CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="yi" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ייד – װיקיפּעדיע</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )yiwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy" ,"wgMonthNames":["","יאַנואַר","פֿעברואַר","מערץ","אַפּריל","מאַי","יוני","יולי","אויגוסט","סעפּטעמבער","אָקטאָבער","נאָוועמבער","דעצעמבער"],"wgRequestId":"28ba8b4d-36b3-483a-9822-50b99d2be1b8","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ייד","wgTitle":"ייד","wgCurRevisionId":589193,"wgRevisionId":589193,"wgArticleId":27358,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["מצוות און מנהגים","יידן","פעלקער","רעליגיע"],"wgPageViewLanguage":"yi","wgPageContentLanguage":"yi","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ייד","wgRelevantArticleId":27358,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRedirectedFrom":"יידן","wgNoticeProject":"wikipedia", "wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"yi","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"yi"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":50000,"wgInternalRedirectTargetUrl":"/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93","wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q7325","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false, "wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.view.redirect","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming", "ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=yi&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=yi&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=yi&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Jews_montage_right-to-left.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Jews_montage_right-to-left.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ייד – װיקיפּעדיע"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//yi.m.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="רעדאַקטירן" href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="װיקיפּעדיע (yi)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//yi.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.yi"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Atom פֿאַר װיקיפּעדיע" href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9C%D7%A2%D7%A6%D7%98%D7%A2_%D7%A2%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%92%D7%A2%D7%9F&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-ייד rootpage-ייד skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">לדלג לתוכן</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="אתר"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="הויפּט מעניו" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">הויפּט מעניו</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">הויפּט מעניו</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">באַהאַלטן</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> נאַוויגאַציע </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%94%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%98_%D7%96%D7%99%D7%99%D7%98" title="באַזוכט דעם הויפּט־זײַט [z]" accesskey="z"><span>הויפט זייט</span></a></li><li id="n-welcomepage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%9B%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%91%D7%90%D7%99%D7%9D"><span>ברוכים הבאים</span></a></li><li id="n-אינהאַלט" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%90%D7%99%D7%A0%D7%94%D7%90%D7%9C%D7%98"><span>אינהאַלט</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9C%D7%A2%D7%A6%D7%98%D7%A2_%D7%A2%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%92%D7%A2%D7%9F" title="ליסטע פון לעצטע ענדערונגען אין דעם וויקי [r]" accesskey="r"><span>לעצטע ענדערונגען</span></a></li><li id="n-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%9C:%D7%A8%D7%A2%D7%A7%D7%90%D7%9E%D7%A2%D7%A0%D7%93%D7%99%D7%A8%D7%98%D7%A2_%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%99%D7%A7%D7%9C%D7%A2%D7%9F"><span>רעקאמענדירטע ארטיקלען</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A6%D7%95%D7%A4%D7%A2%D7%9C%D7%99%D7%92" title="וועלט אויס א צופעליגער בלאט [x]" accesskey="x"><span>צופֿעליקער אַרטיקל</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-צוזאַמענאַרבעט" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-צוזאַמענאַרבעט" > <div class="vector-menu-heading"> צוזאַמענאַרבעט </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutsite" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%95%D7%95%D7%A2%D7%92%D7%9F"><span>וועגן װיקיפּעדיע</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%A7%D7%90%D7%95%D7%95%D7%A2_%D7%A9%D7%98%D7%99%D7%91%D7%9C" title="גייט אריין אין די געמיינדע צו שמועסן"><span>קאווע שטיבל</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%94%D7%99%D7%9C%D7%A3:%D7%90%D7%99%D7%A0%D7%94%D7%90%D6%B7%D7%9C%D7%98" title="דער פלאץ אויסצוגעפינען"><span>הילף</span></a></li><li id="n-קאָנטאַקט-אונדז" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%93%D7%98_%D7%96%D7%99%D7%9A_%D7%9E%D7%99%D7%98_%D7%90%D7%95%D7%A0%D7%96"><span>קאָנטאַקט אונדז</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D7%94%D7%95%D7%99%D7%A4%D7%98_%D7%96%D7%99%D7%99%D7%98" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="װיקיפּעדיע" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-yi.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="די פֿרײַע ענציקלאָפּעדיע" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-yi.svg" width="119" height="13" style="width: 7.4375em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%96%D7%95%D7%9B%D7%9F" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="זוכן װיקיפּעדיע [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>זוכן</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="זוכן װיקיפּעדיע" aria-label="זוכן װיקיפּעדיע" autocapitalize="sentences" title="זוכן װיקיפּעדיע [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="באַזונדער:זוכן"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">זוכן</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="פערזענלעכע געצייג"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="מראה"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="שינוי המראה של גודל הגופן, הרוחב והצבע של הדף" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="מראה" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">מראה</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=spontaneous&uselang=yi" class=""><span>נדבֿות</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A9%D7%90%D7%A4%D6%BF%D7%9F_%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%98%D7%A2&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93" title="איר ווערט דערמוטיגט צו שאַפֿן א קאנטע און אריינלאגירן; ס׳איז אבער נישט פארפליכטעט" class=""><span>שאַפֿן אַ קאנטע</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%90%D7%A0%D7%99%D7%A6%D7%A2%D7%A8_%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A0%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%99%D7%A8%D7%9F&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93" title="עס איז רעקאָמענדירט זיך אײַנשרײַבן; ס'איז אבער נישט קיין פֿליכט [o]" accesskey="o" class=""><span>אריינלאגירן</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="אפשרויות נוספות" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="פערזענלעכע געצייג" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">פערזענלעכע געצייג</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="באַניצער מעניו" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=spontaneous&uselang=yi"><span>נדבֿות</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A9%D7%90%D7%A4%D6%BF%D7%9F_%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%98%D7%A2&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93" title="איר ווערט דערמוטיגט צו שאַפֿן א קאנטע און אריינלאגירן; ס׳איז אבער נישט פארפליכטעט"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>שאַפֿן אַ קאנטע</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%90%D7%A0%D7%99%D7%A6%D7%A2%D7%A8_%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A0%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%99%D7%A8%D7%9F&returnto=%D7%99%D7%99%D7%93" title="עס איז רעקאָמענדירט זיך אײַנשרײַבן; ס'איז אבער נישט קיין פֿליכט [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>אריינלאגירן</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> דפים לעורכים שלא נכנסו לחשבון <a href="/wiki/%D7%94%D7%99%D7%9C%D7%A3:%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%9B%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%91%D7%90%D7%99%D7%9D" aria-label="מידע נוסף על עריכה"><span>מידע נוסף</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%99%D7%99%D7%A0%D7%A2_%D7%91%D7%99%D7%99%D7%A9%D7%98%D7%99%D7%99%D7%A2%D7%A8%D7%9F" title="רשימת העריכות שנעשו מכתובת IP זו [y]" accesskey="y"><span>בײַשטײַערונגען</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%B2%D6%B7%D7%9F_%D7%A9%D7%9E%D7%95%D7%A2%D7%A1_%D7%91%D7%9C%D7%90%D7%98" title="שמועס איבער באטייליגען פון די איי.פי. [n]" accesskey="n"><span>שמועס</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="אתר"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="אינהאַלט" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">אינהאַלט</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">באַהאַלטן</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">אָנפֿאַנג</div> </a> </li> <li id="toc-דאס_אידישע_פאלק" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#דאס_אידישע_פאלק"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>דאס אידישע פאלק</span> </div> </a> <ul id="toc-דאס_אידישע_פאלק-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-היסטאריע_פון_אידישן_פאלק" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#היסטאריע_פון_אידישן_פאלק"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>היסטאריע פון אידישן פאלק</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-היסטאריע_פון_אידישן_פאלק-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק היסטאריע פון אידישן פאלק</span> </button> <ul id="toc-היסטאריע_פון_אידישן_פאלק-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-די_אבות" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#די_אבות"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>די אבות</span> </div> </a> <ul id="toc-די_אבות-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-אנטוויקלונג_אלס_פאלק_אין_מצרים" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#אנטוויקלונג_אלס_פאלק_אין_מצרים"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>אנטוויקלונג אלס פאלק אין מצרים</span> </div> </a> <ul id="toc-אנטוויקלונג_אלס_פאלק_אין_מצרים-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-אין_ארץ_ישראל" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#אין_ארץ_ישראל"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>אין ארץ ישראל</span> </div> </a> <ul id="toc-אין_ארץ_ישראל-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-יהודה_אלס_דער_צענטראלער_שבט" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#יהודה_אלס_דער_צענטראלער_שבט"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>יהודה אלס דער צענטראלער שבט</span> </div> </a> <ul id="toc-יהודה_אלס_דער_צענטראלער_שבט-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-אידן_אין_גלות" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#אידן_אין_גלות"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>אידן אין גלות</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-אידן_אין_גלות-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק אידן אין גלות</span> </button> <ul id="toc-אידן_אין_גלות-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-גלות_פון_די_עשרת_השבטים" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#גלות_פון_די_עשרת_השבטים"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>גלות פון די עשרת השבטים</span> </div> </a> <ul id="toc-גלות_פון_די_עשרת_השבטים-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-די_ענדע_פונעם_גלות" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#די_ענדע_פונעם_גלות"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>די ענדע פונעם גלות</span> </div> </a> <ul id="toc-די_ענדע_פונעם_גלות-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-אידישע_אמונה_און_רעליגיע" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#אידישע_אמונה_און_רעליגיע"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>אידישע אמונה און רעליגיע</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-אידישע_אמונה_און_רעליגיע-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק אידישע אמונה און רעליגיע</span> </button> <ul id="toc-אידישע_אמונה_און_רעליגיע-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-דער_מעמד_ביים_הר_סיני" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#דער_מעמד_ביים_הר_סיני"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>דער מעמד ביים הר סיני</span> </div> </a> <ul id="toc-דער_מעמד_ביים_הר_סיני-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-דער_מהות_פון_א_איד" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#דער_מהות_פון_א_איד"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>דער מהות פון א איד</span> </div> </a> <ul id="toc-דער_מהות_פון_א_איד-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-אויבערנאטירליכע_קראפט" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#אויבערנאטירליכע_קראפט"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>אויבערנאטירליכע קראפט</span> </div> </a> <ul id="toc-אויבערנאטירליכע_קראפט-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-נאמען_איד" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#נאמען_איד"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>נאמען איד</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-נאמען_איד-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק נאמען איד</span> </button> <ul id="toc-נאמען_איד-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ישראל" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ישראל"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>ישראל</span> </div> </a> <ul id="toc-ישראל-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-יעקב" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#יעקב"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>יעקב</span> </div> </a> <ul id="toc-יעקב-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-עברי" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#עברי"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>עברי</span> </div> </a> <ul id="toc-עברי-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-איד" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#איד"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>איד</span> </div> </a> <ul id="toc-איד-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-באפעלקערונג" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#באפעלקערונג"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>באפעלקערונג</span> </div> </a> <ul id="toc-באפעלקערונג-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-עטנישע_צוטיילונגען" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#עטנישע_צוטיילונגען"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>עטנישע צוטיילונגען</span> </div> </a> <ul id="toc-עטנישע_צוטיילונגען-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-שטרעמונגען" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#שטרעמונגען"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>שטרעמונגען</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-שטרעמונגען-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>שינוי מצב התת־פרק שטרעמונגען</span> </button> <ul id="toc-שטרעמונגען-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-רעליגיעזע_שטרעמונגען" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#רעליגיעזע_שטרעמונגען"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>רעליגיעזע שטרעמונגען</span> </div> </a> <ul id="toc-רעליגיעזע_שטרעמונגען-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-אידיאלישע_באוועגונגען" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#אידיאלישע_באוועגונגען"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>אידיאלישע באוועגונגען</span> </div> </a> <ul id="toc-אידיאלישע_באוועגונגען-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-יידישע_שפראכן" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#יידישע_שפראכן"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>יידישע שפראכן</span> </div> </a> <ul id="toc-יידישע_שפראכן-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-זעט_אויך" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#זעט_אויך"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>זעט אויך</span> </div> </a> <ul id="toc-זעט_אויך-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-רעפערענצן" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#רעפערענצן"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>רעפערענצן</span> </div> </a> <ul id="toc-רעפערענצן-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="אינהאַלט" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="מצב תוכן העניינים" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">מצב תוכן העניינים</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ייד</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="מעבר לערך בשפה אחרת. זמין ב־150 שפות" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-150" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">150 שפּראַכן</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jews" title="Jews – ענגליש" lang="en" hreflang="en" data-title="Jews" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ענגליש" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%99%D7%9D" title="יהודים – העברעאיש" lang="he" hreflang="he" data-title="יהודים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="העברעאיש" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Juden" title="Juden – דײַטש" lang="de" hreflang="de" data-title="Juden" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="דײַטש" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Jode" title="Jode – אַפֿריקאַנס" lang="af" hreflang="af" data-title="Jode" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="אַפֿריקאַנס" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Chodigos" title="Chodigos – אַראַגאניש" lang="an" hreflang="an" data-title="Chodigos" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="אַראַגאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Ebi_Ju" title="Ebi Ju – אובולו" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Ebi Ju" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="אובולו" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF" title="يهود – אַראַביש" lang="ar" hreflang="ar" data-title="يهود" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="אַראַביש" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9D%DC%97%DC%98%DC%95%DC%9D%DC%90" title="ܝܗܘܕܝܐ – אַראַמיש" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܝܗܘܕܝܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="אַראַמיש" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF" title="يهود – מרוקאית" lang="ary" hreflang="ary" data-title="يهود" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="מרוקאית" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF" title="يهود – ערבית מצרית" lang="arz" hreflang="arz" data-title="يهود" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="ערבית מצרית" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Pueblu_xud%C3%ADu" title="Pueblu xudíu – אסטורית" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Pueblu xudíu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="אסטורית" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%8C%D1%83%D1%82%D3%80%D0%B0%D0%BB" title="ЖугьутӀал – אווארית" lang="av" hreflang="av" data-title="ЖугьутӀал" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="אווארית" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər – אַזערביידזשאַניש" lang="az" hreflang="az" data-title="Yəhudilər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="אַזערביידזשאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%84%D8%B1" title="یهودیلر – אזרבייג׳נית דרומית" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یهودیلر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="אזרבייג׳נית דרומית" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D3%99%D2%BB%D2%AF%D0%B4%D1%82%D3%99%D1%80" title="Йәһүдтәр – בשקירית" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Йәһүдтәр" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="בשקירית" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Judn" title="Judn – בײַעריש" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Judn" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="בײַעריש" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BD%C4%ABd%C4%81" title="Žīdā – זאמוטית" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žīdā" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="זאמוטית" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D1%9E%D1%80%D1%8D%D1%96" title="Яўрэі – בעלאַרוסיש" lang="be" hreflang="be" data-title="Яўрэі" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="בעלאַרוסיש" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8D%D1%96" title="Габрэі – בלארוסית טרשקביץ׳" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Габрэі" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="בלארוסית טרשקביץ׳" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – בולגאַריש" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Евреи" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="בולגאַריש" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A6%BF" title="ইহুদি – בענגאַליש" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইহুদি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="בענגאַליש" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Yuzevien" title="Yuzevien – ברעטאניש" lang="br" hreflang="br" data-title="Yuzevien" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ברעטאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Jevreji" title="Jevreji – באסניש" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Jevreji" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="באסניש" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D2%BB%D1%8D%D1%82%D1%8D%D0%BD" title="Еврей үндэһэтэн – בוריאטית" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Еврей үндэһэтэн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="בוריאטית" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Jueus" title="Jueus – קאַטאַלאניש" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Jueus" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="קאַטאַלאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/I%C3%B9-t%C3%A1i-n%C3%A8%CC%A4ng" title="Iù-tái-nè̤ng – מינדונגית" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Iù-tái-nè̤ng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="מינדונגית" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D1%8C%D0%B3%D1%82%D0%B8%D0%B9" title="Жуьгтий – צ׳צ׳נית" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Жуьгтий" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="צ׳צ׳נית" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Hudiyo" title="Hudiyo – סעבואַניש" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Hudiyo" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="סעבואַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%88" title="جوو – כורדית סוראנית" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="جوو" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="כורדית סוראנית" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Ebreu" title="Ebreu – קורסיקנית" lang="co" hreflang="co" data-title="Ebreu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="קורסיקנית" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Yeudiler" title="Yeudiler – קרים־טערקיש" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Yeudiler" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="קרים־טערקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDid%C3%A9" title="Židé – טשעכיש" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Židé" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="טשעכיש" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Еврейсем – צ׳ובשית" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Еврейсем" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="צ׳ובשית" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Iddewon" title="Iddewon – וועלשיש" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Iddewon" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="וועלשיש" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8der" title="Jøder – דעניש" lang="da" hreflang="da" data-title="Jøder" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="דעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Yahuda" title="Yahuda – דגבנית" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Yahuda" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="דגבנית" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/C%C4%B1hudi" title="Cıhudi – זזקית" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Cıhudi" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="זזקית" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CE%B9" title="Εβραίοι – גריכיש" lang="el" hreflang="el" data-title="Εβραίοι" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="גריכיש" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Judoj" title="Judoj – עספּעראַנטא" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Judoj" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="עספּעראַנטא" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Pueblo_jud%C3%ADo" title="Pueblo judío – שפּאַניש" lang="es" hreflang="es" data-title="Pueblo judío" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="שפּאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Juudid" title="Juudid – עסטיש" lang="et" hreflang="et" data-title="Juudid" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="עסטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Judu" title="Judu – באַסקיש" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Judu" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="באַסקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="یهودیان – פּערסיש" lang="fa" hreflang="fa" data-title="یهودیان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="פּערסיש" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Yahuudinko%27en" title="Yahuudinko'en – פולה" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Yahuudinko'en" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="פולה" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Juutalaiset" title="Juutalaiset – פֿיניש" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Juutalaiset" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="פֿיניש" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dar" title="Jødar – פֿאַראיש" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jødar" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="פֿאַראיש" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Juifs" title="Juifs – פֿראַנצויזיש" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Juifs" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="פֿראַנצויזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Joaden" title="Joaden – מערב־פֿריזיש" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Joaden" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="מערב־פֿריזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C4%B1f%C4%B1tlar" title="Çıfıtlar – גגאוזית" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Çıfıtlar" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="גגאוזית" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Pobo_xudeu" title="Pobo xudeu – גאַלישיש" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Pobo xudeu" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="גאַלישיש" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8A%D9%87%DB%8A%D8%AF" title="جۊهۊد – גילקית" lang="glk" hreflang="glk" data-title="جۊهۊد" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="גילקית" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Hudioku%C3%A9ra" title="Hudiokuéra – גוארני" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Hudiokuéra" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="גוארני" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%B3%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%B4%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%83" title="𐌹𐌿𐌳𐌰𐌹𐌴𐌹𐍃 – גאטיש" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌹𐌿𐌳𐌰𐌹𐌴𐌹𐍃" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="גאטיש" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Ewnyn" title="Ewnyn – מאַנקס" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Ewnyn" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="מאַנקס" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Yahudawa" title="Yahudawa – האַוסאַ" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Yahudawa" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="האַוסאַ" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Y%C3%B9-thai-ng%C3%ACn" title="Yù-thai-ngìn – סינית האקה" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Yù-thai-ngìn" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="סינית האקה" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="यहूदी – הינדי" lang="hi" hreflang="hi" data-title="यहूदी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="הינדי" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%BDidovi" title="Židovi – קראאַטיש" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Židovi" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="קראאַטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Jwif" title="Jwif – קראולית האיטית" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Jwif" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="קראולית האיטית" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Zsid%C3%B3k" title="Zsidók – אונגעריש" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Zsidók" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="אונגעריש" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հրեաներ – אַרמעניש" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հրեաներ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="אַרמעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Judeo" title="Judeo – ‏אינטרלינגואה" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Judeo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="‏אינטרלינגואה" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Orang_Judah" title="Orang Judah – איבאן" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Orang Judah" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="איבאן" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Orang_Yahudi" title="Orang Yahudi – אינדאנעזיש" lang="id" hreflang="id" data-title="Orang Yahudi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="אינדאנעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Jew" title="Jew – איגבו" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Jew" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="איגבו" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%82%D0%B8%D0%B9" title="Жугтий – אינגושית" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Жугтий" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="אינגושית" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Judi" title="Judi – אידא" lang="io" hreflang="io" data-title="Judi" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="אידא" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Gy%C3%B0ingar" title="Gyðingar – איסלאַנדיש" lang="is" hreflang="is" data-title="Gyðingar" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="איסלאַנדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ebrei" title="Ebrei – איטאַליעניש" lang="it" hreflang="it" data-title="Ebrei" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="איטאַליעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A6%E3%83%80%E3%83%A4%E4%BA%BA" title="ユダヤ人 – יאַפּאַניש" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ユダヤ人" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="יאַפּאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – יאַוואַנעזיש" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="יאַוואַנעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ებრაელები – גרוזיניש" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ებრაელები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="גרוזיניש" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/A%CC%B1yahuda" title="A̱yahuda – טיאפ" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="A̱yahuda" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="טיאפ" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Bayuda" title="Bayuda – קונגו" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Bayuda" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="קונגו" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Jolma_Yahudi" title="Jolma Yahudi – קומרינגית" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Jolma Yahudi" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="קומרינגית" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D0%B5%D1%80" title="Еврейлер – קאַזאַכיש" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Еврейлер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="קאַזאַכיש" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%87%E1%9E%93%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%8F%E1%9E%B7%E1%9E%87%E1%9F%92%E1%9E%9C%E1%9E%B8%E1%9E%A0%E1%9F%92%E1%9E%9C" title="ជនជាតិជ្វីហ្វ – כמער" lang="km" hreflang="km" data-title="ជនជាតិជ្វីហ្វ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="כמער" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B3%86%E0%B2%B9%E0%B3%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ಯೆಹೂದ್ಯ – קאַנאַדאַ" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಯೆಹೂದ್ಯ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="קאַנאַדאַ" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9C%A0%EB%8C%80%EC%9D%B8" title="유대인 – קארעאיש" lang="ko" hreflang="ko" data-title="유대인" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="קארעאיש" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D1%83%D1%83%D1%83%D1%82%D0%BB%D1%83%D0%BB%D0%B0" title="Чууутлула – קרצ׳אי בלקרית" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Чууутлула" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="קרצ׳אי בלקרית" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Cih%C3%BB" title="Cihû – קורדיש" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Cihû" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="קורדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D3%A9%D3%A9%D1%82%D1%82%D3%A9%D1%80" title="Жөөттөр – קירגיזיש" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Жөөттөр" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="קירגיזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Iudaei" title="Iudaei – לאטייניש" lang="la" hreflang="la" data-title="Iudaei" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="לאטייניש" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Pueblo_djudio" title="Pueblo djudio – לאַדינא" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Pueblo djudio" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="לאַדינא" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D1%83%D0%B2%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Чувудар – לזגית" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Чувудар" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="לזגית" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDydai" title="Žydai – ליטוויש" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žydai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ליטוויש" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Ebreji" title="Ebreji – לעטיש" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Ebreji" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="לעטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Jiosy" title="Jiosy – מלגשית" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Jiosy" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="מלגשית" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Urang_Yahudi" title="Urang Yahudi – מיננגקבאו" lang="min" hreflang="min" data-title="Urang Yahudi" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="מיננגקבאו" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – מאַקעדאניש" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Евреи" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="מאַקעדאניש" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%82%E0%B4%A4%E0%B5%BB" title="ജൂതൻ – מאַלאַיאַלאַם" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജൂതൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="מאַלאַיאַלאַם" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9" title="Еврей – מאנגאליש" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Еврей" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="מאנגאליש" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%B0" title="ဂျူ – מונית" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ဂျူ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="מונית" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95" title="ज्यू लोक – מראטהית" lang="mr" hreflang="mr" data-title="ज्यू लोक" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="מראטהית" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Orang_Yahudi" title="Orang Yahudi – מלאית" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Orang Yahudi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="מלאית" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Lhud" title="Lhud – מאַלטעזיש" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Lhud" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="מאַלטעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%88%D8%AF" title="جهود – מאזאנדראני" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="جهود" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="מאזאנדראני" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Joden" title="Joden – נידערדײַטש" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Joden" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="נידערדײַטש" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Jeuden" title="Jeuden – סקסונית תחתית" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Jeuden" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="סקסונית תחתית" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – ניאס" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="ניאס" class="interlanguage-link-target"><span>Li Niha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joden" title="Joden – האלענדיש" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Joden" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="האלענדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dar" title="Jødar – נײַ־נארוועגיש" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jødar" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="נײַ־נארוועגיש" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8der" title="Jøder – נורווגית ספרותית" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jøder" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="נורווגית ספרותית" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Juis" title="Juis – נורמנית" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Juis" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="נורמנית" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Jusieus" title="Jusieus – אקסיטאַניש" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Jusieus" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="אקסיטאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B7%D1%83%D1%82%D1%82%D0%B0%D0%B3_%D0%B0%D0%B4%C3%A6%D0%BC" title="Дзуттаг адæм – אסעטיש" lang="os" hreflang="os" data-title="Дзуттаг адæм" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="אסעטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AF%E0%A8%B9%E0%A9%82%E0%A8%A6%E0%A9%80" title="ਯਹੂਦੀ – פנג׳אבי" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਯਹੂਦੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="פנג׳אבי" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Jua" title="Jua – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Jua" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi – פּויליש" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Żydzi" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="פּויליש" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="یہودی – פנג׳בית מערבית" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="یہودی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="פנג׳בית מערבית" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF" title="یهود – פּאַשטאָ" lang="ps" hreflang="ps" data-title="یهود" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="פּאַשטאָ" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Judeus" title="Judeus – פּארטוגעזיש" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Judeus" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="פּארטוגעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Evrei" title="Evrei – רומעניש" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Evrei" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="רומעניש" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – רוסיש" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Евреи" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="רוסיש" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – רוסיניש" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Евреи" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="רוסיניש" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8C%D1%8D%D0%B1%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D1%8D%D1%80" title="Дьэбириэйдэр – סאחה" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Дьэбириэйдэр" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="סאחה" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Ebreos" title="Ebreos – סאַרדיש" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Ebreos" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="סאַרדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Ebbreu" title="Ebbreu – סיציליאַניש" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Ebbreu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="סיציליאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Jews" title="Jews – סקאטס" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Jews" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="סקאטס" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Jevreji" title="Jevreji – סערבא־קראאַטיש" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Jevreji" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="סערבא־קראאַטיש" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%99%E0%B7%80%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B7%9D" title="යුදෙවුවෝ – סינהאַליש" lang="si" hreflang="si" data-title="යුදෙවුවෝ" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="סינהאַליש" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Jew" title="Jew – אנגלית פשוטה" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Jew" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="אנגלית פשוטה" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C5%BDidia" title="Židia – סלאוואַקיש" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Židia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="סלאוואַקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Judje" title="Judje – סלאוועניש" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Judje" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="סלאוועניש" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Vajudha" title="Vajudha – שאנאַ" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Vajudha" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="שאנאַ" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Jahudit%C3%AB" title="Jahuditë – אַלבאַניש" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Jahuditë" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="אַלבאַניש" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D1%98%D0%B8" title="Јевреји – סערביש" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јевреји" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="סערביש" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – סונדנזית" lang="su" hreflang="su" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="סונדנזית" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Judar" title="Judar – שוועדיש" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Judar" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="שוועדיש" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Wayahudi" title="Wayahudi – סוואַהיליש" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Wayahudi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="סוואַהיליש" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBydy" title="Żydy – שלעזיש" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Żydy" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="שלעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AF%E0%AF%82%E0%AE%A4%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="யூதர் – טאַמיל" lang="ta" hreflang="ta" data-title="யூதர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="טאַמיל" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B8%B4%E0%B8%A7" title="ชาวยิว – תאית" lang="th" hreflang="th" data-title="ชาวยิว" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="תאית" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_Hudyo" title="Mga Hudyo – טאַגאַלאג" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Mga Hudyo" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="טאַגאַלאג" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/J%C9%99hudijon" title="Jəhudijon – טלישית" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Jəhudijon" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="טלישית" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Yahudiler" title="Yahudiler – טורקית" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Yahudiler" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="טורקית" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%BB%D2%AF%D0%B4%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Яһүдләр – טאָטעריש" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Яһүдләр" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="טאָטעריש" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%DB%95%DA%BE%DB%87%D8%AF%D9%89%D9%84%D8%A7%D8%B1" title="يەھۇدىلار – אויגורית" lang="ug" hreflang="ug" data-title="يەھۇدىلار" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="אויגורית" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%84%D0%B2%D1%80%D0%B5%D1%97" title="Євреї – אוקראַאיניש" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Євреї" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="אוקראַאיניש" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF" title="یہود – אורדו" lang="ur" hreflang="ur" data-title="یہود" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="אורדו" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yahudiylar" title="Yahudiylar – אוזבעקיש" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yahudiylar" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="אוזבעקיש" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Do_Th%C3%A1i" title="Người Do Thái – וויעטנאַמעזיש" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Người Do Thái" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="וויעטנאַמעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Hudeyo" title="Hudeyo – וראית" lang="war" hreflang="war" data-title="Hudeyo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="וראית" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E4%BA%BA" title="犹太人 – סינית וו" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="犹太人" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="סינית וו" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98" title="ურიეფი – מינגרלית" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ურიეფი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="מינגרלית" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Jo%C3%B4d%27n" title="Joôd'n – זילנדית" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Joôd'n" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="זילנדית" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%93%E2%B4%B7%E2%B4%B0%E2%B5%A2%E2%B5%8F" title="ⵓⴷⴰⵢⵏ – תמזיע׳ת מרוקאית תקנית" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵓⴷⴰⵢⵏ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="תמזיע׳ת מרוקאית תקנית" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E4%BA%BA" title="犹太人 – כינעזיש" lang="zh" hreflang="zh" data-title="犹太人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="כינעזיש" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/I%C3%BB-th%C3%A0i-l%C3%A2ng" title="Iû-thài-lâng – מין נאנית" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Iû-thài-lâng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="מין נאנית" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E5%A4%AA%E4%BA%BA" title="猶太人 – קנטונזית" lang="yue" hreflang="yue" data-title="猶太人" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="קנטונזית" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7325#sitelinks-wikipedia" title="רעדאקטירן אינטערשפראך לינקען" class="wbc-editpage">רעדאַקטירן לינקען</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="נאָמענטיילן"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93" title="זעט דעם אינהאַלט בלאַט [c]" accesskey="c"><span>בלאַט</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%A8%D7%A2%D7%93%D7%9F:%D7%99%D7%99%D7%93" rel="discussion" title="שמועס וועגן דעם אינהאַלט בלאַט [t]" accesskey="t"><span>שמועס</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="שינוי הגוון השפה" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ייִדיש</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="קוקן"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93"><span>לייענען</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit" title="רעדאקטירן דעם בלאַט [v]" accesskey="v"><span>רעדאַקטירן</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit" title="רעדאקטירן דעם קוואל־טעקסט פאר דעם בלאט [e]" accesskey="e"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=history" title="פריערדיגע ווערסיעס פון דעם בלאט. [h]" accesskey="h"><span>ווייזן היסטאָריע</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="כלי דף"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="געצייג" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">געצייג</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">געצייג</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">באַהאַלטן</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="נאך אפּציעס" > <div class="vector-menu-heading"> פעולות </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93"><span>לייענען</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit" title="רעדאקטירן דעם בלאַט [v]" accesskey="v"><span>רעדאַקטירן</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit" title="רעדאקטירן דעם קוואל־טעקסט פאר דעם בלאט [e]" accesskey="e"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=history"><span>ווייזן היסטאָריע</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> אַלגעמיין </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%9C%D7%A2%D7%98%D7%A2%D7%A8_%D7%95%D7%95%D7%90%D7%A1_%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%91%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%9F_%D7%90%D7%94%D7%A2%D7%A8/%D7%99%D7%99%D7%93" title="אלע ליסטע פון אלע בלעטער וואס פארבינדט אהער [j]" accesskey="j"><span>װאָס פֿאַרבינדט אַהער</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A9%D7%99%D7%A0%D7%95%D7%99%D7%99%D7%9D_%D7%91%D7%93%D7%A4%D7%99%D7%9D_%D7%94%D7%9E%D7%A7%D7%95%D7%A9%D7%A8%D7%99%D7%9D/%D7%99%D7%99%D7%93" rel="nofollow" title="אלע ענדערונגען פון בלעטער וואס זענען אהער פארבינדען [k]" accesskey="k"><span>פֿאַרבונדענע ענדערונגען</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=yi" title="ארויפלאדן טעקעס [u]" accesskey="u"><span>אַרױפֿלאָדן בילדער/טעקעס</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%91%D7%90%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%A2_%D7%91%D7%9C%D7%A2%D7%98%D7%A2%D7%A8" title="אַלע ספּעציעלע בלעטער [q]" accesskey="q"><span>‫ספּעציעלע בלעטער</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&oldid=589193" title="פּערמאַנענטע לינק צו דער דאזיגער ווערסיע פון דעם בלאט"><span>לינק צו ספעציפישער ענדערונג ‬</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=info" title="נאָך אינפאָרמאַציע וועגן דעם בלאַט"><span>בלאַט־אינפֿארמאַציע</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A6%D7%99%D7%98%D7%99%D7%A8%D7%9F&page=%D7%99%D7%99%D7%93&id=589193&wpFormIdentifier=titleform" title="אינפֿאָרמאַציע ווי אַזוי צו ציטירן דעם בלאַט"><span>ציטירן דעם אַרטיקל</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%9E%D7%A7%D7%A6%D7%A8_%D7%9B%D7%AA%D7%95%D7%91%D7%95%D7%AA&url=https%3A%2F%2Fyi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D7%2599%25D7%2599%25D7%2593"><span>קורצער לינק</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:QrCode&url=https%3A%2F%2Fyi.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D7%2599%25D7%2599%25D7%2593"><span>הורדת קוד QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> דרוקן/עקספּאָרטירן </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A1%D7%A4%D7%A8&bookcmd=book_creator&referer=%D7%99%D7%99%D7%93"><span>שאַפֿן אַ בוך</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:DownloadAsPdf&page=%D7%99%D7%99%D7%93&action=show-download-screen"><span>אַראָפּלאָדן ווי PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&printable=yes" title="דרוק ווערסיע פון דעם בלאט [p]" accesskey="p"><span>דרוק ווערסיע</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> אין אנדערע פראיעקטן </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jews" hreflang="en"><span>וויקימעדיע קאמאנס</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7325" title="לינק צו פארבונדענעם דאטן־רעפאזיטאריום אביעקט [g]" accesskey="g"><span>וויקידאטן־אביעקט</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="כלי דף"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="מראה"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">מראה</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">אַריבערפיֿרן צו זייט־פאַס</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">באַהאַלטן</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">פֿון װיקיפּעדיע</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><span class="mw-redirectedfrom">(אַריבערגעפֿירט פון <a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93%D7%9F&redirect=no" class="mw-redirect" title="יידן">יידן</a>)</span></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="yi" dir="rtl"><dl><dd><span style="font-size: 85%; color:#555577;">דער ארטיקל דיסקוטירט א מענטש וואס געהערט צום אידישן <a href="/wiki/%D7%A4%D7%90%D6%B8%D7%9C%D7%A7" class="mw-redirect" title="פאָלק">פאָלק</a>. טאמער זוכט איר דעם אות י, זעט <a href="/wiki/%D7%99" title="י">י</a>.</span></dd></dl> <table id="WSerie_Judaism" cellpadding="2" cellspacing="0" style="padding: 0.3em;clear:left; float:left; margin: 1px 1px 0em 0em; border:1px solid #999; background:#edf3fe; text-align:center;" class="floatcenter"> <tbody><tr> <td colspan="2"><font size="4"><b><a class="mw-selflink selflink">יידן</a> און <a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" title="יידישקייט">יידישקייט</a></b></font> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%;" colspan="2"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Menorah7a.png" class="mw-file-description" title="מנורה"><img alt="מנורה" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/90px-Menorah7a.png" decoding="async" width="90" height="76" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Menorah7a.png 1.5x" data-file-width="133" data-file-height="112" /></a><figcaption>מנורה</figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF" colspan="2"><b>עיקרי האמונה</b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" colspan="2"><a href="/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%AA_%D7%94%D7%A9%D7%9D" title="אמונת השם">אמונה</a> · <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9C%D7%95%D7%A9%D7%94_%D7%A2%D7%A9%D7%A8_%D7%A2%D7%99%D7%A7%D7%A8%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="שלושה עשר עיקרים">שלושה עשר עיקרים</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A9%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%93%D7%99%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%AA" title="עשרת הדיברות">עשרת הדיברות</a> · <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%94" class="mw-redirect" title="מצווה">מצוות</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%99%D7%97" title="משיח">משיח</a> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF"><b>הייליגע ספרים</b> </td> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF"><b>אידישע שטרעמונגען</b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a> · <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%A0%D7%99%D7%95%D7%AA" title="משניות">משנה</a> · <a href="/wiki/%D7%92%D7%9E%D7%A8%D7%90" title="גמרא">גמרא</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%96%D7%95%D7%94%D7%A8" title="זוהר">זוהר</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9" class="mw-redirect" title="מדרש">מדרש</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9C%D7%97%D7%9F_%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%9A" title="שלחן ערוך">שלחן ערוך</a> </td> <td style="font-size: 90%;"><a href="/wiki/%D7%97%D7%A8%D7%93%D7%99%D7%9D" title="חרדים">חרדים</a> · <a href="/wiki/%D7%97%D7%A1%D7%99%D7%93%D7%95%D7%AA" title="חסידות">חסידים</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%93%D7%90%D7%A7%D7%A1_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" class="mw-redirect" title="ארטאדאקס יידנטום">ארטאדאקסן</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%A1%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%95%D7%90%D7%98%D7%99%D7%95%D7%95_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="קאנסערוואטיוו יידנטום">קאנסערוואטיווער</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A8%D7%A2%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%9D_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="רעפארם יידנטום">רעפארמער</a> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF" colspan="2"><b>הויפט פערזענלעכקייטן</b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" colspan="2"><a href="/wiki/%D7%90%D7%91%D7%95%D7%AA_%D7%95%D7%90%D7%9E%D7%94%D7%95%D7%AA" class="mw-redirect" title="אבות ואמהות">אבות ואמהות</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%94_%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="משה רבינו">משה</a> · <a href="/wiki/%D7%93%D7%95%D7%93_%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%9A" title="דוד המלך">דוד</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90%D7%99%D7%9D" title="נביאים">נביאים</a> · <a href="/wiki/%D7%A2%D7%96%D7%A8%D7%90" title="עזרא">עזרא</a> · <a href="/wiki/%D7%94%D7%9C%D7%9C_%D7%94%D7%96%D7%A7%D7%9F" title="הלל הזקן">הלל</a> · <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%D7%90%D7%99%D7%9D" title="תנאים">תנאים</a> · <a href="/wiki/%D7%A8%D7%91%D7%9F_%D7%99%D7%95%D7%97%D7%A0%D7%9F_%D7%91%D7%9F_%D7%96%D7%9B%D7%90%D7%99" title="רבן יוחנן בן זכאי">ריב"ז</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A8%D7%91%D7%99_%D7%A2%D7%A7%D7%99%D7%91%D7%90" title="רבי עקיבא">ר' עקיבא</a> · <a href="/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%9D" title="אמוראים">אמוראים</a> · <a href="/wiki/%D7%A1%D7%91%D7%95%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%9D" title="סבוראים">סבוראים</a> · <a href="/wiki/%D7%92%D7%90%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D" title="גאונים">גאונים</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D" title="ראשונים">ראשונים</a> · <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%D7%91%22%D7%9D" title="רמב"ם">רמב"ם</a> · <a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%A1%D7%A3_%D7%A7%D7%90%D7%A8%D7%95" title="יוסף קארו">יוסף קארו</a> · <a href="/wiki/%D7%90%D7%97%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D" title="אחרונים">אחרונים</a> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF" colspan="2"><b><a href="/wiki/%D7%A2%D7%91%D7%95%D7%93%D7%AA_%D7%94%27" title="עבודת ה'">עבודת ה'</a> און <a href="/wiki/%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%9D_%D7%98%D7%95%D7%91%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="ימים טובים">ימים טובים</a></b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" colspan="2"><a href="/wiki/%D7%A9%D7%97%D7%A8%D7%99%D7%AA" title="שחרית">שחרית</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%A3" title="מוסף">מוסף</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A0%D7%97%D7%94" title="מנחה">מנחה</a> · <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%AA" class="mw-redirect" title="ערבית">ערבית</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9E%D7%A2_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="שמע ישראל">שמע ישראל</a> · <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%94_%D7%A2%D7%A9%D7%A8%D7%94" title="שמונה עשרה">שמונה עשרה</a> · <a href="/wiki/%D7%A7%D7%A8%D7%99%D7%90%D7%AA_%D7%94%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="קריאת התורה">קריאת התורה</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A7%D7%99%D7%93%D7%95%D7%A9" title="קידוש">קידוש</a> · <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%9B%D7%94" title="ברכה">ברכה</a> · <a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%AA%D7%A4%D7%99%D7%9C%D7%94" title="קאַטעגאָריע:תפילה">תפילות</a> און <a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%91%D7%A8%D7%9B%D7%95%D7%AA" title="קאַטעגאָריע:ברכות">ברכות</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%A9_%D7%94%D7%A9%D7%A0%D7%94" title="ראש השנה">ראש השנה</a> · <a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%9D_%D7%9B%D7%99%D7%A4%D7%95%D7%A8" title="יום כיפור">יום כיפור</a> · <a href="/wiki/%D7%A1%D7%95%D7%9B%D7%95%D7%AA" title="סוכות">סוכות</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A4%D7%A1%D7%97" title="פסח">פסח</a> · <a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%95%D7%A2%D7%95%D7%AA" title="שבועות">שבועות</a> · <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A9%D7%A2%D7%94_%D7%91%D7%90%D7%91" title="תשעה באב">תשעה באב</a> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF" colspan="2"><b>אידיש קהילה לעבן</b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;"><b>אויפגאבעס:</b> <br /> <a href="/wiki/%D7%A8%D7%91" title="רב">רב</a> · <a href="/wiki/%D7%93%D7%99%D7%99%D7%9F" title="דיין">דיין</a> · <a href="/wiki/%D7%97%D7%96%D7%A0%D7%95%D7%AA" title="חזנות">חזן</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%92%D7%91%D7%90%D7%99" title="גבאי">גבאי</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%94%D7%9C" title="מוהל">מוהל</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A9%D7%95%D7%97%D7%98" title="שוחט">שוחט</a> · <a href="/wiki/%D7%97%D7%91%D7%A8%D7%94_%D7%A7%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%90" title="חברה קדישא">חברה קדישא</a> </td> <td style="font-size: 90%;"><b>מוסדות:</b> <br /> <a href="/wiki/%D7%A9%D7%95%D7%9C" title="שול">שול</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A7%D7%95%D7%95%D7%94" title="מקווה">מקווה</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%AA%D7%9C%D7%9E%D7%95%D7%93_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תלמוד תורה">חדר</a> · <a href="/wiki/%D7%99%D7%A9%D7%99%D7%91%D7%94" title="ישיבה">ישיבה</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%9B%D7%95%D7%9C%D7%9C" title="כולל">כולל</a> · <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9" title="בית מדרש">בית מדרש</a> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF" colspan="2"><b><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%9E%D7%A7%D7%95%D7%9E%D7%95%D7%AA_%D7%94%D7%A7%D7%93%D7%95%D7%A9%D7%99%D7%9D" title="קאַטעגאָריע:מקומות הקדושים">מקומות הקדושים</a></b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" colspan="2">דער <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%9B%D7%9F" title="משכן">משכן</a> · <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%A7%D7%93%D7%A9" title="בית המקדש">בית המקדש</a> · <a href="/wiki/%D7%94%D7%A8_%D7%94%D7%91%D7%99%D7%AA" title="הר הבית">הר הבית</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%9B%D7%95%D7%AA%D7%9C_%D7%94%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%91%D7%99" class="mw-redirect" title="כותל המערבי">כותל המערבי</a> · <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%9B%D7%A4%D7%9C%D7%94" title="מערת המכפלה">מערת המכפלה</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A7%D7%91%D7%A8_%D7%A8%D7%97%D7%9C" title="קבר רחל">קבר רחל</a> · <a href="/wiki/%D7%A7%D7%91%D7%A8_%D7%99%D7%95%D7%A1%D7%A3" title="קבר יוסף">קבר יוסף</a> · <a href="/w/index.php?title=%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%A7%D7%91%D7%A8%D7%99_%D7%A6%D7%93%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="קאַטעגאָריע:קברי צדיקים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">קברי צדיקים</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%9C%D7%99%D7%9D" title="ירושלים">ירושלים</a> · <a href="/wiki/%D7%97%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%9F" title="חברון">חברון</a> · <a href="/wiki/%D7%98%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%94" title="טבריה">טבריה</a> · <a href="/wiki/%D7%A6%D7%A4%D7%AA" title="צפת">צפת</a> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF" colspan="2"><b><a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%AA" class="mw-redirect" title="מצוות">מצוות</a> און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A0%D7%94%D7%92" title="מנהג">מנהגים</a></b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" colspan="2"><a href="/wiki/%D7%94%D7%9C%D7%9B%D7%94" title="הלכה">הלכה</a> · <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A8%D7%99%22%D7%92_%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%AA" title="תרי"ג מצוות">תרי"ג מצוות</a> · <a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%93%D7%99%D7%9F" title="בית דין">בית דין</a> · <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A4%D7%99%D7%9C%D7%94" class="mw-redirect" title="תפילה">תפילה</a> <br /> <a href="/w/index.php?title=%D7%9C%D7%99%D7%9E%D7%95%D7%93_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="לימוד תורה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">לימוד תורה</a> · <a href="/wiki/%D7%A6%D7%93%D7%A7%D7%94" title="צדקה">צדקה</a> · <a href="/w/index.php?title=%D7%92%D7%9E%D7%99%D7%9C%D7%95%D7%AA_%D7%97%D7%A1%D7%93%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="גמילות חסדים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">גמילות חסדים</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9E%D7%A2_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="שמע ישראל">שמע ישראל</a> · <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%AA_%D7%9E%D7%99%D7%9C%D7%94" title="ברית מילה">ברית מילה</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A4%D7%93%D7%99%D7%95%D7%9F_%D7%94%D7%91%D7%9F" title="פדיון הבן">פדיון הבן</a> · <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8_%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%94" class="mw-redirect" title="בר מצווה">בר מצווה</a> · <a href="/wiki/%D7%97%D7%AA%D7%95%D7%A0%D7%94" title="חתונה">נישואין</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%98%D7%94%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%A9%D7%A4%D7%97%D7%94" title="טהרת המשפחה">טהרת המשפחה</a> · <a href="/wiki/%D7%9C%D7%95%D7%95%D7%99%D7%94" title="לוויה">לוויה</a> · <a href="/w/index.php?title=%D7%A7%D7%91%D7%95%D7%A8%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="קבורה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">קבורה</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%A2%D7%94" title="שבעה">שבעה</a> · <a href="/wiki/%D7%A7%D7%93%D7%99%D7%A9" title="קדיש">קדיש</a> · <a href="/wiki/%D7%97%D7%91%D7%A8%D7%94_%D7%A7%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%90" title="חברה קדישא">חברה קדישא</a> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 95%; background:#66B3FF" colspan="2"><b>זעט אויך</b> </td></tr> <tr> <td style="font-size: 90%;" colspan="2"><a href="/wiki/%D7%92%D7%99%D7%95%D7%A8" title="גיור">גיור</a> · <a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%95%D7%9E%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="שומרונים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">שומרונים</a> · <a href="/wiki/%D7%A7%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="קראים">קראים</a> · <a href="/wiki/%D7%90%D7%A4%D7%99%D7%A7%D7%95%D7%A8%D7%A1" title="אפיקורס">מינים</a> <br /> <a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%9F" class="mw-redirect" title="יידן">יידן</a> · <a href="/wiki/%D7%90%D7%A0%D7%98%D7%99%D7%A1%D7%A2%D7%9E%D7%99%D7%98%D7%99%D7%96%D7%9D" title="אנטיסעמיטיזם">אנטיסעמיטיזם</a> <div class="noprint plainlinksneverexpand" id="Tnavbar" style="background-color: transparent; color: inherit; padding: 0; font-size:xx-small; color:#002bb8;"><span class="plainlinks" title="באקוקן דעם מוסטער."><a class="external text" href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%98%D7%A2%D7%A8:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%9F_%D7%90%D7%95%D7%9F_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98"><span style="color:#002bb8;">זען</span></a></span> • <span class="plainlinks" title="דיסקוסיע וועגן דעם מוסטער."><a class="external text" href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%98%D7%A2%D7%A8_%D7%A8%D7%A2%D7%93%D7%9F:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%9F_%D7%90%D7%95%D7%9F_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98"><span style="color:#002bb8;">רעדן</span></a></span> • <span class="plainlinks" title="איר קענט רעדאקטירן דעם מוסטער."><a class="external text" href="https://yi.wikipedia.org/w/index.php?title=%D7%9E%D7%95%D7%A1%D7%98%D7%A2%D7%A8:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%9F_%D7%90%D7%95%D7%9F_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98&action=edit"><span style="color:#002bb8;">ענדערן</span></a></span></div> </td></tr></tbody></table> <p><br /> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-center" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Jews_montage_right-to-left.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Jews_montage_right-to-left.jpg/220px-Jews_montage_right-to-left.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Jews_montage_right-to-left.jpg/330px-Jews_montage_right-to-left.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Jews_montage_right-to-left.jpg/440px-Jews_montage_right-to-left.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></a><figcaption> היידן יהודים מפורסמים בעולם</figcaption></figure> <p><b>ייד</b> (אויך <b>איד</b> אדער <b>יוד</b>); ביי א פרוי <b>יידענע</b> (אויך <b>אידענע</b> אדער <b>יודענע</b>), איז א מענטש וואס געהערט צום יידישן <a href="/wiki/%D7%A4%D7%90%D6%B8%D7%9C%D7%A7" class="mw-redirect" title="פאָלק">פאָלק</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="דאס_אידישע_פאלק"><span id=".D7.93.D7.90.D7.A1_.D7.90.D7.99.D7.93.D7.99.D7.A9.D7.A2_.D7.A4.D7.90.D7.9C.D7.A7"></span>דאס אידישע פאלק</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=1" title="ענדערן אפטיילונג: דאס אידישע פאלק" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=1" title="עריכת קוד המקור של הפרק: דאס אידישע פאלק"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אידן זענען מענטשן וואָס ווערן אַריין געבוירן אין דעם קליינעם אבער גאר וויכטיגן אידישן פאָלק, אָדער זענען זיך מגייר, אָנצונעמען דעם אידישן <a href="/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%94" class="mw-redirect" title="אמונה">גלויבן</a>, און זענען אויטאַמאַטיש <a href="/wiki/%D7%A7%D7%A0%D7%A2%D7%9B%D7%98" class="mw-redirect" title="קנעכט">קנעכט</a> וואָס זענען אויסדערוועלט ביים <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%A9%D7%A2%D7%A4%D7%A2%D7%A8" class="mw-redirect" title="באַשעפער">באַשעפער</a> פון דער וועלט אלס זיין הייליג פאלק אידן, און זענען פאַרפליכטעט מיט <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> און אירע <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A8%D7%99%22%D7%92_%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%AA" title="תרי"ג מצוות">תרי"ג מצוות</a>. </p><p>איבער 165 מאל ווערט אין דער תורה דערמאנט אז גאט איז דער גאט פון אידן - אין צוגאב צו פילע מאל וואס ער ווערט דערמאנט אלס דער גאט פון יעקב, אדער די גאט פון דיינע עלעטערן. </p><p><span style="font-family: David, serif; font-size: 1.2em;">”הֵן לַי-הוָה אֱלֹהֶיךָ, הַשָּׁמַיִם וּשְׁמֵי הַשָּׁמָיִם, הָאָרֶץ, וְכָל-אֲשֶׁר-בָּהּ. רַק בַּאֲבֹתֶיךָ חָשַׁק יְ-הוָה, לְאַהֲבָה אוֹתָם; וַיִּבְחַר בְּזַרְעָם אַחֲרֵיהֶם, בָּכֶם מִכָּל-הָעַמִּים--כַּיּוֹם הַזֶּה”</span><span style="font-family: David, serif;"> ((<a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%93%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="ספר דברים">דברים</a> י'))</span> לויט די פסוקים ערקלערט <a href="/wiki/%D7%92%D7%90%D7%98" title="גאט">גאט</a>, אז פון צווישן אלע גרויסע אנטוויקלונגען פון באשעפעניש, זענען אונזערע עלטערן דאס מערסטע באליבט, און זייערע קינדער נאך זיי פאר שטענדיג. </p><p>לויטן <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%D7%91%22%D7%9D" title="רמב"ם">רמב"ם</a> איז דער ענד-ציל פונעם <a href="/w/index.php?title=%D7%90%D7%95%D7%99%D7%91%D7%A2%D7%A8%D7%A9%D7%98%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="אויבערשטן (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">אויבערשטן</a> אז אלע מענטשן זאלן גלייבן און וויסן פון אים, און האט אויסגעוועלט דאס אידישע פאלק פאר דעם ציל. </p><p>איינע פון די צילן, סיבות, און מיסיעס פון דעם איד: איז צו לויבן גאט, און מען זאגט א פשעט'ל אז דערפאר הייסט ער "איד" פון לשון אודה און הודיה, זיי לויבן און דאנקען גאט מיט זייער מויל, פירונג, און טוהאונגען. ווי דער <a href="/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90" title="נביא">נביא</a> ערקלערט: <span style="font-family: David, serif; font-size: 1.2em;">”עַם-זוּ יָצַרְתִּי לִי, תְּהִלָּתִי יְסַפֵּרוּ”</span><span style="font-family: David, serif;"> (ישעיהו מ"ג)</span> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="היסטאריע_פון_אידישן_פאלק"><span id=".D7.94.D7.99.D7.A1.D7.98.D7.90.D7.A8.D7.99.D7.A2_.D7.A4.D7.95.D7.9F_.D7.90.D7.99.D7.93.D7.99.D7.A9.D7.9F_.D7.A4.D7.90.D7.9C.D7.A7"></span>היסטאריע פון אידישן פאלק</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=2" title="ענדערן אפטיילונג: היסטאריע פון אידישן פאלק" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=2" title="עריכת קוד המקור של הפרק: היסטאריע פון אידישן פאלק"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט דעם הויפּט אַרטיקל – <b><a href="/w/index.php?title=%D7%94%D7%99%D7%A1%D7%98%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A2_%D7%A4%D7%95%D7%9F_%D7%93%D7%99_%D7%90%D7%99%D7%93%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="היסטאריע פון די אידן (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">היסטאריע פון די אידן</a></b></dd></dl> <p>די היסטאריע פון אידישן פאלק ציט זיך שוין פאר איבער דריי און האלב טויזנט יאר, עס איז איינע פון די עלסטע פעלקער וואס עקזיסטירט נאך ביז היינט. איר גרינדונג און היסטאריע איז ברייט באשריבן אין <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a> און אין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מדרשים">מדרשים</a>. אין קורצן איז עס ווי פאלגנד. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="די_אבות"><span id=".D7.93.D7.99_.D7.90.D7.91.D7.95.D7.AA"></span>די אבות</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=3" title="ענדערן אפטיילונג: די אבות" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=3" title="עריכת קוד המקור של הפרק: די אבות"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>די גרינדער פונעם אידישן פאלק זענען די דריי אבות, <a href="/wiki/%D7%90%D7%91%D7%A8%D7%94%D7%9D_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="אברהם אבינו">אברהם</a>, <a href="/wiki/%D7%99%D7%A6%D7%97%D7%A7_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="יצחק אבינו">יצחק</a> און <a href="/wiki/%D7%99%D7%A2%D7%A7%D7%91_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="יעקב אבינו">יעקב</a>, זיי ווערן באטראכט אלס די אבות און גרינדער פונעם אידישן פאלק. פון א געוויסן שטאנדפוקט איז אבער יעקב אבינו דער פאקטישער אנהויב פונעם אידישן פאלק, וויבאלד אנדערש פון אברהם און יצחק וועלכע האבן געהאט אויך אנדערע קינדער וואס זענען נישט א טייל פון אידישן פאלק, איז אבער יעקב אבינו געווען דער 'מבחר שבאבות' וויבאלד ער איז געווען 'מטתו שלימה' און אלע זיינע זין, די <a href="/wiki/%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%A2%D7%9C%D7%A3_%D7%A9%D7%91%D7%98%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="צוועלף שבטים">צוועלף שבטים</a>, האבן צוזאמען אויפגעשטעלט דעם אידישן פאלק. דערפאר ווערט דאס אידישע פאלק אנגערופן אין <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a> אויף זיין נאמען, 'יעקב', און הויפטזעכליך 'ישראל', דער נאמען וואס גאט האט אים געגעבן נאכן אויפשטעלן די צוועלף שבטים, די גרינדער פון כלל ישראל. און 'ישראל' איז טאקע געבליבן דער צענטראלער און הויפט היסטארישע נאמען פונעם אידישן פאלק. סיי ישראל אליינס און סיי מיט פארשידענע צוגעבונגען ווי בני ישראל, עם ישראל, כלל ישראל און כנסת ישראל. </p><p><a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%A1%D7%A3" title="יוסף">יוסף הצדיק</a>, דער זון פון <a href="/wiki/%D7%99%D7%A2%D7%A7%D7%91_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="יעקב אבינו">יעקב</a>, פארנעמט אויך א פלאץ צווישן די גרינדער פון כלל ישראל. וויבאלד ער האט געגרינדעט צוויי שבטים, <a href="/w/index.php?title=%D7%90%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="אפרים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">אפרים</a> און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A0%D7%A9%D7%94" class="mw-disambig" title="מנשה">מנשה</a>, וועלכע ווערן פאררעכנט גלייך אויף גלייך מיט די אנדערע שבטים, די ברידער פון יוסף, דעריבער איז ער אין דעם הינזיכט פונקט ווי זיין פאטער יעקב. און נישט נאר כלפי די אייניקלעך פון אפרים און מנשה, נאר אפילו אן אנדערע, פון סיי וועלכע אנדערע שבט, קען זיך דערקלערן אלס אן אפשטאמיגער פון יוסף הצדיק און עס וועט נישט פאררעכנט ווערן אלס א ליגנט<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="אנטוויקלונג_אלס_פאלק_אין_מצרים"><span id=".D7.90.D7.A0.D7.98.D7.95.D7.95.D7.99.D7.A7.D7.9C.D7.95.D7.A0.D7.92_.D7.90.D7.9C.D7.A1_.D7.A4.D7.90.D7.9C.D7.A7_.D7.90.D7.99.D7.9F_.D7.9E.D7.A6.D7.A8.D7.99.D7.9D"></span>אנטוויקלונג אלס פאלק אין מצרים</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=4" title="ענדערן אפטיילונג: אנטוויקלונג אלס פאלק אין מצרים" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=4" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אנטוויקלונג אלס פאלק אין מצרים"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אין יאר ב'רל"ח האט זיך יעקב אבינו מיט זיין גאנצער פאמיליע אריבערגעצויגן פון <a href="/wiki/%D7%9B%D7%A0%D7%A2%D7%9F" class="mw-disambig" title="כנען">כנען</a> קיין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מצרים">מצרים</a> וואו זיי האבן זיך באזעצט אינעם פראווינץ <a href="/w/index.php?title=%D7%92%D7%95%D7%A9%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="גושן (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">גושן</a>. אין מצרים האט זיך די משפחה פאראייניגט נאכדעם וואס יוסף איז שוין דארט געווען זייט צוויי און צוואנציג יאר פריער און האט שוין געהאט דארט צוויי זין. צוזאמען זענען זיי דעמאלט געווען זיבעציג פערזאן. אין לויף פון די קומענדע יארן זענען זיי זיך צואוואקסן אויף א גאר שנעלע ראטע, פארפלייצנדיג דעם גאנצן געגנט פון גושן מיט שווערע טויזנטער, ביז אז ביי <a href="/wiki/%D7%99%D7%A6%D7%99%D7%90%D7%AA_%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="יציאת מצרים">יציאת מצרים</a>, זענען זיי שוין געווען גענוג גרויס אין צאל צו קענען ווערן אנגערופן א פאלק. נאכדעם וואס <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%94_%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="משה רבינו">משה רבינו</a> האט זיי ארויסגעפירט פון <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מצרים">מצרים</a> אין יאר ב'תמ"ח האבן זיי זיך געציילט אויף אריבער זעקס הונדערט טויזנט, אריינרעכנענעדיג בלויז מענער צווישן צוואנציג און זעכציג יאר אלט. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="אין_ארץ_ישראל"><span id=".D7.90.D7.99.D7.9F_.D7.90.D7.A8.D7.A5_.D7.99.D7.A9.D7.A8.D7.90.D7.9C"></span>אין ארץ ישראל</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=5" title="ענדערן אפטיילונג: אין ארץ ישראל" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=5" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אין ארץ ישראל"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אין יאר ב'תפ"ט באלד נאך וואס זיי האבן צוזאמען מיט <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%94_%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="משה רבינו">משה רבינו</a> באזיגט די פעלקער אויף מזרח זייט פונעם <a href="/wiki/%D7%98%D7%99%D7%99%D7%9A_%D7%99%D7%A8%D7%93%D7%9F" class="mw-redirect" title="טייך ירדן">טייך ירדן</a>, האט זיי <a href="/wiki/%D7%99%D7%94%D7%95%D7%A9%D7%A2_%D7%91%D7%9F_%D7%A0%D7%95%D7%9F" class="mw-redirect" title="יהושע בן נון">יהושע בן נון</a> אריינגעפירט קיין <a href="/wiki/%D7%9B%D7%A0%D7%A2%D7%9F" class="mw-disambig" title="כנען">כנען</a>, און איבערגענומען דאס לאנד פון די זעקס פעלקער וואס זענען אויסגערעכנט אין די <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> אז זיי האבן זיך דארט געפונען. אנגעהויבן האבן זיי מיט <a href="/wiki/%D7%99%D7%A8%D7%99%D7%97%D7%95" title="יריחו">יריחו</a>, נאכפאלגנדיג מיט פילע אנדערע שטעט ווי זיי האבן אפגעהאלטן וואונדערליכע זיגן איינע נאך די אנדערע. ביז פערצן יאר שפעטער, אין יאר ב' תק"ג, האבן זיי שוין געהאט איינגענומען דאס מערהייט פונעם לאנד, און עס איז שוין געווען איינגעטיילט אויף צוועלף עקסטערע פראווינצן, פאר יעדן שבט זיינע אייגענע שטעט און זיין באזונדערע ווירטשאפט. צוויי און א האלב שבטים האבן זיך איינגעארדנט אויפן מזרח'דיגן זייט פונעם ירדן, און די איבעריגע ניין און האלב שבטים אויפן מערב'דיגן זייט. דאס גאנצע לאנד צוזאמען האט דאן באקומען דעם נאמען '<a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%A5_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="ארץ ישראל"><b>ארץ ישראל</b></a>'. </p><p>דורכאויס די קומענדע עטליכע הונדערט יאר זענען זיי געווען געפלאגט פון פילע מלחמות מיט די ארומיגע פעלקער, ווי <a href="/w/index.php?title=%D7%A2%D7%9E%D7%95%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="עמון (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">עמון</a>, <a href="/w/index.php?title=%D7%90%D7%A8%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="ארם (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ארם</a> און <a href="/wiki/%D7%A4%D7%9C%D7%A9%D7%AA%D7%99%D7%9D" title="פלשתים">פלשתים</a>. זיי האבן נישט פארמאגט קיין קעניג נאר אנשטאט זענען געווען די '<a href="/wiki/%D7%A9%D7%95%D7%A4%D7%98%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="שופטים">שופטים</a>' וועלכע האבן נישט געהאט קיין פולקאמע אויטאריטעט אויפן פאלק. ביזן יאר ב'תתפ"ב ווען <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9E%D7%95%D7%90%D7%9C_%D7%94%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90" class="mw-redirect" title="שמואל הנביא">שמואל הנביא</a> האט געזאלבט <a href="/wiki/%D7%A9%D7%90%D7%95%D7%9C_%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%9A" title="שאול המלך">שאול המלך</a> פון <a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%91%D7%98_%D7%91%D7%A0%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="שבט בנימין (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">שבט בנימין</a> אלס דער ערשטער קעניג איבערן גאנצן פאלק ישראל. צוויי יאר שפעטער, ב'תתפ"ד, איז <a href="/wiki/%D7%93%D7%95%D7%93" title="דוד">דוד בן ישי</a>, שאול'ס אן איידעם, ברייט באקאנט געווארן איבערן לאנד אלס דער צוקונפטיגער קעניג, נאכן געזאלבט ווערן דורך שמאול אויף גאט'ס באפעל. עטליכע מאנאטן דערויף איז שאול אומגעקומען אין א מלחמה מיט די פלישתים און דאן האט דוד איבערגענומען די מלוכה, צוערשט אין חברון, בלויז אויף זיין אייגן <a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%91%D7%98_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="שבט יהודה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">שבט יהודה</a>, און זיבן יאר שפעטער איז ער געווארן קעניג איבערן גאנצן פאלק, אויף אלע שבטים. דעמאלט איז ער אריבער קיין '<a href="/wiki/%D7%99%D7%A8%D7%95%D7%A9%D7%9C%D7%99%D7%9D" title="ירושלים">ירושלים</a>' וואס איז פארוואנדלט געווארן אלס דער הויפטשטאט פון ארץ ישראל. </p><p><a href="/wiki/%D7%93%D7%95%D7%93_%D7%94%D7%9E%D7%9C%D7%9A" title="דוד המלך">דוד המלך</a> האט געלעבט און איז געווען קעניג ביז דריי און דרייסיג יאר שפעטער, און דורכאויס זיין קעניגרייך האט זיך ארץ ישראל פיל אויסגעברייטערט, נאכדעם וואס ער איינגענומען און אנעקסירט פיל טעריטאריע פונעם דערנעבנדיגן ארם. דערנאך האט געקעניגט זיין זון <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9C%D7%9E%D7%94" class="mw-redirect" title="שלמה">שלמה</a>, וועלכער האט אויפגעבויט דעם '<a href="/wiki/%D7%91%D7%99%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%A7%D7%93%D7%A9" title="בית המקדש">בית המקדש</a>' אין ירושלים. אין זיין צייט איז דאס פאלק געווען ברום המעלות, ער האט געוועלטיגט איבער פילע פעלקער און לענדער, און די גאנצע וועלט איז געווען באצויבערט פון זיין אויסערגעווענליכן קלוגשאפט און פארשטאנד. נאך זיין טויט האט זיך דאס פאלק צוטיילט, בלויז די שבטים יהודה און בנימין זענען פארבליבן מיט <a href="/w/index.php?title=%D7%A8%D7%97%D7%91%D7%A2%D7%9D_%D7%91%D7%9F_%D7%A9%D7%9C%D7%9E%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="רחבעם בן שלמה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">רחבעם בן שלמה</a>, און די איבעריגע צען שבטים האבן זיך אפגעטיילט און געקרוינט <a href="/wiki/%D7%99%D7%A8%D7%91%D7%A2%D7%9D_%D7%91%D7%9F_%D7%A0%D7%91%D7%98" title="ירבעם בן נבט">ירבעם בן נבט</a> אלס קעניג אין <a href="/wiki/%D7%A9%D7%95%D7%9E%D7%A8%D7%95%D7%9F" class="mw-disambig" title="שומרון">שומרון</a>. זינט דאן זענען זיי טאקע פארבליבן אלס איין פאלק, אבער מיט צוויי באזונדערע קעניגרייכן, <b><a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94" title="מלכות יהודה">מלכות יהודה</a></b> און <b><a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="מלכות ישראל">מלכות ישראל</a></b>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="יהודה_אלס_דער_צענטראלער_שבט"><span id=".D7.99.D7.94.D7.95.D7.93.D7.94_.D7.90.D7.9C.D7.A1_.D7.93.D7.A2.D7.A8_.D7.A6.D7.A2.D7.A0.D7.98.D7.A8.D7.90.D7.9C.D7.A2.D7.A8_.D7.A9.D7.91.D7.98"></span>יהודה אלס דער צענטראלער שבט</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=6" title="ענדערן אפטיילונג: יהודה אלס דער צענטראלער שבט" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=6" title="עריכת קוד המקור של הפרק: יהודה אלס דער צענטראלער שבט"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אין יאר ג'ר"ה האט זיך געענדיגט דער 'מלכות ישראל', נאכדעם וואס די <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A9%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%A9%D7%91%D7%98%D7%99%D7%9D" title="עשרת השבטים">צען שבטים</a> זענען פארטריבן געווארן פון ארץ ישראל דורך <a href="/wiki/%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%A8" title="אשור">אשור</a>. און אין ג'של"ח איז חרוב געווארן ירושלים צוזאמען מיטן ערשטן בית המקדש דורך <a href="/wiki/%D7%91%D7%91%D7%9C" title="בבל">בבל</a>, און מיט דעם האט זיך געענדיגט דער 'מלכות יהודה'. זיבעציג יאר שפעטער האט זיך דאס מערהייט פון שבט יהודה, מיט א מינאריטעט פון עטליכע אנדערע שבטים, צוריקגעקערט קיין ארץ ישראל צוזאמען מיט <a href="/wiki/%D7%A2%D7%96%D7%A8%D7%90_%D7%94%D7%A1%D7%95%D7%A4%D7%A8" class="mw-redirect" title="עזרא הסופר">עזרא הסופר</a>, און זיי האבן אויפגעבויט דעם צווייטן בית המקדש וואס איז חרוב געווארן פיר הונדערט און צוואנציג יאר שפעטער דורך די <a href="/wiki/%D7%A8%D7%95%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="רוימישע אימפעריע">רוימער</a>. </p><p>נאכדעם וואס 'מלכות ישראל' איז פארטריבן געווארן, האט מען אנגעהויבן רופן דאס פאלק, 'יהודיים', וואס איז שפעטער פארוואנדלט געווארן אין אידיש אלס 'ייד', 'יוד' אדער 'איד', אויפן נאמען פון <a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94" title="מלכות יהודה">יהודה</a>, וויבאלד זיי זענען פארבליבן די מערהייט אין ארץ ישראל, און זיי האבן זיך אומגעקערט פון <a href="/wiki/%D7%92%D7%9C%D7%95%D7%AA" title="גלות">גלות</a> בבל קיין ארץ ישראל. כאטש עס זענען אויך געווען טיילן פון אנדערע שבטים, איז אבער יהודה פארבליבן אלס דער מערהייט און מערסט אנגעזעענע שבט. אויך זענען זיי נאך גלייך ביים אנהויב פון די אנטוויקלונג פון כלל ישראל געווען אנערקענט אלס דער פירענדע און צענטראלע שבט, דערפאר פאררופט זיך כלל ישראל אויף זיין נאמען. מען טרעפט שוין אז זיי ווערן אזוי אנגערופן אין <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%93%D7%A0%D7%99%D7%90%D7%9C" title="ספר דניאל">ספר דניאל</a>, 'גוברין יהודאין', און אויך אין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%92%D7%99%D7%9C%D7%AA_%D7%90%D7%A1%D7%AA%D7%A8" title="מגילת אסתר">מגילת אסתר</a>, 'יהודיים' און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A8%D7%93%D7%9B%D7%99" title="מרדכי">מרדכי</a> 'היהודי' (כאטש זיין אפשטאם איז פון שבט בנימין<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="אידן_אין_גלות"><span id=".D7.90.D7.99.D7.93.D7.9F_.D7.90.D7.99.D7.9F_.D7.92.D7.9C.D7.95.D7.AA"></span>אידן אין גלות</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=7" title="ענדערן אפטיילונג: אידן אין גלות" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=7" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אידן אין גלות"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>דאס אידישע פאלק איז געווען אין גלות דורכאויס דער גרעסטער טייל פון איר היסטאריע. זיי זענען שוין געווען אין כמעט יעדן ווינקל פון דער וועלט, און זענען היינט צושפרייט אין פילע לענדער ארום דער גארער וועלט. באלד ביים אנהויב פון דער אידישער היסטאריע, האט גאט געזאגט פאר <a href="/wiki/%D7%90%D7%91%D7%A8%D7%94%D7%9D_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="אברהם אבינו">אברהם אבינו</a> ביי <a href="/w/index.php?title=%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%AA_%D7%91%D7%99%D7%9F_%D7%94%D7%91%D7%AA%D7%A8%D7%99%D7%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="ברית בין הבתרים (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">ברית בין הבתרים</a>, <i>"ידע תדע כי גר יהיה זרעך בארץ לא להם"</i>. נאכדעם וואס <a href="/wiki/%D7%99%D7%A2%D7%A7%D7%91_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="יעקב אבינו">יעקב אבינו</a> האט זיך פרייוויליג אריבערגעצויגן קיין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D" class="mw-redirect" title="מצרים">מצרים</a> צו זיין זון <a href="/wiki/%D7%99%D7%95%D7%A1%D7%A3" title="יוסף">יוסף</a> צוליב דער הונגער וואס האט דאן געהערשט, האט זיך אנגעהויבן דער ערשטער גלות אין מצרים וואס האט זיך געצויגן פאר צוויי הונדערט און צען יאר. דאס האט נאכגעפאלגט יארן שפעטער מיטן גלות פון די <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A9%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%A9%D7%91%D7%98%D7%99%D7%9D" title="עשרת השבטים">עשרת השבטים</a> דורך <a href="/wiki/%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%A8" title="אשור">אשור</a>, נאכדעם דער גלות פון <a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%91%D7%98_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="שבט יהודה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">יהודה</a> און <a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%91%D7%98_%D7%91%D7%A0%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="שבט בנימין (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">בנימין</a> אין <a href="/wiki/%D7%91%D7%91%D7%9C" title="בבל">בבל</a> וואס האט ממשיך געווען ווייטער אונטער די קעניגרייכן פון פרס און מדי, ביזן לעצטן לאנגן גלות דורך די <a href="/wiki/%D7%A8%D7%95%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="רוימישע אימפעריע">רוימישע אימפעריע</a> וואס האט ממשיך געווען אין צענדליגע לענדער און קעניגרייכן איבער דער וועלט, ביז היינט וואס די אידישע פאלק איז צוזייט און צושפרייט אין אלע עקן פון די וועלט. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="גלות_פון_די_עשרת_השבטים"><span id=".D7.92.D7.9C.D7.95.D7.AA_.D7.A4.D7.95.D7.9F_.D7.93.D7.99_.D7.A2.D7.A9.D7.A8.D7.AA_.D7.94.D7.A9.D7.91.D7.98.D7.99.D7.9D"></span>גלות פון די עשרת השבטים</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=8" title="ענדערן אפטיילונג: גלות פון די עשרת השבטים" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=8" title="עריכת קוד המקור של הפרק: גלות פון די עשרת השבטים"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אין יא ג'ר"ה האט <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A0%D7%97%D7%A8%D7%99%D7%91" title="סנחריב">סנחריב</a> דער קעניג פון <a href="/wiki/%D7%90%D7%A9%D7%95%D7%A8" title="אשור">אשור</a> טאטאל איינגענומען די גאנצע טעריטאריע פון <a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="מלכות ישראל">מלכות ישראל</a>, פארטריבן די צען שבטים אונטערן נהר גוזן, און געברענגט קיין <a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%A5_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="ארץ ישראל">ארץ ישראל</a> אנשטאט זיי אנדערע פעלקער וואס ער האט דארט באזעצט. זינט דאן זענען די צען שבטים ווי פארשוואונדן געווארן פון די ארענע, זיי זענען ווי פארלוירן געווארן פון דער מאפע און האבן זיך נישט צוריקגעקערט ביזן היינטיגן טאג. נהר 'גוזן' איז א לשון פון פארגעסן<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, ווייל גאט האט זיי געשטראפט אז זיי זאלן פארגעסן ווערן פון דער מענטשהייט צוליב דעם וואס זיי האבן פארגעסן פון גאט. </p><p>אין די לעצטע עטליכע הונדערט יאר זענען אפירגעקומען פארשידענע עדות און פילע טעאריעס איבערן היינטיגן אידענטיטעט און וואוינארט פון די עשרת השבטים. א טייל טעאריעס זענען אויף שבטים פון פארשידענע פארשטופטע פלעצער ווי <a href="/wiki/%D7%90%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%A7%D7%A2" title="אפריקע">אפריקע</a>, אויך זענען דא וואס צייכענען אן אויף געוויסע אינדיאנע שבטים אין <a href="/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A7%D7%A2" title="אמעריקע">אמעריקע</a>, אבער די מערהייט פון די עדות זענען קאנצעטרירט ארום פעלקער פון <a href="/wiki/%D7%90%D7%96%D7%99%D7%A2" title="אזיע">אזיע</a> און ווייטן מזרח, וואס דאס שטימט מיט די פסוקים אז זיי זענען פארטריבן געווארן קיין 'לחלח וחבור'. כאטש אז די מערהייט פון די באטראפענע שבטים גלייבן היינט אין <a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%A1%D7%9C%D7%90%D7%9D" title="איסלאם">איסלאם</a>, איז נאך פארט דא צו טרעפן ביי זיי פארשידענע אידישע סימנים און מנהגים, ביי געוויסע מער און ביי געוויסע ווייניגער. ווען די <a href="/wiki/%D7%A4%D7%90%D7%9C%D7%90%D7%A9%D7%9F" title="פאלאשן">פאלאשן</a> פון <a href="/wiki/%D7%A2%D7%98%D7%99%D7%90%D7%A4%D7%99%D7%A2" title="עטיאפיע">עטיאפיע</a> האבן אנגעהויבן קומען קיין ארץ ישראל, האט די שאלה איבער זייער ריכטיגע אידענטיטעט באקומען אויך אן <a href="/wiki/%D7%94%D7%9C%D7%9B%D7%94" title="הלכה">הלכה'דיגן</a> כאראקטער, אויב מען קען פאקטיש זיך פארלאזן אויף די אלע באווייזן אז זיי שטאמען טאקע פון די עשרת השבטים אדער זיי דארפן זיך געהעריג מגייר זיין. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="די_ענדע_פונעם_גלות"><span id=".D7.93.D7.99_.D7.A2.D7.A0.D7.93.D7.A2_.D7.A4.D7.95.D7.A0.D7.A2.D7.9D_.D7.92.D7.9C.D7.95.D7.AA"></span>די ענדע פונעם גלות</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=9" title="ענדערן אפטיילונג: די ענדע פונעם גלות" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=9" title="עריכת קוד המקור של הפרק: די ענדע פונעם גלות"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אין דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a>, ביים '<a href="/w/index.php?title=%D7%A9%D7%99%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%90%D7%96%D7%99%D7%A0%D7%95&action=edit&redlink=1" class="new" title="שירת האזינו (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">שירת האזינו</a>'<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, ווערט פאראויסגעזאגט די גאנצע אנטוויקלונג פונעם אידישן פאלק, פסוק נאך פסוק, וואס איז אלעס פונקטליך מקויים געווארן דורכאויס דער אידישער היסטאריע. ביזן לעצטן פסוק פונעם שירה, דער איינציגסטער פסוק וואס איז לויט סיי וועלכן באדייט נאכנישט מקויים געווארן: "<i>הרנינו גוים עמו כי דם עבדיו יקום ונקם ישיב לצריו וכפר אדמתו עמו</i>". שרייבט דארט דער <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%D7%91%22%D7%9F" title="רמב"ן">רמב"ן</a> אין דעם פאלגענדן לשון:<br /> </p> <dl><dd>,,<i>וזה דבר ברור כי על הגאולה העתידה יבטיח כי בבנין בית שני לא הרנינו גוים עמו רק לעגו עליהם (נחמיה ג לד) מה היהודים האמללים עושים והיו גדוליהם עבדים בהיכל מלך בבל וכולם משועבדים לו ובימים ההם לא השיב נקם לצריו ולא כפר אדמתו עמו והנה אין בשירה הזאת תנאי בתשובה ועבודה רק היא שטר עדות שנעשה הרעות ונוכל ושהוא יתברך יעשה בנו בתוכחות חימה אבל לא ישבית זכרנו וישוב ויתנחם ויפרע מן האויבים בחרבו הקשה והגדולה והחזקה ויכפר על חטאתינו למען שמו אם כן השירה הזאת הבטחה מבוארת בגאולה העתידה...ואלו היתה השירה הזאת מכתב אחד מן החוזים בכוכבים שהגיד מראשית אחרית כן היה ראוי להאמין בה מפני שנתקיימו כל דבריה עד הנה לא נפל דבר אחד ואף כי אנחנו נאמין ונצפה בכל לב לדברי האלהים מפי נביאו הנאמן בכל ביתו אשר לא היה לפניו ואחריו כמוהו עליו השלום</i>."</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="אידישע_אמונה_און_רעליגיע"><span id=".D7.90.D7.99.D7.93.D7.99.D7.A9.D7.A2_.D7.90.D7.9E.D7.95.D7.A0.D7.94_.D7.90.D7.95.D7.9F_.D7.A8.D7.A2.D7.9C.D7.99.D7.92.D7.99.D7.A2"></span>אידישע אמונה און רעליגיע</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=10" title="ענדערן אפטיילונג: אידישע אמונה און רעליגיע" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=10" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אידישע אמונה און רעליגיע"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D7%98%D7%A2%D7%A7%D7%A2:Postscript-viewer-shaded.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/25px-Postscript-viewer-shaded.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/38px-Postscript-viewer-shaded.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Postscript-viewer-shaded.png/50px-Postscript-viewer-shaded.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="58" /></a></span> זעט דעם הויפּט אַרטיקל – <b><a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A7%D7%99%D7%99%D7%98" class="mw-redirect" title="אידישקייט">אידישקייט</a></b></dd></dl> <p>די אידישע אמונה און רעליגיע האט זיך אנגעהויבן מיטן גרינדונג פון אידישן פאלק און איז מיט איר מיטגעוואקסן דורכאויס די יארן פון איר אנטוויקלונג. עס האט זיך אנגעפאנגען, ווי עס שטייט אין ספרים, ביי <a href="/wiki/%D7%90%D7%91%D7%A8%D7%94%D7%9D_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="אברהם אבינו">אברהם אבינו</a>, וועלכער האט אליינס איינגעזען און אנערקענט אין איינציגן <a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D7%A9%D7%A2%D7%A4%D7%A2%D7%A8" class="mw-redirect" title="באשעפער">באשעפער</a>, און אויפגעשאקלט די וועלט באפעלקערונג צו אנערקענען אין גאט וואס האט באשאפן די וועלט נאכדעם וואס די וועלט איז געווען פארקראכן אין <a href="/wiki/%D7%A2%D7%91%D7%95%D7%93%D7%94_%D7%96%D7%A8%D7%94" class="mw-redirect" title="עבודה זרה">עבודה זרה</a> זייט די צייטן פון <a href="/w/index.php?title=%D7%93%D7%95%D7%A8_%D7%94%D7%A4%D7%9C%D7%92%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="דור הפלגה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">דור הפלגה</a>. עס זענען דא וואס זאגן אז ער האט אפילו געהיטן די <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> אזויווי עס איז שפעטער געגעבן געווארן פאר זיינע אייניקלעך. די אמונה האט אברהם אבינו איבערגעגעבן ווייטער פאר זיינע קינדער און איינקלעך - 'כי ידעתיו למען אשר יצוה את בניו ואת ביתו אחריו' <small>(בראשית י"ח, י"ט)</small>. </p><p>כאטש אז דער אידישע רעליגיע האט זיך שוין אנגעהויבן צו אנטוויקלן ביי די אבות און טייל <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%AA" class="mw-redirect" title="מצוות">מצוות</a> איז שוין דאן געגעבן געווארן פון באשעפער, ווי <a href="/wiki/%D7%91%D7%A8%D7%99%D7%AA_%D7%9E%D7%99%D7%9C%D7%94" title="ברית מילה">ברית מילה</a> דורך אברהם אבינו, דער פארבאט צו עסן <a href="/w/index.php?title=%D7%92%D7%99%D7%93_%D7%94%D7%A0%D7%A9%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="גיד הנשה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">גיד הנשה</a> דורך <a href="/wiki/%D7%99%D7%A2%D7%A7%D7%91_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="יעקב אבינו">יעקב אבינו</a> און נאך פארשידענע מצוות ווי <a href="/wiki/%D7%A9%D7%91%D7%AA" title="שבת">שבת</a> למשל, וואס די אידן האבן געהיטן נאך איידער <a href="/w/index.php?title=%D7%9E%D7%AA%D7%9F_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="מתן תורה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">מתן תורה</a>, איז אבער דער אידישע רעליגיע מיט אלע אירע געבאטן און איינצעלהייטן געגעבן געווארן פאר די אידן ביי מתן תורה דורך <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A9%D7%94_%D7%A8%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="משה רבינו">משה רבינו</a> נאכדעם וואס די אידן זענען ארויס פון מצרים. דאן, ביים זאגן 'נעשה ונשמע', אזויווי עס שטייט אין דער תורה, האט דאס אידישע פאלק פאקטיש אנגענומען די תורה און מצוות און זיך פולקאם פארבינדן דערמיט עס שטרענג אפצוהיטן און לערנען. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="דער_מעמד_ביים_הר_סיני"><span id=".D7.93.D7.A2.D7.A8_.D7.9E.D7.A2.D7.9E.D7.93_.D7.91.D7.99.D7.99.D7.9D_.D7.94.D7.A8_.D7.A1.D7.99.D7.A0.D7.99"></span>דער מעמד ביים הר סיני</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=11" title="ענדערן אפטיילונג: דער מעמד ביים הר סיני" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=11" title="עריכת קוד המקור של הפרק: דער מעמד ביים הר סיני"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>עס שטייט אין דער תורה - וואס איז איבערגעגעבן געווארן פון טאטע צו זון, און פון זיידן צום אייניקל - אז צוויי חדשים נאכדעם וואס די אידן זענען ארויס פון מצרים, זענען איבער זעקס הונדערט טויזנט אידן (נישט אריינגערעכנט פרויען אין קינדער) געשטאנען ביים <a href="/wiki/%D7%94%D7%A8_%D7%A1%D7%99%D7%A0%D7%99" title="הר סיני">בארג סיני</a>, און משה רבינו איז געשטאנען אויפן בארג צווישן פייער, און האבן געהערט און געזען זייער א הויכע קול פון באשעפער וואס האט זיי געזאגט די ווערטער פון די ערשטע צוויי דברות פון די <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A9%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%93%D7%91%D7%A8%D7%95%D7%AA" class="mw-redirect" title="עשרת הדברות">עשרת הדברות</a> - 'אנכי ה' אלקיך' און 'לא יהיה לך אלקים אחרים', נאכדעם האט משה פון צווישן די פייער איבערגעזאגט די ווייטערע אכט באפעלן פון די עשרת הדברות וואס ער האט געהערט פון באשעפער. דאן האט משה רבינו אויך באקומען די גאנצע תורה, שבכתב און שבעל פה, מיט אלע אוממצאלליגע פרטים און פרטי פרטים דערין, און דערנאך איבערגעגעבן פארן פאלק וועלכע האבן דאס ווייטער איבערגעגעבן פון דור צו דור, ווען דורכאויס די יארן האט מען דאס אנגעהויבן אראפשרייבן מער און מער, און היינט צוטאגס איז שוין דא אן אוצר פון צענדליגע טויזנטער אידישע ספרים איבער אלע נושאים אין אידישקייט. </p><p>יארן שפעטער האבן אנדערע פעלקער אויך אנגעהויבן צו גלייבן אז דער באשעפער האט זיך באוויזן אויפן בארג סיני צום אידישן פאלק, (ווי למשל די <a href="/wiki/%D7%A8%D7%95%D7%99%D7%9E%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="רוימישע אימפעריע">רוימער</a> און די פעלקער פון <a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%A4%D7%A2" title="אייראפע">אייראפע</a> וועלכע האבן אנגענומען דעם קריסטליכן גלויבן, אויך די <a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%90%D7%91%D7%A2%D7%A8" title="אראבער">אראבער</a> און פעלקער פון די <a href="/wiki/%D7%9E%D7%99%D7%98%D7%9C_%D7%9E%D7%96%D7%A8%D7%97" title="מיטל מזרח">מיטל מזרח</a> און א טייל פון <a href="/wiki/%D7%90%D7%96%D7%99%D7%A2" title="אזיע">אזיע</a> און <a href="/wiki/%D7%90%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%A7%D7%A2" title="אפריקע">אפריקע</a>). היינט צוטאגס גלייבן בערך דריי און א האלב ביליאן מענטשן (60-55% פון וועלט באפעלקערונג) אז דער באשעפער האט זיך באוויזן ביים בארג סיני און געגעבן די תורה פארן אידישן פאלק, און אז משה איז געווען א <a href="/wiki/%D7%A0%D7%91%D7%99%D7%90" title="נביא">נביא</a> פון גאט. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="דער_מהות_פון_א_איד"><span id=".D7.93.D7.A2.D7.A8_.D7.9E.D7.94.D7.95.D7.AA_.D7.A4.D7.95.D7.9F_.D7.90_.D7.90.D7.99.D7.93"></span>דער מהות פון א איד</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=12" title="ענדערן אפטיילונג: דער מהות פון א איד" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=12" title="עריכת קוד המקור של הפרק: דער מהות פון א איד"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>דער אידישע רעליגיע, די <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%AA" class="mw-redirect" title="מצוות">מצוות</a>, איז לויט דער אידישע <a href="/wiki/%D7%94%D7%9C%D7%9B%D7%94" title="הלכה">הלכה</a> אריינגעבונדן אין דער מהות פון אידישן פאלק, און איינער וואס ווערט געבוירן ביי א אידישע מאמע איז א איד און איז אוטאמאטיש פארבינדן צו דער תורה, נישט קיין חילוק זיינע טעטיגקייטן און וואס ער טראכט און אין וואס ער גלייבט, וועט ער שטענדיג פארבלייבן א איד פארקניפט צו דער תורה. אזוי אויך איינער וואס איז זיך מגייר, ווערט סיי א טייל פון אידישן פאלק און סיי פארבונדן צו דער אידישער רעליגיע און הלכה, און ער וועט דאס מער קיינמאל נישט קענען אויפגעבן. לויט די אידישע הלכה, אויב איינער איז זיך מגייר אנצונעמען דעם אידישן גלויבן, ווערט ער אויך א פאקטישער איד און א טייל פון אידישן פאלק, און עס נישט מעגליך זיך צו מגייר זיין (לויט'ן הלכה) כדי צו ווערן א איד, אן אנצונעמען אויף זיך פולקאמערהייט דעם עול תורה. </p><p>טאקע דערפאר, איז דער עצם עקזיסטענץ פון אידישן פאלק, אנדערש ווי אלע אנדערע פעלקער, שארף אין קעגנזאץ צו סיי וועלכע געדאנק פון <a href="/wiki/%D7%A8%D7%90%D7%A1%D7%99%D7%96%D7%9D" title="ראסיזם">ראסיזם</a> און דאס גלייכן. ווייל אין צייט וואס אין באציאונג צו אנדערע פעלקער, איז דער ארגינאלע באדייט פון א פאלק, פשוט פאקטיש א גרופע מענטשן וועלכע האבן דעם זעלבן אפשטאם און עס איז בלויז ממשיך דורך געבורט, איז אבער אנדערש דאס אידישע פאלק וועלכע טוט נישט אויסשליסן אזעלכע וואס זענען נישט דירעקט געבוירן אידיש, וויבאלד איר עצם מהות איז איר אמונה און רעליגיע, דערפאר טאמער סיי ווער איז זיך ריכטיג מגייר אנצונעמען דעם אידישן גלויבן, ווערט ער אויך ממש א טייל פון אידישן פאלק. און פון א אידישן שטאנדפונקט, ווערט ער באטראכט ווי נאכאמאל פון פריש געבוירן, דענסמאל אין אידישן פאלק אריין, אזש מען באציהט זיך צו אים ווי צו א ריכטיגער אייניקל פון אברהם אבינו. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="אויבערנאטירליכע_קראפט"><span id=".D7.90.D7.95.D7.99.D7.91.D7.A2.D7.A8.D7.A0.D7.90.D7.98.D7.99.D7.A8.D7.9C.D7.99.D7.9B.D7.A2_.D7.A7.D7.A8.D7.90.D7.A4.D7.98"></span>אויבערנאטירליכע קראפט</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=13" title="ענדערן אפטיילונג: אויבערנאטירליכע קראפט" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=13" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אויבערנאטירליכע קראפט"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>דער מהות פון א איד, ווי עס ווערט ערקלערט אין פארשידענע מקורות, איז אז ער שלאגט זיך כסדר מיטן אויסערליכן נאטור פון דעם אלוועלטליכן באשאפונג וואס טוט פארדעקן דער פאקט אז גאט האט איר באשאפן און אז גאט איז דער נאכאנאנדער איינציגער און אויסשליסליכער בעל-הבית אויף דער וועלט. פון א אידישן שטאנדפונקט, האט גאט אויסדערוועלט דעם אידישן פאלק אז זיי זאלן צוברענגען די גאנצע וועלט צו א מצב וואס לאזט נישט איבער א ספק פאר קיין שום באשעפעניש, אז דער באשעפער פון דער וועלט פירט דער וועלט לויט זיין ווילן און ער איז נישט אפהענגיק אין די נאטורליכע געזעצן וואס ער האט באשאפן. אין א געוויסן זין האט דער באשעפער צוגעטיילט פארן איד א טייל פון זיך אליין, דאס הייסט א געטליכער קראפט פון באשעפער וואס איז העכער און שטארקער פון נאטור (א יודישע נשמה - חלק אלוקי ממעל). דערפאר האט גאט געגעבן פאר די אידן די <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%94" class="mw-redirect" title="מצווה">מצוות</a> (וועלכע ווערן אויך גערעכנט ווי א טייל פון באשעפער אליין וויבאלד עס טוט ארויסברענגען גאט'ס ווילן אויף אונזער וועלט), אז די אידן זאלן דאס היטן און זיך באשעפטיגן דערמיט מיט א געטרייהייט און איבערגעגעבענהייט. און דורכדעם וועט דערגרייכט ווערן דער ציהל, סיי ביי דער איד וואס טוט זיך באשעפטיגן דערמיט און סיי טוט דאס באאיינפלוסן דער גאנצער באשעפעניש, אז עס זאל אנערקענט ווערן אז דער באשעפער געוועלטיגט איבער דער נאטור. </p><p>די <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a> איז פיל מיט אומצאלליגע איבערנאטורליכע געשעענישן וואס איז געשען מיטן אידישן פאלק, צווישן אנדערע אויך אזעלכע געשעענישן וואס איז געהערט און געזעהן געווארן אלוועלטליך אדער אין ריזיגע טיילן פונעם וועלטליכן באפעלקערונג, ווי צום ביישפיל, <a href="/wiki/%D7%A7%D7%A8%D7%99%D7%A2%D7%AA_%D7%99%D7%9D_%D7%A1%D7%95%D7%A3" class="mw-redirect" title="קריעת ים סוף">קריעת ים סוף</a> און <a href="/w/index.php?title=%D7%9E%D7%AA%D7%9F_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="מתן תורה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">מתן תורה</a>. דער <a href="/wiki/%D7%A8%D7%9E%D7%91%22%D7%9F" title="רמב"ן">רמב"ן</a> שרייבט<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> אז דער ציהל פון אזעלכע איבערנאטירליכע געשעענישן איז צו פארשטארקערן דער אמונה אין איינציגן באשעפער אז ער געוועלטיגט איבער דער נאטור אן קיין גרעניץ. </p><p>אזוי אויך טרעפט מען אין <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a> פילע איבערנאטירליכע פאסירונגען ביי מענטשן פין אידישען פאלק וועלכע האבן געדינט גאט מיט א געטרייהייט, און אויך אז זיי האבן פאראויסגעזאגט גרויסע זאכן וואס וועלן געשען (נבואה איז געווען שייך אויך ביי נישט-אידן, אבער ביי אידן טרעפט מען דאס אפילו אן קיין נבואה, ווי צום ביישפיל, ביי <a href="/wiki/%D7%93%D7%A0%D7%99%D7%90%D7%9C" title="דניאל">דניאל</a><sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>). אנגעהויבען פון די אבות, אברהם, יצחק און יעקב, און ווייטער מיט די אידן וואס זענען ארויס פון מצרים מיט משה-רבינו, און די וואס זענען אריין אין ארץ-ישראל און ווייטער אראפ. שפעטער אויך אין די <a href="/wiki/%D7%92%D7%9E%D7%A8%D7%90" title="גמרא">גמרא</a> און אין <a href="/wiki/%D7%A8%D7%A9%D7%99%D7%9E%D7%94_%D7%A4%D7%95%D7%9F_%D7%9E%D7%93%D7%A8%D7%A9%D7%99%D7%9D" title="רשימה פון מדרשים">מדרש</a> און אזוי אויך אין <a href="/wiki/%D7%96%D7%95%D7%94%D7%A8" title="זוהר">זוהר</a> זעט מען פארשידענע איבערנאטורליכע זאכן וואס האט פאסירט ביי גאט-פארכטיגע אידן. דאס ווייזט אויף די אויבערנאטירליך קראפט וואס דער באשעפער האט געגעבן פאר אידן וואס טוען זיך באשעפטיגן מיט <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%94" class="mw-redirect" title="מצווה">מצוות</a> כדי צו דערגרייכן דעם אויבנדערמאנטען ציהל. </p><p>פארשידענע איבערנאטורליכע געשעענישן האבן זיך אפגעשפילט אויך ווייטער אין די שפעטערע דורות ביי <a href="/wiki/%D7%A6%D7%93%D7%99%D7%A7" class="mw-redirect" title="צדיק">צדיקים</a> און גרויסע לייט, ווי עס ווערט באשריבן אין פילע ספרים. און ווי עס ווערט איבערגעגעבן דורך אן א שיעור עדות וועלכע געדענקען עס אדער האבן עס געהערט פון אזעלכע וואס געדענקען, נאך ממש ביז אריין אין אונזער דור. </p><p>דער פאקט אז גאר אסאך מענטשן - פון אנדערע פעלקער - גלייבן אין <a href="/w/index.php?title=%D7%9E%D7%AA%D7%9F_%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="מתן תורה (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">מתן תורה</a>, איז א אומגעווענליכע זאך. דאס ווייזט אויף די איבערנאטורליכקייט און העכערקייט פון די תורה און פון אידישען פאלק, אשר בחר בנו מכל העמים ונתן לנו את תורתו. </p><p>אויך ערקעלערט מען מיט דעם, אז דאס איז די סיבה אז דאס אידישע פאלק האלט זיך אין <a href="/wiki/%D7%92%D7%9C%D7%95%D7%AA" title="גלות">גלות</a> אזוי לאנג, אפילו זיי זענען צושפרייט צווישן פילע פעלקער אין אזויפיל לענדער אין דער גאנצער וועלט און זיי האבן זיך שוין אנגעליטן אזויפיל צרות און אן א שיעור גזירות רעות און שרעקליכע פארפאלגונגען דורכאויס די יארן. ווייל אזוי לאנג ווי זיי האלטן זיך אן מיט תורה און מצוות, טוט דער איבערנאטורליכע קראפט זייערע זיך שטארקן איבער די נאטורליכע תוצאות פון אזא שרעקליכען גלות. </p><p>אין משך פון די יארן זענען אידן געטאנצן אין פייער און אין וואסער על <a href="/wiki/%D7%A7%D7%99%D7%93%D7%95%D7%A9_%D7%94%27" class="mw-redirect" title="קידוש ה'">קידוש ה'</a>, נישט אויפצוגעבן זייער אידישן גלויבן. מען האט עס געזען אפילו ביי אידן וואס האבן נישט אפגעהיטן די תורה, אבער ווען מען האט זיי געצווינגען צי לייקענען אין דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> האבן זיי זיך ענדערש געלאזט מען זאל זיי פייניגן און הרגענען. אין ספרים<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ווערט ארויסגעברעגט אז דאס איז נאך א באווייז אז א איד האט אין זיך א חלק פון באשעפער אליינס ('אידישע נשמה') וואס אויף דעם בויעט זיך זיין גאנצער עקזיסטענץ. און אפילו עס דערקענט זיך נישט אן אין עם אין געווענליכע אוממשטענדן, אבער ווען עס קומט צו א מצב וואס דעגרונטעוועט צו זיין פינטל, דאס הייסט ביי א מצב פון <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A1%D7%99%D7%A8%D7%AA_%D7%A0%D7%A4%D7%A9" title="מסירת נפש">מסירת נפש</a>, דאן לאזט עס עם נישט לייקענען אין באשעפער און אין דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a>. </p><p>אויך איז מערקווירדיג, אז אפילו ביי אידן וואס היטן נישט די תורה זעט מען אז זיי האבן אין זיך עפעס וואס ציהט צו גרויסקייט און העכערקייט. ווי <a href="/wiki/%D7%9C%D7%9E%D7%A9%D7%9C" class="mw-redirect" title="למשל">למשל</a> אז 25% פין די וועלט ערפינדונגען איז דורך אידן; און אויך אז זיי זענען אין הויכע פאזיציעס ביי רעגירונגען. און לויט ווי טייל זאגן איז דאס ווייל ער האט אין זיך א העכערן קראפט, און אנשטאט עס צו נוצן אין <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> און <a href="/wiki/%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%94" class="mw-redirect" title="מצווה">מצוות</a>, נוצט ער עס אויף ערדישע זאכן. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="נאמען_איד"><span id=".D7.A0.D7.90.D7.9E.D7.A2.D7.9F_.D7.90.D7.99.D7.93"></span>נאמען איד</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=14" title="ענדערן אפטיילונג: נאמען איד" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=14" title="עריכת קוד המקור של הפרק: נאמען איד"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>אידן ווערן אנגערופן מיט אסאך נעמען, סיי אין דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a> און סיי היסטאריש. די פאלגענדע איז א טיילווייזע ליסטע. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ישראל"><span id=".D7.99.D7.A9.D7.A8.D7.90.D7.9C"></span>ישראל</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=15" title="ענדערן אפטיילונג: ישראל" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=15" title="עריכת קוד המקור של הפרק: ישראל"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>דאס איז דער ערשטער נאמען פון אידישן פאלק, און איז דער מערסט ארגינאלע נאמען. דאס איז די זעלבע וואס אין <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a> רופט מען Israelite. דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%A0%22%D7%9A" title="תנ"ך">תנ"ך</a> באניצט זיך הויפטזעכליך מיט דעם נאמען. וויבאלד ביי <a href="/wiki/%D7%99%D7%A2%D7%A7%D7%91_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="יעקב אבינו">יעקב אבינו</a> - ישראל, האט זיך פאקטיש אנגעהויבן דאס געבוי פון אידישן פאלק און 'אלע' זיינע זון האבן אנטוויקלט דאס פאלק 'ישראל', דערפאר איז דאס פאלק פארבליבן מיט זיין נאמען. יעקב האט באקומען דעם נאמען 'ישראל' נאכדעם וואס ער האט זיך געשטארקט אויף דעם שר (מלאך) פון עשו, ווי עס שטייט אין דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a>. דער באדייט פון 'ישראל' איז ישר - אל, באהערשט אל, זיך געשטארקט אויף דעם מלאך. אויך טוט דאס ווארט אפשפיגלען דער גענויער מהות פון אידישן פאלק, אז דורך זייערע מעשים טוען זיי מאנעוורירן אויפן הימלישן השפעה צו דער וועלט, וויבאלד דער עקזיסטענץ פון וועלט איז געוואנדן אין די קיום המצוות פון פאלק 'ישראל', בראשית - בשביל ישראל שנקראו ראשית.</li></ul> <dl><dd>דער נאמען 'ישראל' ווערט אויך באנוצט מיט פארשידענע צוגעבונגען, וואס טוט צומאל צוברענגען א באזונדערע באדייט. דאס רעכנט אריין: 'בני ישראל' - באנוצט בעיקר אין דער תורה, 'כלל ישראל' - בעיקר באנוצט ווען מען באציהט זיך צום כלליות פון פאלק און באדייט אויך איר אייגנארטיקייט, 'כנסת ישראל' - דער נשמה פון אידישן פאלק, איר גייסטיגן כאראקטער.</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="יעקב"><span id=".D7.99.D7.A2.D7.A7.D7.91"></span>יעקב</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=16" title="ענדערן אפטיילונג: יעקב" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=16" title="עריכת קוד המקור של הפרק: יעקב"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>זיי ווערן אסאך מאל אזוי אנגערופן אין דער תורה, נאך דער זיידע יעקב, דער גרונדער פון אידישן פאלק, אזויווי 'ישראל'. דער חילוק צווישן 'יעקב' און 'ישראל' איז, ווי עס שטייט אין ספרים, אז 'יעקב' באווייזט אויף א קליינליכקייט (קטנות), און דאס נוצט מען צו באטיטלען די אידן ווען זיי זענען אויף א קליינע מדריגה, סיי בגשמיות און סיי ברוחניות. ווידעראום 'ישראל' ווייזט אויף גרויסקייט (גדלות), און מיט דעם באטיטלט מען זיי אין א גרויסע מדריגה.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="עברי"><span id=".D7.A2.D7.91.D7.A8.D7.99"></span>עברי</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=17" title="ענדערן אפטיילונג: עברי" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=17" title="עריכת קוד המקור של הפרק: עברי"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>ביז <a href="/wiki/%D7%99%D7%A6%D7%99%D7%90%D7%AA_%D7%9E%D7%A6%D7%A8%D7%99%D7%9D" title="יציאת מצרים">יציאת מצרים</a> האבן די ארומיגע פעלקער זיי בעיקר אזוי אנגערופן און עס ווערט דערמאנט אין דער <a href="/wiki/%D7%AA%D7%95%D7%A8%D7%94" title="תורה">תורה</a>. דאס איז די זעלבע וואס מען רופט אין <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A0%D7%92%D7%9C%D7%99%D7%A9" title="ענגליש">ענגליש</a> Hebrew. דער תרגום טייטשט אויף 'עברי' און 'עבריים' - 'יהודיתא', אידן. דאס שטאמט פון דעם וואס <a href="/wiki/%D7%90%D7%91%D7%A8%D7%94%D7%9D_%D7%90%D7%91%D7%99%D7%A0%D7%95" title="אברהם אבינו">אברהם אבינו</a> איז געקומען פון די אנדערע זייט טייך, און דערפאר האבן אים די <a href="/wiki/%D7%9B%D7%A0%D7%A2%D7%9F" class="mw-disambig" title="כנען">כנעניים</a> גערופן 'עברי', דאס מיינט אריבער די זייט. טייל זאגן אז דער נאמען נעמט זיך פון <a href="/wiki/%D7%A2%D7%91%D7%A8" title="עבר">עבר</a>, <a href="/wiki/%D7%A9%D7%9D" title="שם">שם בן נח</a>'ס אייניקל, פון וועלכער אברהם איז געווען אן אפשטאמיגער, און דער נאמען האט זיך אנגעקלעבט בלויז אין אים און נישט אין קיין אנדערע קינדער פון עבר, וויבאלד ער איז געגאנגען אין זיינע וועגן און נאר ער האט ממשיך געווען די <a href="/wiki/%D7%90%D7%9E%D7%95%D7%A0%D7%AA_%D7%94%D7%A9%D7%9D" title="אמונת השם">אמונה</a> אין גאט אזויווי ער האט געלערנט פון שם און עבר.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="איד"><span id=".D7.90.D7.99.D7.93"></span>איד</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=18" title="ענדערן אפטיילונג: איד" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=18" title="עריכת קוד המקור של הפרק: איד"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>דאס איז דער נאמען וואס איז היינט אין באנוץ. דאס איז וואס מען רופט אין ענגליש Jew. ארגינעל איז עס אין <a href="/wiki/%D7%9C%D7%A9%D7%95%D7%9F_%D7%94%D7%A7%D7%95%D7%93%D7%A9" class="mw-redirect" title="לשון הקודש">לשון הקודש</a> 'יהודי' און 'יהודיים' און דורכאויס די יארן איז עס געווארן אויף אידיש <b>יוד</b> (אדער <b>ייד</b> און <b>איד</b>). דער נאמען טרעפט מען אויך אין תנ"ך, ווי אין <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8_%D7%93%D7%A0%D7%99%D7%90%D7%9C" title="ספר דניאל">ספר דניאל</a> און אין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%92%D7%99%D7%9C%D7%AA_%D7%90%D7%A1%D7%AA%D7%A8" title="מגילת אסתר">מגילת אסתר</a>. דער נאמען 'יהודי' שטאמט פון <a href="/wiki/%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94" title="יהודה">יהודה</a> וועלכער איז געווען דער צענטראלע שבט פון אידישן פאלק. לכתחילה האט מען בלויז די מענטשן פון שבט יהודה אזוי אנגערופן, אזויווי די אנדערע שבטים וואס מען האט יעדעם גערופן אויפן נאמען פון זיין שבט, אבער נאכדעם וואס די <a href="/wiki/%D7%A2%D7%A9%D7%A8%D7%AA_%D7%94%D7%A9%D7%91%D7%98%D7%99%D7%9D" title="עשרת השבטים">עשרת השבטים</a> זענען פארטריבן געווארן פון <a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%A5_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="ארץ ישראל">ארץ ישראל</a> און שבט יהודה איז פארבליבן (און שפעטער צוריקגעקומען פון גלות בבל) אלס די מערהייט מיט בלויז א מינאריטעט פון אנדערע שבטים, האט זיך דער נאמען אנטוויקלט אויפן גאנצן פאלק. און אויך אויפן נאמען פון <a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%94" title="מלכות יהודה">מלכות יהודה</a> פון וואס דאס גאנצע איבערגעבליבענע פאלק איז געווען א טייל, נאכן <a href="/wiki/%D7%92%D7%9C%D7%95%D7%AA" title="גלות">גלות</a> פון <a href="/wiki/%D7%9E%D7%9C%D7%9B%D7%95%D7%AA_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" title="מלכות ישראל">מלכות ישראל</a>.</li></ul> <dl><dd>חז"ל זאגן<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, אז דער נאמען 'יהודי' רופט מען אזוי א איד וואס לייקנט אין <a href="/wiki/%D7%A2%D7%91%D7%95%D7%93%D7%94_%D7%96%D7%A8%D7%94" class="mw-redirect" title="עבודה זרה">עבודה זרה</a> און איז 'מודה' אין איינציגן גאט. אויך שטייט אין ספרים אז עס איז א לשון פון לויבן, וויבאלד דער באשעפער האט אויסגעוועלט דעם אידישן פאלק אים צו לויבן, און דאס איז דער מהות פון א איד, צו אנערקענען אין גאט און אים שטענדיג צו לויבן.</dd></dl> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="באפעלקערונג"><span id=".D7.91.D7.90.D7.A4.D7.A2.D7.9C.D7.A7.D7.A2.D7.A8.D7.95.D7.A0.D7.92"></span>באפעלקערונג</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=19" title="ענדערן אפטיילונג: באפעלקערונג" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=19" title="עריכת קוד המקור של הפרק: באפעלקערונג"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>די יידן היינט זיינען צעשפרייט אין די גארער וועלט, ווען א דריטל פון זיי זיינען אין <a href="/wiki/%D7%9E%D7%93%D7%99%D7%A0%D7%AA_%D7%99%D7%A9%D7%A8%D7%90%D7%9C" class="mw-redirect" title="מדינת ישראל">מדינת ישראל</a>, א דריטל אין די <a href="/wiki/%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A0%D7%99%D7%A7%D7%98%D7%A2_%D7%A9%D7%98%D7%90%D7%98%D7%9F_%D7%A4%D7%95%D7%9F_%D7%90%D7%9E%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A7%D7%A2" class="mw-redirect" title="פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע">פאראייניקטע שטאטן פון אמעריקע</a>, און א דריטל צעשפרייט אין <a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%A4%D7%A2" title="אייראפע">אייראפע</a>. זעט א פונקטליכע טאוועלע אין <b><a href="/wiki/%D7%90%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%91%D7%90%D7%A4%D7%A2%D7%9C%D7%A7%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%92" class="mw-redirect" title="אידישע באפעלקערונג">אידישע באפעלקערונג</a></b>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="עטנישע_צוטיילונגען"><span id=".D7.A2.D7.98.D7.A0.D7.99.D7.A9.D7.A2_.D7.A6.D7.95.D7.98.D7.99.D7.99.D7.9C.D7.95.D7.A0.D7.92.D7.A2.D7.9F"></span>עטנישע צוטיילונגען</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=20" title="ענדערן אפטיילונג: עטנישע צוטיילונגען" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=20" title="עריכת קוד המקור של הפרק: עטנישע צוטיילונגען"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>דורכאויס די לאנגע גלות יארן איז די אידישע באפעלקערונג געווען סטאנציאנירט אין פילע פארשידענארטיגע טיילן פון דער וועלט, און דערפאר איז זי עטניש צוטיילט געווארן אין אסאך באזונדערע עטנישע גרופעס. הויפטזעכליך זענען די אידן צוטיילט אויף דריי הויפט גרופעס, <a href="/wiki/%D7%90%D7%A9%D7%9B%D7%A0%D7%96%D7%99%D7%9D" title="אשכנזים">אשכנזים</a>, <a href="/wiki/%D7%A1%D7%A4%D7%A8%D7%93%D7%99%D7%9D" title="ספרדים">ספרדים</a>, און <a href="/w/index.php?title=%D7%A2%D7%93%D7%95%D7%AA_%D7%94%D7%9E%D7%96%D7%A8%D7%97&action=edit&redlink=1" class="new" title="עדות המזרח (בלאַט עקזיסטירט נאָך נישט)">עדות המזרח</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="שטרעמונגען"><span id=".D7.A9.D7.98.D7.A8.D7.A2.D7.9E.D7.95.D7.A0.D7.92.D7.A2.D7.9F"></span>שטרעמונגען</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=21" title="ענדערן אפטיילונג: שטרעמונגען" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=21" title="עריכת קוד המקור של הפרק: שטרעמונגען"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>דורכאויס דער אידישע היסטאריע האבן זיך אנטוויקלט גאר אסאך רעליגיעזע, אידיאלישע, און פאליטישע שטרעמונגען. א טייל זענען מיט דער צייט אונטערגעגאנגען, א טייל זענען גאר פארוואנדלט געווארן אויף באזונדערע רעליגיעס, און א טייל זענען מיט דער צייט צושפלינטערט געווארן אויף נאך באוועגונגען און אידיאלאגיעס. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="רעליגיעזע_שטרעמונגען"><span id=".D7.A8.D7.A2.D7.9C.D7.99.D7.92.D7.99.D7.A2.D7.96.D7.A2_.D7.A9.D7.98.D7.A8.D7.A2.D7.9E.D7.95.D7.A0.D7.92.D7.A2.D7.9F"></span>רעליגיעזע שטרעמונגען</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=22" title="ענדערן אפטיילונג: רעליגיעזע שטרעמונגען" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=22" title="עריכת קוד המקור של הפרק: רעליגיעזע שטרעמונגען"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%93%D7%90%D7%A7%D7%A1%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="ארטאדאקסישע יידנטום">ארטאדאקס</a></li></ul> <dl><dd><ul><li><a href="/wiki/%D7%97%D7%A1%D7%99%D7%93%D7%95%D7%AA" title="חסידות">חסידיש</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9C%D7%99%D7%98%D7%95%D7%95%D7%90%D7%A7%D7%A2%D7%A1" title="ליטוואקעס">ליטוויש</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9E%D7%90%D7%93%D7%A2%D7%A8%D7%9F_%D7%90%D7%A8%D7%98%D7%90%D7%93%D7%90%D7%A7%D7%A1" title="מאדערן ארטאדאקס">מאדערן ארטאדאקס</a></li></ul></dd></dl> <ul><li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D7%A0%D7%A1%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%95%D7%90%D7%98%D7%99%D7%95%D7%95_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="קאנסערוואטיוו יידנטום">קאנסערוואטיוו</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A8%D7%A2%D7%A4%D7%90%D7%A8%D7%9D_%D7%99%D7%99%D7%93%D7%A0%D7%98%D7%95%D7%9D" title="רעפארם יידנטום">רעפארם</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A0%D7%A2%D7%90%D7%9C%D7%90%D7%92%D7%9F" title="נעאלאגן">נעאלאגן</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="אידיאלישע_באוועגונגען"><span id=".D7.90.D7.99.D7.93.D7.99.D7.90.D7.9C.D7.99.D7.A9.D7.A2_.D7.91.D7.90.D7.95.D7.95.D7.A2.D7.92.D7.95.D7.A0.D7.92.D7.A2.D7.9F"></span>אידיאלישע באוועגונגען</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=23" title="ענדערן אפטיילונג: אידיאלישע באוועגונגען" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=23" title="עריכת קוד המקור של הפרק: אידיאלישע באוועגונגען"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%D7%94%D7%A9%D7%9B%D7%9C%D7%94" title="השכלה">השכלה</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A6%D7%99%D7%95%D7%A0%D7%99%D7%96%D7%9D" title="ציוניזם">ציוניזם</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9E%D7%96%D7%A8%D7%97%D7%99" title="מזרחי">מזרחי</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%90%D7%92%D7%95%D7%93%D7%94" class="mw-redirect" title="אגודה">אגודה</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%A0%D7%90%D7%95%D7%AA" title="קנאות">קנאות</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="יידישע_שפראכן"><span id=".D7.99.D7.99.D7.93.D7.99.D7.A9.D7.A2_.D7.A9.D7.A4.D7.A8.D7.90.D7.9B.D7.9F"></span>יידישע שפראכן</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=24" title="ענדערן אפטיילונג: יידישע שפראכן" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=24" title="עריכת קוד המקור של הפרק: יידישע שפראכן"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/%D7%9C%D7%A9%D7%95%D7%9F_%D7%A7%D7%95%D7%93%D7%A9" title="לשון קודש">לשון קודש</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9" title="יידיש">יידיש</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%90%D7%9E%D7%99%D7%A9" title="אראמיש">אראמיש</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%94%D7%A2%D7%91%D7%A8%D7%A2%D7%90%D7%99%D7%A9" title="העברעאיש">העברעאיש</a></li> <li><a href="/wiki/%D7%9C%D7%90%D7%93%D7%99%D7%A0%D7%90" title="לאדינא">לאדינא</a></li></ul> <p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="זעט_אויך"><span id=".D7.96.D7.A2.D7.98_.D7.90.D7.95.D7.99.D7.9A"></span>זעט אויך</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=25" title="ענדערן אפטיילונג: זעט אויך" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=25" title="עריכת קוד המקור של הפרק: זעט אויך"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><b><a href="/wiki/%D7%A8%D7%A9%D7%99%D7%9E%D7%94:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%91%D7%90%D7%A4%D7%A2%D7%9C%D7%A7%D7%A2%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%92" title="רשימה:יידישע באפעלקערונג">רשימה:יידישע באפעלקערונג</a></b></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="רעפערענצן"><span id=".D7.A8.D7.A2.D7.A4.D7.A2.D7.A8.D7.A2.D7.A0.D7.A6.D7.9F"></span>רעפערענצן</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&veaction=edit&section=26" title="ענדערן אפטיילונג: רעפערענצן" class="mw-editsection-visualeditor"><span>רעדאַקטירן</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&action=edit&section=26" title="עריכת קוד המקור של הפרק: רעפערענצן"><span>רעדאַקטירן קוואַלטעקסט</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small" style="list-style-type: decimal;"> <div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">תלמוד בבלי ברכות דף נה ע"ב</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">תלמוד בבלי מגילה דף יב ע"ב און דף יג ע"א</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">רמב"ן, דברים לב, כו</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">דברים לב</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">שמות י"ג, ט"ז</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text">תלמוד בבלי מגילה, דף ג ע"א</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">ספר התניא, ליקוטי אמרים פרק י"ח</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">תלמוד בבלי מגילה דף יג ע"א</span> </li> </ol></div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">גענומען פֿון "<a dir="ltr" href="https://yi.wikipedia.org/w/index.php?title=ייד&oldid=589193">https://yi.wikipedia.org/w/index.php?title=ייד&oldid=589193</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D7%91%D7%90%D6%B7%D7%96%D7%95%D7%A0%D7%93%D7%A2%D7%A8:%D7%A7%D7%90%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D7%A8%D7%99%D7%A2%D7%A1" title="באַזונדער:קאטעגאריעס">קאַטעגאָריעס</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%95%D7%AA_%D7%90%D7%95%D7%9F_%D7%9E%D7%A0%D7%94%D7%92%D7%99%D7%9D" title="קאַטעגאָריע:מצוות און מנהגים">מצוות און מנהגים</a></li><li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%99%D7%99%D7%93%D7%9F" title="קאַטעגאָריע:יידן">יידן</a></li><li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%A4%D7%A2%D7%9C%D7%A7%D7%A2%D7%A8" title="קאַטעגאָריע:פעלקער">פעלקער</a></li><li><a href="/wiki/%D7%A7%D7%90%D6%B7%D7%98%D7%A2%D7%92%D7%90%D6%B8%D7%A8%D7%99%D7%A2:%D7%A8%D7%A2%D7%9C%D7%99%D7%92%D7%99%D7%A2" title="קאַטעגאָריע:רעליגיע">רעליגיע</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> דער בלאט איז לעצט געווארן רעדאקטירט 18:20, 28 יוני 2023.</li> <li id="footer-info-copyright">טעקסט איז פאראן לויטן <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">Creative Commons צושרייבן/טייל-גלייך ליצענץ</a>; קען אפשר זיין נאך תנאים. זעט <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">תנאים פון באניצן</a> פֿאר פרטים.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">פּריװאַטקײַט</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%95%D7%95%D7%A2%D7%92%D7%9F">וועגן װיקיפּעדיע</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D7%B0%D7%99%D7%A7%D7%99%D7%A4%D6%BC%D7%A2%D7%93%D7%99%D7%A2:%D7%A7%D7%9C%D7%90%D7%A8%D7%A9%D7%98%D7%A2%D7%9C%D7%95%D7%A0%D7%92">לעגאלע קלארשטעלונג</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">קוד התנהגות</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">אנטוויקלער</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/yi.wikipedia.org">סטאַטיסטיק</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">קוקיז-דערקלערונג</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//yi.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D7%99%D7%99%D7%93&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">מאביל בעזעהן</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-qpbcg","wgBackendResponseTime":214,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.116","walltime":"0.431","ppvisitednodes":{"value":516,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":9062,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":836,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":8,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":2660,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 103.298 1 -total"," 33.79% 34.905 1 מוסטער:יידישקייט"," 26.94% 27.832 2 מוסטער:דיק"," 18.62% 19.232 1 מוסטער:רעפליסטע"," 10.83% 11.192 2 מוסטער:הויפט_ארטיקל"," 6.06% 6.265 2 מוסטער:רווח_קשיח"," 3.92% 4.045 1 מוסטער:טינעוובאר"," 3.78% 3.906 1 מוסטער:אנדערע_באדייטן"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.005","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":632192,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.canary-dc5456686-cdh2s","timestamp":"20241119122026","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u05d9\u05d9\u05d3","url":"https:\/\/yi.wikipedia.org\/wiki\/%D7%99%D7%99%D7%93","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7325","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7325","author":{"@type":"Organization","name":"\u05ea\u05d5\u05e8\u05de\u05d9\u05dd \u05dc\u05de\u05d9\u05d6\u05de\u05d9 \u05d5\u05d9\u05e7\u05d9\u05de\u05d3\u05d9\u05d4"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-08-12T11:02:54Z","dateModified":"2023-06-28T18:20:12Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/d\/d6\/Jews_montage_right-to-left.jpg","headline":"\u05d0 \u05de\u05e2\u05de\u05d1\u05e2\u05e8 \u05e4\u05d5\u05df \u05d0\u05d9\u05d3\u05d9\u05e9\u05df \u05e4\u05d0\u05dc\u05e7"}</script> </body> </html>