CINXE.COM

Ute - Wikipedia, la enciclopedia libre

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="es" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Ute - Wikipedia, la enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eswikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","enero","febrero","marzo","abril","mayo","junio","julio","agosto","septiembre","octubre","noviembre","diciembre"],"wgRequestId":"bace3f5e-0339-4c90-aa81-1080e2df7afb","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Ute","wgTitle":"Ute","wgCurRevisionId":165090511,"wgRevisionId":165090511,"wgArticleId":700694,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Artículos con identificadores BNF","Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN","Tribus nativas de Utah","Tribus nativas de Colorado","Tribus nativas de Nuevo México"],"wgPageViewLanguage":"es","wgPageContentLanguage":"es","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Ute","wgRelevantArticleId":700694,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"es","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"es"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":20000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q1253290","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.gadget.imagenesinfobox":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.a-commons-directo","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.quicksurveys.init","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&amp;modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=es&amp;modules=startup&amp;only=scripts&amp;raw=1&amp;skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&amp;modules=ext.gadget.imagenesinfobox&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&amp;modules=site.styles&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"> <noscript><link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&amp;modules=noscript&amp;only=styles&amp;skin=vector-2022"></noscript> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.23"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/78/Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="910"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg/960px-Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="607"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="485"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Ute - Wikipedia, la enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//es.m.wikipedia.org/wiki/Ute"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (es)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//es.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://es.wikipedia.org/wiki/Ute"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.es"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Canal Atom de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:CambiosRecientes&amp;feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Ute rootpage-Ute skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Ir al contenido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menú principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portada" title="Visitar la página principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Comunidad" title="Acerca del proyecto, lo que puedes hacer, dónde encontrar información"><span>Portal de la comunidad</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Actualidad" title="Encuentra información de contexto sobre acontecimientos actuales"><span>Actualidad</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosRecientes" title="Lista de cambios recientes en la wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recientes</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasNuevas"><span>Páginas nuevas</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Aleatoria" title="Cargar una página al azar [x]" accesskey="x"><span>Página aleatoria</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ayuda:Contenidos" title="El lugar para aprender"><span>Ayuda</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Informes_de_error"><span>Notificar un error</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasEspeciales"><span>Páginas especiales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-specialpages-url|specialpages" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-specialpages-url_specialpages emptyPortlet" > <div class="vector-menu-heading"> specialpages-url|specialpages </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="La enciclopedia libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-es.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Buscar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia" aria-label="Buscar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Herramientas personales"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambiar la apariencia del tamaño, ancho y color de la fuente de la página" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apariencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apariencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=es.wikipedia.org&amp;uselang=es" class=""><span>Donaciones</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&amp;returnto=Ute" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio" class=""><span>Crear una cuenta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&amp;returnto=Ute" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Más opciones" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas personales" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas personales</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&amp;wmf_medium=sidebar&amp;wmf_campaign=es.wikipedia.org&amp;uselang=es"><span>Donaciones</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&amp;returnto=Ute" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear una cuenta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&amp;returnto=Ute" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páginas para editores desconectados <a href="/wiki/Ayuda:Introducci%C3%B3n" aria-label="Obtenga más información sobre editar"><span>más información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MisContribuciones" title="Una lista de modificaciones hechas desde esta dirección IP [y]" accesskey="y"><span>Contribuciones</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MiDiscusi%C3%B3n" title="Discusión sobre ediciones hechas desde esta dirección IP [n]" accesskey="n"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contenidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contenidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ocultar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Historia_y_Localización" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia_y_Localización"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Historia y Localización</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia_y_Localización-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Historia y Localización</span> </button> <ul id="toc-Historia_y_Localización-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Tierras_ancestrales_y_cultura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Tierras_ancestrales_y_cultura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Tierras ancestrales y cultura</span> </div> </a> <ul id="toc-Tierras_ancestrales_y_cultura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cultura_guerrera" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultura_guerrera"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Cultura guerrera</span> </div> </a> <ul id="toc-Cultura_guerrera-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Demografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Demografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Demografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Demografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Costumbres" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Costumbres"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Costumbres</span> </div> </a> <ul id="toc-Costumbres-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Historia</span> </div> </a> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mitología" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Mitología"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Mitología</span> </div> </a> <ul id="toc-Mitología-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véase_también" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Véase_también"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Véase también</span> </div> </a> <ul id="toc-Véase_también-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referencias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Referencias"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Referencias</span> </div> </a> <ul id="toc-Referencias-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enlaces_externos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Enlaces_externos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Enlaces externos</span> </div> </a> <ul id="toc-Enlaces_externos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Tabla de contenidos" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Ute</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artículo en otro idioma. Disponible en 30 idiomas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-30" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">30 idiomas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%A8_%D9%8A%D9%88%D8%AA" title="شعب يوت – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="شعب يوت" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%AA%D9%84%D8%B1" title="یوتلر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یوتلر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D1%82%D1%8B_(%D1%96%D0%BD%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%B9%D1%86%D1%8B)" title="Юты (індзейцы) – bielorruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Юты (індзейцы)" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorruso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D1%82%D0%B0_(%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BC%D0%B5)" title="Юта (племе) – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Юта (племе)" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Tribu_Ute" title="Tribu Ute – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Tribu Ute" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Juteov%C3%A9" title="Juteové – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Juteové" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Ute_(Volk)" title="Ute (Volk) – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Ute (Volk)" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ute_people" title="Ute people – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Ute people" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DB%8C%D9%88%D8%AA" title="مردم یوت – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="مردم یوت" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="artículo recomendado"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Ute-intiaanit" title="Ute-intiaanit – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Ute-intiaanit" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Utes" title="Utes – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Utes" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%95%D7%98" title="יוט – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="יוט" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Juti" title="Juti – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Juti" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Suku_Ute" title="Suku Ute – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Suku Ute" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ute_(popolo)" title="Ute (popolo) – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Ute (popolo)" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A6%E3%83%BC%E3%83%88%E6%97%8F" title="ユート族 – japonés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ユート族" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonés" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D1%82%D0%B5" title="Юте – kazajo" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Юте" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazajo" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9C%A0%ED%8A%B8%EC%A1%B1_(%EC%95%84%EB%A9%94%EB%A6%AC%EC%B9%B4)" title="유트족 (아메리카) – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="유트족 (아메리카)" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Jutai" title="Jutai – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Jutai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Ute_(volk)" title="Ute (volk) – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Ute (volk)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Ute_(folk)" title="Ute (folk) – noruego bokmal" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Ute (folk)" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruego bokmal" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/N%C3%B3%C3%B3da%CA%BC%C3%AD" title="Nóódaʼí – navajo" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Nóódaʼí" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="navajo" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ute" title="Ute – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Ute" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D1%82%D1%8B_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)" title="Юты (народ) – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Юты (народ)" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Juti" title="Juti – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Juti" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D1%83%D1%82%D0%B8_(%D0%98%D0%BD%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0%D0%BD%D1%86%D0%B8)" title="Јути (Индијанци) – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јути (Индијанци)" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Ute" title="Ute – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Ute" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Uteler" title="Uteler – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Uteler" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%AE%D1%82%D0%B8_(%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4)" title="Юти (народ) – ucraniano" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Юти (народ)" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraniano" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E4%BB%96%E4%BA%BA" title="猶他人 – chino" lang="zh" hreflang="zh" data-title="猶他人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chino" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1253290#sitelinks-wikipedia" title="Editar enlaces interlingüísticos" class="wbc-editpage">Editar enlaces</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espacios de nombres"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ute" title="Ver la página de contenido [c]" accesskey="c"><span>Artículo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discusi%C3%B3n:Ute" rel="discussion" title="Discusión acerca de la página [t]" accesskey="t"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar variante de idioma" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">español</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Ute"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=history" title="Versiones anteriores de esta página [h]" accesskey="h"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Herramientas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Más opciones" > <div class="vector-menu-heading"> Acciones </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Ute"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=history"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> General </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:LoQueEnlazaAqu%C3%AD/Ute" title="Lista de todas las páginas de la wiki que enlazan aquí [j]" accesskey="j"><span>Lo que enlaza aquí</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosEnEnlazadas/Ute" rel="nofollow" title="Cambios recientes en las páginas que enlazan con esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios en enlazadas</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=es" title="Subir archivos [u]" accesskey="u"><span>Subir archivo</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;oldid=165090511" title="Enlace permanente a esta versión de la página"><span>Enlace permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=info" title="Más información sobre esta página"><span>Información de la página</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Citar&amp;page=Ute&amp;id=165090511&amp;wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre cómo citar esta página"><span>Citar esta página</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Acortador_de_URL&amp;url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FUte"><span>Obtener URL acortado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&amp;url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FUte"><span>Descargar código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&amp;bookcmd=book_creator&amp;referer=Ute"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&amp;page=Ute&amp;action=show-download-screen"><span>Descargar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;printable=yes" title="Versión imprimible de esta página [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En otros proyectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ute" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q1253290" title="Enlace al elemento conectado del repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apariencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ocultar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">De Wikipedia, la enciclopedia libre</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="es" dir="ltr"><div class="rellink noprint hatnote"> Para otros usos de este término, véase <a href="/wiki/UTE_(desambiguaci%C3%B3n)" class="mw-disambig" title="UTE (desambiguación)">UTE (desambiguación)</a>.</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r157776694">.mw-parser-output .infobox .imagen{max-width:100%;margin:0 auto}.mw-parser-output .infobox .imagen img{max-width:100%;height:auto}.mw-parser-output .infobox .mw-kartographer-container .thumbinner,.mw-parser-output .infobox .mw-kartographer-map{box-sizing:border-box;width:100%!important}body.skin-timeless .mw-parser-output .infobox .imagen a.image>img{max-width:100%!important;height:auto!important}</style><table class="infobox" style="width:22.7em; line-height: 1.4em; text-align:left; padding:.23em;"><tbody><tr><th colspan="3" class="cabecera Cabecera humano" style="text-align:center;background-color:#F5F5F5;;color:inherit;color:#000000;;">Ute</th></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;">Ubicación</th><td colspan="2"> <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Bandera de Estados Unidos"><img alt="Bandera de Estados Unidos" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/20px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/40px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a></span>&#160;</span><a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;">Descendencia</th><td colspan="2"> ~ 10&#160;000</td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;">Idioma</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Idioma_ingl%C3%A9s" title="Idioma inglés">Inglés</a> y <a href="/wiki/Idioma_paiute_meridional" class="mw-redirect" title="Idioma paiute meridional">Ute</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;">Religión</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">Cristianismo</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;">Etnias relacionadas</th><td colspan="2"> Grupos étnicos Uto-Aztecas</td></tr><tr><td class="noprint" colspan="3" style="text-align:left;"><div class="plainlinks wikidata-link" style="font-size: 0.85em">&#x5b;<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1253290" class="extiw" title="d:Q1253290">editar datos en Wikidata</a>&#x5d;</div></td></tr></tbody></table> <p>Los <b>ute</b>, <b>uta</b> o <b>yutas</b> son una tribu india norteamericana cuyo idioma pertenece a la familia lingüística <a href="/wiki/Uto-azteca" class="mw-redirect" title="Uto-azteca">uto-azteca</a>; son un grupo númico meridional, cuyo nombre proviene de <b>entaw</b> o <b>yuta</b>, “protectores de las montañas”. Ellos, sin embargo, se hacían llamar <b>nocht</b>, “hombres”. Se dividían en siete bandas: <b>muache, yampa, uncompahgre, capote, tabemache, winimuche</b> y <b>uintah</b>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Utes_chief_Severo_and_family,_1899.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg/250px-Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg/330px-Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg/500px-Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg 2x" data-file-width="1113" data-file-height="844" /></a><figcaption>Jefe de Utes Severo y familia en 1899</figcaption></figure> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia_y_Localización"><span id="Historia_y_Localizaci.C3.B3n"></span>Historia y Localización</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=1" title="Editar sección: Historia y Localización"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vivían en <a href="/wiki/Colorado" title="Colorado">Colorado</a> Occidental y en <a href="/wiki/Utah" title="Utah">Utah</a> Oriental. Actualmente viven en las reservas <a href="/w/index.php?title=Uintah_%26_Ouray&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Uintah &amp; Ouray (aún no redactado)">Uintah &amp; Ouray</a> (Utah), de <span style="white-space:nowrap">1 060 000</span> acres, y <a href="/w/index.php?title=Ute_Mountain&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Ute Mountain (aún no redactado)">Ute Mountain</a> (winimuche) y <a href="/w/index.php?title=South_Ute&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="South Ute (aún no redactado)">South Ute</a>, de 310&#160;000 acres, en Colorado. </p><p>El pueblo ute proviene de la subdivisión sureña de la rama de habla numérica de la familia lingüística <a href="/wiki/Lenguas_uto-aztecas" class="mw-redirect" title="Lenguas uto-aztecas">uto-azteca</a>, que se encuentra casi en su totalidad en el oeste de los Estados Unidos y México.<sup id="cite_ref-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; El nombre de la familia de lenguas se creó para mostrar que incluye tanto la cadena de dialectos del idioma numérico (Uto) del <a href="/wiki/R%C3%ADo_Colorado" title="Río Colorado">río Colorado</a> que se extiende desde el sureste de California, a lo largo del río Colorado hasta Colorado y las <a href="/wiki/Lenguas_nahuanas" class="mw-redirect" title="Lenguas nahuanas">lenguas nahuanas</a> (<a href="/wiki/Civilizaci%C3%B3n_mexica" title="Civilización mexica">aztecas</a>) de México.<sup id="cite_ref-2" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; </p><p>Se cree que este grupo Numic se originó cerca de la frontera actual de <a href="/wiki/Nevada" title="Nevada">Nevada</a> y <a href="/wiki/California" title="California">California</a>, y luego se extendió hacia el norte y el este.<sup id="cite_ref-3" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Alrededor del año 1000, había cazadores y recolectores en la Gran Cuenca de la etnia uto-azteca que se cree que fueron los ancestros de las tribus indígenas de la Gran Cuenca, incluidos los pueblos Ute, Shoshone, Hopi, Paiute y Chemehuevi.<sup id="cite_ref-Sin_nombre-20230526121023_4-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Sin_nombre-20230526121023-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Algunos etnólogos postulan que los hablantes numéricos del sur, los ute y los paiute del sur, abandonaron primero la patria numérica, en función de los cambios de idioma, y que los subgrupos central y occidental se extendieron hacia el este y el norte, algún tiempo después. <a href="/wiki/Shosh%C3%B3n" title="Shoshón">Shoshone</a>, Gosiute y Comanche son Numic Central, y Northern Paiute y Bannock son Numic Occidental.<sup id="cite_ref-5" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Las tribus de habla numérica del sur —los ute, los shoshone, los <a href="/wiki/Paiute" title="Paiute">paiute del sur</a> y los <a href="/wiki/Chemehuevi" title="Chemehuevi">chemehuevi</a>— comparten muchas características culturales, genéticas y lingüísticas.<sup id="cite_ref-6" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Mapa_Utes.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Mapa_Utes.png/250px-Mapa_Utes.png" decoding="async" width="250" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Mapa_Utes.png/375px-Mapa_Utes.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cd/Mapa_Utes.png 2x" data-file-width="498" data-file-height="310" /></a><figcaption>Territorio Ute actual.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Tierras_ancestrales_y_cultura">Tierras ancestrales y cultura</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=2" title="Editar sección: Tierras ancestrales y cultura"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Había Utes ancestrales en el suroeste de Colorado y el sureste de Utah en 1 300, que vivían un estilo de vida de cazadores-recolectores.<sup id="cite_ref-7" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Los ute ocuparon gran parte del actual estado de Colorado en el siglo&#160;<span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XVII</span>. Los comanches del norte se unieron a ellos en el este de Colorado a principios del siglo&#160;<span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XVIII</span>. En el siglo&#160;<span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XIX</span>, Arapaho y Cheyenne invadieron hacia el sur en el este de Colorado.<sup id="cite_ref-8" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; </p><p>Los Utes llegaron a habitar una gran área que incluía la mayor parte de Utah,<sup id="cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Sin_nombre_2-20230526121023-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; el oeste y el centro de Colorado, y el sur hasta la cuenca del río San Juan en Nuevo México.<sup id="cite_ref-10" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Algunas bandas de Ute permanecieron cerca de sus dominios de origen, mientras que otras se alejaron más según la temporada. Los terrenos de caza se extendieron más hacia Utah y Colorado, así como hacia Wyoming, Oklahoma, Texas y Nuevo México. Los campamentos de invierno se establecieron a lo largo de los ríos cerca de las ciudades actuales de <a href="/wiki/Provo_(Utah)" title="Provo (Utah)">Provo</a> y <a href="/wiki/Fort_Duchesne_(Utah)" title="Fort Duchesne (Utah)">Fort Duchesne</a> en Utah y Pueblo, <a href="/wiki/Fort_Collins_(Colorado)" title="Fort Collins (Colorado)">Fort Collins</a>, <a href="/wiki/Colorado_Springs" title="Colorado Springs">Colorado Springs</a> de Colorado.<sup id="cite_ref-Sin_nombre-20230526121023_4-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Sin_nombre-20230526121023-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cultura_guerrera">Cultura guerrera</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=3" title="Editar sección: Cultura guerrera"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Después de que los Utes adquirieran <a href="/wiki/Cultura_del_caballo_en_las_tribus_nativas_de_Estados_Unidos" title="Cultura del caballo en las tribus nativas de Estados Unidos">caballos</a>, comenzaron a atacar a otras tribus nativas americanas. Mientras que sus parientes cercanos, los <a href="/wiki/Comanche_(etnia)" title="Comanche (etnia)">comanches</a>, se mudaron de las montañas y se convirtieron en indios de las llanuras al igual que otros, incluidos los <a href="/wiki/Cheyenes" title="Cheyenes">cheyenne</a>, los <a href="/wiki/Arapaj%C3%B3" title="Arapajó">arapaho</a>, los <a href="/wiki/Kiowa" title="Kiowa">kiowa</a> y los <a href="/wiki/Apache" title="Apache">apaches</a> de las llanuras, los ute permanecieron cerca de su tierra ancestral.<sup id="cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Sin_nombre_2-20230526121023-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Los ute del sur y del este también asaltaron a los nativos americanos en <a href="/wiki/Nuevo_M%C3%A9xico" title="Nuevo México">Nuevo México</a>, los paiute del sur y los shoshones del oeste, capturando mujeres y niños y vendiéndolos como esclavos a cambio de bienes españoles. Lucharon con los indios de las llanuras, incluidos los comanches, que anteriormente habían sido aliados. El nombre "Comanche" proviene de la palabra Ute para ellos, kɨmantsi, que significa enemigo.<sup id="cite_ref-11" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Los <a href="/wiki/Pawnee" title="Pawnee">pawnee</a>, <a href="/wiki/Osage" title="Osage">osage</a> y <a href="/wiki/Navajo" title="Navajo">navajo</a> también se convirtieron en enemigos de los indios de las llanuras alrededor de 1840.<sup id="cite_ref-12" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Algunas bandas de Ute lucharon contra los españoles y los Pueblos con los Jicarilla Apache y los Comanches. Los Ute eran a veces amistosos pero a veces hostiles a los navajos.<sup id="cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-2" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Sin_nombre_2-20230526121023-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; </p><p>Los Utes eran hábiles guerreros que se especializaban en el combate a caballo. La guerra con las tribus vecinas se libraba principalmente por ganar prestigio, robar caballos y vengarse. Los hombres se organizaban en partidas de guerra compuestas por guerreros, curanderos y un jefe de guerra que dirigía la partida. Para prepararse para la batalla, los guerreros ute a menudo ayunaban, participaban en ceremonias de cabañas de sudor y se pintaban la cara y los caballos para obtener significados simbólicos especiales. Los Utes eran maestros jinetes y podían ejecutar audaces maniobras a caballo durante la batalla. La mayoría de los indios de las llanuras tenían sociedades guerreras, pero los ute generalmente no las tenían: los ute del sur desarrollaron tales sociedades tarde y pronto las perdieron en la vida de la reserva. Los guerreros eran exclusivamente hombres, pero las mujeres a menudo iban detrás de las partidas de guerra para ayudar a recoger el botín y cantar canciones. Las mujeres también realizaron la Danza Lame para simbolizar tener que tirar o llevar cargas pesadas de botín después de una redada.<sup id="cite_ref-13" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; Los Utes usaban una variedad de armas, incluidos arcos, lanzas y escudos de piel de búfalo,<sup id="cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-3" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Sin_nombre_2-20230526121023-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; así como rifles, escopetas y pistolas que se obtenían mediante incursiones o comercio. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Demografía"><span id="Demograf.C3.ADa"></span>Demografía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=4" title="Editar sección: Demografía"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>En 1881 eran unos 3391, pero bajaron a 2101 en 1909.</li> <li>En 1960 eran 1550 en <a href="/wiki/Utah" title="Utah">Utah</a> y 958 en Colorado (un total de 2508 indios).</li> <li>En 1970 unos 1700 vivían en La Plata (<a href="/wiki/Colorado" title="Colorado">Colorado</a>) y 2660 en Utah.</li> <li>Según Asher, en 1980 eran unos 5000, de los cuales 2500 aún hablaban su lengua.</li> <li>En 1990 eran unos 3130 en Uintah &amp; Ouray (Utah) y 2400 en las reservas de Colorado.</li> <li>Según datos de la <a href="/wiki/Bureau_of_Indian_Affairs" class="mw-redirect" title="Bureau of Indian Affairs">BIA</a> de 1995, en la Agencia Uintah &amp; Ouray había 95 (105 en el rol tribal) en Skull Valley, <a href="/wiki/Arizona" title="Arizona">Arizona</a>, y 3205 (3158 en el rol tribal) en la reserva de Uintah &amp; Ouray (Utah). En la de Southern Ute (Colorado) hay 1411 (1305 en el rol tribal) y en la de Ute Mountain (Colorado) 1325 habitantes.</li></ul> <p>Según el censo de 2000, había 10&#160;385 utes en los EE.&#160;UU. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Costumbres">Costumbres</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=5" title="Editar sección: Costumbres"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vivían de la caza y de la recolección de frutos y raíces. Su régimen político era democrático bajo un caudillo hereditario, y con muy poco ceremonial. Sus artes originarias eran sencillas, pero adquirían mantas y cestería a los <a href="/wiki/Navajo" title="Navajo">navajo</a> y <a href="/wiki/Paiute" title="Paiute">paiute</a>, borregos, caballos y vacas a los mexicanos y a otras tribus. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Ute_warrior.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Ute_warrior.jpg/250px-Ute_warrior.jpg" decoding="async" width="220" height="325" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/69/Ute_warrior.jpg 1.5x" data-file-width="305" data-file-height="450" /></a><figcaption>Guerrero ute a caballo, 1878.</figcaption></figure> <p>Vivían en barracas de ramas o en pequeños tipis de piel de ante. En las relaciones familiares el marido tenía más importancia que en las otras tribus de la llanura. Se dividían en dos grupos, los del este, que vivían en el desierto y explotaban los bosques, como los <a href="/wiki/Paiute" title="Paiute">paiutes</a>, y los del oeste, que vivían como los indios de las llanuras. Eran agricultores y cazadores nómadas. Empleaban caballos, vestían pieles de ciervo y antílope, y conservaban la danza solar y otras costumbres de las llanuras. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=6" title="Editar sección: Historia"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Acostumbraban a vivir en paz con los <a href="/wiki/Shoshone" class="mw-redirect" title="Shoshone">shoshone</a>, <a href="/wiki/Bannock" title="Bannock">bannock</a> y <a href="/wiki/Paiute" title="Paiute">paiute</a>, y tenían una especie de protectorado sobre los <a href="/wiki/Jicarilla" title="Jicarilla">jicarilla</a>, pero guerreaban contra los <a href="/wiki/Navajo" title="Navajo">navajo</a> y las otras tribus de la llanura. Adquirieron caballos hacia 1650, gracias al español Oñate (1597-1610), quien los introdujo en la zona. Y parece ser que formaron una confederación unida bajo el jefe Taiwi en tiempos históricos. </p><p>En 1700 ya eran una molestia para los españoles, y más tarde una inquietud para los colonos norteamericanos. En 1776 los visitaron Francisco Atanasio Rodríguez y Silvestre Díaz de Escalante, franciscanos de <a href="/wiki/Monterrey" title="Monterrey">Monterrey</a>, que buscaban la ruta de <a href="/wiki/Santa_Fe_(Nuevo_M%C3%A9xico)" title="Santa Fe (Nuevo México)">Santa Fe</a> y <a href="/wiki/California" title="California">California</a>, y los describieron viviendo en pequeñas familias, sin caballos, recolectores y similares a los <a href="/wiki/Paiute" title="Paiute">paiute</a> del sur. De hecho, los ute del este consiguieron caballos en el siglo&#160;<span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XVIII</span>, y los del oeste los robaron a los <a href="/wiki/Mormones" class="mw-redirect" title="Mormones">mormones</a> desde 1850. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Ute_indians2_year_1878.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d5/Ute_indians2_year_1878.jpg" decoding="async" width="244" height="163" class="mw-file-element" data-file-width="244" data-file-height="163" /></a><figcaption>Indios ute en 1878.</figcaption></figure> <p>El 30 de diciembre de 1849 firmaron el primer pacto con el gobierno, y el 3 de octubre de 1861 fue creada la reserva de Uintah Valley, a la cual fue trasladada la banda Tabeguache el 7 de octubre de 1863. Aun así, los jefes Wakara, Rtintic y Black Hawk se enfrentaron a los blancos y robaron caballos y ganado entre 1853 y 1860. En 1840-50 los guerreros ute mataron a Old Bill Williams, guía de Frémont. En 1863 firmaron el Tratado de Conejos, por el cual <a href="/wiki/Ouray" title="Ouray">Ouray</a> (1834-1880) y nueve caudillos más cedieron todo el estado de <a href="/wiki/Colorado" title="Colorado">Colorado</a> a los EE.&#160;UU. a cambio de provisiones por 10&#160;000 dólares anuales. En 1868, los jefes <a href="/wiki/Ouray" title="Ouray">Ouray</a>, Nicaagat y ocho más, con <a href="/wiki/Kit_Carson" title="Kit Carson">Kit Carson</a>, marcharon a Washington porque se acordó su internamiento en reservas. Los portavoces, el uncompahgre Ouray, el yampa Quinquent y el muache Colorado, consiguieron un trato más favorable. Y el 2 de marzo de 1868 se creó una reserva para los capote, tabeguache, winimuche, yampa, green river, muche, uintah y otros. </p><p>Pero el 13 de septiembre de 1873 intentaron negociar que <a href="/wiki/Ouray" title="Ouray">Ouray</a> cediese una cuarta parte de la reserva; aceptó por 25&#160;000 dólares anuales a cambio de 2 millones de hectáreas y un sueldo anual para él, durante diez años de 1000 dólares. En 1875 intentaron censarlos sin éxito. Durante la primavera de 1878 el agente Nathan Meeker trasladó la Agencia e intentó “convertir” a los ute con ayuda de Quinquent, pero no lo consiguieron e iniciaron una campaña de prensa en 1879 para conseguir que se fueran de sus tierras: les acusaron de incendios y de diversas provocaciones. El 25 de septiembre de 1879 enviaron al mayor Thomas Thornburg con 200 soldados, quien se enfrentó a 300 ute en Milk River, donde murieron 37 ute, 13 soldados (entre ellos Meeker y Thornburg) y 43 heridos. Finalmente, en octubre Quinquent fue encarcelado por estupro, y en 1881 fueron llevados a una reserva en el estado de <a href="/wiki/Utah" title="Utah">Utah</a>, unos 540 kilómetros al sur. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Territori_Ute_1868.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Territori_Ute_1868.PNG/330px-Territori_Ute_1868.PNG" decoding="async" width="300" height="219" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/Territori_Ute_1868.PNG/500px-Territori_Ute_1868.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8a/Territori_Ute_1868.PNG 2x" data-file-width="502" data-file-height="367" /></a><figcaption>Territorio ute en 1868.</figcaption></figure> <p>En 1882 fue oficializada la reserva Ute, pero en 1888 podía volver al dominio público. En 1897 se creó la reserva <b>Uncompaghre</b>, con 12&#160;540 acres parcelados, mientras que en abril de 1899 unos 523&#160;879 acres de los ute fueron abiertos a los indios, y los 483&#160;750 restantes se dejaron en la reserva <b>Winimuche</b>. El verano de 1906 unos 400 ute meridionales abandonaron la reserva y fueron hacia <a href="/wiki/Pine_Ridge" title="Pine Ridge">Pine Ridge</a>, cerca de South Fork. Pero fueron sitiados por la caballería y tuvieron que ir a Fort Mead (<a href="/wiki/Dakota_del_Sur" title="Dakota del Sur">Dakota del Sur</a>), donde esperaron órdenes del Departamento Indio de Washington, quien en 1908 les obligó a volver. En 1915 volvieron a producirse escaramuzas por la llegad del ferrocarril. En 1923 los norteamericanos envenenaron el caudillo ute <a href="/w/index.php?title=Posey&amp;action=edit&amp;redlink=1" class="new" title="Posey (aún no redactado)">Posey</a> con harina porque reclamaba tierras arrebatadas. </p><p>En 1950 recibieron <span style="white-space:nowrap">31 650 000</span> dólares en concepto de tierras tomadas ilegalmente. </p><p>Desde 1970 lucharon por los derechos de agua contra la <b>Utah Mining Co.</b>, la cual en 1980 les ofreció 15 centavos de dólar por tonelada de <a href="/wiki/Carb%C3%B3n" title="Carbón">carbón</a> (si bien la compañía lo vendía a 70 dólares la tonelada). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Mitología"><span id="Mitolog.C3.ADa"></span>Mitología</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=7" title="Editar sección: Mitología"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint AP rellink"><span style="font-size:88%">Artículo principal:</span>&#32;<i><a href="/wiki/Mitolog%C3%ADa_ute" title="Mitología ute"> Mitología ute</a></i></div> <p>Los ute desarrollaron también su propio sistema de creencias y leyendas acerca del mundo y otros asuntos.<sup id="cite_ref-leyendasute_14-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-leyendasute-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>&#8203; </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véase_también"><span id="V.C3.A9ase_tambi.C3.A9n"></span>Véase también</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=8" title="Editar sección: Véase también"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Cultura_del_caballo_en_las_tribus_nativas_de_Estados_Unidos" title="Cultura del caballo en las tribus nativas de Estados Unidos">Cultura del caballo en las tribus nativas de Estados Unidos</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Referencias">Referencias</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=9" title="Editar sección: Referencias"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="listaref" style="list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFGivón2011" class="citation libro">Givón, Talmy (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/oclc/733750317"><i>Ute reference grammar</i></a>. John Benjamins Publishing Company. pp.&#160;1-3. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-90-272-8741-0" title="Especial:FuentesDeLibros/978-90-272-8741-0">978-90-272-8741-0</a></small>. <small><a href="/wiki/OCLC" title="OCLC">OCLC</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/oclc/733750317">733750317</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.au=Giv%C3%B3n%2C+Talmy&amp;rft.aufirst=Talmy&amp;rft.aulast=Giv%C3%B3n&amp;rft.btitle=Ute+reference+grammar&amp;rft.date=2011&amp;rft.genre=book&amp;rft.isbn=978-90-272-8741-0&amp;rft.pages=1-3&amp;rft.pub=John+Benjamins+Publishing+Company&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldcat.org%2Foclc%2F733750317&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F733750317&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The Masterkey</i>. Southwest Museum. 1985. p. 11</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Catherine Louise Sweeney Fowler. 1972. <i>"Comparative Numic Ethnobiology".</i> University of Pittsburgh PhD dissertation.</span> </li> <li id="cite_note-Sin_nombre-20230526121023-4"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Sin_nombre-20230526121023_4-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Sin_nombre-20230526121023_4-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFBakkenKindellSage_PublicationsSage_eReference2006" class="citation libro">Bakken, Gordon Morris; Kindell, Alexandra; Sage Publications; Sage eReference (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/oclc/162107351"><i>Encyclopedia of immigration and migration in the American West</i></a>. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-1-4522-6534-6" title="Especial:FuentesDeLibros/978-1-4522-6534-6">978-1-4522-6534-6</a></small>. <small><a href="/wiki/OCLC" title="OCLC">OCLC</a>&#160;<a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/oclc/162107351">162107351</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.au=Bakken%2C+Gordon+Morris&amp;rft.au=Kindell%2C+Alexandra&amp;rft.au=Sage+Publications&amp;rft.au=Sage+eReference&amp;rft.aufirst=Gordon+Morris&amp;rft.aulast=Bakken&amp;rft.btitle=Encyclopedia+of+immigration+and+migration+in+the+American+West&amp;rft.date=2006&amp;rft.genre=book&amp;rft.isbn=978-1-4522-6534-6&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldcat.org%2Foclc%2F162107351&amp;rft_id=info%3Aoclcnum%2F162107351&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">David Leedom Shaul. 2014. <i>A Prehistory of Western North America, The Impact of Uto-Aztecan Languages</i>. Albuquerque: University of New Mexico Press.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFBakkenKindell2006-02-24" class="citation libro">Bakken, Gordon Morris; Kindell, Alexandra (24 de febrero de 2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com.pe/books?id=I6Q5DQAAQBAJ&amp;pg=PT740&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q&amp;f=false"><i>Encyclopedia of Immigration and Migration in the American West</i></a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. SAGE. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-1-4129-0550-3" title="Especial:FuentesDeLibros/978-1-4129-0550-3">978-1-4129-0550-3</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.au=Bakken%2C+Gordon+Morris&amp;rft.au=Kindell%2C+Alexandra&amp;rft.aufirst=Gordon+Morris&amp;rft.aulast=Bakken&amp;rft.btitle=Encyclopedia+of+Immigration+and+Migration+in+the+American+West&amp;rft.date=2006-02-24&amp;rft.genre=book&amp;rft.isbn=978-1-4129-0550-3&amp;rft.pub=SAGE&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com.pe%2Fbooks%3Fid%3DI6Q5DQAAQBAJ%26pg%3DPT740%26redir_esc%3Dy%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.crowcanyon.org/EducationProducts/peoples_mesa_verde/post_pueblo_overview.asp">«Post-Pueblo Period: Ute, Navajo &amp; Spanish | Peoples of Mesa Verde»</a>. <i>www.crowcanyon.org</i><span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.atitle=Post-Pueblo+Period%3A+Ute%2C+Navajo+%26+Spanish+%7C+Peoples+of+Mesa+Verde&amp;rft.genre=article&amp;rft.jtitle=www.crowcanyon.org&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.crowcanyon.org%2FEducationProducts%2Fpeoples_mesa_verde%2Fpost_pueblo_overview.asp&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.unco.edu/hewit/index.aspx">«Indians of Colorado»</a>. <i>William E. Hewit Institute</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span><span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.atitle=Indians+of+Colorado&amp;rft.genre=article&amp;rft.jtitle=William+E.+Hewit+Institute&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fwww.unco.edu%2Fhewit%2Findex.aspx&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-Sin_nombre_2-20230526121023-9"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Sin_nombre_2-20230526121023_9-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFInternet_Archive2000" class="citation libro">Internet Archive, Barry (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.org/details/nativeamericanen0000prit"><i>A Native American encyclopedia&#160;: history, culture, and peoples</i></a>. Oxford&#160;; New York&#160;: Oxford University Press. pp.&#160;242-246. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-0-19-513877-1" title="Especial:FuentesDeLibros/978-0-19-513877-1">978-0-19-513877-1</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.au=Internet+Archive%2C+Barry&amp;rft.aufirst=Barry&amp;rft.aulast=Internet+Archive&amp;rft.btitle=A+Native+American+encyclopedia+%3A+history%2C+culture%2C+and+peoples&amp;rft.date=2000&amp;rft.genre=book&amp;rft.isbn=978-0-19-513877-1&amp;rft.pages=242-246&amp;rft.pub=Oxford+%3B+New+York+%3A+Oxford+University+Press&amp;rft_id=http%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fnativeamericanen0000prit&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFAllen_County_Public_Library_Genealogy_Center1912" class="citation libro">Allen County Public Library Genealogy Center, Frederick Webb (1912). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://archive.org/details/handbookofameric02hodg"><i>Handbook of American Indians, north of Mexico</i></a>. Washington&#160;: Govt. print. off<span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.au=Allen+County+Public+Library+Genealogy+Center%2C+Frederick+Webb&amp;rft.aufirst=Frederick+Webb&amp;rft.aulast=Allen+County+Public+Library+Genealogy+Center&amp;rft.btitle=Handbook+of+American+Indians%2C+north+of+Mexico&amp;rft.date=1912&amp;rft.genre=book&amp;rft.pub=Washington+%3A+Govt.+print.+off.&amp;rft_id=http%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhandbookofameric02hodg&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">Bright, William, ed. (2004). <i>Native American Placenames of the United States</i>. University of Oklahoma Press.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFJordan2014-10-22" class="citation libro">Jordan, Julia A. (22 de octubre de 2014). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com.pe/books?id=A3oCBQAAQBAJ&amp;pg=PA209&amp;redir_esc=y#v=onepage&amp;q&amp;f=false"><i>Plains Apache Ethnobotany</i></a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. University of Oklahoma Press. p.&#160;209. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a>&#160;<a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-0-8061-8581-1" title="Especial:FuentesDeLibros/978-0-8061-8581-1">978-0-8061-8581-1</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 6 de marzo de 2023</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&amp;rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3AUte&amp;rft.au=Jordan%2C+Julia+A.&amp;rft.aufirst=Julia+A.&amp;rft.aulast=Jordan&amp;rft.btitle=Plains+Apache+Ethnobotany&amp;rft.date=2014-10-22&amp;rft.genre=book&amp;rft.isbn=978-0-8061-8581-1&amp;rft.pages=209&amp;rft.pub=University+of+Oklahoma+Press&amp;rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com.pe%2Fbooks%3Fid%3DA3oCBQAAQBAJ%26pg%3DPA209%26redir_esc%3Dy%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&amp;rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;">&#160;</span></span></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">Simmons, Virginia McConnell. <i>Ute Indians of Utah, Colorado, and New Mexico</i>. Norman: University of Oklahoma Press.</span> </li> <li id="cite_note-leyendasute-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-leyendasute_14-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.native-languages.org/ute-legends.htm">Leyendas ute (<i>en inglés</i>)</a> Consultado el 8 de octubre de 2020.</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Enlaces_externos">Enlaces externos</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Ute&amp;action=edit&amp;section=10" title="Editar sección: Enlaces externos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> alberga una categoría multimedia sobre <b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ute" class="extiw" title="commons:Category:Ute">Ute</a></b>.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20050804002806/http://www.southern-ute.nsn.us/">Tribu Southern Ute</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.utemountainute.com/">Tribu Ute Mountain Ute</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20050915050852/http://historytogo.utah.gov/nutes.html">Historia de Utah</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20051013084201/http://college.hmco.com/history/readerscomp/naind/html/na_041600_ute.htm">Encyclopedia of North American Indians</a></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r161257576">.mw-parser-output .mw-authority-control{margin-top:1.5em}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox table{margin:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox hr:last-child{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox+.mw-mf-linked-projects{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{display:flex;padding:0.5em;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral,#eaecf0);color:var(--color-base,#202122)}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects ul li{margin-bottom:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#eeeeff}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d);background-color:var(--background-color-neutral,#27292d);color:var(--color-base,#eaecf0)}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral,#27292d)!important;color:var(--color-base,#eaecf0)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}}</style><div class="mw-authority-control"><div role="navigation" class="navbox" aria-label="Navbox" style="width: inherit;padding:3px"><table class="hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Control_de_autoridades" title="Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b>Proyectos Wikimedia</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1253290" class="extiw" title="wikidata:Q1253290">Q1253290</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ute">Ute</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&amp;search=%22Q1253290%22">Q1253290</a></span></span></li></ul> <hr /> <ul><li><b>Identificadores</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Francia" title="Biblioteca Nacional de Francia">BNF</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12260167k">12260167k</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12260167k">(data)</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh85141600">sh85141600</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Israel" title="Biblioteca Nacional de Israel">NLI</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nli.org.il/en/authorities/987007529641605171">987007529641605171</a></span></li> <li><b>Diccionarios y enciclopedias</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclopedia_Brit%C3%A1nica" title="Enciclopedia Británica">Britannica</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Ute">url</a></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div class="mw-mf-linked-projects hlist"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q1253290" class="extiw" title="wikidata:Q1253290">Q1253290</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Ute">Ute</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&amp;search=%22Q1253290%22">Q1253290</a></span></span></li></ul> </div></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐66cb474b5d‐6ttqq Cached time: 20250407193553 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.264 seconds Real time usage: 0.474 seconds Preprocessor visited node count: 1639/1000000 Post‐expand include size: 26653/2097152 bytes Template argument size: 578/2097152 bytes Highest expansion depth: 15/100 Expensive parser function count: 5/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 18492/5000000 bytes Lua time usage: 0.150/10.000 seconds Lua memory usage: 4134634/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 6/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 304.971 1 -total 43.75% 133.438 1 Plantilla:Control_de_autoridades 19.17% 58.474 1 Plantilla:Ficha_de_grupo_étnico 17.63% 53.770 1 Plantilla:Listaref 17.46% 53.251 1 Plantilla:Ficha 11.73% 35.786 6 Plantilla:Cita_libro 7.51% 22.895 1 Plantilla:Otros_usos 7.47% 22.771 1 Plantilla:Commonscat 6.81% 20.780 1 Plantilla:Texto_de_la_coletilla_del_título 5.40% 16.467 1 Plantilla:Propiedad --> <!-- Saved in parser cache with key eswiki:pcache:700694:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250407193553 and revision id 165090511. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&amp;type=1x1&amp;usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Obtenido de «<a dir="ltr" href="https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Ute&amp;oldid=165090511">https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Ute&amp;oldid=165090511</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categorías</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Tribus_nativas_de_Utah" title="Categoría:Tribus nativas de Utah">Tribus nativas de Utah</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Tribus_nativas_de_Colorado" title="Categoría:Tribus nativas de Colorado">Tribus nativas de Colorado</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Tribus_nativas_de_Nuevo_M%C3%A9xico" title="Categoría:Tribus nativas de Nuevo México">Tribus nativas de Nuevo México</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías ocultas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_BNF" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores BNF">Wikipedia:Artículos con identificadores BNF</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_LCCN" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN">Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Esta página se editó por última vez el 30 ene 2025 a las 15:42.</li> <li id="footer-info-copyright">El texto está disponible bajo la <a href="/wiki/Wikipedia:Texto_de_la_Licencia_Creative_Commons_Atribuci%C3%B3n-CompartirIgual_4.0_Internacional" title="Wikipedia:Texto de la Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0 Internacional">Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0</a>; pueden aplicarse cláusulas adicionales. Al usar este sitio aceptas nuestros <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/es">términos de uso</a> y nuestra <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Privacy_policy/es">política de privacidad</a>.<br />Wikipedia&#174; es una marca registrada de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/es/">Fundación Wikimedia</a>, una organización sin ánimo de lucro.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/es">Política de privacidad</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Limitaci%C3%B3n_general_de_responsabilidad">Limitación de responsabilidad</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conducta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desarrolladores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/es.wikipedia.org">Estadísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement/es">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//es.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Ute&amp;mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Versión para móviles</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Ute</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>30 idiomas</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Añadir tema</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-59fd5dcf67-79nsp","wgBackendResponseTime":140,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.264","walltime":"0.474","ppvisitednodes":{"value":1639,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":26653,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":578,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":15,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":5,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":18492,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":6,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 304.971 1 -total"," 43.75% 133.438 1 Plantilla:Control_de_autoridades"," 19.17% 58.474 1 Plantilla:Ficha_de_grupo_étnico"," 17.63% 53.770 1 Plantilla:Listaref"," 17.46% 53.251 1 Plantilla:Ficha"," 11.73% 35.786 6 Plantilla:Cita_libro"," 7.51% 22.895 1 Plantilla:Otros_usos"," 7.47% 22.771 1 Plantilla:Commonscat"," 6.81% 20.780 1 Plantilla:Texto_de_la_coletilla_del_título"," 5.40% 16.467 1 Plantilla:Propiedad"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.150","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4134634,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-66cb474b5d-6ttqq","timestamp":"20250407193553","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Ute","url":"https:\/\/es.wikipedia.org\/wiki\/Ute","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1253290","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q1253290","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores de los proyectos Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2007-01-03T17:52:38Z","dateModified":"2025-01-30T15:42:31Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/7\/78\/Utes_chief_Severo_and_family%2C_1899.jpg"}</script> </body> </html>

Pages: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10