CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Tibetaans boeddhisme - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"0b15d82a-f07e-470b-94ff-d72a74e9d61a","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Tibetaans_boeddhisme","wgTitle":"Tibetaans boeddhisme","wgCurRevisionId":68319916,"wgRevisionId":68319916,"wgArticleId":8666,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Boeddhistische stroming","Tibetaans boeddhisme"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Tibetaans_boeddhisme","wgRelevantArticleId":8666,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault": true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":70000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q483889","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user": "ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents", "ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Tibetaans boeddhisme - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Tibetaans_boeddhisme"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tibetaans_boeddhisme"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Tibetaans_boeddhisme rootpage-Tibetaans_boeddhisme skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/25_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Tibetaans+boeddhisme" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Tibetaans+boeddhisme" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Tibetaans+boeddhisme" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Tibetaans+boeddhisme" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Een_bijzondere_ontstaansgeschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Een_bijzondere_ontstaansgeschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Een bijzondere ontstaansgeschiedenis</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Een_bijzondere_ontstaansgeschiedenis-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Een bijzondere ontstaansgeschiedenis-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Een_bijzondere_ontstaansgeschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-De_late_komst_van_het_boeddhisme_naar_Tibet" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_late_komst_van_het_boeddhisme_naar_Tibet"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>De late komst van het boeddhisme naar Tibet</span> </div> </a> <ul id="toc-De_late_komst_van_het_boeddhisme_naar_Tibet-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_tegenstand_in_Tibet_tegen_de_komst_van_het_boeddhisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_tegenstand_in_Tibet_tegen_de_komst_van_het_boeddhisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>De tegenstand in Tibet tegen de komst van het boeddhisme</span> </div> </a> <ul id="toc-De_tegenstand_in_Tibet_tegen_de_komst_van_het_boeddhisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ontstaan_van_het_pantheon_van_het_Tibetaans_boeddhisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ontstaan_van_het_pantheon_van_het_Tibetaans_boeddhisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Ontstaan van het pantheon van het Tibetaans boeddhisme</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Ontstaan_van_het_pantheon_van_het_Tibetaans_boeddhisme-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Ontstaan van het pantheon van het Tibetaans boeddhisme-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Ontstaan_van_het_pantheon_van_het_Tibetaans_boeddhisme-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Transformatie_van_lokale_godheden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transformatie_van_lokale_godheden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Transformatie van lokale godheden</span> </div> </a> <ul id="toc-Transformatie_van_lokale_godheden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dharmapālas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dharmapālas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Dharmapālas</span> </div> </a> <ul id="toc-Dharmapālas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-De_eerste_fase_van_het_boeddhisme_in_Tibet" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#De_eerste_fase_van_het_boeddhisme_in_Tibet"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>De eerste fase van het boeddhisme in Tibet</span> </div> </a> <ul id="toc-De_eerste_fase_van_het_boeddhisme_in_Tibet-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-De_periode_van_circa_860-1000" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#De_periode_van_circa_860-1000"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>De periode van circa 860-1000</span> </div> </a> <ul id="toc-De_periode_van_circa_860-1000-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tweede_verspreiding_van_het_boeddhisme_in_Tibet,_circa_1000-1200" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tweede_verspreiding_van_het_boeddhisme_in_Tibet,_circa_1000-1200"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Tweede verspreiding van het boeddhisme in Tibet, circa 1000-1200</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tweede_verspreiding_van_het_boeddhisme_in_Tibet,_circa_1000-1200-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Tweede verspreiding van het boeddhisme in Tibet, circa 1000-1200-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Tweede_verspreiding_van_het_boeddhisme_in_Tibet,_circa_1000-1200-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-De_totstandkoming_van_de_tradities_in_het_Tibetaans_boeddhisme" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#De_totstandkoming_van_de_tradities_in_het_Tibetaans_boeddhisme"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>De totstandkoming van de tradities in het Tibetaans boeddhisme</span> </div> </a> <ul id="toc-De_totstandkoming_van_de_tradities_in_het_Tibetaans_boeddhisme-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-De_Gouden_Eeuw_van_het_Tibetaans_boeddhisme,_circa_1300-_1500" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#De_Gouden_Eeuw_van_het_Tibetaans_boeddhisme,_circa_1300-_1500"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>De Gouden Eeuw van het Tibetaans boeddhisme, circa 1300- 1500</span> </div> </a> <ul id="toc-De_Gouden_Eeuw_van_het_Tibetaans_boeddhisme,_circa_1300-_1500-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Periode_1500-1682" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Periode_1500-1682"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Periode 1500-1682</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Periode_1500-1682-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Periode 1500-1682-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Periode_1500-1682-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Positie_dalai_lama's" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Positie_dalai_lama's"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Positie dalai lama's</span> </div> </a> <ul id="toc-Positie_dalai_lama's-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-De_periode_van_de_dominantie_van_de_gelug,_circa_1650-1950" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#De_periode_van_de_dominantie_van_de_gelug,_circa_1650-1950"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>De periode van de dominantie van de gelug, circa 1650-1950</span> </div> </a> <ul id="toc-De_periode_van_de_dominantie_van_de_gelug,_circa_1650-1950-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Geloofsessenties" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geloofsessenties"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Geloofsessenties</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Geloofsessenties-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Geloofsessenties-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Geloofsessenties-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Terma" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Terma"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Terma</span> </div> </a> <ul id="toc-Terma-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tulku's" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tulku's"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Tulku's</span> </div> </a> <ul id="toc-Tulku's-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Kloosterleven" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Kloosterleven"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Kloosterleven</span> </div> </a> <ul id="toc-Kloosterleven-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tibetaans_boeddhisme_in_het_Westen_en_in_de_diaspora" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Tibetaans_boeddhisme_in_het_Westen_en_in_de_diaspora"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Tibetaans boeddhisme in het Westen en in de diaspora</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Tibetaans_boeddhisme_in_het_Westen_en_in_de_diaspora-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Tibetaans boeddhisme in het Westen en in de diaspora-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Tibetaans_boeddhisme_in_het_Westen_en_in_de_diaspora-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Filmografie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Filmografie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>Filmografie</span> </div> </a> <ul id="toc-Filmografie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Externe_link" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Externe_link"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Externe link</span> </div> </a> <ul id="toc-Externe_link-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Tibetaans boeddhisme</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 79 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-79" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">79 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Tibettaanse_Boeddhisme" title="Tibettaanse Boeddhisme – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Tibettaanse Boeddhisme" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Tibetischer_Buddhismus" title="Tibetischer Buddhismus – Zwitserduits" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Tibetischer Buddhismus" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="Zwitserduits" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B0%D9%8A%D8%A9_%D8%AA%D8%A8%D8%AA%D9%8A%D8%A9" title="بوذية تبتية – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="بوذية تبتية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Budismu_tibetanu" title="Budismu tibetanu – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Budismu tibetanu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Tibet_buddizmi" title="Tibet buddizmi – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Tibet buddizmi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D1%82_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D1%8B" title="Тибет буддизмы – Basjkiers" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Тибет буддизмы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Basjkiers" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%8B%D0%B1%D0%B5%D1%86%D0%BA%D1%96_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D1%8B%D0%B7%D0%BC" title="Тыбецкі будызм – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Тыбецкі будызм" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D1%8A%D0%BC" title="Тибетски будизъм – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Тибетски будизъм" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%AC%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A6%A4%E0%A6%BF_%E0%A6%AC%E0%A7%8C%E0%A6%A6%E0%A7%8D%E0%A6%A7%E0%A6%A7%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE" title="তিব্বতি বৌদ্ধধর্ম – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="তিব্বতি বৌদ্ধধর্ম" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%96%E0%BD%BC%E0%BD%91%E0%BC%8B%E0%BD%96%E0%BD%A2%E0%BE%92%E0%BE%B1%E0%BD%B4%E0%BD%91%E0%BC%8B%E0%BD%93%E0%BD%84%E0%BC%8B%E0%BD%96%E0%BD%A6%E0%BE%9F%E0%BD%93%E0%BC%8D" title="བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན། – Tibetaans" lang="bo" hreflang="bo" data-title="བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="Tibetaans" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Tibetanski_budizam" title="Tibetanski budizam – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Tibetanski budizam" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Budisme_tibet%C3%A0" title="Budisme tibetà – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Budisme tibetà" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Tibetsk%C3%BD_buddhismus" title="Tibetský buddhismus – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Tibetský buddhismus" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Tibetansk_buddhisme" title="Tibetansk buddhisme – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Tibetansk buddhisme" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Buddhismus_in_Tibet" title="Buddhismus in Tibet – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Buddhismus in Tibet" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Budizm%C3%AA_Tibeti" title="Budizmê Tibeti – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Budizmê Tibeti" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%98%CE%B9%CE%B2%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%92%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82" title="Θιβετιανός Βουδισμός – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Θιβετιανός Βουδισμός" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Tibetan_Buddhism" title="Tibetan Buddhism – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Tibetan Buddhism" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Tibeta_budhismo" title="Tibeta budhismo – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Tibeta budhismo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Budismo_tibetano" title="Budismo tibetano – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Budismo tibetano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Tiibeti_budism" title="Tiibeti budism – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Tiibeti budism" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Tibetar_budismo" title="Tibetar budismo – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Tibetar budismo" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%AA%D8%A8%D8%AA%DB%8C" title="بودیسم تبتی – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="بودیسم تبتی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Lamalaisuus" title="Lamalaisuus – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Lamalaisuus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bouddhisme_tib%C3%A9tain" title="Bouddhisme tibétain – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Bouddhisme tibétain" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Budismo_tibetano" title="Budismo tibetano – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Budismo tibetano" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%95%D7%93%D7%94%D7%99%D7%96%D7%9D_%D7%98%D7%99%D7%91%D7%98%D7%99" title="בודהיזם טיבטי – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="בודהיזם טיבטי" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%A4%E0%A5%80_%E0%A4%AC%E0%A5%8C%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="तिब्बती बौद्ध धर्म – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="तिब्बती बौद्ध धर्म" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Tibetanski_budizam" title="Tibetanski budizam – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Tibetanski budizam" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Tibeti_buddhizmus" title="Tibeti buddhizmus – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Tibeti buddhizmus" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A2%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տիբեթական բուդդայականություն – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Տիբեթական բուդդայականություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Buddhisme_Tibet" title="Buddhisme Tibet – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Buddhisme Tibet" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/T%C3%ADbeskur_b%C3%BAddismi" title="Tíbeskur búddismi – IJslands" lang="is" hreflang="is" data-title="Tíbeskur búddismi" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="IJslands" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Buddismo_tibetano" title="Buddismo tibetano – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Buddismo tibetano" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%81%E3%83%99%E3%83%83%E3%83%88%E4%BB%8F%E6%95%99" title="チベット仏教 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="チベット仏教" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="ტიბეტური ბუდიზმი – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ტიბეტური ბუდიზმი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%96%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9F%87%E1%9E%96%E1%9E%BB%E1%9E%91%E1%9F%92%E1%9E%92%E1%9E%9F%E1%9E%B6%E1%9E%9F%E1%9E%93%E1%9E%B6%E2%80%8B%E1%9E%93%E1%9F%85%E2%80%8B%E1%9E%91%E1%9E%B8%E1%9E%94%E1%9F%81" title="ព្រះពុទ្ធសាសនានៅទីបេ – Khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ព្រះពុទ្ធសាសនានៅទីបេ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="Khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%8B%B0%EB%B2%A0%ED%8A%B8_%EB%B6%88%EA%B5%90" title="티베트 불교 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="티베트 불교" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%9B%D0%B0%D0%BC%D0%B0%D0%B8%D0%B7%D0%BC_(%D1%82%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D1%82_%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D0%B3%D1%8B)" title="Ламаизм (тибет бурканчылыгы) – Kirgizisch" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Ламаизм (тибет бурканчылыгы)" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="Kirgizisch" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Buddhismus_Tibetanus" title="Buddhismus Tibetanus – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Buddhismus Tibetanus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Budizmo_tibetano" title="Budizmo tibetano – Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Budizmo tibetano" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Tibeto_budizmas" title="Tibeto budizmas – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Tibeto budizmas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Lamaisms" title="Lamaisms – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Lamaisms" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Bodisma_tibetana" title="Bodisma tibetana – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Bodisma tibetana" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D3%A9%D0%B2%D3%A9%D0%B4%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%91%D1%83%D0%B4%D0%B4%D1%8B%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD" title="Төвөдийн Буддын шашин – Mongools" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Төвөдийн Буддын шашин" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Mongools" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%AC%E0%A5%87%E0%A4%9F%E0%A5%80_%E0%A4%AC%E0%A5%8C%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="तिबेटी बौद्ध धर्म – Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="तिबेटी बौद्ध धर्म" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Buddhisme_Tibet" title="Buddhisme Tibet – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Buddhisme Tibet" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%90%E1%80%AD%E1%80%97%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%97%E1%80%AF%E1%80%92%E1%80%B9%E1%80%93%E1%80%98%E1%80%AC%E1%80%9E%E1%80%AC" title="တိဗက်ဗုဒ္ဓဘာသာ – Birmaans" lang="my" hreflang="my" data-title="တိဗက်ဗုဒ္ဓဘာသာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="Birmaans" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%A4%E0%A4%BF%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%A4%E0%A5%80_%E0%A4%AC%E0%A5%8C%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="तिब्बती बौद्ध धर्म – Nepalees" lang="ne" hreflang="ne" data-title="तिब्बती बौद्ध धर्म" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="Nepalees" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%81%E0%A4%A6%E0%A5%87%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E2%80%8C%E0%A4%AF%E0%A4%BE_%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7_%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE" title="सँदेय्‌या बुद्ध धर्म – Newari" lang="new" hreflang="new" data-title="सँदेय्‌या बुद्ध धर्म" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="Newari" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Tibetansk_buddhisme" title="Tibetansk buddhisme – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Tibetansk buddhisme" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%A4%E0%AC%BF%E0%AC%AC%E0%AD%8D%E0%AD%B1%E0%AC%A4%E0%AD%80_%E0%AC%AC%E0%AD%8C%E0%AC%A6%E0%AD%8D%E0%AC%A7%E0%AC%A7%E0%AC%B0%E0%AD%8D%E0%AC%AE" title="ତିବ୍ୱତୀ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ – Odia" lang="or" hreflang="or" data-title="ତିବ୍ୱତୀ ବୌଦ୍ଧଧର୍ମ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="Odia" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%A4%E0%A8%BF%E0%A8%AC%E0%A8%A4%E0%A9%80_%E0%A8%AC%E0%A9%81%E0%A9%B1%E0%A8%A7_%E0%A8%A7%E0%A8%B0%E0%A8%AE" title="ਤਿਬਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ – Punjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਤਿਬਤੀ ਬੁੱਧ ਧਰਮ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="goed artikel"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Buddyzm_tybeta%C5%84ski" title="Buddyzm tybetański – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Buddyzm tybetański" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%AA%DB%8C_%D8%A8%D8%AF%DA%BE_%D8%AF%DA%BE%D8%B1%D9%85" title="تبتی بدھ دھرم – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="تبتی بدھ دھرم" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Budismo_tibetano" title="Budismo tibetano – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Budismo tibetano" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Budissem_tibetan" title="Budissem tibetan – Reto-Romaans" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Budissem tibetan" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="Reto-Romaans" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Budism_tibetan" title="Budism tibetan – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Budism tibetan" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Тибетский буддизм – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Тибетский буддизм" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Tibetan_Buddhism" title="Tibetan Buddhism – Schots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Tibetan Buddhism" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Schots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Tibetanski_budizam" title="Tibetanski budizam – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Tibetanski budizam" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Tibetan_Buddhism" title="Tibetan Buddhism – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Tibetan Buddhism" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Tibetsk%C3%BD_budhizmus" title="Tibetský budhizmus – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Tibetský budhizmus" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Budizmi_tibetian" title="Budizmi tibetian – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Budizmi tibetian" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D1%82%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BC" title="Тибетански будизам – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Тибетански будизам" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Tibetansk_buddhism" title="Tibetansk buddhism – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Tibetansk buddhism" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Ubuddha_wa_kitibeti" title="Ubuddha wa kitibeti – Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ubuddha wa kitibeti" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%AA%E0%AF%86%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%AF_%E0%AE%AA%E0%AF%8C%E0%AE%A4%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="திபெத்திய பௌத்தம் – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="திபெத்திய பௌத்தம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A8%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%B8%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B9%81%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%9A%E0%B8%95" title="ศาสนาพุทธแบบทิเบต – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ศาสนาพุทธแบบทิเบต" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Budismong_Tibetano" title="Budismong Tibetano – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Budismong Tibetano" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Tibet_Budizmi" title="Tibet Budizmi – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Tibet Budizmi" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B8%D0%B1%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B1%D1%83%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%B7%D0%BC" title="Тибетський буддизм – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Тибетський буддизм" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%AA%DB%8C_%D8%A8%D8%AF%DA%BE_%D9%85%D8%AA" title="تبتی بدھ مت – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="تبتی بدھ مت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Tibet_buddizmi" title="Tibet buddizmi – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Tibet buddizmi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ph%E1%BA%ADt_gi%C3%A1o_T%C3%A2y_T%E1%BA%A1ng" title="Phật giáo Tây Tạng – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Phật giáo Tây Tạng" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%97%8F%E4%BC%A0%E4%BD%9B%E6%95%99" title="藏传佛教 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="藏传佛教" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E8%97%8F%E5%82%B3%E4%BD%9B%E6%95%99" title="藏傳佛教 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="藏傳佛教" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Se-ch%C5%8Dng_Hu%CC%8Dt-k%C3%A0u" title="Se-chōng Hu̍t-kàu – Minnanyu" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Se-chōng Hu̍t-kàu" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnanyu" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E8%97%8F%E5%82%B3%E4%BD%9B%E6%95%99" title="藏傳佛教 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="藏傳佛教" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q483889#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tibetaans_boeddhisme" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Tibetaans_boeddhisme" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Tibetaans_boeddhisme"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Tibetaans_boeddhisme"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Tibetaans_boeddhisme" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Tibetaans_boeddhisme" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&oldid=68319916" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Tibetaans_boeddhisme&id=68319916&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FTibetaans_boeddhisme"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FTibetaans_boeddhisme"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Tibetaans+boeddhisme"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Tibetaans_boeddhisme&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Tibetan_Buddhism" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q483889" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><table class="infobox" cellpadding="1" cellspacing="1"> <tbody><tr> <th class="infobox-kop notheme" style="background-color:#ffeec2; color:inherit; text-align:center; font-size:120%;" colspan="3">Tibetaans boeddhisme </th></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Tibetaans_schrift" title="Tibetaans schrift">Tibetaans</a> </th> <td colspan="2">བོད་བརྒྱུད་ནང་བསྟན། </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Traditionele_Chinese_karakters" title="Traditionele Chinese karakters">Traditioneel Chinees</a> </th> <td colspan="2">藏傳佛教 </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Vereenvoudigde_Chinese_karakters" title="Vereenvoudigde Chinese karakters">Vereenvoudigd Chinees</a> </th> <td colspan="2">藏傳佛教 </td></tr> <tr> <th><a href="/wiki/Mongools" title="Mongools">Mongools</a> </th> <td colspan="2">Төвдийн Буддизм </td></tr> <tr> <td class="infobox-kop notheme center" style="background-color:#ffeec2; color:inherit;" colspan="3"> <table cellspacing="0" cellpadding="0"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle;"><b>Portaal</b>  <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>   </td> <td class="ta-left"><b><a href="/wiki/Portaal:Tibet" title="Portaal:Tibet">Tibet</a> </b> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <p><b>Tibetaans boeddhisme</b> is de vorm van <a href="/wiki/Boeddhisme" title="Boeddhisme">boeddhisme</a> die aan het einde van de 7e eeuw in <a href="/wiki/Tibet_(gebied)" title="Tibet (gebied)">Tibet</a> ontstond en zich daarna gaandeweg ontwikkelde. Het heeft zijn wortels vooral in India, met name in het <a href="/wiki/Mahayana" title="Mahayana">Mahayana</a>-boeddhisme en het <a href="/wiki/Vajrayana" title="Vajrayana">Vajrayana</a>. Daarnaast onderging het nog andere invloeden. </p><p>Het Tibetaans boeddhisme is de dominante religie in Tibet, in de Tibetaanse gebieden ten oosten daarvan (<a href="/wiki/Kham" title="Kham">Kham</a>, <a href="/wiki/Amdo_(provincie)" class="mw-redirect" title="Amdo (provincie)">Amdo</a>), in het noorden van <a href="/wiki/Nepal" title="Nepal">Nepal</a>, in <a href="/wiki/Bhutan" title="Bhutan">Bhutan</a>, in delen van het huidige <a href="/wiki/India" title="India">India</a>, zoals <a href="/wiki/Ladakh" title="Ladakh">Ladakh</a>, <a href="/wiki/Arunachal_Pradesh" title="Arunachal Pradesh">Arunachal Pradesh</a> en <a href="/wiki/Sikkim" title="Sikkim">Sikkim</a>, in <a href="/wiki/Mongoli%C3%AB" title="Mongolië">Mongolië</a> en in delen van <a href="/wiki/Rusland" title="Rusland">Rusland</a>, zoals <a href="/wiki/Toeva" title="Toeva">Toeva</a>, <a href="/wiki/Kalmukki%C3%AB" title="Kalmukkië">Kalmukkië</a> en <a href="/wiki/Boerjati%C3%AB" title="Boerjatië">Boerjatië</a>. Naast het Tibetaans boeddhisme heeft zich in Tibet nog een andere en daarvan te onderscheiden vorm van boeddhisme ontwikkeld, die bekendstaat onder de naam <a href="/wiki/B%C3%B6n" title="Bön">Bön</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Een_bijzondere_ontstaansgeschiedenis">Een bijzondere ontstaansgeschiedenis</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Een bijzondere ontstaansgeschiedenis" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Een bijzondere ontstaansgeschiedenis"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De bijzondere omstandigheden waaronder het boeddhisme naar Tibet kwam, zijn relevant voor de verdere ontwikkeling van de religie geweest. Belangrijk zijn de relatief late introductie van het boeddhisme in Tibet en de weerstanden die het tijdens zijn ontwikkeling heeft moeten overwinnen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_late_komst_van_het_boeddhisme_naar_Tibet">De late komst van het boeddhisme naar Tibet</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: De late komst van het boeddhisme naar Tibet" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: De late komst van het boeddhisme naar Tibet"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het boeddhisme kwam laat naar Tibet. In het begin van de 7e eeuw was het in <a href="/wiki/Tibet_(gebied)" title="Tibet (gebied)">Tibet</a> nog vrijwel onbekend. Het land was in die tijd voor een belangrijk deel omringd door gebieden waar dat boeddhisme zich al stevig had gevestigd. Tibet was feitelijk een <i>heidens eiland</i> in een grote boeddhistische oceaan. Die late komst van het boeddhisme in Tibet heeft als consequentie gehad, dat in Tibet dat boeddhisme beïnvloed werd - veel meer dan in gebieden waar het al eerder aanwezig was - door de latere ontwikkelingen van het boeddhisme in India zelf. </p><p>In India ontwikkelde de tantrische traditie binnen het boeddhisme zich pas na circa 400. Pas in de 7e eeuw begon die traditie in India de beoefening van het boeddhisme meer te domineren. Als gevolg van de relatief late introductie, speelden in Tibet de tantrische elementen van meet af aan een grote rol. De boeddhistische literatuur wordt wel verdeeld in </p> <ul><li><a href="/wiki/Soetra" title="Soetra">soetra</a>'s: teksten, die geacht worden uitgesproken te zijn door de historische <a href="/wiki/Boeddha_(verlichte)" title="Boeddha (verlichte)">Boeddha</a> dan wel geacht worden zijn instemming te hebben.</li> <li>sastra's: commentaren op en verhandelingen over de soetra's</li> <li><a href="/wiki/Tantra_(geschrift)" title="Tantra (geschrift)">tantrische geschriften</a>: teksten die een soort handleiding zijn voor rituelen en met name meditatietechnieken ten behoeve van gelovigen.</li></ul> <p>Het Tibetaans boeddhisme kan als volgt gekarakteriseerd worden: de leerstellingen zijn op de sastra's gebaseerd en de praktijk op de tantrische geschriften.<sup id="cite_ref-Lopez2007_1-0" class="reference"><a href="#cite_note-Lopez2007-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Na de val van het <a href="/wiki/Tibetaanse_rijk" class="mw-redirect" title="Tibetaanse rijk">Tibetaanse rijk</a> in het midden van de 9e eeuw verdwijnt het boeddhisme in zijn georganiseerde en monastieke vorm voor ruim een eeuw uit <a href="/wiki/Centraal-Tibet" class="mw-redirect" title="Centraal-Tibet">Centraal-Tibet</a>. Een tweede introductie van het boeddhisme uit India begint aan het eind van de 10e eeuw. Dat is een periode waarin het verval van het boeddhisme in India zelf al is begonnen. Tijdens die tweede introductie is Tibet in staat geweest om de invloed te ondergaan van de laatste grote leraren uit het Indiase boeddhisme, zoals <a href="/wiki/Atisha" title="Atisha">Atisha</a> (<a href="/wiki/980" title="980">980</a>-<a href="/wiki/1052" title="1052">1052</a>) en <a href="/wiki/Tilopa" title="Tilopa">Tilopa</a> (<a href="/wiki/988" title="988">988</a>-<a href="/wiki/1069" title="1069">1069</a>). </p><p>Dit is de periode van zeer grote vertaalprojecten vanuit het <a href="/wiki/Sanskriet" title="Sanskriet">Sanskriet</a> naar het <a href="/wiki/Tibetaans" title="Tibetaans">Tibetaans</a>. Zo rond 1200 is het boeddhisme in India vrijwel verdwenen. Veel teksten in het oorspronkelijk Sanskriet zijn verloren gegaan. De inhoud daarvan is slechts bewaard gebleven in een Tibetaanse vertaling. In geen enkel ander boeddhistisch land is een dergelijke omvang van boeddhistische literatuur geproduceerd. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Paul_Pelliot_examining_manuscripts_in_Cave_17_at_Mogao_Caves_in_1908.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Paul_Pelliot_examining_manuscripts_in_Cave_17_at_Mogao_Caves_in_1908.jpg/260px-Paul_Pelliot_examining_manuscripts_in_Cave_17_at_Mogao_Caves_in_1908.jpg" decoding="async" width="260" height="360" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Paul_Pelliot_examining_manuscripts_in_Cave_17_at_Mogao_Caves_in_1908.jpg/390px-Paul_Pelliot_examining_manuscripts_in_Cave_17_at_Mogao_Caves_in_1908.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Paul_Pelliot_examining_manuscripts_in_Cave_17_at_Mogao_Caves_in_1908.jpg 2x" data-file-width="520" data-file-height="720" /></a><figcaption><a href="/wiki/Paul_Pelliot" title="Paul Pelliot">Paul Pelliot</a> onderzoekt de <a href="/wiki/Manuscripten_van_Dunhuang" title="Manuscripten van Dunhuang">manuscripten van Dunhuang</a> in de <a href="/wiki/Mogao-grotten" class="mw-redirect" title="Mogao-grotten">Mogao-grot 17</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_tegenstand_in_Tibet_tegen_de_komst_van_het_boeddhisme">De tegenstand in Tibet tegen de komst van het boeddhisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: De tegenstand in Tibet tegen de komst van het boeddhisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: De tegenstand in Tibet tegen de komst van het boeddhisme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Tijdens de eerste introductie van het boeddhisme in Tibet was het land cultureel achtergebleven in vergelijking met andere boeddhistische gebieden. De culturele onderontwikkeling bleek uit zaken als schriftsysteem, literatuur en aanwezige staatsstructuren. Het boeddhisme stuitte bij zijn introductie op aanzienlijke weerstanden. De legendes over de rol van <a href="/wiki/Padmasambhava" title="Padmasambhava">Padmasambhava</a> bij het bedwingen van preboeddhistische elementen maken dat duidelijk.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Bij seculiere machthebbers binnen het rijk - de krijgsheren - was weerstand tegen de komst van het boeddhisme. Dit blijkt uit veel uitspraken, daterend uit het begin van de 9e eeuw, die te vinden zijn in de <a href="/wiki/Manuscripten_van_Dunhuang" title="Manuscripten van Dunhuang">manuscripten van Dunhuang</a>. </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p>In de periode van de koning Tri Ralpachan werden de religieuze wetten zeer streng. Diegenen die achterdochtig naar de kloostergemeenschappen keken of daar dreigend naar wezen werden de handen afgehakt of de ogen uitgestoken. Velen werden op die wijze bestraft.</p><div style="padding-left:1.6em; font-size:90%;">— <sup id="cite_ref-Dudjom_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dudjom-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></blockquote> <p>De belangrijkste manier om die weerstand te kanaliseren was de opname van preboeddhistische elementen in het zich ontwikkelende Tibetaanse boeddhisme. Deze assimilatie van preboeddhistische elementen was eerder voorgekomen in andere boeddhistische culturen, maar nooit in de mate waarin dat in Tibet plaatsvond. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ontstaan_van_het_pantheon_van_het_Tibetaans_boeddhisme">Ontstaan van het pantheon van het Tibetaans boeddhisme</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Ontstaan van het pantheon van het Tibetaans boeddhisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Ontstaan van het pantheon van het Tibetaans boeddhisme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het Tibetaans boeddhisme heeft een aantal kenmerken, die vooral te maken hebben met de wijze van ontstaan van de religie. Belangrijke notie is daarbij de opname in het <a href="/wiki/Pantheon_(religie)" title="Pantheon (religie)">pantheon</a> van het Tibetaans boeddhisme van veel preboeddhistische elementen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transformatie_van_lokale_godheden">Transformatie van lokale godheden</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Transformatie van lokale godheden" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Transformatie van lokale godheden"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Er zijn geen literaire bronnen over de aard van de religie in Tibet van voor de 7e eeuw. Kennis over de toen aanwezige religie komt van een klein, maar wel groeiend aantal archeologische vondsten en daarnaast materiaal uit latere literatuur en ritebeschrijvingen.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In de oudste geschriften, zoals de <i><a href="/wiki/Oude_Tibetaanse_kroniek" title="Oude Tibetaanse kroniek">Oude Tibetaanse kroniek</a></i> staan met name verhalen over de eerste <a href="/wiki/Lijst_van_Tibetaanse_heersers" title="Lijst van Tibetaanse heersers">Tibetaanse koningen</a>. Daaruit wordt duidelijk dat geloof in het sacrale karakter van de heerser een essentieel onderdeel was. De <a href="/wiki/Monarch_(staatshoofd)" title="Monarch (staatshoofd)">monarch</a> was van hemelse oorsprong en nauw verbonden met beschermende godheden die belichaamd werden door met name de bergen van Tibet.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het heilige karakter van die bergen werd weer geassocieerd met belangrijke functies als bron van water, voeden van water naar rivieren, die het mogelijk maakten in valleien landbouw te bedrijven. Ook in de oudste manuscripten is nooit een naam gevonden voor die verering van die grote hoeveelheid beschermende godheden in de Tibetaanse religieuze praktijk in de vorm van bergen, rivieren, beken, valleien, etc. met vaak een heel lokaal karakter. <a href="/wiki/Rolf_Stein" title="Rolf Stein">Rolf Stein</a> noemde deze oude religie van Tibet <i>the nameless religion</i>.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De bergen die geassocieerd werden met lokale godheden worden in het <a href="/wiki/Tibetaans" title="Tibetaans">Tibetaans</a> <i>yul ha</i> genoemd. De verering van deze lokale godheden dateert uit de preboeddhistische periode, maar heeft zich tot op de dag van vandaag gehandhaafd en is een van de belangrijkste invloeden van die oorspronkelijke religie op zowel Tibetaans boeddhisme als de <a href="/wiki/B%C3%B6n" title="Bön">Bön</a>. </p><p><a href="/wiki/Katia_Buffetrille" title="Katia Buffetrille">Katia Buffetrille</a> beschrijft in haar studies de transformatie van een lokale berggod <i>yul ha</i> naar een <i>gnas ri</i> ( heilige boeddhistische berg). Ze gebruikt daarvoor de term <i>Buddhicasation</i>. </p> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Pelgrims_in_Tibet" title="Pelgrims in Tibet">Pelgrims in Tibet</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Pelgrimsgidsen beschrijven vrijwel zonder uitzondering de onderwerping van de lokale godheden en de vestiging van een <a href="/wiki/Mandala" title="Mandala">mandala</a> van een boeddhistische godheid in het landschap. (<i>The mandalisation of the landscape</i>) De boeddhistische hiërarchie probeerde niet zo zeer de <i>yul ha</i> geheel te vervangen, maar die tot beschermers van de <a href="/wiki/Dharma" title="Dharma">dharma</a> te maken, waarbij die bepaalde karakteristieke lokale eigenschappen konden behouden.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dharmapālas"><span id="Dharmap.C4.81las"></span>Dharmapālas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Dharmapālas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Dharmapālas"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Dharmap%C4%81la_(godheid)" class="mw-redirect" title="Dharmapāla (godheid)">Dharmapala'</a> zijn de beschermers van de <a href="/wiki/Dharma" title="Dharma">dharma</a>. De leerstelling van het vertrouwen in dharmapālas was ontstaan in <a href="/wiki/India" title="India">India</a> als deel van de <a href="/wiki/Tantra_(geschrift)" title="Tantra (geschrift)">tantratraditie</a>. Zowel <a href="/wiki/Boeddha_(verlichte)" title="Boeddha (verlichte)">boeddha's</a>, <a href="/wiki/Bodhisattva" title="Bodhisattva">bodhisattva's</a> als getransformeerde godheden kunnen dharmapālas zijn. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Yamantaka_Vajrabhairav.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Yamantaka_Vajrabhairav.jpg/145px-Yamantaka_Vajrabhairav.jpg" decoding="async" width="145" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Yamantaka_Vajrabhairav.jpg/218px-Yamantaka_Vajrabhairav.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Yamantaka_Vajrabhairav.jpg/290px-Yamantaka_Vajrabhairav.jpg 2x" data-file-width="711" data-file-height="1018" /></a><figcaption>Yamantaka Vajrabhairav<br /><a href="/wiki/British_Museum" title="British Museum">British Museum</a></figcaption></figure> <p>In geen boeddhistische stroming heeft die notie echter een dergelijke omvang van dharmapālas bereikt als in het pantheon van het Tibetaans boeddhisme. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Nechung_Gompa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Nechung_Gompa.jpg/260px-Nechung_Gompa.jpg" decoding="async" width="260" height="391" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Nechung_Gompa.jpg/390px-Nechung_Gompa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Nechung_Gompa.jpg/520px-Nechung_Gompa.jpg 2x" data-file-width="665" data-file-height="999" /></a><figcaption>Beeld van <a href="/wiki/Gyalpo_Pehar" title="Gyalpo Pehar">Gyalpo Pehar</a></figcaption></figure> <p>In de klassieke boeddhistische geschiedschrijving van Tibet werd <a href="/wiki/Shantarakshita" title="Shantarakshita">Shantarakshita</a> door de <a href="/wiki/Lijst_van_Tibetaanse_heersers" title="Lijst van Tibetaanse heersers">Tibetaanse koning</a> <a href="/wiki/Trisong_Detsen" title="Trisong Detsen">Trisong Detsen</a> (<a href="/wiki/755" title="755">755</a>-<a href="/wiki/797" title="797">797</a>) verzocht om het eerste boeddhistische <a href="/wiki/Lijst_van_Tibetaanse_kloosters" title="Lijst van Tibetaanse kloosters">klooster</a> in <a href="/wiki/Tibet_(gebied)" title="Tibet (gebied)">Tibet</a> te stichten. De bouw van <a href="/wiki/Samye" title="Samye">Samye</a> verliep niet voorspoedig wat werd geweten aan de lokale godheden en demonen, die niet erg enthousiast over het project zouden zijn geweest. Pogingen deze geesten te verdrijven mislukten en Shantarakshita was gedwongen de koning te melden dat deze taak boven zijn vaardigheden en mogelijkheden lag. Hij adviseerde de koning om de hulp in te roepen van een tantrische meester, <a href="/wiki/Padmasambhava" title="Padmasambhava">Padmasambhava</a>. Padmasambhava arriveerde in Tibet en gaf de geesten en demonen het ultimatum zich tot het boeddhisme te bekeren dan wel te verdwijnen. Die kozen voor de eerste optie en beloofden daarbij voortaan Tibet en bovenal de <a href="/wiki/Dharma" title="Dharma">dharma</a> te beschermen met dezelfde wil en kracht waarmee ze tot dan toe het boeddhisme hadden bestreden. In het Tibetaans worden deze krachten "damchen" genoemd. </p><p>De introductie van <a href="/wiki/Tantra_(yoga)" title="Tantra (yoga)">tantrische</a> aspecten uit <a href="/wiki/India" title="India">India</a> leidde daarnaast tot een vorm van <i>degradatie</i> van de "damchen", omdat deze in het te creëren Tibetaanse pantheon ruimte moesten maken voor <a href="/wiki/Boeddha_(verlichte)" title="Boeddha (verlichte)">boeddha's</a> en <a href="/wiki/Bodhisattva" title="Bodhisattva">bodhisattva's</a>, die voor de introductie van het boeddhisme niet in het pantheon aanwezig waren. Deze laatste twee hebben een <a href="/wiki/Transcendentie_(religie)" title="Transcendentie (religie)">transcendentale</a> oorsprong, die niet alleen over de kracht beschikken om Tibet en de dharma te beschermen, maar ook om gelovigen te helpen op hun pad naar de uiteindelijke verlichting. De "damchen" waren vanaf dat moment meer mundane, cq. wereldlijke goden en worden geacht niet over transcendentale gaven en krachten te beschikken. Er wordt onderscheid gemaakt tussen mundane en supra-mundane godheden, waarbij de laatsten van transcendentale oorsprong zijn. Bekende supra-mundane dharmapala's zijn <a href="/wiki/Mahakala" title="Mahakala">Mahakala</a> en <a href="/wiki/Yamantaka" title="Yamantaka">Yamantaka</a>, </p><p>De "damchen" zijn inferieur vergeleken met de supra-mundane godheden, maar hebben daarentegen een veel grotere invloed op het dagelijks leven van de gelovige dan de supra-mundane godheden. De "damchen" hebben deze wereld nooit verlaten en zijn daarom bijvoorbeeld in staat om tijdelijk bezit te nemen van het lichaam van mensen. Op die manier worden ze voor mensen op deze wereld zichtbaar en kunnen ze bescherming en advies geven. Het meest zichtbaar is dat in hun vermogen zich te manifesteren via een <a href="/wiki/Orakel" title="Orakel">orakel</a>. Een bekend voorbeeld daarvan is het <a href="/wiki/Tibetaans_staatsorakel" title="Tibetaans staatsorakel">orakel van Nechung</a>, het medium waardoor <a href="/wiki/Gyalpo_Pehar" title="Gyalpo Pehar">Gyalpo Pehar</a> zich kan manifesteren. Pehar is de belangrijkste van de "damchen" die door <a href="/wiki/Padmasambhava" title="Padmasambhava">Padmasambhava</a> was onderworpen en is de belangrijkste beschermer van de Tibetaanse <a href="/wiki/Staat_(politiek)" title="Staat (politiek)">staat</a> en de <a href="/wiki/Dalai_lama" title="Dalai lama">dalai lama</a>. Het geloof dat de mundane dharmapala's een grotere invloed hebben op het dagelijks leven van de gelovige hangt samen met de overtuiging dat deze ook menselijke emoties als jaloezie, boosheid en dergelijke kennen, waardoor ze in dat dagelijkse leven ook effectiever kunnen handelen dan de supra-mundane beschermers. Ze kunnen ook aanstoot nemen aan handelingen van zowel mensen als andere mundane beschermers. </p><p>Een van de meer unieke aspecten van het pantheon van het Tibetaans boeddhisme is ook dat het niet statisch is. In de geschiedenis van dat boeddhisme zijn er godheden in het pantheon bijgekomen. Godheden in dat pantheon zijn ook opnieuw gepositioneerd. Een voorbeeld daarvan is <a href="/wiki/Dorje_Shugden" title="Dorje Shugden">Dorje Shugden</a>, opgenomen in het pantheon in de 17e eeuw als een mundane beschermer, maar aan het eind van de 20e eeuw binnen de <a href="/wiki/Nieuwe_kadampa" title="Nieuwe kadampa">Nieuwe kadampa</a> geherpositioneerd als een boeddha. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_eerste_fase_van_het_boeddhisme_in_Tibet">De eerste fase van het boeddhisme in Tibet</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: De eerste fase van het boeddhisme in Tibet" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: De eerste fase van het boeddhisme in Tibet"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Mune_wall_col.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Mune_wall_col.jpg/260px-Mune_wall_col.jpg" decoding="async" width="260" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Mune_wall_col.jpg/390px-Mune_wall_col.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Mune_wall_col.jpg/520px-Mune_wall_col.jpg 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/Tibetaans_schrift" title="Tibetaans schrift">Inscriptie</a> van <a href="/wiki/Mantra" title="Mantra">mantra</a> <i><a href="/wiki/Om_mani_padme_hum" title="Om mani padme hum">Om mani padme hum</a></i></figcaption></figure> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook het artikel over de <a href="/wiki/Mantra" title="Mantra">mantra</a> </i><a href="/wiki/Om_mani_padme_hum" title="Om mani padme hum">Om mani padme hum</a>'<b></b></div> <p>De klassieke Tibetaanse geschiedschrijving over de periode van de komst van het boeddhisme naar het land dateert voor het grootste deel vanaf het eind van de 10e eeuw. Er zijn zeer grote verschillen tussen die geschiedschrijving en de resultaten van wetenschappelijk en tibetologisch onderzoek van de laatste circa zes decennia. In veel van de klassieke traditie van de Tibetaanse geschiedschrijving is veel van de feitelijke historische werkelijkheid ondergeschikt aan het beoogde spirituele en pedagogische doel. </p><p>In de klassieke Tibetaanse geschiedschrijving is de eerste melding van boeddhisme in Tibet het verhaal, dat tijdens de periode van de koning <a href="/wiki/Totori_Nyantsen" title="Totori Nyantsen">Totori Nyantsen</a>, die globaal in de 5e eeuw gesitueerd moet worden, er op wonderlijke wijze een aantal manuscripten uit de hemel vielen en op het dak van het paleis terechtkwamen. Een van die documenten zou de <i><a href="/w/index.php?title=K%C4%81ra%E1%B9%87%E1%B8%8Davy%C5%ABha&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kāraṇḍavyūha (de pagina bestaat niet)">Kāraṇḍavyūha</a></i> geweest zijn, een <a href="/wiki/Soetra" title="Soetra">soetra</a> die omstreeks het jaar 400 geschreven moet zijn. Deze soetra is het eerste geschrift, waarin de tekst van de mantra <a href="/wiki/Om_mani_padme_hum" title="Om mani padme hum">Om mani padme hum</a> voorkomt en waarin gesteld wordt dat het reciteren er van het belangrijkste instrument op de weg naar de <a href="/wiki/Verlichting_(boeddhisme)" title="Verlichting (boeddhisme)">verlichting</a> is. Het verhaal is echter pas ruim 450 jaar later op schrift gesteld.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:King_Songsten_Gampo%27s_statue_in_his_meditation_cave_at_Yerpa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/King_Songsten_Gampo%27s_statue_in_his_meditation_cave_at_Yerpa.jpg/260px-King_Songsten_Gampo%27s_statue_in_his_meditation_cave_at_Yerpa.jpg" decoding="async" width="260" height="403" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/ca/King_Songsten_Gampo%27s_statue_in_his_meditation_cave_at_Yerpa.jpg 1.5x" data-file-width="287" data-file-height="445" /></a><figcaption>Songtsen Gampo</figcaption></figure> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Mani_kabum" title="Mani kabum">Mani kabum</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>In die klassieke Tibetaanse geschiedschrijving wordt het boeddhisme dan echt geïntroduceerd tijdens de periode van <a href="/wiki/Songtsen_Gampo" title="Songtsen Gampo">Songtsen Gampo</a> (<a href="/wiki/605" title="605">605</a>-<a href="/wiki/650" title="650">650</a>), de eerste grote vorst van de <a href="/wiki/Yarlung-dynastie" class="mw-redirect" title="Yarlung-dynastie">Yarlung-dynastie</a> en de grondvester van het grote <a href="/wiki/Tibetaanse_rijk" class="mw-redirect" title="Tibetaanse rijk">Tibetaanse rijk</a>, dat in de volgende eeuw een machtige natie in Azië zou worden. Een van de bekendste verhalen uit die geschiedschrijving is de <a href="/wiki/Mani_kabum" title="Mani kabum">Mani kabum</a>, letterlijk: <i>Verzamelde uitspraken (over) Mani</i>. Mani hier in de betekenis van <i>(de bezitter van) het juweel</i>, de <a href="/wiki/Bodhisattva" title="Bodhisattva">bodhisattva</a> <a href="/wiki/Avalokitesvara" title="Avalokitesvara">Avalokitesvara</a>. </p><p>In de tekst trouwt de koning met de Chinese prinses <a href="/wiki/Wencheng_(prinses)" title="Wencheng (prinses)">Wencheng</a> en de Nepalese prinses <a href="/wiki/Bhrikuti" title="Bhrikuti">Bhrikuti Devi</a>. Beiden zijn al boeddhisten en brengen - als deel van hun bruidsschat - afbeeldingen mee van <a href="/wiki/Gautama_Boeddha" title="Gautama Boeddha">Gautama Boeddha</a>, die een plaats krijgen in speciaal daarvoor gebouwde tempels. Beide vrouwen worden ook beschreven als emanaties van godinnen. </p><p>Het verhaal in de Mani kabum is vooral het epos van </p> <ol><li>Het geloof in Avalokitesvara als de beschermer van Tibet.</li> <li>De rol van Songtsen Gampo als de incarnatie van Avalokitesvara en de koning die het boeddhisme in Tibet introduceert in een tot dan toe barbaars land en daarmee de beschaving brengt.</li> <li>De veronderstelling dat de rol van Avalokitesvara voorbestemd was door <a href="/wiki/Gautama_Boeddha" title="Gautama Boeddha">Gautama Boeddha</a>.</li></ol> <p>In de klassieke Tibetaanse geschiedschrijving is de tekst van de Mani kabum door Songtsen Gampo zelf geschreven en werd vervolgens verborgen om eeuwen later door <a href="/wiki/Tert%C3%B6n" title="Tertön">tertöns</a> weer ontdekt te worden. Feitelijk en strikt historisch is de tekst van de <i>Mani kabum</i> geschreven in de 12e en 13e eeuw met nog enkele belangrijke aanvullingen uit de 14e eeuw. Hedendaagse tibetologen hebben in ieder geval grote twijfel aan het huwelijk met en het historisch bestaan van de prinses Bhrikuti Devi.<sup id="cite_ref-Tucci_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tucci-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-Kapstein2007The_Tibetans-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het is niet geheel uitgesloten dat er tijdens de periode van Songtsen Gampo al enige boeddhistische aanwezigheid was en getolereerd werd in Tibet. Het moet dan echter om een zeer beperkt aantal individuen gehandeld hebben. In de <i><a href="/wiki/Manuscripten_van_Dunhuang" title="Manuscripten van Dunhuang">manuscripten van Dunhuang</a></i>, die begin 20e eeuw werden ontdekt, zoals de <i><a href="/wiki/Tibetaanse_annalen" title="Tibetaanse annalen">Tibetaanse annalen</a></i> en de <i><a href="/wiki/Oude_Tibetaanse_kroniek" title="Oude Tibetaanse kroniek">Oude Tibetaanse kroniek</a></i> wordt nergens melding gemaakt van het voorkomen van enig boeddhisme tijdens deze periode. Er is ook geen enkele hedendaagse tibetoloog, die noties hanteert dat Songtsen Gampo en/of zijn hof zich bekeerd zou hebben tot het boeddhisme.<sup id="cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-1" class="reference"><a href="#cite_note-Kapstein2007The_Tibetans-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Tibetan_empire_greatest_extent_780s-790s_CE.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Tibetan_empire_greatest_extent_780s-790s_CE.png/270px-Tibetan_empire_greatest_extent_780s-790s_CE.png" decoding="async" width="270" height="205" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Tibetan_empire_greatest_extent_780s-790s_CE.png/405px-Tibetan_empire_greatest_extent_780s-790s_CE.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Tibetan_empire_greatest_extent_780s-790s_CE.png/540px-Tibetan_empire_greatest_extent_780s-790s_CE.png 2x" data-file-width="1792" data-file-height="1361" /></a><figcaption>Het Tibetaanse rijk aan het eind van de periode van Trisong Detsen</figcaption></figure> <p>Ruim een eeuw na Songtsen Gampo bereikt het Tibetaanse rijk tijdens de regeringsperiode van <a href="/wiki/Trisong_Detsen" title="Trisong Detsen">Trisong Detsen</a> (<a href="/wiki/755" title="755">755</a>-<a href="/wiki/797" title="797">797</a>) zijn grootste omvang en is op het toppunt van zijn macht in Azië. Aan het hof van de koning zijn er dan meerdere met elkaar concurrerende religieuze bewegingen. Meerdere uit India afkomstige boeddhistische stromingen, het Chinese <a href="/wiki/Chan_(boeddhisme)" class="mw-redirect" title="Chan (boeddhisme)">chanboeddhisme</a>, de <a href="/wiki/B%C3%B6n" title="Bön">bön</a> en vertegenwoordigers van de oude <a href="/wiki/Animisme_(religie)" title="Animisme (religie)">animistische</a> religie. </p> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Madhyamaka" title="Madhyamaka">Madhyamaka</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>De grote betekenis van Trisong Detsen ligt in het feit, dat in zijn persoon de <a href="/wiki/Yarlung-dynastie" class="mw-redirect" title="Yarlung-dynastie">Yarlung-dynastie</a> definitief kiest voor een boeddhisme dat zijn wortels in India heeft en voor een groot deel gebaseerd is op de <a href="/wiki/Madhyamaka" title="Madhyamaka">Madhyamakaschool</a>, als de leidende religieuze en intellectuele beweging van het land. </p><p>In het edict dat behoort bij de <a href="/wiki/Samye" title="Samye">pilaar van Samye</a> wordt dat voorgesteld als een plotselinge religieuze bekering: </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p> Nadat de Tsenpo, mijn vader, naar de hemel was gegaan waren er enkele van mijn ooms, die ook minister waren, die aan rebellie dachten. Zij vernietigden de Dharma, die al in gebruik was sinds de tijd van mijn vader en zijn voorouders. Zij predikten dat het niet juist was om de goden en de godsdienst van de vreemdelingen ten zuiden van het land Tibet te prediken. Zij maakten zelfs een wet die dat verbood. Dus, op de tijd dat ik, de tegenwoordige Tsenpo, de leeftijd van twintig jaar bereikte waren er eerst allemaal slechte voortekenen en welke riten er ook uitgevoerd werden, de voortekenen bleven slecht. Maar toen nam ik het besluit om de wet die de uitoefening van de Boeddha's Dharma als onrechtmatig beschouwde te herroepen. En ik beval dat voortaan de aanbidding van de <a href="/wiki/Drie_Juwelen_(boeddhisme)" title="Drie Juwelen (boeddhisme)">Drie Juwelen</a> uitgevoerd moest worden. En er kwam toen een verandering ten goede. Ik hoorde toen ook van de Dharma. De geschriften daarover werden onder mijn aandacht gebracht. En ik gaf toen het bevel om de Dharma van de Boeddha te verspreiden en openbaar te maken</p><div style="padding-left:1.6em; font-size:90%;">— <sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></blockquote> <p>De keus voor het boeddhisme van Trisong Detsen had echter vooral strategische motieven. Naarmate het rijk verder expandeerde werd de behoefte aan een meer professioneel bestuur groter. Dat vereiste in ieder geval een zekere vorm van geletterdheid, die de sjamanen van de oude, animistische religie niet konden leveren. Zolang Tibet een relatief besloten gebied was gebleven, was er nauwelijks behoefte aan een bron van autoriteit die buiten de oorspronkelijk Tibetaanse traditie lag van familieclans en animisme. De uitbreiding van het rijk, waardoor Tibetaanse koningen ook het gezag kregen over totaal andere etnische groepen dan Tibetanen maakte een vorm van een universele wetgeving noodzakelijk. Het boeddhisme met opgeleide geleerden, zijn methodes van vertalingen, de aanwezigheid van bibliotheken in kloosters had daarbij veel meer mogelijkheden dan de bön in zijn toenmalige staat van ontwikkeling.<sup id="cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-2" class="reference"><a href="#cite_note-Kapstein2007The_Tibetans-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Bundesarchiv_Bild_135-KA-09-058,_Tibetexpedition,_Blick_auf_Kloster_Samye.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Bundesarchiv_Bild_135-KA-09-058%2C_Tibetexpedition%2C_Blick_auf_Kloster_Samye.jpg/260px-Bundesarchiv_Bild_135-KA-09-058%2C_Tibetexpedition%2C_Blick_auf_Kloster_Samye.jpg" decoding="async" width="260" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Bundesarchiv_Bild_135-KA-09-058%2C_Tibetexpedition%2C_Blick_auf_Kloster_Samye.jpg/390px-Bundesarchiv_Bild_135-KA-09-058%2C_Tibetexpedition%2C_Blick_auf_Kloster_Samye.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Bundesarchiv_Bild_135-KA-09-058%2C_Tibetexpedition%2C_Blick_auf_Kloster_Samye.jpg/520px-Bundesarchiv_Bild_135-KA-09-058%2C_Tibetexpedition%2C_Blick_auf_Kloster_Samye.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="575" /></a><figcaption>Klooster <a href="/wiki/Samye" title="Samye">Samye</a> 1939</figcaption></figure> <p>Daarbij speelde de waarde die toegekend werd aan georganiseerd boeddhistisch kloosterwezen een zeer belangrijke rol. Met de stichting van <a href="/wiki/Samye" title="Samye">Samye</a> geeft Trisong Detsen dan ook, dat hij dat als een pijler ziet voor zijn beleid. In het <a href="/wiki/Testament_van_Ba" title="Testament van Ba">Testament van Ba</a> worden ook de voorzieningen benoemd die de koning onmiddellijk na de bouw hiervoor trof. </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p>Honderdvijftig huishoudens werden door het hof als horigen aan de religieuze gemeenschap toegewezen. Ieder jaar dient het hoofd van de religieuze gemeenschap van hen vijfenzeventig ladingen gerst te ontvangen, alsmede negen volledige kostuumuitrustingen, 1100 ons boter, een paard, vier balen papier, drie maten inkt en zout zoveel als zij nodig hebben. De vijfentwintig kluizenaars van <a href="/w/index.php?title=Chimpu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chimpu (de pagina bestaat niet)">Chimpu</a> ontvangen ieder elk jaar vijfenvijftig ladingen gerst, 800 ons boter, een paard en zes volledige kostuumuitrustingen</p><div style="padding-left:1.6em; font-size:90%;">— <sup id="cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-3" class="reference"><a href="#cite_note-Kapstein2007The_Tibetans-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></blockquote> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Trisong_Detsen" title="Trisong Detsen">Trisong Detsen</a> en <a href="/wiki/Tri_Ralpachan" class="mw-redirect" title="Tri Ralpachan">Tri Ralpachan</a> voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.</i></div> <p>Het zou overigens onjuist zijn te stellen dat in de periode van Trisong Detsen de volledige elite van het land nu tot het boeddhisme was overgegaan. Zowel uit annalen van de <a href="/wiki/Tang-dynastie" title="Tang-dynastie">Tang-dynastie</a> als uit <a href="/wiki/Manuscripten_van_Dunhuang" title="Manuscripten van Dunhuang">manuscripten van Dunhuang</a> wordt duidelijk, dat animistische rituelen, ook bij de elite van het land, de hele periode van de <a href="/wiki/Yarlung-dynastie" class="mw-redirect" title="Yarlung-dynastie">Yarlung-dynastie</a> bleven voorkomen. In documenten die handelen over de ondertekening van een vredesverdrag met China in <a href="/wiki/782" title="782">782</a> staat een lange beschrijving van door Tibetanen gebrachte offers, waarbij zij daarna hun lippen insmeren met het bloed van de slachtoffers. Ook wordt de zon en de maan opgeroepen getuige te zijn van het verdrag. Ook Trisong Detsen werd begraven op de oude animistische begraafplaats van Phong-rgyas, waar bijvoorbeeld ook Songtsen Gampo begraven was en waar later de derde Dharmakoning <a href="/wiki/Tri_Ralpachan" class="mw-redirect" title="Tri Ralpachan">Tri Ralpachan</a> begraven zal worden. De ambitie om geheel Tibet inclusief zijn gehele bevolking tot het boeddhisme te brengen wordt pas voor het eerst verwoord in de tekst van de inscriptie op de <a href="/wiki/Pilaar_van_Karchung" title="Pilaar van Karchung">pilaar van Karchung</a> van 812.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Treaty_pillar_outside_the_Jokhang_in_Lhasa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6c/Treaty_pillar_outside_the_Jokhang_in_Lhasa.jpg" decoding="async" width="220" height="300" class="mw-file-element" data-file-width="220" data-file-height="300" /></a><figcaption>De tekst van het <a href="/wiki/Verdrag_van_Chang%27an_(821)" title="Verdrag van Chang'an (821)">Verdrag van Chang'an</a> in zowel Chinees als Tibetaans op een pilaar bij de <a href="/wiki/Jokhang" title="Jokhang">Jokhang</a> tempel.Zie voor Engelse vertaling van de tekst<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>In de klassieke Tibetaanse geschiedschrijving is <a href="/wiki/Tri_Ralpachan" class="mw-redirect" title="Tri Ralpachan">Tri Ralpachan</a> (ca. <a href="/wiki/806" title="806">806</a> -<a href="/wiki/841" title="841">841</a>) de grootste van de "Religieuze Koningen" en wordt de periode van Ralpachan beschreven als het tijdperk, waarin Tibet echt een boeddhistisch land wordt. Ralpachan ondersteunde de verspreiding van het boeddhisme met genereuze schenkingen aan de religieuze gemeenschap. De kloosters hadden belastingvrijdom en de <a href="/wiki/Horigheid_in_Tibet" title="Horigheid in Tibet">horigen</a> die voor het klooster werkten waren vrijgesteld van militaire plichten. Hij zorgde voor financiering van kostbare vertalingen vanuit het <a href="/wiki/Sanskriet" title="Sanskriet">Sanskriet</a> naar het <a href="/wiki/Tibetaans" title="Tibetaans">Tibetaans</a>. Voor de eerste keer in de geschiedenis van de Yarlung-dynastie werden boeddhistische monniken ook minister. De bekendste daarvan is Drenka Palgyi Yönten. Hij was namens de Tibetaanse zijde ook de eerste ondertekenaar van het <a href="/wiki/Verdrag_van_Chang%27an_(821)" title="Verdrag van Chang'an (821)">Verdrag van Chang'an</a> met China van <a href="/wiki/821" title="821">821</a>.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Zeker in retrospectief kan men in de laatste jaren van de periode van Ralpachan al het begin van het eind van het Tibetaans keizerrijk zien. Het rijk kon relatief welvarend zijn door een proces van voortdurende expansie en veroveringen. Het overschot van nieuw veroverde gebieden werd gebruikt voor het hof, de administratie, het belonen van krijgsheren en voor het veroveren van nieuwe gebieden. De kosten voor de oorlogen in de jaren voor 821 waren hoog geweest. De afgesloten verdragen stabiliseerden dan wel de grenzen, maar er was geen sprake van enige gebiedsuitbreiding. Na 821 verdween dus iedere vorm van een economisch overschot en werd spoedig een situatie van tekort bereikt. </p> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Langdarma" title="Langdarma">Langdarma</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Bij een belangrijk deel van de aristocratische familieclans nam de weerstand tegen de voortdurende en in hun ogen excessieve en economisch niet meer verantwoorde bestedingen voor kostbare religieuze vertalingen, stichting van kloosters die van belasting vrijgesteld werden en andere boeddhistische projecten sterk toe. In de klassieke Tibetaanse geschiedschrijving worden de moord op Ralpachan en het op de troon komen van <a href="/wiki/Langdarma" title="Langdarma">Langdarma</a> als een complot en staatsgreep van volgelingen van de bönreligie beschreven. Het waren echter een aantal aristocratische familieclans, die van oordeel waren dat er een eind moest komen aan het bewind van Ralpachan.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In de klassieke Tibetaanse geschiedschrijving wordt Langdarma beschreven als een aanhanger van de bön-religie en een wreed vervolger van het boeddhisme. Hij wordt vermoord door een boeddhistische monnik om het boeddhisme te redden en te beschermen. Dat komt echter te laat, want door de daden van Langdarma valt het rijk en de dynastie. In de manuscripten van Dunhuang is er echter op geen enkele wijze sprake van dat Langdarma een aanhanger van de <a href="/wiki/B%C3%B6n" title="Bön">bön</a> was. Ook zijn in de documenten geen aanwijzingen gevonden dat hij een vervolger van het boeddhisme was. Hedendaagse tibetologen nemen aan dat Langdarma simpel niet meer de financiële mogelijkheden had om het boeddhisme te ondersteunen op de wijze van zijn voorgangers.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In de periode van zijn opvolger <a href="/wiki/Osung" class="mw-redirect" title="Osung">Osung</a> valt het Tibetaanse rijk definitief. De krijgsheren hadden geen belang meer bij het ondersteunen van een centrale autoriteit en begonnen eigen rijkjes waardoor er een eeuwendurend proces van fragmentatie van <a href="/wiki/Tibet_(gebied)" title="Tibet (gebied)">Tibet</a> op gang kwam.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_periode_van_circa_860-1000">De periode van circa <a href="/wiki/860" title="860">860</a>-<a href="/wiki/1000" title="1000">1000</a></h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: De periode van circa 860-1000" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: De periode van circa 860-1000"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Tibet_provinces.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Tibet_provinces.png/350px-Tibet_provinces.png" decoding="async" width="350" height="243" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Tibet_provinces.png/525px-Tibet_provinces.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Tibet_provinces.png/700px-Tibet_provinces.png 2x" data-file-width="1421" data-file-height="986" /></a><figcaption>Centraal-Tibet,<a href="/wiki/Amdo_(provincie)" class="mw-redirect" title="Amdo (provincie)">Amdo</a> en <a href="/wiki/Kham" title="Kham">Kham</a></figcaption></figure> <p>Een gevolg van de chaos volgend op de val van het rijk en de dynastie in de 9e eeuw was het geheel verloren gaan van het kloosterleven en de monastieke traditie van het Tibetaans boeddhisme in Centraal-Tibet. Buiten die constatering zijn er geen betrouwbare historische bronnen aanwezig over de feitelijke toestand van het boeddhisme in het gebied in die periode. De later geschreven klassieke Tibetaanse geschiedschrijving maakt frequent melding van grotesk misbruik van de tantrische traditie. In de periode van het Tibetaans rijk hadden de koningen bevolen dat tantrische praktijk alleen beoefend en overgedragen kon worden door geschoolde monniken. Bij ontbreken daaraan leidde de beoefening van de tantra nu tot grote excessen. Hedendaagse tibetologen ondersteunen die conclusie wel, maar menen ook dat de klassieke geschiedschrijving dit overdrijft om het contrast met de daaropvolgende periode sterker te kunnen accentueren. </p><p>In vele versies, bijvoorbeeld de <a href="/wiki/Blauwe_annalen" title="Blauwe annalen">Blauwe annalen</a> is er echter ook het verhaal, hoe de laatst overgebleven monniken uit Centraal-Tibet naar <a href="/wiki/Amdo_(provincie)" class="mw-redirect" title="Amdo (provincie)">Amdo</a> in de oostelijke periferie van het voormalige rijk trokken. Daar vonden ze nog functionerende tempels en kloosters nabij steden als <a href="/wiki/Tsongkha" title="Tsongkha">Tsongkha</a> en <a href="/wiki/Lanzhou" title="Lanzhou">Lanzhou</a>. Daar woonde een bevolking die deel uitmaakte van de Tibetaanse cultuur. Tibetaanse soldaten die daar in de periode van het Tibetaans rijk in een garnizoensplaats gelegerd waren en na de val van het rijk ervoor kozen daar te blijven. Andere groepen met een weliswaar verschillende etnische achtergrond, zoals de <a href="/wiki/Tuyuhun" title="Tuyuhun">Tuyuhun</a>, maar die al een paar eeuwen onder Tibetaans bestuur hadden geleefd en waren "getibetaniseerd". Maar ook <a href="/wiki/Han-Chinezen" title="Han-Chinezen">Han-Chinezen</a> die daar onder Tibetaans bestuur hadden geleefd en Tibetaans spraken. </p><p>Hier konden de monniken en hun opvolgers dan ook de steun vinden om de monastieke traditie te handhaven en de correcte leerstellingen te bewaren. Aan het eind van de 10e eeuw waren het monniken die in Amdo de waarden van het Tibetaans boeddhisme hadden weten te bewaren, die de traditie naar Centraal-Tibet wisten terug te brengen en daarmee voor een groot deel verantwoordelijk werden voor de tweede verspreiding van het boeddhisme in Tibet. </p><p>Enkele decennia later komt ook een herleving van het boeddhisme in Centraal-Tibet op gang vanuit <a href="/wiki/Guge" title="Guge">Guge</a> in het uiterste westen van het <a href="/wiki/Tibetaans_plateau" class="mw-redirect" title="Tibetaans plateau">Tibetaans plateau</a> tijdens de periode van de koning <a href="/wiki/Yeshe-%C3%B6" class="mw-redirect" title="Yeshe-ö">Yeshe-ö</a> (<a href="/wiki/959" title="959">959</a>-<a href="/wiki/1036" title="1036">1036</a>). Dat valt samen met een vorm van economisch herstel in Centraal-Tibet, waardoor er weer een zeker surplus ontstaat om bijvoorbeeld kloostergemeenschappen te onderhouden.<sup id="cite_ref-Schaik_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-Schaik-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tweede_verspreiding_van_het_boeddhisme_in_Tibet,_circa_1000-1200"><span id="Tweede_verspreiding_van_het_boeddhisme_in_Tibet.2C_circa_1000-1200"></span>Tweede verspreiding van het boeddhisme in Tibet, circa 1000-1200</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Tweede verspreiding van het boeddhisme in Tibet, circa 1000-1200" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Tweede verspreiding van het boeddhisme in Tibet, circa 1000-1200"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De <a href="/wiki/Sarma_(boeddhisme)" title="Sarma (boeddhisme)">tweede verspreiding</a> van het boeddhisme in Tibet en een nieuwe fase van vertalen van <a href="/wiki/Boeddhistische_geschriften" title="Boeddhistische geschriften">tantrische literatuur</a> uit <a href="/wiki/India" title="India">India</a> begint vanaf eind <a href="/wiki/10e_eeuw" title="10e eeuw">10e</a>, begin <a href="/wiki/11e_eeuw" title="11e eeuw">11e eeuw</a>. Tegelijkertijd begint een herleving van het kloosterleven en de monastieke traditie. In veel delen van het land werd dat bevorderd door lokale aristocratische families, die op regionaal niveau hun macht hadden gevestigd na de val van het grote Tibetaanse rijk van de <a href="/wiki/Yarlung-dynastie" class="mw-redirect" title="Yarlung-dynastie">Yarlung-dynastie</a> in de <a href="/wiki/9e_eeuw" title="9e eeuw">9e eeuw</a>. De <a href="/wiki/Adel_in_historisch_Tibet" title="Adel in historisch Tibet">adel in historisch Tibet</a> was ook geïnteresseerd in de nieuwe ontwikkeling van het boeddhisme in Tibet, omdat boeddhistische instituties de mogelijkheden hadden waarden en normen uit te dragen die nobel of adellijk werden geacht. In toenemende mate leidde dat in de 11e eeuw tot steeds grotere verbondenheid van boeddhistische instituties met centra van politieke en materiële macht. Het <a href="/wiki/Vajrayana" title="Vajrayana">tantrisch boeddhisme</a> werd zo in overeenstemming gebracht met <a href="/wiki/Feodalisme" title="Feodalisme">feodale</a> instituties. De lama werd gezien als een heer waaraan volgelingen hun leven en lichaam opdroegen. Vanaf begin 11e eeuw komt de combinatie van lama en <a href="/wiki/Edelman" class="mw-redirect" title="Edelman">edelman</a> in één en dezelfde persoon ook steeds meer voor. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="De_totstandkoming_van_de_tradities_in_het_Tibetaans_boeddhisme">De totstandkoming van de tradities in het Tibetaans boeddhisme</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: De totstandkoming van de tradities in het Tibetaans boeddhisme" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: De totstandkoming van de tradities in het Tibetaans boeddhisme"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Six_small_paintings,_Rituals_for_initiation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Six_small_paintings%2C_Rituals_for_initiation.jpg/400px-Six_small_paintings%2C_Rituals_for_initiation.jpg" decoding="async" width="400" height="700" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Six_small_paintings%2C_Rituals_for_initiation.jpg/600px-Six_small_paintings%2C_Rituals_for_initiation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Six_small_paintings%2C_Rituals_for_initiation.jpg/800px-Six_small_paintings%2C_Rituals_for_initiation.jpg 2x" data-file-width="1691" data-file-height="2959" /></a><figcaption>Zes kleine schilderijen (<a href="/wiki/Tsakli" title="Tsakli">Tsakli</a>). Het is een vorm binnen de <a href="/wiki/Tibetaanse_schilderkunst" title="Tibetaanse schilderkunst">Tibetaanse schilderkunst</a> als hulpmiddel voor een inwijdingsritueel, periode omstreeks 1200. Eerste rij links; Gautama Boeddha ontvangt de Volkomen Verlichting;rechts de boddhisattva Vajrapani;Tweede en derde rij; godheden in hun toornige gestalte</figcaption></figure><p>. </p><p>Dit is ook de periode van de vorming van de diverse geestelijke stromingen, tradities. In deze periode hadden die nog lang niet het institutionele karakter met een eigen hiërarchie, administratie en economisch eigendom van latere tijden. De verschillende tradities ontstonden als gevolg van overdrachtslijnen van leraar op leerling gedurende meerdere generaties. Een jonge Tibetaan, die zijn leven aan de dharma wenste te wijden, zocht niet naar een institutioneel kader, maar naar één en vaak meerdere lijnen van kennisoverdracht door leraren, die hem de juiste liturgie, praktische disciplines en kennis en inzicht over de religieuze teksten kon bijbrengen. </p><p>Daarnaast is er nog een verdeling mogelijk tussen diverse filosofische en doctrinaire systemen binnen het Tibetaans boeddhisme. Al die <i>verdelingen</i> zijn lang aanvullend op elkaar geweest en liepen vaak ook in elkaar over.<sup id="cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-4" class="reference"><a href="#cite_note-Kapstein2007The_Tibetans-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Toch is in deze periode ook de totstandkoming te zien van de tradities, die nu gekend worden als de <a href="/wiki/Nyingma" title="Nyingma">nyingma</a>, <a href="/wiki/Sakya_(boeddhisme)" title="Sakya (boeddhisme)">sakya</a>, <a href="/wiki/Kagyu" class="mw-redirect" title="Kagyu">kagyu</a>, <a href="/wiki/Jonang" title="Jonang">jonang</a> en <a href="/wiki/Kadam" title="Kadam">kadam</a>. De laatste ging in de loop van de 16e eeuw op in de <a href="/wiki/Gelug" title="Gelug">gelugtraditie</a>. </p><p>De nyingma is uniek binnen die tradities vanwege het feit dat zij hun literaire en culturele erfenis alsmede hun doctrines baseren op de instructies die naar hun opvatting al tijdens de periode van het Tibetaanse rijk van de 8e en begin 9e eeuw in Tibet geïntroduceerd werden. De overige tradities traceren die wortels tot aan het begin van de periode van deze tweede verspreiding van het boeddhisme in Tibet. Vanaf het begin van die periode tot op de dag van heden wordt de nyingma geconfronteerd met de beschuldiging, dat - in ieder geval een aanzienlijk deel van - hun teksten uit de 8e en 9e eeuw niet authentiek zijn. Daarmee wordt bedoeld dat die teksten hun oorsprong niet in India hebben. De implicatie daarvan is, dat die teksten in de 8e en 9e eeuw in Tibet zelf zouden moeten zijn ontstaan.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Deze discussie is in het historische Tibet steeds aanwezig geweest. De <a href="/wiki/Gelug" title="Gelug">gelughistoricus</a> <a href="/w/index.php?title=Sumpa_Yeshe_Peljor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sumpa Yeshe Peljor (de pagina bestaat niet)">Sumpa Yeshe Peljor</a> schrijft bijvoorbeeld eind 18e eeuw. </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p> Het is gemakkelijk te bewijzen dat zij (<a href="/wiki/Padmasambhava" title="Padmasambhava">Padmasambhava</a> en de andere meesters uit de 8e eeuw) zelfs maar niet een fractie geschreven kunnen hebben van de oude doctrines die nu nog in dit land van de sneeuw aanwezig zijn, zoals (volgt een hele opsomming van titels, waaronder het <i><a href="/wiki/Tibetaans_dodenboek" title="Tibetaans dodenboek">Tibetaans dodenboek</a></i>). Deze oude doctrines werden pas veel later aan Padmasavambha toegeschreven. De zogenaamd beroemde oude vertalingen en de geestes-terma werden geschreven door talloze bedriegers, die deze verhalen af en toe mengden met wat woorden van de Veroveraar op een wijze zoals het hen uitkwam. Iedereen die een beetje gestudeerd heeft en naar die teksten kijkt, zal dat zien.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p></blockquote> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Nyingma" title="Nyingma">Nyingma</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>De kwestie van authenticiteit van de teksten lag en ligt voor de nyingma zeer gevoelig. De Indiase wortels van het Tibetaans boeddhisme zijn cruciaal voor de geloofwaardigheid van iedere traditie. De nyimgma hebben zich dan ook altijd fel verzet tegen deze beschuldiging. De totstandkoming van de nyingma als een apart te onderscheiden traditie is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan dit verzet. </p><p>Het resultaat is, dat er geen teksten van de nyingma opgenomen zijn in de <a href="/wiki/Kangyur" title="Kangyur">kangyur</a>, de canon van het Tibetaans boeddhisme. De nyingma hebben als antwoord daarop een eigen verzameling van hun canonieke teksten bijeengebracht, de <a href="/w/index.php?title=Nyingma_Gy%C3%BCbum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nyingma Gyübum (de pagina bestaat niet)">Nyingma Gyübum</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_Gouden_Eeuw_van_het_Tibetaans_boeddhisme,_circa_1300-_1500"><span id="De_Gouden_Eeuw_van_het_Tibetaans_boeddhisme.2C_circa_1300-_1500"></span>De Gouden Eeuw van het Tibetaans boeddhisme, circa <a href="/wiki/1300" title="1300">1300</a>- <a href="/wiki/1500" title="1500">1500</a></h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: De Gouden Eeuw van het Tibetaans boeddhisme, circa 1300- 1500" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: De Gouden Eeuw van het Tibetaans boeddhisme, circa 1300- 1500"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Kanjur_Tenjur.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Kanjur_Tenjur.jpg/260px-Kanjur_Tenjur.jpg" decoding="async" width="260" height="324" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Kanjur_Tenjur.jpg/390px-Kanjur_Tenjur.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Kanjur_Tenjur.jpg/520px-Kanjur_Tenjur.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="996" /></a><figcaption><a href="/wiki/Kangyur" title="Kangyur">Kangyurrollen</a></figcaption></figure> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Kangyur" title="Kangyur">Kangyur</a> en <a href="/wiki/Tibetaanse_kalender" title="Tibetaanse kalender">Tibetaanse kalender</a> voor de hoofdartikelen over dit onderwerp.</i></div> <p>Dit is de periode waar veel van de andere elementen ontstaan, die nu als echt kenmerkend voor de praktijk van het Tibetaans boeddhisme beschouwd worden. De beeldvorming over en de enorme verering voor <a href="/wiki/Padmasambhava" title="Padmasambhava">Padmasambhava</a> ontstond in deze periode. Vanaf de 14e eeuw ontstaat er in Tibet de echt grote devotie voor <a href="/wiki/Avalokitesvara" title="Avalokitesvara">Avalokitesvara</a>. </p><p>Aan het begin van deze periode waren er al zeer omvangrijke tekstverzamelingen van boeddhistische literatuur aanwezig. Die worden in loop van deze periode nu gecatalogiseerd en ook gecanoniseerd. <a href="/w/index.php?title=Buton_Rinchen_Drub&action=edit&redlink=1" class="new" title="Buton Rinchen Drub (de pagina bestaat niet)">Buton Rinchen Drub</a> (<a href="/wiki/1290" title="1290">1290</a>-<a href="/wiki/1364" title="1364">1364</a>), de elfde abt van het klooster <a href="/wiki/Shalu_(klooster)" title="Shalu (klooster)">Shalu</a> wordt gezien als de belangrijkste verantwoordelijke voor de compilatie van de zeer omvangrijke canon van het Tibetaans boeddhisme; de <a href="/wiki/Kangyur" title="Kangyur">kangyur</a> en de <a href="/wiki/Tengyur" title="Tengyur">tengyur</a>. Buton is ook verantwoordelijk voor de huidige <a href="/wiki/Tibetaanse_kalender" title="Tibetaanse kalender">Tibetaanse kalender</a>, een astronomische <a href="/wiki/Lunisolaire_kalender" title="Lunisolaire kalender">lunisolaire kalender</a>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Tsong-Khapa-Je-Tsongkhapa.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Tsong-Khapa-Je-Tsongkhapa.jpg/192px-Tsong-Khapa-Je-Tsongkhapa.jpg" decoding="async" width="192" height="271" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Tsong-Khapa-Je-Tsongkhapa.jpg/288px-Tsong-Khapa-Je-Tsongkhapa.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Tsong-Khapa-Je-Tsongkhapa.jpg/384px-Tsong-Khapa-Je-Tsongkhapa.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="848" /></a><figcaption>Beeld Tsongkhapa</figcaption></figure> <p>Een van de grootste figuren uit de 14e eeuw was <a href="/wiki/Longchenpa" title="Longchenpa">Longchenpa</a> (<a href="/wiki/1308" title="1308">1308</a>–<a href="/wiki/1364" title="1364">1364</a>). De bekendste verhandeling van de circa 250 werken die aan hem worden toegeschreven is de <i>Zeven schatten</i>, een samenvatting van 600 jaar boeddhisme in Tibet. Hierin kwam Longchenpa tot een verduidelijking en herordening van de teksten van de <a href="/wiki/Dzogchen" title="Dzogchen">Dzogchen</a>, de hoogste vorm van meditatieoefening, ontstaan bij de nyingma, maar in alle Tibetaanse tradities aanwezig.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Met name de 14e eeuw was de periode van het grote niet sektarische ideaal van het Tibetaans boeddhisme. Mensen die religieuze verdieping wensten, konden daarvoor over het algemeen terecht bij alle toen bestaande religieuze stromingen, ongeacht tot welke stroming men zich zelf rekende. Behalve de tradities die nu in de huidige tijd gekend worden waren er in die periode nog tradities, geestelijke stromingen binnen het Tibetaans boeddhisme die nu verdwenen zijn. Voorbeelden zijn de Bodong-traditie, de Shangpa-traditie en de Zhijé-traditie.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>De beste illustratie voor dit niet-sektarische karakter is die van een deel van het leven van <a href="/wiki/Tsongkhapa" title="Tsongkhapa">Tsongkhapa</a> (<a href="/wiki/1357" title="1357">1357</a>–<a href="/wiki/1419" title="1419">1419</a>), de grootste van de Tibetaanse geestelijken uit deze periode. Hij studeerde bij leraren uit alle tradities. Zijn voornaamste leraar was Remdawa Zhonu Lodro uit de <a href="/wiki/Sakya_(boeddhisme)" title="Sakya (boeddhisme)">sakyatraditie</a>. Hij hervormde en scherpte samen met hem de regels voor het kloosterleven aan. In de loop van zijn leven schreef hij 18 omvangrijke werken. Hij formuleerde in wezen een nieuwe synthese van de erfenis van het boeddhisme uit India met grote nadruk op zorgvuldige bestudering van de teksten en de noodzaak verworven inzichten via de logica te kunnen onderbouwen. </p><p>In <a href="/wiki/1409" title="1409">1409</a> stichtte hij met patronage van heersers van het <a href="/wiki/Phagmodrupa" class="mw-redirect" title="Phagmodrupa">Phagmodruparegime</a> het <a href="/wiki/M%C3%B6nlam" title="Mönlam">Mönlam</a>, het Grote Gebedsfestival in Lhasa. Tsongkhapa had tijdens zijn leven al grote groepen volgelingen. Eveneens in 1409 wordt door zijn volgelingen begonnen aan de bouw van het klooster <a href="/wiki/Ganden" title="Ganden">Ganden</a>. Spoedig daarna gevolgd door de bouw van <a href="/wiki/Sera_(klooster)" title="Sera (klooster)">Sera</a> en <a href="/wiki/Drepung" title="Drepung">Drepung</a>. Er is echter niets in het leven en het werk van Tsongkhapa, dat erop wijst dat hij zelf het voornemen gehad zou hebben een nieuwe orde, traditie te stichten. Zijn volgelingen staan eerst bekend als de <i>Gandenpa's</i>, later vervangen door <i>Gendenpa's</i> (<i>Deugdzamen</i>). Uiteindelijk maakt dat plaats voor het synoniem <a href="/wiki/Gelug" title="Gelug">Gelug</a>. Het is pas zijn leerling <a href="/wiki/Kh%C3%A4drub_Je" title="Khädrub Je">Khädrub Je</a> (1385- 1438) die de beweging een te onderscheiden institutioneel kader geeft. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Periode_1500-1682">Periode 1500-1682</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Periode 1500-1682" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Periode 1500-1682"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Patroon-priesterrelatie" title="Patroon-priesterrelatie">Patroon-priesterrelatie</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Vormen van patronage hebben zowel in Tibet zelf alsook in de relaties met omringende gebieden en hun heersers altijd een dominante rol gespeeld. In essentie is de <a href="/wiki/Patroon-priesterrelatie" title="Patroon-priesterrelatie">patroon-priesterrelatie</a> de verhouding tussen een wereldlijk machthebber en een geestelijk leider. In een dergelijke relatie biedt de wereldlijk heerser zijn militaire bescherming aan de geestelijk leider, in ruil voor spirituele opleiding en zegening. </p><p>Het gevolg was dat verschillende tradities van het Tibetaans boeddhisme in een periode van toenemende spanningen tussen hun allianties met wereldlijke heersers in Tibet ook zelf in toenemende mate onderdeel werden van een conflict. De <a href="/wiki/Kagyu" class="mw-redirect" title="Kagyu">kagyutraditie</a> had een alliantie met de koningen van <a href="/wiki/Tsang" title="Tsang">Tsang</a>. De <a href="/wiki/Gelug" title="Gelug">gelugtraditie</a> koos uiteindelijk voor een alliantie met de <a href="/wiki/T%C3%BCmed" title="Tümed">Tümed</a>, een Mongoolse stamfederatie. <a href="/wiki/S%C3%B6nam_Gyatso" title="Sönam Gyatso">Sönam Gyatso</a> (<a href="/wiki/1543" title="1543">1543</a> - <a href="/wiki/1588" title="1588">1588</a>) is de eerste opvolger van <a href="/wiki/Tsongkhapa" title="Tsongkhapa">Tsongkhapa</a>, die van de leider van die Mongolen de benaming <a href="/wiki/Dalai_lama" title="Dalai lama">dalai lama</a> krijgt. Twee eerdere voorgangers ontvangen die benaming postuum, zodat Sönam Gyatso in de chronologie de derde dalai lama wordt. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Positie_dalai_lama's"><span id="Positie_dalai_lama.27s"></span>Positie dalai lama's</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Positie dalai lama's" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Positie dalai lama's"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook het artikel over de <a href="/wiki/Ngawang_Lobsang_Gyatso" title="Ngawang Lobsang Gyatso">vijfde dalai lama</a></i></div> <p>In de eerste helft van de 17e eeuw woedde er in Tibet een decennialange burgeroorlog. Daarbij stond de gelug, met name in het oosten van Tibet, een aantal malen op de rand van vrijwel totale eliminatie. Met hulp van militaire interventie van een aantal Mongoolse krijgsheren weet de gelug uiteindelijk toch de overwinning in die burgeroorlog te bereiken. Dat is de aanvang van de periode van de dominante machtspositie van de gelug, die in het historische Tibet tot <a href="/wiki/1950" title="1950">1950</a> zou duren. Het is de <a href="/wiki/Ngawang_Lobsang_Gyatso" title="Ngawang Lobsang Gyatso">vijfde dalai lama</a> (<a href="/wiki/1617" title="1617">1617</a> - <a href="/wiki/1682" title="1682">1682</a>), die de personificatie van de overwinnaar is. Het beeld van een dalai lama, dat mensen in het Westen hebben dateert van de periode vlak hierna. </p><p>De reïncarnatielijnen van met name de hoogste tulku's waren een afspiegeling van hun maatschappelijke, religieuze en politieke machtspositie. Voor veel gelovige Tibetanen is de overtuiging dat de <a href="/wiki/Dalai_lama" title="Dalai lama">dalai lama</a> de <a href="/wiki/Emanatie_(filosofie)" class="mw-redirect" title="Emanatie (filosofie)">emanatie</a> is van <a href="/wiki/Avalokitesvara" title="Avalokitesvara">Chenrezig</a> even fundamenteel als voor een orthodox christen de opvatting dat <a href="/wiki/Jezus_(traditioneel-christelijk)" title="Jezus (traditioneel-christelijk)">Jezus</a> de <a href="/wiki/Zoon_van_God" title="Zoon van God">zoon van God</a> is. Toch is deze emanatie-opvatting pas in de 17e eeuw door de vijfde dalai lama geformuleerd.<sup id="cite_ref-Lopez2007_1-1" class="reference"><a href="#cite_note-Lopez2007-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Vergeleken met de <a href="/wiki/Karmapa" title="Karmapa">karmapa</a>, zijn voornaamste tegenstander in de burgeroorlog, is zijn reïncarnatielijn echter aanzienlijk korter. De karmapa wordt reeds sinds de tweede in die lijn, <a href="/wiki/Karma_Pakshi" title="Karma Pakshi">Karma Pakshi</a> (1204-1283), geacht een <a href="/wiki/Emanatie_(filosofie)" class="mw-redirect" title="Emanatie (filosofie)">emanatie</a> van <a href="/wiki/Chenrezig" class="mw-redirect" title="Chenrezig">Chenrezig</a> te zijn. De eerste vier dalai lama's waren niet minder, maar ook niet meer dan de belangrijkste tulku van de <a href="/wiki/Gelug" title="Gelug">gelug</a>, die in die periode nog geen dominante rol in Tibet kon spelen. Van de eerste vier dalai lama's hebben de eerste twee die benaming <a href="/wiki/Postuum" title="Postuum">postuum</a> gekregen. De karmapa-lijn kende in tegenstelling tot die van de dalai lama's geen postume benoemingen. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Potala.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Potala.jpg/260px-Potala.jpg" decoding="async" width="260" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Potala.jpg/390px-Potala.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Potala.jpg/520px-Potala.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1728" /></a><figcaption>Potala</figcaption></figure> <p>De vijfde dalai lama positioneerde Chenrezig niet alleen als de <a href="/wiki/Bodhisattva" title="Bodhisattva">bodhisattva</a> van het mededogen, maar vooral - en anders dan in het geval van de karmapa - met terugwerkende kracht ook als de beschermer van Tibet en de centrale figuur in de <a href="/wiki/Geschiedenis_van_Tibet" title="Geschiedenis van Tibet">Tibetaanse geschiedenis</a>. Deze notie verbond hij met een lijn waarin de drie grote Dharma-koningen van Tibet (<a href="/wiki/Songtsen_Gampo" title="Songtsen Gampo">Tri Songtsen Gampo</a>, <a href="/wiki/Trisong_Detsen" title="Trisong Detsen">Tri Songdetsen</a> en <a href="/wiki/Tri_Ralpachen" title="Tri Ralpachen">Tri Ralpachen</a>), die verantwoordelijk worden gehouden voor de introductie van het boeddhisme in Tibet, eveneens incarnaties werden van Chenrezig, evenals de <a href="/wiki/Epos" title="Epos">epische</a> held Gesar uit het <i><a href="/wiki/Epos_van_koning_Gesar" title="Epos van koning Gesar">Epos van koning Gesar</a></i>. </p><p>Op de plaats van een vroeger paleis uit de <a href="/wiki/7e_eeuw" title="7e eeuw">7e eeuw</a> liet de vijfde dalai lama een nieuw paleis bouwen dat hij het <a href="/wiki/Potala" title="Potala">Potala</a> noemde, naar het <i>Potolaka</i>, de naam voor het mythische paleis van Chenrezig. Op die manier werd het instituut dalai lama de menselijke vorm van de bodhisattva/beschermer van Tibet en werd een verbinding gemaakt tussen de dalai lama's en het prehistorische verleden van Tibet.<sup id="cite_ref-Lopez2007_1-2" class="reference"><a href="#cite_note-Lopez2007-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="De_periode_van_de_dominantie_van_de_gelug,_circa_1650-1950"><span id="De_periode_van_de_dominantie_van_de_gelug.2C_circa_1650-1950"></span>De periode van de dominantie van de gelug, circa 1650-1950</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: De periode van de dominantie van de gelug, circa 1650-1950" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: De periode van de dominantie van de gelug, circa 1650-1950"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De zesde tot en met twaalfde dalai lama hadden vrijwel geen enkele bestuurlijke of politieke invloed. De feitelijke macht werd meestal uitgeoefend door <a href="/wiki/Regenten_in_historisch_Tibet" title="Regenten in historisch Tibet">regenten in historisch Tibet</a> vanaf <a href="/wiki/1720" title="1720">1720</a> gecontroleerd door Chinese <a href="/wiki/Amban" title="Amban">ambans</a>. De dertiende dalai lama, <a href="/wiki/Thubten_Gyatso" title="Thubten Gyatso">Thubten Gyatso</a> (<a href="/wiki/1876" title="1876">1876</a>-<a href="/wiki/1933" title="1933">1933</a>), trachtte tijdens een bepaalde fase van zijn bestuursperiode enkele hervormingen door te voeren. Die stuitten echter op zulk fel verzet van de rest van de gelughiërarchie dat hij omstreeks <a href="/wiki/1926" title="1926">1926</a> zijn pogingen staakte en zich bij de bestaande situatie neerlegde. </p><p>Vanaf de tweede helft van de 18e eeuw is er in de Tibetaanse geschiedenis een breuk in het culturele klimaat te dateren. Tot aan die periode was Tibet - ondanks de moeilijk bereikbare geografische ligging - een cultureel open land, waar buitenlanders welkom waren en buitenlandse invloeden konden doordringen. In deze periode neemt de macht van de <a href="/wiki/Adel_in_historisch_Tibet" title="Adel in historisch Tibet">adel in historisch Tibet</a> als stand af, neemt het theocratisch element in de samenleving toe, worden er steeds meer <a href="/wiki/Monniken_als_functionaris_in_Tibet" title="Monniken als functionaris in Tibet">monniken als functionaris in Tibet</a> benoemd, ontstaan er <a href="/wiki/Xenofobie" title="Xenofobie">xenofobe</a> neigingen en begint het - ook door de <a href="/wiki/Mantsjoes" title="Mantsjoes">Mantsjoes</a> van harte ondersteunde - isolement van Tibet. Het gevolg is een verstarring van verhoudingen in samenleving van Centraal-Tibet, een verdere beperking van de toch al niet grote sociale mobiliteit en een toenemende overheersende rol van uiterst conservatieve krachten. </p><p>In deze periode vindt verder een verschuiving plaats van de culturele vitaliteit vanuit Centraal-Tibet naar het oosten. De burgeroorlogen van de 17e en 18e eeuw, de politieke instabiliteit en de maatregelen die noodzakelijk werden geacht om de verworven machtspositie van de gelug te verankeren hadden in Centraal-Tibet voor een ander cultureel klimaat gezorgd. Dat kenmerkte zich onder meer door aanzienlijk minder tolerantie van de <a href="/wiki/Gelug" title="Gelug">gelug</a> ten opzichte van andere geestelijke tradities van het Tibetaans boeddhisme en het ontstaan van een invloedrijke sektarische factie binnen die gelug.<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Palpung_in_Tibet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Palpung_in_Tibet.jpg/250px-Palpung_in_Tibet.jpg" decoding="async" width="250" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/da/Palpung_in_Tibet.jpg 1.5x" data-file-width="300" data-file-height="179" /></a><figcaption>Klooster Palpung</figcaption></figure> <p>Het gevolg daarvan was dat tradities, zoals met name de <a href="/wiki/Kagyu" class="mw-redirect" title="Kagyu">kagyu</a> nieuwe ruimte probeerden te vinden in <a href="/wiki/Kham" title="Kham">Kham</a> en de Tibetaanse gebieden van <a href="/wiki/Amdo_(provincie)" class="mw-redirect" title="Amdo (provincie)">Amdo</a>. De in de burgeroorlog van de 17e eeuw verslagen kagyutraditie wist in Kham het klooster <a href="/wiki/Palpung" title="Palpung">Palpung</a> te stichten. Het klooster werd spoedig een van de grootste centra voor innovaties van wetenschap en kunst van het Tibetaans boeddhisme. Het klooster lag in het onafhankelijke Tibetaanse <a href="/wiki/Koninkrijk_Derg%C3%A9" title="Koninkrijk Dergé">koninkrijk Dergé</a>. Uit die relatie groeide in samenwerking met de <a href="/wiki/Sakya_(boeddhisme)" title="Sakya (boeddhisme)">sakyatraditie</a> de grootste drukkerij die het historisch cultureel Tibet ooit gekend heeft met beroemde blokdrukken van de <a href="/wiki/Kangyur" title="Kangyur">kangyur</a>, de canon van het Tibetaans boeddhisme. Het was in gebieden als Derge dat het niet-sektarische ideaal van het Tibetaans boeddhisme uit de 13e en 14e eeuw nog bewaard bleef. Later in de 19e eeuw zou het in Kham zijn, dat de <a href="/wiki/Rim%C3%A9-beweging" title="Rimé-beweging">rimé-beweging</a>, die een dialoog tussen de tradities probeert te bevorderen ontstaat.<sup id="cite_ref-Schaik_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-Schaik-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geloofsessenties">Geloofsessenties</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=15" title="Bewerk dit kopje: Geloofsessenties" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=15" title="De broncode bewerken van de sectie: Geloofsessenties"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Net als andere boeddhistische stromingen gaat het Tibetaans boeddhisme uit van een cyclus van geboorte en dood, de <i>horwa</i>. Dat is de Tibetaanse vertaling van het woord <a href="/wiki/Samsara" title="Samsara">samsara</a> uit het <a href="/wiki/Sanskriet" title="Sanskriet">Sanskriet</a>. Wezens, die er niet in slagen <a href="/wiki/Nirwana" title="Nirwana">nirwana</a> te realiseren, zijn onderhevig aan een kringloop van voortdurend wedergeboren moeten worden. Tibetaanse boeddhisten hanteren de notie dat iedere bewust ondernomen actie gevolgen kan hebben voor de omstandigheden bij een volgende wedergeboorte. </p> <figure typeof="mw:File/Frame"><a href="/wiki/Bestand:KailashTanka.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/KailashTanka.JPG" decoding="async" width="210" height="152" class="mw-file-element" data-file-width="210" data-file-height="152" /></a><figcaption>Tibetaanse <a href="/wiki/Thangka_(kunstwerk)" title="Thangka (kunstwerk)">thangka</a> met de afbeelding van de berg <a href="/wiki/Kailash" title="Kailash">Kailash</a></figcaption></figure> <p>Er zijn dan ook lijsten van deugdzame acties en negatief te kenschetsen acties. Negatieve acties zijn doden, stelen, seksueel wangedrag, liegen, mensen tegen elkaar uitspelen, grof taalgebruik, dom taalgebruik, begeerte, kwade bedoelingen en het hebben van onjuiste inzichten. De deugdzame acties zijn het tegendeel. Het Tibetaans boeddhisme legt de nadruk op het verwerven van deugdzaamheid door het doen van bijvoorbeeld donaties en geven van giften aan monniken, religieuze instellingen, het frequent reciteren van teksten, branden van wierook, uitvoeren van pelgrimages, rondgangen langs heilige plaatsen en het redden van dieren van de slacht. Er is in de Tibetaans boeddhistische traditie veel literatuur die aangeeft welke mate van deugdzaamheid verworven kan worden bij het uitvoeren van acties. </p><p>Eén rondgang langs de heilige berg <a href="/wiki/Kailash" title="Kailash">Kailash</a> is in de traditie voldoende om de zonden en ondeugden van een geheel leven te compenseren. Tien rondgangen zijn voldoende om dat te doen voor een <a href="/wiki/Eon_(boeddhisme)" title="Eon (boeddhisme)">Kalpa</a>, een periode die in die traditie gelijkstaat aan 13.965 jaar. Met honderd rondgangen verwerft men nog in dit leven het boeddhaschap.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Idealiter moet men zich afwenden van wereldse zaken en zich wijden aan de <a href="/wiki/Drie_juwelen_(boeddhisme)" class="mw-redirect" title="Drie juwelen (boeddhisme)">Drie Juwelen</a>; de <a href="/wiki/Gautama_Boeddha" title="Gautama Boeddha">Boeddha</a>, zijn leer <a href="/wiki/Dharma" title="Dharma">Dharma</a> en de spirituele gemeenschap <a href="/wiki/Sangha_(boeddhisme)" title="Sangha (boeddhisme)">Sangha</a>. In het Tibetaans boeddhisme wordt daaraan dan nog vaak een vierde element aan toegevoegd, namelijk de <a href="/wiki/Lama_(geestelijke)" title="Lama (geestelijke)">lama</a> met wie men contact heeft. </p><p>Tibetaans boeddhisten worden aangemoedigd het nirwana niet voor zich zelf te zoeken, maar vooral compassie te tonen voor alle wezens. Men moet het pad van de <a href="/wiki/Bodhisattva" title="Bodhisattva">bodhisattva</a> gaan en vooral het juiste inzicht ontwikkelen. Het laatste is dan vooral het juiste inzicht in de natuur van de dingen, <a href="/wiki/Sunyata" title="Sunyata">Sunyata</a>. Het begrijpen van deze notie op basis van debat en rede is het centrale thema van de Tibetaanse boeddhistische filosofie. De diverse geestelijke stromingen in het Tibetaans boeddhisme die zich vanaf de 11e eeuw ontwikkelden hebben over deze notie vaak zeer verschillende opvattingen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Terma">Terma</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=16" title="Bewerk dit kopje: Terma" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=16" title="De broncode bewerken van de sectie: Terma"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Terma" title="Terma">Terma</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Een van de in het Westen bekendste kenmerken van het Tibetaans boeddhisme betreft de <a href="/wiki/Terma" title="Terma">terma</a>. De terma-traditie komt binnen dat boeddhisme vrijwel alleen voor bij de nyingma. De <a href="/wiki/B%C3%B6n" title="Bön">bön</a> kent ook een termatraditie. In de nyingma opvattingen ontstond naast de overdrachtmethode van meesters op leerlingen van de oude teksten in de 8e eeuw een andere lijn van overdracht van instructies. Dat zijn openbaringen in de vorm van religieuze voorwerpen, maar vooral teksten die door met name <a href="/wiki/Padmasambhava" title="Padmasambhava">Padmasambhava</a>, maar bijvoorbeeld ook <a href="/w/index.php?title=Vimalamitra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vimalamitra (de pagina bestaat niet)">Vimalamitra</a>, verborgen zouden zijn op het <a href="/wiki/Tibetaans_plateau" class="mw-redirect" title="Tibetaans plateau">Tibetaans plateau</a> om door <a href="/wiki/Tert%C3%B6n" title="Tertön">tertöns</a> op een geschikt tijdstip van vaak honderden jaren later te worden gevonden om de inhoud dan te openbaren. Hoewel er tot in de 20e eeuw op deze wijze nieuwe openbaringen zijn geclaimd, vindt de hausse van openbaringen plaats in de periode van globaal <a href="/wiki/1050" title="1050">1050</a>-<a href="/wiki/1300" title="1300">1300</a>. </p><p>Dat was een periode dat veel Indiase meesters, zoals <a href="/wiki/Atisha" title="Atisha">Atisha</a> naar Tibet reisden om daar het geloof uit te dragen. In dezelfde periode reisden veel Tibetaanse lama's naar India voor onderwijs, maar vooral om daar opnieuw voor Tibet nog onbekende, boeddhistische teksten te ontdekken en vanuit het <a href="/wiki/Sanskriet" title="Sanskriet">Sanskriet</a> te vertalen. Voorbeelden van hen zijn <a href="/wiki/Marpa" title="Marpa">Marpa</a> en <a href="/wiki/Gampopa" title="Gampopa">Gampopa</a>. Het gevolg was dat het beheersen van het juiste ritueel en zelfkennis niet langer voldoende was om als <a href="/wiki/Lama_(geestelijke)" title="Lama (geestelijke)">lama</a> voldoende status te verkrijgen. Het was voor de lama en de nieuwe beweging die hij vertegenwoordigde essentieel om de beschikking te hebben over direct en evident uit India afkomstige teksten. </p><p>De twee oudere religieuze bewegingen in Tibet, de nyingma en bön, moesten dus een methode vinden om gelijktijdig een deel van de nieuwe invloeden te kunnen opnemen met behoud van hun eigen veel oudere traditie. In toenemende mate claimden die dan ook vanaf medio 11e eeuw nieuwe openbaringen te hebben gevonden in de vorm van gevonden teksten en religieuze voorwerpen. De in het Westen meest bekende termatekst is het <a href="/wiki/Tibetaans_dodenboek" title="Tibetaans dodenboek">Tibetaans dodenboek</a>. In de nyingma traditie zelf wordt het als een nogal onbeduidende tekst beschouwd.<sup id="cite_ref-Dudjom_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-Dudjom-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Zhi-Khro_Bardo_Thodol.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Zhi-Khro_Bardo_Thodol.jpg/260px-Zhi-Khro_Bardo_Thodol.jpg" decoding="async" width="260" height="263" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Zhi-Khro_Bardo_Thodol.jpg/390px-Zhi-Khro_Bardo_Thodol.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Zhi-Khro_Bardo_Thodol.jpg/520px-Zhi-Khro_Bardo_Thodol.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="608" /></a><figcaption>Afbeelding van <a href="/wiki/Mandala" title="Mandala">mandala</a> uit <a href="/wiki/Tibetaans_dodenboek" title="Tibetaans dodenboek">Tibetaans dodenboek</a></figcaption></figure> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Tibetaans_dodenboek" title="Tibetaans dodenboek">Tibetaans dodenboek</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Literair-historisch en ander onderzoek heeft steeds overtuigend aangetoond, dat de periode waarin de terma <i>gevonden</i> werden, ook steeds de periode is waarin de teksten geschreven en opgesteld zijn.<sup id="cite_ref-Lopez2007_1-3" class="reference"><a href="#cite_note-Lopez2007-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-5" class="reference"><a href="#cite_note-Kapstein2007The_Tibetans-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tulku's"><span id="Tulku.27s"></span>Tulku's</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=17" title="Bewerk dit kopje: Tulku's" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=17" title="De broncode bewerken van de sectie: Tulku's"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Tulku" title="Tulku">Tulku</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Een van de bekendste kenmerken van het Tibetaans boeddhisme is dat van de gereïncarneerde lama, de <a href="/wiki/Tulku" title="Tulku">tulku</a>. De notie ontwikkelt zich in deze periode. </p><p>Een tulku is binnen het Tibetaans boeddhisme een <a href="/wiki/Wedergeboorte_(boeddhisme)" title="Wedergeboorte (boeddhisme)">reïncarnatie</a> van een <a href="/wiki/Verlichting_(boeddhisme)" title="Verlichting (boeddhisme)">verlichte</a> <a href="/wiki/Lama_(geestelijke)" title="Lama (geestelijke)">lama</a>. De terugkeer van de tulku naar het menselijk leven wordt gemotiveerd uit <a href="/wiki/Compassie" class="mw-redirect" title="Compassie">mededogen</a> om gelovigen te leiden op het pad naar <a href="/wiki/Verlichting_(boeddhisme)" title="Verlichting (boeddhisme)">verlichting</a>. De verbondenheid tussen adel in Tibet en <a href="/wiki/Tibetaanse_kloosterorganisatie" class="mw-redirect" title="Tibetaanse kloosterorganisatie">geestelijkheid</a> in deze periode leidde - net zoals in het middeleeuwse <a href="/wiki/Europa_(werelddeel)" title="Europa (werelddeel)">Europa</a> - vanaf 11e eeuw tot een steeds grotere stroom van giften en <a href="/wiki/Legaat_(erfenis)" class="mw-redirect" title="Legaat (erfenis)">legaten</a> aan met name de <a href="/wiki/Lijst_van_Tibetaanse_kloosters" title="Lijst van Tibetaanse kloosters">kloosters</a>. Al snel ontwikkelde zich bij die kloosters het natuurlijke verlangen dit economisch bezit voor de toekomst van de traditie en het klooster veilig te stellen. In het streven van de tradities en kloosters om de afhankelijkheid van de adel in Tibet te beperken zou de introductie van het instituut tulku een cruciale rol gaan spelen. <a href="/wiki/Matthew_Kapstein" title="Matthew Kapstein">Matthew Kapstein</a> vermoedt dat informele erkenning van bijzondere wedergeboorten al incidenteel vanaf het eind van de 11e eeuw plaatsvonden in Tibet. Voor het functioneren van reïncarnatie als opvolgingsprincipe is de legitimatie van de geselecteerde persoon van doorslaggevend belang. In de 13e en 14e eeuw ontwikkelde zich dit systeem daarom verder en ontstond er een formele procedure. Hierbij werd na de dood van een religieus leider een kind geïdentificeerd als opvolger die alle bestaande rechten en bezittingen van de voorganger overnam. </p><p>Als de eerste lama die bewust op deze wijze reïncarneerde wordt meestal de tweede <a href="/wiki/Karmapa" title="Karmapa">karmapa</a>, <a href="/wiki/Karma_Pakshi" title="Karma Pakshi">Karma Pakshi</a> (1204-1283) genoemd. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Vajravarahi.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Vajravarahi.JPG/260px-Vajravarahi.JPG" decoding="async" width="260" height="350" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Vajravarahi.JPG/390px-Vajravarahi.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2b/Vajravarahi.JPG 2x" data-file-width="462" data-file-height="622" /></a><figcaption><a href="/wiki/Vajravarahi" title="Vajravarahi">Vajravarahi</a></figcaption></figure> <p>Tibetologisch onderzoek in het eerste decennium van de 21e eeuw heeft echter aangetoond, dat er in de 13e eeuw al aanzienlijk meer individuen als tulku's werden beschouwd. De eerste tulku's worden al in de tweede helft van de 12e eeuw aangetroffen in de toenmalige <a href="/wiki/Kadam" title="Kadam">Kadamtraditie</a>. Het gaat dan bijvoorbeeld om de tantrische meester <a href="/w/index.php?title=Ch%C3%B6kyi_Gyalpo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chökyi Gyalpo (de pagina bestaat niet)">Chökyi Gyalpo</a> (<a href="/wiki/1069" title="1069">1069</a>- <a href="/wiki/1144" title="1144">1144</a>) die de reïncarnatie was van <a href="/w/index.php?title=Naktso&action=edit&redlink=1" class="new" title="Naktso (de pagina bestaat niet)">Naktso</a> en de Kadammeester <a href="/w/index.php?title=Gyer_Zhonu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gyer Zhonu (de pagina bestaat niet)">Gyer Zhonu</a>, de reïncarnatie van <a href="/w/index.php?title=Zhonnu_U&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zhonnu U (de pagina bestaat niet)">Zhonnu U</a> (<a href="/wiki/1075" title="1075">1075</a> - <a href="/wiki/1138" title="1138">1138</a>). Zhonno U was in die periode verreweg de belangrijkste leraar van de Kadam.<sup id="cite_ref-Kuijp2005_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-Kuijp2005-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het hanteren van deze vorm van reïncarnatie als instrument voor opvolging van religieuze, monastieke leiders leidde tot een mate van onafhankelijkheid van kloosters en subordes ten opzichte van machtige lekenfamilies en adel. De tulku werd een belangrijk middel om de spirituele, politieke en economische continuïteit van vooral de monastieke instituties te waarborgen. </p><p>In de geschiedenis van het Tibetaans boeddhisme bestonden er vrouwelijke tulku's, hoewel dit in een geringe mate was. De eerste vrouwelijke reïncarnatielijn ontstond ook al in de 13e eeuw. <a href="/w/index.php?title=Drowa_Zangmo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Drowa Zangmo (de pagina bestaat niet)">Drowa Zangmo</a> (? - <a href="/wiki/1259" title="1259">1259</a>) was de metgezellin van <a href="/w/index.php?title=Gosangpa_G%C3%B6npo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gosangpa Gönpo (de pagina bestaat niet)">Gosangpa Gönpo</a>, zelf een reïncarnatie van <a href="/wiki/Milarepa" title="Milarepa">Milarepa</a>. Met haar start een vrouwelijke tulkulijn. Vrijwel al deze lijnen startten met een persoon, die de vrouwelijke partner was van een mannelijke tulku of in ieder geval partner van een <a href="/wiki/Lama_(geestelijke)" title="Lama (geestelijke)">lama</a> van aanzienlijk aanzien. Het ontbreken van de basis van een eigen clantraditie in die lijnen alsmede het feit dat die lijnen geen coalitie konden sluiten met de feodale instituties van dat moment en de <a href="/wiki/Adel_in_historisch_Tibet" title="Adel in historisch Tibet">adel in historisch Tibet</a> had als resultaat, dat die lijnen meestal slechts van relatief korte duur waren. Vaak waren het niet meer dan drie à vier generaties.<sup id="cite_ref-Kuijp2005_30-1" class="reference"><a href="#cite_note-Kuijp2005-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De bekendste nog bestaande vrouwelijke lijn is een emanatie van <a href="/wiki/Vajravarahi" title="Vajravarahi">Vajravarahi</a>; in het Tibetaans <a href="/wiki/Dorje_Phagmo" title="Dorje Phagmo">Dorje Phagmo</a> </p><p>Er zijn geen exacte gegevens bekend over de aantallen tulku's begin 21e eeuw. De meeste auteurs gaan echter uit van minimaal 1500 tot 2000 tulku's.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Kloosterleven">Kloosterleven</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=18" title="Bewerk dit kopje: Kloosterleven" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=18" title="De broncode bewerken van de sectie: Kloosterleven"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Tibetaans_klooster" title="Tibetaans klooster">Tibetaans klooster</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Het kloosterwezen is essentieel in zowel het <a href="/wiki/Mahayana" title="Mahayana">mahayana</a>- als het <a href="/wiki/Theravada_(boeddhisme)" title="Theravada (boeddhisme)">theravada</a>-<a href="/wiki/Boeddhisme" title="Boeddhisme">boeddhisme</a>. Het Tibetaanse kloosterleven verschilt echter in een aantal opzichten van het kloosterleven in andere boeddhistische landen. Het Tibetaanse monastieke systeem ging uit van een ideologie die gericht was op het creëren van een zo groot mogelijk aantal monniken. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Drepung_monastery.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Drepung_monastery.jpg/250px-Drepung_monastery.jpg" decoding="async" width="250" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Drepung_monastery.jpg/375px-Drepung_monastery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Drepung_monastery.jpg/500px-Drepung_monastery.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="717" /></a><figcaption>Klooster Drepung</figcaption></figure> <p>Kloosterleven in historisch Tibet was een massabeweging. Aan het eind van de <a href="/wiki/17e_eeuw" title="17e eeuw">17e eeuw</a> waren er circa 100.000 monniken in <a href="/wiki/U-Tsang" title="U-Tsang">Centraal-Tibet</a> en <a href="/wiki/Kham" title="Kham">Kham</a>. Dit aantal was rond <a href="/wiki/1730" title="1730">1730</a> opgelopen tot 320.000.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het totale bevolkingsaantal van Centraal-Tibet en <a href="/wiki/Kham" title="Kham">Kham</a> gezamenlijk bedroeg omstreeks 1730 2,5 miljoen. Dit was overigens een hoger aantal dan rond 1950, omdat de bevolkingsgroei vanaf de <a href="/wiki/19e_eeuw" title="19e eeuw">19e eeuw</a> stagneerde en zelfs terugliep.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dit betekende, dat circa dertien procent van de totale bevolking en iets minder dan een kwart van de totale mannelijke bevolking monnik was. Globaal zijn die percentages tot aan <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> gelijk gebleven. </p><p><a href="/wiki/Drepung" title="Drepung">Drepung</a> had in <a href="/wiki/1951" title="1951">1951</a> rond 11.000 monniken, <a href="/wiki/Sera_(klooster)" title="Sera (klooster)">Sera</a> 7000 en <a href="/wiki/Ganden" title="Ganden">Ganden</a> 5000. Ter vergelijking: het belangrijkste klooster in Europa tijdens de <a href="/wiki/Middeleeuwen" title="Middeleeuwen">Middeleeuwen</a> - de <a href="/wiki/Abdij_van_Cluny" title="Abdij van Cluny">abdij van Cluny</a> - had op het hoogtepunt van zijn invloed rond 1200 een maximum van ca. 300 monniken.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In bijvoorbeeld <a href="/wiki/Thailand" title="Thailand">Thailand</a>, een ander prominent boeddhistisch land, lag het aantal monniken als deel van de mannelijke bevolking nooit hoger dan twee procent.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Het klooster had geen beperkingen ten aanzien van opleiding of ambities en <a href="/wiki/Analfabetisme" title="Analfabetisme">analfabete</a> monniken, die ook analfabeet wilden blijven waren welkom. Het monastieke systeem stootte alleen monniken uit die een moord hadden begaan of zich schuldig hadden gemaakt aan heteroseksueel geslachtsverkeer. Er waren geen opleidingseisen, examens, proeven of dergelijke die monniken moesten afleggen om in het klooster te blijven. Monniken die geen interesse of ambitie hadden in studie en/of meditatie waren even welkom als de geleerde monnik. </p><p>In het Mey-College of <i>Mey Tratsang</i> van Sera waren in 1951 circa 800 van de 2800 monniken ofwel 29% <i>lezers</i>. Van die 800 had de grote meerderheid slechts een elementaire geletterdheid, die niet verder ging dan het lezen van enige religieuze teksten. De overige 79% was geheel analfabeet. De <i>niet-lezers</i> werkten voor het klooster of leefden van de dagelijkse distributie van voedsel door het klooster tijdens gebedsdiensten.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In de concurrentie tussen de verschillende kloosters was er de neiging om steeds meer land en inkomsten te realiseren. Daardoor kwam er ook hevig verzet tegen iedere maatregel van de staat om inkomsten anders te besteden. Het maakte hen ook overtuigd voorstander van een economisch systeem dat op arbeid van <a href="/wiki/Horigheid_in_Tibet" title="Horigheid in Tibet">horigen</a> was gebaseerd en daarmee ook ultra-conservatief. In de eerste helft van de 20e eeuw zouden dan ook de kloosters het voortouw nemen bij het verzet tegen hervormingen in Tibet. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tibetaans_boeddhisme_in_het_Westen_en_in_de_diaspora">Tibetaans boeddhisme in het Westen en in de diaspora</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=19" title="Bewerk dit kopje: Tibetaans boeddhisme in het Westen en in de diaspora" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=19" title="De broncode bewerken van de sectie: Tibetaans boeddhisme in het Westen en in de diaspora"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Westerse_opvattingen_over_Tibetaans_boeddhisme" title="Westerse opvattingen over Tibetaans boeddhisme">Westerse opvattingen over Tibetaans boeddhisme</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p><a href="/wiki/Westerse_opvattingen_over_Tibetaans_boeddhisme" title="Westerse opvattingen over Tibetaans boeddhisme">Westerse opvattingen over Tibetaans boeddhisme</a> schetsten - met slechts enkele uitzonderingen - tot een eind in de 20e eeuw een dominant negatief beeld over het Tibetaans boeddhisme. Daar is feitelijk slechts pas een verandering in gekomen na het ontstaan van de <a href="/wiki/Tibetaanse_diaspora" title="Tibetaanse diaspora">Tibetaanse diaspora</a> vanaf <a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a>. Een aantal Tibetaanse tradities hebben een nieuw missiegebied gevonden in het Westen. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:SR_for_wiki.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/SR_for_wiki.jpg/260px-SR_for_wiki.jpg" decoding="async" width="260" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/SR_for_wiki.jpg/390px-SR_for_wiki.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/SR_for_wiki.jpg/520px-SR_for_wiki.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="583" /></a><figcaption><a href="/wiki/Sogyal_Rinpoche" title="Sogyal Rinpoche">Sogyal Rinpoche</a> in 2008</figcaption></figure> <p>De meeste van de religieuze leiders in Tibet zijn tijdens de diaspora gevlucht en de generatie die nog in het historische Tibet van voor <a href="/wiki/1959" title="1959">1959</a> is opgeleid wordt steeds geringer. De nieuwe tulku's krijgen hun opleiding en training in een fundamenteel andere maatschappelijke context dan in het Tibet voor 1959. Dat heeft invloed op de kwaliteit van die opleiding in de zin van de beheersing van de <a href="/wiki/Tibetaans_boeddhistische_canon" title="Tibetaans boeddhistische canon">Tibetaans boeddhistische canon</a>. De belangen - ook financiële - zijn in essentie niet zo verschillend van het historische Tibet, maar ze zijn groter en spelen zich af in een samenleving die fundamenteel daarvan verschilt.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In het eerste decennium van de <a href="/wiki/21e_eeuw" title="21e eeuw">21e eeuw</a> is een debat ontstaan over de toekomst van het Tibetaans boeddhisme. Een toenemend aantal <a href="/wiki/Lama_(geestelijke)" title="Lama (geestelijke)">lama's</a> en bewegingen zoals <a href="/wiki/Sogyal_Rinpoche" title="Sogyal Rinpoche">Sogyal Rinpoche</a>, de beweging <a href="/wiki/Nieuwe_kadampa" title="Nieuwe kadampa">Nieuwe kadampa</a> heeft <a href="/wiki/Tibet_(gebied)" title="Tibet (gebied)">Tibet</a> en feitelijk ook het hele Himalayagebied als voertuig en adherentiegebied voor het Tibetaans boeddhisme opgegeven. Ruim 50 jaar <a href="/wiki/Tibetaanse_diaspora" title="Tibetaanse diaspora">Tibetaans ballingschap</a> zonder vooruitzicht op - in die ballingschap - gewenste veranderingen en een Tibet dat sinds 1959 immense veranderingen heeft ondergaan spelen daarbij een rol. Deze groeperingen zien hun rol in het Westen vooral als het <i>behouden en doorgeven van de wijsheid van het Tibetaanse boeddhisme</i>. </p><p>De huidige dalai lama verbindt de overleving van het Tibetaans boeddhisme met de politieke kwestie van Tibet. </p> <blockquote style="margin:1em 0; padding:0 32px;"><p> We moeten de noodzakelijkheid van het overleven en het bewaren van het Tibetaans boeddhisme juist plaatsen. Hiervoor is het land, het fysieke land van Tibet cruciaal. We doen ons best de Tibetaanse tradities buiten Tibet te bewaren. Maar er is een gevaar dat dit zal veranderen, dat het Tibetaans boeddhisme niet zal overleven weg van de beschermende schil van ons vaderland. Voor de zaak van dit Tibetaans boeddhisme, dat gezien kan worden als de vervolmaking van de Boeddha Dharma is het heilige land van Tibet van vitaal belang. Het is onwaarschijnlijk dat het Tibetaans boeddhisme kan overleven als een culturele en spirituele realiteit als de fysieke verschijning gesmoord wordt in Chinese bezetting. Dus actieve steun voor de Tibetaanse zaak is geen politieke zaak. Het is het werk van de Dharma.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p></blockquote> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Filmografie">Filmografie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=20" title="Bewerk dit kopje: Filmografie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=20" title="De broncode bewerken van de sectie: Filmografie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Boeddha_in_de_film" title="Boeddha in de film">Boeddha in de film</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Bekende films over het Tibetaans zijn bijvoorbeeld <i><a href="/wiki/Little_Buddha" title="Little Buddha">Little Buddha</a></i> (<a href="/wiki/Film_in_1993" title="Film in 1993">1993</a>) van <a href="/wiki/Bernardo_Bertolucci" title="Bernardo Bertolucci">Bernardo Bertolucci</a>, <i><a href="/wiki/Samsara_(2001)" title="Samsara (2001)">Samsara</a></i> van <a href="/wiki/Pan_Nalin" title="Pan Nalin">Pan Nalin</a> (<a href="/wiki/Film_in_2001" title="Film in 2001">2001</a>), <i><a href="/wiki/Travellers_and_Magicians" title="Travellers and Magicians">Travellers and Magicians</a></i> van <a href="/wiki/Khyentse_Norbu" title="Khyentse Norbu">Dzongsar Khyentse Norbu</a> (<a href="/wiki/Film_in_2003" title="Film in 2003">2003</a>) en <i><a href="/wiki/Milarepa_(film)" title="Milarepa (film)">Milarepa</a></i> van <a href="/wiki/Neten_Chokling" title="Neten Chokling">Neten Chokling</a> (<a href="/wiki/Film_in_2006" title="Film in 2006">2006</a>). </p><p>De veertiende <a href="/wiki/Dalai_lama" title="Dalai lama">dalai lama</a> <a href="/wiki/Tenzin_Gyatso_(dalai_lama)" title="Tenzin Gyatso (dalai lama)">Tenzin Gyatso</a> werkte mee aan enkele <a href="/wiki/Documentaire" title="Documentaire">documentairefilms</a> over het Tibetaans boeddhisme, waaronder aan <i><a href="/wiki/The_Tibetan_Book_of_the_Dead" title="The Tibetan Book of the Dead">The Tibetan Book of the Dead</a></i> (<a href="/wiki/Film_in_1994" title="Film in 1994">1994</a>) en <i><a href="/wiki/On_Life_%26_Enlightenment" title="On Life & Enlightenment">On Life & Enlightenment</a></i> (<a href="/wiki/Film_in_2006" title="Film in 2006">2006</a>). Andere films in dit genre zijn onder meer <i><a href="/wiki/The_Jew_in_the_Lotus_(documentaire)" title="The Jew in the Lotus (documentaire)">The Jew in the Lotus</a></i> (<a href="/wiki/Film_in_1998" title="Film in 1998">1998</a>), <i><a href="/wiki/Trials_of_Telo_Rinpoche" title="Trials of Telo Rinpoche">Trials of Telo Rinpoche</a></i> (<a href="/wiki/Film_in_1999" title="Film in 1999">1999</a>) en <i><a href="/wiki/God_Wears_My_Underwear" title="God Wears My Underwear">God Wears My Underwear</a></i> (<a href="/wiki/Film_in_2005" title="Film in 2005">2005</a>). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=21" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=21" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Boeddhisme_in_Mongoli%C3%AB" title="Boeddhisme in Mongolië">Boeddhisme in Mongolië</a></li> <li><a href="/wiki/Boeddhisme_in_China" title="Boeddhisme in China">Boeddhisme in China</a></li> <li><a href="/wiki/Boeddhisme_in_India" title="Boeddhisme in India">Boeddhisme in India</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Externe_link">Externe link</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&veaction=edit&section=22" title="Bewerk dit kopje: Externe link" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&action=edit&section=22" title="De broncode bewerken van de sectie: Externe link"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bosrtv.nl/uitzending.aspx?lIntEntityId=153&lIntType=0&lIntYear=2005"><i>Tibetaans boeddhisme in Europa</i></a>, online documentaire van de Boeddhistische Omroep</li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-Lopez2007-1"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Lopez2007_1-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Lopez2007_1-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Lopez2007_1-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Lopez2007_1-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67679320">.mw-parser-output .taalaanduiding{font-family:sans-serif;font-size:85%;cursor:help;color:var(--color-subtle,#555)}.mw-parser-output .taalaanduiding span{border-bottom:1px dotted var(--color-subtle,#555)}</style><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Lopez jr, Donald S. (2007) <i>Religions of Tibet in Practise</i>, pag. 16-20, Princeton Readings, Oxford, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-691-12972-3" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-691-12972-3">ISBN 978-0-691-12972-3</a></span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Dalton, Jacob (oktober 2004) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarticles.com/p/articles/mi_go2081/is_4_124/ai_n29153317/"><i>The early development of the Padmasambhava legend in Tibet</i></a>, Journal of the American Oriental Society</span> </li> <li id="cite_note-Dudjom-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Dudjom_3-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Dudjom_3-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Dudjom Rinpoche (1991) <i>The Nyingma School of Tibetan Buddhism: Its Fundamentals and History</i>, Wisdom Publications, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0861710878" title="Speciaal:Boekbronnen/0861710878">ISBN 0861710878</a></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Vincent Belleza, John (april 1999) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.asianart.com/articles/tibarcheo/index.html"><i>Northern Tibet Exploration - Archaeological Discoveries of the Changthang Circuit Expedition 1999</i></a>, Asian Art</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Xie, Jisheng (16 februari 2001) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://journal.oraltradition.org/files/articles/16ii/Xie_Jisheng.pdf"><i>The Mythology of Tibetan Mountain Gods: An Overview</i></a>, Institute of Nationalities Chinese Academy of Social Sciences, vertaling in het Engels door Naran Bilik, Center for Studies in Oral Tradition</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>(19720Stein, Rolf <i>Tibetan civilisation</i>, Stanford University Press, pag. 14-20, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0804709017" title="Speciaal:Boekbronnen/0804709017">ISBN 0804709017</a></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">(en)(1998) Buffetrille, Katia, Reflections on Pilgrimages to Sacred Mountains, Lakes and Caves, in: McKay, Alex (1998) Pilgrimage in Tibet, pag. 19-24, Curzon Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0700709924" title="Speciaal:Boekbronnen/0700709924">ISBN 0700709924</a></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">(en) Alexander Studholme,(en) <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110809015654/http://www.fpmt-osel.org/teachings/wheels.htm"><i>The origins of Oṃ maṇipadme hūm</i></a></span> </li> <li id="cite_note-Tucci-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Tucci_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Tucci, Giuseppe (1980) <i>The Religions of Tibet</i>, University of California Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0520038568" title="Speciaal:Boekbronnen/0520038568">ISBN 0520038568</a></span>, pag. 3</span> </li> <li id="cite_note-Kapstein2007The_Tibetans-10"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Kapstein2007The_Tibetans_10-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Kapstein, Matthew (2007) <i>The Tibetans</i>, pag. 55-57, Blackwell Publishing, Oxford, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-631-22574-9" title="Speciaal:Boekbronnen/0-631-22574-9">ISBN 0-631-22574-9</a></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Richardson, Hugh & Aris, Michael (1998) <i>High Peaks, Pure Earth: Collected Writings on Tibetan History and Culture</i>, Serindia Publications, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0906026465" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0906026465">ISBN 978-0906026465</a></span></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">(en) Snellgrove, David & Hugh Richardson (herdruk 2003) A Cultural History of Tibet, Orchid Press, Bangkok, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/974-524-033-8" title="Speciaal:Boekbronnen/974-524-033-8">ISBN 974-524-033-8</a></span>, pag. 93, 170-174</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tpprc.org/documents/agreements/821-822.pdf">(en) Engelse vertaling van het verdrag van Chang'an</a></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">(en) (1981)Richardson, H. E. Khri Gtsug-lde-brtsan's Illness. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, p. 351-352</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">en) Karmay, Samten, King Lang Darma and his Rule, in: McKay, Alex (2003) Tibet and her neighbours, Hansborg Mayer, Londen, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/3883757187" title="Speciaal:Boekbronnen/3883757187">ISBN 3883757187</a></span>, pag. 60, 61</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Early Tibet, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://earlytibet.com/2008/03/13/did-lang-darma-persecute-buddhism"><i>The Decline of Buddhism II: Did Lang Darma persecute Buddhism?</i></a></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Yamaguchi, Zuihō (1996) <i>The Fiction of King Dar-ma’s Persecution of Buddhism</i>, in: Drège, Jean-Pierre <i>In Du Dunhuang au Japon: Études chinoises et bouddhiques offertes à Michel Soymié</i>, Genève, Droz</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Beckwith, Christopher (1987) <i>The Tibetan empire in Central Asia: A History of the Struggle for Great Power among Tibetans, Turks, Arabs, and Chinese during the Early Middle Ages</i>. Princeton University Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-691-02469-3" title="Speciaal:Boekbronnen/0-691-02469-3">ISBN 0-691-02469-3</a></span>, pp. 168-169</span> </li> <li id="cite_note-Schaik-19"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Schaik_19-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Schaik_19-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span> Schaik, Sam van, (2011) "Tibet, a history "pag. 50-54, Yale University Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9780300154047" title="Speciaal:Boekbronnen/9780300154047">ISBN 9780300154047</a></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Karmay, Samten G. (2007) <i>The Great Perfection</i>, Leiden, Brill. <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/90-04-15142-7" title="Speciaal:Boekbronnen/90-04-15142-7">ISBN 90-04-15142-7</a></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Kapstein, Mathhew(2000) <i>The Tibetan Assimilation of Buddhism</i>, pag. 132, Oxford University Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0195131223" title="Speciaal:Boekbronnen/0195131223">ISBN 0195131223</a></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Germano, David (2007) " Food, Clothes, Dreams and Karmic Propensities in <i>Religions of Tibet in Practise</i>, pag. 220-230, Princeton Readings, Oxford, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-691-12972-3" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-691-12972-3">ISBN 978-0-691-12972-3</a></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120428043504/http://www.bodong.org/bodong_history.php">Bodong-tradition</a></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.yoniversum.nl/dakini/shangpa.html">Shangpa-tradition</a></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://collab.itc.virginia.edu/wiki/thlencyclopedias/Zhij%C3%A9.html">Zhijé-tradition</a></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text">Chayet, Anne " 17th and 18th Century in Tibet; a general survey" in: McKay, Alex (2003) Tibet and her neighbours, pag. 83-90, Hansborg Mayer, Londen, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/3883757187" title="Speciaal:Boekbronnen/3883757187">ISBN 3883757187</a></span>,</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Loseries-Leick, Andrea (1998) <i>On the Sacredness of Mount Kailash in the Indian and Tibetan Sources</i>, in: McKay, Alex (1998) <i>Pilgrimage in Tibet</i>, Curzon Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0700709924" title="Speciaal:Boekbronnen/0700709924">ISBN 0700709924</a></span>, pag. 144</span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Dan, Martin (2001) <i>Unearthing Bon Treasures, Life and Contested Legacy of a Tibetan Scripture Revealer</i>, Brill Academic Publishers, Leiden, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/9004121234" title="Speciaal:Boekbronnen/9004121234">ISBN 9004121234</a></span></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Kvaerne, Per (2007) <i>Religions of Tibet in Practise</i>, pag. 70-71, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-691-12972-3" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-691-12972-3">ISBN 978-0-691-12972-3</a></span></span> </li> <li id="cite_note-Kuijp2005-30"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Kuijp2005_30-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Kuijp2005_30-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Kuijp, Leonard van der (2005) <i>The dalai lama's and the origins of reincarnate lama's</i>, in: Brauen, Martin (2005) <i>The dalai lama's: A visual History</i>, pag. 15-29, Serindia Publications, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/1-932476-22-9" title="Speciaal:Boekbronnen/1-932476-22-9">ISBN 1-932476-22-9</a></span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Logan, Patricia (winter 2004) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.asiaquarterly.com/content/view/143"><i>Tulkus in Tibet</i></a>, Harvard Asia Quarterly, deel VIII, nr. 1</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Tibetaans">(<span>bo</span>) </span>Dunggar (<i>Dung dkar</i>) (1983) <i>Blo bzang 'phrin las - Bod kyi chos srid zung 'brel skor bshad pa</i>, (vertaald: <i>Sociale geschiedenis van de duale religieus/seculiere regering in Tibet</i>, Peking, in: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Goldstein, Melvyn C. (1991) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=Upwq0I-wm7YC&pg=PA847&lpg=PA847&dq=%22Social+History%22+Dunggar&source=bl&ots=p6HMnInEUd&sig=4S15N65OYYH2yr2Or8S6AswSGDg&hl=nl&ei=oEOVSrzEMoPM-Qbt66nyDQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2#v=onepage&q=%22Social%20History%22%20Dunggar&f=false"><i>A History of Modern Tibet, 1913-1951: The Demise of the Lamaist State</i></a>, University of California Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-520-07590-0" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-520-07590-0">ISBN 978-0-520-07590-0</a></span></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Childs, Geoff (2003) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.case.edu/affil/tibet/booksAndPapers/childs.polyandry.and.population.growth.pdf"><i>Polyandry and population growth in a historical Tibetan Society</i></a>, Department of Anthropology Washington University, Elsevier</span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Evans, Joan, (1992) <i>Monastic Life at Cluny</i>, Oxford University Press</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Spengen, W. van (1992) <i>Tibetan Border Worlds, a geo-historical analysis of trade and traders</i>, proefschrift, pag. 56</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Tambiah, S.J. (1976) <i>World Conqueror and World Renouncer,</i> Cambridge University Press, pag. 48, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0521211406" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0521211406">ISBN 978-0521211406</a></span>, in: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Goldstein, Melvyn C. (1991) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.nl/books?id=Upwq0I-wm7YC&dq=%22Social+History%22+Dunggar&q=Childs#v=onepage&q=Tambiah&f=false"><i>A History of Modern Tibet, 1913-1951: The Demise of the Lamaist State</i></a>, University of California Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-520-07590-0" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-520-07590-0">ISBN 978-0-520-07590-0</a></span></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text">(en) Goldstein, Melvyn C. (1991) The demise of the Lamaist State, University of California Press, pag. 10, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-520-07590-0" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-520-07590-0">ISBN 978-0-520-07590-0</a></span></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">(en) Brown, Mick (2004) The dance of 17 Lives, Bloomsbury Publishing, Londen, pag. 210-215, 229-230, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0747571619" title="Speciaal:Boekbronnen/0747571619">ISBN 0747571619</a></span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Gyatso, Tenzin (lente 1993) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.sacred-texts.com/bud/tib/dl-usa.htm"><i>Buddhism in Practice</i></a>, Snow Lion Newsletter and Catalog</span> </li> </ol></div></div> </div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Tibetan_Buddhism#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Tibetan Buddhism">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Tibetan_Buddhism#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Tibetan Buddhism">Tibetan Buddhism</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Boeddhisme_naar_land"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Dharma_wheel_1.png" class="mw-file-description" title="Dharmawiel"><img alt="Dharmawiel" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Dharma_wheel_1.png/20px-Dharma_wheel_1.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3e/Dharma_wheel_1.png 1.5x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></a></span><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_boeddhisme_naar_land" title="Sjabloon:Navigatie boeddhisme naar land"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_boeddhisme_naar_land&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div class="navigatie-afb-rechts noviewer"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Dharma_wheel_1.png" class="mw-file-description" title="Dharmawiel"><img alt="Dharmawiel" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Dharma_wheel_1.png/20px-Dharma_wheel_1.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3e/Dharma_wheel_1.png 1.5x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></a></span></div> <div id="Boeddhisme_naar_land" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Boeddhisme_per_land" title="Boeddhisme per land">Boeddhisme naar land</a></div> <div class="navigatie-inhoud"> <p><a href="/wiki/Boeddhisme_in_Belgi%C3%AB" title="Boeddhisme in België">België</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Cambodja" title="Boeddhisme in Cambodja">Cambodja</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_China" title="Boeddhisme in China">China</a> (<a href="/wiki/Boeddhisme_in_Hongkong" title="Boeddhisme in Hongkong">Hongkong</a> · <a class="mw-selflink selflink">Tibet</a>) · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_India" title="Boeddhisme in India">India</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Indonesi%C3%AB" title="Boeddhisme in Indonesië">Indonesië</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Japan" title="Boeddhisme in Japan">Japan</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Korea" title="Boeddhisme in Korea">Korea</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Myanmar" title="Boeddhisme in Myanmar">Myanmar</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Mongoli%C3%AB" title="Boeddhisme in Mongolië">Mongolië</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Nederland" title="Boeddhisme in Nederland">Nederland</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Rusland" title="Boeddhisme in Rusland">Rusland</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Sri_Lanka" title="Boeddhisme in Sri Lanka">Sri Lanka</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Taiwan" title="Boeddhisme in Taiwan">Taiwan</a> · <a href="/wiki/Boeddhisme_in_Thailand" title="Boeddhisme in Thailand">Thailand</a> </p> </div></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&oldid=68319916">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&oldid=68319916</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Boeddhistische_stroming" title="Categorie:Boeddhistische stroming">Boeddhistische stroming</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Tibetaans_boeddhisme" title="Categorie:Tibetaans boeddhisme">Tibetaans boeddhisme</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 31 okt 2024 om 09:41.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Tibetaans_boeddhisme&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6b7f745dd4-t7k9b","wgBackendResponseTime":170,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.269","walltime":"0.403","ppvisitednodes":{"value":3243,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":29479,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":7511,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":10,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":38579,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 196.131 1 -total"," 30.46% 59.739 1 Sjabloon:Infobox_Tibetaanse_namen"," 27.60% 54.128 1 Sjabloon:Infobox_generiek"," 23.67% 46.426 1 Sjabloon:Appendix"," 22.27% 43.671 1 Sjabloon:References"," 12.59% 24.697 1 Sjabloon:Commonscat"," 10.18% 19.962 1 Sjabloon:Wikidata_afbeelding"," 10.01% 19.629 1 Sjabloon:Zusterproject_box"," 9.98% 19.575 1 Sjabloon:Navigatie_boeddhisme_naar_land"," 8.12% 15.923 1 Sjabloon:Navigatie"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.006","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":691695,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-64476968cd-xfz6s","timestamp":"20241102130545","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Tibetaans boeddhisme","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Tibetaans_boeddhisme","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q483889","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q483889","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-02-16T19:23:55Z","dateModified":"2024-10-31T08:41:14Z"}</script> </body> </html>