CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="yi" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>יידישקייט – װיקיפּעדיע</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )yiwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","יאַנואַר","פֿעברואַר","מערץ","אַפּריל","מאַי","יוני","יולי","אויגוסט","סעפּטעמבער","אָקטאָבער","נאָוועמבער","דעצעמבער"],"wgRequestId":"6d4bbdbb-4f44-4f24-bd35-93d2294cdcda","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"יידישקייט","wgTitle":"יידישקייט","wgCurRevisionId":592117,"wgRevisionId":592117,"wgArticleId":2455,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["בלעטער וואס ניצן מאגישע ISBN-לינקען","בלעטער מיט רעפֿערענץ פֿעלער","יידישקייט","רעליגיע"],"wgPageViewLanguage":"yi","wgPageContentLanguage":"yi","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"יידישקייט","wgRelevantArticleId":2455,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true, "wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"yi","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"yi"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q9268","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={ "ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022", "ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=yi&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=yi&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=yi&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.18"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="יידישקייט – װיקיפּעדיע"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//yi.m.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="רעדאַקטירן" href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="װיקיפּעדיע (yi)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//yi.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.yi"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Atom פֿאַר װיקיפּעדיע" href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9C%D7%A2%D7%A6%D7%98%D7%A2_%D7%A2%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%92%D7%A2%D7%9F&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-יידישקייט rootpage-יידישקייט skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">לדלג לתוכן</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="אתר"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="הויפט־מעניו" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="הויפּט מעניו" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">הויפּט מעניו</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">הויפּט מעניו</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">באַהאַלטן</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> נאַוויגאַציע </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%94%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%98_%D7%96%D7%99%D7%99%D7%98" title="באַזוכט דעם הויפּט־זײַט [z]" accesskey="z"><span>הויפט זייט</span></a></li><li id="n-welcomepage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%9B%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%91%D7%90%D7%99%D7%9D"><span>ברוכים הבאים</span></a></li><li id="n-אינהאַלט" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%90%D7%99%D7%A0%D7%94%D7%90%D7%9C%D7%98"><span>אינהאַלט</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9C%D7%A2%D7%A6%D7%98%D7%A2_%D7%A2%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%92%D7%A2%D7%9F" title="ליסטע פון לעצטע ענדערונגען אין דעם וויקי [r]" accesskey="r"><span>לעצטע ענדערונגען</span></a></li><li id="n-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%9C:%D7%A8%D7%A2%D7%A7%D7%90%D7%9E%D7%A2%D7%A0%D7%93%D7%99%D7%A8%D7%98%D7%A2_%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%99%D7%A7%D7%9C%D7%A2%D7%9F"><span>רעקאמענדירטע ארטיקלען</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A6%D7%95%D7%A4%D7%A2%D7%9C%D7%99%D7%92" title="וועלט אויס א צופעליגער בלאט [x]" accesskey="x"><span>צופֿעליקער אַרטיקל</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%90%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%A2_%D7%91%D7%9C%D7%A2%D7%98%D7%A2%D7%A8"><span>‫ספּעציעלע בלעטער</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-צוזאַמענאַרבעט" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-צוזאַמענאַרבעט" > <div class="vector-menu-heading"> צוזאַמענאַרבעט </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutsite" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%95%D7%95%D7%A2%D7%92%D7%9F"><span>וועגן װיקיפּעדיע</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%A7%D7%90%D7%95%D7%95%D7%A2_%D7%A9%D7%98%D7%99%D7%91%D7%9C" title="גייט אריין אין די געמיינדע צו שמועסן"><span>קאווע שטיבל</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%94%D7%99%D7%9C%D7%A3:%D7%90%D7%99%D7%A0%D7%94%D7%90%D6%B7%D7%9C%D7%98" title="דער פלאץ אויסצוגעפינען"><span>הילף</span></a></li><li id="n-קאָנטאַקט-אונדז" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%93%D7%98_%D7%96%D7%99%D7%9A_%D7%9E%D7%99%D7%98_%D7%90%D7%95%D7%A0%D7%96"><span>קאָנטאַקט אונדז</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D7%94%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%98_%D7%96%D7%99%D7%99%D7%98" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="װיקיפּעדיע" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-yi.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="די פֿרײַע ענציקלאָפּעדיע" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-yi.svg" width="119" height="13" style="width: 7.4375em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%96%D7%95%D7%9B%D7%9F" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="זוכן װיקיפּעדיע [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>זוכן</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="זוכן װיקיפּעדיע" aria-label="זוכן װיקיפּעדיע" autocapitalize="sentences" title="זוכן װיקיפּעדיע [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="באַזונדער:זוכן"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">זוכן</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="פערזענלעכע געצייג"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="מראה"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="שינוי המראה של גודל הגופן, הרוחב והצבע של הדף" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="מראה" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">מראה</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=yi.wikipedia.org&uselang=yi" class=""><span>נדבֿות</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A9%D7%90%D7%A4%D6%BF%D7%9F_%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%98%D7%A2&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="איר ווערט דערמוטיגט צו שאַפֿן א קאנטע און אריינלאגירן; ס׳איז אבער נישט פארפליכטעט" class=""><span>שאַפֿן אַ קאנטע</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%90%D7%A0%D7%99%D7%A6%D7%A2%D7%A8_%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A0%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%99%D7%A8%D7%9F&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="עס איז רעקאָמענדירט זיך אײַנשרײַבן; ס'איז אבער נישט קיין פֿליכט [o]" accesskey="o" class=""><span>אריינלאגירן</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="אפשרויות נוספות" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="פערזענלעכע געצייג" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">פערזענלעכע געצייג</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal" title="באַניצער מעניו" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=yi.wikipedia.org&uselang=yi"><span>נדבֿות</span></a></li><li id="pt-contribute" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:Contribute"><span class="vector-icon mw-ui-icon-edit mw-ui-icon-wikimedia-edit"></span> <span>ביישטייערן</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A9%D7%90%D7%A4%D6%BF%D7%9F_%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%98%D7%A2&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="איר ווערט דערמוטיגט צו שאַפֿן א קאנטע און אריינלאגירן; ס׳איז אבער נישט פארפליכטעט"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>שאַפֿן אַ קאנטע</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%90%D7%A0%D7%99%D7%A6%D7%A2%D7%A8_%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A0%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%99%D7%A8%D7%9F&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="עס איז רעקאָמענדירט זיך אײַנשרײַבן; ס'איז אבער נישט קיין פֿליכט [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>אריינלאגירן</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> דפים לעורכים שלא נכנסו לחשבון <a href="/wiki/%D7%94%D7%99%D7%9C%D7%A3:%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%9B%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%91%D7%90%D7%99%D7%9D" aria-label="מידע נוסף על עריכה"><span>מידע נוסף</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%B2%D6%B7%D7%9F_%D7%A9%D7%9E%D7%95%D7%A2%D7%A1_%D7%91%D7%9C%D7%90%D7%98" title="שמועס איבער באטייליגען פון די איי.פי. [n]" accesskey="n"><span>שמועס</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="אתר"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="אינהאַלט" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">אינהאַלט</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">באַהאַלטן</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">אָנפֿאַנג</div> </a> </li> <li id="toc-היסטאריע" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#היסטאריע"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>היסטאריע</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-היסטאריע-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק היסטאריע</span> </button> <ul id="toc-היסטאריע-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-התחלה_פון_יידישקייט" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#התחלה_פון_יידישקייט"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>התחלה פון יידישקייט</span> </div> </a> <ul id="toc-התחלה_פון_יידישקייט-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-אנטוויקלונג_פון_הלכה" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#אנטוויקלונג_פון_הלכה"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>אנטוויקלונג פון הלכה</span> </div> </a> <ul id="toc-אנטוויקלונג_פון_הלכה-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-אוראלטע_תקופה" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#אוראלטע_תקופה"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>אוראלטע תקופה</span> </div> </a> <ul id="toc-אוראלטע_תקופה-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-הויפּטע_כאראקטעריסטיקן_און_עיקרי_אמונה" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#הויפּטע_כאראקטעריסטיקן_און_עיקרי_אמונה"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>הויפּטע כאראקטעריסטיקן און עיקרי אמונה</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-הויפּטע_כאראקטעריסטיקן_און_עיקרי_אמונה-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק הויפּטע כאראקטעריסטיקן און עיקרי אמונה</span> </button> <ul id="toc-הויפּטע_כאראקטעריסטיקן_און_עיקרי_אמונה-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-עיקרים" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#עיקרים"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>עיקרים</span> </div> </a> <ul id="toc-עיקרים-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-מצוות_און_מנהגים" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#מצוות_און_מנהגים"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>מצוות און מנהגים</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-מצוות_און_מנהגים-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק מצוות און מנהגים</span> </button> <ul id="toc-מצוות_און_מנהגים-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-שבת_און_יום_טוב" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#שבת_און_יום_טוב"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>שבת און יום טוב</span> </div> </a> <ul id="toc-שבת_און_יום_טוב-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-כשרות" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#כשרות"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>כשרות</span> </div> </a> <ul id="toc-כשרות-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-טהרת_המשפחה" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#טהרת_המשפחה"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>טהרת המשפחה</span> </div> </a> <ul id="toc-טהרת_המשפחה-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-דאווענען" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#דאווענען"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>דאווענען</span> </div> </a> <ul id="toc-דאווענען-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-לערנען_תורה" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#לערנען_תורה"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>לערנען תורה</span> </div> </a> <ul id="toc-לערנען_תורה-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-היטן_מצוות" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#היטן_מצוות"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>היטן מצוות</span> </div> </a> <ul id="toc-היטן_מצוות-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ארץ_ישראל" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ארץ_ישראל"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>ארץ ישראל</span> </div> </a> <ul id="toc-ארץ_ישראל-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-יידישע_גלויבונג" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#יידישע_גלויבונג"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>יידישע גלויבונג</span> </div> </a> <ul id="toc-יידישע_גלויבונג-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-יידן_איבער_דער_וועלט" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#יידן_איבער_דער_וועלט"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>יידן איבער דער וועלט</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-יידן_איבער_דער_וועלט-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק יידן איבער דער וועלט</span> </button> <ul id="toc-יידן_איבער_דער_וועלט-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ייִדן_אין_אײראָפע" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ייִדן_אין_אײראָפע"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>ייִדן אין אײראָפע</span> </div> </a> <ul id="toc-ייִדן_אין_אײראָפע-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-געמיינדעס" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#געמיינדעס"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>געמיינדעס</span> </div> </a> <ul id="toc-געמיינדעס-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-רעפערענצן" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#רעפערענצן"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>רעפערענצן</span> </div> </a> <ul id="toc-רעפערענצן-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="אינהאַלט" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="אינהאַלט טאַבעלע" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="מצב תוכן העניינים" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">מצב תוכן העניינים</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">יידישקייט</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="מעבר לערך בשפה אחרת. זמין ב־214 שפות" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-214" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">214 שפּראַכן</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – ענגליש" lang="en" hreflang="en" data-title="Judaism" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ענגליש" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%94%D7%93%D7%95%D7%AA" title="יהדות – העברעאיש" lang="he" hreflang="he" data-title="יהדות" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="העברעאיש" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Judentum" title="Judentum – דײַטש" lang="de" hreflang="de" data-title="Judentum" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="דײַטש" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – אצ׳הית" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="אצ׳הית" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B6%D1%83%D1%80%D1%82" title="Джурт – אדיגית" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Джурт" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="אדיגית" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – אַפֿריקאַנס" lang="af" hreflang="af" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="אַפֿריקאַנס" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Judentum" title="Judentum – גרמנית שווייצרית" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Judentum" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="גרמנית שווייצרית" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A0%E1%8B%AD%E1%88%81%E1%8B%B5%E1%8A%93" title="አይሁድና – אַמהאַריש" lang="am" hreflang="am" data-title="አይሁድና" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="אַמהאַריש" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Chuda%C3%ADsmo" title="Chudaísmo – אַראַגאניש" lang="an" hreflang="an" data-title="Chudaísmo" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="אַראַגאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहूदी धर्म – אנגיקה" lang="anp" hreflang="anp" data-title="यहूदी धर्म" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="אנגיקה" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="اليهودية – אַראַביש" lang="ar" hreflang="ar" data-title="اليهودية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="אַראַביש" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9D%DC%97%DC%98%DC%95%DC%9D%DC%98%DC%AC%DC%90" title="ܝܗܘܕܝܘܬܐ – אַראַמיש" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܝܗܘܕܝܘܬܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="אַראַמיש" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%A9" title="يهودية – מרוקאית" lang="ary" hreflang="ary" data-title="يهودية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="מרוקאית" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D9%87" title="يهوديه – ערבית מצרית" lang="arz" hreflang="arz" data-title="يهوديه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="ערבית מצרית" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Xuda%C3%ADsmu" title="Xudaísmu – אסטורית" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Xudaísmu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="אסטורית" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – אווארית" lang="av" hreflang="av" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="אווארית" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0udaizm" title="İudaizm – אַזערביידזשאַניש" lang="az" hreflang="az" data-title="İudaizm" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="אַזערביידזשאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%84%DB%8C%DA%A9" title="یهودیلیک – אזרבייג׳נית דרומית" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یهودیلیک" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="אזרבייג׳נית דרומית" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="רעקאמענדירטע ארטיקלען"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D3%99%D2%BB%D2%AF%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BA" title="Йәһүдилек – בשקירית" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Йәһүдилек" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="בשקירית" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – באַלינעזיש" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="באַלינעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Judndum" title="Judndum – בײַעריש" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Judndum" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="בײַעריש" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Joda%C4%97zmos" title="Jodaėzmos – זאמוטית" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Jodaėzmos" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="זאמוטית" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – ביקולית מרכזית" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="ביקולית מרכזית" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%9E%D0%B4%D0%B0%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Іўдаізм – בעלאַרוסיש" lang="be" hreflang="be" data-title="Іўдаізм" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="בעלאַרוסיש" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D1%96%D0%B7%D0%BC" title="Юдаізм – בלארוסית טרשקביץ׳" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Юдаізм" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="בלארוסית טרשקביץ׳" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Yahudi_(agama)" title="Yahudi (agama) – בטאווית" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Yahudi (agama)" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="בטאווית" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D1%8A%D0%BC" title="Юдаизъм – בולגאַריש" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Юдаизъм" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="בולגאַריש" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहूदी धर्म – בהוג׳פורית" lang="bh" hreflang="bh" data-title="यहूदी धर्म" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="בהוג׳פורית" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bjn mw-list-item"><a href="https://bjn.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – בנג׳רית" lang="bjn" hreflang="bjn" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Banjar" data-language-local-name="בנג׳רית" class="interlanguage-link-target"><span>Banjar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-blk mw-list-item"><a href="https://blk.wikipedia.org/wiki/%E1%80%85%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%98%E1%80%AC%E1%82%8F%E1%80%9E%E1%80%AC%E1%82%8F" title="စျူးဘာႏသာႏ – פאו" lang="blk" hreflang="blk" data-title="စျူးဘာႏသာႏ" data-language-autonym="ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ" data-language-local-name="פאו" class="interlanguage-link-target"><span>ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A6%BF_%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="ইহুদি ধর্ম – בענגאַליש" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইহুদি ধর্ম" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="בענגאַליש" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A1%E0%BD%B2%E0%BD%A0%E0%BD%B4%E0%BC%8B%E0%BD%90%E0%BD%A0%E0%BD%BA%E0%BC%8B%E0%BD%86%E0%BD%BC%E0%BD%A6%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BD%B4%E0%BD%82%E0%BD%A6%E0%BC%8D" title="ཡིའུ་ཐའེ་ཆོས་ལུགས། – טיבעטיש" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཡིའུ་ཐའེ་ཆོས་ལུགས།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="טיבעטיש" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Yuzevegezh" title="Yuzevegezh – ברעטאניש" lang="br" hreflang="br" data-title="Yuzevegezh" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ברעטאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Judaizam" title="Judaizam – באסניש" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Judaizam" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="באסניש" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Jahudi" title="Jahudi – בטקית מנדיילינגית" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Jahudi" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="בטקית מנדיילינגית" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – בוריאטית" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="בוריאטית" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Judaisme" title="Judaisme – קאַטאַלאניש" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Judaisme" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="קאַטאַלאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/I%C3%B9-t%C3%A1i-g%C3%A1u" title="Iù-tái-gáu – מינדונגית" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Iù-tái-gáu" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="מינדונגית" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D1%8C%D0%B3%D1%82%D0%B0%D0%BB%D0%BB%D0%B0" title="Жуьгталла – צ׳צ׳נית" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Жуьгталла" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="צ׳צ׳נית" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – סעבואַניש" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="סעבואַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%88%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C" title="جوویەتی – כורדית סוראנית" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="جوویەتی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="כורדית סוראנית" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Ghjudaisimu" title="Ghjudaisimu – קורסיקנית" lang="co" hreflang="co" data-title="Ghjudaisimu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="קורסיקנית" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Yeudilik" title="Yeudilik – קרים־טערקיש" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Yeudilik" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="קרים־טערקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Judaismus" title="Judaismus – טשעכיש" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Judaismus" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="טשעכיש" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – צ׳ובשית" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="צ׳ובשית" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Iddewiaeth" title="Iddewiaeth – וועלשיש" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Iddewiaeth" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="וועלשיש" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dedom" title="Jødedom – דעניש" lang="da" hreflang="da" data-title="Jødedom" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="דעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/C%C4%B1hudiye" title="Cıhudiye – זזקית" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Cıhudiye" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="זזקית" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%94%DE%A6%DE%80%DE%AB%DE%8B%DE%A9%DE%8B%DE%A9%DE%82%DE%B0" title="ޔަހޫދީދީން – דיבהי" lang="dv" hreflang="dv" data-title="ޔަހޫދީދީން" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="דיבהי" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B1%CF%8A%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82" title="Ιουδαϊσμός – גריכיש" lang="el" hreflang="el" data-title="Ιουδαϊσμός" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="גריכיש" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Judismo" title="Judismo – עספּעראַנטא" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Judismo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="עספּעראַנטא" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo – שפּאַניש" lang="es" hreflang="es" data-title="Judaísmo" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="שפּאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – עסטיש" lang="et" hreflang="et" data-title="Judaism" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="עסטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="רעקאמענדירטע ארטיקלען"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – באַסקיש" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="באַסקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmu" title="Judaísmu – אקסטרמדורית" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Judaísmu" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="אקסטרמדורית" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت – פּערסיש" lang="fa" hreflang="fa" data-title="یهودیت" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="פּערסיש" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Yahudanci" title="Yahudanci – פולה" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Yahudanci" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="פולה" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Juutalaisuus" title="Juutalaisuus – פֿיניש" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Juutalaisuus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="פֿיניש" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – וירו" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Judaism" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="וירו" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dad%C3%B3mur" title="Jødadómur – פֿאַראיש" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jødadómur" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="פֿאַראיש" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – פֿראַנצויזיש" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="פֿראַנצויזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Jud%C3%A2ismo" title="Judâismo – ארפיטנית" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Judâismo" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="ארפיטנית" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Juudendoom" title="Juudendoom – דרום־פֿריזיש" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Juudendoom" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="דרום־פֿריזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Ebraisim" title="Ebraisim – פריולית" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Ebraisim" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="פריולית" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Joadedom" title="Joadedom – מערב־פֿריזיש" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Joadedom" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="מערב־פֿריזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Gi%C3%BAdachas" title="An Giúdachas – איריש" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Giúdachas" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="איריש" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Joudayism" title="Joudayism – קראולית גוויאנית" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Joudayism" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="קראולית גוויאנית" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/I%C3%B9dhachd" title="Iùdhachd – סקאטיש געליש" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Iùdhachd" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="סקאטיש געליש" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Xuda%C3%ADsmo" title="Xudaísmo – גאַלישיש" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Xudaísmo" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="גאַלישיש" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Hud%C3%ADo_jerovia" title="Hudío jerovia – גוארני" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Hudío jerovia" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="גוארני" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%AF%E0%AA%B9%E0%AB%82%E0%AA%A6%E0%AB%80_%E0%AA%A7%E0%AA%B0%E0%AB%8D%E0%AA%AE" title="યહૂદી ધર્મ – גוג׳ארטי" lang="gu" hreflang="gu" data-title="યહૂદી ધર્મ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="גוג׳ארטי" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Ewaghys" title="Yn Ewaghys – מאַנקס" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Ewaghys" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="מאַנקס" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Yahudanci" title="Yahudanci – האַוסאַ" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Yahudanci" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="האַוסאַ" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Y%C3%B9-thai-kau" title="Yù-thai-kau – סינית האקה" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Yù-thai-kau" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="סינית האקה" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/Ho%27omana_Iukaio" title="Ho'omana Iukaio – הוואית" lang="haw" hreflang="haw" data-title="Ho'omana Iukaio" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="הוואית" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहूदी धर्म – הינדי" lang="hi" hreflang="hi" data-title="यहूदी धर्म" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="הינדי" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – פידזשי הינדי" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="פידזשי הינדי" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Judaizam" title="Judaizam – קראאַטיש" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Judaizam" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="קראאַטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Jidayis" title="Jidayis – קראולית האיטית" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Jidayis" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="קראולית האיטית" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Zsid%C3%B3_vall%C3%A1s" title="Zsidó vallás – אונגעריש" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Zsidó vallás" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="אונגעריש" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հուդայականություն – אַרמעניש" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հուդայականություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="אַרמעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – ‏אינטרלינגואה" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="‏אינטרלינגואה" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Pengarap_Judah" title="Pengarap Judah – איבאן" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Pengarap Judah" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="איבאן" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Yudaisme" title="Yudaisme – אינדאנעזיש" lang="id" hreflang="id" data-title="Yudaisme" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="אינדאנעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Judeisme" title="Judeisme – אינטרלינגה" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Judeisme" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="אינטרלינגה" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – איגבו" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Judaism" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="איגבו" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – אילוקו" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="אילוקו" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%B4%D0%B8" title="Жугтий ди – אינגושית" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Жугтий ди" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="אינגושית" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – אידא" lang="io" hreflang="io" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="אידא" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Gy%C3%B0ingd%C3%B3mur" title="Gyðingdómur – איסלאַנדיש" lang="is" hreflang="is" data-title="Gyðingdómur" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="איסלאַנדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ebraismo" title="Ebraismo – איטאַליעניש" lang="it" hreflang="it" data-title="Ebraismo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="איטאַליעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A6%E3%83%80%E3%83%A4%E6%95%99" title="ユダヤ教 – יאַפּאַניש" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ユダヤ教" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="יאַפּאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Juudizim" title="Juudizim – ג׳מייקנית" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Juudizim" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="ג׳מייקנית" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – יאַוואַנעזיש" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="יאַוואַנעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="רעקאמענדירטע ארטיקלען"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="იუდაიზმი – גרוזיניש" lang="ka" hreflang="ka" data-title="იუდაიზმი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="גרוזיניש" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Tudayt" title="Tudayt – קבילה" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Tudayt" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="קבילה" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Yuudaayism" title="Yuudaayism – קבייה" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Yuudaayism" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="קבייה" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Khwiyahuda" title="Khwiyahuda – טיאפ" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Khwiyahuda" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="טיאפ" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%BB%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BB%D1%96%D0%BA" title="Яһудилік – קאַזאַכיש" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Яһудилік" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="קאַזאַכיש" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kl mw-list-item"><a href="https://kl.wikipedia.org/wiki/Juutit" title="Juutit – גרינלנדית" lang="kl" hreflang="kl" data-title="Juutit" data-language-autonym="Kalaallisut" data-language-local-name="גרינלנדית" class="interlanguage-link-target"><span>Kalaallisut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B2%B9%E0%B3%82%E0%B2%A6%E0%B2%BF_%E0%B2%A7%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE" title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ – קאַנאַדאַ" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="קאַנאַדאַ" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-knc mw-list-item"><a href="https://knc.wikipedia.org/wiki/Yahudism" title="Yahudism – קאנורי מרכזית" lang="knc" hreflang="knc" data-title="Yahudism" data-language-autonym="Yerwa Kanuri" data-language-local-name="קאנורי מרכזית" class="interlanguage-link-target"><span>Yerwa Kanuri</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9C%A0%EB%8C%80%EA%B5%90" title="유대교 – קארעאיש" lang="ko" hreflang="ko" data-title="유대교" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="קארעאיש" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D0%B8%D0%BA" title="Иудейлик – קרצ׳אי בלקרית" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Иудейлик" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="קרצ׳אי בלקרית" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D9%97%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہوٗدیت – קשמירית" lang="ks" hreflang="ks" data-title="یہوٗدیت" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="קשמירית" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/J%C3%BCddedom" title="Jüddedom – קלנית" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Jüddedom" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="קלנית" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Cih%C3%BBt%C3%AE" title="Cihûtî – קורדיש" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Cihûtî" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="קורדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Yedhoweth" title="Yedhoweth – קארניש" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Yedhoweth" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="קארניש" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Religio_Iudaica" title="Religio Iudaica – לאטייניש" lang="la" hreflang="la" data-title="Religio Iudaica" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="לאטייניש" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Djudaismo" title="Djudaismo – לאַדינא" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Djudaismo" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="לאַדינא" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Juddentum" title="Juddentum – לוקסעמבורגיש" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Juddentum" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="לוקסעמבורגיש" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%8C%D1%83%D1%82%D3%80%D0%BD%D0%B0%D0%BB_%D0%B4%D0%B8%D0%BD" title="ЖугьутӀнал дин – לאקית" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="ЖугьутӀнал дин" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="לאקית" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – לזגית" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="לזגית" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Iudisme" title="Iudisme – לינגווה פראנקה נובה" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Iudisme" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="לינגווה פראנקה נובה" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Joededom" title="Joededom – לימבורגית" lang="li" hreflang="li" data-title="Joededom" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="לימבורגית" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Ebraiximo" title="Ebraiximo – ליגורית" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Ebraiximo" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ליגורית" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Iudaism" title="Iudaism – לדינית" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Iudaism" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="לדינית" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – לומברדית" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Judaism" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="לומברדית" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Boy%C3%BAda" title="Boyúda – לינגלה" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Boyúda" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="לינגלה" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Judaizmas" title="Judaizmas – ליטוויש" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Judaizmas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ליטוויש" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/J%C5%ABdaisms" title="Jūdaisms – לעטיש" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Jūdaisms" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="לעטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B0%D1%81%D1%8C" title="Иудаизмась – מוקשה" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Иудаизмась" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="מוקשה" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Jodaisma" title="Jodaisma – מלגשית" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Jodaisma" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="מלגשית" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Agamo_Yahudi" title="Agamo Yahudi – מיננגקבאו" lang="min" hreflang="min" data-title="Agamo Yahudi" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="מיננגקבאו" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Јудаизам – מאַקעדאניש" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Јудаизам" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="מאַקעדאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="רעקאמענדירטע ארטיקלען"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AF%E0%B4%B9%E0%B5%82%E0%B4%A6%E0%B4%AE%E0%B4%A4%E0%B4%82" title="യഹൂദമതം – מאַלאַיאַלאַם" lang="ml" hreflang="ml" data-title="യഹൂദമതം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="מאַלאַיאַלאַם" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – מאנגאליש" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="מאנגאליש" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%96%EA%AF%A8%EA%AF%97%EA%AF%A5%EA%AF%8F%EA%AF%81%EA%AF%9D" title="ꯖꯨꯗꯥꯏꯁꯝ – מניפורית" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯖꯨꯗꯥꯏꯁꯝ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="מניפורית" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="ज्यू धर्म – מראטהית" lang="mr" hreflang="mr" data-title="ज्यू धर्म" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="מראטהית" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Agama_Yahudi" title="Agama Yahudi – מלאית" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Agama Yahudi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="מלאית" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/%C4%A0udai%C5%BCmu" title="Ġudaiżmu – מאַלטעזיש" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Ġudaiżmu" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="מאַלטעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo – מירנדזית" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Judaísmo" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="מירנדזית" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9E%E1%80%AC" title="ဂျူးဘာသာ – בירמאַניש" lang="my" hreflang="my" data-title="ဂျူးဘာသာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="בירמאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="جهودی دین – מאזאנדראני" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="جهودی دین" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="מאזאנדראני" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Giurieismo" title="Giurieismo – נאַפּאליטַניש" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Giurieismo" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="נאַפּאליטַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Jodendom" title="Jodendom – נידערדײַטש" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Jodendom" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="נידערדײַטש" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/J%C3%B6%C3%A4dendom" title="Jöädendom – סקסונית תחתית" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Jöädendom" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="סקסונית תחתית" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहुदी धर्म – נעפּאַליש" lang="ne" hreflang="ne" data-title="यहुदी धर्म" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="נעפּאַליש" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%81%E0%A4%A6_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="यहुद धर्म – נווארי" lang="new" hreflang="new" data-title="यहुद धर्म" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="נווארי" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Jodendom" title="Jodendom – האלענדיש" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Jodendom" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="האלענדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dedommen" title="Jødedommen – נײַ־נארוועגיש" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jødedommen" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="נײַ־נארוועגיש" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dedom" title="Jødedom – נורווגית ספרותית" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jødedom" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="נורווגית ספרותית" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – נורמנית" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="נורמנית" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Sejuda" title="Sejuda – סותו צפונית" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Sejuda" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="סותו צפונית" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFsme" title="Judaïsme – אקסיטאַניש" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Judaïsme" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="אקסיטאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Judaayizimii" title="Judaayizimii – אורומו" lang="om" hreflang="om" data-title="Judaayizimii" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="אורומו" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – אסעטיש" lang="os" hreflang="os" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="אסעטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AF%E0%A8%B9%E0%A9%82%E0%A8%A6%E0%A9%80_%E0%A8%A7%E0%A8%B0%E0%A8%AE" title="ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ – פנג׳אבי" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="פנג׳אבי" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Hudaismu" title="Hudaismu – פמפאניה" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Hudaismu" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="פמפאניה" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – פפיאמנטו" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="פפיאמנטו" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%AFme" title="Judaïme – פיקרדית" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Judaïme" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="פיקרדית" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Yuddedum" title="Yuddedum – Pennsylvania German" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Yuddedum" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="Pennsylvania German" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – Pitcairn-Norfolk" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Judaism" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Pitcairn-Norfolk" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Judaizm" title="Judaizm – פּויליש" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Judaizm" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="פּויליש" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Giudaism" title="Giudaism – פיימונטית" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Giudaism" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="פיימונטית" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہودیت – פנג׳בית מערבית" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="یہودیت" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="פנג׳בית מערבית" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%AA" title="يهوديت – פּאַשטאָ" lang="ps" hreflang="ps" data-title="يهوديت" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="פּאַשטאָ" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Juda%C3%ADsmo" title="Judaísmo – פּארטוגעזיש" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Judaísmo" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="פּארטוגעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Huriyu_i%C3%B1iy" title="Huriyu iñiy – קצ׳ואה" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Huriyu iñiy" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="קצ׳ואה" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Giudaissem" title="Giudaissem – רומאנש" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Giudaissem" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="רומאנש" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Biboldopen" title="Biboldopen – רומאני ולאכית" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Biboldopen" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="רומאני ולאכית" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Iudaism" title="Iudaism – רומעניש" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Iudaism" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="רומעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – רוסיש" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="רוסיש" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D1%97%D0%B7%D0%BC" title="Юдаїзм – רוסיניש" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Юдаїзм" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="רוסיניש" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Kiyahudi_(Judaism)" title="Kiyahudi (Judaism) – קיניירואנדית" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Kiyahudi (Judaism)" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="קיניירואנדית" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Иудаизм – סאחה" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Иудаизм" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="סאחה" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Ebraismu" title="Ebraismu – סאַרדיש" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Ebraismu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="סאַרדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Judaismu" title="Judaismu – סיציליאַניש" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Judaismu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="סיציליאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – סקאטס" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Judaism" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="סקאטס" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF%D9%8A%D8%AA" title="يهوديت – סינדהי" lang="sd" hreflang="sd" data-title="يهوديت" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="סינדהי" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Judaizam" title="Judaizam – סערבא־קראאַטיש" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Judaizam" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="סערבא־קראאַטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%81%B8%E1%81%A2%E1%80%9D%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%81%B5%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8" title="ၸၢဝ်းၵျူး – שאן" lang="shn" hreflang="shn" data-title="ၸၢဝ်းၵျူး" data-language-autonym="တႆး" data-language-local-name="שאן" class="interlanguage-link-target"><span>တႆး</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%A2%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%8F_%E0%B6%86%E0%B6%9C%E0%B6%B8" title="ජුදා ආගම – סינהאַליש" lang="si" hreflang="si" data-title="ජුදා ආගම" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="סינהאַליש" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Judaism" title="Judaism – אנגלית פשוטה" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Judaism" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="אנגלית פשוטה" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Judaizmus" title="Judaizmus – סלאוואַקיש" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Judaizmus" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="סלאוואַקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہودیت – סראיקית" lang="skr" hreflang="skr" data-title="یہودیت" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="סראיקית" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Judovstvo" title="Judovstvo – סלאוועניש" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Judovstvo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="סלאוועניש" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Ujudha" title="Ujudha – שאנאַ" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Ujudha" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="שאנאַ" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Yuhuuda" title="Yuhuuda – סאמאַליש" lang="so" hreflang="so" data-title="Yuhuuda" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="סאמאַליש" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Judaizmi" title="Judaizmi – אַלבאַניש" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Judaizmi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="אַלבאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Јудаизам – סערביש" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јудаизам" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="סערביש" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Juudendum" title="Juudendum – פריזית סאטרלנדית" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Juudendum" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="פריזית סאטרלנדית" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Yudaisme" title="Yudaisme – סונדנזית" lang="su" hreflang="su" data-title="Yudaisme" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="סונדנזית" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Judendom" title="Judendom – שוועדיש" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Judendom" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="שוועדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Uyahudi" title="Uyahudi – סוואַהיליש" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Uyahudi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="סוואַהיליש" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Judajizm" title="Judajizm – שלעזיש" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Judajizm" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="שלעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AF%E0%AF%82%E0%AE%A4%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="யூதம் – טאַמיל" lang="ta" hreflang="ta" data-title="யூதம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="טאַמיל" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B2%B9%E0%B3%82%E0%B2%A6%E0%B2%BF_%E0%B2%A7%E0%B2%B0%E0%B3%8D%E0%B2%AE" title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ – טולו" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಯಹೂದಿ ಧರ್ಮ" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="טולו" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%B3%D1%83%D0%B4%D0%B8%D1%8F%D1%82" title="Яҳудият – טג׳יקית" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Яҳудият" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="טג׳יקית" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%B9%E0%B8%94%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B9%8C" title="ศาสนายูดาห์ – תאית" lang="th" hreflang="th" data-title="ศาสนายูดาห์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="תאית" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/%C3%9Dehudylykda" title="Ýehudylykda – טורקמעניש" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Ýehudylykda" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="טורקמעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Hudaismo" title="Hudaismo – טאַגאַלאג" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Hudaismo" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="טאַגאַלאג" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Judaisim" title="Judaisim – טוק פיסין" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Judaisim" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="טוק פיסין" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Yahudilik" title="Yahudilik – טורקית" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Yahudilik" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="טורקית" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Vuyuda" title="Vuyuda – טסונגה" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Vuyuda" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="טסונגה" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%BB%D2%AF%D0%B4_%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B5" title="Яһүд дине – טאָטעריש" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Яһүд дине" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="טאָטעריש" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%DB%95%DA%BE%DB%87%D8%AF%D9%89_%D8%AF%D9%89%D9%86%D9%89" title="يەھۇدى دىنى – אויגורית" lang="ug" hreflang="ug" data-title="يەھۇدى دىنى" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="אויגורית" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D0%B4%D0%B0%D1%97%D0%B7%D0%BC" title="Юдаїзм – אוקראַאיניש" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Юдаїзм" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="אוקראַאיניש" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یہودیت – אורדו" lang="ur" hreflang="ur" data-title="یہودیت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="אורדו" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yahudiylik" title="Yahudiylik – אוזבעקיש" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yahudiylik" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="אוזבעקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Judaizm" title="Judaizm – ופסית" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Judaizm" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="ופסית" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Do_Th%C3%A1i_gi%C3%A1o" title="Do Thái giáo – וויעטנאַמעזיש" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Do Thái giáo" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="וויעטנאַמעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Djudayisse" title="Djudayisse – ולונית" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Djudayisse" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="ולונית" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Judaismo" title="Judaismo – וראית" lang="war" hreflang="war" data-title="Judaismo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="וראית" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E6%95%99" title="犹太教 – סינית וו" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="犹太教" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="סינית וו" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="იუდაიზმი – מינגרלית" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="იუდაიზმი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="מינגרלית" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Youzdaigyau" title="Youzdaigyau – צ׳ואנג" lang="za" hreflang="za" data-title="Youzdaigyau" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="צ׳ואנג" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Jo%C3%B4d%27ndom" title="Joôd'ndom – זילנדית" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Joôd'ndom" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="זילנדית" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%9C%E2%B5%93%E2%B4%B7%E2%B4%B0%E2%B5%A2%E2%B5%9C" title="ⵜⵓⴷⴰⵢⵜ – תמזיע׳ת מרוקאית תקנית" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵜⵓⴷⴰⵢⵜ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="תמזיע׳ת מרוקאית תקנית" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E6%95%99" title="犹太教 – כינעזיש" lang="zh" hreflang="zh" data-title="犹太教" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="כינעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E5%A4%AA%E6%95%99" title="猶太教 – סינית קלאסית" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="猶太教" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="סינית קלאסית" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/I%C3%BB-th%C3%A0i-k%C3%A0u" title="Iû-thài-kàu – מין נאנית" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Iû-thài-kàu" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="מין נאנית" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E5%A4%AA%E6%95%99" title="猶太教 – קנטונזית" lang="yue" hreflang="yue" data-title="猶太教" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="קנטונזית" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/UbuJuda" title="UbuJuda – זולו" lang="zu" hreflang="zu" data-title="UbuJuda" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="זולו" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q9268#sitelinks-wikipedia" title="רעדאקטירן אינטערשפראך לינקען" class="wbc-editpage">רעדאַקטירן לינקען</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="נאָמענטיילן"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="זעט דעם אינהאַלט בלאַט [c]" accesskey="c"><span>בלאַט</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%A8%D7%A2%D7%93%D7%9F:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" rel="discussion" title="שמועס וועגן דעם אינהאַלט בלאַט [t]" accesskey="t"><span>שמועס</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="שינוי הגוון השפה" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ייִדיש</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="קוקן"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98"><span>לייענען</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit" title="רעדאקטירן דעם בלאַט [v]" accesskey="v"><span>רעדאַקטירן</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit" title="רעדאקטירן דעם קוואל־טעקסט פאר דעם בלאט [e]" accesskey="e"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=history" title="פריערדיגע ווערסיעס פון דעם בלאט. [h]" accesskey="h"><span>ווייזן היסטאָריע</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="כלי דף"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="געצייג" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">געצייג</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">געצייג</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">באַהאַלטן</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="נאך אפּציעס" > <div class="vector-menu-heading"> פעולות </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98"><span>לייענען</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit" title="רעדאקטירן דעם בלאַט [v]" accesskey="v"><span>רעדאַקטירן</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit" title="רעדאקטירן דעם קוואל־טעקסט פאר דעם בלאט [e]" accesskey="e"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=history"><span>ווייזן היסטאָריע</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> אַלגעמיין </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%9C%D7%A2%D7%98%D7%A2%D7%A8_%D7%95%D7%95%D7%90%D7%A1_%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%91%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%9F_%D7%90%D7%94%D7%A2%D7%A8/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="אלע ליסטע פון אלע בלעטער וואס פארבינדט אהער [j]" accesskey="j"><span>װאָס פֿאַרבינדט אַהער</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A9%D7%99%D7%A0%D7%95%D7%99%D7%99%D7%9D_%D7%91%D7%93%D7%A4%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%9E%D7%A7%D7%95%D7%A9%D7%A8%D7%99%D7%9D/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" rel="nofollow" title="אלע ענדערונגען פון בלעטער וואס זענען אהער פארבינדען [k]" accesskey="k"><span>פֿאַרבונדענע ענדערונגען</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=yi" title="ארויפלאדן טעקעס [u]" accesskey="u"><span>אַרױפֿלאָדן בילדער/טעקעס</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&oldid=592117" title="פּערמאַנענטע לינק צו דער דאזיגער ווערסיע פון דעם בלאט"><span>לינק צו ספעציפישער ענדערונג ‬</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=info" title="נאָך אינפאָרמאַציע וועגן דעם בלאַט"><span>בלאַט־אינפֿארמאַציע</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A6%D7%99%D7%98%D7%99%D7%A8%D7%9F&page=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&id=592117&wpFormIdentifier=titleform" title="אינפֿאָרמאַציע ווי אַזוי צו ציטירן דעם בלאַט"><span>ציטירן דעם אַרטיקל</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%A7%D7%A6%D7%A8_%D7%9B%D7%AA%D7%95%D7%91%D7%95%D7%AA&url=https%3A%2F%2Fyi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D7%2599%25D7%2599%25D7%2593%25D7%2599%25D7%25A9%25D7%25A7%25D7%2599%25D7%2599%25D7%2598"><span>קורצער לינק</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:QrCode&url=https%3A%2F%2Fyi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D7%2599%25D7%2599%25D7%2593%25D7%2599%25D7%25A9%25D7%25A7%25D7%2599%25D7%2599%25D7%2598"><span>הורדת קוד QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> דרוקן/עקספּאָרטירן </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A1%D7%A4%D7%A8&bookcmd=book_creator&referer=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98"><span>שאַפֿן אַ בוך</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:DownloadAsPdf&page=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=show-download-screen"><span>אַראָפּלאָדן ווי PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&printable=yes" title="דרוק ווערסיע פון דעם בלאט [p]" accesskey="p"><span>דרוק ווערסיע</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> אין אנדערע פראיעקטן </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Judaism" hreflang="en"><span>וויקימעדיע קאמאנס</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q9268" title="לינק צו פארבונדענעם דאטן־רעפאזיטאריום אביעקט [g]" accesskey="g"><span>וויקידאטן־אביעקט</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="כלי דף"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="מראה"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">מראה</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">באַהאַלטן</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">פֿון װיקיפּעדיע</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="yi" dir="rtl"><p><b>ייִדישקײט</b> אָדער <b>ייִדנטום</b> איז אַן אַברהמישע, <a href="/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%A0%D7%90%D7%98%D7%A2%D7%99%D7%96%D7%9D" title="מאנאטעיזם">מאָנאָטעאיסטישע</a>, <a href="/wiki/%D7%A2%D7%98%D7%A0%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%92%D7%A8%D7%95%D7%A4%D7%A2" title="עטנישע גרופע">עטנישע</a> <a href="/wiki/%D7%A8%D7%A2%D7%9C%D7%99%D7%92%D7%99%D7%A2" title="רעליגיע">רעליגיע</a> וואָס מאכט אויס די געמיינזאמע רעליגיע, <a href="/wiki/%D7%A7%D7%95%D7%9C%D7%98%D7%95%D7%A8" title="קולטור">קולטור</a>, און לעגאַלע טראַדיציע און ציוויליזאַציע פון דעם ייִדישן פאלק.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>יידישקייט אלס אַן אָרגאַניזירטע רעליגיע האט זיך אנגעפאנגן אין מיטל מזרח, אין דער <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%90%D7%A0%D7%93%D7%96_%D7%A2%D7%A4%D7%90%D7%9B%D7%A2" title="בראנדז עפאכע">בראנדז־עפאכע</a>.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אנגעהויבן האט זיך עס אלס יאהוויזם, די רעליגיע פון מלכיות ישראל ויהודה, און עס האט זיך אזוי אנטוויקלט אז ביז סוף זעקסטן <a href="/wiki/%D7%99%D7%90%D7%A8%D7%94%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%98" title="יארהונדערט">יארהונדערט</a> לפני <a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%A6%D7%98%D7%99%D7%A7%D7%A2_%D7%A6%D7%99%D7%99%D7%98-%D7%A8%D7%A2%D7%9B%D7%A2%D7%A0%D7%95%D7%A0%D7%92" title="איצטיקע צייט-רעכענונג">הספירה</a> האט עס שוין געקריגן די צורה פון היינטיגן יידישקייט<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> וועלכע ווערט דעריבער באטראכט אלס איינס פון די עלטסטע מאָנאָטעיסטישע רעליגיעס.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ביי יידן ווערט יידישקייט באטראכט אלס דער אויסדרוק פון דעם בונד וואס <a href="/wiki/%D7%92%D7%90%D7%98" title="גאט">גאט</a> האט אויפגעשטעלט מיט זייערע אבות, די בני ישראל.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> יידישקייט אַנטהאלט אַ ברייטע זאמלונג פון כתבים, געפירעכטס, השקפות אין אמונה, און פארמען פון אָרגאַניזירונג. </p><p>די <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a>, ווי עס ווערט געווענליך פארשטאנען ביי יידן, איז א טייל פון די כתבים וועלכע זענען באקאנט אלס "<a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a>". דער תנ"ך איז אויך באקאנט ביי וועלטליכע געלערנטע און די נושא פון רעליגיעס אלס דער העברעאישער תנ"ך. איר ביילאגע, די תורה שבעל פה, ווערט רעפּרעזענטירט אין שפּעטערדיגע כתבים ווי <a href="/wiki/%D7%90%D7%92%D7%93%D7%AA%D7%90" title="אגדתא">מדרש</a> און <a href="/wiki/%D7%92%D7%9E%D7%A8%D7%90" title="גמרא">גמרא</a>. דאס לשון־קודש ווארט תורה קען באדייטן "אויסלערנען", "חק (געזעץ)", אדער "הוראה (אנווייזן)",<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> הגם "תורה" קען אויך ווערן גענוצט אלס א אלגעמיינער טערמין וואס די מכוון איז יעדע יידישן כתב וואס איז מסביר אדער טוט מרחיב זיין אין די אָריגינעלע חמשה חומשי תורה. די תורה, רעפּרעזענטירנדיג די יסוד פון די ייִדישע רוחניות'דיג און רעליגיעזע מסורה, איז אַ טערמין און אַ ריי לערנונגען וואָס זענען בפירוש אויף זיך מעיד די מיינונג אז זי באשטייט פון מינדסטער זיבעציג, און אפשר גאר עד אין סוף, שיטות און אפטייטשן.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> יידישקייט'ס כתבים, טראדיציעס, און השקפות, האבן שטארק באאיינפלוסט די שפעטערע אברהמישע רעליגיעס, אריינגערעכנט <a href="/wiki/%D7%A7%D7%A8%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="קריסטנטום">קריסטנטום</a> און <a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%A1%D7%9C%D7%90%D7%9D" title="איסלאם">איסלאם</a>.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> העברעאיזם, ווי העלעניזם (מתיוונים), האָט געשפילט אַ שטארקע ראָלע אין דער פאָרמירונג פון מערב ציוויליזאַציע, דורך איר ווירקונג אלס אַ יסודת'דיגן הינטערגרונט עלעמענט פאר די התחלה פון קריסטנטום.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>אין אידישקייט זענען פאראן פארשידענע רעליגיעזע באוועגונגען, רוב פון זיי זענען ארויסגעקומען פון <a href="/wiki/%D7%A8%D7%91%D7%A0%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="רבנישע יידישקייט">רבנישע אידישקייט</a><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> וואס האלט אז <a href="/wiki/%D7%92%D7%90%D7%98" title="גאט">גאט</a> האט אנטפלעקט זיין תורה און מצוות צו <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%94_%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="משה רבינו">משה רבינו</a> אויפן <a href="/wiki/%D7%94%D7%A8_%D7%A1%D7%99%D7%A0%D7%99" title="הר סיני">בארג סיני</a> סיי אין פארם פון תורה שבכתב און סיי תורה שבעל פה.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> היסטאָריש, איז די שטעלונג גענצליך אדער טיילווייז געטראפן געווארן מיט קעגנערשאפט פון פאַרשידענע גרופּעס, ווי די <a href="/w/index.php?title=%D7%A6%D7%93%D7%95%D7%A7%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="צדוקים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">צדוקים</a> און מתיוונים אינעם זמן <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%A9%D7%A0%D7%99" class="mw-redirect" title="בית שני">בית שני</a>;<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> די <a href="/wiki/%D7%A7%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="קראים">קראים</a> אין דער פריער און שפעטער <a href="/wiki/%D7%9E%D7%99%D7%98%D7%9C-%D7%90%D7%9C%D7%98%D7%A2%D7%A8" class="mw-redirect" title="מיטל-אלטער">מיטל-אלטערישער תקופה</a>; און צווישן חלקים פון די לעטצדיגע נישט-ארטאדאקסישע חלקי היהדות.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> עטליכע היינטיגע צווייגן פון ייִדישקייט, אַזאַנס ווי <a href="/wiki/%D7%94%D7%95%D7%9E%D7%90%D7%A0%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" class="mw-redirect" title="הומאניסטישע יידישקייט">הומאַניסטישע ייִדישקייט</a>, קענען אפשר גערעכנט ווערן אלס <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A2%D7%A7%D7%95%D7%9C%D7%90%D7%A8" class="mw-redirect" title="סעקולאר">סעקולאר</a> אָדער אומטהעיסטיש.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> היינט זענען די גרעסטע יידישע רעליגיעזע באוועגונגען די <a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%93%D7%90%D7%A7%D7%A1%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="ארטאדאקסישע יידנטום">ארטאדאקסישע יידישקייט</a> (<a href="/wiki/%D7%97%D7%A8%D7%93%D7%99%D7%9D" title="חרדים">חרדי יידישקייט</a> און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%9F_%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%93%D7%90%D7%A7%D7%A1" title="מאדערן ארטאדאקס">מאדערן אָרטאָדאָקסישע יידישקייט</a>), <a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%A1%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%95%D7%90%D7%98%D7%99%D7%95%D7%95_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="קאנסערוואטיוו יידנטום">קאָנסערוואַטיווע אידישקייט</a> און <a href="/wiki/%D7%A8%D7%A2%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%9D_%D7%90%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" class="mw-redirect" title="רעפארם אידישקייט">רעפארם</a>. הויפּט חילוקים צווישן די גרופּעס זענען זייער צוגאַנג צו <a href="/wiki/%D7%94%D7%9C%D7%9B%D7%94" title="הלכה">הלכה</a>, די אויטאָריטעט פון דער <a href="/wiki/%D7%A8%D7%91%D7%A0%D7%95%D7%AA" title="רבנות">רבנות</a> טראַדיציע, און דאס חשיבות און וויכטיגקייט פון <a href="/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%99%D7%A0%D7%AA_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" class="mw-redirect" title="מדינת ישראל">מדינת ישראל</a>.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> די ארטאדאקסישע יידישקייט האלט אז די תורה און הלכה זענען פון גאט, אייביג און אומבייטיג, און מען דארף זיי שטרענג היטן. קאָנסערוואַטיווע און רעפארם יידישקייט זענען מער <a href="/wiki/%D7%9C%D7%99%D7%91%D7%A2%D7%A8%D7%90%D7%9C%D7%99%D7%96%D7%9D" title="ליבעראליזם">ליבעראַל</a>, מיט אבער קאָנסערוואַטיווע יידישקייט פארקויפנדיג א אפטייטשונג פון יידישקייַט'ס פארלאנגן וואס איז מער טראַדיציאָנעליסטיש ווי רעפאָרם.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> א טיפישע רעפארם פאזיציע איז, אז מען דארף באטראכטן די הלכה אלס א סכום אלגעמיינע גיידליינס אנשטאט ווי א סכום באגרעניצונגען און אבליגאציעס וואס זענען א חוב אויף אלע יידן. היסטאָריש האָבן <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%93%D7%99%D7%9F" title="בית דין">בתי דין</a> ענפארסירט הלכה; הייַנט, הגם בתי דין עקזיסטירן נאך, איז אָבער דאס היטן ייִדישקייט מערסטנס פרייוויליג.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אויטאָריטעט אויף השקפה, אמונה, און הלכה, איז נישט אנגעהאנגן אין איין ספעציפישע מענטש אָדער אָרגאַניזאַציע, נאר אין די כתבי קודש, און אין די רבנים און תלמידי חכמים וואָס טוען זיי אפלערנען. </p><p>יידן זענען אַן עטנאָרעליגיעזע גרופּע, אַרייַנגערעכנדיג געבוירענע יידן (דהיינו "עטנישע יידן") און גרים. אין 2019 איז די וועלטס יידישע באפעלקערונג געשטאנן ביי א געשאצטע 14.7 מיליאן, בערך 0.19% פון די גאנצע וועלטס באפעלקערונג.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אין 2021 האבן דאן אומגעפער 45.59% פון אלע יידן געוואוינט אין ישראל, און נאך 42.06% אין די פאראייניגטע שטאטן און <a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%90%D7%93%D7%A2" title="קאנאדע">קאנאדע</a>, רוב פון די איבעריגע וואוינען אין אייראפע, און אנדערע מינאריטעטן זייענדיג פארשפרייט איבער <a href="/wiki/%D7%9C%D7%90%D7%98%D7%99%D7%99%D7%9F_%D7%90%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A7%D7%A2" class="mw-redirect" title="לאטיין אמעריקע">לאטיין אמעריקע</a>, <a href="/wiki/%D7%90%D7%96%D7%99%D7%A2" title="אזיע">אזיע</a>, <a href="/wiki/%D7%90%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%A7%D7%A2" title="אפריקע">אפריקע</a> און <a href="/wiki/%D7%90%D7%95%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%A8%D7%90%D7%9C%D7%99%D7%A2" title="אויסטראליע">אויסטראליע</a>.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="היסטאריע"><span id=".D7.94.D7.99.D7.A1.D7.98.D7.90.D7.A8.D7.99.D7.A2"></span>היסטאריע</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=1" title="ענדערן אפטיילונג: היסטאריע" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=1" title="עריכת קוד המקור של הפרק: היסטאריע"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="התחלה_פון_יידישקייט"><span id=".D7.94.D7.AA.D7.97.D7.9C.D7.94_.D7.A4.D7.95.D7.9F_.D7.99.D7.99.D7.93.D7.99.D7.A9.D7.A7.D7.99.D7.99.D7.98"></span>התחלה פון יידישקייט</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=2" title="ענדערן אפטיילונג: התחלה פון יידישקייט" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=2" title="עריכת קוד המקור של הפרק: התחלה פון יידישקייט"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>ביי איר שורש, איז די תנ"ך אַן אפרעכענונג איבער די שייכות פון דער בני ישראל מיט גאָט, פון זייער פריעסטע געשיכטע, ביזן בנין בית המקדש השני (בערך 535 ל"ה). די תורה פייערט <a href="/wiki/%D7%90%D7%91%D7%A8%D7%94%D7%9D_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="אברהם אבינו">אברהם אבינו</a> אלס דער ערשטער עברי און דער פאטער פון דעם ייִדישן פאלק. אלס שכר פאר זיין מעשה פון אמונה אין איין גאט האט ער באקומען אן הבטחה אז <a href="/wiki/%D7%99%D7%A6%D7%97%D7%A7" class="mw-redirect" title="יצחק">יצחק</a>, זיין צווייטער זון, וועט ירשענען ארץ ישראל (וואס האט דעמאלטס גהייסן <a href="/wiki/%D7%9B%D7%A0%D7%A2%D7%9F" class="mw-disambig" title="כנען">כנען</a>). שפעטער זענען די קינדער פון יצחק'ס זון <a href="/wiki/%D7%99%D7%A2%D7%A7%D7%91" class="mw-redirect" title="יעקב">יעקב</a> פארקנעכטעט געווארן אין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מצרים">מצרים</a> , און גאט האט באפוילן פאר משה ער זאל אנפירן דעם <a href="/wiki/%D7%99%D7%A6%D7%99%D7%90%D7%AA_%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="יציאת מצרים">יציאת־מצרים</a>. בײַם באַרג סיני האָבן זיי באַקומען די תורה — די פינף ספרי משה. די דאָזיגע ספרים, צוזאַמען מיט <a href="/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90%D7%99%D7%9D" title="נביאים">נבֿיאים</a> און <a href="/wiki/%D7%9B%D7%AA%D7%95%D7%91%D7%99%D7%9D" title="כתובים">כתובים</a>, זענען באַקאַנט אלס <i>תורה שבכתב</i>, לאפוקי פון תורה שבעל פה - די <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%A0%D7%94" class="mw-redirect" title="משנה">משנה</a> און גמרא. עווענטועל האט זיי גאט געפירט קיין ארץ ישראל וואו די <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%9B%D7%9F" title="משכן">משכן</a> איז געשטעלט געווארן אינעם שטאט <a href="/wiki/%D7%A9%D7%99%D7%9C%D7%94" title="שילה">שילה</a>, און איז דארטן געבליבן פאר איבער 300 יאר צו פארזאמלן דאס פאלק קעגן אטאקירענדע שונאים. מיט די צייט האט די מדרגה רוחניות פונעם פאָלק זיך דערנידערט, האט גאָט ערלויבט פאר די <a href="/wiki/%D7%A4%D7%9C%D7%A9%D7%AA%D7%99%D7%9D" title="פלשתים">פלשתים</a> צו פארכאַפּן דעם משכן. דאָס יידישן פאלק האָט דאַן געזאָגט צו <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9E%D7%95%D7%90%D7%9C_%D7%94%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90" class="mw-redirect" title="שמואל הנביא">שמואל הנביא</a> אַז מען דאַרף באַהערשן אַ שטענדיגן מלך, און שמואל האָט באַשטימט <a href="/wiki/%D7%A9%D7%90%D7%95%D7%9C_%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%9A" title="שאול המלך">שָאול</a> צו זײַן קעניג. ווען דאָס פֿאָלק האָט געדריקט שָאול המלך צו גיין קעגן אַ באַפעל וואָס שמואל אים האָט איבערגעגעבן, האָט גאָט געזאָגט פאר שמואל ער זאָל שטעלן <a href="/wiki/%D7%93%D7%95%D7%93" title="דוד">דוד</a> אין זיין אָרט. </p><p>איינמאל דער מלך דוד האט זיך אוועקגעשטעלט, האט ער געזאגט פאר <a href="/wiki/%D7%A0%D7%AA%D7%9F_%D7%94%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90" title="נתן הנביא">נתן הנביא</a> אז ער וויל בויען א קביעת'דיגן בית המקדש, און אלס שכר פאר זיינע מעשים האט גאט צוגעזאגט פאר דוד אז ער וועט ערלויבן זיין זון <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9C%D7%9E%D7%94" class="mw-redirect" title="שלמה">שלמה</a> זאל בויען דעם <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%9F" class="mw-redirect" title="בית ראשון">בית ראשון</a>, און אז דער קעניגליכן שטול וועט קיינמאל נישט אוועקגיין פון זיינע קינדער. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="אנטוויקלונג_פון_הלכה"><span id=".D7.90.D7.A0.D7.98.D7.95.D7.95.D7.99.D7.A7.D7.9C.D7.95.D7.A0.D7.92_.D7.A4.D7.95.D7.9F_.D7.94.D7.9C.D7.9B.D7.94"></span>אנטוויקלונג פון הלכה</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=3" title="ענדערן אפטיילונג: אנטוויקלונג פון הלכה" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=3" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אנטוויקלונג פון הלכה"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>די רבנישע טראדיציע האלט אז די פּרטים און אויסטײַטשונגען פון דער מצוות און אזהרות התורה, די תורה שבעל פה, זענען ארגינעל געווען אן אומגעשריבענע מסורה באזירט אויף דער זאכן וואס גאט האט געזאגט צו משה אויפן בארג סיני. אזוי ווי אבער די רדיפות קעגן די אידן האבן זיך געמערט, און א סכנה האט געהוירט אז די פּרטים וועלן פארגעסן ווערן, האט <a href="/wiki/%D7%A8%D7%91%D7%99_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94_%D7%94%D7%A0%D7%A9%D7%99%D7%90" title="רבי יהודה הנשיא">רבי יהודה הנשיא</a> פארשריבן די דאזיגע הלכות אין דער <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%A0%D7%99%D7%95%D7%AA" title="משניות">משניות</a>, און בערך אין יאר 200 לספירה האט מען זיי <a href="/wiki/%D7%A8%D7%A2%D7%93%D7%90%D7%A7%D7%98%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%92" title="רעדאקטירונג">רעדאקטירט</a>. דער תלמוד איז געווען א צוזאמשטעל פון משנה, און גמרא - פירושים פון רבנים וועלכע זענען רעדאקטירט געווארן איבער די קומענדיגע דריי יארהונדערטן. דער גמרא האָט אריגינירט אין צוויי הויפּט תורה צענטערן, <a href="/wiki/%D7%A4%D6%BC%D7%90%D6%B7%D7%9C%D7%A2%D7%A1%D7%98%D7%99%D7%A0%D7%A2" class="mw-redirect" title="פּאַלעסטינע">פּאַלעסטינע</a> און <a href="/wiki/%D7%91%D7%91%D7%9C" title="בבל">בבל</a>.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> עס האבן זיך אנטוויקלט צוויי דרכי הלימוד, און עס זענען באשאפן געווארן צוויי חיבורים פון תלמוד; דער עלטערע חיבור ווערט גערופן <a href="/wiki/%D7%AA%D7%9C%D7%9E%D7%95%D7%93_%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%9C%D7%9E%D7%99" title="תלמוד ירושלמי">תלמוד ירושלמי</a>. עס איז צונויפגעשטעלט געווארן אין פּאַלעסטינע, ערגעץ אינעם פערדן יאָרהונדערט.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%9C%D7%9E%D7%95%D7%93_%D7%91%D7%91%D7%9C%D7%99" title="תלמוד בבלי">תלמוד בבלי</a> איז צונויפגעשטעלט געווארן פון דיסקוסיעס אין די <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9" title="בית מדרש">בתי מדרש</a> פון די <a href="/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%9D" title="אמוראים">אמוראים</a> רבינא א', רבינא ב', און רב אשי, ביז 500 לספירה, הגם עס איז שפּעטער ווייטער רעדאקטירט געווארן. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="אוראלטע_תקופה"><span id=".D7.90.D7.95.D7.A8.D7.90.D7.9C.D7.98.D7.A2_.D7.AA.D7.A7.D7.95.D7.A4.D7.94"></span>אוראלטע תקופה</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=4" title="ענדערן אפטיילונג: אוראלטע תקופה" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=4" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אוראלטע תקופה"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>לויט דעם תנ"ך, איז געגרינדעט געווארן א ממלכה המאוחדת (פאראייניגטע מאנארכיע) אונטער <a href="/wiki/%D7%A9%D7%90%D7%95%D7%9C_%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%9A" title="שאול המלך">שאול</a> וואס האט ממשיך געווען אונטער <a href="/wiki/%D7%93%D7%95%D7%93_%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%9A" title="דוד המלך">דוד</a> און <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9C%D7%9E%D7%94_%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%9A" title="שלמה המלך">שלמה</a>, מיט איר הויפטשטאט אין ירושלים. נאָך שלמה'ס מלוכה האָט דאָס פאָלק זיך צוטיילט אין צוויי מלכיות, <a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="מלכות ישראל">מלכות ישראל</a> (אין צפון) און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94" title="מלכות יהודה">מלכות יהודה</a> (אין דרום). דער מלכות ישראל איז חרובֿ געוואָרן אום אומגעפער 720 לפנה"ס, ווען דער ניי-אַססיריאַנער אימפעריעעס האבן איר איינגענומען;<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> פילע מענטשן פונעם הויפּטשטאָט <a href="/wiki/%D7%A9%D7%95%D7%9E%D7%A8%D7%95%D7%9F" class="mw-disambig" title="שומרון">שומרון</a> זענען גענומען געווארן אין געפענגעניש צו די שטאט מעדיע און די כאַבור טייך טאָל. די מלכות יהודה האט ממשיך געווען אלס אַן אומאָפּהענגיגן קעניגרייך, ביז עס איז איינגענומען געווארן אין 586 לפנה"ס דורך <a href="/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%95%D7%9B%D7%93%D7%A0%D7%90%D7%A6%D7%A8_%D7%93%D7%A2%D7%A8_%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%99%D7%99%D7%98%D7%A2%D7%A8" title="נבוכדנאצר דער צווייטער">נבוכדנצר דער צווייטער</a> פון די <a href="/wiki/%D7%91%D7%91%D7%9C" title="בבל">ניי-בבל'ישן</a> אימפעריע. די בבליים האָבן חרובֿ געמאכט ירושלים און דעם ערשטן בית המקדש, דער צענטער פון דער אור אַלטער ייִדישער עבודה. די בני יהודה זענען געגאנגן אין גלות בבל, וואס ווערט באטראכט אלס דער ערשטע <a href="/wiki/%D7%92%D7%9C%D7%95%D7%AA" title="גלות">גלות</a> פון יידן פון זייער לאנד. שפּעטער האבן זיך פילע אומגעקערט צו זייער היימלאַנד, נאָך וואס די <a href="/wiki/%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%A1%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="פערסישע אימפעריע">פּרס'ישע אַטשעמעניד אימפעריע</a> האט איינגענומען בבל זיבעציג יאר דערויף, אַ געשעעניש באקאנט אלס <a href="/wiki/%D7%A9%D7%99%D7%91%D7%AA_%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%9F" title="שיבת ציון">שיבת ציון</a>. מען האָט געבויט אַ צווייטן בית המקדש און ווידער ממשיך געווען מיט דער עבודת המקדש אזוי ווי פריער. </p><p>אין די ערשטע יארן פון בית שני, איז די העכסטע רעליגיעזע אויטאָריטעט געווען אַ ראט באקאנט אלס די <a href="/wiki/%D7%90%D7%A0%D7%A9%D7%99_%D7%9B%D7%A0%D7%A1%D7%AA_%D7%94%D7%92%D7%93%D7%95%D7%9C%D7%94" title="אנשי כנסת הגדולה">כנסת הגדולה</a>, געפירט דורך <a href="/wiki/%D7%A2%D7%96%D7%A8%D7%90_%D7%94%D7%A1%D7%95%D7%A4%D7%A8" class="mw-redirect" title="עזרא הסופר">עזרא הסופר</a>. צווישן די דערגרייכונגען פון דער כנסת הגדולה, איז אז אין דער צייט איז געשריבן געווארן די לעצטע ספרי תנ"ך, און דער רשימת ספרי תנ"ך איז געשלאסן געווארן. פֿונעם דריטן יאָרהונדערט לפנה"ס אן האָט זיך העללעניסטישע ייִדישקייט פֿאַרשפּרייט ביז פּטאָלעמאַיש מצרים. </p><p>בשעת דער <a href="/wiki/%D7%92%D7%A8%D7%95%D7%99%D7%A1%D7%A2%D7%A8_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2%D7%A8_%D7%90%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%A9%D7%98%D7%90%D7%A0%D7%93" title="גרויסער יידישער אויפשטאנד">גרויסער ייִדישער אויפשטאנד</a>, א געשיכטע (66–73 לספירה) וואס ווערט ברייט באריכטעט אין דער <a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%A1%D7%99%D7%A4%D7%95%D7%9F" class="mw-redirect" title="יוסיפון">ספרי יוסיפון</a>, האָבן די <a href="/wiki/%D7%A8%D7%95%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="רוימישע אימפעריע">רוימער</a> געפלונדערט ירושלים און חרוב געמאכט דעם צווייטן בית המקדש. שפעטער האט דער רוימישער קייסער האדריאן געבויט אן עבודה זרה אויפן <a href="/wiki/%D7%94%D7%A8_%D7%94%D7%91%D7%99%D7%AA" title="הר הבית">הר הבית</a> און פארבאטן <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%AA_%D7%9E%D7%99%D7%9C%D7%94" title="ברית מילה">ברית מילה</a>; די דאָזיגע קולטורמארד אַקטן האָבן אונטערגעצינדן דעם <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8_%D7%9B%D7%95%D7%9B%D7%91%D7%90" title="בר כוכבא">מרד בר כוכבא</a> (132–136 לספירה), דערנאך האבן די רוימער פאַרבאָטן תורה לערנען און די פייערונג פון יידישע <a href="/wiki/%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%9D_%D7%98%D7%95%D7%91%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="ימים טובים">ימים טובים</a>, און מיט געוואלד ארויסגעצויגן כמעט אלע יידן פון די ערי יהודה. אין יאר 200 לספירה האבן יידן באקומען רוימישע בירגערשאַפט, און יידישקייַט איז געווען אנערקענט אלס אַ <i>רעליגיאָ ליסטאַ</i> ("לעגיטימע רעליגיע"), ביז די אויפקום פון גנאָסטיסיסם און די התחלה פון קריסטנטום אין די פערטע יאָרהונדערט. </p><p>נאך דעם וואס ירושלים איז געווען חרוב און די די יידן זענען געווען פארטריבן, איז עבודה ביי יידן שוין נישט מער געווען צענטראלאזירט ארום דעם ביהמ"ק; <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A4%D7%99%D7%9C%D7%94" class="mw-redirect" title="תפילה">תפילה</a> האט גענומען דעם ארט פון <a href="/wiki/%D7%A7%D7%A8%D7%91%D7%A0%D7%95%D7%AA" class="mw-redirect" title="קרבנות">קרבנות</a>, און עבודה איז איבערגעפרישט געווארן און די צורה פון א <a href="/wiki/%D7%A7%D7%94%D7%99%D7%9C%D7%94" class="mw-redirect" title="קהילה">קהילה</a> (רעפרעזענטירט מיט מינימום צען דערוואקסענע מענער), און דאס גרינדונג פון די אויטאָריטעט פון רבנים, וועלכע האָבן גענומען דאס ארט אלס רבי'ס און פירער פון אינדיווידועלע קהילות.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="הויפּטע_כאראקטעריסטיקן_און_עיקרי_אמונה"><span id=".D7.94.D7.95.D7.99.D7.A4.D6.BC.D7.98.D7.A2_.D7.9B.D7.90.D7.A8.D7.90.D7.A7.D7.98.D7.A2.D7.A8.D7.99.D7.A1.D7.98.D7.99.D7.A7.D7.9F_.D7.90.D7.95.D7.9F_.D7.A2.D7.99.D7.A7.D7.A8.D7.99_.D7.90.D7.9E.D7.95.D7.A0.D7.94"></span>הויפּטע כאראקטעריסטיקן און עיקרי אמונה</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=5" title="ענדערן אפטיילונג: הויפּטע כאראקטעריסטיקן און עיקרי אמונה" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=5" title="עריכת קוד המקור של הפרק: הויפּטע כאראקטעריסטיקן און עיקרי אמונה"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אנדערש ווי אנדערע אוראלטע נעבן-מזרח'דיגע געטער, ווערט דער יידישער גאט געשילדערט ווי אן אחד יחיד (איינס, איינער אליין); דער יידישער גאט'ס הויפט באציונגען זענען נישט מיט אנדערע געטער, נאר מיט די וועלט, און מער ספעציפיש, מיט די מענטשן וואס ער האט באשאפן.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אזוי אז דער יידישער רעליגיע איז א <a href="/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%A8" title="מוסר">עטישע</a> <a href="/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%A0%D7%90%D7%98%D7%A2%D7%99%D7%96%D7%9D" title="מאנאטעיזם">מאנאטעיזם</a>: דער גלויבן אז גאט איז איינס, און איז אינטרעסירט אין די מעשים פונעם מענטשהייט.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אין יידישקייט איז פאראן <a href="/wiki/%D7%A7%D7%91%D7%9C%D7%94" title="קבלה">תורת הנסתר</a> (קבלה) וואס נאר יחידים האבן אין איר א חלק, אבער עס זענען אויך דא א ריי טעגליכע טאהטן, <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%94" class="mw-redirect" title="מצווה">מצוות מעשיות</a>, וועלכע שאפן געלעגנהייטן פאר יעדן ייד צו האבן א שייכות מיט געטליכקייט.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>אין דער גריכיש-רוימער תקופה האבן עקזיסטירט ביי יידן פילע פארשידענע דרכים אין מאנאטהעיסם, אריינגערעכנט די מהלכים וואס האבן געפירט צום אויפקום פון קריסטנטום.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> דערצו, טענהן מאנכע אַז יידישקייט איז א רעליגיע וואס פארמאגט נישט קיין עיקרים, און פארלאנגט נישט קיין אמונה אין גאט.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ביי אייניגע, איז זיך פירן על פי הלכה וויכטיגער ווי דאס גלייבן אין גאט.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> דער וויכוח צו עס איז שייך צו נוצן די טערמינען "אויטענטישע יידישקייט" אדער "יסודות הדת", איז נישט בלויז א וויכוח צווישן רעליגיעזע אידן נאר אויך צווישן היסטאריקער.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="עיקרים"><span id=".D7.A2.D7.99.D7.A7.D7.A8.D7.99.D7.9D"></span>עיקרים</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=6" title="ענדערן אפטיילונג: עיקרים" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=6" title="עריכת קוד המקור של הפרק: עיקרים"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>וויבאלד יידישקייט איז באזירט אויף מצוות מעשיות, איז אין די שטרענגע זינען נישטא קיין פעסטגעזעצטע עיקרי אמונה וואס זענען אלעמען מחייב אזוי ווי ביי קריסטנטום און איסלאם.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> חכמי הדורות האבן פארגעלייגט אסאך פארשידענע חיבורים פון הויפט יסודות היהדות, וואס זענען אלע באגרוסט געווארן מיט קריטיק.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> די מערסט באקאנטע איז די '<a href="/wiki/%D7%99%22%D7%92_%D7%A2%D7%99%D7%A7%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="י"ג עיקרים">י"ג עיקרי אמונה</a>' פונעם <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%D7%91%22%D7%9D" title="רמב"ם">רמב"ם</a>, נתחבר געווארן אין די צוועלפטע יארהונדערט.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> לויטן רמב"ם, וואלט יעדער ייד וואס טוט אפווארפן אפילו איינס פון די פרינציפן געזאלט פאררעכנט ווערן פאר א כופר און אן <a href="/wiki/%D7%90%D7%A4%D7%99%D7%A7%D7%95%D7%A8%D7%A1" title="אפיקורס">אפיקורס</a>.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אנדערע חכמים האבן פארנומען שיטות וואס האבן זיך אויף פארשידענע אופנים צעשיידט פונעם רמב"ם'ס פרינציפן.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אינעם רמב”ם'ס צייטן איז זיין רשימה פון עיקרים קריטיקירט געווארן דורך ר' חסדאי קרשקש, בעל אור להשם, און ר' יוסף אלבו, בעל ספר העיקרים. ר' יוסף אלבו און דער ראב"ד האבן געטענהט אז די פרינציפן פונעם רמב"ם האבן צופיל זאכן וואס, כאטש זיי זענען אמת, זענען נישט יסודות פון אמונה.<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אויף אן ענליכן שטייגער האט דער אלטער היסטאריקער <a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%A1%D7%99%D7%A4%D7%95%D7%9F" class="mw-redirect" title="יוסיפון">יוסיפון</a> אונטערגעשטראכן <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A0%D7%94%D7%92%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מנהגים">מנהגים</a> און מצוות איבער גלויבן, פארבונדענדיג <a href="/wiki/%D7%9B%D7%95%D7%A4%D7%A8" class="mw-disambig" title="כופר">כפירה</a> מיטן נישט היטן הלכה, און האלטענדיג אז פאר <a href="/wiki/%D7%92%D7%99%D7%95%D7%A8" title="גיור">גרות</a> פארלאנגט זיך א <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%AA_%D7%9E%D7%99%D7%9C%D7%94" title="ברית מילה">ברית מילה</a> און דאס זיך פירן מיט מנהגי ישראל. איבער די פאלגענדע פאר הונדערט יאר זענען דער רמב"ם'ס פּרינציפּן מערסטנס איגנארירט געווארן. שפעטער זענען צוויי פיוט'ישער איבערשריפטן פון די דאזיגע עיקרים ("<a href="/wiki/%D7%90%D7%A0%D7%99_%D7%9E%D7%90%D7%9E%D7%99%D7%9F" title="אני מאמין">אני מאמין</a>" און "<a href="/wiki/%D7%99%D7%92%D7%93%D7%9C" title="יגדל">יגדל</a>") אריינגעשטעלט געווארן אין אסאך <a href="/wiki/%D7%A1%D7%99%D7%93%D7%95%D7%A8" title="סידור">סידורים</a>, וואס האט זיי צום סוף געפירט ברייט נתקבל צו ווערן ביי די ארטאדאקסן און קאנסערוואטיווע, הגם רעפארם יידישקייט האט נאר מיטגעשטומט מיט די ערשטע פינף פרינציפן. </p><p>אין דער מאדערנער עפאכע פֿעלט אין ייִדישקייט אַ צענטראליזירטע אויטאריטעט וואס זאל דיקטירן א פינטלעכע רעליגיעזע דאגמא. צוליב דעם ווערן פילע פארשידענע נוסחאות פון יסודות הדת פאררעכנט אלס איינשטימיג מיט יידישקייט. מיט דעם אלעם זענען אלע יידישע רעליגיעזע באוועגונגען, אויף א גרעסערן אדער קלענערן פארנעם, באזירט אויף די פרינציפּן פונעם תנ”ך אדער די פארשידענע מפרשים ווי צ.ב.ש. גמרא און מדרש. אויך איז רעלגיעזע יידישקייט גלייכשטימיג אין זייער אנערקענונג אינעם <a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%AA_%D7%91%D7%99%D7%9F_%D7%94%D7%91%D7%AA%D7%A8%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="ברית בין הבתרים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">בונד</a> צווישן גאט און אברהם אבינו, ווי אויך אין די אנדערע אספעקטן פונעם בונד וואס זענען אנטפלעקט געווארן צו משה רבינו, וואס ווערט געהאלטן פאר דער גרעסטע נביא ביי יידן. אין משנה, א ספר עיקרי פון רבנישע יידישקייט, ווערט געשריבן אז דאס גלייבן אינעם געטליכקייט פון דעם דאזיגן בונד איז א עיקר אין ייִדישקייט, און אז די וואס ווארפן אפ דעם בונד פארלירן זייער טייל אין עולם הבא. </p><p>נאך שווערער ווערט עס היינטיגע צייטן קלארצושטעלן די עיקר יסודות פון ייִדישקייט, צוליב דער צאל און די פארשידנארטיגקייטן פון די הײנטיגע ייִדישע שטרעמונגן. אפילו אויב מען באגרענעצט דעם פראבלעם צו די מערסטע איינפלוסרייכער דרכי מחקר היהדות פונעם ניינצעטן און צוואנציגסטן יארהונדערטן, בלייבט דער ענין קאמפליצירט. למשל, ר' יוסף סאלאווייטשיק'ס (פארבונדן מיט דער <a href="/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%9F_%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%93%D7%90%D7%A7%D7%A1" title="מאדערן ארטאדאקס">מאדערן ארטאדאקסישער</a> באוועגונג) לעזונג פאר מאדערנקייט איז באזירט אויף דעם אז יידישקייט ווערט אידענטיפיצירט מיטן זיך פירן על פי הלכה, כאטש דעם ענדגילטיגן ציל איז אראפצוברענגען <a href="/wiki/%D7%A7%D7%93%D7%95%D7%A9%D7%94" title="קדושה">קדושה</a> אויף דער וועלט. ר' מרדכי קאפלאן, דער גרינדער פונעם רעקונסטרוקשאניסט יידישקייט, פארלאזט דעם געדאנק פון רעליגיע כדי צו אידענטיפיצירן יידישקייט מיט <a href="/wiki/%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%95%D7%99%D7%9C%D7%99%D7%96%D7%90%D7%A6%D7%99%D7%A2" title="ציוויליזאציע">ציוויליזאציע</a>, און מיט דעם דאגמא פון ציוויליזאציע, צוזאמען מיטן סעקולעראזירן די הויפט אידייען, פארזוכט ער צו אקצעפטירן וויפיל יידישע שטרעמונגן עס איז איהם נאר מעגליך. קאנסערוואטיווע יידישקייט פון ר' שלמה שעכטער איז, לויט זיין מיינונג, גלייך מיטן טראדיציאנאלן מסורה, האלטנדיג אז כאטש עס ווערט באטראכט אלס פירוש התורה, איז עס אליין אויך א געשיכטע פון כסדרדיגע חידושים און צופאסונגן פון הלכות וואס <a href="/wiki/%D7%97%D7%96%22%D7%9C" title="חז"ל">חז"ל</a> האבן דורכגעפירט מיט זייערע שעפערישע אפלערנונגן. ר' דוד פיליפסאן מאלט אויס דעם אלגעמיינעם קאנצעפט פון רעפארם באוועגונג מיטן זיך קעגנגעשטעלן דעם רבנישען צוגאנג, און קומט אזוי צו צו ענליכע מסקנות ווי דעם קאנסערוואטיווער באוועגונג. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="מצוות_און_מנהגים"><span id=".D7.9E.D7.A6.D7.95.D7.95.D7.AA_.D7.90.D7.95.D7.9F_.D7.9E.D7.A0.D7.94.D7.92.D7.99.D7.9D"></span>מצוות און מנהגים</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=7" title="ענדערן אפטיילונג: מצוות און מנהגים" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=7" title="עריכת קוד המקור של הפרק: מצוות און מנהגים"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>יידישקייט איז אויסגעצייכענט מיט עטלעכע מצוות וואס יעדער איינער דארף היטן: <a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%AA" title="שבת">שבת</a>, <a href="/wiki/%D7%9B%D7%A9%D7%A8%D7%95%D7%AA" title="כשרות">כשרות</a> און <a href="/wiki/%D7%98%D7%94%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%A9%D7%A4%D7%97%D7%94" title="טהרת המשפחה">טהרת המשפחה</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="שבת_און_יום_טוב"><span id=".D7.A9.D7.91.D7.AA_.D7.90.D7.95.D7.9F_.D7.99.D7.95.D7.9D_.D7.98.D7.95.D7.91"></span>שבת און יום טוב</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=8" title="ענדערן אפטיילונג: שבת און יום טוב" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=8" title="עריכת קוד המקור של הפרק: שבת און יום טוב"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט די הויפּט אַרטיקלען – <b><a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%AA" title="שבת">שבת</a>, <a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%9D_%D7%98%D7%95%D7%91" title="יום טוב">יום טוב</a></b></dd></dl> <p><br /> דער זיבעטער טאג יעדע וואך איז שבת, וואס הייבט אן ווען די זון גייט אראפ פרייטיק, ביז דריי שטערן קומען ארויס נאך שבת. עס זענען פאראן 39 אבות מלאכות (הויפט סארטן ארבעט) אום אומצאליגע תולדות, ווי אויך תקנות און גזירות פון חז״ל, זאכן וואס מען טוט נישט שבת. אויך ברענגט מען אריין שבת מיט <a href="/wiki/%D7%A7%D7%99%D7%93%D7%95%D7%A9" title="קידוש">קידוש</a> פרייטיק צונאכט (אויך קידוש שבת בייטאג) און מען מאכט <a href="/w/index.php?title=%D7%94%D7%91%D7%93%D7%9C%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="הבדלה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">הבדלה</a> <a href="/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A6%D7%90%D7%99_%D7%A9%D7%91%D7%AA" title="מוצאי שבת">שבת-צונאכט</a> צו ווייזן אז די נייע וואך האט אנגעהויבן. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="כשרות"><span id=".D7.9B.D7.A9.D7.A8.D7.95.D7.AA"></span>כשרות</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=9" title="ענדערן אפטיילונג: כשרות" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=9" title="עריכת קוד המקור של הפרק: כשרות"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט דעם הויפּט אַרטיקל – <b><a href="/wiki/%D7%9B%D7%A9%D7%A8%D7%95%D7%AA" title="כשרות">כשרות</a></b></dd></dl> <p><br /> כשרות איז איינע פון די צענטראלע מצוות פון יידישקייט, מיט וואס מען באצייכנט זיך אלס ייד. די הויפט הלכות פון כשרות זענען: </p> <ul><li>וועלכע בעלי חיים מעג מען עסן</li> <li><a href="/wiki/%D7%A9%D7%97%D7%99%D7%98%D7%94" title="שחיטה">שעכטן</a> בהמות, חיות און עופות פארן עסן</li> <li>נישט עסן בלוט</li> <li>נישט עסן <a href="/wiki/%D7%91%D7%A9%D7%A8_%D7%91%D7%97%D7%9C%D7%91" title="בשר בחלב">בשר בחלב</a>, פון וואס שטאמט אז א יידישע קיך האט באזונדערע מיליכיגע און פליישיגע כלים.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="טהרת_המשפחה"><span id=".D7.98.D7.94.D7.A8.D7.AA_.D7.94.D7.9E.D7.A9.D7.A4.D7.97.D7.94"></span>טהרת המשפחה</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=10" title="ענדערן אפטיילונג: טהרת המשפחה" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=10" title="עריכת קוד המקור של הפרק: טהרת המשפחה"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט דעם הויפּט אַרטיקל – <b><a href="/wiki/%D7%98%D7%94%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%A9%D7%A4%D7%97%D7%94" title="טהרת המשפחה">טהרת המשפחה</a></b></dd></dl> <p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="דאווענען"><span id=".D7.93.D7.90.D7.95.D7.95.D7.A2.D7.A0.D7.A2.D7.9F"></span>דאווענען</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=11" title="ענדערן אפטיילונג: דאווענען" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=11" title="עריכת קוד המקור של הפרק: דאווענען"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט דעם הויפּט אַרטיקל – <b><a href="/wiki/%D7%93%D7%90%D7%95%D7%95%D7%A2%D7%A0%D7%A2%D7%9F" title="דאווענען">דאווענען</a></b></dd></dl> <p>א ייד דאווענט דריי מאל א טאג, אינדערפרי <a href="/wiki/%D7%A9%D7%97%D7%A8%D7%99%D7%AA" title="שחרית">שחרית</a>, נאכמיטאג <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A0%D7%97%D7%94" title="מנחה">מנחה</a> און ביינאכט <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%91" title="מעריב">מעריב</a>. געוויסע טעג, ד"ה שבת, ראש חודש, יום טוב און חול המועד, דאווענט מען <a href="/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%A3" title="מוסף">מוסף</a> נאך שחרית. איין טאג אין יאר, <a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%9D_%D7%9B%D7%99%D7%A4%D7%95%D7%A8" title="יום כיפור">יום כיפור</a>, דאווענט מען א פינפטע תפילה, נעילה, פארנאכט. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="לערנען_תורה"><span id=".D7.9C.D7.A2.D7.A8.D7.A0.D7.A2.D7.9F_.D7.AA.D7.95.D7.A8.D7.94"></span>לערנען תורה</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=12" title="ענדערן אפטיילונג: לערנען תורה" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=12" title="עריכת קוד המקור של הפרק: לערנען תורה"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>די תורה באשטייט פון <a href="/w/index.php?title=%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94_%D7%A9%D7%91%D7%9B%D7%AA%D7%91&action=edit&redlink=1" class="new" title="תורה שבכתב (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">תורה שבכתב</a>, די פינף ספרים פון דער תורה, און <a href="/w/index.php?title=%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94_%D7%A9%D7%91%D7%A2%D7%9C_%D7%A4%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="תורה שבעל פה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">תורה שבעל פה</a>, וואס נעמט איין משנה, גמרא, תוספתא, מדרשים און אלץ וואס די חכמים דורך די דורת זענען מחדש. לערנען תורה איז איינע פון די מצוות וואס א ייד דארף מקיים זיין, אבער לערנען תורה האט א ספעציעלן ארט אין דעם לעבן פון א ייד. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="היטן_מצוות"><span id=".D7.94.D7.99.D7.98.D7.9F_.D7.9E.D7.A6.D7.95.D7.95.D7.AA"></span>היטן מצוות</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=13" title="ענדערן אפטיילונג: היטן מצוות" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=13" title="עריכת קוד המקור של הפרק: היטן מצוות"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ארץ_ישראל"><span id=".D7.90.D7.A8.D7.A5_.D7.99.D7.A9.D7.A8.D7.90.D7.9C"></span>ארץ ישראל</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=14" title="ענדערן אפטיילונג: ארץ ישראל" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=14" title="עריכת קוד המקור של הפרק: ארץ ישראל"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט דעם הויפּט אַרטיקל – <b><a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%A5_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="ארץ ישראל">ארץ ישראל</a></b></dd></dl> <p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="יידישע_גלויבונג"><span id=".D7.99.D7.99.D7.93.D7.99.D7.A9.D7.A2_.D7.92.D7.9C.D7.95.D7.99.D7.91.D7.95.D7.A0.D7.92"></span>יידישע גלויבונג</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=15" title="ענדערן אפטיילונג: יידישע גלויבונג" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=15" title="עריכת קוד המקור של הפרק: יידישע גלויבונג"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט דעם הויפּט אַרטיקל – <b><a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%94_%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%A0%D7%A6%D7%99%D7%A4%D7%9F" title="אידישע אמונה פרינציפן">אידישע אמונה פרינציפן</a></b></dd></dl> <p>יידישקייט האט נישט קיין סיסטעם פון דאגמעס אזוי ווי אנדערע רעליגיעס. אין יידישקייט לייגט מען א דגש אויף פראקטישע מצוות (מצוות מעשיות). דאך זענען פאראן אנגענומענע עיקרים פון אמונה וואס די גדולים פון די פריערדיקע דורות האבן צאמגעשטעלט. מערסט באוואוסט זענען די <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9C%D7%95%D7%A9%D7%94_%D7%A2%D7%A9%D7%A8_%D7%A2%D7%99%D7%A7%D7%A8%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="שלושה עשר עיקרים">דרייצן עיקרים</a> פונעם <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%D7%91%22%D7%9D" title="רמב"ם">רמב"ם</a>, וואס הייבט אן מיט אמונה אין איין גאט, וואס האט נישט קיין קערפער און נישט קיין פארעם, אויך אמונה אין <a href="/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90" title="נביא">נבואה</a>, און איבער אלע נביאים די <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> וואס משה רבנו האט אראפגעבגרענגט. אנדערע הויפט פרינציפן זענען אמונה אין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%99%D7%97" title="משיח">משיח</a>, אין <a href="/w/index.php?title=%D7%A2%D7%95%D7%9C%D7%9D_%D7%94%D7%91%D7%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="עולם הבא (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">עולם הבא</a> און אין <a href="/w/index.php?title=%D7%AA%D7%97%D7%99%D7%99%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%AA%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="תחיית המתים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">תחיית המתים</a>. </p><p>איינער פון די דרייצן עיקרים איז גלייבן אז דער אייבערשטער האט באשאפן די וועלט, אזוי ווי עס שטייט אין ספר <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%99%D7%AA" class="mw-redirect" title="בראשית">בראשית</a>, אז די וועלט איז באשאפן געווארן אין זעקס טעג, און אין דעם זיבעטן טאג האט דער אייבערשטער גערוט פון זיין ארבעט. די <a href="/wiki/%D7%99%D7%90%D7%A8_%D7%A6%D7%99%D7%99%D7%9C%D7%95%D7%A0%D7%92%D7%A2%D7%9F_%D7%90%D7%99%D7%9F_%D7%93%D7%A2%D7%A8_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2%D7%A8_%D7%9C%D7%95%D7%97" class="mw-redirect" title="יאר ציילונגען אין דער יידישער לוח">יאר ציילונגען אין דער יידישער לוח</a> וואס איז היינט אנגענומען הייבן אן פון אנהייב דעם יאר אין וואס די וועלט איז באשאפן געווארן (איין יאר פאר דעם באשאפן אדם הראשון). מען ציילט די יארן מיט יידישע נומערן, דאס הייסט ניצנדיק די אותיות פון <a href="/wiki/%D7%90%D7%9C%D7%A3_%D7%91%D7%99%D7%AA" title="אלף בית">א״ב</a>; לויט דעם איז דאס יאר <a href="/wiki/%D7%94%27%D7%AA%D7%A9%D7%A4%22%D7%94" title="ה'תשפ"ה">ה'תשפ"ה</a> דאס 5785סטע יאר צו <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%90%D7%AA_%D7%94%D7%A2%D7%95%D7%9C%D7%9D" class="mw-redirect" title="בריאת העולם">בריאת העולם</a> (דער אות ה' אין אנהייב באדייט די טויזנטער). </p><p>אין ספר בראשית ווערט געברענגט אז <a href="/wiki/%D7%90%D7%93%D7%9D_%D7%94%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%9F" title="אדם הראשון">אדם הראשון</a> און <a href="/wiki/%D7%97%D7%95%D7%94" title="חוה">חוה</a> זענען באשאפן געווארן די לעצטע, אום זעקסטן טאג. נאך דעם חטא פונעם <a href="/w/index.php?title=%D7%A2%D7%A5_%D7%94%D7%93%D7%A2%D7%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="עץ הדעת (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">עץ הדעת</a> זענען אדם און חוה געווארן פארטריבן פון <a href="/w/index.php?title=%D7%92%D7%9F_%D7%A2%D7%93%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="גן עדן (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">גן עדן</a>, און מיט דעם הייבט אן די געשיכטע פון דער מענטשהייט. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="יידן_איבער_דער_וועלט"><span id=".D7.99.D7.99.D7.93.D7.9F_.D7.90.D7.99.D7.91.D7.A2.D7.A8_.D7.93.D7.A2.D7.A8_.D7.95.D7.95.D7.A2.D7.9C.D7.98"></span>יידן איבער דער וועלט</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=16" title="ענדערן אפטיילונג: יידן איבער דער וועלט" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=16" title="עריכת קוד המקור של הפרק: יידן איבער דער וועלט"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>במשך די יארן זענען די יידן געווארן באזונדערע עטנישע גרופעס אין פארשידענע טיילן פון דער וועלט: די <a href="/wiki/%D7%90%D7%A9%D7%9B%D7%A0%D7%96%D7%99%D7%9D" title="אשכנזים">אשכנזים</a> פון מזרח און צענטראלער אייראפע, די <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%93%D7%99%D7%9D" title="ספרדים">ספרדים</a> פון שפאניע, פארטוגאל און צפון אפריקע, די עדות המזרח פון בבל און אינדיע, די <a href="/w/index.php?title=%D7%AA%D7%99%D7%9E%D7%A0%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="תימנים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">תימנים</a> פונעם <a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A9%D7%A2%D7%A8_%D7%94%D7%90%D7%9C%D7%91%D7%90%D7%99%D7%A0%D7%93%D7%96%D7%9C" title="אראבישער האלבאינדזל">אראבישן האלבאינדזל</a>. כאטש דער נוסח התפילה ענדערט זיך צווישן די פארשידענע גרופעס אבער אלע האלטן איין תורה. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ייִדן_אין_אײראָפע"><span id=".D7.99.D7.99.D6.B4.D7.93.D7.9F_.D7.90.D7.99.D7.9F_.D7.90.D7.B2.D7.A8.D7.90.D6.B8.D7.A4.D7.A2"></span>ייִדן אין אײראָפע</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=17" title="ענדערן אפטיילונג: ייִדן אין אײראָפע" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=17" title="עריכת קוד המקור של הפרק: ייִדן אין אײראָפע"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>כּלל ישׂראל האָט זיך פלאצירט ‫אין משך די פֿאַרגאַנגענע דורות אין דער <a href="/wiki/%D7%9E%D7%96%D7%A8%D7%97_%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%A4%D7%A2" class="mw-redirect" title="מזרח אייראפע">מזרח</a> און אין די צענטראַלע אָפּטײלונג. <a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%A4%D7%A2" title="אייראפע">אײראָפּע</a> איז אַ יבשה אױף מזרח זײט פֿונעם <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A8%D7%93_%D7%A7%D7%95%D7%92%D7%9C" class="mw-redirect" title="ערד קוגל">ערד קוגל</a>, זי גרענעצט זיך מיט <a href="/wiki/%D7%90%D7%96%D7%99%D7%A2" title="אזיע">אַזיע</a>, זי פֿאַרמאָגט פילע לענדער, פיל פֿון זײ זענען אומבאַקאַנטע נעמען פֿאַר איִדן װעלכע האָבן גאַנץ װײניג געהאַט פֿאַרבינדונגען מיט זײ אין די <a href="/wiki/%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="היסטאריע">היסטאָריע</a>. ייִדן זענען געקומען צו דער אײראָפּעיִשער יבשה נאָך אין די צײַטן פֿונעם צװײטן <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%A7%D7%93%D7%A9" title="בית המקדש">בית המקדש</a>, אין לױף פֿון די דורות האָבן איִדן געװאַנדערט פֿון אײן לאַנד צום צװײטן אין אײראָפּע. </p><p><br /> </p> <hr /> <table style="padding-top:0em;padding-bottom:0em;" cellpadding="5" align="center" border="0" width="80%"> <tbody><tr> <th><a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%AA" title="שבת">שבת</a></th> <th><a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a></th> <th><a href="/wiki/%D7%AA%D7%A4%D7%99%D7%9C%D7%94" class="mw-redirect" title="תפילה">תפילה</a> </th></tr></tbody></table> <center> <pre><b>הייליגע טעג</b> </pre> </center> <table style="padding-top:0em;padding-bottom:0em;" cellpadding="5" align="center" border="0" width="80%"> <tbody><tr> <th>ימים טובים</th> <th>פאַסטן ציַיטן</th> <th>געדיינקט טעג </th></tr> <tr valign="top"> <td style="border-left: 1px solid #cfcfff" width="33%"> <ul><li><a href="/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%A9_%D7%94%D7%A9%D7%A0%D7%94" title="ראש השנה">ראש השנה</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%9D_%D7%9B%D7%99%D7%A4%D7%95%D7%A8" title="יום כיפור">יום כיפור</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A1%D7%95%D7%9B%D7%95%D7%AA" title="סוכות">סוכות</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%94%D7%95%D7%A9%D7%A2%D7%A0%D7%90_%D7%A8%D7%91%D7%90" title="הושענא רבא">הושענא רבא</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A9%D7%9E%D7%99%D7%A0%D7%99_%D7%A2%D7%A6%D7%A8%D7%AA" title="שמיני עצרת">שמיני עצרת</a>, <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9E%D7%97%D7%AA_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="שמחת תורה">שמחת תורה</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%97%D7%A0%D7%95%D7%9B%D7%94" title="חנוכה">חנוכה</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%98%22%D7%95_%D7%91%D7%A9%D7%91%D7%98" title="ט"ו בשבט">ט"ו בשבט</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A4%D7%95%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="פורים">פורים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A4%D7%A1%D7%97" title="פסח">פסח</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9C%22%D7%92_%D7%91%D7%A2%D7%95%D7%9E%D7%A8" title="ל"ג בעומר">ל"ג בעומר</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%95%D7%A2%D7%95%D7%AA" title="שבועות">שבועות</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%98%22%D7%95_%D7%91%D7%90%D7%91" class="mw-redirect" title="ט"ו באב">ט"ו באב</a></li></ul> <hr /> <ul><li><a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%9D_%D7%94%D7%A2%D7%A6%D7%9E%D7%90%D7%95%D7%AA" title="יום העצמאות">יום העצמאות</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%9D_%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%9C%D7%99%D7%9D" title="יום ירושלים">יום ירושלים</a></li></ul> </td> <td style="border-left: 1px solid #cfcfff" width="33%"> <ul><li><a href="/wiki/%D7%A6%D7%95%D7%9D_%D7%92%D7%93%D7%9C%D7%99%D7%94" title="צום גדליה">צום גדליה</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A2%D7%A9%D7%A8%D7%94_%D7%91%D7%98%D7%91%D7%AA" title="עשרה בטבת">עשרה בטבת</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%AA%D7%A2%D7%A0%D7%99%D7%AA_%D7%90%D7%A1%D7%AA%D7%A8" title="תענית אסתר">תענית אסתר</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%A2%D7%94_%D7%A2%D7%A9%D7%A8_%D7%91%D7%AA%D7%9E%D7%95%D7%96" title="שבעה עשר בתמוז">שבעה עשר בתמוז</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%AA%D7%A9%D7%A2%D7%94_%D7%91%D7%90%D7%91" title="תשעה באב">תשעה באב</a></li></ul> </td> <td width="33%"> <ul><li><a href="/wiki/%D7%96%D7%99%22%D7%9F_%D7%90%D7%93%D7%A8" class="mw-redirect" title="זי"ן אדר">זי"ן אדר</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> <hr /> <center> <p><b>ספרים</b> </p> </center> <ul><li><b><a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="ספר תורה">ספר תורה</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90%D7%99%D7%9D_%D7%9B%D7%AA%D7%95%D7%91%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="נביאים כתובים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">נביאים כתובים</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%98%D7%A2%D7%9E%D7%99_%D7%94%D7%9E%D7%A7%D7%A8%D7%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="טעמי המקרא (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">טעמי המקרא</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%9E%D7%A7%D7%A8%D7%90%D7%95%D7%AA_%D7%92%D7%93%D7%95%D7%9C%D7%95%D7%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="מקראות גדולות (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">מקראות גדולות</a> <ul><li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%A4%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%99%D7%9D_%D7%90%D7%95%D7%99%D7%A3_%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A&action=edit&redlink=1" class="new" title="פירושים אויף תנ"ך (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">פירושים אויף תנ"ך</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%A6%D7%90%D7%99%D7%A0%D7%94_%D7%95%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%A0%D7%94" title="צאינה וראינה">צאינה וראינה</a> - <a href="/wiki/%D7%90%D7%95%D7%A0%D7%A7%D7%9C%D7%95%D7%A1" title="אונקלוס">אונקלוס</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%A8%D7%90%D7%91%22%D7%A2&action=edit&redlink=1" class="new" title="ראב"ע (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ראב"ע</a> - <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%D7%91%22%D7%9F" title="רמב"ן">רמב"ן</a> - <a href="/wiki/%D7%A8%D7%A9%22%D7%99" title="רש"י">רש"י</a></li> <li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%97%D7%99%D7%A6%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%A4%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="חיצונישע פירושים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">חיצונישע פירושים</a>:</b> <a href="/w/index.php?title=%D7%9E%D7%A9%D7%9C%D7%99_%D7%91%D7%9F_%D7%A1%D7%99%D7%A8%D7%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="משלי בן סירא (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">משלי בן סירא</a> - <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%94%D7%99%D7%95%D7%91%D7%9C%D7%99%D7%9D" title="ספר היובלים">ספר היובלים</a></li></ul></li> <li><b><a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%A0%D7%94" class="mw-redirect" title="משנה">משנה</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%99%D7%AA%D7%90" title="ברייתא">ברייתא</a> - <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A1%D7%A4%D7%AA%D7%90" title="תוספתא">תוספתא</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D7%92%D7%9E%D7%A8%D7%90" title="גמרא">גמרא</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%AA%D7%9C%D7%9E%D7%95%D7%93_%D7%91%D7%91%D7%9C%D7%99" title="תלמוד בבלי">תלמוד בבלי</a> - <a href="/wiki/%D7%AA%D7%9C%D7%9E%D7%95%D7%93_%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%9C%D7%9E%D7%99" title="תלמוד ירושלמי">תלמוד ירושלמי</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מדרשים">מדרשים</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9_%D7%A8%D7%91%D7%94" title="מדרש רבה">מדרש רבה</a> - <a href="/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9_%D7%AA%D7%A0%D7%97%D7%95%D7%9E%D7%90" title="מדרש תנחומא">מדרש תנחומא</a> <ul><li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%A4%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%99_%D7%94%D7%AA%D7%9C%D7%9E%D7%95%D7%93&action=edit&redlink=1" class="new" title="פירושי התלמוד (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">פירושי התלמוד</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%A8%D7%90%22%D7%A9" title="רא"ש">רא"ש</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%9E%D7%A0%D7%97%D7%9D_%D7%94%D7%9E%D7%90%D7%99%D7%A8%D7%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="מנחם המאירי (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">מנחם המאירי</a> - <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A1%D7%A4%D7%95%D7%AA" title="תוספות">תוספות</a> - <a href="/wiki/%D7%A8%D7%A9%22%D7%99" title="רש"י">רש"י</a></li></ul></li> <li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%99_%D7%94%D7%9C%D7%9B%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="ספרי הלכה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ספרי הלכה</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%A9%D7%95%D7%9C%D7%97%D7%9F_%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%9A" class="mw-redirect" title="שולחן ערוך">שולחן ערוך</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%95%D7%9C%D7%97%D7%9F_%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%9A_%D7%94%D7%A8%D7%91&action=edit&redlink=1" class="new" title="שולחן ערוך הרב (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">שולחן ערוך הרב</a> - <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%22%D7%90" title="רמ"א">רמ"א</a> - <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%A0%D7%94_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="משנה תורה">משנה תורה</a> - <a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%91%D7%A2%D7%94_%D7%98%D7%95%D7%A8%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="ארבעה טורים">ארבעה טורים</a> - <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%A0%D7%94_%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%A8%D7%94" title="משנה ברורה">משנה ברורה</a></li> <li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%99_%D7%9E%D7%97%D7%A9%D7%91%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="ספרי מחשבה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ספרי מחשבה</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%94%D7%9B%D7%95%D7%96%D7%A8%D7%99" title="הכוזרי">הכוזרי</a> - <a href="/wiki/%D7%94%D7%A8%D7%91_%D7%A7%D7%95%D7%A7" class="mw-redirect" title="הרב קוק">הרב קוק</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%A9%D7%A2%D7%99%D7%94%D7%95_%D7%9C%D7%99%D7%99%D7%91%D7%95%D7%91%D7%99%D7%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="ישעיהו לייבוביץ (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ישעיהו לייבוביץ</a> - <a href="/wiki/%D7%9E%D7%94%D7%A8%22%D7%9C" class="mw-redirect" title="מהר"ל">מהר"ל</a> - <a href="/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A8%D7%94_%D7%A0%D7%91%D7%95%D7%9B%D7%99%D7%9D" title="מורה נבוכים">מורה נבוכים</a> - <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%94_%D7%92%D7%90%D7%95%D7%9F" class="mw-redirect" title="סעדיה גאון">סעדיה גאון</a></li> <li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%99_%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="ספרי מוסר (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ספרי מוסר</a>:</b> <a href="/w/index.php?title=%D7%A7%D7%91_%D7%94%D7%99%D7%A9%D7%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="קב הישר (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">קב הישר</a> - <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A1%D7%99%D7%9C%D7%AA_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="מסילת ישרים">מסילת ישרים</a> - <a href="/wiki/%D7%97%D7%95%D7%91%D7%AA_%D7%94%D7%9C%D7%91%D7%91%D7%95%D7%AA" title="חובת הלבבות">חובת הלבבות</a></li> <li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%97%D7%A1%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="חסידישע ספרים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">חסידישע ספרים</a>:</b> <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%D7%99%D7%90" class="mw-redirect" title="תניא">תניא</a> - <a href="/wiki/%D7%91%D7%A2%D7%9C_%D7%A9%D7%9D_%D7%98%D7%95%D7%91" title="בעל שם טוב">בעל שם טוב</a> - <a href="/wiki/%D7%A7%D7%93%D7%95%D7%A9%D7%AA_%D7%9C%D7%95%D7%99" title="קדושת לוי">קדושת לוי</a> - <a href="/wiki/%D7%9C%D7%99%D7%A7%D7%95%D7%98%D7%99_%D7%9E%D7%95%D7%94%D7%A8%22%D7%9F" title="ליקוטי מוהר"ן">ליקוטי מוהר"ן</a> - <a href="/wiki/%D7%90%D7%95%D7%94%D7%91_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="אוהב ישראל">אוהב ישראל</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D7%A7%D7%91%D7%9C%D7%94" title="קבלה">קבלה</a>:</b> <a href="/w/index.php?title=%D7%9E%D7%A9%D7%94_%D7%97%D7%99%D7%99%D7%9D_%D7%9C%D7%95%D7%A6%D7%90%D7%98%D7%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="משה חיים לוצאטו (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">משה חיים לוצאטו</a> - <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%94%D7%96%D7%95%D7%94%D7%A8" class="mw-redirect" title="ספר הזוהר">ספר הזוהר</a> - <a href="/w/index.php?title=%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%A6%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="תורת הצמצום (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">תורת הצמצום</a> - <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A5_%D7%97%D7%99%D7%99%D7%9D" title="עץ חיים">עץ חיים</a> - <a href="/wiki/%D7%90%D7%A9%D7%9C%D7%92" class="mw-redirect" title="אשלג">אשלג</a> - <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9C%D7%95%D7%9D_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94_%D7%92%D7%A8%D7%90%D7%A1" title="שלום יהודה גראס">שלום יהודה גראס</a> <ul><li><b><a href="/w/index.php?title=%D7%A4%D7%A8%D7%A2%D7%9E%D7%93%D7%A2_%D7%9E%D7%A7%D7%95%D7%91%D7%9C%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="פרעמדע מקובלים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">פרעמדע מקובלים</a>:</b> <a href="/w/index.php?title=%D7%92%D7%A8%D7%A9%D7%9D_%D7%A9%D7%9C%D7%95%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="גרשם שלום (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">גרשם שלום</a></li></ul></li></ul> <hr /> <center> <p><b>בעוווסטע און בארימטע מענטשן</b> </p> </center> <table style="padding-top:0em;padding-bottom:0em;" cellpadding="5" align="center" border="0" width="90%"> <tbody><tr> <th><a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">אין תנ"ך</a></th> <th><a href="/wiki/%D7%97%D7%96%22%D7%9C" title="חז"ל">ביַי די חז"ל</a></th> <th>ביַי די ניַיע ציַיט </th></tr> <tr valign="top"> <td style="border-right: 1px solid #cfcfff" width="30%"> <ul><li><a href="/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90%D7%99%D7%9D" title="נביאים">נביאים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מלכים">מלכים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A9%D7%95%D7%A4%D7%98%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="שופטים">שופטים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%9B%D7%94%D7%A0%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="כהנים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">כהנים</a></li></ul> </td> <td style="border-right: 1px solid #cfcfff" width="30%"> <ul><li><a href="/wiki/%D7%97%D7%A9%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%90%D7%99%D7%9D" title="חשמונאים">חשמונאים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%D7%90%D7%99%D7%9D" title="תנאים">תנאים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%9D" title="אמוראים">אמוראים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A1%D7%91%D7%95%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%9D" title="סבוראים">סבוראים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%92%D7%90%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D" title="גאונים">גאונים</a></li></ul> </td> <td style="border-right: 1px solid #cfcfff" width="30%"> <ul><li><a href="/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D" title="ראשונים">ראשונים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%90%D7%97%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D" title="אחרונים">אחרונים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A8%D7%91%D7%A0%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="רבנים">רבנים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%A8%D7%A4%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%9E%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%A8%D7%90%D7%91%D7%99%D7%99%D7%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="רפאָרמישע ראבייס (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">רפאָרמישע ראבייס</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%97%D7%95%D7%A7%D7%A8%D7%99_%D7%99%D7%94%D7%93%D7%95%D7%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="חוקרי יהדות (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">חוקרי יהדות</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%A8%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%97%D7%9B%D7%9E%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="קאַראַטישע חכמים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">קאַראַטישע חכמים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%90%D7%93%D7%9E%D7%95%D7%A8%D7%99%22%D7%9D" class="mw-redirect" title="אדמורי"ם">אדמורי"ם</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%99_%D7%99%D7%A9%D7%99%D7%91%D7%95%D7%AA" class="mw-redirect" title="ראשי ישיבות">ראשי ישיבות</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%96%D7%99%D7%A0%D7%92%D7%A2%D7%A8%D7%A1" class="mw-redirect" title="זינגערס">זינגערס</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%90%D6%B7%D7%A7%D7%98%D7%99%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="אַקטיאָרן (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">אַקטיאָרן</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> <hr /> <center> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="געמיינדעס"><span id=".D7.92.D7.A2.D7.9E.D7.99.D7.99.D7.A0.D7.93.D7.A2.D7.A1"></span>געמיינדעס</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=18" title="ענדערן אפטיילונג: געמיינדעס" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=18" title="עריכת קוד המקור של הפרק: געמיינדעס"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> </center> <table style="padding-top:0em;padding-bottom:0em;" cellpadding="5" align="center" border="0" width="80%"> <tbody><tr> <th>פריעריגע געמיינדעס</th> <th>צייטליכע געמיינדעס </th></tr> <tr valign="top"> <td style="border-right: 1px solid #cfcfff" width="50%"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D7%A4%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="פרושים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">פרושים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%A6%D7%93%D7%95%D7%A7%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="צדוקים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">צדוקים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%99%D7%99%D7%AA%D7%95%D7%A1%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="בייתוסים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">בייתוסים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%A1%D7%99%D7%99%D7%9D" title="איסיים">איסיים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%90%D7%91%D7%9C%D7%99_%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="אבלי ציון (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">אבלי ציון</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%99%D7%97%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%9F" class="mw-redirect" title="משיחיסטן">משיחיסטן</a></li></ul> </td> <td style="border-right: 1px solid #cfcfff" width="50%"> <ul><li><a href="/wiki/%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%98%D7%90%D6%B8%D7%93%D7%90%D6%B8%D7%A7%D7%A1%D7%9F" class="mw-redirect" title="אָרטאָדאָקסן">אָרטאָדאָקסן</a> <ul><li><a href="/wiki/%D7%97%D7%A8%D7%93%D7%99%D7%9D" title="חרדים">חרדים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%A1%D7%98" class="mw-redirect" title="ציוניסט">ציוניסטן</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D7%93%D7%AA%D7%99%D7%99%D7%9D-%D7%9C%D7%90%D7%95%D7%9E%D7%99%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="דתיים-לאומיים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">דתיים-לאומיים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%97%D7%A8%D7%93%D7%99%D7%9D-%D7%9C%D7%90%D7%95%D7%9E%D7%99%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="חרדים-לאומיים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">חרדים-לאומיים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%93%D7%A8%D7%93%D7%A2%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="דרדעים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">דרדעים</a></li></ul></li></ul></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="ציוניסטן (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ציוניסטן</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D7%A8%D7%A2%D7%A4%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%9E%D7%A2%D7%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="רעפאָרמער (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">רעפאָרמער</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%A7%D7%90%D6%B8%D7%A0%D7%A1%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%95%D7%90%D7%98%D7%99%D7%95%D7%95%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="קאָנסערוואטיוון (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">קאָנסערוואטיוון</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9E%D7%A1%D7%95%D7%A8%D7%AA%D7%99" class="mw-redirect" title="מסורתי">מסורתיים</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D7%97%D7%99%D7%9C%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D_-_%D7%A4%D7%A8%D7%99%D6%B7%D7%99%D7%A2" class="mw-redirect" title="חילונים - פריַיע">חילונים - פריַיע</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%95%D7%9E%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="שומרונים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">שומרונים</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D7%A8%D7%A7%D7%95%D7%A0%D7%A1%D7%98%D7%A8%D7%95%D7%A7%D7%98%D7%99%D7%91%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="רקונסטרוקטיבים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">רקונסטרוקטיבים</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A0%D7%A2%D7%90%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%9F" title="נעאלאגן">נעאלאגן</a></li></ul> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="רעפערענצן"><span id=".D7.A8.D7.A2.D7.A4.D7.A2.D7.A8.D7.A2.D7.A0.D7.A6.D7.9F"></span>רעפערענצן</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&veaction=edit&section=19" title="ענדערן אפטיילונג: רעפערענצן" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit&section=19" title="עריכת קוד המקור של הפרק: רעפערענצן"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9028-judaism">http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9028-judaism</a></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20110513215113/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/judaism/history/history_1.shtml">https://web.archive.org/web/20110513215113/http://www.bbc.co.uk/religion/religions/judaism/history/history_1.shtml</a></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://books.google.com/books?id=s8kA6eaz7hsC&pg=PA224">https://books.google.com/books?id=s8kA6eaz7hsC&pg=PA224</a></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20180315052851/http://www.pbs.org/wgbh/globalconnections/mideast/themes/religion/">https://web.archive.org/web/20180315052851/http://www.pbs.org/wgbh/globalconnections/mideast/themes/religion/</a></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20110827210045/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/traditions/judaism">https://web.archive.org/web/20110827210045/http://berkleycenter.georgetown.edu/resources/traditions/judaism</a></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20220311174152/https://aish.com/what-is-torah/">https://web.archive.org/web/20220311174152/https://aish.com/what-is-torah/</a></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20220311174951/https://www.sefaria.org/sheets/22645?lang=bi">https://web.archive.org/web/20220311174951/https://www.sefaria.org/sheets/22645?lang=bi</a></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a class="external free" href="https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-1-55876-144-5">https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-1-55876-144-5</a></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><a class="external free" href="https://en.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)">https://en.wikipedia.org/wiki/ISBN_(identifier)</a></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">Cambridge University Historical Series, <i>An Essay on Western Civilization in Its Economic Aspects</i>, p.40: Hebraism, like Hellenism, has been an all-important factor in the development of Western Civilization; Judaism, as the precursor of Christianity, has indirectly had had much to do with shaping the ideals and morality of western nations since the christian era.</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C">https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20200612181058/https://www.britannica.com/topic/Rabbinic-Judaism">https://web.archive.org/web/20200612181058/https://www.britannica.com/topic/Rabbinic-Judaism</a></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20020112052251/http://www.torah.org/learning/basics/primer/torah/oraltorah.html">https://web.archive.org/web/20020112052251/http://www.torah.org/learning/basics/primer/torah/oraltorah.html</a></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20210308032107/https://www.britannica.com/topic/Sadducee">https://web.archive.org/web/20210308032107/https://www.britannica.com/topic/Sadducee</a></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C">https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C</a></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9211-karaites-and-karaism">http://www.jewishencyclopedia.com/articles/9211-karaites-and-karaism</a></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20210108004353/https://www.jstor.org/stable/40604707">https://web.archive.org/web/20210108004353/https://www.jstor.org/stable/40604707</a></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.jstor.org/stable/j.ctv941t1h.14">https://www.jstor.org/stable/j.ctv941t1h.14</a></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/judaism/judaism/judaism">https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/judaism/judaism/judaism</a></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20210108095604/https://www.jstor.org/stable/10.2979/jss.2009.15.3.56">https://web.archive.org/web/20210108095604/https://www.jstor.org/stable/10.2979/jss.2009.15.3.56</a></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20210109101053/https://www.jstor.org/stable/25834177">https://web.archive.org/web/20210109101053/https://www.jstor.org/stable/25834177</a></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20210427182340/https://www.jstor.org/stable/26864696">https://web.archive.org/web/20210427182340/https://www.jstor.org/stable/26864696</a></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20150427092415/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/63134/bet-din">https://web.archive.org/web/20150427092415/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/63134/bet-din</a></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.jewishdatabank.org/content/upload/bjdb/2019_World_Jewish_Population_(AJYB,_DellaPergola)_DataBank_Final.pdf">https://www.jewishdatabank.org/content/upload/bjdb/2019_World_Jewish_Population_(AJYB,_DellaPergola)_DataBank_Final.pdf</a></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20230210203455/https://worldpopulationreview.com/country-rankings/jewish-population-by-country">https://web.archive.org/web/20230210203455/https://worldpopulationreview.com/country-rankings/jewish-population-by-country</a></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20190503060143/http://www.jewishencyclopedia.com/articles/14213-talmud">https://web.archive.org/web/20190503060143/http://www.jewishencyclopedia.com/articles/14213-talmud</a></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20190503060143/http://www.jewishencyclopedia.com/articles/14213-talmud">https://web.archive.org/web/20190503060143/http://www.jewishencyclopedia.com/articles/14213-talmud</a></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://web.archive.org/web/20230210203455/https://books.google.com/books?id=etTUEorS1zMC&pg=PAPA174">https://web.archive.org/web/20230210203455/https://books.google.com/books?id=etTUEorS1zMC&pg=PAPA174</a></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C">https://books.google.com/books?id=nQDkLzQimk8C</a></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal">נחום מ. סארנא (1996). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=V8KGDwAAQBAJ&q=Nahum++1969+Understanding+Genesis">פארשטיין ספר בראשית</a></i>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%A9%D7%98%D7%99%D7%99%D7%9F+%D7%A1%D7%A4%D7%A8+%D7%91%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%99%D7%AA&rft.au=%D7%A0%D7%97%D7%95%D7%9D+%D7%9E.+%D7%A1%D7%90%D7%A8%D7%A0%D7%90&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DV8KGDwAAQBAJ%26q%3DNahum%2B%2B1969%2BUnderstanding%2BGenesis"> </span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-נייזנער-2003">נייזנער, יעקב (2003). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=asYoIwz9z2UC&pg=PA230">דעפענירן יידישקייט</a></i>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%93%D7%A2%D7%A4%D7%A2%D7%A0%D7%99%D7%A8%D7%9F+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&rft.aulast=%D7%A0%D7%99%D7%99%D7%96%D7%A0%D7%A2%D7%A8&rft.aufirst=%D7%99%D7%A2%D7%A7%D7%91&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DasYoIwz9z2UC%26pg%3DPA230"> </span></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-קדושין-1972">קדושין, מעקס (1972). <i>דער רבנישע געדאנקן גאנג</i>. Bloch Publishing Company, 194.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%93%D7%A2%D7%A8+%D7%A8%D7%91%D7%A0%D7%99%D7%A9%D7%A2+%D7%92%D7%A2%D7%93%D7%90%D7%A0%D7%A7%D7%9F+%D7%92%D7%90%D7%A0%D7%92&rft.aulast=%D7%A7%D7%93%D7%95%D7%A9%D7%99%D7%9F&rft.aufirst=%D7%9E%D7%A2%D7%A7%D7%A1&rft.pub=Bloch+Publishing+Company&rft.pages=194"> </span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal">.Newman, Carey C.; Davila, James R.; Lewis, Gladys S., eds (1999). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=9ST5wISvTaQC&q=Jewish+monotheism">דער יידישע שרשים פונעם קריסטאלאגישע מאנאטעיזם; פאפירן פונעם סט. אדרוס קאנפערענץ איבער דער היסטארישע מקורות פונעם דינען ישו</a></i>. <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%A9%D7%90%D7%91%D7%99_%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%95%D7%AA/9789004113619" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-90-04-11361-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%93%D7%A2%D7%A8+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2+%D7%A9%D7%A8%D7%A9%D7%99%D7%9D+%D7%A4%D7%95%D7%A0%D7%A2%D7%9D+%D7%A7%D7%A8%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%99%D7%A9%D7%A2+%D7%9E%D7%90%D7%A0%D7%90%D7%98%D7%A2%D7%99%D7%96%D7%9D%3B+%D7%A4%D7%90%D7%A4%D7%99%D7%A8%D7%9F+%D7%A4%D7%95%D7%A0%D7%A2%D7%9D+%D7%A1%D7%98.+%D7%90%D7%93%D7%A8%D7%95%D7%A1+%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%A2%D7%A0%D7%A5+%D7%90%D7%99%D7%91%D7%A2%D7%A8+%D7%93%D7%A2%D7%A8+%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A9%D7%A2+%D7%9E%D7%A7%D7%95%D7%A8%D7%95%D7%AA+%D7%A4%D7%95%D7%A0%D7%A2%D7%9D+%D7%93%D7%99%D7%A0%D7%A2%D7%9F+%D7%99%D7%A9%D7%95&rft.au=.Newman%2C+Carey+C.%3B+Davila%2C+James+R.%3B+Lewis%2C+Gladys+S.%2C+eds&rft.isbn=978-90-04-11361-9&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D9ST5wISvTaQC%26q%3DJewish%2Bmonotheism"> </span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal">Maimes, Steven (2013). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.researchgate.net/publication/283487502">איז דא א יידישער טעאלאגיע צו נישט?</a></i>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%90%D7%99%D7%96+%D7%93%D7%90+%D7%90+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2%D7%A8+%D7%98%D7%A2%D7%90%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%99%D7%A2+%D7%A6%D7%95+%D7%A0%D7%99%D7%A9%D7%98%3F&rft.au=Maimes%2C+Steven&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.researchgate.net%2Fpublication%2F283487502"> </span></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">סעפטימוס, דניאל. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.myjewishlearning.com/article/must-a-jew-believe-in-god/">מוז א ייד גלייבן אין גאט?</a> <span style="color:#555;">(ענגליש)</span>. <i>My Jewish Learning</i>.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-שטיינבערג-1947">שטיינבערג, מילטען (1947). <i>בעסיק יידישקייט, Basic Judaism</i> <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>. New York: Harcourt Brace Jovanovich, p. 36.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%91%D7%A2%D7%A1%D7%99%D7%A7+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98%2C+Basic+Judaism&rft.aulast=%D7%A9%D7%98%D7%99%D7%99%D7%A0%D7%91%D7%A2%D7%A8%D7%92&rft.aufirst=%D7%9E%D7%99%D7%9C%D7%98%D7%A2%D7%9F&rft.pub=Harcourt+Brace+Jovanovich&rft.place=New+York&rft.pages=p.+36"> </span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-לענגטאן-2011">לענגטאן, דניאל ר. (2011). <i>נארמאטיווע יידישקייט? יידן, יידישקייט, און יידישער אידענטיטעט ,Normative Judaism? Jews, Judaism and Jewish Identity</i> <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>. Gorgias press. <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%A9%D7%90%D7%91%D7%99_%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%95%D7%AA/9781607241614" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-60724-161-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%A0%D7%90%D7%A8%D7%9E%D7%90%D7%98%D7%99%D7%95%D7%95%D7%A2+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98%3F+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%9F%2C+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98%2C+%D7%90%D7%95%D7%9F+%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2%D7%A8+%D7%90%D7%99%D7%93%D7%A2%D7%A0%D7%98%D7%99%D7%98%D7%A2%D7%98+%2CNormative+Judaism%3F+Jews%2C+Judaism+and+Jewish+Identity&rft.aulast=%D7%9C%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%98%D7%90%D7%9F&rft.aufirst=%D7%93%D7%A0%D7%99%D7%90%D7%9C+%D7%A8.&rft.pub=Gorgias+press&rft.isbn=978-1-60724-161-4"> </span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-קאהלער-1901-1906">קאהלער, קויפמאן; הירש, עמילי ג. (1901-1906). in זינגער, איזידור עט אל: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jewishencyclopedia.com/articles/1832-articles-of-faith">עיקרי אמונה, Articles of faith</a></i>, <i>The Jewish Encyclopedia</i> <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%A2%D7%99%D7%A7%D7%A8%D7%99+%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%94%2C+Articles+of+faith&rft.aulast=%D7%A7%D7%90%D7%94%D7%9C%D7%A2%D7%A8&rft.aufirst=%D7%A7%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%9E%D7%90%D7%9F&rft.place=New+York&rft.series=%27%27The+Jewish+Encyclopedia%27%27&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jewishencyclopedia.com%2Farticles%2F1832-articles-of-faith"> </span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-קאהלער-1901-1906">קאהלער, קויפמאן; הירש, עמילי ג. (1901-1906). in זינגער, איזידור עט אל: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jewishencyclopedia.com/articles/1832-articles-of-faith">עיקרי אמונה, Articles of faith</a></i>, <i>The Jewish Encyclopedia</i> <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%A2%D7%99%D7%A7%D7%A8%D7%99+%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%94%2C+Articles+of+faith&rft.aulast=%D7%A7%D7%90%D7%94%D7%9C%D7%A2%D7%A8&rft.aufirst=%D7%A7%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%9E%D7%90%D7%9F&rft.place=New+York&rft.series=%27%27The+Jewish+Encyclopedia%27%27&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jewishencyclopedia.com%2Farticles%2F1832-articles-of-faith"> </span></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-יאקאבס-2007">יאקאבס, לואיס (2007). "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/judaism/judaism/judaism">יידישקייט, Judaism</a>", in סקאלניק, פרעד; בירנבוים, מיכאל: <i>Encyclopaedia Judaica</i>, Vol 11 (2nd ed.) <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>, Detroit: Macmillan Reference. <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%A9%D7%90%D7%91%D7%99_%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%95%D7%AA/9780028660974" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-02-866097-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopaedia+Judaica&rft.atitle=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98%2C+Judaism&rft.aulast=%D7%99%D7%90%D7%A7%D7%90%D7%91%D7%A1&rft.aufirst=%D7%9C%D7%95%D7%90%D7%99%D7%A1&rft.edition=Vol+11+%282nd+ed.%29&rft.pub=Macmillan+Reference&rft.place=Detroit&rft.isbn=978-0-02-866097-4"> </span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text">ר' שלמה ממונפלייה, <i>יד רמה</i>; </span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-קאהלער-1901-1906">קאהלער, קויפמאן; הירש, עמילי ג. (1901-1906). in זינגער, איזידור עט אל: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jewishencyclopedia.com/articles/1832-articles-of-faith">עיקרי אמונה, Articles of faith</a></i>, <i>The Jewish Encyclopedia</i> <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%A2%D7%99%D7%A7%D7%A8%D7%99+%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%94%2C+Articles+of+faith&rft.aulast=%D7%A7%D7%90%D7%94%D7%9C%D7%A2%D7%A8&rft.aufirst=%D7%A7%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%9E%D7%90%D7%9F&rft.place=New+York&rft.series=%27%27The+Jewish+Encyclopedia%27%27&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jewishencyclopedia.com%2Farticles%2F1832-articles-of-faith"> </span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-יאקאבס-2007">יאקאבס, לואיס (2007). "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.encyclopedia.com/philosophy-and-religion/judaism/judaism/judaism">יידישקייט, Judaism</a>", in סקאלניק, פרעד; בירנבוים, מיכאל: <i>Encyclopaedia Judaica</i>, Vol 11 (2nd ed.) <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>, Detroit: Macmillan Reference. <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%A9%D7%90%D7%91%D7%99_%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%95%D7%AA/9780028660974" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-02-866097-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclopaedia+Judaica&rft.atitle=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98%2C+Judaism&rft.aulast=%D7%99%D7%90%D7%A7%D7%90%D7%91%D7%A1&rft.aufirst=%D7%9C%D7%95%D7%90%D7%99%D7%A1&rft.edition=Vol+11+%282nd+ed.%29&rft.pub=Macmillan+Reference&rft.place=Detroit&rft.isbn=978-0-02-866097-4"> </span></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text">בלומענפעלד, מרדכי (May 2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aish.com/sp/ph/48923722.html">Maimonides' Thirteen Principles, דער רמב"ם'ס י"ג עיקרים</a> <span style="color:#555;">(ענגליש)</span>. Aish HaTorah.</span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">סעפטימוס, דניאל. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.myjewishlearning.com/beliefs/Theology/Thinkers_and_Thought/Doctrine_and_Dogma/The_Middle_Ages/Principles_of_Faith.shtml">די י"ג עיקרי אמונה, The Thirteen Principles of Faith</a>. MyJewishLearning.com.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="Reference-קאהלער-1901-1906">קאהלער, קויפמאן; הירש, עמילי ג. (1901-1906). in זינגער, איזידור עט אל: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jewishencyclopedia.com/articles/1832-articles-of-faith">עיקרי אמונה, Articles of faith</a></i>, <i>The Jewish Encyclopedia</i> <small>(אויף <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a>)</small>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D7%A2%D7%99%D7%A7%D7%A8%D7%99+%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%94%2C+Articles+of+faith&rft.aulast=%D7%A7%D7%90%D7%94%D7%9C%D7%A2%D7%A8&rft.aufirst=%D7%A7%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%9E%D7%90%D7%9F&rft.place=New+York&rft.series=%27%27The+Jewish+Encyclopedia%27%27&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jewishencyclopedia.com%2Farticles%2F1832-articles-of-faith"> </span></span> </li> </ol></div> <span class="error mw-ext-cite-error" lang="yi" dir="rtl">ציטירן גרײַז: <code><ref></code> טאַג מיטן נאָמען "Population of Jews" דעפֿינירט אין<code><references></code> נישט געניצט אין פֿריערדיקן טעקסט.</span></div> <div class="infobox sisterproject" style="float:left"><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a><figcaption></figcaption></figure> <div style="margin-right: 60px;">וויקימעדיע קאמאנס האט מעדיע שייך צו: <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Judaism" class="extiw" title="commons:Category:Judaism">יידישקייט</a></b></i></div> </div> <table style="float:left; clear:both; padding: 5; border:solid #008 2px; margin:0em 0.5em 0.5em 0em; width:30%;"> <tbody><tr> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Portal.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/36px-Portal.svg.png" decoding="async" width="36" height="32" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/54px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/72px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span> </td> <td> <p><b><a href="/wiki/%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%9C:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="פארטאל:יידישקייט">די טעמע האט א פארטאל</a></b> </p> </td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">גענומען פֿון "<a dir="ltr" href="https://yi.wikipedia.org/w/index.php?title=יידישקייט&oldid=592117">https://yi.wikipedia.org/w/index.php?title=יידישקייט&oldid=592117</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A7%D7%90%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A2%D7%A1" title="באַזונדער:קאטעגאריעס">קאַטעגאָריעס</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%91%D7%9C%D7%A2%D7%98%D7%A2%D7%A8_%D7%95%D7%95%D7%90%D7%A1_%D7%A0%D7%99%D7%A6%D7%9F_%D7%9E%D7%90%D7%92%D7%99%D7%A9%D7%A2_ISBN-%D7%9C%D7%99%D7%A0%D7%A7%D7%A2%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="קאַטעגאָריע:בלעטער וואס ניצן מאגישע ISBN-לינקען (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">בלעטער וואס ניצן מאגישע ISBN-לינקען</a></li><li><a href="/w/index.php?title=%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%91%D7%9C%D7%A2%D7%98%D7%A2%D7%A8_%D7%9E%D7%99%D7%98_%D7%A8%D7%A2%D7%A4%D6%BF%D7%A2%D7%A8%D7%A2%D7%A0%D7%A5_%D7%A4%D6%BF%D7%A2%D7%9C%D7%A2%D7%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="קאַטעגאָריע:בלעטער מיט רעפֿערענץ פֿעלער (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">בלעטער מיט רעפֿערענץ פֿעלער</a></li><li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="קאַטעגאָריע:יידישקייט">יידישקייט</a></li><li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%A8%D7%A2%D7%9C%D7%99%D7%92%D7%99%D7%A2" title="קאַטעגאָריע:רעליגיע">רעליגיע</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> דער בלאט איז לעצט געווארן רעדאקטירט 09:46, 16 דעצעמבער 2023.</li> <li id="footer-info-copyright">טעקסט איז פאראן לויטן <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons צושרייבן/טייל-גלייך ליצענץ</a>; קען אפשר זיין נאך תנאים. זעט <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">תנאים פון באניצן</a> פֿאר פרטים.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">פּריװאַטקײַט</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%95%D7%95%D7%A2%D7%92%D7%9F">וועגן װיקיפּעדיע</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%A7%D7%9C%D7%90%D7%A8%D7%A9%D7%98%D7%A2%D7%9C%D7%95%D7%A0%D7%92">לעגאלע קלארשטעלונג</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">קוד התנהגות</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">אנטוויקלער</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/yi.wikipedia.org">סטאַטיסטיק</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">קוקיז-דערקלערונג</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//yi.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">מאביל בעזעהן</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>זוכן</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="זוכן װיקיפּעדיע"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="באַזונדער:זוכן"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">זוכן</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="אינהאַלט" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="מצב תוכן העניינים" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">מצב תוכן העניינים</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">יידישקייט</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>214 שפּראַכן</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>צושטעלן טעמע</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7f5d45d576-97v7c","wgBackendResponseTime":188,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.138","walltime":"0.160","ppvisitednodes":{"value":3514,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":29232,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":11849,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":33650,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 60.935 1 -total"," 77.96% 47.504 1 מוסטער:רעפליסטע"," 37.84% 23.061 13 מוסטער:צייגט_בוך"," 9.11% 5.549 3 מוסטער:צייגט_וועב"," 8.24% 5.023 6 מוסטער:הויפט_ארטיקל"," 4.17% 2.540 1 מוסטער:קאמאנסקאט"," 4.04% 2.464 1 מוסטער:סדר-נומער"," 3.55% 2.166 8 מוסטער:לינקשפראך"," 3.38% 2.062 1 מוסטער:פארטאל"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.canary-5cf45f89db-4d525","timestamp":"20250223181025","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u05d9\u05d9\u05d3\u05d9\u05e9\u05e7\u05d9\u05d9\u05d8","url":"https:\/\/yi.wikipedia.org\/wiki\/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q9268","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q9268","author":{"@type":"Organization","name":"\u05ea\u05d5\u05e8\u05de\u05d9\u05dd \u05dc\u05de\u05d9\u05d6\u05de\u05d9 \u05d5\u05d9\u05e7\u05d9\u05de\u05d3\u05d9\u05d4"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-12-04T05:55:01Z","dateModified":"2023-12-16T09:46:06Z"}</script> </body> </html>