_محمد_در_تورات_و_انجیل-366"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به نوشته <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="سید محمود طالقانی">محمود طالقانی</a>، روحانی شیعه، مسلمانان معتقد به ذکر نام و مشخصات محمّد در کتاب‌های پیش از خود هستند و قرآن نیز در آیه ۱۵۷ سوره <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%81_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="اعراف (سوره)">اعراف</a><sup id="cite_ref-367" class="reference"><a href="#cite_note-367"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به این موضوع اشاره کرده است. این در حالی است که یهودیان و مسیحیان چنین موضوعی را نمی‌پذیرند. همچنین وی سبب هجرت اقوامی از یهود، به سرزمین حجاز و سکونت در دهکدهٔ گمنام و بی‌نشان یثرب را همین پیش‌بینی‌ها و پیش‌گویی‌ها می‌داند. او آیهٔ ۸۹ سورهٔ بقره<sup id="cite_ref-368" class="reference"><a href="#cite_note-368"><span class="cite-bracket">[</span>قرآن ۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> را دربارهٔ امید و انتظار اولیه و سپس کفر اهل کتاب به محمّد و دین جدید وی دانسته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEفهیم_کرمانی1346مقدمه_369-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEفهیم_کرمانی1346مقدمه-369"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Gagarin_PropovedMagometGRM.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Gagarin_PropovedMagometGRM.jpg/214px-Gagarin_PropovedMagometGRM.jpg" decoding="async" width="214" height="317" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Gagarin_PropovedMagometGRM.jpg/322px-Gagarin_PropovedMagometGRM.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Gagarin_PropovedMagometGRM.jpg/429px-Gagarin_PropovedMagometGRM.jpg 2x" data-file-width="767" data-file-height="1134" /></a><figcaption>نقاشی «موعظه محمّد» اثر <a href="/w/index.php?title=%DA%AF%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%AF%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="گریگوری گاگارین (صفحه وجود ندارد)">گریگوری گاگارین</a> (۱۸۴۰–۱۸۵۰) نقاشی روسی</figcaption></figure> <p>در نوشته‌های <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C" title="مسیحی">مسیحی</a> <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C" title="قرون وسطی">سده‌های میانه</a> است که با شیوه جدلی محمّد را به عنوان خارج از دین یا حتی <a href="/wiki/%D8%B6%D8%AF%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="ضدمسیح">ضدمسیح</a> تصویر کرده است. به نوشته نصر، آثار محققان غربی مدرن که از سده ۱۸ به بعد تألیف شده است دسته دیگری از آثار است که رویکردی تاریخی‌تر به موضوع دارند، متأثر از مکاتب فلسفی و کلامی مدرن غرب هستند و پیامبری محمّد را رد می‌کنند. این نوشته‌ها بیشتر بر جنبه‌ها و عوامل انسانی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی توجه دارند نه امور دینی، اعتقادی و روحانی. تنها در اواخر سده بیستم نویسندگان غربی روش‌های علمی مدرن غربی را با یکدلی نسبت به موضوع مطالعه تلفیق کردند و به‌خصوص به واقعیت‌های دینی و روحانی درگیر در مطالعه زندگی محمّد توجه کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-6" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="در_فرهنگ_غرب"><span id=".D8.AF.D8.B1_.D9.81.D8.B1.D9.87.D9.86.DA.AF_.D8.BA.D8.B1.D8.A8"></span>در فرهنگ غرب</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="محمد در فرهنگ غرب">محمد در فرهنگ غرب</a></div> <p>در قرون وسطی، محمّد در تصور عمومی غربی‌ها، بت یا خدای مسلمانان پنداشته می‌شد. پس از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="اصلاحات پروتستانی">اصلاحات پروتستانی</a>، تصور غرب از محمّد تغییر کرد، و در نگاه عمومی آنان به محمّد، به شخص متقلب، مکار و خودخواهی تبدیل شد. نوشته‌های غربی از قرن ۱۸ میلادی به بعد، تحلیل‌های تاریخی‌تری از محمّد ارائه می‌کردند که عموماً ادعای پیامبری او را رد می‌کرد. این نوشته‌ها آغشته به فلسفه غربی و تأثیرپذیرفته از الهیاتی بود که نویسندگان این اثرها به آنها اعتقاد داشتند. بسیاری از این مطالعات بر پایه تحقیقات تاریخی بنا می‌شدند و توجه بیشتری به عوامل انسانی، تاریخی، اقتصادی و سیاسی در مقایسه با عوامل مذهبی، الهی یا روحانی داشتند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-7" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTENothEhlert1986Muḥammad:_The_Prophet's_image_in_Europe_and_the_West_370-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENothEhlert1986Muḥammad:_The_Prophet's_image_in_Europe_and_the_West-370"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در طول قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹ که محققان غربی به تحقیق در منابع کهن عربی مشغول شدند، فریبکار دانستن محمد در آثاری چون «دربارهٔ قهرمان» از <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B3_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%84" title="توماس کارلایل">توماس کارلایل</a>، تا حد زیادی کمرنگ شد. این تغییر دیدگاه با آغاز مطالعات مدرن در قرن ۱۹ در آثاری چون «محمد چه چیزی از یهودیت به عاریت گرفت؟» اثر <a href="/w/index.php?title=%D8%A2%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%85_%DA%AF%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="آبراهام گایگر (صفحه وجود ندارد)">آبراهام گایگر</a> و <i>تاریخ قرآن</i> اثر <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A6%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B1_%D9%86%D9%84%D8%AF%DA%A9%D9%87" title="تئودور نلدکه">تئودور نلدکه</a> رنگ دیگری گرفت. در این دوره، محمد بیش از اینکه بدعت‌گذار و فریبکار دیده شود، مصلحی صادق و مشتاق محسوب می‌شد و بدین طریق راه برای مطالعه علمی جدید محمد به عنوان یک قهرمان تاریخی و به قرآن به عنوان سند مهم تجارب دینی بشر هموار شد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-4" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESinaiWatt2023-55"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel19845_352-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel19845-352"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ویلیام مونتگمری وات و <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%D9%84" title="ریچارد بل">ریچارد بل</a> معتقد به صداقت کامل و حسن نیت محمد هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWattBell199518_371-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWattBell199518-371"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> البته صداقت کامل البته لزوماً درستی را ایجاب نمی‌کند؛ محمّد ممکن است آنچه در ضمیر ناخودآگاهش بوده است را با وحی الهی اشتباه گرفته باشد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWatt1961231_372-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWatt1961231-372"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به گفتهٔ <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D9%84%D8%B4" title="آلفورد ولش">آلفورد ولش</a> دلیل تأثیر زیاد محمّد و موفقیت او اعتقاد خدشه‌ناپذیر او به مأموریتش بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-22" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="نظریهٔ_افسانه_بودن_محمد"><span id=".D9.86.D8.B8.D8.B1.DB.8C.D9.87.D9.94_.D8.A7.D9.81.D8.B3.D8.A7.D9.86.D9.87_.D8.A8.D9.88.D8.AF.D9.86_.D9.85.D8.AD.D9.85.D8.AF"></span>نظریهٔ افسانه بودن محمد</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AA%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%B7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%87" title="مکتب اسلام‌شناسی تجدیدنظرطلبانه">مکتب اسلام‌شناسی تجدیدنظرطلبانه</a></div> <p>یکی از مکاتب اسلام‌شناسی غربی، موسوم به «<a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AA%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D9%86%D8%B8%D8%B1%D8%B7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%87" title="مکتب اسلام‌شناسی تجدیدنظرطلبانه">مکتب تجدیدنظرطلبانه</a>»، قرائت متفاوتی از ظهور اسلام دارد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGross2017311–315_373-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGross2017311–315-373"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%A7_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%86" title="پاتریشا کرون">پاتریشا کرون</a> سرشناس‌ترین اسلام‌شناسِ شکاک است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAnthony20203_374-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAnthony20203-374"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دیدگاه مورخان مذکور بر این واقعیت استوار است که هیچ اثری از محمد، مثل سکه و کتیبه، در یافته‌های معاصر او وجود ندارد. فولکر پوپ، به عنوان مثال، می‌گوید اولین سکه‌های «اسلامی» از سال ۶۴۱ و همزمان با مرگ <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3" title="هراکلیوس">هراکلیوس</a> هستند. تاریخ هجرت، همان تاریخ پیروزی هراکلیوس و دست نشاندگان عربش بر ساسانیان است؛ لذا «سال اعراب» در منابع سریانی (هجرت) در واقع زمانی بوده که این اعراب خودمختار شدند. رابرت کار، هجرت را از ریشهٔ «[فرزندان] <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1" title="هاجر">هاجر</a>» (اعراب) می‌داند که بعداً معنای «مهاجرت» به آن داده شده، ولی در اصل به همان معنی «سال اعراب» سریانی بوده است. لغت «مسلمان» هرگز در منابع مسیحیِ معاصر ظهور اسلام یافت نشده و اینان را «هاجریون» یا «بنی اسماعیل» نامیده‌اند. ریموند دکین معتقد است بنی عباس در واقع شاخه‌ای از امویان بودند که برای ساخت شجره‌نامهٔ خود، «محمد» و «علی» را جعل کردند، ولی این دو در اصل چیزی غیر از شخصیت‌های مسیحیِ <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D9%88%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="گنوسیسم">گنوسی</a> نبودند. این نظریات معمولاً در جریان اصلی اسلام‌شناسی لحاظ نمی‌شوند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGross2017311–315_373-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGross2017311–315-373"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="نقد_محمّد"><span id=".D9.86.D9.82.D8.AF_.D9.85.D8.AD.D9.85.D9.91.D8.AF"></span>نقد محمّد</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نقد محمد">نقد محمد</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35841839"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="نقد اسلام">نقد اسلام</a> و <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="نقد قرآن">نقد قرآن</a></div> <p>یکی از انتقادهایی که در جامعه‌ها و قشرهای گوناگون به محمد گرفته می‌شود، تعدد همسرهای او بوده است که آن را ناشی از «<a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%AA" title="شهوت">شهوت‌پرستی</a>» می‌دانند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEsposito199817–18_375-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEsposito199817–18-375"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین محمّد به‌صورت استثنائی از حکم کلی ممنوعیت ازدواج با بیش از چهار زن، معاف شده بود.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-18" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> او معمولاً توسط غیرمسلمانان، به‌ویژه در اروپا و آمریکای شمالی، مورد نقد قرار گرفته است. مقامات کلیسای لاتین قرون وسطی اغلب او را جادوگر و پیامبر دروغینِ تشنهٔ قدرت و لذت‌طلب می‌دانستند. صلیبیون محمّد را به‌عنوان یک بت‌پرست به تصویر می‌کشیدند. <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%87_%D8%A2%D9%84%DB%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="دانته آلیگیری">دانته آلیگری</a> — شاعر مشهور ایتالیایی — محمّد را مستحق جهنمی که مخصوص بدعت‌گذاران است می‌داند. این دیدگاهِ قرون‌وسطایی تا به امروز نیز ادامه داشته است. از او در برخی آثار جدلی، به‌عنوان <a href="/wiki/%D8%B6%D8%AF%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD" title="ضدمسیح">ضدمسیح</a> نیز یاد شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-31" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این تحلیل‌ها در دورهٔ معاصر، بعضاً تحت فشارهای ایدئولوژیک یا در اثر مسائلی چون تروریسم اسلامی و ترس از اسلام بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-9" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="علی دشتی">علی دشتی</a>، منتقد اسلام، محمّد را یک انسان عادی می‌داند که قرآن، ساخته اوست. به‌عقیدهٔ او، ضعف محمّد در برابر زنان، یک خصیصهٔ شخصی است و نباید در ارزیابی رهبری او لحاظ شود. او همچنین جنگ محمّد با یهودیان و مکّیان را برای رسیدن به اهدافش ضروری می‌دانست. دشتی در نهایت، محمّد را انسانی خارق‌العاده ترسیم می‌کند که نگران هم‌نوع‌هایش بوده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-19" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پال والکر، مورّخ غربی، معتقد است که در قرآن و احادیث به محمّد گناه و خطاهای مختلفی نسبت داده شده و مسلمانان اولیه نیز ظاهراً چنین برداشتی داشته‌اند؛ والکر معتقد است که دیدگاه خطاناپذیر بودن محمّد، ابتدا توسط شیعیان به محمّد نسبت داده شده است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWalker2002Impeccability_376-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWalker2002Impeccability-376"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D9%85%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="فاطمه مرنیسی">فاطمه مرنیسی</a>، جامعه‌شناس مراکشی، معتقد است که محمّد با تمام تلاش‌هایش نتوانست برابری زن و مرد را در جامعهٔ اسلامی به ارمغان آورد که البته آن را ناشی از فضای جنگ‌زدهٔ صدر اسلام می‌داند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-20" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اغلب مسلمانان مخالف نمایاندن تصویر چهرهٔ محمّد هستند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTESchimmel19844_377-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTESchimmel19844-377"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> چاپ <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%DB%8C%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B2_%D9%BE%D8%B3%D8%AA%D9%86" title="جنجال کاریکاتورهای محمد در یولاندز پستن">کاریکاتورهای محمّد</a> در روزنامهٔ <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B2-%D9%BE%D8%B3%D8%AA%D9%86" title="یولاندز-پستن">یولاندز-پستن</a> در سال <a href="/wiki/%DB%B2%DB%B0%DB%B0%DB%B5" title="۲۰۰۵">۲۰۰۵</a> م واکنش‌های تندی را در میان مسلمانان به دنبال داشت. تظاهرکنندگان در <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="هندوستان">هندوستان</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a> پرچم دانمارک و چندین <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7" title="کلیسا">کلیسای مسیحیان</a> را آتش زدند، در خیابان‌ها با <a href="/wiki/%D9%82%D9%85%D9%87" title="قمه">قمه</a> تعدادی از مسیحیان را مورد حمله قرار دادند، یک مسیحی را داخل تیوپ لاستیکی پر از نفت به آتش کشیدند و در پی به آتش کشیدن کنسولگری <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="ایتالیا">ایتالیا</a> در <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="بنغازی">بنغازی</a> <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="لیبی">لیبی</a>، ۹ نفر کشته شدند. در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="ایالات متحده آمریکا">آمریکا</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B1%D9%88%DA%98" title="نروژ">نروژ</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="آلمان">آلمان</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="فرانسه">فرانسه</a> و برخی دیگر از کشورهای <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپایی</a>، به نشان همبستگی با یولاندز-پُستن، کاریکاتورها را چاپ کردند.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDawkins200624–25_378-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDawkins200624–25-378"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به تصویر کشیدن محمّد در داستانی با عنوان <i><a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%B4%DB%8C%D8%B7%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آیات شیطانی">آیات شیطانی</a></i> در رمانی از <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C" title="سلمان رشدی">سلمان رشدی</a> نیز اعتراض‌هایی را به همراه داشته است.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-32" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> خمینی فتوای قتلش را داد و در اوت ۲۰۲۲ مسلمانی با <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A8%D8%A7_%DA%86%D8%A7%D9%82%D9%88_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C" title="حمله با چاقو به سلمان رشدی">چاقو به او حمله</a> و زخمی‌اش کرد.<sup id="cite_ref-FOOTNOTERoot_et_al2022_379-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTERoot_et_al2022-379"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="توضیحات"><span id=".D8.AA.D9.88.D8.B6.DB.8C.D8.AD.D8.A7.D8.AA"></span>توضیحات</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="قرآن_2"><span id=".D9.82.D8.B1.D8.A2.D9.86_2"></span>قرآن</h3></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r37199623">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text">متن آیاتی که نام محمد را شامل می‌شود: <ul><li><span lang="ar">و محمد، جز فرستاده‌ای که پیش از او [هم] پیامبرانی [آمده و] گذشتند، نیست. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، از عقیده خود برمی‌گردید؟ و هر کس از عقیده خود بازگردد، هرگز هیچ زیانی به خدا نمی‌رساند، و به زودی خداوند سپاسگزاران را پاداش می‌دهد.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۳–۱۴۴]</sup></li> <li><span lang="ar">و آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند و به آنچه بر محمد نازل آمده گرویده‌اند -[که] آن خود حق [و] از جانب پروردگارشان است- [خدا نیز] بدیهایشان را زدود و حال [و روز]شان را بهبود بخشید.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۴۷–۲]</sup></li> <li><span lang="ar">محمّد پدر هیچ‌یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است؛ و خدا همواره بر هر چیزی داناست.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۳۳–۴۰]</sup></li> <li><span lang="ar">محمد پیامبر خداست؛ و کسانی که با اویند، بر کافران، سختگیر [و] با همدیگر مهربانند.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۴۸–۲۹]</sup></li></ul> </span></li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">محمّد پدر هیچ‌یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است. و خدا همواره بر هر چیزی داناست.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۳۳–۴۰]</sup></span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">و هنگامی را که عیسی پسر مریم گفت: «ای فرزندان اسرائیل، من فرستاده خدا به سوی شما هستم. تورات را که پیش از من بوده تصدیق می‌کنم و به فرستاده‌ای که پس از من می‌آید و نام او «احمد» است بشارتگرم.» پس وقتی برای آنان دلایل روشن آورد، گفتند: «این سحری آشکار است.»</span><sup style="white-space:no-wrap">[۶۱–۶]</sup></span> </li> <li id="cite_note-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-171">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">و محمد، جز فرستاده‌ای که پیش از او [هم] پیامبرانی [آمده و] گذشتند، نیست. آیا اگر او بمیرد یا کشته شود، از عقیده خود برمی‌گردید؟ و هر کس از عقیده خود بازگردد، هرگز هیچ زیانی به خدا نمی‌رساند، و به زودی خداوند سپاسگزاران را پاداش می‌دهد.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۳–۱۴۴]</sup></span> </li> <li id="cite_note-183"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-183">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">مگر نه تو را یتیم یافت، پس پناه داد؟</span><sup style="white-space:no-wrap">[۹۳–۶]</sup></span> </li> <li id="cite_note-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-200">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">بخوان به نام پروردگارت که آفرید؛ که انسان را از خون بسته (علق) آفرید. بخوان که پروردگار بسیار بخشنده است، آن که با قلم آموزش داد. به انسان آموخت آنچه را که نمی‌دانست.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۹۶–۱–۵]</sup></span> </li> <li id="cite_note-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-209">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">و خاندان خویشاوندت را هشدار ده!</span><sup style="white-space:no-wrap">[۲۶–۲۱۴]</sup></span> </li> <li id="cite_note-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-213">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ، إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ</span><sup style="white-space:no-wrap">[۱۵–۹۴–۹۵]</sup></span> </li> <li id="cite_note-345"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-345">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">قطعاً برای شما در [اقتدا به] رسول خدا سرمشقی نیکوست: برای آن کس که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد می‌کند.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۳۳–۲۱]</sup></span> </li> <li id="cite_note-359"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-359">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">تا خداوند از گناه گذشته و آینده تو درگذرد و نعمت خود را بر تو تمام گرداند و تو را به راهی راست هدایت کند.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۴۸–۲]</sup></span> </li> <li id="cite_note-367"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-367">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">نام محمد را نزد خویش در تورات و انجیل نوشته می‌یابند</span><sup style="white-space:no-wrap">[۷–۱۵۷]</sup></span> </li> <li id="cite_note-368"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-368">↑</a></span> <span class="reference-text"><span lang="ar">و هنگامی که از جانب خداوند کتابی که مؤید آنچه نزد آنان است برایشان آمد، و از دیرباز [در انتظارش] بر کسانی که کافر شده بودند پیروزی می‌جستند؛ ولی همین که آنچه [که اوصافش] را می‌شناختند برایشان آمد، انکارش کردند. پس لعنت خدا بر کافران باد.</span><sup style="white-space:no-wrap">[۲–۸۹]</sup></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="یادداشت‌ها"><span id=".DB.8C.D8.A7.D8.AF.D8.AF.D8.A7.D8.B4.D8.AA.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>یادداشت‌ها</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r37199623"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">نام کامل به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="زبان عربی">عربی</a>: <i lang="ar" dir="rtl"><bdi>أَبُو الْقَاسِم مُحَمَّد بْن عَبْد الله بْن عَبْد المُطَّلِب بْن هَاشِم</bdi></i></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text">بخش دوم (لَا إِلٰهَ إِلَّا ٱللَّٰهُ) که از دهه هفتاد هجری در مدارک یافت شده، در آنها نوشته نشده است.</span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text">نبی: پیامبر؛ رسول: فرستاده؛ طاها: تطهیر کننده، پاک و راهنما؛ یاسین: مرد کمال؛ مصطفی: برگزیده؛ عبدالله: بندهٔ عالی خدا؛ حبیب‌الله: محبوب خدا؛ ذکرالله: یادآور خدا؛ امین: مورد اعتماد؛ سراج: روشنگر راه راست؛ منیر: روشنگر جهان؛ هدی: رهنمای حقیقت؛ غیاث: یاری‌کننده؛ بشیر: هشداردهنده؛ نذیر: یادآور؛ مذکر: تذکّردهنده؛ شهید: گواه؛ مبشر: حامل خبر خوش</span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text">در حدیثی که <i>صحیح</i> البخاری به محمد نسبت داده، او می‌گوید «موسی، داوود و من به هنگام چوپانی گله به پیامبری برگزیده شدیم.» این حدیث از این نظر هم جالب توجه است که با روایت اقراء (وحی در غار حرا) تناقض دارد. (<a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 64–66)</span> </li> <li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text">این آیه یادآوری سخنی از عیسی در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84_%D9%85%D8%AA%DB%8C" title="انجیل متی">انجیل متی</a> (۲۴:۳۶) است: «پیش از اینکه این نسل بگذرد… آسمان و زمین زائل خواهد شد… <i>امّا از روز و ساعت آن هیچ‌کس اطّلاع ندارد، حَتَّی ملائکهٔ آسمان و پسر [انسان]، جز پدر من و بس.</i>»(<a href="#CITEREFReynolds2018">Reynolds 2018</a>, p. 884)</span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a></span> <span class="reference-text">برو و دیده‌بان را قرار بده تا آنچه را که بیند اعلام نماید، و چون فوج سواران جفت جفت و فوج الاغان و فوج شتران را بیند آنگاه به دقّت تمام توجّه بنماید. ‎۲۱:۶–۷</span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a></span> <span class="reference-text">یا قرآن؟ معنی به قرائت آیه بستگی دارد. اگر عِلم خوانده شود، آیه چنین است: «[هدف از وحی قرآن] خبر دادن از آمدن قیامت است.» اگر عَلَم خوانده شود، این‌گونه تغییر می‌کند: «[عیسی] نشانهٔ قیامت است.» همچنین، آیات پیشین دربارهٔ عیسی هستند. امیرمعزی، آنتونی و شومیکر عیسی را قرائت نخستین این آیه می‌دانند. (<a href="#CITEREFShoemaker2021">Shoemaker 2021</a>, p. ۴۲)</span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a></span> <span class="reference-text">من و پدر یکی هستیم.</span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a></span> <span class="reference-text">منم در پدر و پدر در من است.</span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a></span> <span class="reference-text">این خطبه را به طرق مختلف منابع شیعه دوازده‌امامی و اسماعیلی هر دو نقل کرده‌اند. بنگرید به <i>تحفه الملوک</i> از <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%DA%A9%D8%B4%D9%81%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AF%DB%8C" title="سید جعفر کشفی دارابی بروجردی">سید جعفر کشفی دارابی بروجردی</a> و <i>مشارق انوار الیقین فی اسرار امیرالمؤمنین</i> از حافظ البرسی.</span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a></span> <span class="reference-text">این تاریخ مشکوک به نظر می‌رسد. فلسطین تا دو ماه قبل تحت اشغال ساسانیان بوده و بازگشت نظامیان روم شرقی به منطقه با این سرعت بعید می‌نماید. (<a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, p. ۱۰۸)</span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a></span> <span class="reference-text">اتهامات قرآن به یهودیان شبیه به مطالب یهودستیزانه عهد جدید و متکلمان مسیحی است؛ مثلاً ۷: ۴۱٫۵۲ در اعمال رسولان می‌گوید یهودیان پیامبران را می‌کشند.</span> </li> <li id="cite_note-174"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-174">↑</a></span> <span class="reference-text">متن ابن اسحاق به عربی: «... فوالله لکأن الناس لم یعلموا ان هذه الآیة نزلت…» (رک: <i>بدایة و النهایة</i>، ج ۵، ص ۲۴۲–۲۴۴)</span> </li> <li id="cite_note-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-175">↑</a></span> <span class="reference-text">وایل و نلدکه این داستان را از منظر اعتقاد به جاودانگی محمد بررسی کرده‌اند</span> </li> <li id="cite_note-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-176">↑</a></span> <span class="reference-text">آیات مد نظر این‌ها هستند:<br />‎۱۰:۴۶، ‎۱۳:۴۰، ‎۴۰:۷ و ‎۴۳:۴۱–۴۲</span> </li> <li id="cite_note-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-177">↑</a></span> <span class="reference-text">متن عربی منسوب به ابن‌عباس: «... إن رسول‌الله یأسن کما یأسن البشر وإن رسول‌الله قد مات فادفنوا صاحبکم…» (ترجمه: جسد رسول خدا، همچون جسد باقی بشرها می‌گندد؛ و قطعاً رسول خدا مرده است؛ پس بیایید رفیقتان را دفن کنید…) (رک: <i>کنزالعمال</i>؛ حدیث ۱۰۹۰)</span> </li> <li id="cite_note-333"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-333">↑</a></span> <span class="reference-text">سلیمان بشیر در منابع اسلامی اولیه حتی نسخه‌ای از شهادتین را یافته که از عیسی یاد می‌کند. (<a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. ۲۰۶–۲۱۲)</span> </li> <li id="cite_note-355"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-355">↑</a></span> <span class="reference-text">قرآن آیات 40:55، 47:19 و 48:2</span> </li> <li id="cite_note-356"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-356">↑</a></span> <span class="reference-text">آیات 11:12، 43:53 را ببینید.</span> </li> <li id="cite_note-357"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-357">↑</a></span> <span class="reference-text">آیه 50 سوره <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B9%D8%A7%D9%85_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="انعام (سوره)">انعام</a> را ببینید.</span> </li> <li id="cite_note-358"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-358">↑</a></span> <span class="reference-text">آیه دوم سوره <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%AF_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="هود (سوره)">هود</a> را ببنید</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پانویس"><span id=".D9.BE.D8.A7.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3"></span>پانویس</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r37199623"><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011183-1" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183_1-0">۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183_1-1">۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, p. 183.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFletcher-Louis20112879–2880-3" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFletcher-Louis20112879–2880_3-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFletcher-Louis2011">Fletcher-Louis 2011</a>, pp. 2879–2880.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2018180-4" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018180_4-0">۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018180_4-1">۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2018">Shoemaker 2018</a>, pp. 180.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201865-5" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201865_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2018">Shoemaker 2018</a>, pp. 65.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201864–65-6" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201864–65_6-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2018">Shoemaker 2018</a>, pp. 64–65.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019945-7" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019945_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 945.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201891-8" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201891_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2018">Shoemaker 2018</a>, pp. 91.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2018100–105-9" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018100–105_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2018">Shoemaker 2018</a>, pp. 100–105.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2018105–110-10" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2018105–110_10-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2018">Shoemaker 2018</a>, pp. 105–110.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201892–94-11" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201892–94_11-0">۱۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201892–94_11-1">۱۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2018">Shoemaker 2018</a>, pp. 92–94.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobin201954-12" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201954_12-0">۱۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201954_12-1">۱۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Robin 2019</a>, pp. 54.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobin201968–69-13" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201968–69_13-0">۱۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201968–69_13-1">۱۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Robin 2019</a>, pp. 68–69.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobin201953–54-14" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201953–54_14-0">۱۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201953–54_14-1">۱۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Robin 2019</a>, pp. 53–54.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobin201969–70-15" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201969–70_15-0">۱۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201969–70_15-1">۱۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Robin 2019</a>, pp. 69–70.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019946–947-16" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019946–947_16-0">۱۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019946–947_16-1">۱۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 946–947.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201767–69-17" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-0">۱۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-1">۱۶٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-2">۱۶٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201767–69_17-3">۱۶٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 67–69.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948,_footnote-18" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948,_footnote_18-0">۱۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948,_footnote_18-1">۱۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 948, footnote.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinTayran2012547-19" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinTayran2012547_19-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinTayran2012">Robin & Tayran 2012</a>, pp. 547.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobin2019135–136-20" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin2019135–136_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Robin 2019</a>, pp. 135–136.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobin201969–72-21" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobin201969–72_21-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Robin 2019</a>, pp. 69–72.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202081–92-22" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202081–92_22-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#OxfordQuran">Abd al-Ḥalīm 2020</a>, pp. 81–92.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2019210-23" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2019210_23-0">۲۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2019210_23-1">۲۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Shoemaker 2019</a>, pp. 210.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony20202-24" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony20202_24-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 2.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad-25" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-0">۲۴٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-1">۲۴٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-2">۲۴٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-3">۲۴٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-4">۲۴٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-5">۲۴٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-6">۲۴٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-7">۲۴٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-8">۲۴٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-9">۲۴٫۰۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-10">۲۴٫۱۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-11">۲۴٫۱۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-12">۲۴٫۱۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-13">۲۴٫۱۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-14">۲۴٫۱۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-15">۲۴٫۱۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-16">۲۴٫۱۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-17">۲۴٫۱۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-18">۲۴٫۱۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-19">۲۴٫۱۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-20">۲۴٫۲۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-21">۲۴٫۲۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBuhlWelch1993Muḥammad_25-22">۲۴٫۲۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBuhlWelch1993">Buhl & Welch 1993</a>, Muḥammad.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWelchMoussalliNewby2009-26" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWelchMoussalliNewby2009_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWelchMoussalliNewby2009">Welch, Moussalli & Newby 2009</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017passim-27" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017passim_27-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, passim.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMunt202099-28" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMunt202099_28-0">۲۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMunt202099_28-1">۲۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#OxfordQuran">Munt 2020</a>, p. 99.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDye2019865-29" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDye2019865_29-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Dye 2019</a>, pp. 865.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019922-30" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019922_30-0">۲۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019922_30-1">۲۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 922.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201746–47-31" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201746–47_31-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 46–47.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD-32" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-0">۳۱٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-1">۳۱٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-2">۳۱٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-3">۳۱٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-4">۳۱٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-5">۳۱٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-6">۳۱٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-7">۳۱٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-8">۳۱٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-9">۳۱٫۰۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-10">۳۱٫۱۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-11">۳۱٫۱۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-12">۳۱٫۱۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-13">۳۱٫۱۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-14">۳۱٫۱۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-15">۳۱٫۱۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-16">۳۱٫۱۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-17">۳۱٫۱۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-18">۳۱٫۱۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-19">۳۱٫۱۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFaizer2003MUHAMMAD_32-20">۳۱٫۲۰</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFaizer2003">Faizer 2003</a>, MUHAMMAD.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201748–49-33" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201748–49_33-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 48–49.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201749–50-34" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201749–50_34-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 49–50.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMunt2020101-35" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMunt2020101_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#OxfordQuran">Munt 2020</a>, p. 101.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201750-36" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-0">۳۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-1">۳۵٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-2">۳۵٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201750_36-3">۳۵٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 50.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019940-37" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019940_37-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 940.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017124–130-38" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017124–130_38-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 124–130.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEZeitlin20071–2-39" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEZeitlin20071–2_39-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFZeitlin2007">Zeitlin 2007</a>, pp. 1–2.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202025-40" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202025_40-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 25.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMunt202098-41" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMunt202098_41-0">۴۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMunt202098_41-1">۴۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#OxfordQuran">Munt 2020</a>, p. 98.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPeters1991291–293-42" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeters1991291–293_42-0">۴۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeters1991291–293_42-1">۴۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPeters1991">Peters 1991</a>, pp. 291–293.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMunt202098–99-43" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMunt202098–99_43-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#OxfordQuran">Munt 2020</a>, pp. 98–99.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201748-44" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201748_44-0">۴۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201748_44-1">۴۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 48.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMunt2020100-45" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMunt2020100_45-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#OxfordQuran">Munt 2020</a>, p. 100.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201051-46" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201051_46-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, pp. 51.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECampo2009Muhammad-47" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-0">۴۶٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-1">۴۶٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-2">۴۶٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-3">۴۶٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-4">۴۶٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-5">۴۶٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-6">۴۶٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-7">۴۶٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-8">۴۶٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-9">۴۶٫۰۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-10">۴۶٫۱۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-11">۴۶٫۱۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-12">۴۶٫۱۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-13">۴۶٫۱۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-14">۴۶٫۱۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-15">۴۶٫۱۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-16">۴۶٫۱۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-17">۴۶٫۱۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-18">۴۶٫۱۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-19">۴۶٫۱۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-20">۴۶٫۲۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-21">۴۶٫۲۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-22">۴۶٫۲۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-23">۴۶٫۲۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-24">۴۶٫۲۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-25">۴۶٫۲۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-26">۴۶٫۲۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-27">۴۶٫۲۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-28">۴۶٫۲۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-29">۴۶٫۲۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-30">۴۶٫۳۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-31">۴۶٫۳۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTECampo2009Muhammad_47-32">۴۶٫۳۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCampo2009">Campo 2009</a>, Muhammad.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201187-48" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201187_48-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 87.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201114-49" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201114_49-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 14.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011104–103-50" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104–103_50-0">۴۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104–103_50-1">۴۹٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104–103_50-2">۴۹٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 104–103.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony2020129-51" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020129_51-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 129.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019955-52" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019955_52-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 955.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2019207-53" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2019207_53-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Shoemaker 2019</a>, pp. 207.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201051–52-54" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201051–52_54-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, pp. 51–52.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinaiWatt2023-55" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-0">۵۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-1">۵۴٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-2">۵۴٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-3">۵۴٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinaiWatt2023_55-4">۵۴٫۴</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinaiWatt2023">Sinai & Watt 2023</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENasr2005Muhammad-56" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-0">۵۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-1">۵۵٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-2">۵۵٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-3">۵۵٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-4">۵۵٫۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-5">۵۵٫۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-6">۵۵٫۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2005Muhammad_56-7">۵۵٫۷</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNasr2005">Nasr 2005</a>, Muhammad.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201182–83-57" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201182–83_57-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 82–83.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011163-58" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011163_58-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 163.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011268-59" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011268_59-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 268.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201141,_passim.-60" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201141,_passim._60-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 41, passim..</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201164–67,_passim-61" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201164–67,_passim_61-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 64–67, passim.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGross2017316-62" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGross2017316_62-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#RoutIslam2018">Gross 2017</a>, pp. 316.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201052–53-63" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201052–53_63-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, pp. 52–53.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201119-64" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201119_64-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 19.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202074-65" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202074_65-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 74.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGilliot200641–44-66" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGilliot200641–44_66-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CambQuran2007">Gilliot 2006</a>, pp. 41–44.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202026–36-68" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202026–36_68-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 26–36.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDéclais2006Names_of_the_Prophet-70" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDéclais2006Names_of_the_Prophet_70-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDéclais2006">Déclais 2006</a>, Names of the Prophet.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202098-71" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAbd_al-Ḥalīm202098_71-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#OxfordQuran">Abd al-Ḥalīm 2020</a>, pp. 98.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011184-72" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011184_72-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, p. 184.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011155-73" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011155_73-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 155.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERubin2006Muhammad-75" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERubin2006Muhammad_75-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRubin2006">Rubin 2006</a>, Muhammad.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEErnst200480-77" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEErnst200480_77-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFErnst2004">Ernst 2004</a>, pp. 80.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers201152-78" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201152_78-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, p. 52.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers201152–53-79" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201152–53_79-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, p. 52–53.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201856-80" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201856_80-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#RoutIslam2018">Shoemaker 2018</a>, p. 56.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEVarisco1995147-82" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVarisco1995147_82-0">۷۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVarisco1995147_82-1">۷۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFVarisco1995">Varisco 1995</a>, p. 147.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام-83"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-0">۷۷٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-1">۷۷٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-2">۷۷٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-3">۷۷٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-4">۷۷٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-5">۷۷٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-6">۷۷٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-7">۷۷٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-8">۷۷٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-9">۷۷٫۰۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-10">۷۷٫۱۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-11">۷۷٫۱۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-12">۷۷٫۱۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-13">۷۷٫۱۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-14">۷۷٫۱۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-15">۷۷٫۱۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-16">۷۷٫۱۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-17">۷۷٫۱۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-18">۷۷٫۱۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-19">۷۷٫۱۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEپاکتچی1388اسلام_83-20">۷۷٫۲۰</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFپاکتچی1388">پاکتچی ۱۳۸۸</a>، اسلام.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426141-84"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426141_84-0">۷۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426141_84-1">۷۸٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، ص. ۱۴۱.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReynolds_et_al2016434-85" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds_et_al2016434_85-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReynolds_et_al2016">Reynolds et al 2016</a>, p. 434.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201040-86" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201040_86-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, p. 40.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011183–184-87" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183–184_87-0">۸۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011183–184_87-1">۸۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, pp. 183–184.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReynolds2018929-88" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018929_88-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReynolds2018">Reynolds 2018</a>, p. 929.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReynolds2018913-89" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018913_89-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReynolds2018">Reynolds 2018</a>, p. 913.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202060–62-90" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202060–62_90-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 60–62.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202064–66-92" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202064–66_92-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 64–66.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011184–185-93" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011184–185_93-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, pp. 184–185.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGilliot200641-94" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGilliot200641_94-0">۸۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGilliot200641_94-1">۸۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CambQuran2007">Gilliot 2006</a>, p. 41.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony2020206-95" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020206_95-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, p. 206.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony2020204,_216,_passim.-96" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020204,_216,_passim._96-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 204, 216, passim..</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony2020229-97" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020229_97-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, p. 229.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011186-98" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011186_98-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, p. 186.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEsposito2009-99" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-0">۹۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-1">۹۲٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-2">۹۲٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-3">۹۲٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito2009_99-4">۹۲٫۴</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEsposito2009">Esposito 2009</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011103–104-100" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011103–104_100-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 103–104.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019943-101" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019943_101-0">۹۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019943_101-1">۹۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, p. 943.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011187-102" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-0">۹۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-1">۹۵٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-2">۹۵٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011187_102-3">۹۵٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, p. 187.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017162–164-103" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017162–164_103-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 162–164.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011160-104" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011160_104-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, p. 160.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011178-106" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011178_106-0">۹۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011178_106-1">۹۸٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, p. 178.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017164-107" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017164_107-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 164.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011161-108" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011161_108-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, p. 161.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017165-109" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017165_109-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 165.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReynolds2018888-110" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018888_110-0">۱۰۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018888_110-1">۱۰۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReynolds2018">Reynolds 2018</a>, p. 888.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReynolds2018437-111" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018437_111-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReynolds2018">Reynolds 2018</a>, p. 437.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReynolds2018438-112" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018438_112-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReynolds2018">Reynolds 2018</a>, p. 438.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReynolds2018888–889-113" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReynolds2018888–889_113-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReynolds2018">Reynolds 2018</a>, p. 888–889.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201751-114" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201751_114-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 51.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201750,_164-115" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201750,_164_115-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 50, 164.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017179-116" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017179_116-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 179.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESaleh2016passim.-117" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESaleh2016passim._117-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSaleh2016">Saleh 2016</a>, passim..</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017179–180-118" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017179–180_118-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 179–180.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESaleh2016107–108_,113–114-119" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESaleh2016107–108_,113–114_119-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSaleh2016">Saleh 2016</a>, pp. 107–108 ,113–114.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017180-120" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017180_120-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 180.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017188–189-121" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017188–189_121-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 188–189.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017181–189-122" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017181–189_122-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 181–189.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201052-123" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201052_123-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, p. 52.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELecker2008277-124" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELecker2008277_124-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLecker2008">Lecker 2008</a>, p. 277.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGross201856-125" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGross201856_125-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#RoutIslam2018">Gross 2018</a>, p. 56.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201043-126" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201043_126-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, p. 43.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017196–197-127" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017196–197_127-0">۱۱۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017196–197_127-1">۱۱۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 196–197.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011188–189-128" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011188–189_128-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, pp. 188–189.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011207-129" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011207_129-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, p. 207.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201741-130" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201741_130-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 41.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers201128-131" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201128_131-0">۱۲۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201128_131-1">۱۲۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, pp. 28.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers201128–29-132" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201128–29_132-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, pp. 28–29.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers201131-133" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201131_133-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, p. 31.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers201168–71-134" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201168–71_134-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, pp. 68–71.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011172-135" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011172_135-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 172.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011172–175-136" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011172–175_136-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 172–175.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948-137" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948_137-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 948.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker202139–40-138" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202139–40_138-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2021">Shoemaker 2021</a>, pp. 39–40.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker202137–38-139" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202137–38_139-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2021">Shoemaker 2021</a>, pp. 37–38.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201127–33-140" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201127–33_140-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 27–33.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2021139-142" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2021139_142-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2021">Shoemaker 2021</a>, pp. 139.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker202141-143" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202141_143-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2021">Shoemaker 2021</a>, pp. 41.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019952-144" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019952_144-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, p. 952.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948–951-145" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948–951_145-0">۱۳۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019948–951_145-1">۱۳۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 948–951.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker202141–42-147" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker202141–42_147-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2021">Shoemaker 2021</a>, pp. 41–42.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019951-151" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019951_151-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 951.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201163-152" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201163_152-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 63.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201745-153" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201745_153-0">۱۴۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201745_153-1">۱۴۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 45.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201118–19-154" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201118–19_154-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 18–19.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201134–35-155" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201134–35_155-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 34–35.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker201139–40-156" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker201139–40_156-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 39–40.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011106–111-158" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011106–111_158-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 106–111.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011114–116-159" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011114–116_159-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 114–116.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011200–201-160" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011200–201_160-0">۱۴۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011200–201_160-1">۱۴۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 200–201.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHoyland1997130-161" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoyland1997130_161-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHoyland1997">Hoyland 1997</a>, p. 130.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017197-162" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017197_162-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 197.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERubin2006passim-163" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERubin2006passim_163-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRubin2006">Rubin 2006</a>, passim.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBar-Asher2019314-165" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBar-Asher2019314_165-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Bar-Asher 2019</a>, p. 314.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017197–202-166" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017197–202_166-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 197–202.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai2017205–207-167" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai2017205–207_167-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, pp. 205–207.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERubin200629-168" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERubin200629_168-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRubin2006">Rubin 2006</a>, p. 29.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011102–105-169" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011102–105_169-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 102–105.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011195–199,_passim.-170" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011195–199,_passim._170-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 195–199, passim..</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011179–187-172" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-0">۱۵۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-1">۱۵۶٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-2">۱۵۶٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011179–187_172-3">۱۵۶٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 179–187.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESinai201752-173" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201752_173-0">۱۵۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESinai201752_173-1">۱۵۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSinai2017">Sinai 2017</a>, p. 52.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426142-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426142_178-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، ص. ۱۴۲.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1986Ḥalima_bint_Abi_Ḏẖu'ayb-179" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1986Ḥalima_bint_Abi_Ḏẖu'ayb_179-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1986">Watt 1986</a>, Ḥalima bint Abi Ḏẖu'ayb.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERodinson200243-180" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERodinson200243_180-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRodinson2002">Rodinson 2002</a>, p. 43.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1986Amina-181" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1986Amina_181-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1986">Watt 1986</a>, Amina.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERodinson200246-182" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERodinson200246_182-0">۱۶۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERodinson200246_182-1">۱۶۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRodinson2002">Rodinson 2002</a>, p. 46.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrockopp201028-184" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrockopp201028_184-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrockopp2010">Brockopp 2010</a>, p. 28.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEساواری134914-185"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEساواری134914_185-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFساواری1349">ساواری ۱۳۴۹</a>، ص. ۱۴.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAbel1986Baḥirā-186" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAbel1986Baḥirā_186-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAbel1986">Abel 1986</a>, Baḥirā.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD-187" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-0">۱۶۶٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-1">۱۶۶٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-2">۱۶۶٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-3">۱۶۶٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-4">۱۶۶٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-5">۱۶۶٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-6">۱۶۶٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-7">۱۶۶٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-8">۱۶۶٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBeverley2006MUHAMMAD_187-9">۱۶۶٫۰۹</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBeverley2006">Beverley 2006</a>, MUHAMMAD.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFück1993Fidjar-188" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFück1993Fidjar_188-0">۱۶۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFück1993Fidjar_188-1">۱۶۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFück1993">Fück 1993</a>, Fidjar.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426225-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426225_189-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، ص. ۲۲۵.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPellat1986Ḥilf_al-Fuḍūl-190" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPellat1986Ḥilf_al-Fuḍūl_190-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPellat1986">Pellat 1986</a>, Ḥilf al-Fuḍūl.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEO'Connor20099-191" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEO'Connor20099_191-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFO'Connor2009">O'Connor 2009</a>, p. 9.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEساواری134916–17-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEساواری134916–17_192-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFساواری1349">ساواری ۱۳۴۹</a>، صص. ۱۶–۱۷.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426261–262-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426261–262_193-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۲۶۱–۲۶۲.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202068–69-194" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202068–69_194-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 68–69.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426189-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426189_195-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۱۸۹.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202069-196" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202069_196-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, p. 69.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202065–70-197" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202065–70_197-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 65–70.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony202070-198" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony202070_198-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 70.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBogle19986-199" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBogle19986_199-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBogle1998">Bogle 1998</a>, pp. 6.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELings198343–44-201" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELings198343–44_201-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLings1983">Lings 1983</a>, pp. 43–44.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrockopp201032-202" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrockopp201032_202-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrockopp2010">Brockopp 2010</a>, pp. 32.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEجعفریان1382-203"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-0">۱۸۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-1">۱۸۱٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-2">۱۸۱٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-3">۱۸۱٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-4">۱۸۱٫۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-5">۱۸۱٫۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفریان1382_203-6">۱۸۱٫۶</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFجعفریان1382">جعفریان ۱۳۸۲</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENewby2002Muhammad_b._'Abdullaˆh-204" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENewby2002Muhammad_b._'Abdullaˆh_204-0">۱۸۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTENewby2002Muhammad_b._'Abdullaˆh_204-1">۱۸۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNewby2002">Newby 2002</a>, Muhammad b. 'Abdullaˆh.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426290-205"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426290_205-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۲۹۰.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEشهیدی137941-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137941_206-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهیدی1379">شهیدی ۱۳۷۹</a>، صص. ۴۱.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGuillaume1955117-207" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGuillaume1955117_207-0">۱۸۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGuillaume1955117_207-1">۱۸۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGuillaume1955">Guillaume 1955</a>, pp. 117.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEشهیدی137941–42-208"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137941–42_208-0">۱۸۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137941–42_208-1">۱۸۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهیدی1379">شهیدی ۱۳۷۹</a>، صص. ۴۱–۴۲.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200298–101-210" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200298–101_210-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAl-Mubarakpuri2002">Al-Mubarakpuri 2002</a>, pp. 98–101.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGlasséSmith200339-211" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGlasséSmith200339_211-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGlasséSmith2003">Glassé & Smith 2003</a>, pp. 39.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200253,_98–101-212" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAl-Mubarakpuri200253,_98–101_212-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAl-Mubarakpuri2002">Al-Mubarakpuri 2002</a>, pp. 53, 98–101.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrown200956-214" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrown200956_214-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrown2009">Brown 2009</a>, pp. 56.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEشهیدی137949-215"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137949_215-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهیدی1379">شهیدی ۱۳۷۹</a>، صص. ۴۹.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736-216" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736_216-0">۱۹۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736_216-1">۱۹۲٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197736_216-2">۱۹۲٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHoltLambtonLewis1977">Holt, Lambton & Lewis 1977</a>, pp. 36.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPeters1994169-217" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeters1994169_217-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPeters1994">Peters 1994</a>, pp. 169.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEشهیدی137945-218"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137945_218-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهیدی1379">شهیدی ۱۳۷۹</a>، صص. ۴۵.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERubinQuraysh-219" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERubinQuraysh_219-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRubin">Rubin</a>, Quraysh.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrockoppSlaves_and_Slavery-220" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrockoppSlaves_and_Slavery_220-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrockopp">Brockopp</a>, Slaves and Slavery.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEArafat1986Bilāl_b._Rabāḥ-221" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEArafat1986Bilāl_b._Rabāḥ_221-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFArafat1986">Arafat 1986</a>, Bilāl b. Rabāḥ.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt195376-222" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt195376_222-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1953">Watt 1953</a>, pp. 76.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPeters1994172-223" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeters1994172_223-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPeters1994">Peters 1994</a>, pp. 172.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAhmedSatanic_Verses-224" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAhmedSatanic_Verses_224-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAhmed">Ahmed</a>, Satanic Verses.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMomen19874-225" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMomen19874_225-0">۲۰۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMomen19874_225-1">۲۰۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMomen1987">Momen 1987</a>, pp. 4.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPeters200396-226" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeters200396_226-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPeters2003">Peters 2003</a>, pp. 96.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEشهیدی137953-227"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137953_227-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهیدی1379">شهیدی ۱۳۷۹</a>، صص. ۵۳.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETaher1997193-228" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETaher1997193_228-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFTaher1997">Taher 1997</a>, pp. 193.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142691-229"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142691_229-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۹۱.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEColby200822–26-230" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColby200822–26_230-0">۲۰۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEColby200822–26_230-1">۲۰۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFColby2008">Colby 2008</a>, pp. 22–26.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonzel1994269-231" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonzel1994269_231-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonzel1994">Donzel 1994</a>, pp. 269.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGlasséSmith2003346-232" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGlasséSmith2003346_232-0">۲۰۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGlasséSmith2003346_232-1">۲۰۸٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGlasséSmith2003">Glassé & Smith 2003</a>, pp. 346.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426104-233"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426104_233-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۱۰۴.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197739-234" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197739_234-0">۲۱۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197739_234-1">۲۱۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHoltLambtonLewis1977">Holt, Lambton & Lewis 1977</a>, pp. 39.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426127–129-235"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426127–129_235-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۱۲۷–۱۲۹.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt196183-236" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt196183_236-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1961">Watt 1961</a>, pp. 83.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPeterson200786–89-237" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeterson200786–89_237-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPeterson2007">Peterson 2007</a>, pp. 86–89.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMomen19875-238" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMomen19875_238-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMomen1987">Momen 1987</a>, pp. 5.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHitti197333-239" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHitti197333_239-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHitti1973">Hitti 1973</a>, pp. 33.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEsposito199817-240" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito199817_240-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEsposito1998">Esposito 1998</a>, pp. 17.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEsposito200280-241" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito200280_241-0">۲۱۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito200280_241-1">۲۱۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEsposito2002">Esposito 2002</a>, pp. 80.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENeusnerSonnBrockopp2000219-242" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENeusnerSonnBrockopp2000219_242-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNeusnerSonnBrockopp2000">Neusner, Sonn & Brockopp 2000</a>, pp. 219.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142677-243"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142677_243-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۷۷.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142693-244"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی142693_244-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۹۳.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426269-245"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426269_245-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۲۶۹.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDouglas_Crow2005154-246" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDouglas_Crow2005154_246-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDouglas_Crow2005">Douglas Crow 2005</a>, pp. 154.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERahman197921-247" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERahman197921_247-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRahman1979">Rahman 1979</a>, pp. 21.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELewis199344-248" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis199344_248-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewis1993">Lewis 1993</a>, pp. 44.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1961105-249" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1961105_249-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1961">Watt 1961</a>, pp. 105.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1961105,_107-250" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1961105,_107_250-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1961">Watt 1961</a>, pp. 105, 107.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELewis199341-251" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis199341_251-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewis1993">Lewis 1993</a>, pp. 41.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPalmer-Fernández2004208-252" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPalmer-Fernández2004208_252-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPalmer-Fernández2004">Palmer-Fernández 2004</a>, pp. 208.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKelsay199321-253" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKelsay199321_253-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKelsay1993">Kelsay 1993</a>, pp. 21.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELewis199342-254" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis199342_254-0">۲۳۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis199342_254-1">۲۳۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewis1993">Lewis 1993</a>, pp. 42.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENeusner2003153-255" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENeusner2003153_255-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNeusner2003">Neusner 2003</a>, pp. 153.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBritannica2010Pact_of_Al-Ḥudaybiyah-256" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBritannica2010Pact_of_Al-Ḥudaybiyah_256-0">۲۳۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBritannica2010Pact_of_Al-Ḥudaybiyah_256-1">۲۳۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBritannica2010">Britannica 2010</a>, Pact of Al-Ḥudaybiyah.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELings1983249-257" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELings1983249_257-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLings1983">Lings 1983</a>, pp. 249.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1986al-Ḥudaybiya-258" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1986al-Ḥudaybiya_258-0">۲۳۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1986al-Ḥudaybiya_258-1">۲۳۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1986">Watt 1986</a>, al-Ḥudaybiya.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBogle199819-259" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBogle199819_259-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBogle1998">Bogle 1998</a>, pp. 19.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEشهیدی137991-260"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی137991_260-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهیدی1379">شهیدی ۱۳۷۹</a>، صص. ۹۱.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony2020120-261" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020120_261-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 120.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKister1986Ḵẖuzā'a-262" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKister1986Ḵẖuzā'a_262-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKister1986">Kister 1986</a>, Ḵẖuzā'a.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKhan1998274-263" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKhan1998274_263-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKhan1998">Khan 1998</a>, pp. 274.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELings1983291-264" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELings1983291_264-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLings1983">Lings 1983</a>, pp. 291.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKhan1998274–275-265" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKhan1998274–275_265-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKhan1998">Khan 1998</a>, pp. 274–275.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELings1983292-266" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELings1983292_266-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLings1983">Lings 1983</a>, pp. 292.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt195666-267" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt195666_267-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1956">Watt 1956</a>, pp. 66.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERodinson2002261-268" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERodinson2002261_268-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRodinson2002">Rodinson 2002</a>, pp. 261.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPeters2003240-269" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeters2003240_269-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPeters2003">Peters 2003</a>, pp. 240.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1961207–208-270" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1961207–208_270-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1961">Watt 1961</a>, pp. 207–208.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELewis199343–44-271" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis199343–44_271-0">۲۴۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis199343–44_271-1">۲۴۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewis1993">Lewis 1993</a>, pp. 43–44.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2011192-272" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011192_272-0">۲۴۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2011192_272-1">۲۴۸٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2011">Robinson 2011</a>, pp. 192.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGrewal2006281-273" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGrewal2006281_273-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGrewal2006">Grewal 2006</a>, pp. 281.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEزریابزرین‌کوب1380علی-274"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEزریابزرین‌کوب1380علی_274-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFزریابزرین‌کوب1380">زریاب و زرین‌کوب ۱۳۸۰</a>، علی.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEجعفری137234–37-275"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEجعفری137234–37_275-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFجعفری1372">جعفری ۱۳۷۲</a>، صص. ۳۴–۳۷.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMadelung199724–27-276" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMadelung199724–27_276-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMadelung1997">Madelung 1997</a>, pp. 24–27.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEṬabarī1990179-277" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEṬabarī1990179_277-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFṬabarī1990">Ṭabarī 1990</a>, pp. 179.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426274-278"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426274_278-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۲۷۴.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426145–146-279"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426145–146_279-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۱۴۵–۱۴۶.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426151–154_و_177–178-280"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426151–154_و_177–178_280-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۱۵۱–۱۵۴ و ۱۷۷–۱۷۸.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011104-281" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011104_281-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 104.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426343_و_346-282"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426343_و_346_282-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۳۴۳ و ۳۴۶.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426103-283"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1426103_283-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1426">مرتضی عاملی ۱۴۲۶</a>، صص. ۱۰۳.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی138826–30-284"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی138826–30_284-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1388">مرتضی عاملی ۱۳۸۸</a>، صص. ۲۶–۳۰.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMadelung199723-285" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMadelung199723_285-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMadelung1997">Madelung 1997</a>, pp. 23.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986ʿAlī_b._Abī_Ṭālib-286" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986ʿAlī_b._Abī_Ṭālib_286-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFVeccia_Vaglieri1986">Veccia Vaglieri 1986</a>, ʿAlī b. Abī Ṭālib.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson2016Muhammad,_the_Prophet-287" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson2016Muhammad,_the_Prophet_287-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2016">Robinson 2016</a>, Muhammad, the Prophet.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb-288" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb_288-0">۲۶۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb_288-1">۲۶۴٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPoonawalaKohlberg1985ʿAlī_b._Abī_Ṭāleb_288-2">۲۶۴٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPoonawalaKohlberg1985">Poonawala & Kohlberg 1985</a>, ʿAlī b. Abī Ṭāleb.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757-289" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757_289-0">۲۶۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757_289-1">۲۶۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHoltLambtonLewis1977">Holt, Lambton & Lewis 1977</a>, pp. 57.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMadelung199726–27,_30–43_and_356–60-290" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMadelung199726–27,_30–43_and_356–60_290-0">۲۶۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMadelung199726–27,_30–43_and_356–60_290-1">۲۶۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMadelung1997">Madelung 1997</a>, pp. 26–27, 30–43 and 356–60.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELapidus200232-291" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELapidus200232_291-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLapidus2002">Lapidus 2002</a>, pp. 32.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMadelung199743-292" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMadelung199743_292-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMadelung1997">Madelung 1997</a>, pp. 43.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986Fatima-293" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEVeccia_Vaglieri1986Fatima_293-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFVeccia_Vaglieri1986">Veccia Vaglieri 1986</a>, Fatima.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757–58-294" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHoltLambtonLewis197757–58_294-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHoltLambtonLewis1977">Holt, Lambton & Lewis 1977</a>, pp. 57–58.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEsposito199835–36-295" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito199835–36_295-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEsposito1998">Esposito 1998</a>, pp. 35–36.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonzel199460-296" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonzel199460_296-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonzel1994">Donzel 1994</a>, pp. 60.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEStowasser2006514Wives_of_the_Prophet-297" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEStowasser2006514Wives_of_the_Prophet_297-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFStowasser2006">Stowasser 2006</a>, p. 514, Wives of the Prophet.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMadigan200693-298" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMadigan200693_298-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMadigan2006">Madigan 2006</a>, p. 93.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESchimmel198416-299" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel198416_299-0">۲۷۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel198416_299-1">۲۷۵٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel198416_299-2">۲۷۵٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchimmel1984">Schimmel 1984</a>, p. 16.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony2020127–128-300" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020127–128_300-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, pp. 127–128.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFreyer_StowasserWives_of_the_Prophet-301" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFreyer_StowasserWives_of_the_Prophet_301-0">۲۷۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFreyer_StowasserWives_of_the_Prophet_301-1">۲۷۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFreyer_Stowasser">Freyer Stowasser</a>, Wives of the Prophet.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEایوب2006118-302"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEایوب2006118_302-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFایوب2006">ایوب ۲۰۰۶</a>، ص. ۱۱۸.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESchöllerBanù_al-QurayΩa-303" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchöllerBanù_al-QurayΩa_303-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchöller">Schöller</a>, Banù al-QurayΩa.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEحسینی_سمنانی1383خصائص_النبی-304"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEحسینی_سمنانی1383خصائص_النبی_304-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFحسینی_سمنانی1383">حسینی سمنانی ۱۳۸۳</a>، خصائص النبی.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAwde200010-305" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAwde200010_305-0">۲۸۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAwde200010_305-1">۲۸۱٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAwde200010_305-2">۲۸۱٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAwde2000">Awde 2000</a>, p. 10.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEشهیدی139421–23-306"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEشهیدی139421–23_306-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFشهیدی1394">شهیدی ۱۳۹۴</a>، صص. ۲۱–۲۳.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمحمودپور1383خدیجه-307"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمحمودپور1383خدیجه_307-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمحمودپور1383">محمودپور ۱۳۸۳</a>، خدیجه.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBulloughSheltonSlavin1998119-308" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBulloughSheltonSlavin1998119_308-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBulloughSheltonSlavin1998">Bullough, Shelton & Slavin 1998</a>, p. 119.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEReeves200346-309" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEReeves200346_309-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReeves2003">Reeves 2003</a>, p. 46.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEعبید142170–71-310"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEعبید142170–71_310-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFعبید1421">عبید ۱۴۲۱</a>، صص. ۷۰–۷۱.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony2020115-311" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony2020115_311-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, p. 115.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری138792–93-312"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری138792–93_312-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتقی‌زاده_داوری1387">تقی‌زاده داوری ۱۳۸۷</a>، صص. ۹۲–۹۳.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419244–252-313"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419244–252_313-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1419">مرتضی عاملی ۱۴۱۹</a>، صص. ۲۴۴–۲۵۲.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEایوب200669_و_86-314"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEایوب200669_و_86_314-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFایوب2006">ایوب ۲۰۰۶</a>، صص. ۶۹ و ۸۶.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419315-315"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEمرتضی_عاملی1419315_315-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFمرتضی_عاملی1419">مرتضی عاملی ۱۴۱۹</a>، ص. ۳۱۵.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEعبید1421110-316"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEعبید1421110_316-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFعبید1421">عبید ۱۴۲۱</a>، ص. ۱۱۰.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEایوب2006117-317"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEایوب2006117_317-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFایوب2006">ایوب ۲۰۰۶</a>، ص. ۱۱۷.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEابوالقاسم‌زادهکاظم‌نژاد1385علل_تعدّد_همسران_پیامبر-318"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEابوالقاسم‌زادهکاظم‌نژاد1385علل_تعدّد_همسران_پیامبر_318-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFابوالقاسم‌زادهکاظم‌نژاد1385">ابوالقاسم‌زاده و کاظم‌نژاد ۱۳۸۵</a>، علل تعدّد همسران پیامبر.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEقرافی199438-319"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEقرافی199438_319-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFقرافی1994">قرافی ۱۹۹۴</a>، ص. ۳۸.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEحاکم_نیشابوری19904–5-320"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEحاکم_نیشابوری19904–5_320-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFحاکم_نیشابوری1990">حاکم نیشابوری ۱۹۹۰</a>، صص. ۴–۵.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers20118-321" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers20118_321-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, p. 8.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEایوب200649-322"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEایوب200649_322-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFایوب2006">ایوب ۲۰۰۶</a>، ص. ۴۹.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEncyclopaedia_Britannica2006797–799-323" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEncyclopaedia_Britannica2006797–799_323-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEncyclopaedia_Britannica2006">Encyclopaedia Britannica 2006</a>, pp. 797–799.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPowers201156–57-324" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPowers201156–57_324-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPowers2011">Powers 2011</a>, pp. 56–57.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری1387293–294-325"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEتقی‌زاده_داوری1387293–294_325-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFتقی‌زاده_داوری1387">تقی‌زاده داوری ۱۳۸۷</a>، صص. ۲۹۳–۲۹۴.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENasr2012ʿAlī-326" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENasr2012ʿAlī_326-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNasr2012">Nasr 2012</a>, ʿAlī.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019926-327" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019926_327-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 926.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201057-328" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201057_328-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, pp. 57.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201071-329" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201071_329-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, pp. 71.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201058-330" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201058_330-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, pp. 58.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDonner201061–70-331" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDonner201061–70_331-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDonner2010">Donner 2010</a>, pp. 61–70.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKohlbergAmir-Moezzi200921–22-332" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKohlbergAmir-Moezzi200921–22_332-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKohlbergAmir-Moezzi2009">Kohlberg & Amir-Moezzi 2009</a>, pp. 21–22.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011206–212-334" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011206–212_334-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 206–212.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELewis1998-335" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis1998_335-0">۳۱۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTELewis1998_335-1">۳۱۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLewis1998">Lewis 1998</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1961234-336" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1961234_336-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1961">Watt 1961</a>, pp. 234.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERobinson200421-337" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERobinson200421_337-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRobinson2004">Robinson 2004</a>, pp. 21.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEsposito1998Ak̲h̲lāḳ-338" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito1998Ak̲h̲lāḳ_338-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEsposito1998">Esposito 1998</a>, Ak̲h̲lāḳ.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGallagher-339" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGallagher_339-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGallagher">Gallagher</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEPeters200312–13-340" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEPeters200312–13_340-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPeters2003">Peters 2003</a>, pp. 12–13.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921-341" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921_341-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 921.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2022The_Qur’an_and_the_Dialects_of_Late_Ancient_Arabia-342" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2022The_Qur’an_and_the_Dialects_of_Late_Ancient_Arabia_342-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2022">Shoemaker 2022</a>, The Qur’an and the Dialects of Late Ancient Arabia.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEShoemaker2011149-343" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEShoemaker2011149_343-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFShoemaker2011">Shoemaker 2011</a>, pp. 149.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921–928-344" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAmir-Moezzi2019921–928_344-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#LeCoran2019">Amir-Moezzi 2019</a>, pp. 921–928.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety-346" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety_346-0">۳۲۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety_346-1">۳۲۰٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel1993Muḥammad:_The_Prophet_in_popular_Muslim_piety_346-2">۳۲۰٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchimmel1993">Schimmel 1993</a>, Muḥammad: The Prophet in popular Muslim piety.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEخزایی1387شمسه؛_نقش_حضرت_محمد_(ص)-347"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEخزایی1387شمسه؛_نقش_حضرت_محمد_(ص)_347-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFخزایی1387">خزایی ۱۳۸۷</a>، شمسه؛ نقش حضرت محمد (ص).</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEآذرنوش1388تأثیر_اسلام_در_ادبیات_ملل_مسلمان-348"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEآذرنوش1388تأثیر_اسلام_در_ادبیات_ملل_مسلمان_348-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFآذرنوش1388">آذرنوش ۱۳۸۸</a>، تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESchimmel19849-349" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel19849_349-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchimmel1984">Schimmel 1984</a>, pp. 9.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEبزرگ_بیگدلیصادقی1386بازتاب_شخصیت_پیامبر_در_شعر_معاصر_فارسی-350"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEبزرگ_بیگدلیصادقی1386بازتاب_شخصیت_پیامبر_در_شعر_معاصر_فارسی_350-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFبزرگ_بیگدلیصادقی1386">بزرگ بیگدلی و صادقی ۱۳۸۶</a>، بازتاب شخصیت پیامبر در شعر معاصر فارسی.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESchimmel1984144–145-351" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel1984144–145_351-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchimmel1984">Schimmel 1984</a>, pp. 144–145.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESchimmel19845-352" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel19845_352-0">۳۲۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel19845_352-1">۳۲۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchimmel1984">Schimmel 1984</a>, pp. 5.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHazleton2020212-353" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHazleton2020212_353-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHazleton2020">Hazleton 2020</a>, pp. 212.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMadelung1993Iṣma-354" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMadelung1993Iṣma_354-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMadelung1993">Madelung 1993</a>, Iṣma.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMohammed201415-360" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMohammed201415_360-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMohammed2014">Mohammed 2014</a>, pp. 15.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESells2001176–177-361" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESells2001176–177_361-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSells2001">Sells 2001</a>, pp. 176–177.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEسجادی1388بابیه-362"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEسجادی1388بابیه_362-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFسجادی1388">سجادی ۱۳۸۸</a>، بابیه.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEصدری1383بهائیت-363"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEصدری1383بهائیت_363-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFصدری1383">صدری ۱۳۸۳</a>، بهائیت.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETeed1992424-364" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETeed1992424_364-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFTeed1992">Teed 1992</a>, pp. 424.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEToronto2000A_Latter-day_Saint_Perspective_on_Muhammad-365" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEToronto2000A_Latter-day_Saint_Perspective_on_Muhammad_365-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFToronto2000">Toronto 2000</a>, A Latter-day Saint Perspective on Muhammad.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEدشتی_رحمت‌آبادی1368سیمای_محمد_در_تورات_و_انجیل-366"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEدشتی_رحمت‌آبادی1368سیمای_محمد_در_تورات_و_انجیل_366-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFدشتی_رحمت‌آبادی1368">دشتی رحمت‌آبادی ۱۳۶۸</a>، سیمای محمد در تورات و انجیل.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEفهیم_کرمانی1346مقدمه-369"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEفهیم_کرمانی1346مقدمه_369-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFفهیم_کرمانی1346">فهیم کرمانی ۱۳۴۶</a>، مقدمه.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENothEhlert1986Muḥammad:_The_Prophet's_image_in_Europe_and_the_West-370" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENothEhlert1986Muḥammad:_The_Prophet's_image_in_Europe_and_the_West_370-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNothEhlert1986">Noth & Ehlert 1986</a>, Muḥammad: The Prophet's image in Europe and the West.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWattBell199518-371" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWattBell199518_371-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWattBell1995">Watt & Bell 1995</a>, p. 18.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWatt1961231-372" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWatt1961231_372-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWatt1961">Watt 1961</a>, pp. 231.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGross2017311–315-373" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGross2017311–315_373-0">۳۴۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGross2017311–315_373-1">۳۴۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a href="#RoutIslam2018">Gross 2017</a>, pp. 311–315.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAnthony20203-374" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAnthony20203_374-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnthony2020">Anthony 2020</a>, p. 3.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEsposito199817–18-375" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEsposito199817–18_375-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEsposito1998">Esposito 1998</a>, pp. 17–18.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWalker2002Impeccability-376" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWalker2002Impeccability_376-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWalker2002">Walker 2002</a>, Impeccability.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTESchimmel19844-377" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTESchimmel19844_377-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFSchimmel1984">Schimmel 1984</a>, pp. 4.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDawkins200624–25-378" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDawkins200624–25_378-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDawkins2006">Dawkins 2006</a>, pp. 24–25.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTERoot_et_al2022-379" class="mw-cite-dir-ltr"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTERoot_et_al2022_379-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRoot_et_al2022">Root et al 2022</a>.</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="منابع"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9"></span>منابع</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r32987365">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents ul li{list-style:none}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li{padding-left:1.6em;text-indent:-1.6em}}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}.mw-parser-output .refbegin-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .refbegin-columns ul{margin-top:0}.mw-parser-output .refbegin-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="refbegin refbegin-columns references-column-width" style="column-width: 30em"> <p><b>منابع فارسی و عربی</b> </p> <ul><li><cite id="CITEREFآذرنوش1388" class="citation encyclopaedia"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D8%B4_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4" title="آذرتاش آذرنوش">آذرنوش، آذرتاش</a> (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cgie.org.ir/fa/article/237217">«تأثیر اسلام در ادبیات ملل مسلمان»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%D9%85%D9%84%D9%84+%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1388&rft.aulast=%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4&rft.aufirst=%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D8%B4&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cgie.org.ir%2Ffa%2Farticle%2F237217&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r28290294">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></li> <li><cite id="CITEREFابوالقاسم‌زادهکاظم‌نژاد1385" class="citation journal">ابوالقاسم‌زاده، مجید؛ کاظم‌نژاد، مهری (<bdi>۱۳۸۵</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ensani.ir/fa/article/69571/کنکاشی-درباره-علل-تعدّد-همسران-پیامبر-صلی-الله-علیه-وآله-">«کنکاشی دربارهٔ علل تعدّد همسران پیامبر (صلی الله علیه وآله)»</a>. <i>معرفت</i> (۱۰۸).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%AA&rft.atitle=%DA%A9%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%B4%DB%8C+%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94+%D8%B9%D9%84%D9%84+%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D9%91%D8%AF+%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1+%28%D8%B5%D9%84%DB%8C+%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87+%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87+%D9%88%D8%A2%D9%84%D9%87%29&rft.issue=%DB%B1%DB%B0%DB%B8&rft.date=1385&rft.aulast=%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87&rft.aufirst=%D9%85%D8%AC%DB%8C%D8%AF&rft.au=%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%E2%80%8C%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF%2C+%D9%85%D9%87%D8%B1%DB%8C&rft_id=http%3A%2F%2Fensani.ir%2Ffa%2Farticle%2F69571%2F%DA%A9%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%B4%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%B9%D9%84%D9%84-%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D9%91%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1-%D8%B5%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D9%88%D8%A2%D9%84%D9%87-&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFالصلابی2009" class="citation book">الصلابی، علی‌محمد (<bdi>۲۰۰۹</bdi>). <i>السیرة النبویه عرض وقایع و تحلیل احداث</i> (به عربی). قاهره: اقراء. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/977-6119-57-3" title="ویژه:منابع کتاب/977-6119-57-3"><bdi>۹۷۷-۶۱۱۹-۵۷-۳</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D9%84%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%87+%D8%B9%D8%B1%D8%B6+%D9%88%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B9+%D9%88+%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84+%D8%A7%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D8%AB&rft.place=%D9%82%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%87&rft.pub=%D8%A7%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%A1&rft.date=2009&rft.isbn=---&rft.aulast=%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%A8%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFباغستانی1383" class="citation encyclopaedia">باغستانی، اسماعیل (<bdi>۱۳۸۳</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://lib.eshia.ir/23019/1/6314">«حفصه بنت عمر بن خطاب»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه جهان اسلام">دانشنامه جهان اسلام</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AD%D9%81%D8%B5%D9%87+%D8%A8%D9%86%D8%AA+%D8%B9%D9%85%D8%B1+%D8%A8%D9%86+%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D8%A8&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1383&rft.aulast=%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84&rft_id=https%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F23019%2F1%2F6314&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFبختیاریامیری1396" class="citation journal">بختیاری، شهلا؛ امیری، مونا (<bdi>۱۳۹۶</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ensani.ir/file/download/article/20170923160120-9736-80.pdf">«گونه‌شناسی معجزات پیامبر (ص) در کتاب شرف النبی واعظ خرگوشی»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>جستارهای تاریخی</i> (۱۵).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C&rft.atitle=%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D8%A7%D8%AA+%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1+%28%D8%B5%29+%D8%AF%D8%B1+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D8%B4%D8%B1%D9%81+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C+%D9%88%D8%A7%D8%B9%D8%B8+%D8%AE%D8%B1%DA%AF%D9%88%D8%B4%DB%8C&rft.issue=%DB%B1%DB%B5&rft.date=1396&rft.aulast=%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B4%D9%87%D9%84%D8%A7&rft.au=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DB%8C%2C+%D9%85%D9%88%D9%86%D8%A7&rft_id=http%3A%2F%2Fensani.ir%2Ffile%2Fdownload%2Farticle%2F20170923160120-9736-80.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFبزرگ_بیگدلیصادقی1386" class="citation journal">بزرگ بیگدلی، سعید؛ صادقی، مریم (<bdi>۱۳۸۶</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/418531">«بازتاب شخصیت پیامبر در شعر معاصر فارسی»</a>. <i>پژوهش زبان و ادبیات فارسی</i> (نه): <bdi>۲۵۳–۲۸۰</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4+%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft.atitle=%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA+%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%B4%D8%B9%D8%B1+%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft.issue=%D9%86%D9%87&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B2%DB%B5%DB%B3-%DB%B2%DB%B8%DB%B0%3C%2Fbdi%3E&rft.date=1386&rft.aulast=%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D8%AF%D9%84%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF&rft.au=%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82%DB%8C%2C+%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.noormags.ir%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F418531&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFپاکتچی1388" class="citation encyclopaedia">پاکتچی، احمد (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lib.eshia.ir/12293/11/300/عربستان">«اسلام»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1388&rft.aulast=%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%AA%DA%86%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF&rft_id=http%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F12293%2F11%2F300%2F%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFتتوی1382" class="citation book">تتوی، قاضی احمد (<bdi>۱۳۸۲</bdi>). <i>تاریخ الفی (جلد اول)</i>. انتشارات علمی و فرهنگی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9644452739" title="ویژه:منابع کتاب/9644452739"><bdi>۹۶۴۴۴۵۲۷۳۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%D9%84%D9%81%DB%8C+%28%D8%AC%D9%84%D8%AF+%D8%A7%D9%88%D9%84%29&rft.pub=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%D9%88+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C&rft.date=1382&rft.aulast=%D8%AA%D8%AA%D9%88%DB%8C&rft.aufirst=%D9%82%D8%A7%D8%B6%DB%8C+%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFجعفری1372" class="citation book">جعفری، حسین‌محمد (<bdi>۱۳۷۲</bdi>). <i>تشیع در مسیر تاریخ</i>. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9+%D8%AF%D8%B1+%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%B1+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%AF%D9%81%D8%AA%D8%B1+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1372&rft.aulast=%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFجعفریان1382" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84_%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="رسول جعفریان">جعفریان، رسول</a> (<bdi>۱۳۸۲</bdi>). <i>تاریخ سیاسی اسلام</i>. ج. یکم. قم: دلیل ما. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-7528-42-6" title="ویژه:منابع کتاب/964-7528-42-6"><bdi>۹۶۴-۷۵۲۸-۴۲-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D9%82%D9%85&rft.pub=%D8%AF%D9%84%DB%8C%D9%84+%D9%85%D8%A7&rft.date=1382&rft.isbn=964-7528-42-6&rft.aulast=%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft.aufirst=%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFحاکم_نیشابوری1990" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85_%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="حاکم نیشابوری">حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله</a> (<bdi>۱۹۹۰</bdi>). <i>المستدرک علی الصحیحین</i>. بیروت: درالکتب العلمیه.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D8%B1%DA%A9+%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D9%86&rft.place=%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%AA&rft.pub=%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%A8+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%D9%87&rft.date=1990&rft.aulast=%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85+%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%A8%D9%86+%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFحسینی_سمنانی1383" class="citation encyclopaedia">حسینی سمنانی، بتول (<bdi>۱۳۸۳</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lib.eshia.ir/23019/1/7090">«خصائص النبی»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه جهان اسلام">دانشنامه جهان اسلام</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AE%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D8%B5+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1383&rft.aulast=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C+%D8%B3%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A8%D8%AA%D9%88%D9%84&rft_id=http%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F23019%2F1%2F7090&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFخزایی1387" class="citation journal">خزایی، محمد (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/369075">«شمسه؛ نقش حضرت محمد (ص) در هنر اسلامی ایران»</a>. <i>کتاب ماه هنر</i> (صد و بیستم): <bdi>۵۶–۶</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D9%85%D8%A7%D9%87+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.atitle=%D8%B4%D9%85%D8%B3%D9%87%D8%9B+%D9%86%D9%82%D8%B4+%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%28%D8%B5%29+%D8%AF%D8%B1+%D9%87%D9%86%D8%B1+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.issue=%D8%B5%D8%AF+%D9%88+%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B5%DB%B6-%DB%B6%3C%2Fbdi%3E&rft.date=1387&rft.aulast=%D8%AE%D8%B2%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.noormags.ir%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F369075&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFدشتی_رحمت‌آبادی1368" class="citation journal">دشتی رحمت‌آبادی، غلامرضا (<bdi>۱۳۶۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/58660">«سیمای محمد (ص) در تورات و انجیل»</a>. <i>مشکوة</i>. مشهد (۲۲): <bdi>۱۲–۲۶</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=%D9%85%D8%B4%DA%A9%D9%88%D8%A9&rft.atitle=%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%28%D8%B5%29+%D8%AF%D8%B1+%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%88+%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84&rft.issue=%DB%B2%DB%B2&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B1%DB%B2-%DB%B2%DB%B6%3C%2Fbdi%3E&rft.date=1368&rft.aulast=%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C+%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%AA%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rft.aufirst=%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%B6%D8%A7&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.noormags.ir%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F58660&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFزریابزرین‌کوب1380" class="citation encyclopaedia">زریاب، عباس؛ <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%B2%D8%B1%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%DA%A9%D9%88%D8%A8" title="عبدالحسین زرین‌کوب">زرین‌کوب، غلامحسین</a> (<bdi>۱۳۸۰</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cgie.org.ir/fa/">«علی»</a>. <i>دایرةالمعارف فارسی</i>. تهران: امیرکبیر. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964-303-046-6" title="ویژه:منابع کتاب/964-303-046-6"><bdi>۹۶۴-۳۰۳-۰۴۶-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rft.date=1380&rft.isbn=---&rft.aulast=%D8%B2%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%A8&rft.aufirst=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3&rft.au=%D8%B2%D8%B1%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%DA%A9%D9%88%D8%A8%2C+%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cgie.org.ir%2Ffa%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFساواری1349" class="citation book">ساواری، م (<bdi>۱۳۴۹</bdi>). <i>ستاره‌ای که در مکه درخشید</i>. ترجمهٔ عنایت‌الله شکیباپور. تهران: مؤسسه مطبوعاتی فرخی.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C+%DA%A9%D9%87+%D8%AF%D8%B1+%D9%85%DA%A9%D9%87+%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%B4%DB%8C%D8%AF&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87+%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA%DB%8C+%D9%81%D8%B1%D8%AE%DB%8C&rft.date=1349&rft.aulast=%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFسبحانی1385" class="citation book">سبحانی، جعفر (<bdi>۱۳۸۵</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lib.eshia.ir/11247/1/5"><i>فروغ ابدیت</i></a>. قم: بوستان کتاب.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA+%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D8%AA&rft.place=%D9%82%D9%85&rft.pub=%D8%A8%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8&rft.date=1385&rft.aulast=%D8%B3%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1&rft_id=http%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F11247%2F1%2F5&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFسجادی1388" class="citation encyclopaedia">سجادی، صادق (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lib.eshia.ir/12293/11/191/بهائیت">«بابیه»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="دایرةالمعارف بزرگ اسلامی">دایرةالمعارف بزرگ اسلامی</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%87&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1388&rft.aulast=%D8%B3%D8%AC%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82&rft_id=http%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F12293%2F11%2F191%2F%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFشهیدی1394" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="سید جعفر شهیدی">شهیدی، سید جعفر</a> (<bdi>۱۳۹۴</bdi>). <i>زندگانی فاطمه زهرا (س)</i>. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-476-317-5" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-476-317-5"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۴۷۶-۳۱۷-۵</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87+%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7+%28%D8%B3%29&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%AF%D9%81%D8%AA%D8%B1+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1394&rft.isbn=978-964-476-317-5&rft.aulast=%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFصدری1383" class="citation encyclopaedia">صدری، محمود (<bdi>۱۳۸۳</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lib.eshia.ir/23019/1/2206">«بهائیت»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه جهان اسلام">دانشنامه جهان اسلام</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1383&rft.aulast=%D8%B5%D8%AF%D8%B1%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF&rft_id=http%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F23019%2F1%2F2206&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFعبید1421" class="citation book">عبید، منصور رفاعی (<bdi>۱۴۲۱</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/58133"><i>امهات المومنین و سیدات اخریات</i></a>. نصر: مکتبة الدار العربیة للکتاب.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%88%D9%85%D9%86%DB%8C%D9%86+%D9%88+%D8%B3%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AA&rft.place=%D9%86%D8%B5%D8%B1&rft.pub=%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%A7%D8%B1+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%A9+%D9%84%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8&rft.date=1421&rft.aulast=%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1+%D8%B1%D9%81%D8%A7%D8%B9%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.noorlib.ir%2FView%2Ffa%2FBook%2FBookView%2FImage%2F58133&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFفهیم_کرمانی1346" class="citation book">فهیم کرمانی، مرتضی (<bdi>۱۳۴۶</bdi>). <i>ترجمه انجیل برنابا</i>. محمود طالقانی. تهران.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87+%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84+%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.date=1346&rft.aulast=%D9%81%D9%87%DB%8C%D9%85+%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFقرافی1994" class="citation book">قرافی، شهاب‌الدین احمد بن ادریس (<bdi>۱۹۹۴</bdi>). <i>کتاب الذخیرة</i>. بیروت: دارالغرب الاسلامی.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D8%A7%D9%84%D8%B0%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D8%A9&rft.place=%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%AA&rft.pub=%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%BA%D8%B1%D8%A8+%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1994&rft.aulast=%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%A8%D9%86+%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B3&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFکاظم‌بیگی1388" class="citation encyclopaedia">کاظم‌بیگی، محمدعلی (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cgie.org.ir/fa/article/226383/ابوجهل">«ابوجهل»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="دایرةالمعارف بزرگ اسلامی">دایرةالمعارف بزرگ اسلامی</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AC%D9%87%D9%84&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1388&rft.aulast=%DA%A9%D8%A7%D8%B8%D9%85%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%DA%AF%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cgie.org.ir%2Ffa%2Farticle%2F226383%2F%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AC%D9%87%D9%84&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFگذشته1388" class="citation encyclopaedia">گذشته، ناصر (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cgie.org.ir/fa/article/237217">«تعالیم و نهادهای اساسی اسلام»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%85+%D9%88+%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1388&rft.aulast=%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87&rft.aufirst=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cgie.org.ir%2Ffa%2Farticle%2F237217&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFمرتضی_عاملی1426" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C_%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C" title="سید جعفر مرتضی عاملی">مرتضی عاملی، جعفر</a> (<bdi>۱۴۲۶</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://lib.eshia.ir/27772/1/4"><i>الصحیح من سیرة النبی الاعظم</i></a>. قم: موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD+%D9%85%D9%86+%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C+%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%B8%D9%85&rft.place=%D9%82%D9%85&rft.pub=%D9%85%D9%88%D8%B3%D8%B3%D9%87+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB&rft.date=1426&rft.aulast=%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C+%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1&rft_id=https%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F27772%2F1%2F4&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFایوب2006" class="citation book">ایوب، سعید (<bdi>۲۰۰۶</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://lib.eshia.ir/15187/1/3"><i>زوجات النبی (ص)</i></a>. بیروت: دارالهادی.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B2%D9%88%D8%AC%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C+%28%D8%B5%29&rft.place=%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%AA&rft.pub=%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rft.date=2006&rft.aulast=%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8&rft.aufirst=%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F15187%2F1%2F3&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFتقی‌زاده_داوری1387" class="citation book">تقی‌زاده داوری، محمود (<bdi>۱۳۸۷</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/30772"><i>تصویر خانواده پیامبر در دائرةالمعارف اسلام</i></a>. قم: شیعه‌شناسی.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1+%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87+%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D9%82%D9%85&rft.pub=%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C&rft.date=1387&rft.aulast=%D8%AA%D9%82%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87+%D8%AF%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.noorlib.ir%2Fview%2Ffa%2Fbook%2Fbookview%2Ftext%2F30772&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFمحمودپور1383" class="citation encyclopaedia">محمودپور، محمد (<bdi>۱۳۸۳</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://lib.eshia.ir/23019/1/6948">«خدیجه»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه جهان اسلام">دانشنامه جهان اسلام</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1383&rft.aulast=%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF%D9%BE%D9%88%D8%B1&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F23019%2F1%2F6948&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFمرادی1388" class="citation encyclopaedia">مرادی، عبدالحمید (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cgie.org.ir/fa/article/240840/خدیجه">«خدیجه»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="دانشنامه بزرگ اسلامی">دانشنامه بزرگ اسلامی</a></i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی">مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.date=1388&rft.aulast=%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cgie.org.ir%2Ffa%2Farticle%2F240840%2F%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFمرتضی_عاملی1388" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C_%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="جعفر مرتضی عاملی">مرتضی عاملی، جعفر</a> (<bdi>۱۳۸۸</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lib.eshia.ir/70832/1/3"><i>الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام</i></a>. بیروت: مرکز الاسلامیه للدراسات. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-600-90724-5-3" title="ویژه:منابع کتاب/978-600-90724-5-3"><bdi>۹۷۸-۶۰۰-۹۰۷۲۴-۵-۳</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%DB%8C%D8%AD+%D9%85%D9%86+%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85+%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%AA&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87+%D9%84%D9%84%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%AA&rft.date=1388&rft.isbn=----&rft.aulast=%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C+%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1&rft_id=http%3A%2F%2Flib.eshia.ir%2F70832%2F1%2F3&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFشهیدی1379" class="citation book">شهیدی، سید جعفر (<bdi>۱۳۷۹</bdi>). <i>تاریخ تحلیلی اسلام</i>. تهران: مرکز نشر دانشگاه تهران.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.date=1379&rft.aulast=%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFطالقانی" class="citation book">طالقانی، سید محمود. <i>مقدمه بر انجیل برنابا</i>. نیایش.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87+%D8%A8%D8%B1+%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84+%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7&rft.pub=%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C%D8%B4&rft.aulast=%D8%B7%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081019211447/http://www.historylib.com/Site/SViewDocument.aspx?DocID=767&RT=List">«محمّد (ص) در اروپا»</a>. وبگاه کتابخانه‌تخصصی‌تاریخ‌اسلام‌وایران. <bdi>۲۱ مهر ۱۳۸۵</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historylib.com/Site/SViewDocument.aspx?DocID=767&RT=List">اصلی</a> در ۱۹ اکتبر ۲۰۰۸<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۴ مرداد ۱۳۸۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%91%D8%AF+%28%D8%B5%29+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7&rft.pub=%D9%88%D8%A8%DA%AF%D8%A7%D9%87+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D8%AE%D8%B5%D8%B5%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.date=1385&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historylib.com%2FSite%2FSViewDocument.aspx%3FDocID%3D767%26RT%3DList&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110714021232/http://www.magiran.com/view.asp?Type=pdf&ID=400886">«محمّد (ترجمه مقاله)»</a>. <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%84%DB%8C%D8%AF%D9%86" class="mw-redirect" title="دانشنامه لیدن">دانشنامه لیدن</a>؛ به قلم یوری رویین. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.magiran.com/view.asp?Type=pdf&ID=400886">اصلی</a> در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۳۰ اردیبهشت ۱۳۸۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%91%D8%AF+%28%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%29&rft.pub=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D9%84%DB%8C%D8%AF%D9%86%D8%9B+%D8%A8%D9%87+%D9%82%D9%84%D9%85+%DB%8C%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D8%B1%D9%88%DB%8C%DB%8C%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.magiran.com%2Fview.asp%3FType%3Dpdf%26ID%3D400886&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110714021238/http://www.magiran.com/view.asp?Type=pdf&ID=475655">«ترجمه و نقد مقاله محمّد در دانشنامه بریتانیکا؛ با رویکرد تاریخی (ترجمهٔ محمدباقر معموری)»</a>. فصلنامه <i>نامه تاریخ پژوهان</i>؛ ش ۹–۸. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.magiran.com/view.asp?Type=pdf&ID=475655">اصلی</a> در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۴ مرداد ۱۳۸۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87+%D9%88+%D9%86%D9%82%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%91%D8%AF+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%9B+%D8%A8%D8%A7+%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C+%28%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%94+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1+%D9%85%D8%B9%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C%29&rft.pub=%D9%81%D8%B5%D9%84%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%27%27%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86%27%27%D8%9B+%D8%B4+%DB%B9%E2%80%93%DB%B8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.magiran.com%2Fview.asp%3FType%3Dpdf%26ID%3D475655&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li></ul> <p><b>منابع انگلیسی و فرانسوی</b> </p> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <ul><li><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39868036">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFAbel1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Abel, Armand (1986). "Baḥirā". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). Leiden: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">E. J. Brill</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Ba%E1%B8%A5ir%C4%81&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Abel&rft.aufirst=Armand&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="OxfordQuran" class="citation book">Abd al-Ḥalīm، Muḥammad (<bdi>۲۰۲۰</bdi>). <i>The Oxford handbook of Qur'anic studies</i>. Oxford: Oxford university press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780199698646" title="ویژه:منابع کتاب/9780199698646"><bdi>۹۷۸۰۱۹۹۶۹۸۶۴۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Oxford+handbook+of+Qur%27anic+studies&rft.place=Oxford&rft.pub=Oxford+university+press&rft.date=2020&rft.isbn=9780199698646&rft.aulast=Abd+al-%E1%B8%A4al%C4%ABm&rft.aufirst=Mu%E1%B8%A5ammad&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFAhmed2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Ahmed, Shahab (2006). "Satanic Verses". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'an</a></i> (به انگلیسی). Vol. 4.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Satanic+Verses&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27an&rft.date=2006&rft.aulast=Ahmed&rft.aufirst=Shahab&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFArafat1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Arafat, W. (1986). "Bilāl b. Rabāḥ". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). Leiden: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">E. J. Brill</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Bil%C4%81l+b.+Rab%C4%81%E1%B8%A5&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Arafat&rft.aufirst=W.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFAnthony2020" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Anthony, Sean W (2020). <i>Muhammad and the empires of faith</i> (به انگلیسی). Oakland: University of California Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+and+the+empires+of+faith&rft.place=Oakland&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=2020&rft.aulast=Anthony&rft.aufirst=Sean+W&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFAwde2000" class="citation book">Awde، Nicholas (<bdi>۲۰۰۰</bdi>). <i>The New Cambridge History of Women in Islam: an anthology from the Qurān and Ḥadīths</i>. Routledge. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-7007-1012-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-7007-1012-4"><bdi>۰-۷۰۰۷-۱۰۱۲-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+New+Cambridge+History+of+Women+in+Islam%3A+an+anthology+from+the+Qur%C4%81n+and+%E1%B8%A4ad%C4%ABths&rft.pub=Routledge&rft.date=2000&rft.isbn=0-7007-1012-4&rft.aulast=Awde&rft.aufirst=Nicholas&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFBarlas2002" class="citation book">Barlas، Asma (<bdi>۲۰۰۲</bdi>). <i>Believing Women in Islam: Unreading Patriarchal Interpretations of the Qur'an</i>. University of Texas Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-292-70904-8" title="ویژه:منابع کتاب/0-292-70904-8"><bdi>۰-۲۹۲-۷۰۹۰۴-۸</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Believing+Women+in+Islam%3A+Unreading+Patriarchal+Interpretations+of+the+Qur%27an&rft.pub=University+of+Texas+Press&rft.date=2002&rft.isbn=0-292-70904-8&rft.aulast=Barlas&rft.aufirst=Asma&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBeverley2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Beverley, James A (2006). "MUHAMMAD". <i>The Quran: an Encyclopedia</i> (به انگلیسی). Vol. 1 (1rd ed.). New York: Routledge. p. 1310-1311.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=MUHAMMAD&rft.btitle=The+Quran%3A+an+Encyclopedia&rft.place=New+York&rft.pages=1310-1311&rft.edition=1rd&rft.pub=Routledge&rft.date=2006&rft.aulast=Beverley&rft.aufirst=James+A&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBritannica2010" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Britannica (2010). "Pact of Al-Ḥudaybiyah". <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/event/Pact-of-Al-Hudaybiyah"><i>Encyclopædia Britannica</i></a> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">July 27,</span> 2010</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Pact+of+Al-%E1%B8%A4udaybiyah&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.date=2010&rft.au=Britannica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fevent%2FPact-of-Al-Hudaybiyah&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFBogle1998" class="citation book">Bogle، Emory C. (<bdi>۱۹۹۸</bdi>). <i>Islam: Origin and Belief</i>. Texas University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-292-70862-9" title="ویژه:منابع کتاب/0-292-70862-9"><bdi>۰-۲۹۲-۷۰۸۶۲-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islam%3A+Origin+and+Belief&rft.pub=Texas+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-292-70862-9&rft.aulast=Bogle&rft.aufirst=Emory+C.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFBowen2008" class="citation book">Bowen، Wayne H. (<bdi>۲۰۰۸</bdi>). <i>The history of Saudi Arabia</i>. Greenwood Publishing Group. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-313-34012-9" title="ویژه:منابع کتاب/0-313-34012-9"><bdi>۰-۳۱۳-۳۴۰۱۲-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+history+of+Saudi+Arabia&rft.pub=Greenwood+Publishing+Group&rft.date=2008&rft.isbn=0-313-34012-9&rft.aulast=Bowen&rft.aufirst=Wayne+H.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFBoyce" class="citation journal">Boyce، Alex. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mnsu.edu/emuseum/history/trade/prophetmohammed.htm">«Prophet Mohammed»</a>. <i>Minnesota State University</i>. Mankato.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Minnesota+State+University&rft.atitle=Prophet+Mohammed&rft.aulast=Boyce&rft.aufirst=Alex&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mnsu.edu%2Femuseum%2Fhistory%2Ftrade%2Fprophetmohammed.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBrockopp2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Brockopp, .Jonathan E (2006). "Slaves and Slavery". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'an</a></i> (به انگلیسی). Vol. 5.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Slaves+and+Slavery&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27an&rft.date=2006&rft.aulast=Brockopp&rft.aufirst=.Jonathan+E&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFBrockopp2010" class="citation book">Brockopp، .Jonathan E (<bdi>۲۰۱۰</bdi>). <i>The Cambridge Companion to Muhammad</i>. Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-521-71372-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-521-71372-6"><bdi>۹۷۸-۰-۵۲۱-۷۱۳۷۲-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Companion+to+Muhammad&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2010&rft.isbn=978-0-521-71372-6&rft.aulast=Brockopp&rft.aufirst=.Jonathan+E&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFBrown2003" class="citation book">Brown، .Daniel W (<bdi>۲۰۰۳</bdi>). <i>A New Introduction to Islam</i>. Blackwell Publishing Professional. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-631-21604-9" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-631-21604-9"><bdi>۹۷۸-۰-۶۳۱-۲۱۶۰۴-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+New+Introduction+to+Islam&rft.pub=Blackwell+Publishing+Professional&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-631-21604-9&rft.aulast=Brown&rft.aufirst=.Daniel+W&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFBrown2009" class="citation book">Brown، .Daniel W (<bdi>۲۰۰۹</bdi>). <i>A New Introduction to Islam</i>. John Wiley and Sons. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-1-4051-5807-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-1-4051-5807-7"><bdi>۹۷۸-۱-۴۰۵۱-۵۸۰۷-۷</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+New+Introduction+to+Islam&rft.pub=John+Wiley+and+Sons&rft.date=2009&rft.isbn=978-1-4051-5807-7&rft.aulast=Brown&rft.aufirst=.Daniel+W&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFBulloughSheltonSlavin1998" class="citation book">Bullough، .Vern L؛ Shelton، Brenda؛ Slavin، Sarah (<bdi>۱۹۹۸</bdi>). <i>The Subordinated Sex: A History of Attitudes Toward Women</i>. University of Georgia Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-8203-2369-5" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-8203-2369-5"><bdi>۹۷۸-۰-۸۲۰۳-۲۳۶۹-۵</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Subordinated+Sex%3A+A+History+of+Attitudes+Toward+Women&rft.pub=University+of+Georgia+Press&rft.date=1998&rft.isbn=978-0-8203-2369-5&rft.aulast=Bullough&rft.aufirst=.Vern+L&rft.au=Shelton%2C+Brenda&rft.au=Slavin%2C+Sarah&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFCampo2009" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Campo, Juan E (2009). "Muhammad". In Melton, J. Gordon (ed.). <i>Encyclopedia of Islam</i> (به انگلیسی). New York: imprint of Infobase Publishing.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Muhammad&rft.btitle=Encyclopedia+of+Islam&rft.place=New+York&rft.pub=imprint+of+Infobase+Publishing&rft.date=2009&rft.aulast=Campo&rft.aufirst=Juan+E&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFDawkins2006" class="citation book">Dawkins، Richard (<bdi>۲۰۰۶</bdi>). «A Deeply Religious Non-believer». <i>The God delusion</i>. Houghton Mifflin Harcourt. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0618680004" title="ویژه:منابع کتاب/0618680004"><bdi>۰۶۱۸۶۸۰۰۰۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=A+Deeply+Religious+Non-believer&rft.btitle=The+God+delusion&rft.pub=Houghton+Mifflin+Harcourt&rft.date=2006&rft.isbn=0618680004&rft.aulast=Dawkins&rft.aufirst=Richard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDéclais2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Déclais, Jean-Louis (2006). "Names of the Prophet". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'an</a></i> (به انگلیسی). Vol. 3.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Names+of+the+Prophet&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27an&rft.date=2006&rft.aulast=D%C3%A9clais&rft.aufirst=Jean-Louis&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFDonner1998" class="citation book">Donner، Fred (<bdi>۱۹۹۸</bdi>). <i>Narratives of Islamic Origins: The Beginnings of Islamic Historical Writing</i>. Darwin Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-87850-127-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-87850-127-4"><bdi>۰-۸۷۸۵۰-۱۲۷-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Narratives+of+Islamic+Origins%3A+The+Beginnings+of+Islamic+Historical+Writing&rft.pub=Darwin+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-87850-127-4&rft.aulast=Donner&rft.aufirst=Fred&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFDonzel1994" class="citation encyclopaedia">Donzel، E. Van (<bdi>۱۹۹۴</bdi>). <i>Islamic Desk Reference: compiled from the Encyclopaedia of Islam</i>. ج. ۷. <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">E. J. Brill</a>. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-90-04-09738-4" title="ویژه:منابع کتاب/978-90-04-09738-4"><bdi>۹۷۸-۹۰-۰۴-۰۹۷۳۸-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islamic+Desk+Reference%3A+compiled+from+the+Encyclopaedia+of+Islam&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1994&rft.isbn=978-90-04-09738-4&rft.aulast=Donzel&rft.aufirst=E.+Van&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFDouglas_Crow2005" class="citation book">Douglas Crow، Karim (<bdi>۲۰۰۵</bdi>). <i>Facing one Qiblah: legal and doctrinal aspects of Sunni and Shi'ah Muslims</i>. Pustaka Nasional Pte Ltd. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-9971-77-552-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-9971-77-552-0"><bdi>۹۷۸-۹۹۷۱-۷۷-۵۵۲-۰</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Facing+one+Qiblah%3A+legal+and+doctrinal+aspects+of+Sunni+and+Shi%27ah+Muslims&rft.pub=Pustaka+Nasional+Pte+Ltd&rft.date=2005&rft.isbn=978-9971-77-552-0&rft.aulast=Douglas+Crow&rft.aufirst=Karim&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFEncyclopaedia_Britannica2006" class="citation">Encyclopaedia Britannica (<bdi>۲۰۰۶</bdi>)، <i>Britannica Encyclopedia of world relegions</i>، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-1-59339-491-2" title="ویژه:منابع کتاب/978-1-59339-491-2"><bdi>۹۷۸-۱-۵۹۳۳۹-۴۹۱-۲</bdi></a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Britannica+Encyclopedia+of+world+relegions&rft.date=2006&rft.isbn=978-1-59339-491-2&rft.au=Encyclopaedia+Britannica&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFEncyclopaedia_Americana2006" class="citation encyclopaedia">Encyclopaedia Americana (<bdi>۲۰۰۶</bdi>). <i>Encyclopedia Americana</i>. ج. ۱۹. Scholastic Library Publishing. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-7172-0139-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-7172-0139-6"><bdi>۹۷۸-۰-۷۱۷۲-۰۱۳۹-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopedia+Americana&rft.pub=Scholastic+Library+Publishing&rft.date=2006&rft.isbn=978-0-7172-0139-6&rft.au=Encyclopaedia+Americana&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFEncyclopaedia_Britannica2010" class="citation encyclopaedia">Encyclopaedia Britannica (<bdi>۲۰۱۰</bdi>). «Muhammad». <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/396226/Muhammad"><i>Encyclopædia Britannica</i></a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>ژوئیه ۲۷, ۲۰۱۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Muhammad&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.date=2010&rft.au=Encyclopaedia+Britannica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F396226%2FMuhammad&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFErnst2004" class="citation book">Ernst، Carl (<bdi>۲۰۰۴</bdi>). <i>Following Muhammad: Rethinking Islam in the Contemporary World</i>. University of North Carolina Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-8078-5577-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-8078-5577-4"><bdi>۰-۸۰۷۸-۵۵۷۷-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Following+Muhammad%3A+Rethinking+Islam+in+the+Contemporary+World&rft.pub=University+of+North+Carolina+Press&rft.date=2004&rft.isbn=0-8078-5577-4&rft.aulast=Ernst&rft.aufirst=Carl&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFEsposito1998" class="citation book">Esposito، .John L (<bdi>۱۹۹۸</bdi>). <i>Islam: The Straight Path</i>. Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-511233-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-511233-4"><bdi>۰-۱۹-۵۱۱۲۳۳-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islam%3A+The+Straight+Path&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1998&rft.isbn=0-19-511233-4&rft.aulast=Esposito&rft.aufirst=.John+L&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFEsposito2009" class="citation book">Esposito، .John L (<bdi>۲۰۰۹</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0550"><i>Muḥammad</i></a>. Oxford University Press US.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Mu%E1%B8%A5ammad&rft.pub=Oxford+University+Press+US&rft.date=2009&rft.aulast=Esposito&rft.aufirst=.John+L&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.oxfordislamicstudies.com%2Farticle%2Fopr%2Ft236%2Fe0550&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFEsposito2002" class="citation book">Esposito، .John L (<bdi>۲۰۰۲</bdi>). <i>What everyone needs to know about Islam</i>. Oxford University Press US. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-515713-0" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-515713-0"><bdi>۹۷۸-۰-۱۹-۵۱۵۷۱۳-۰</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=What+everyone+needs+to+know+about+Islam&rft.pub=Oxford+University+Press+US&rft.date=2002&rft.isbn=978-0-19-515713-0&rft.aulast=Esposito&rft.aufirst=.John+L&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFFaizer2003" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Faizer, Rizwi (2003). "MUHAMMAD". In Martin, Richard C. (ed.). <i>Encyclopedia of Islam & the Muslim World</i> (به انگلیسی). New York: Thomson Gale.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=MUHAMMAD&rft.btitle=Encyclopedia+of+Islam+%26+the+Muslim+World&rft.place=New+York&rft.pub=Thomson+Gale&rft.date=2003&rft.aulast=Faizer&rft.aufirst=Rizwi&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFFreyer_Stowasser2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Freyer Stowasser, Barbara (2006). "Wives of the Prophet". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'an</a></i> (به انگلیسی). Vol. 5.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Wives+of+the+Prophet&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27an&rft.date=2006&rft.aulast=Freyer+Stowasser&rft.aufirst=Barbara&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFFück1993" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Fück, J.W (1993). "Fidjar". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی) (2nd ed.). Leiden: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">E. J. Brill</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Fidjar&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1993&rft.aulast=F%C3%BCck&rft.aufirst=J.W&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFGallagher" class="citation encyclopaedia">Gallagher، Nancy. «Infanticide and Abandonment of Female Children». <i>Encyclopedia of Women & Islamic Cultures</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Infanticide+and+Abandonment+of+Female+Children&rft.btitle=Encyclopedia+of+Women+%26+Islamic+Cultures&rft.aulast=Gallagher&rft.aufirst=Nancy&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFGlasséSmith2003" class="citation book">Glassé، Cyril؛ Smith، Huston (<bdi>۲۰۰۳</bdi>). <i>The new Encyclopaedia of Islam</i>. Rowman Altamira. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780759101906" title="ویژه:منابع کتاب/9780759101906"><bdi>۹۷۸۰۷۵۹۱۰۱۹۰۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+new+Encyclopaedia+of+Islam&rft.pub=Rowman+Altamira&rft.date=2003&rft.isbn=9780759101906&rft.aulast=Glass%C3%A9&rft.aufirst=Cyril&rft.au=Smith%2C+Huston&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFGuillaume1955" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%DA%AF%DB%8C%D9%88%D9%85" title="آلفرد گیوم">Guillaume، Alfred</a> (<bdi>۱۹۵۵</bdi>). <i>The Life of Muhammad. A Translation of Ishaq’s “Sirat Rasul Allah</i>. Oxford: Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-636033-1" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-636033-1"><bdi>۰-۱۹-۶۳۶۰۳۳-۱</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Life+of+Muhammad.+A+Translation+of+Ishaq%E2%80%99s+%E2%80%9CSirat+Rasul+Allah&rft.place=Oxford&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1955&rft.isbn=---&rft.aulast=Guillaume&rft.aufirst=Alfred&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFHitti1973" class="citation book">Hitti، Philip Khûri (<bdi>۱۹۷۳</bdi>). <i>Capital cities of Arab Islam</i>. University of Minnesota Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-8166-0663-3" title="ویژه:منابع کتاب/0-8166-0663-3"><bdi>۰-۸۱۶۶-۰۶۶۳-۳</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Capital+cities+of+Arab+Islam&rft.pub=University+of+Minnesota+Press&rft.date=1973&rft.isbn=0-8166-0663-3&rft.aulast=Hitti&rft.aufirst=Philip+Kh%C3%BBri&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFHoltLambtonLewis1977" class="citation book">Holt، P. M؛ Lambton، .Ann K. S؛ Lewis، Bernard (<bdi>۱۹۷۷</bdi>). <i>The Cambridge History of Islam</i>. Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-521-29135-4" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-521-29135-4"><bdi>۹۷۸-۰-۵۲۱-۲۹۱۳۵-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+History+of+Islam&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1977&rft.isbn=978-0-521-29135-4&rft.aulast=Holt&rft.aufirst=P.+M&rft.au=Lambton%2C+.Ann+K.+S&rft.au=Lewis%2C+Bernard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFHooker1996" class="citation journal">Hooker، Richard (<bdi>۱۹۹۶</bdi>). «Muhammad, messenger of god». <i>Washington State University</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Washington+State+University&rft.atitle=Muhammad%2C+messenger+of+god&rft.date=1996&rft.aulast=Hooker&rft.aufirst=Richard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFKhan1998" class="citation book">Khan، Majid Ali (<bdi>۱۹۹۸</bdi>). <i>Muhammad The Final Messenger</i>. New Delhi: Islamic Book Service. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/81-85738-25-4" title="ویژه:منابع کتاب/81-85738-25-4"><bdi>۸۱-۸۵۷۳۸-۲۵-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+The+Final+Messenger&rft.place=New+Delhi&rft.pub=Islamic+Book+Service&rft.date=1998&rft.isbn=81-85738-25-4&rft.aulast=Khan&rft.aufirst=Majid+Ali&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFKister1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Kister, M.J. (1986). "Ḵẖuzā'a". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 5 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%E1%B8%B4%E1%BA%96uz%C4%81%27a&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Kister&rft.aufirst=M.J.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFKelsay1993" class="citation book">Kelsay، John (<bdi>۱۹۹۳</bdi>). <i>Islam and War</i>. Presbyterian Publishing Corporation. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780664253028" title="ویژه:منابع کتاب/9780664253028"><bdi>۹۷۸۰۶۶۴۲۵۳۰۲۸</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islam+and+War&rft.pub=Presbyterian+Publishing+Corporation&rft.date=1993&rft.isbn=9780664253028&rft.aulast=Kelsay&rft.aufirst=John&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFKöchler1982" class="citation book">Köchler، Hans (<bdi>۱۹۸۲</bdi>). <i>The concept of monotheism in Islam and Christianity</i>. International Progress Organization. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-3-7003-0339-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-3-7003-0339-8"><bdi>۹۷۸-۳-۷۰۰۳-۰۳۳۹-۸</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+concept+of+monotheism+in+Islam+and+Christianity&rft.pub=International+Progress+Organization&rft.date=1982&rft.isbn=978-3-7003-0339-8&rft.aulast=K%C3%B6chler&rft.aufirst=Hans&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFde_Lamartine1854" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D9%88%D9%86%D8%B3_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="آلفونس دولامارتین">de Lamartine، Alphonse</a> (<bdi>۱۸۵۴</bdi>). <i>Historie de la Turquie</i>. Paris.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Historie+de+la+Turquie&rft.place=Paris&rft.date=1854&rft.aulast=de+Lamartine&rft.aufirst=Alphonse&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFLapidus2002" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Lapidus, Ira (2002). <i>A History of Islamic Societies</i> (به انگلیسی) (2nd ed.). Cambridge University Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Islamic+Societies&rft.edition=2nd&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2002&rft.aulast=Lapidus&rft.aufirst=Ira&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFLewis1998" class="citation journal"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%84%D9%88%D8%A6%DB%8C%D8%B3" title="برنارد لوئیس">Lewis، Bernard</a> (<bdi>۱۹۹۸</bdi>). «Islamic Revolution». <i>The New York Review of Books</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=The+New+York+Review+of+Books&rft.atitle=Islamic+Revolution&rft.date=1998&rft.aulast=Lewis&rft.aufirst=Bernard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFLewis1993" class="citation book">Lewis، Bernard (<bdi>۱۹۹۳</bdi>). <i>The Arabs in History</i>. Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-280310-7" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-280310-7"><bdi>۰-۱۹-۲۸۰۳۱۰-۷</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Arabs+in+History&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1993&rft.isbn=0-19-280310-7&rft.aulast=Lewis&rft.aufirst=Bernard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFLewis2008" class="citation journal">Lewis، Bernard (<bdi>آوریل ۲۰۰۸</bdi>). «The Last Prophet».</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=The+Last+Prophet&rft.date=2008-04&rft.aulast=Lewis&rft.aufirst=Bernard&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFLings1983" class="citation book">Lings، Martin (<bdi>۱۹۸۳</bdi>). <i>Muhammad: His Life Based on Earliest Sources</i>. Inner Traditions International, Limited. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-89281-170-6" title="ویژه:منابع کتاب/0-89281-170-6"><bdi>۰-۸۹۲۸۱-۱۷۰-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad%3A+His+Life+Based+on+Earliest+Sources&rft.pub=Inner+Traditions+International%2C+Limited&rft.date=1983&rft.isbn=0-89281-170-6&rft.aulast=Lings&rft.aufirst=Martin&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFRoot_et_al2022" class="citation news">Root، Jay؛ Gelles، David؛ Harris، Elizabeth A.؛ Jacobs، Julia (<bdi>۲۰۲۲-۰۸-۱۲</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/live/2022/08/12/nyregion/salman-rushdie-stabbed-new-york">«Salman Rushdie on Ventilator Hours After Being Stabbed in Western New York»</a> (به انگلیسی). The New York Times. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF" title="شماره استاندارد بین‌المللی پیایند">شاپا</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0362-4331">0362-4331</a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۳-۰۳-۱۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Salman+Rushdie+on+Ventilator+Hours+After+Being+Stabbed+in+Western+New+York&rft.date=2022-08-12&rft.issn=0362-4331&rft.aulast=Root&rft.aufirst=Jay&rft.au=Gelles%2C+David&rft.au=Harris%2C+Elizabeth+A.&rft.au=Jacobs%2C+Julia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nytimes.com%2Flive%2F2022%2F08%2F12%2Fnyregion%2Fsalman-rushdie-stabbed-new-york&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFMadelung1997" class="citation book">Madelung، Wilferd (<bdi>۱۹۹۷</bdi>). <i>The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate</i>. Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-521-64696-0" title="ویژه:منابع کتاب/0-521-64696-0"><bdi>۰-۵۲۱-۶۴۶۹۶-۰</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Succession+to+Muhammad%3A+A+Study+of+the+Early+Caliphate&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=1997&rft.isbn=0-521-64696-0&rft.aulast=Madelung&rft.aufirst=Wilferd&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFMadelung1993" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Madelung, Wilferd (1993). "Iṣma". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 4 (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. 182-184.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=I%E1%B9%A3ma&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.pages=182-184&rft.edition=2rd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1993&rft.aulast=Madelung&rft.aufirst=Wilferd&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFMomen1987" class="citation book">Momen، Moojan (<bdi>۱۹۸۷</bdi>). <i>An Introduction to Shi'i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shiʻism</i>. Yale University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-300-03531-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-300-03531-4"><bdi>۰-۳۰۰-۰۳۵۳۱-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=An+Introduction+to+Shi%27i+Islam%3A+The+History+and+Doctrines+of+Twelver+Shi%CA%BBism&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=1987&rft.isbn=0-300-03531-4&rft.aulast=Momen&rft.aufirst=Moojan&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFAl-Mubarakpuri2002" class="citation book">Al-Mubarakpuri، Safi-ur-Rahman (<bdi>۲۰۰۲</bdi>). <i>The sealed nectar: biography of the Noble Prophet</i>. Darussalam. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-9960-899-55-8" title="ویژه:منابع کتاب/978-9960-899-55-8"><bdi>۹۷۸-۹۹۶۰-۸۹۹-۵۵-۸</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+sealed+nectar%3A+biography+of+the+Noble+Prophet&rft.place=Darussalam&rft.date=2002&rft.isbn=978-9960-899-55-8&rft.aulast=Al-Mubarakpuri&rft.aufirst=Safi-ur-Rahman&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFNasr2012" class="citation encyclopaedia"><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%86%D8%B5%D8%B1" title="سید حسین نصر">Nasr، Seyyed Hossein</a> (<bdi>۲۰۱۲</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Ali-Muslim-caliph">«ʿAlī»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopædia Britanica</a></i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۲ ژانویه ۲۰۱۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%CA%BFAl%C4%AB&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britanica&rft.date=2012&rft.aulast=Nasr&rft.aufirst=Seyyed+Hossein&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fbiography%2FAli-Muslim-caliph&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFNasr2005" class="citation encyclopaedia">Nasr، Seyyed Hossein (<bdi>۲۰۰۵</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160329151530/http://www.britannica.com:80/biography/Muhammad">«Muhammad»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopædia Britanica</a></i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com:80/biography/Muhammad">اصلی</a> در ۲۹ مارس ۲۰۱۶.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Muhammad&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britanica&rft.date=2005&rft.aulast=Nasr&rft.aufirst=Seyyed+Hossein&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%3A80%2Fbiography%2FMuhammad&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFSinaiWatt2023" class="citation encyclopaedia">Sinai، Nicolai؛ Watt، William Montgomery (<bdi>۲۰۲۳</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/biography/Muhammad">«Muhammad»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">Encyclopædia Britanica</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Muhammad&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britanica&rft.date=2023&rft.aulast=Sinai&rft.aufirst=Nicolai&rft.au=Watt%2C+William+Montgomery&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fbiography%2FMuhammad&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFNeusnerSonnBrockopp2000" class="citation book">Neusner، Jacob؛ Sonn، Tamara؛ Brockopp، Jonathan E. (<bdi>۲۰۰۰</bdi>). <i>Judaism and Islam in practice: a sourcebook</i>. Routledge. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-415-21673-9" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-415-21673-9"><bdi>۹۷۸-۰-۴۱۵-۲۱۶۷۳-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Judaism+and+Islam+in+practice%3A+a+sourcebook&rft.pub=Routledge&rft.date=2000&rft.isbn=978-0-415-21673-9&rft.aulast=Neusner&rft.aufirst=Jacob&rft.au=Sonn%2C+Tamara&rft.au=Brockopp%2C+Jonathan+E.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFNeusner2003" class="citation book">Neusner، Jacob (<bdi>۲۰۰۳</bdi>). <i>God's rule: the politics of world religions</i>. Georgetown University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-87840-910-6" title="ویژه:منابع کتاب/0-87840-910-6"><bdi>۰-۸۷۸۴۰-۹۱۰-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=God%27s+rule%3A+the+politics+of+world+religions&rft.pub=Georgetown+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0-87840-910-6&rft.aulast=Neusner&rft.aufirst=Jacob&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFNewby2002" class="citation encyclopaedia">Newby، Gordon Darnell (<bdi>۲۰۰۲</bdi>). «Muhammad b٫ 'Abdullaˆh». <i>A Concise Encyclopedia of Islam</i>. Oxford: Oneworld Publications.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Muhammad+b.+%27Abdulla%CB%86h&rft.btitle=A+Concise+Encyclopedia+of+Islam&rft.place=Oxford&rft.pub=Oneworld+Publications&rft.date=2002&rft.aulast=Newby&rft.aufirst=Gordon+Darnell&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFNigosian2004" class="citation book">Nigosian، S. A. (<bdi>۲۰۰۴</bdi>). <i>Islam: Its History, Teaching, and Practices</i>. Indiana University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-253-21627-3" title="ویژه:منابع کتاب/0-253-21627-3"><bdi>۰-۲۵۳-۲۱۶۲۷-۳</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islam%3A+Its+History%2C+Teaching%2C+and+Practices&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=0-253-21627-3&rft.aulast=Nigosian&rft.aufirst=S.+A.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFNothEhlert1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Noth, A.; Ehlert, Trude (1986). "Muḥammad: The Prophet's image in Europe and the West". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 1 (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۳۷۷–۳۸۷.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Mu%E1%B8%A5ammad%3A+The+Prophet%27s+image+in+Europe+and+the+West&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.pages=%DB%B3%DB%B7%DB%B7-%DB%B3%DB%B8%DB%B7&rft.edition=2rd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Noth&rft.aufirst=A.&rft.au=Ehlert%2C+Trude&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFO'Connor2009" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">O'Connor, Frances (2009). <i>History of Islam</i> (به انگلیسی). newyork: The Rosen Publishing Group.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+Islam&rft.place=newyork&rft.pub=The+Rosen+Publishing+Group&rft.date=2009&rft.aulast=O%27Connor&rft.aufirst=Frances&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFPalmer-Fernández2004" class="citation book">Palmer-Fernández، Gabriel (<bdi>۲۰۰۴</bdi>). <i>The encyclopedia of religion and war</i>. Taylor & Francis. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-415-94246-1" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-415-94246-1"><bdi>۹۷۸-۰-۴۱۵-۹۴۲۴۶-۱</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+encyclopedia+of+religion+and+war&rft.pub=Taylor+%26+Francis&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-415-94246-1&rft.aulast=Palmer-Fern%C3%A1ndez&rft.aufirst=Gabriel&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFPellat1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Pellat, Ch. (1986). "Ḥilf al-Fuḍūl". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 3 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%E1%B8%A4ilf+al-Fu%E1%B8%8D%C5%ABl&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Pellat&rft.aufirst=Ch.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFPeters1994" class="citation book"><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%B3_%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B2_%D9%BE%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%B2" class="mw-redirect" title="فرانسیس ادواردز پیترز">Peters، Francis Edward</a> (<bdi>۱۹۹۴</bdi>). <i>A Reader on classical Islam</i>. Princeton University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-691-00040-4" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-691-00040-4"><bdi>۹۷۸-۰-۶۹۱-۰۰۰۴۰-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Reader+on+classical+Islam&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.date=1994&rft.isbn=978-0-691-00040-4&rft.aulast=Peters&rft.aufirst=Francis+Edward&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFPeters2010" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Peters, Francis E (2010). "The empire in Iraq, 763–861". <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/jesusmuhammadpar00pete"><i>Jesus and Muhammad: Parallel Tracks, Parallel Lives</i></a> (به انگلیسی). Oxford University Press. pp. ۲۰۴–۲۰۵.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=The+empire+in+Iraq%2C+763%E2%80%93861&rft.btitle=Jesus+and+Muhammad%3A+Parallel+Tracks%2C+Parallel+Lives&rft.pages=%DB%B2%DB%B0%DB%B4-%DB%B2%DB%B0%DB%B5&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2010&rft.aulast=Peters&rft.aufirst=Francis+E&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fjesusmuhammadpar00pete&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFPeters2003" class="citation book">Peters، Francis Edward (<bdi>۲۰۰۳</bdi>). <i>Islam: A Guide for Jews and Christians</i>. Princeton University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-691-11553-2" title="ویژه:منابع کتاب/0-691-11553-2"><bdi>۰-۶۹۱-۱۱۵۵۳-۲</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islam%3A+A+Guide+for+Jews+and+Christians&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0-691-11553-2&rft.aulast=Peters&rft.aufirst=Francis+Edward&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="r" class="citation book">Peters، Francis Edward (<bdi>۲۰۰۳</bdi>). <i>The Monotheists: Jews, Christians, and Muslims in Conflict and Competition</i>. Princeton University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-691-11461-7" title="ویژه:منابع کتاب/0-691-11461-7"><bdi>۰-۶۹۱-۱۱۴۶۱-۷</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Monotheists%3A+Jews%2C+Christians%2C+and+Muslims+in+Conflict+and+Competition&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.date=2003&rft.isbn=0-691-11461-7&rft.aulast=Peters&rft.aufirst=Francis+Edward&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFPeters1994" class="citation book">Peters، Francis Edward (<bdi>۱۹۹۴</bdi>). <i>Muhammad and the Origins of Islam</i>. SUNY Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-7914-1876-6" title="ویژه:منابع کتاب/0-7914-1876-6"><bdi>۰-۷۹۱۴-۱۸۷۶-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+and+the+Origins+of+Islam&rft.pub=SUNY+Press&rft.date=1994&rft.isbn=0-7914-1876-6&rft.aulast=Peters&rft.aufirst=Francis+Edward&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFPeters1991" class="citation book">Peters، Francis Edward (<bdi>۱۹۹۱</bdi>). <i>The Quest for Historical Muhammad</i>. International Journal of Middle East Studies.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Quest+for+Historical+Muhammad&rft.pub=International+Journal+of+Middle+East+Studies&rft.date=1991&rft.aulast=Peters&rft.aufirst=Francis+Edward&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFPeterson2007" class="citation book">Peterson، Daniel (<bdi>۲۰۰۷</bdi>). <i>Muhammad, Prophet of God</i>. Wm. B. Eerdmans Publishing Company. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-8028-0754-2" title="ویژه:منابع کتاب/0-8028-0754-2"><bdi>۰-۸۰۲۸-۰۷۵۴-۲</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad%2C+Prophet+of+God&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans+Publishing+Company&rft.date=2007&rft.isbn=0-8028-0754-2&rft.aulast=Peterson&rft.aufirst=Daniel&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFPierreeCentlivres-Demont2006" class="citation journal">Pierree، Centlivre؛ Centlivres-Demont، Micheline (<bdi>Spring ۲۰۰۶</bdi>). «The Story of Picture Shiite Depictions of Muhammad». <i>ISIM</i>. Qom (۱۷): <bdi>۱۸–۱۹</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=ISIM&rft.atitle=The+Story+of+Picture+Shiite+Depictions+of+Muhammad&rft.ssn=spring&rft.issue=%DB%B1%DB%B7&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B1%DB%B8-%DB%B1%DB%B9%3C%2Fbdi%3E&rft.date=2006&rft.aulast=Pierree&rft.aufirst=Centlivre&rft.au=Centlivres-Demont%2C+Micheline&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFPoonawalaKohlberg1985" class="citation encyclopaedia">Poonawala، I. K.؛ Kohlberg، E. (<bdi>۱۹۸۵</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/ali-b-abi-taleb">«ʿAli b٫ Abi Ṭāleb»</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">Encyclopædia Iranica</a></i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۲ ژانویه ۲۰۱۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%CA%BFAli+b.+Abi+%E1%B9%AC%C4%81leb&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Iranica&rft.date=1985&rft.aulast=Poonawala&rft.aufirst=I.+K.&rft.au=Kohlberg%2C+E.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fali-b-abi-taleb&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFDonner2010" class="citation book cs1">Donner, Fred M. (2010). <i>Muhammad and the Believers at the Origins of Islam</i>. Harvard University Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+and+the+Believers+at+the+Origins+of+Islam&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=2010&rft.aulast=Donner&rft.aufirst=Fred+M.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="RoutIslam2018" class="citation book cs1">Berg, Herbert (2018). <i>Routledge Handbook on Early Islam</i>. Routledge.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Routledge+Handbook+on+Early+Islam&rft.pub=Routledge&rft.date=2018&rft.aulast=Berg&rft.aufirst=Herbert&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFHoyland1997" class="citation book cs1">Hoyland, Robert G. (1997). <i>Seeing Islam as Others Saw It</i>. The Darwin Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Seeing+Islam+as+Others+Saw+It&rft.pub=The+Darwin+Press&rft.date=1997&rft.aulast=Hoyland&rft.aufirst=Robert+G.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSaleh2016" class="citation book cs1">Saleh, Walid A. (2016). <i>Qurʾānic Studies Today</i>. Routledge.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Qur%CA%BE%C4%81nic+Studies+Today&rft.pub=Routledge&rft.date=2016&rft.aulast=Saleh&rft.aufirst=Walid+A.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFReynolds2018" class="citation book cs1">Reynolds, Gabriel Said (2018). <i>The Qurʾān and the Bible: Text and Commentary</i>. Yale University Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Qur%CA%BE%C4%81n+and+the+Bible%3A+Text+and+Commentary&rft.pub=Yale+University+Press&rft.date=2018&rft.aulast=Reynolds&rft.aufirst=Gabriel+Said&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFReynolds_et_al2016" class="citation book cs1">Azaiez, Mehdi; Reynolds, Gabriel S.; Tesei, Tommaso; Zafer, Hamza M. (2016). <i>The Qur’an Seminar Commentary</i>. de Gruyter.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Qur%E2%80%99an+Seminar+Commentary&rft.pub=de+Gruyter&rft.date=2016&rft.aulast=Azaiez&rft.aufirst=Mehdi&rft.au=Reynolds%2C+Gabriel+S.&rft.au=Tesei%2C+Tommaso&rft.au=Zafer%2C+Hamza+M.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFStowasser2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Stowasser, Barbara Freyer (2006). "Wives of the Prophet". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'an</a></i> (به انگلیسی). Vol. 5.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Wives+of+the+Prophet&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27an&rft.date=2006&rft.aulast=Stowasser&rft.aufirst=Barbara+Freyer&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFPowers2011" class="citation book cs1">Powers, David S. (2011). <i>Muhammad Is Not the Father of Any of Your Men: The Making of the Last Prophet</i>. University of Pennsylvania Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+Is+Not+the+Father+of+Any+of+Your+Men%3A+The+Making+of+the+Last+Prophet&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=2011&rft.aulast=Powers&rft.aufirst=David+S.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CambQuran2007" class="citation book cs1">McAuliffe, Jane Dammen (2007). <i>The Cambridge Companion to the Qur'an</i>. Cambridge University Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Companion+to+the+Qur%27an&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2007&rft.aulast=McAuliffe&rft.aufirst=Jane+Dammen&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFShoemaker2021" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Shoemaker, Stephen J. (2021). <i>A Prophet Has Appeared: The Rise of Islam Through Christian and Jewish eyes</i> (به انگلیسی). Oakland, California: University of California Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Prophet+Has+Appeared%3A+The+Rise+of+Islam+Through+Christian+and+Jewish+eyes&rft.place=Oakland%2C+California&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=2021&rft.aulast=Shoemaker&rft.aufirst=Stephen+J.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFShoemaker2022" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Shoemaker, Stephen J. (2022). <i>Creating the Qur’an: A Historical-Critical Study</i> (به انگلیسی). Oakland, California: University of California Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Creating+the+Qur%E2%80%99an%3A+A+Historical-Critical+Study&rft.place=Oakland%2C+California&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=2022&rft.aulast=Shoemaker&rft.aufirst=Stephen+J.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFLecker2008" class="citation book">Lecker، Michael (<bdi>۲۰۰۸</bdi>). <i>Les Jafnides. Des rois arabes au service de Byzance</i>. Editions de Boccard.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Les+Jafnides.+Des+rois+arabes+au+service+de+Byzance&rft.pub=Editions+de+Boccard&rft.date=2008&rft.aulast=Lecker&rft.aufirst=Michael&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFShoemaker2018" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Shoemaker, Stephen J. (2018). <i>The Apocalypse of Empire: Imperial Eschatology in Late Antiquity and Early Islam</i> (به انگلیسی). Philadelphia: University of Pennsylvania Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Apocalypse+of+Empire%3A+Imperial+Eschatology+in+Late+Antiquity+and+Early+Islam&rft.place=Philadelphia&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=2018&rft.aulast=Shoemaker&rft.aufirst=Stephen+J.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFRobinson2016" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Robinson, Chase F. (2016). <i>Islamic Civilization in Thirty Lives: The First 1,000 Years</i> (به انگلیسی). Oakland, California: University of California Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islamic+Civilization+in+Thirty+Lives%3A+The+First+1%2C000+Years&rft.place=Oakland%2C+California&rft.pub=University+of+California+Press&rft.date=2016&rft.aulast=Robinson&rft.aufirst=Chase+F.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="LeCoran2019" class="citation book cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Amir-Moezzi, Mohammad Ali (2019). <i>Le Coran des historiens</i> (به فرانسوی). <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3" title="پاریس">Paris</a>: Cerf.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Le+Coran+des+historiens&rft.place=Paris&rft.pub=Cerf&rft.date=2019&rft.aulast=Amir-Moezzi&rft.aufirst=Mohammad+Ali&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFRahman1979" class="citation book">Rahman، Fazlur (<bdi>۱۹۷۹</bdi>). <i>Islam</i>. University Of Chicago Press<i>. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-226-70281-2" title="ویژه:منابع کتاب/0-226-70281-2"><bdi>۰-۲۲۶-۷۰۲۸۱-۲</bdi></a>.</i></cite><i><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Islam.+University+Of+Chicago+Press&rft.date=1979&rft.isbn=0-226-70281-2&rft.aulast=Rahman&rft.aufirst=Fazlur&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></i></li> <li><cite id="CITEREFRamadan2007" class="citation book">Ramadan، Tariq (<bdi>۲۰۰۷</bdi>). <i>In the footsteps of the prophet</i>. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0195374766" title="ویژه:منابع کتاب/978-0195374766"><bdi>۹۷۸-۰۱۹۵۳۷۴۷۶۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=In+the+footsteps+of+the+prophet&rft.date=2007&rft.isbn=978-0195374766&rft.aulast=Ramadan&rft.aufirst=Tariq&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFReeves2003" class="citation book">Reeves، Minou (<bdi>۲۰۰۳</bdi>). <i>Muhammad in Europe: A Thousand Years of Western Myth-Making</i>. NYU Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-8147-7564-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-8147-7564-6"><bdi>۹۷۸-۰-۸۱۴۷-۷۵۶۴-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+in+Europe%3A+A+Thousand+Years+of+Western+Myth-Making&rft.pub=NYU+Press&rft.date=2003&rft.isbn=978-0-8147-7564-6&rft.aulast=Reeves&rft.aufirst=Minou&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFRobinson2011" class="citation book"><a href="/wiki/%DA%86%DB%8C%D8%B2_%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="چیز رابینسون">Robinson، Chase F.</a> (<bdi>۲۰۱۱</bdi>). <i>The New Cambridge History of Islam, Volume 1</i>. ج. ۱. Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780521515368" title="ویژه:منابع کتاب/9780521515368"><bdi>۹۷۸۰۵۲۱۵۱۵۳۶۸</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+New+Cambridge+History+of+Islam%2C+Volume+1&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2011&rft.isbn=9780521515368&rft.aulast=Robinson&rft.aufirst=Chase+F.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFRobinson2004" class="citation book">Robinson، David (<bdi>۲۰۰۴</bdi>). <i>Muslim Societies in African History</i>. Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-521-53366-X" title="ویژه:منابع کتاب/0-521-53366-X"><bdi>۰-۵۲۱-۵۳۳۶۶-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muslim+Societies+in+African+History&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.date=2004&rft.isbn=0-521-53366-X&rft.aulast=Robinson&rft.aufirst=David&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFRodinson2002" class="citation book">Rodinson، Maxime (<bdi>۲۰۰۲</bdi>). <i>Muhammad: Prophet of Islam</i>. Tauris Parke Paperbacks. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/1-86064-827-4" title="ویژه:منابع کتاب/1-86064-827-4"><bdi>۱-۸۶۰۶۴-۸۲۷-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad%3A+Prophet+of+Islam&rft.pub=Tauris+Parke+Paperbacks&rft.date=2002&rft.isbn=1-86064-827-4&rft.aulast=Rodinson&rft.aufirst=Maxime&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFRubin2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Rubin, Uri (2006). "Muhammad". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'an</a></i> (به انگلیسی). Vol. 3.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Muhammad&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27an&rft.date=2006&rft.aulast=Rubin&rft.aufirst=Uri&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFSchimmel1984" class="citation book">Schimmel، Annemarie (<bdi>۱۹۸۴</bdi>). <i>And Muhammad Is His Messenger</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=And+Muhammad+Is+His+Messenger&rft.date=1984&rft.aulast=Schimmel&rft.aufirst=Annemarie&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSchimmel2006" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Schimmel, Marco (2006). "Banù al-QurayΩa". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'an</a></i> (به انگلیسی). Vol. 4.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Ban%C3%B9+al-Quray%CE%A9a&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27an&rft.date=2006&rft.aulast=Schimmel&rft.aufirst=Marco&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFSonbol" class="citation encyclopaedia">Sonbol، Amira. «Rise of Islam: ۶th to ۹th century». <i>Encyclopedia of Women and Islamic Cultures</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Rise+of+Islam%3A+6th+to+9th+century&rft.btitle=Encyclopedia+of+Women+and+Islamic+Cultures&rft.aulast=Sonbol&rft.aufirst=Amira&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFStockwell2004" class="citation book">Stockwell، Foster (<bdi>۲۰۰۴</bdi>). <i>A Sourcebook for Genealogical Research: Resources Alphabetically by Type and Location</i>. McFarland. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-7864-1782-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-7864-1782-7"><bdi>۹۷۸-۰-۷۸۶۴-۱۷۸۲-۷</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Sourcebook+for+Genealogical+Research%3A+Resources+Alphabetically+by+Type+and+Location&rft.pub=McFarland&rft.date=2004&rft.isbn=978-0-7864-1782-7&rft.aulast=Stockwell&rft.aufirst=Foster&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFṬabarī1990" class="citation book">Ṭabarī، Ismail K. Poonawala (<bdi>۱۹۹۰</bdi>). <i>The last years of the Prophet</i>. SUNY Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-88706-691-7" title="ویژه:منابع کتاب/0-88706-691-7"><bdi>۰-۸۸۷۰۶-۶۹۱-۷</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+last+years+of+the+Prophet&rft.pub=SUNY+Press&rft.date=1990&rft.isbn=0-88706-691-7&rft.aulast=%E1%B9%ACabar%C4%AB&rft.aufirst=Ismail+K.+Poonawala&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFTaher1997" class="citation book">Taher، Mohamed (<bdi>۱۹۹۷</bdi>). <i>Encyclopaedic survey of Islamic culture</i>. ج. ۱۰. Anmol Publications PVT. LTD. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-81-7488-487-9" title="ویژه:منابع کتاب/978-81-7488-487-9"><bdi>۹۷۸-۸۱-۷۴۸۸-۴۸۷-۹</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopaedic+survey+of+Islamic+culture&rft.pub=Anmol+Publications+PVT.+LTD&rft.date=1997&rft.isbn=978-81-7488-487-9&rft.aulast=Taher&rft.aufirst=Mohamed&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFTeed1992" class="citation book">Teed، Peter (<bdi>۱۹۹۲</bdi>). <i>A Dictionary of Twentieth Century History</i>. Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-211676-2" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-211676-2"><bdi>۰-۱۹-۲۱۱۶۷۶-۲</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Dictionary+of+Twentieth+Century+History&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1992&rft.isbn=0-19-211676-2&rft.aulast=Teed&rft.aufirst=Peter&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFSayeed2010" class="citation encyclopaedia">Sayeed، Asma (<bdi>۲۰۱۰</bdi>). «Ḥadīth». <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/251132/Hadith"><i>Encyclopædia Britannica</i></a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>ژوئیه ۲۷, ۲۰۱۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%E1%B8%A4ad%C4%ABth&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.date=2010&rft.aulast=Sayeed&rft.aufirst=Asma&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F251132%2FHadith&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFSchimmel1993" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Schimmel, Annemarie (1993). "MUHAMMAD: The Prophet in popular Muslim piety". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 7 (2rd ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۳۷۶–۳۷۷.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=MUHAMMAD%3A+The+Prophet+in+popular+Muslim+piety&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.pages=%DB%B3%DB%B7%DB%B6-%DB%B3%DB%B7%DB%B7&rft.edition=2rd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1993&rft.aulast=Schimmel&rft.aufirst=Annemarie&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFShoemaker2011" class="citation book">Shoemaker، Stephen J. (<bdi>۲۰۱۱</bdi>). <i>The Death of a Prophet: The End of Muhammad’s Life and the Beginnings of Islam</i>. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-8122-4356-7" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-8122-4356-7"><bdi>۹۷۸-۰-۸۱۲۲-۴۳۵۶-۷</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Death+of+a+Prophet%3A+The+End+of+Muhammad%E2%80%99s+Life+and+the+Beginnings+of+Islam&rft.place=Philadelphia&rft.pub=University+of+Pennsylvania+Press&rft.date=2011&rft.isbn=978-0-8122-4356-7&rft.aulast=Shoemaker&rft.aufirst=Stephen+J.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFSinai2017" class="citation book">Sinai، Nicolai (<bdi>۲۰۱۷</bdi>). <i>The Qur’an: A historical-critical introduction</i>. Edinburgh: Edinburgh University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-7486-9578-2" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-7486-9578-2"><bdi>۹۷۸-۰-۷۴۸۶-۹۵۷۸-۲</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Qur%E2%80%99an%3A+A+historical-critical+introduction&rft.place=Edinburgh&rft.pub=Edinburgh+University+Press&rft.date=2017&rft.isbn=978-0-7486-9578-2&rft.aulast=Sinai&rft.aufirst=Nicolai&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFToronto2000" class="citation journal">Toronto، James A. (<bdi>اوت ۲۰۰۰</bdi>). «A Latter-day Saint Perspective on Muhammad».</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=A+Latter-day+Saint+Perspective+on+Muhammad&rft.date=2000-08&rft.aulast=Toronto&rft.aufirst=James+A.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFVarisco1995" class="citation journal">Varisco، Daniel Martin (<bdi>۱۹۹۵</bdi>). «Metaphors and Sacred History: The Genealogy of Muhammad and the Arab "Tribe<span class="cs1-kern-right">"</span>». <i>Anthropological Analysis and Islamic Texts</i> (۶۸): <bdi>۱۳۹–۱۵۶</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Anthropological+Analysis+and+Islamic+Texts&rft.atitle=Metaphors+and+Sacred+History%3A+The+Genealogy+of+Muhammad+and+the+Arab+%22Tribe%22&rft.issue=%DB%B6%DB%B8&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B1%DB%B3%DB%B9-%DB%B1%DB%B5%DB%B6%3C%2Fbdi%3E&rft.date=1995&rft.aulast=Varisco&rft.aufirst=Daniel+Martin&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFVeccia_Vaglieri1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D8%B1%D8%A7_%D9%88%DA%86%D8%A7_%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="لئورا وچا ولیری">Veccia Vaglieri, Laura</a> (1986). "ʿAlī b. Abī Ṭālib". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). Leiden: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">E. J. Brill</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%CA%BFAl%C4%AB+b.+Ab%C4%AB+%E1%B9%AC%C4%81lib&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Veccia+Vaglieri&rft.aufirst=Laura&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFVeccia_Vaglieri1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D8%B1%D8%A7_%D9%88%DA%86%D8%A7_%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="لئورا وچا ولیری">Veccia Vaglieri, Laura</a> (1986). "Fatima". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی) (2nd ed.). Leiden: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">E. J. Brill</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Fatima&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Veccia+Vaglieri&rft.aufirst=Laura&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWalker2002" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Walker, Paul E. (2002). "Impeccability". In Archer, George; Boisliveau, Anne-Sylvie; Dost, Suleyman; Naguib, Shuruq (eds.). <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="دانشنامه قرآن">Encyclopaedia of the Qur'ān</a></i> (به انگلیسی) (1rd ed.). <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">Brill</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Impeccability&rft.btitle=Encyclopaedia+of+the+Qur%27%C4%81n&rft.edition=1rd&rft.pub=Brill&rft.date=2002&rft.aulast=Walker&rft.aufirst=Paul+E.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWatt1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AA%DA%AF%D9%88%D9%85%D8%B1%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D8%AA" title="ویلیام مونتگومری وات">Watt, William Montgomery</a> (1986). "Āmina". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%C4%80mina&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Watt&rft.aufirst=William+Montgomery&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWatt1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Watt, William Montgomery (1986). "Ḥalima bint Abi Ḏẖu'ayb". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 3 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%E1%B8%A4alima+bint+Abi+%E1%B8%8E%E1%BA%96u%27ayb&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Watt&rft.aufirst=William+Montgomery&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWatt1986" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Watt, William Montgomery (1986). "al-Ḥudaybiya". <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 3 (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=al-%E1%B8%A4udaybiya&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1986&rft.aulast=Watt&rft.aufirst=William+Montgomery&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFWatt1961" class="citation book">Watt، William Montgomery (<bdi>۱۹۶۱</bdi>). <i>Muhammad: Prophet and Statesman</i>. Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-881078-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-881078-4"><bdi>۰-۱۹-۸۸۱۰۷۸-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad%3A+Prophet+and+Statesman&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1961&rft.isbn=0-19-881078-4&rft.aulast=Watt&rft.aufirst=William+Montgomery&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFRobinTayran2012" class="citation news cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Christian Robin; Salim Tayran (2012). "Soixante-dix ans avant l'Islam: l'Arabie toute entière dominée par un roi chrétien" (به فرانسوی). Vol. 156. Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Soixante-dix+ans+avant+l%27Islam%3A+l%27Arabie+toute+enti%C3%A8re+domin%C3%A9e+par+un+roi+chr%C3%A9tien&rft.volume=156&rft.date=2012&rft.au=Christian+Robin&rft.au=Salim+Tayran&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFWatt1956" class="citation book">Watt، William Montgomery (<bdi>۱۹۵۶</bdi>). <i>Muhammad at Medina</i>. Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-577307-1" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-577307-1"><bdi>۰-۱۹-۵۷۷۳۰۷-۱</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+at+Medina&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1956&rft.isbn=0-19-577307-1&rft.aulast=Watt&rft.aufirst=William+Montgomery&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFWatt1953" class="citation book">Watt، William Montgomery (<bdi>۱۹۵۳</bdi>). <i>Muhammad at Mecca</i>. Oxford University Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Muhammad+at+Mecca&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1953&rft.aulast=Watt&rft.aufirst=William+Montgomery&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFBuhlWelch1993" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Buhl, Frants; <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D9%84%D8%B4" title="آلفورد ولش">Welch, Alford T.</a> (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/muhammad-COM_0780">"Muḥammad"</a>. <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دانشنامه اسلام">Encyclopaedia of Islam</a></i> (به انگلیسی). Vol. 7 (2nd ed.). Leiden: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84" title="انتشارات بریل">E. J. Brill</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Mu%E1%B8%A5ammad&rft.btitle=Encyclopaedia+of+Islam&rft.place=Leiden&rft.edition=2nd&rft.pub=E.+J.+Brill&rft.date=1993&rft.aulast=Buhl&rft.aufirst=Frants&rft.au=Welch%2C+Alford+T.&rft_id=https%3A%2F%2Freferenceworks.brillonline.com%2Fentries%2Fencyclopaedia-of-islam-2%2Fmuhammad-COM_0780&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li> <li><cite id="CITEREFWijdan1999" class="citation journal">Wijdan، Ali (<bdi>۱۹۹۹</bdi>). «From the Literal to the Spiritual: The Development of Prophet Muhammad's Portrayal from 13th century Ilkhanid Miniatures to 17th century Ottoman Art». <i>Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art</i> (۷): <bdi>۱–۲۴</bdi>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Proceedings+of+the+11th+International+Congress+of+Turkish+Art&rft.atitle=From+the+Literal+to+the+Spiritual%3A+The+Development+of+Prophet+Muhammad%27s+Portrayal+from+13th+century+Ilkhanid+Miniatures+to+17th+century+Ottoman+Art&rft.issue=%DB%B7&rft.pages=%3Cbdi%3E%DB%B1-%DB%B2%DB%B4%3C%2Fbdi%3E&rft.date=1999&rft.aulast=Wijdan&rft.aufirst=Ali&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><cite id="CITEREFZeitlin2007" class="citation book">Zeitlin، Irving M (<bdi>۲۰۰۷</bdi>). <i>The historical Muhammad</i>. Polity. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-7456-3998-4" title="ویژه:منابع کتاب/0-7456-3998-4"><bdi>۰-۷۴۵۶-۳۹۹۸-۴</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+historical+Muhammad&rft.pub=Polity&rft.date=2007&rft.isbn=0-7456-3998-4&rft.aulast=Zeitlin&rft.aufirst=Irving+M&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036"><cite id="CITEREFWelchMoussalliNewby2009" class="citation encyclopaedia cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Welch, Alford T.; Moussalli, Ahmad S.; Newby, Gordon D. (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.oxfordislamicstudies.com/article/opr/t236/e0550">"Muḥammad"</a>. In John L. Esposito (ed.). <i>The Oxford Encyclopedia of the Islamic World</i> (به انگلیسی). Oxford: Oxford University Press.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=Mu%E1%B8%A5ammad&rft.btitle=The+Oxford+Encyclopedia+of+the+Islamic+World&rft.place=Oxford&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2009&rft.aulast=Welch&rft.aufirst=Alford+T.&rft.au=Moussalli%2C+Ahmad+S.&rft.au=Newby%2C+Gordon+D.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.oxfordislamicstudies.com%2Farticle%2Fopr%2Ft236%2Fe0550&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span></li></ul> </div> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="منابع_برای_مطالعه_بیشتر"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9_.D8.A8.D8.B1.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D8.B7.D8.A7.D9.84.D8.B9.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B4.D8.AA.D8.B1"></span>منابع برای مطالعه بیشتر</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r32987365"><div class="refbegin refbegin-columns references-column-width" style="column-width: 30em"> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <ul><li>Ali, Wijdan. <i>From the Literal to the Spiritual: The Development of Prophet Muhammad's Portrayal from 13th century Ilkhanid Miniatures to 17th century Ottoman Art</i>. In Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, eds. M. Kiel, N. Landman, and H. Theunissen. No. 7, 1–24. Utrecht, The Netherlands, August 23–28, 1999.</li> <li>Ishaq, Ibn; Guillaume, Alfred, ed. (2002). <i>The Life of Muhammad: A Translation of Ibn Ishaq's Sirat Rasul Allah</i>. Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-0-19-636033-1" title="ویژه:منابع کتاب/978-0-19-636033-1">978-0-19-636033-1</a>.</li> <li>Ramadan, Tariq (2007). <i>In the Footsteps of the Prophet: Lessons from the Life of Muhammad</i>. Oxford University Press. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/0-19-530880-8" title="ویژه:منابع کتاب/0-19-530880-8">0-19-530880-8</a>.</li></ul> </div> <ul><li><cite id="CITEREFابن_هشام" class="citation book"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85" title="ابن هشام">ابن هشام</a>. <i>السیرة النبویة</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D9%84%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C%D8%A9&rft.au=%D8%A7%D8%A8%D9%86+%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"> (اثر ابن اسحاق (م۱۵۱ق–۷۶۸م) که توسّط <i><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%87%D8%B4%D8%A7%D9%85" title="ابن هشام">ابن هشام</a></i> (م۲۱۳ق) گردآوری و مطالبی به آن افزوده شد)</li> <li><cite id="CITEREFواقدی" class="citation book"><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="واقدی">واقدی، محمد بن عمر</a>. <i>المغازی</i>. ترجمهٔ محمود مهدوی دامغانی. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-964-01-8109-6" title="ویژه:منابع کتاب/978-964-01-8109-6"><bdi>۹۷۸-۹۶۴-۰۱-۸۱۰۹-۶</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C&rft.isbn=----&rft.aulast=%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%AF%DB%8C&rft.aufirst=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%A8%D9%86+%D8%B9%D9%85%D8%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294"></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پیوند_به_بیرون"><span id=".D9.BE.DB.8C.D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9.88.D9.86"></span>پیوند به بیرون</h2></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100524122456/http://www.shamela.ws/old_site/open.php?cat=26&book=563">السیرة النبویة</a>، محمّد بن إسحاق <span class="skin-nightmode-reset-color languageicon" style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555;">(عربی )</span></li></ul> <div dir="ltr" class="mw-content-ltr"> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060612062303/http://www.usc.edu/dept/MSA/fundamentals/prophet/">About the Prophet Muhammad (University of Southern California)</a> <span class="skin-nightmode-reset-color languageicon" style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555;">(انگلیسی)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pbs.org/muhammad">Muhammad: Legacy of a Prophet — PBS Site</a> <span class="skin-nightmode-reset-color languageicon" style="font-size:0.95em; font-weight:bold; color:#555;">(انگلیسی)</span></li></ul> </div> <table class="wikitable succession-box" style="margin:0.5em auto; font-size:95%;clear:both;"> <tbody><tr> <td colspan="3" style="border-top: 5px solid #FFD700; text-align:center;"><div>محمّد</div><div><b><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" title="بنی‌هاشم">بنی‌هاشم</a></b></div><div style="font-size:90%">شاخه‌ای از <b><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4" title="قریش">قریش</a></b></div><span style="white-space:nowrap; font-size:90%; margin:2em"><b>زادهٔ:</b> <abbr title="تاریخ تقریبی">ح.</abbr> ۵۷۰ </span><span style="white-space:nowrap; font-size:90%; margin:2em"> <b>درگذشتهٔ:</b> مه/ژوئن ۶۳۲</span> </td></tr> <tr> <th colspan="3" style="border-top: 5px solid #FABE60;"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">عنوان‌ها در اسلام</a> </th></tr> <tr style="text-align:center;"> <td style="width:30%;" rowspan="1">پیشین:<br /><span style="font-weight: bold">؟</span> </td> <td style="width: 40%; text-align: center;" rowspan="1"><b> <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="پیامبران در اسلام">نبی</a></b><br />۶۳۲–۶۱۰ </td> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="3"><b>پایان <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AA" title="نبوت">نبوت</a></b> </td></tr> <tr style="text-align:center;"> <td style="width:30%;" rowspan="2">پیشین:<br /><span style="font-weight: bold"><a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="عیسی">عیسی</a></span> </td> <td style="width: 40%; text-align: center;" rowspan="1"><b> <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84" title="رسول">رسول</a></b><br />۶۳۲–۶۱۰ </td></tr> <tr> <td style="width: 40%; text-align: center;" rowspan="1"><b> <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%D9%85" title="پیامبران اولوالعزم">اولوالعزم</a></b><br />۶۳۲–۶۱۰ </td></tr> <tr> <th colspan="3" style="border-top: 5px solid #FABE60;"><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی">عنوان‌های سُنّی</a> </th></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="1"><b>عنوان جدید</b> </td> <td style="width: 40%; text-align: center;" rowspan="1"><b> <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="خاتم‌الانبیا">خاتم‌الانبیا</a></b><br />۶۳۲–۶۱۰ </td> <td style="width: 30%; text-align: center;"><b>بدون جانشین</b> </td></tr> <tr> <th colspan="3" style="border-top: 5px solid #FABE60;"><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="شیعه">عنوان‌های شیعی</a> </th></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="1"><b>عنوان جدید</b> </td> <td style="width: 40%; text-align: center;" rowspan="1"><b> <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="خاتم‌الانبیا">خاتم‌الانبیا</a></b><br />۶۳۲–۶۱۰ </td> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="1">پسین:<br /><span style="font-weight: bold"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی بن ابیطالب</a></span><br /><small><i><b>به عنوان <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85" title="امام">امام</a></b></i></small> </td></tr> <tr> <th colspan="3" style="border-top: 5px solid #ccccff;">مناصب سیاسی </th></tr> <tr> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="1"><b>عنوان جدید</b> </td> <td style="width: 40%; text-align: center;" rowspan="1"><b> حاکم <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA" title="امت">امت</a></b><br />۶۳۲–۶۲۲ </td> <td style="width: 30%; text-align: center;" rowspan="1">پسین:<br /><span style="font-weight: bold"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A8%DA%A9%D8%B1" title="ابوبکر">ابوبکر</a></span><br /><small><i><b>به عنوان <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D9%81%D9%87" title="خلیفه">خلیفه</a></b></i></small> </td></tr> </tbody></table> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="محمد" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#0F742E; color:#fff;"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="الگو:محمد"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو" style="color:#fff">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="بحث الگو:محمد"><abbr title="بحث پیرامون این الگو" style="color:#fff">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:محمد"><abbr title="ویرایش کردن این الگو" style="color:#fff">و</abbr></a></li></ul></div><div id="محمد" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a class="mw-selflink selflink"><span style="color: white;">محمد</span></a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow hlist" colspan="2" style="background:#0F742E; color:#fff;"><div> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام"><span style="color: white;">اسلام</span></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن"><span style="color: white;">قرآن</span></a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">زندگی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF_%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1" title="میلاد پیامبر">ولادت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D9%81%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="جنگ فجار">جنگ فجار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%84%D9%81%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B6%D9%88%D9%84" title="حلف‌الفضول">حلف‌الفضول</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%B5%D8%A8_%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="نصب حجرالاسود (صفحه وجود ندارد)">نصب حجرالاسود</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A8%D8%B9%D8%AB" title="مبعث">بعثت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%B5%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اصلاحات در صدر اسلام">اصلاحات در صدر اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="محمد در مکه">در مکه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%82" title="غرانیق">غرانیق</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%A8_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="شعب ابیطالب">شعب ابیطالب</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="هجرت محمد">هجرت</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="محمد در مدینه">در مدینه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B9%D8%AA_%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87" title="بیعت عقبه">بیعت عقبه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AB%D8%A7%D9%82_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="میثاق مدینه">میثاق مدینه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C" title="پیمان برادری">پیمان برادری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%84%D9%87" title="رویداد مباهله">مباهله</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="فتح مکه">فتح مکه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%BE%D8%B3_%D8%A7%D8%B2_%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="محمد پس از فتح مکه">پس از فتح مکه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9" title="حجةالوداع">حجةالوداع</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1_%D8%AE%D9%85" title="رویداد غدیر خم">رویداد غدیر خم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="مرگ محمد بن عبدالله">درگذشت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="جانشینی محمد">جانشینی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">نام و القاب</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نام‌ها و عناوین محمد">نام‌ها و عناوین محمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_(%D9%86%D8%A7%D9%85)" title="محمد (نام)">محمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%B7" title="فارقلیط">فارقلیط</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_(%D9%86%D8%A7%D9%85)" class="mw-redirect" title="احمد (نام)">احمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="خاتم‌الانبیا">خاتم‌الانبیا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="الامین (صفحه وجود ندارد)">الامین</a></li></ul> <p class="mw-empty-elt"> </p> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">معجزات</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قرآن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%AC" title="معراج">معراج</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%DA%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="غیب‌گویی محمد">غیب‌گویی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%82%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%85%D8%B1" title="شق‌القمر">شق‌القمر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="هجرت محمد">هجرت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A8%D9%87_%D8%A8%D8%B9%D8%AB%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="بشارت به بعثت محمد (صفحه وجود ندارد)">بشارت به بعثت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%85%D8%B3" title="رد الشمس">رد الشمس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%84%D9%87" title="رویداد مباهله">مباهله</a></li></ul> <p class="mw-empty-elt"> </p> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">بستگان</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="mw-redirect" title="همسران و فرزندان محمد">همسران و فرزندان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%A8%DB%8C%D8%AA" title="اهل بیت">اهل بیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%B3%D8%A7" title="اصحاب کسا">اصحاب کسا</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87_%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85" title="چهارده معصوم">چهارده معصوم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="تبار محمد">شجره‌نامه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4" title="قریش">قریش</a> (قبیله)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالمطلب">عبدالمطلب</a> (جد)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B7%D9%84%D8%A8" title="عبدالله بن عبدالمطلب">عبدالله بن عبدالمطلب</a> (پدر)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%88%D9%87%D8%A8" title="آمنه بنت وهب">آمنه بنت وهب</a> (مادر)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" title="ابوطالب">ابوطالب</a> (عمو)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%DB%8C%D8%AC%D9%87" title="خدیجه">خدیجه</a> (همسر)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="فاطمه زهرا">فاطمه</a> (فرزند)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8" class="mw-redirect" title="علی بن ابیطالب">علی</a> (داماد)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="mw-redirect" title="ام‌کلثوم بنت محمد">ام‌کلثوم</a> (فرزند)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%82%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="رقیه بنت محمد">رقیه</a> (فرزند)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="زینب بنت محمد">زینب</a> (فرزند)</li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="قاسم بن محمد">قاسم</a> (فرزند)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="ابراهیم بن محمد">ابراهیم</a> (فرزند)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%AC%D8%AA%D8%A8%DB%8C" title="حسن مجتبی">حسن بن علی</a> (نوه)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="حسین بن علی">حسین بن علی</a> (نوه)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8" title="زینب">زینب بنت علی</a> (نوه)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%A9%D9%84%D8%AB%D9%88%D9%85_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%B9%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="ام‌کلثوم بنت علی">ام‌کلثوم بنت علی</a> (نوه)</li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="محسن بن علی">محسن بن علی</a> (نوه)</li></ul> <p class="mw-empty-elt"> </p> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">جنگ‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="فهرست جنگ‌های محمد">فهرست جنگ‌های محمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="فهرست غزوه‌های محمد">فهرست غزوه‌های محمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="سریه">فهرست سریه‌های محمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B9%D8%A7%D8%AB" title="بعاث">جنگ بُعاث</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">نیاکان</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="تبار محمد">تبار محمد</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">آثار</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="کتاب‌شناسی محمد">کتاب‌شناسی محمد</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">اصحاب و یاران</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%87" title="صحابه">صحابه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="صحابیات">صحابیات</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="فهرست صحابه محمد">فهرست صحابه محمد</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">آیات و روایات</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="محمد در قرآن">محمد در قرآن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)" title="محمد (سوره)">سوره محمد</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">هنر، فرهنگ و ادبیات</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%88_%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="محمد در فرهنگ و ادبیات اسلامی">در فرهنگ و ادبیات</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="محمد در کتاب مقدس">در کتاب مقدس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="محمد در فرهنگ غرب">در فرهنگ غرب</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نگاره محمد">نگاره محمد</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B6)" title="محمد رسول‌الله (فیلم ۱۹۷۶)">رسالت</a></i> (فیلم)</li> <li><i><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B4)" title="محمد رسول‌الله (فیلم ۱۳۹۴)">محمد رسول‌الله</a></i> (فیلم)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86" title="بایزیزان">بایزیزان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background:#0F742E; color:#fff;">مرتبط</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%8C" title="سیره نبوی">سیره نبوی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="براق">بُراق</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%AA_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="صحت تاریخی محمد">صحت تاریخی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AA%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D9%88%D8%AD%DB%8C" title="ختمیت وحی">ختمیت وحی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%AA" title="صلوات">صلوات</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="نقد محمد">نقد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7" title="نامه‌های محمد به سران کشورها">نامه‌ها به سران کشورها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D8%AA%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="آشتی‌نامه محمد">آشتی‌نامه محمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%DB%8C%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B2_%D9%BE%D8%B3%D8%AA%D9%86" title="جنجال کاریکاتورهای محمد در یولاندز پستن">جنجال کاریکاتورهای محمد در یولاندز پستن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1_%D9%86%D8%A8%D9%88%D8%AA" title="مهر نبوت">مهر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B0%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B1" title="ذوالفقار">ذوالفقار</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="منبع‌شناسی دوران آغازین اسلام">منبع‌شناسی دوران آغازین اسلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA" title="جاهلیت">دوران جاهلیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%81%DB%8C%D9%84" title="عام‌الفیل">عام‌الفیل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B2%D9%86" title="عام‌الحزن">عام‌الحزن</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85" title="مسجدالحرام">مسجدالحرام</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C" title="مسجدالنبی">مسجدالنبی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D8%A7" title="غار حرا">غار حرا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%85%D8%AA" title="عصمت">عصمت</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="background:#0F742E; color:#fff;"><div><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="درگاه:اسلام"><span style="color: white;">درگاه اسلام</span></a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="رده:محمد"><span style="color: white;">رده</span></a></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="شخصیّت‌ها_و_اَعلامِ_قرآنی" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389"><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C" title="الگو:شخصیت‌ها و اعلام قرآنی"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C" title="بحث الگو:شخصیت‌ها و اعلام قرآنی"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:شخصیت‌ها و اعلام قرآنی"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="شخصیّت‌ها_و_اَعلامِ_قرآنی" style="font-size:114%;margin:0 4em">شخصیّت‌ها و اَعلامِ <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قرآنی</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible expanded navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="شخصیت‌ها" style="font-size:114%;margin:0 4em">شخصیت‌ها</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">شکل‌های حیات <div>فراانسانی</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" title="الله">خداوند (الله)</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85#نام‌ها_و_صفات_تصریح_شده_در_قرآن" title="نامهای خدا در اسلام">نام‌ها و صفات بیان شده در قرآن</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87" title="فرشته">فرشتگان</a><div><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87" title="فرشته">(ملائکه)</a></div></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A8%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="جبرئیل">جَبرَئیل (جِبریل، روح‌الأمین)</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="روح‌القدس">روح‌القُدُس</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="عزرائیل">مَلَک‌ُالموت</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="میکائیل">میکائیل (میکال)</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AA_%D9%88_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AA" title="هاروت و ماروت">هاروت و ماروت</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D9%88%D8%AD_(%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87)&action=edit&redlink=1" class="new" title="روح (فرشته) (صفحه وجود ندارد)">فرشته روح</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;"><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="دیو">دیو‌ها</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%84%DB%8C%D8%B3" title="ابلیس">اِبلیس</a> یا <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B7%D8%A7%D9%86" title="شیطان">شَیطان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AA" title="عفریت">عِفریت</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;"><div style="padding:0em 0.75em;">دیگران</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86" title="جن">جن</a>  •  <a href="/wiki/%D8%AD%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B9%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="حورالعین">حورٌ عین</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="غلمان">غِلمان و وِلدان</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1" title="پیامبر">پیامبران</a> و<div><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84" title="رسول">فرستادگان</a> الهی</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نام بُرده شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AF%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="آدم در اسلام">آدم</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="ابراهیم">اِبراهیم (خلیل‌الله)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B3" title="ادریس">اِدریس</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AD%D8%A7%D9%82" title="اسحاق">اِسحاق</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84" title="اسماعیل">اِسماعیل (ذبیح‌الله)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B3" title="الیاس">اِلیاس (اِلیاسین)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%B9" title="الیسع">اَلْیَسَع</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8" title="ایوب">اَیّوب</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF" title="داوود">داوود</a> •  <a href="/wiki/%D8%B0%D9%88%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%81%D9%84" title="ذوالکفل">ذوالکِفل</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="زکریا">زَکریّا</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86" title="سلیمان">سُلیمان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%DB%8C%D8%A8" title="شعیب">شُعیب</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD" title="صالح">صالِح</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B1" title="عزیر">عُزَیر</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85)" class="mw-redirect" title="عمران (پدر مریم)">عِمران (پدر مریم)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="عیسی در اسلام">عیسیٰ مَسیح (روح‌الله)</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%B7" title="لوط">لوط</a> •  <a class="mw-selflink selflink">محمّد</a> یا احمد •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="موسی">موسیٰ (کلیم‌الله)</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%AD" title="نوح">نوح</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="هارون">هارون</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%AF_(%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1)" title="هود (پیامبر)">هود</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C" title="یحیی">یَحییٰ</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D8%B9%D9%82%D9%88%D8%A8" title="یعقوب">یَعقوب (اسرائیل)</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81" title="یوسف">یوسُف</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3" title="یونس">یونُس (ذو النّون، صاحِبِ الحوت)</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اشاره شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7_(%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1)" title="ارمیا (پیامبر)">اِرمیا بن حلقیّا</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%85%D9%88%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="سموئیل">سَموئیل (اُشْموئیل)</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B4%D8%B9_%D8%A8%D9%86_%D9%86%D9%88%D9%86" title="یوشع بن نون">یوشَع بن نون</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">افراد نیک <div>(پیش از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a>)</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نام بُرده شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%B0%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%DB%8C%D9%86" title="ذوالقرنین">ذو القَرنَین</a> •  <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AA" class="mw-redirect" title="طالوت">طالوت</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%D9%82%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AD%DA%A9%DB%8C%D9%85" title="لقمان حکیم">لُقمان</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85" title="مریم">مَریَم</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اشاره شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="آسیه">همسر فرعون</a> •  <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B5%D9%81_%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D8%AE%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="آصف بن برخیا">آصِف بن بَرخیا</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D9%82%DB%8C%D8%B3" title="بلقیس">ملکه سَبَأ</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86" title="بنیامین">بِنیامین</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%B9%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="جادوگران فرعون">جادوگران فرعون</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86_%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%86" title="مؤمن یاسین">مؤمن آل‌یاسین</a> •  <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B6%D8%B1" title="خضر">«بنده خدا»</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%B9%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B5%D9%81%D8%A7" title="شمعون الصفا">شَمعون الصَّفا (شمعون فطرس)</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D8%A8%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%81%D9%86%D8%A7" title="کالب بن یوفنا">کالِب بن یوفَنّا (همراه یوشع)</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86_%D8%A2%D9%84%E2%80%8C%D9%81%D8%B1%D8%B9%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="مؤمن آل‌فرعون">مؤمن آل‌فرعون</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">دیگر افراد <div>(پیش از اسلام)</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نام بُرده شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%B1" title="آزر">آزَر (عموی ابراهیم)</a> •  <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AA" title="جالوت">جالوت</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="سامری">سامِریّ</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%B9%D9%88%D9%86" title="فرعون">فِرعون</a> •  <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="قارون">قارون</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86_(%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86)" title="هامان (شخصیت قرآن)">هامان</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اشاره شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D9%87%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%AD" class="mw-redirect" title="ابرهه بن صباح">ابرهه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AE%D8%AA_%D9%86%D8%B5%D8%B1" class="mw-redirect" title="بخت نصر">بُختُ‌نَصَّر</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%B5%DB%8C%D8%B5%D8%A7" title="برصیصا">بَرصیصا</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%B9%D9%85_%D8%A8%D8%A7%D8%B9%D9%88%D8%B1%D8%A7" title="بلعم باعورا">بَلعَم باعورا</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D8%AA%DB%8C%D9%81%D8%A7%D8%B1" title="پوتیفار">عزیز مصر</a> •  <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D9%84%D8%B3" class="mw-redirect" title="پولس">پولس</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D9%84%DB%8C%D8%AE%D8%A7" title="زلیخا">زن عزیز مصر</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="شداد">شَدّاد</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%B9%D9%88%D9%86" title="شمعون">شَمعون بن یعقوب</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%82%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="قدار بن سالف (صفحه وجود ندارد)">قاتلان ناقه صالح (قدار بن سالف</a> و <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B5%D8%AF%D8%B9_%D8%A8%D9%86_%D8%AF%D9%87%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="مصدع بن دهر (صفحه وجود ندارد)">مصدع بن دهر (مصدع بن مهرج)</a>) •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%AF" title="نمرود">نمرود</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">افراد نام بُرده شده<div>(پس‌از اسلام)</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%87%D8%A8" title="ابولهب">ابولَهَب</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AB%D9%87" title="زید بن حارثه">زید</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">منسوبان پیامبران</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">منسوبان نیکِ<div>تصریح‌شده</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA" title="الیصابات">همسر زکریّا</a> •  <a href="/wiki/%D8%AD%D9%88%D8%A7" title="حوا">همسر آدم</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D9%87" title="ساره">همسر ابراهیم، مادر اسحاق</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%A7" title="صفورا">همسر موسی</a> و <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="لیا">خواهر زن موسی</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%85" title="میریام">خواهر موسی</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%84" class="mw-redirect" title="هابیل">پسر آدم</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D8%AF" title="یوکابد">مادر موسی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%84%D9%88%D8%B7" title="دختران لوط">دختران لوط</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">منسوبانِ‌نیکِ<div>تصریح‌نشده</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="ابیونا (صفحه وجود ندارد)">مادر ابراهیم</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%D9%82%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AD%DA%A9%DB%8C%D9%85" title="لقمان حکیم">پسر لقمان</a> •  <a href="/wiki/%D8%AD%D9%86%D8%A7_(%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85)" title="حنا (مادر مریم)">مادر مریم</a> •  <a class="mw-selflink-fragment" href="#فرزندان">دختران محمد</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84" title="راحل">همسر یعقوب</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8" title="ایوب">همسر ایّوب</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D9%85%D8%AE%D8%A7_%D8%A8%D9%86%D8%AA_%D8%A3%D9%86%D9%88%D8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="شمخا بنت أنوش (صفحه وجود ندارد)">مادر نوح</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C)" title="عمران (پدر موسی)">عِمران (پدر موسی)</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%D9%85%DA%A9" title="لمک">لمِک بن مَتْوشَلَخ (پدر نوح)</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1" title="هاجر">کنیز ابراهیم، مادر اسماعیل</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">دیگر منسوبان</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%DB%8C%D9%84" title="ام‌جمیل">زن ابولهب</a> •  <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%84" class="mw-redirect" title="قابیل">پسر آدم</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D8%B9%D8%A7%D9%86_(%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF_%D9%86%D9%88%D8%AD)" class="mw-redirect" title="کنعان (فرزند نوح)">پسر نوح</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%B7" title="لوط">همسر لوط</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%AD" title="نوح">همسر نوح</a> •  <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" class="mw-redirect" title="همسران و فرزندان محمد">همسران محمد</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81" title="یوسف">برادران یوسُف</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86" title="سلیمان">فرزند سلیمان (جسد مرده)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8" title="ایوب">فرزندان ایّوب</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="گروه‌ها_و_قبیله‌ها" style="font-size:114%;margin:0 4em">گروه‌ها و قبیله‌ها</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA" title="قومیت">اقوام</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%DB%8C%D9%84%D9%87" title="قبیله">قبایل</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نام بُرده شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%B1%D8%B3" title="اصحاب رس">اصحاب رَسّ</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="روم باستان">رومیان</a> •  <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4" title="قریش">قُریش</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="بنی‌اسرائیل">بنی‌اسرائیل</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="مردم عرب">عرب</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%AC%D9%85" title="عجم">عجم</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%B3" title="الیاس">قوم اِلیاس (اِلیاسین)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="ابراهیم">قوم ابراهیم</a> •  <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%85_%D8%AA%D8%A8%D8%B9" title="قوم تبع">قوم تُبَّع</a> •  <a href="/wiki/%D8%AB%D9%85%D9%88%D8%AF" title="ثمود">قوم ثَمود (قوم صالح، اصحاب حِجر)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%DB%8C%D8%A8" title="شعیب">قوم شُعیب</a> (<a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="مدین">اصحاب مَدیَن (اهل مدین)</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="اصحاب ایکه (صفحه وجود ندارد)">اصحاب اَیکه</a>) •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="سبایی‌ها">قوم سَبَأ</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D8%AF" title="عاد">قوم عاد (قوم هود)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%88%D9%85_%D9%88_%DA%AF%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="سدوم و گموراه">قوم لوط (مؤتفکات)</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%AD" title="نوح">قوم نوح</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3" title="یونس">قوم یونُس</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D8%A3%D8%AC%D9%88%D8%AC_%D9%88_%D9%85%D8%A3%D8%AC%D9%88%D8%AC" title="یأجوج و مأجوج">یأجوج و مأجوج</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اشاره شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="ایرانیان در قرآن">ایرانیان</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="امویان">بنی امیه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B8%D9%87" title="بنی‌قریظه">بنی قُریظه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%DB%8C%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B9" title="بنی‌قینقاع">بنی قَینُقاع</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%B6%DB%8C%D8%B1" title="بنی‌نضیر">بنی نَضیر</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85" title="بنی‌هاشم">بنی‌هاشم</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%82" title="عمالیق">عمالقه</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">گروه‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نام بُرده شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D8%B7" title="اسباط">اسباط</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D8%B7_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="اسباط اسرائیل">اسباط بنی‌اسرائیل</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AF%D9%88%D8%AF_(%D9%86%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86)#داستان_اصحاب_اخدود_در_قرآن" title="اخدود (نجران)">اصحاب اخدود</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="اصحاب الجنة (صفحه وجود ندارد)">اصحاب الجنة (صاحبان باغ سوخته)</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%B3%D8%A8%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="اصحاب سبت (صفحه وجود ندارد)">اصحاب سبت</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%AD" title="کشتی نوح">اصحاب سفینه نوح</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%81%DB%8C%D9%84" title="عام‌الفیل">اصحاب فیل</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D9%82%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="اصحاب قریه">اصحاب قریه (اصحاب یاسین)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D9%87%D9%81" title="اصحاب کهف">اصحاب کهف</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D9%87%D9%81" title="اصحاب کهف">رقیم</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%A8%DB%8C%D8%AA" title="اهل بیت">اهل‌بیت</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">اهل یَثرب</a> یا <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">اهل مدینه</a> •  <a href="/wiki/%D8%AD%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="حواری">حواریان (انصار عیسی)</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%82%D8%A8%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="نقبای بنی‌اسرائیل (صفحه وجود ندارد)">نقبای بنی‌اسرائیل</a> <br /> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="ابراهیم">آل‌ابراهیم</a> •  <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF" title="داوود">آل‌داوود</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%D9%BE%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85)" class="mw-redirect" title="عمران (پدر مریم)">آل‌عمران</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%B7" title="لوط">آل‌لوط</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="موسی">آل‌موسی</a> و <a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="هارون">آل‌هارون</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D8%B9%D9%82%D9%88%D8%A8" title="یعقوب">آل‌یعقوب</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%AD" title="نوح">اهل نوح</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%D9%85" class="mw-redirect" title="اولوالعزم">پیامبران اولوا العَزْم</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اشاره شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%B5%D9%81%D9%87" title="اصحاب صفه">اصحاب صُفّه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%D8%B9%D9%82%D8%A8%D9%87" title="اصحاب عقبه">اصحاب عقبه</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D9%82%D8%A8%D8%A7" title="مسجد قبا">اهل قبا</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه">اهل مکّه</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="مسلمان">امت اسلام (امت محمد)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3" title="اوس">اوس</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B2%D8%B1%D8%AC" title="خزرج">خزرج</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="مهاجرین">مهاجرین</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%B1" title="انصار">انصار</a> •  حزب‌الله •  <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%B7%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="قبطی‌ها">قبطیان (آل‌فرعون، قوم فرعون)</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">گروه‌های<div><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="دین">دینی</a></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%B0%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="ذمی">اهل ذِمّه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="اهل کتاب">اهل کتاب</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="مندائیان">صابئان</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%81%D8%B1" title="کافر">کافران</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%88%D8%B3" title="مجوس">مَجوس (زرتشتیان)</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="مسلمان">مسلمانان</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%DA%A9_(%D8%AF%DB%8C%D9%86)" title="شرک (دین)">مشرکان</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%A7%D9%82" class="mw-redirect" title="نفاق">منافقان</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">نصاری (اهل انجیل، مسیحیان)</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="یهودی">یهود</a> •  <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="حاخام">اَحبار (عالمان یهود)</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ربانی (صفحه وجود ندارد)">رَبّانیّون (عالمان دین)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8" title="راهب">رَهبان (عابدان و زاهدان مسیحی)</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%DB%8C%D8%B4" title="کشیش">قِسّیسین (عالمان مسیحی)</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="مکان‌ها،_موجودیت‌ها_و_رویدادها" style="font-size:114%;margin:0 4em">مکان‌ها، موجودیت‌ها و رویدادها</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مکان‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نام بُرده شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%82%D8%A7%D9%81_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" title="احقاف (سرزمین)">اَحقاف</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="سرزمین مقدس">ارض مقدس</a>(<a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86" title="فلسطین">فلسطین</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" title="شام (سرزمین)">شام</a>) •  ارم •  <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D8%AD%D8%B7%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="باب حطه (صفحه وجود ندارد)">باب حطه</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84_(%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%87%D8%B1)" title="بابل (دولت‌شهر)">بابِل</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86)" title="بدر (شهر عربستان)">بَدر</a> •  <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%B1_(%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86)" class="mw-redirect" title="حجر (سرزمین)">حِجر</a> •  <a href="/wiki/%D8%AD%D9%86%DB%8C%D9%86" title="حنین">حُنَین</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3_(%D8%B4%D9%87%D8%B1)" title="رس (شهر)">رَسّ</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%A7" title="سبا">سَبَأ</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7" title="کوه سینا">طور سینا (طور سینین، کوه طور)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D9%81%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="صحرای عرفات">عرفات</a> و <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B4%D8%B9%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="مشعر الحرام (صفحه وجود ندارد)">مشعر الحرام</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87" title="کعبه">کعبه (بیت الحرام، بیت العتیق)</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%AC%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="کوه جودی">کوه جودی</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87" title="کوه صفا و مروه">کوه صفا</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87" title="کوه صفا و مروه">مروه</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86_(%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86)" title="مجمع البحرین (قرآن)">مجمع البحرین</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="مدین">مَدیَن</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">مدینه</a> (پیشتر <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="مدینه">یَثرب</a>) •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%82%D8%B5%DB%8C" title="مسجدالاقصی">مسجد الأقصیٰ</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%85" title="مسجدالحرام">مسجد الحرام</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%B6%D8%B1%D8%A7%D8%B1" title="مسجد ضرار">مسجد ضِرار</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="مصر">مِصر</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="مقام ابراهیم">مقام ابراهیم</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D9%87" title="مکه">مَکّه (بَکّه، بَلَد الأمین، اُمّ‌القریٰ)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%88%D9%85_%D9%88_%DA%AF%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="سدوم و گموراه">مؤتفکة (سدوم)</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B7%D9%88%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="وادی طوی (صفحه وجود ندارد)">وادیِ طُویٰ</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اشاره شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B7%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="انطاکیه">انطاکیه</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="انتاکیه">انتاکیه</a>) •  <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D9%87" title="ایله">ایله</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="شداد">بهشت شَدّاد</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">بیت المقدس</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7" title="اریحا">اریحا</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میان‌رودان">بین‌النهرین</a> •  <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84" title="حجر اسماعیل">حِجْرِ اِسماعیل</a> و <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%88%D8%AF" title="حجرالاسود">حَجَرُ الأسوَد</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D8%AD_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="صلح حدیبیه">حُدَیبیّه</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="دار الندوة (صفحه وجود ندارد)">دار الندوة</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86" title="رود اردن">رود اردن</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="رود فلسطین (صفحه وجود ندارد)">رود فلسطین</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D9%84" title="نیل">رود نیل</a> •  <a href="/wiki/%D8%B0%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D9%86%DB%8C%D9%86#سد_ذوالقرنین" title="ذوالقرنین">سدِّ ذو القَرنین</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF_%D9%85%D8%A3%D8%B1%D8%A8" title="سد مأرب">سدّ مَأرِب</a> •  <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7" title="شبه‌جزیره سینا">صحرای سینا</a> و <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="صحرای تیه">تیه</a> •  <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D8%A6%D9%81" title="طائف">طائف</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D8%A7" title="غار حرا">غار حَرا</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D8%AB%D9%88%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="غار ثور (صفحه وجود ندارد)">غار ثور</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D9%87%D9%81" title="اصحاب کهف">غار اصحاب کهف</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D9%82%D8%A8%D8%A7" title="مسجد قبا">مسجد قُبا</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="مسجد النبی">مسجد النبی</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%A7" title="نینوا">نینوا</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D8%B9%D8%A7%D9%86_(%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87)" class="mw-redirect" title="کنعان (منطقه)">کنعان</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مکان‌های دینی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7" title="کلیسا">بیعه (کلیسا)</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%87" title="کنیسه">صَلات (کنیسه، کنشت)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D9%88%D9%85%D8%B9%D9%87" title="صومعه">صومعه (دِیر)</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF" title="محراب مسجد">مِحراب</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF" title="مسجد">مسجد</a> </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">موجوداتِ<div>مادّیِ<div>غیرانسان</div></div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li></ul> </div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8_%D8%A2%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="کتاب آسمانی">کتاب‌های آسمانی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%84" title="انجیل">اِنجیل عیسی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات">تورات (صُحُف موسی)</a> •  <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D9%88%D8%B1" title="زبور">زَبور داوود</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AD%D9%81_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85" title="صحف ابراهیم">صُحُف ابراهیم</a> •  <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="قرآن">قَرآن محمّد</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جانوران">حیوانات</a> منسوب</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%84" title="ابابیل">ابابیل</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%DA%AF_%D8%A7%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D9%87%D9%81" class="mw-redirect" title="سگ اصحاب کهف">سگ اصحاب کهف</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D8%A7%D9%84%D8%AD" title="صالح">شتر صالح</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%82%D8%B1%D9%87_(%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87)#علت_نام‌گذاری" class="mw-redirect" title="بقره (سوره)">گاو بنی اسرائیل</a> و <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="گوساله سامری">گوساله سامری</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3" title="یونس">ماهی یونس</a> •  <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86" title="سلیمان">هدهد سلیمان</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اشیای منسوب</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%AD_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="الواح موسی (صفحه وجود ندارد)">الواح موسی</a> •  <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%AA_%D8%B9%D9%87%D8%AF" title="تابوت عهد">تابوت بنی اسرائیل (صندوق عهد)</a> •  <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D9%82%DB%8C%D8%B3" title="بلقیس">تخت بلقیس</a> •  <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%87_%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9" title="میوه ممنوع">درخت ممنوعه آدم</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D9%84#صور_اسرافیل" title="اسرافیل">صور اسرافیل</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="عصای موسی">عصای موسی</a> •  <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%AD" title="کشتی نوح">کشتی نوح</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="مائده آسمانی (صفحه وجود ندارد)">مائده آسمانی حواریون</a> </p> </div> </td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AA%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="بت‌پرستی">بُت‌های</a> نام‌بُرده‌شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B9%D9%84" title="بعل">بَعل</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%AA_(%D8%A8%D8%AA)" title="لات (بت)">لات</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C" title="عزی">عُزّیٰ</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%AA_(%D8%A8%D8%AA)" title="منات (بت)">مَنات</a> •  <a href="/wiki/%D9%88%D8%AF" title="ود">وَدّ</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B9&action=edit&redlink=1" class="new" title="سواع (صفحه وجود ندارد)">سُواع</a>، <a href="/w/index.php?title=%DB%8C%D8%BA%D9%88%D8%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="یغوث (صفحه وجود ندارد)">یَغوث</a>، <a href="/wiki/%DB%8C%D8%B9%D9%88%D9%82" title="یعوق">یَعوق</a> و <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%B3%D8%B1_(%D8%A8%D8%AA)&action=edit&redlink=1" class="new" title="نسر (بت) (صفحه وجود ندارد)">نَسر</a> •  (<a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A8%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="جبت (صفحه وجود ندارد)">جِبت</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AA" title="جباریت">طاغوت</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D8%B5%D8%A7%D8%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="انصاب (صفحه وجود ندارد)">اَنصاب</a>) </p> </div> </td></tr></tbody></table><div> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">رویدادها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li><div></div></li></ul> <p><a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9" title="حجةالوداع">حجةالوداع</a> •  <a href="/wiki/%D8%B5%D9%84%D8%AD_%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="صلح حدیبیه">صلح حدیبیه</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="عمرةالقضا (صفحه وجود ندارد)">عمرةالقضا</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1_%D8%AE%D9%85" title="رویداد غدیر خم">غدیر خم</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A7%D8%AD%D8%AF" title="غزوه احد">غزوه اُحُد</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AE%D9%86%D8%AF%D9%82" title="غزوه خندق">غزوه اَحزاب (خندق)</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%A8%D8%AF%D8%B1" title="غزوه بدر">غزوه بَدر</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AA%D8%A8%D9%88%DA%A9" title="غزوه تبوک">غزوه تبوک</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AD%D9%86%DB%8C%D9%86" title="غزوه حنین">غزوه حُنَین</a> •  <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%88%D9%87_%D8%AE%DB%8C%D8%A8%D8%B1" title="غزوه خیبر">غزوه خیبر</a> •  <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%AA%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%DB%8C%D9%86" title="عملیات فتح‌المبین">فتح المبین</a> •  <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="فتح مکه">فتح مکه</a> •  <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D9%84%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%A8%DB%8C%D8%AA" title="لیلة المبیت">لیلةالمبیت</a> •  <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%DA%A9" title="افک">ماجرای افک</a> •  <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%84%D9%87" title="رویداد مباهله">مباهله</a> •  <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="یوم الدار">یوم‌الدار</a> </p> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><div> </div><b>یادداشت:</b> ترتیب نام‌ها بر اساس حروف الفباست. آنچه در پرانتز جلوی هر نام آمده است، اکثراً نام‌ها یا صفات دیگری است که در قرآن برای آن نام ذکر شده است؛ یا نسبت آن شخص.</div></td></tr></tbody></table></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r33877113">.mw-parser-output .portal-bar{font-size:88%;font-weight:bold;display:flex;justify-content:center;align-items:baseline}.mw-parser-output .portal-bar-bordered{padding:0 2em;background-color:#fdfdfd;border:1px solid #a2a9b1;clear:both;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .portal-bar-unbordered{padding:0 1.7em;margin-right:0}.mw-parser-output .portal-bar-header{margin:0 0.5em 0 1em;padding:0.2em 0;flex:0 0 auto;min-height:24px;line-height:22px}.mw-parser-output .portal-bar-content{display:flex;flex-flow:row wrap;align-items:baseline;flex:0 1 auto;padding:0.15em 0;column-gap:1em}.mw-parser-output .portal-bar-item{display:flex;align-items:baseline;margin:0.15em 0;min-height:24px;text-align:right}.mw-parser-output .portal-bar-logo{width:22px;line-height:22px;margin:0 0.2em;text-align:left}.mw-parser-output .portal-bar-link{margin:0 0.2em;text-align:right}@media screen and (max-width:768px){.mw-parser-output .portal-bar{font-size:88%;font-weight:bold;display:flex;flex-flow:column wrap}.mw-parser-output .portal-bar-header{text-align:center;flex:0;padding-right:0.5em;margin:0 auto}.mw-parser-output .portal-bar-content{display:flex;flex-flow:row wrap;align-items:baseline;flex:0;margin:0 auto;column-gap:1em;border-top:1px solid #a2a9b1}}.mw-parser-output .navbox+link+.portal-bar-bordered{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox+style+.portal-bar-bordered{margin-top:-1px}.mw-parser-output .portal-bar+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}</style><div class="portal-bar noprint metadata noviewer portal-bar-bordered" role="navigation" aria-label="Portals"><span class="portal-bar-header"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="درگاه:درونمایه/درگاه‌ها">درگاه‌ها</a>:</span><div class="portal-bar-content"><div class="portal-bar-item"><span class="portal-bar-logo"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Allah-green.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Allah-green.svg/18px-Allah-green.svg.png" decoding="async" width="18" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Allah-green.svg/28px-Allah-green.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Allah-green.svg/36px-Allah-green.svg.png 2x" data-file-width="206" data-file-height="215" /></a></span></span><span class="portal-bar-link"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="درگاه:اسلام">اسلام</a></span></div><div class="portal-bar-item"><span class="portal-bar-logo"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:P_vip.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/P_vip.svg/19px-P_vip.svg.png" decoding="async" width="19" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/P_vip.svg/28px-P_vip.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/P_vip.svg/37px-P_vip.svg.png 2x" data-file-width="1911" data-file-height="1944" /></a></span></span><span class="portal-bar-link"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="درگاه:زندگی‌نامه">زندگی‌نامه</a></span></div><div class="portal-bar-item"><span class="portal-bar-logo"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mohammad_SAW.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Mohammad_SAW.svg/21px-Mohammad_SAW.svg.png" decoding="async" width="21" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Mohammad_SAW.svg/32px-Mohammad_SAW.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/Mohammad_SAW.svg/42px-Mohammad_SAW.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="373" /></a></span></span><span class="portal-bar-link"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="درگاه:محمد">محمد</a></span></div></div></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39648996"></div><div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q9458#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q9458#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="راهنما:داده‌های کتابخانه‌ای">داده‌های کتابخانه‌ای</a> <span class="mw-valign-text-top noprint" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q9458#identifiers" title="ویرایش در ویکی‌داده"><img alt="ویرایش در ویکی‌داده" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">عمومی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A2%DB%8C_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="آی‌اس‌ان‌آی (شناسه)">ISNI</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000121032851">1</a></span></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="برگه‌دان مستند مجازی بین‌المللی">ویاف</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/97245226">1</a></span></li></ul></li> <li><span class="nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/97245226">ورلدکت (از طریق ویاف)</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کتابخانه‌های ملی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90079298">نروژ</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F?func=direct&local_base=red10&doc_number=000042135">شیلی</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX1012281">اسپانیا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12085994z">فرانسه</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12085994z">(داده‌ها)</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cantic.bnc.cat/registre/981058520075606706">کاتالونیا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/118583158">آلمان</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.sbn.it/nome/CFIV095964">ایتالیا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://uli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007265788905171">اسرائیل</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/names/n79130881">ایالات متحده آمریکا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000085763&P_CON_LNG=ENG">لتونی</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aleweb.ncl.edu.tw/F/?func=accref&acc_sequence=013407309&CON_LNG=ENG">تایوان</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00621048">ژاپن</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jn20000701276&CON_LNG=ENG">جمهوری چک</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nla.gov.au/anbd.aut-an35367089">استرالیا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.nlg.gr/resource/authority/record142048">یونان</a></span> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.nlg.gr/resource/authority/record152119">2</a></span></li></ul></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://librarian.nl.go.kr/LI/contents/L20101000000.do?id=KAC199619103">کره</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://katalog.nsk.hr/F/?func=direct&doc_number=000077470&local_base=nsk10">کرواسی</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bibliotheken.nl/id/thes/p071289089">هلند</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://mak.bn.org.pl/cgi-bin/KHW/makwww.exe?BM=1&NU=1&IM=4&WI=9810554420705606">لهستان</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://libris.kb.se/auth/195602">سوئد</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نهادهای پژوهش هنری</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.getty.edu/vow/ULANFullDisplay?find=&role=&nation=&subjectid=500404139">نام هنرمندان (گتی)</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">واژه‌نامه‌های زندگینامهای</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.deutsche-biographie.de/pnd118583158.html?language=en">آلمان</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">پایگاه‌های دادهٔ علمی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/author/DA13748577?l=en">ساینی (ژاپن)</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سایر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.worldcat.org/fast/1836298/">کاربرد چندوجهی اصطلاحات موضوعی</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/artist/a7fac559-f72e-4c9c-a746-9a6dd08902db">هنرمند</a> <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%DA%A9%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%B2" title="موزیک‌برینز">موزیک‌برینز</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6d52kdf">شبکه‌های اجتماعی و محتوای بایگانی شونده</a></span></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%DA%A9_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="سوداک (شناسه)">سوداک (فرانسه)</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/029179238">1</a></span></li></ul></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://islamansiklopedisi.org.tr/muhammed">دانشنامهٔ اسلام</a></span></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%88" title="تروو">تروو (استرالیا)</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://trove.nla.gov.au/people/927482">1</a></span></li></ul></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <table class="noprint navbox" style="background-color: #F9F9F9; border: 1px solid #AAA; clear: both; margin-bottom: 0.5em; margin-top: 0.5em;"> <tbody><tr> <td colspan="2"><hr /> </td></tr> <tr> <td width="175pt"><span style="font-size:85%;">خارج از ویکی‌پدیا بیشتر ببینید</span><br /><span style="font-size:125%;"><b><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%BE%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%A7" title="ویکی‌پدیا:پروژه‌های خواهر ویکی‌مدیا">پروژه‌های خواهر</a></b></span> </td> <td> <p><span dir="rtl"> </span></p> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/22px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="22" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/33px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87">تصویرها و رسانه‌ها</a><br />از ویکی‌انبار </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/30px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/45px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/60px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></span></span> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://fa.wikinews.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87">خبرها</a><br />از ویکی‌خبر </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Wiktionary-logo-en.svg/28px-Wiktionary-logo-en.svg.png" decoding="async" width="28" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Wiktionary-logo-en.svg/41px-Wiktionary-logo-en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Wiktionary-logo-en.svg/55px-Wiktionary-logo-en.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="1089" /></span></span> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://fa.wiktionary.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF">واژه‌ها</a><br />از ویکی‌واژه </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/25px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/38px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/51px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></span></span> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF">گفتاوردها</a><br />از ویکی‌گفتاورد </td></tr></tbody></table> <table style="float: right; padding: 0px 5px;"> <tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/29px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="29" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/43px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/57px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></span></span> </td> <td width="125pt" align="right"><a class="external text" href="https://fa.wikisource.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88/%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A2%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87">متون</a><br />از ویکی‌نبشته </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table></div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">برگرفته از «<a dir="ltr" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=محمد&oldid=40670037">https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=محمد&oldid=40670037</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویژه:رده‌ها">رده‌ها</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="رده:محمد">محمد</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:اسطوره‌های اسلامی">اسطوره‌های اسلامی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="رده:اسلام">اسلام</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3_%D9%86%D8%B2%D8%AF_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی">افراد مقدس نزد شیعه دوازده‌امامی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B6_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اهالی سده ۶ (میلادی)">اهالی سده ۶ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B7_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:اهالی سده ۷ (میلادی)">اهالی سده ۷ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="رده:اهالی مدینه">اهالی مدینه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="رده:اهالی مکه">اهالی مکه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8" title="رده:بنیان‌گذاران مذهب">بنیان‌گذاران مذهب</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%D9%86%D8%AC_%D8%AA%D9%86_%D8%A2%D9%84_%D8%B9%D8%A8%D8%A7" title="رده:پنج تن آل عبا">پنج تن آل عبا</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%88%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B2%D9%85" title="رده:پیامبران اولوالعزم">پیامبران اولوالعزم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="رده:پیامبران در اسلام">پیامبران در اسلام</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="رده:پیامبران عرب">پیامبران عرب</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:پیامبران">پیامبران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="رده:تاجران عرب">تاجران عرب</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87_%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85" title="رده:چهارده معصوم">چهارده معصوم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="رده:خاکسپاری‌ها در مدینه">خاکسپاری‌ها در مدینه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B1_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="رده:درگذشتگان ۱۱ (قمری)">درگذشتگان ۱۱ (قمری)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B6%DB%B3%DB%B2_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:درگذشتگان ۶۳۲ (میلادی)">درگذشتگان ۶۳۲ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="رده:دیپلمات‌های اهل عربستان سعودی">دیپلمات‌های اهل عربستان سعودی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:رهبران مذهبی اسلامی">رهبران مذهبی اسلامی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B7_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:رهبران مذهبی مسلمان سده ۷ (میلادی)">رهبران مذهبی مسلمان سده ۷ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D9%87%D9%87_%DB%B5%DB%B7%DB%B0_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:زادگان دهه ۵۷۰ (میلادی)">زادگان دهه ۵۷۰ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%98%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="رده:ژنرال‌های عرب">ژنرال‌های عرب</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="رده:سیاستمداران عرب">سیاستمداران عرب</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="رده:شخصیت‌های قرآن">شخصیت‌های قرآن</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D8%B1%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B6_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:عرب‌های سده ۶ (میلادی)">عرب‌های سده ۶ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D8%B1%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B7_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:عرب‌های سده ۷ (میلادی)">عرب‌های سده ۷ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B9%D8%B1%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" title="رده:عرب‌های مسلمان">عرب‌های مسلمان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%81%D8%B1%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7_%D8%AE%D9%88%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="رده:فرزندخواندگی توسط خویشاوندان">فرزندخواندگی توسط خویشاوندان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B7_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:فروشندگان سده ۷ (میلادی)">فروشندگان سده ۷ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%A7%D8%B6%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B7_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:قاضی‌های سده ۷ (میلادی)">قاضی‌های سده ۷ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B7_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="رده:قانون‌گذاران سده ۷ (میلادی) در آسیا">قانون‌گذاران سده ۷ (میلادی) در آسیا</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86" title="رده:قرآن">قرآن</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4" title="رده:قریش">قریش</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%AC%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="رده:معجزه‌کنندگان">معجزه‌کنندگان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="رده:مهاجرین">مهاجرین</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%DB%8C%DA%A9%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:نیکوکاران">نیکوکاران</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">رده‌های پنهان: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%AA%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4%E2%80%8C%D8%B9%D8%AF%D8%AF_%D8%A8%D8%A7_%D8%A2%D8%B1%DA%AF%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D8%AF%D8%AF%DB%8C" title="رده:صفحه‌های دارای تابع تجزیه‌گر آرایش‌عدد با آرگومان غیرعددی">صفحه‌های دارای تابع تجزیه‌گر آرایش‌عدد با آرگومان غیرعددی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%AD%D9%84%D9%82%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88" title="رده:صفحه‌های دارای حلقه در الگو">صفحه‌های دارای حلقه در الگو</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="رده:مقاله‌های دارای واژگان به زبان عربی">مقاله‌های دارای واژگان به زبان عربی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B7%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%B9" title="رده:صفحه‌های دارای خطا در ارجاع">صفحه‌های دارای خطا در ارجاع</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7" title="رده:صفحات نیمه‌حفاظت‌شده بی‌پایان ویکی‌پدیا">صفحات نیمه‌حفاظت‌شده بی‌پایان ویکی‌پدیا</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%DB%8C%D8%AF%D9%87" title="رده:مقاله‌های برگزیده">مقاله‌های برگزیده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%A7_%DA%86%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که از جعبه اطلاعات زندگی‌نامه با چندین والد استفاده می‌کنند">صفحه‌هایی که از جعبه اطلاعات زندگی‌نامه با چندین والد استفاده می‌کنند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%A7_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که از جعبه اطلاعات زندگی‌نامه با پارامترهای نامعلوم استفاده می‌کنند">صفحه‌هایی که از جعبه اطلاعات زندگی‌نامه با پارامترهای نامعلوم استفاده می‌کنند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%A7_%D8%A7%DA%86%E2%80%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7" title="رده:مقاله‌ها با اچ‌کاردها">مقاله‌ها با اچ‌کاردها</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D8%B9%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D8%A8%D8%A7_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA%D8%B1_%D8%AF%DB%8C%D9%86_%DB%8C%D8%A7_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="رده:مقاله‌هایی که از جعبه‌های اطلاعات افراد با پارامتر دین یا مذهب استفاده می‌کنند">مقاله‌هایی که از جعبه‌های اطلاعات افراد با پارامتر دین یا مذهب استفاده می‌کنند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="رده:یادکردهای دارای منبع به زبان عربی">یادکردهای دارای منبع به زبان عربی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D8%A8_%D8%A8%D8%A7_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA%D8%B1_%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که از یادکرد وب با پارامتر وضعیت پیوند استفاده می‌کنند">صفحه‌هایی که از یادکرد وب با پارامتر وضعیت پیوند استفاده می‌کنند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="رده:یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی">یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%DB%8C" title="رده:یادکردهای دارای منبع به زبان فرانسوی">یادکردهای دارای منبع به زبان فرانسوی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_ISNI" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_VIAF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BIBSYS" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BIBSYS">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BIBSYS</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNE" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNE">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNE</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_CANTICN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CANTICN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CANTICN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_GND" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_ICCU" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ICCU">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ICCU</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_J9U" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_LCCN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_LNB" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LNB">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LNB</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NCL" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NCL">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NCL</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NDL" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NDL">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NDL</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NKC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NLA" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NLG" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLG">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLG</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NLK" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLK">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLK</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NSK" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NSK">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NSK</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NTA" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NTA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NTA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_PLWABN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های PLWABN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های PLWABN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_SELIBR" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SELIBR">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SELIBR</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_ULAN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ULAN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ULAN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_DTBIO" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های DTBIO">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های DTBIO</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_CINII" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CINII">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CINII</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_FAST" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_MusicBrainz" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های MusicBrainz">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های MusicBrainz</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_SNAC-ID" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SNAC-ID">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SNAC-ID</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_SUDOC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_TDV%C4%B0A" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های TDVİA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های TDVİA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_Trove" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های Trove">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های Trove</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_WorldCat-VIAF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7_%DB%B3%DB%B2_%D8%B9%D9%86%D8%B5%D8%B1" title="رده:داده‌های کتابخانه‌ای با ۳۲ عنصر">داده‌های کتابخانه‌ای با ۳۲ عنصر</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%86%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های چندگانه">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های چندگانه</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> این صفحه آخرین‌بار در ۲۵ نوامبر ۲۰۲۴ ساعت ۱۴:۳۴ ویرایش شده است.</li> <li id="footer-info-copyright">همهٔ نوشته‌ها تحت <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ar">مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike</a> در دسترس است؛ برای جزئیات بیشتر <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">شرایط استفاده</a> را بخوانید.<br /> ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">بنیاد ویکی‌مدیا</a> است.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">سیاست حفظ حریم خصوصی</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87">دربارهٔ ویکی‌پدیا</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C">تکذیب‌نامه‌ها</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">آیین‌نامه رفتاری</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/How_to_contribute/fa?uselang=fa">توسعه‌دهندگان</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fa.wikipedia.org">آمار</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">بیانیهٔ کوکی</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نمای موبایل</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6df7948d6c-s44lk","wgBackendResponseTime":229,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"4.629","walltime":"5.092","ppvisitednodes":{"value":43084,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":1223449,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":38201,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":80,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":630928,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":2,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 4281.748 1 -total"," 23.96% 1026.085 462 الگو:Sfn"," 17.31% 741.118 49 الگو:یادکرد_دانشنامه"," 14.77% 632.541 85 الگو:یادکرد_کتاب"," 8.07% 345.676 16 الگو:Navbox"," 6.61% 282.883 3 الگو:پانویس"," 4.97% 212.964 1 الگو:Infobox_person"," 4.15% 177.624 81 الگو:Sfn/fa"," 2.96% 126.941 1 الگو:Lang-ar"," 2.82% 120.936 1 الگو:نیاکان_محمد"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"3.028","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":28809145,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::gsub","820","25.9"],["?","540","17.1"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","500","15.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","280","8.9"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","260","8.2"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","180","5.7"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::find","100","3.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getAllExpandedArguments","60","1.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::anchorEncode","40","1.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","40","1.3"],["[others]","340","10.8"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7649cfcddd-vf28m","timestamp":"20241127122420","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0645\u062d\u0645\u062f","url":"https:\/\/fa.wikipedia.org\/wiki\/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q9458","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q9458","author":{"@type":"Organization","name":"\u0645\u0634\u0627\u0631\u06a9\u062a\u200c\u06a9\u0646\u0646\u062f\u06af\u0627\u0646 \u067e\u0631\u0648\u0698\u0647\u0654 \u0648\u06cc\u06a9\u06cc\u200c\u0645\u062f\u06cc\u0627"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-09-23T14:33:32Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/4\/4a\/Muhammad_and_the_Angel_Gabriel_by_Ahmad_Musa.jpg","headline":"\u0628\u0646\u06cc\u0627\u0646\u06af\u0630\u0627\u0631 \u0648 \u067e\u06cc\u0627\u0645\u0628\u0631 \u0627\u0633\u0644\u0627\u0645 (\u06f5\u06f5\u06f0~\u06f5\u06f7\u06f0\u2013\u06f6\u06f3\u06f2~\u06f6\u06f3\u06f4+)"}</script> </body> </html>