CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="ka" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ბიზანტიის იმპერია - ვიკიპედია</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )kawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","იანვარი","თებერვალი","მარტი","აპრილი","მაისი","ივნისი","ივლისი","აგვისტო","სექტემბერი","ოქტომბერი","ნოემბერი","დეკემბერი"],"wgRequestId":"8dcccb82-e735-4147-99e5-5c6f552df504","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ბიზანტიის_იმპერია","wgTitle":"ბიზანტიის იმპერია","wgCurRevisionId":4717197,"wgRevisionId":4717197,"wgArticleId":4628,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Harv-ის და Sfn-ის no-target შეცდომები","გვერდები, რომლებიც იყენებენ ISBN magic ბმულებს","CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv", "რჩეული სტატიები","ბიზანტიის იმპერია","საბერძნეთის ისტორია","ევროპის ყოფილი იმპერიები"],"wgPageViewLanguage":"ka","wgPageContentLanguage":"ka","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ბიზანტიის_იმპერია","wgRelevantArticleId":4628,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":4717197,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"ka","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"ka"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true}, "wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":400000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q12544","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready", "ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.switcher","ext.gadget.pgnviewer","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns", "ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ka&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=ka&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=ka&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg/1200px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="864"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg/800px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="576"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg/640px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="461"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ბიზანტიის იმპერია - ვიკიპედია"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//ka.m.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ვიკიპედია (ka)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//ka.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.ka"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="ვიკიპედია-ის არხი Atom" href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-ბიზანტიის_იმპერია rootpage-ბიზანტიის_იმპერია skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">შინაარსზე გადასვლა</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="საიტი"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="მთავარი მენიუ" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="მთავარი მენიუ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">მთავარი მენიუ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">მთავარი მენიუ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">დამალვა</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> ნავიგაცია </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98" title="გახსენით მთავარი გვერდი [z]" accesskey="z"><span>მთავარი გვერდი</span></a></li><li id="n-თემატური-ძიება" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98"><span>თემატური ძიება</span></a></li><li id="n-რჩეული-სტატიები" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98"><span>რჩეული სტატიები</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97" title="შემთხვევითი გვერდის გახსნა. [x]" accesskey="x"><span>შემთხვევითი გვერდი</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98"><span>ახალი გვერდები</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98"><span>სპეციალური გვერდები</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> მონაწილეობა </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-ინფორმაცია" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98"><span>ინფორმაცია</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="სად გავიგოთ."><span>დახმარება</span></a></li><li id="n-ფორუმი" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98"><span>ფორუმი</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკიპედიაში ბოლო ცვლილებების სია. [r]" accesskey="r"><span>ბოლო ცვლილებები</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ვიკიპედია" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-ka.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.5em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="თავისუფალი ენციკლოპედია" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-ka.svg" width="130" height="14" style="width: 8.125em; height: 0.875em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%AB%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="ძიება ვიკიპედია [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ძიება</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ძიება ვიკიპედია" aria-label="ძიება ვიკიპედია" autocapitalize="sentences" title="ძიება ვიკიპედია [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="სპეციალური:ძიება"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ძიება</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="პირადი ხელსაწყოები"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="იერსახე"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="გვერდის შრიფტის ზომის, სიგანისა და ფერის შეცვლა" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="იერსახე" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">იერსახე</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ka.wikipedia.org&uselang=ka" class=""><span>შემოწირულობები</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%90&returnto=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ჩვენ გთავაზობთ, შექმნათ ანგარიში და შეხვიდეთ სისტემაში; თუმცა ეს არ არის აუცილებელი" class=""><span>ანგარიშის შექმნა</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90&returnto=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სასურველია დარეგისტრირდეთ, თუმცა აუცილებელი არ არის. [o]" accesskey="o" class=""><span>შესვლა</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="მეტი შესაძლებლობა" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="პირადი ხელსაწყოები" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">პირადი ხელსაწყოები</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="მომხმარებლის მენიუ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=ka.wikipedia.org&uselang=ka"><span>შემოწირულობები</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%90&returnto=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ჩვენ გთავაზობთ, შექმნათ ანგარიში და შეხვიდეთ სისტემაში; თუმცა ეს არ არის აუცილებელი"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ანგარიშის შექმნა</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90&returnto=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სასურველია დარეგისტრირდეთ, თუმცა აუცილებელი არ არის. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>შესვლა</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> გვერდები სისტემიდან გამოსული რედაქტორებისათვის <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" aria-label="რედაქტირების შესახებ მეტის გაგება"><span>გაიგეთ მეტი</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%98_%E1%83%AC%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98" title="რედაქტირებების სია შესრულებული ამ IP მისამართიდან [y]" accesskey="y"><span>წვლილი</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%90" title="დისკუსია ამ ip მისამართის წაშლის შესახებ [n]" accesskey="n"><span>განხილვა</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eდამალვა\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"ka\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv class=\"layout plainlinks\" align=\"right\"\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://www.facebook.com/georgianwikipedia\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/18px-Facebook_icon.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"18\" height=\"18\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/27px-Facebook_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Facebook_icon.svg/36px-Facebook_icon.svg.png 2x\" data-file-width=\"256\" data-file-height=\"256\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://www.instagram.com/georgianwiki\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Instagram_icon.png/17px-Instagram_icon.png\" decoding=\"async\" width=\"17\" height=\"17\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Instagram_icon.png/26px-Instagram_icon.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Instagram_icon.png/34px-Instagram_icon.png 2x\" data-file-width=\"5001\" data-file-height=\"5001\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E \u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://www.twitter.com/georgianwiki\" rel=\"nofollow\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/X_logo_2023.svg/12px-X_logo_2023.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"12\" height=\"11\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/X_logo_2023.svg/18px-X_logo_2023.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/X_logo_2023.svg/24px-X_logo_2023.svg.png 2x\" data-file-width=\"300\" data-file-height=\"271\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E\n\u003Cp\u003E\u003Cbr /\u003E\n\u003C/p\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="საიტი"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="სარჩევი" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">სარჩევი</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">დამალვა</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">შესავალი</div> </a> </li> <li id="toc-სახელის_ეტიმოლოგია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#სახელის_ეტიმოლოგია"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>სახელის ეტიმოლოგია</span> </div> </a> <ul id="toc-სახელის_ეტიმოლოგია-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ისტორია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ისტორია"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>ისტორია</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ისტორია-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>სექცია „ისტორია“-ის გაშლა/ჩაკეცვა</span> </button> <ul id="toc-ისტორია-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ადრეული_ისტორია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ადრეული_ისტორია"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>ადრეული ისტორია</span> </div> </a> <ul id="toc-ადრეული_ისტორია-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-რომის_იმპერიის_გაყოფა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#რომის_იმპერიის_გაყოფა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.1</span> <span>რომის იმპერიის გაყოფა</span> </div> </a> <ul id="toc-რომის_იმპერიის_გაყოფა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-კონსტანტინე_დიდი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#კონსტანტინე_დიდი"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.2</span> <span>კონსტანტინე დიდი</span> </div> </a> <ul id="toc-კონსტანტინე_დიდი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-კონსტანტინოპოლი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#კონსტანტინოპოლი"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.3</span> <span>კონსტანტინოპოლი</span> </div> </a> <ul id="toc-კონსტანტინოპოლი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ბიზანტიის_იმპერია_მეხუთე_საუკუნის_დასასრულსა_და_მეექვსე_საუკუნის_დამდეგს" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტიის_იმპერია_მეხუთე_საუკუნის_დასასრულსა_და_მეექვსე_საუკუნის_დამდეგს"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>ბიზანტიის იმპერია მეხუთე საუკუნის დასასრულსა და მეექვსე საუკუნის დამდეგს</span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტიის_იმპერია_მეხუთე_საუკუნის_დასასრულსა_და_მეექვსე_საუკუნის_დამდეგს-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-იუსტინიანეს_მმართველობა_და_ბიზანტიის_იმპერია_მეექვსე_საუკუნეში" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#იუსტინიანეს_მმართველობა_და_ბიზანტიის_იმპერია_მეექვსე_საუკუნეში"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>იუსტინიანეს მმართველობა და ბიზანტიის იმპერია მეექვსე საუკუნეში</span> </div> </a> <ul id="toc-იუსტინიანეს_მმართველობა_და_ბიზანტიის_იმპერია_მეექვსე_საუკუნეში-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-საგარეო_პოლიტიკა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#საგარეო_პოლიტიკა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.1</span> <span>საგარეო პოლიტიკა</span> </div> </a> <ul id="toc-საგარეო_პოლიტიკა-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-დასავლეთის_ომები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#დასავლეთის_ომები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.1.1</span> <span><b>დასავლეთის ომები</b></span> </div> </a> <ul id="toc-დასავლეთის_ომები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-აღმოსავლეთის_ომები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#აღმოსავლეთის_ომები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.1.2</span> <span><b>აღმოსავლეთის ომები</b></span> </div> </a> <ul id="toc-აღმოსავლეთის_ომები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-საშინაო_პოლიტიკა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#საშინაო_პოლიტიკა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2</span> <span>საშინაო პოლიტიკა</span> </div> </a> <ul id="toc-საშინაო_პოლიტიკა-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-საკანონმდებლო_და_ადმინისტრაციული_რეფორმა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#საკანონმდებლო_და_ადმინისტრაციული_რეფორმა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2.1</span> <span>საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული რეფორმა</span> </div> </a> <ul id="toc-საკანონმდებლო_და_ადმინისტრაციული_რეფორმა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-რელიგიური_პოლიტიკა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#რელიგიური_პოლიტიკა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2.2</span> <span><b>რელიგიური პოლიტიკა</b></span> </div> </a> <ul id="toc-რელიგიური_პოლიტიკა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ბიზანტია_VI_ს-ის_ბოლოსა_და_VII_ს-ის_დასაწყისში" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტია_VI_ს-ის_ბოლოსა_და_VII_ს-ის_დასაწყისში"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>ბიზანტია VI ს-ის ბოლოსა და VII ს-ის დასაწყისში</span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტია_VI_ს-ის_ბოლოსა_და_VII_ს-ის_დასაწყისში-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ჰერაკლიდების_დინასტია_და_არაბთა_შემოსევები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ჰერაკლიდების_დინასტია_და_არაბთა_შემოსევები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>ჰერაკლიდების დინასტია და არაბთა შემოსევები</span> </div> </a> <ul id="toc-ჰერაკლიდების_დინასტია_და_არაბთა_შემოსევები-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-იმპერიის_აღორძინება_იმპერატორ_ჰერაკლეს_მიერ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#იმპერიის_აღორძინება_იმპერატორ_ჰერაკლეს_მიერ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5.1</span> <span>იმპერიის აღორძინება იმპერატორ ჰერაკლეს მიერ</span> </div> </a> <ul id="toc-იმპერიის_აღორძინება_იმპერატორ_ჰერაკლეს_მიერ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-არაბთა_შემოსევები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#არაბთა_შემოსევები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5.2</span> <span>არაბთა შემოსევები</span> </div> </a> <ul id="toc-არაბთა_შემოსევები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ჰერაკლიდების_დინასტიის_დასასრული_და_იმპერიის_დეკადანსი_(685-717_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ჰერაკლიდების_დინასტიის_დასასრული_და_იმპერიის_დეკადანსი_(685-717_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5.3</span> <span>ჰერაკლიდების დინასტიის დასასრული და იმპერიის დეკადანსი (685-717 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-ჰერაკლიდების_დინასტიის_დასასრული_და_იმპერიის_დეკადანსი_(685-717_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ისავრიელი_იმპერატორები_და_ხატმებრძოლეობა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ისავრიელი_იმპერატორები_და_ხატმებრძოლეობა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>ისავრიელი იმპერატორები და ხატმებრძოლეობა</span> </div> </a> <ul id="toc-ისავრიელი_იმპერატორები_და_ხატმებრძოლეობა-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-იმპერიის_აღორძინება_პირველი_ორი_ისავრიელი_იმპერატორის_მმართველობისას_(717-775_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#იმპერიის_აღორძინება_პირველი_ორი_ისავრიელი_იმპერატორის_მმართველობისას_(717-775_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.1</span> <span>იმპერიის აღორძინება პირველი ორი ისავრიელი იმპერატორის მმართველობისას (717-775 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-იმპერიის_აღორძინება_პირველი_ორი_ისავრიელი_იმპერატორის_მმართველობისას_(717-775_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-საგარეო_პოლიტიკა_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#საგარეო_პოლიტიკა_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.1.1</span> <span><b>საგარეო პოლიტიკა</b></span> </div> </a> <ul id="toc-საგარეო_პოლიტიკა_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-საშინაო_პოლიტიკა_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#საშინაო_პოლიტიკა_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.1.2</span> <span><b>საშინაო პოლიტიკა</b></span> </div> </a> <ul id="toc-საშინაო_პოლიტიკა_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ხატმებრძოლეობა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ხატმებრძოლეობა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6.2</span> <span>ხატმებრძოლეობა</span> </div> </a> <ul id="toc-ხატმებრძოლეობა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-მაკედონელთა_დინასტიის_ხანა_(867-1057_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#მაკედონელთა_დინასტიის_ხანა_(867-1057_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>მაკედონელთა დინასტიის ხანა (867-1057 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-მაკედონელთა_დინასტიის_ხანა_(867-1057_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-საგარეო_პოლიტიკა_3" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#საგარეო_პოლიტიკა_3"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7.1</span> <span>საგარეო პოლიტიკა</span> </div> </a> <ul id="toc-საგარეო_პოლიტიკა_3-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ბრძოლა_არაბების_წინააღმდეგ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ბრძოლა_არაბების_წინააღმდეგ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7.1.1</span> <span>ბრძოლა არაბების წინააღმდეგ</span> </div> </a> <ul id="toc-ბრძოლა_არაბების_წინააღმდეგ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ბრძოლა_ბულგარელების_წინააღმდეგ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ბრძოლა_ბულგარელების_წინააღმდეგ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7.1.2</span> <span><b>ბრძოლა ბულგარელების წინააღმდეგ</b></span> </div> </a> <ul id="toc-ბრძოლა_ბულგარელების_წინააღმდეგ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ურთიერთობა_კიევის_რუსეთთან" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ურთიერთობა_კიევის_რუსეთთან"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7.1.3</span> <span><b>ურთიერთობა კიევის რუსეთთან</b></span> </div> </a> <ul id="toc-ურთიერთობა_კიევის_რუსეთთან-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ლაშქრობები_კავკასიაში" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ლაშქრობები_კავკასიაში"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7.1.4</span> <span><b>ლაშქრობები კავკასიაში</b></span> </div> </a> <ul id="toc-ლაშქრობები_კავკასიაში-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სამხრეთ_იტალიის_დაპყრობა_და_ბიზანტიის_პოლიტიკა_დასავლეთში" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#სამხრეთ_იტალიის_დაპყრობა_და_ბიზანტიის_პოლიტიკა_დასავლეთში"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7.1.5</span> <span><b>სამხრეთ იტალიის დაპყრობა და ბიზანტიის პოლიტიკა დასავლეთში</b></span> </div> </a> <ul id="toc-სამხრეთ_იტალიის_დაპყრობა_და_ბიზანტიის_პოლიტიკა_დასავლეთში-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-კომნენოსთა_დინასტიის_ხანა_(1081-1185_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#კომნენოსთა_დინასტიის_ხანა_(1081-1185_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.8</span> <span>კომნენოსთა დინასტიის ხანა (1081-1185 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-კომნენოსთა_დინასტიის_ხანა_(1081-1185_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ანგელოსების_დინასტიის_ხანა_(1185-1204_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ანგელოსების_დინასტიის_ხანა_(1185-1204_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9</span> <span>ანგელოსების დინასტიის ხანა (1185-1204 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-ანგელოსების_დინასტიის_ხანა_(1185-1204_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-მეოთხე_ჯვაროსნული_ლაშქრობა_(1202-1204_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#მეოთხე_ჯვაროსნული_ლაშქრობა_(1202-1204_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.9.1</span> <span>მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა (1202-1204 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-მეოთხე_ჯვაროსნული_ლაშქრობა_(1202-1204_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა_და_მისი_ხელახლა_აღდგენა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა_და_მისი_ხელახლა_აღდგენა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10</span> <span>ბიზანტიის იმპერიის დაშლა და მისი ხელახლა აღდგენა</span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა_და_მისი_ხელახლა_აღდგენა-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10.1</span> <span>ბიზანტიის იმპერიის დაშლა</span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ლათინთა_იმპერია_(1204-1261_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ლათინთა_იმპერია_(1204-1261_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10.2</span> <span>ლათინთა იმპერია (1204-1261 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-ლათინთა_იმპერია_(1204-1261_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ნიკეის_იმპერია_(1204-1261_წწ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ნიკეის_იმპერია_(1204-1261_წწ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10.3</span> <span>ნიკეის იმპერია (1204-1261 წწ)</span> </div> </a> <ul id="toc-ნიკეის_იმპერია_(1204-1261_წწ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-კონსტანტინოპოლის_დაბრუნება_ბიზანტიელების_მიერ_(1261_წ)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#კონსტანტინოპოლის_დაბრუნება_ბიზანტიელების_მიერ_(1261_წ)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.10.4</span> <span>კონსტანტინოპოლის დაბრუნება ბიზანტიელების მიერ (1261 წ)</span> </div> </a> <ul id="toc-კონსტანტინოპოლის_დაბრუნება_ბიზანტიელების_მიერ_(1261_წ)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-პალეოლოგოსების_მმართველობის_ხანა_და_ბიზანტიის_იმპერიის_დაცემა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#პალეოლოგოსების_მმართველობის_ხანა_და_ბიზანტიის_იმპერიის_დაცემა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11</span> <span>პალეოლოგოსების მმართველობის ხანა და ბიზანტიის იმპერიის დაცემა</span> </div> </a> <ul id="toc-პალეოლოგოსების_მმართველობის_ხანა_და_ბიზანტიის_იმპერიის_დაცემა-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ბიზანტიის_იმპერიის_მდგომარეობა_1261_წელს" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტიის_იმპერიის_მდგომარეობა_1261_წელს"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.1</span> <span>ბიზანტიის იმპერიის მდგომარეობა 1261 წელს</span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტიის_იმპერიის_მდგომარეობა_1261_წელს-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-მიხეილ_VIII_პალეოლოგოსის_მმართველობა_(1261-1282_წწ.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#მიხეილ_VIII_პალეოლოგოსის_მმართველობა_(1261-1282_წწ.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.2</span> <span>მიხეილ VIII პალეოლოგოსის მმართველობა (1261-1282 წწ.)</span> </div> </a> <ul id="toc-მიხეილ_VIII_პალეოლოგოსის_მმართველობა_(1261-1282_წწ.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ბიზანტიის_იმპერია_უკანასკნელი_პალეოლოგოსების_დროს_(1282-1453_წწ.)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტიის_იმპერია_უკანასკნელი_პალეოლოგოსების_დროს_(1282-1453_წწ.)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.3</span> <span>ბიზანტიის იმპერია უკანასკნელი პალეოლოგოსების დროს (1282-1453 წწ.)</span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტიის_იმპერია_უკანასკნელი_პალეოლოგოსების_დროს_(1282-1453_წწ.)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-დაცემის_საშინაო_მიზეზები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#დაცემის_საშინაო_მიზეზები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.4</span> <span>დაცემის საშინაო მიზეზები</span> </div> </a> <ul id="toc-დაცემის_საშინაო_მიზეზები-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-სამოქალაქო_ომები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#სამოქალაქო_ომები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.4.1</span> <span><b>სამოქალაქო ომები</b></span> </div> </a> <ul id="toc-სამოქალაქო_ომები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სოციალური_და_რელიგიური_განხეთქილებანი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#სოციალური_და_რელიგიური_განხეთქილებანი"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.4.2</span> <span><b>სოციალური და რელიგიური განხეთქილებანი</b></span> </div> </a> <ul id="toc-სოციალური_და_რელიგიური_განხეთქილებანი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ფინანსური_და_სამხედრო_კრიზისი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ფინანსური_და_სამხედრო_კრიზისი"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.4.3</span> <span><b>ფინანსური და სამხედრო კრიზისი</b></span> </div> </a> <ul id="toc-ფინანსური_და_სამხედრო_კრიზისი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-დაცემის_საგარეო_პოლიტიკური_მიზეზები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#დაცემის_საგარეო_პოლიტიკური_მიზეზები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.5</span> <span>დაცემის საგარეო პოლიტიკური მიზეზები</span> </div> </a> <ul id="toc-დაცემის_საგარეო_პოლიტიკური_მიზეზები-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ბულგარელები_და_სერბები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ბულგარელები_და_სერბები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.5.1</span> <span><b>ბულგარელები და სერბები</b></span> </div> </a> <ul id="toc-ბულგარელები_და_სერბები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ბიზანტია_და_ევროპა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტია_და_ევროპა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.5.2</span> <span><b>ბიზანტია და ევროპა</b></span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტია_და_ევროპა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-თურქ-ოსმალები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#თურქ-ოსმალები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.5.3</span> <span><b>თურქ-ოსმალები</b></span> </div> </a> <ul id="toc-თურქ-ოსმალები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-კონსტანტინოპოლის_აღება_თურქების_მიერ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#კონსტანტინოპოლის_აღება_თურქების_მიერ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.11.6</span> <span>კონსტანტინოპოლის აღება თურქების მიერ</span> </div> </a> <ul id="toc-კონსტანტინოპოლის_აღება_თურქების_მიერ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ბიზანტიის_ისტორიის_უმნიშვნელოვანეს_მოვლენათა_ქრონოლოგიური_ნუსხა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტიის_ისტორიის_უმნიშვნელოვანეს_მოვლენათა_ქრონოლოგიური_ნუსხა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.12</span> <span>ბიზანტიის ისტორიის უმნიშვნელოვანეს მოვლენათა ქრონოლოგიური ნუსხა</span> </div> </a> <ul id="toc-ბიზანტიის_ისტორიის_უმნიშვნელოვანეს_მოვლენათა_ქრონოლოგიური_ნუსხა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-იმპერიის_საშინაო_მმართველობა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#იმპერიის_საშინაო_მმართველობა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>იმპერიის საშინაო მმართველობა</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-იმპერიის_საშინაო_მმართველობა-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>სექცია „იმპერიის საშინაო მმართველობა“-ის გაშლა/ჩაკეცვა</span> </button> <ul id="toc-იმპერიის_საშინაო_მმართველობა-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-იმპერატორი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#იმპერატორი"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>იმპერატორი</span> </div> </a> <ul id="toc-იმპერატორი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ადმინისტრაცია_და_ბიუროკრატია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ადმინისტრაცია_და_ბიუროკრატია"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>ადმინისტრაცია და ბიუროკრატია</span> </div> </a> <ul id="toc-ადმინისტრაცია_და_ბიუროკრატია-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-სამართალი" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#სამართალი"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>სამართალი</span> </div> </a> <ul id="toc-სამართალი-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-რელიგია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#რელიგია"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>რელიგია</span> </div> </a> <ul id="toc-რელიგია-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-მოსახლეობა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#მოსახლეობა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>მოსახლეობა</span> </div> </a> <ul id="toc-მოსახლეობა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ბიზანტიური_კულტურა_და_განათლება" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ბიზანტიური_კულტურა_და_განათლება"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>ბიზანტიური კულტურა და განათლება</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ბიზანტიური_კულტურა_და_განათლება-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>სექცია „ბიზანტიური კულტურა და განათლება“-ის გაშლა/ჩაკეცვა</span> </button> <ul id="toc-ბიზანტიური_კულტურა_და_განათლება-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ხელოვნება" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ხელოვნება"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>ხელოვნება</span> </div> </a> <ul id="toc-ხელოვნება-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-არქიტექტურა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#არქიტექტურა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.1</span> <span>არქიტექტურა</span> </div> </a> <ul id="toc-არქიტექტურა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სახვითი_ხელოვნება" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#სახვითი_ხელოვნება"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.2</span> <span>სახვითი ხელოვნება</span> </div> </a> <ul id="toc-სახვითი_ხელოვნება-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ლიტერატურა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#ლიტერატურა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.3</span> <span>ლიტერატურა</span> </div> </a> <ul id="toc-ლიტერატურა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-მუსიკა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#მუსიკა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1.4</span> <span>მუსიკა</span> </div> </a> <ul id="toc-მუსიკა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-მეცნიერება" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#მეცნიერება"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>მეცნიერება</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-მეცნიერება-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>სექცია „მეცნიერება“-ის გაშლა/ჩაკეცვა</span> </button> <ul id="toc-მეცნიერება-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-მათემატიკა_და_საბუნებისმეტყველო_მეცნიერებები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#მათემატიკა_და_საბუნებისმეტყველო_მეცნიერებები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>მათემატიკა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები</span> </div> </a> <ul id="toc-მათემატიკა_და_საბუნებისმეტყველო_მეცნიერებები-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-გეოგრაფია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#გეოგრაფია"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1.1</span> <span>გეოგრაფია</span> </div> </a> <ul id="toc-გეოგრაფია-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ისტორიოგრაფია" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ისტორიოგრაფია"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>ისტორიოგრაფია</span> </div> </a> <ul id="toc-ისტორიოგრაფია-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ტექნიკა_და_ხელოსნობა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ტექნიკა_და_ხელოსნობა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>ტექნიკა და ხელოსნობა</span> </div> </a> <ul id="toc-ტექნიკა_და_ხელოსნობა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-იხილეთ_აგრეთვე" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#იხილეთ_აგრეთვე"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>იხილეთ აგრეთვე</span> </div> </a> <ul id="toc-იხილეთ_აგრეთვე-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ლიტერატურა_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ლიტერატურა_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>ლიტერატურა</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ლიტერატურა_2-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>სექცია „ლიტერატურა“-ის გაშლა/ჩაკეცვა</span> </button> <ul id="toc-ლიტერატურა_2-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-გამოყენებული_ლიტერატურა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#გამოყენებული_ლიტერატურა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>გამოყენებული ლიტერატურა</span> </div> </a> <ul id="toc-გამოყენებული_ლიტერატურა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-რეკომენდებული_ლიტერატურა" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#რეკომენდებული_ლიტერატურა"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2</span> <span>რეკომენდებული ლიტერატურა</span> </div> </a> <ul id="toc-რეკომენდებული_ლიტერატურა-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-რესურსები_ინტერნეტში" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#რესურსები_ინტერნეტში"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>რესურსები ინტერნეტში</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-რესურსები_ინტერნეტში-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>სექცია „რესურსები ინტერნეტში“-ის გაშლა/ჩაკეცვა</span> </button> <ul id="toc-რესურსები_ინტერნეტში-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-რუკები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#რუკები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12.1</span> <span>რუკები</span> </div> </a> <ul id="toc-რუკები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-კომენტარები" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#კომენტარები"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>კომენტარები</span> </div> </a> <ul id="toc-კომენტარები-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-სქოლიო" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#სქოლიო"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>სქოლიო</span> </div> </a> <ul id="toc-სქოლიო-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="სარჩევი" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="სარჩევი" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="სარჩევის დამალვა/ჩვენება" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">სარჩევის დამალვა/ჩვენება</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ბიზანტიის იმპერია</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="სხვაენოვან სტატიაზე გადასვლა. ხელმისაწვდომია 166 ენაზე" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-166" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">166 ენა</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Keurajeu%C3%ABn_Bizantium" title="Keurajeuën Bizantium — აჩეხური" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Keurajeuën Bizantium" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="აჩეხური" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B5_%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8D" title="Бизантие Империэ — ადიღეური" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Бизантие Империэ" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="ადიღეური" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Bisantynse_Ryk" title="Bisantynse Ryk — აფრიკაანსი" lang="af" hreflang="af" data-title="Bisantynse Ryk" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="აფრიკაანსი" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Byzantinisches_Reich" title="Byzantinisches Reich — შვეიცარიული გერმანული" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Byzantinisches Reich" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="შვეიცარიული გერმანული" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%A2%E1%8B%9B%E1%8A%95%E1%89%B3%E1%8B%AD%E1%8A%95_%E1%88%98%E1%8A%95%E1%8C%8D%E1%88%A5%E1%89%B5" title="ቢዛንታይን መንግሥት — ამჰარული" lang="am" hreflang="am" data-title="ቢዛንታይን መንግሥት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ამჰარული" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Imperio_Bizant%C3%ADn" title="Imperio Bizantín — არაგონული" lang="an" hreflang="an" data-title="Imperio Bizantín" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="არაგონული" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Constantinopolis_Rice" title="Constantinopolis Rice — ძველი ინგლისური" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Constantinopolis Rice" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="ძველი ინგლისური" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="الإمبراطورية البيزنطية — არაბული" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الإمبراطورية البيزنطية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="არაბული" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%84%D8%A5%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A9_%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D8%A9" title="لإمبراطورية لبيزنطية — Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="لإمبراطورية لبيزنطية" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%87_%D8%A8%D9%8A%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D9%87" title="امبراطوريه بيزنطيه — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="امبراطوريه بيزنطيه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Imperiu_Bizant%C3%ADn" title="Imperiu Bizantín — ასტურიული" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Imperiu Bizantín" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="ასტურიული" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Bizans_imperiyas%C4%B1" title="Bizans imperiyası — აზერბაიჯანული" lang="az" hreflang="az" data-title="Bizans imperiyası" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="აზერბაიჯანული" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%84%D9%88%D8%BA%D9%88" title="بیزانس ایمپیراتورلوغو — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="بیزانس ایمپیراتورلوغو" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Византия империяһы — ბაშკირული" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Византия империяһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="ბაშკირული" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Byzantinischs_Reich" title="Byzantinischs Reich — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Byzantinischs Reich" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Bizant%C4%97j%C4%97" title="Bizantėjė — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Bizantėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Subangan_na_Imperyong_Romano" title="Subangan na Imperyong Romano — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Subangan na Imperyong Romano" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D1%8F" title="Візантыя — ბელარუსული" lang="be" hreflang="be" data-title="Візантыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="ბელარუსული" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%8F" title="Бізантыйская імпэрыя — Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Бізантыйская імпэрыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Византийска империя — ბულგარული" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Византийска империя" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="ბულგარული" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%9C%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%8D%E0%A6%9F%E0%A6%BE%E0%A6%87%E0%A6%A8_%E0%A6%B8%E0%A6%BE%E0%A6%AE%E0%A7%8D%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%9C%E0%A7%8D%E0%A6%AF" title="বাইজেন্টাইন সাম্রাজ্য — ბენგალური" lang="bn" hreflang="bn" data-title="বাইজেন্টাইন সাম্রাজ্য" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="ბენგალური" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Impalaeriezh_roman_ar_Reter" title="Impalaeriezh roman ar Reter — ბრეტონული" lang="br" hreflang="br" data-title="Impalaeriezh roman ar Reter" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="ბრეტონული" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Bizantijsko_Carstvo" title="Bizantijsko Carstvo — ბოსნიური" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Bizantijsko Carstvo" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="ბოსნიური" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B8%D0%BD_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%8D_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Византиин эзэнтэ гүрэн — Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Византиин эзэнтэ гүрэн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Imperi_Rom%C3%A0_d%27Orient" title="Imperi Romà d'Orient — კატალანური" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Imperi Romà d'Orient" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="კატალანური" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9%D0%BD_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Византийн импери — ჩეჩნური" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Византийн импери" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="ჩეჩნური" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Sidlakang_Imperyong_Romano" title="Sidlakang Imperyong Romano — სებუანო" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Sidlakang Imperyong Romano" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="სებუანო" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%8C%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%86%D8%B1%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%DB%95%D9%86%D8%AA%DB%8C" title="ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی — ცენტრალური ქურთული" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="ცენტრალური ქურთული" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Bizans_%C4%B0mperiyas%C4%B1" title="Bizans İmperiyası — ყირიმულ-თურქული" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Bizans İmperiyası" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="ყირიმულ-თურქული" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Byzantsk%C3%A1_%C5%99%C3%AD%C5%A1e" title="Byzantská říše — ჩეხური" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Byzantská říše" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ჩეხური" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8" title="Висанти — ჩუვაშური" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Висанти" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="ჩუვაშური" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Ymerodraeth_Fysantaidd" title="Yr Ymerodraeth Fysantaidd — უელსური" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Ymerodraeth Fysantaidd" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="უელსური" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="რეკომენდირებული სტატია"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Det_Byzantinske_Rige" title="Det Byzantinske Rige — დანიური" lang="da" hreflang="da" data-title="Det Byzantinske Rige" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="დანიური" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Byzantinisches_Reich" title="Byzantinisches Reich — გერმანული" lang="de" hreflang="de" data-title="Byzantinisches Reich" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="გერმანული" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C4%B0mperatoriya_Bizansi" title="İmperatoriya Bizansi — Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="İmperatoriya Bizansi" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AE_%CE%91%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1" title="Βυζαντινή Αυτοκρατορία — ბერძნული" lang="el" hreflang="el" data-title="Βυζαντινή Αυτοκρατορία" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="ბერძნული" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire" title="Byzantine Empire — ინგლისური" lang="en" hreflang="en" data-title="Byzantine Empire" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ინგლისური" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Bizanca_imperio" title="Bizanca imperio — ესპერანტო" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Bizanca imperio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="ესპერანტო" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Imperio_bizantino" title="Imperio bizantino — ესპანური" lang="es" hreflang="es" data-title="Imperio bizantino" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="ესპანური" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCtsants" title="Bütsants — ესტონური" lang="et" hreflang="et" data-title="Bütsants" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="ესტონური" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Bizantziar_Inperioa" title="Bizantziar Inperioa — ბასკური" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Bizantziar Inperioa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="ბასკური" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس — სპარსული" lang="fa" hreflang="fa" data-title="امپراتوری بیزانس" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="სპარსული" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Bysantin_valtakunta" title="Bysantin valtakunta — ფინური" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Bysantin valtakunta" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ფინური" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/B%C3%BCtsants" title="Bütsants — Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Bütsants" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Byzantinska_r%C3%ADki%C3%B0" title="Byzantinska ríkið — ფარერული" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Byzantinska ríkið" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="ფარერული" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Empire_byzantin" title="Empire byzantin — ფრანგული" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Empire byzantin" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ფრანგული" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Uastr%C3%B6%C3%B6msk_Rik" title="Uaströömsk Rik — ჩრდილოფრიზიული" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Uaströömsk Rik" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="ჩრდილოფრიზიული" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Byzantynske_Ryk" title="Byzantynske Ryk — დასავლეთფრიზიული" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Byzantynske Ryk" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="დასავლეთფრიზიული" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Impireacht_Bhios%C3%A1ntach" title="An Impireacht Bhiosántach — ირლანდიური" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Impireacht Bhiosántach" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ირლანდიური" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Ampir_byzanten" title="Ampir byzanten — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Ampir byzanten" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/An_t-Impireachd_Bheasantian" title="An t-Impireachd Bheasantian — შოტლანდიური გელური" lang="gd" hreflang="gd" data-title="An t-Impireachd Bheasantian" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="შოტლანდიური გელური" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Imperio_Bizantino" title="Imperio Bizantino — გალისიური" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Imperio Bizantino" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="გალისიური" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Mburuvi_visant%C3%ADno" title="Mburuvi visantíno — გუარანი" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Mburuvi visantíno" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="გუარანი" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%9D%E0%A4%81%E0%A4%9F%E0%A5%80%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बायझँटीन साम्राज्य — Goan Konkani" lang="gom" hreflang="gom" data-title="बायझँटीन साम्राज्य" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="Goan Konkani" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Daular_Rumawa" title="Daular Rumawa — ჰაუსა" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Daular Rumawa" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="ჰაუსა" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/T%C3%BBng_L%C3%B2-m%C3%A2_Ti-koet" title="Tûng Lò-mâ Ti-koet — Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Tûng Lò-mâ Ti-koet" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A8%D7%99%D7%94_%D7%94%D7%91%D7%99%D7%96%D7%A0%D7%98%D7%99%D7%AA" title="האימפריה הביזנטית — ებრაული" lang="he" hreflang="he" data-title="האימפריה הביזנטית" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="ებრაული" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A4%BC%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बाइज़ेंटाइन साम्राज्य — ჰინდი" lang="hi" hreflang="hi" data-title="बाइज़ेंटाइन साम्राज्य" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="ჰინდი" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Samrajya" title="Byzantine Samrajya — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Byzantine Samrajya" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Bizant" title="Bizant — ხორვატული" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Bizant" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="ხორვატული" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Bycantinske_m%C3%B3cnarstwo" title="Bycantinske mócnarstwo — ზემოსორბული" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Bycantinske mócnarstwo" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="ზემოსორბული" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Biz%C3%A1nci_Birodalom" title="Bizánci Birodalom — უნგრული" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Bizánci Birodalom" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="უნგრული" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն — სომხური" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բյուզանդական կայսրություն" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="სომხური" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%AB%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%AB%D6%82%D5%B6" title="Բիւզանդական Կայսրութիւն — Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Բիւզանդական Կայսրութիւն" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Imperio_roman_de_oriente" title="Imperio roman de oriente — ინტერლინგუალური" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Imperio roman de oriente" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ინტერლინგუალური" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Kekaisaran_Romawi_Timur" title="Kekaisaran Romawi Timur — ინდონეზიური" lang="id" hreflang="id" data-title="Kekaisaran Romawi Timur" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ინდონეზიური" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Imperio_a_Bisantino" title="Imperio a Bisantino — ილოკო" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Imperio a Bisantino" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ილოკო" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Bizancana_Imperio" title="Bizancana Imperio — იდო" lang="io" hreflang="io" data-title="Bizancana Imperio" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="იდო" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Austr%C3%B3mverska_keisarad%C3%A6mi%C3%B0" title="Austrómverska keisaradæmið — ისლანდიური" lang="is" hreflang="is" data-title="Austrómverska keisaradæmið" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ისლანდიური" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Impero_bizantino" title="Impero bizantino — იტალიური" lang="it" hreflang="it" data-title="Impero bizantino" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="იტალიური" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%B1%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%9E%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="東ローマ帝国 — იაპონური" lang="ja" hreflang="ja" data-title="東ローマ帝国" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="იაპონური" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Bizantiin_Empaya" title="Bizantiin Empaya — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Bizantiin Empaya" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Kakaisaran_Bizantin" title="Kakaisaran Bizantin — იავური" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Kakaisaran Bizantin" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="იავური" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/P%C9%A9%C9%A9zant%C9%9B_ampiiri" title="Pɩɩzantɛ ampiiri — Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Pɩɩzantɛ ampiiri" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D1%8B%D2%93%D1%8B%D1%81_%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Шығыс Рим империясы — ყაზახური" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Шығыс Рим империясы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ყაზახური" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%85%E1%9E%80%E1%9F%92%E1%9E%9A%E1%9E%97%E1%9E%96%E1%9E%94%E1%9F%8A%E1%9E%B8%E1%9E%A0%E1%9F%92%E1%9E%9F%E1%9E%B8%E1%9E%93%E1%9E%91%E1%9E%B8%E1%9E%93" title="ចក្រភពប៊ីហ្សីនទីន — ქმერული" lang="km" hreflang="km" data-title="ចក្រភពប៊ីហ្សីនទីន" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="ქმერული" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B3%88%E0%B2%9D%E0%B3%86%E0%B2%82%E0%B2%9F%E0%B3%88%E0%B2%A8%E0%B3%8D_%E0%B2%B8%E0%B2%BE%E0%B2%AE%E0%B3%8D%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%9C%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ಬೈಝೆಂಟೈನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ — კანადა" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಬೈಝೆಂಟೈನ್ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="კანადა" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%8F%99%EB%A1%9C%EB%A7%88_%EC%A0%9C%EA%B5%AD" title="동로마 제국 — კორეული" lang="ko" hreflang="ko" data-title="동로마 제국" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="კორეული" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Emperatoriya_B%C3%AEzans%C3%AA" title="Împeratoriya Bîzansê — ქურთული" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Împeratoriya Bîzansê" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="ქურთული" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Emperoureth_Besontin" title="Emperoureth Besontin — კორნული" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Emperoureth Besontin" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="კორნული" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Византия империясы — ყირგიზული" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Византия империясы" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ყირგიზული" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Imperium_Romanum_Orientale" title="Imperium Romanum Orientale — ლათინური" lang="la" hreflang="la" data-title="Imperium Romanum Orientale" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="ლათინური" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Imperio_Bizantino" title="Imperio Bizantino — ლადინო" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Imperio Bizantino" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ლადინო" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D0%B9_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F" title="Византий империя — ლეზგიური" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Византий империя" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="ლეზგიური" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Impero_Bizantian" title="Impero Bizantian — Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Impero Bizantian" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Byzantijns_Riek" title="Byzantijns Riek — ლიმბურგული" lang="li" hreflang="li" data-title="Byzantijns Riek" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="ლიმბურგული" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Imper_Bizantin" title="Imper Bizantin — Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Imper Bizantin" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Imper_Bizantin" title="Imper Bizantin — ლომბარდიული" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Imper Bizantin" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="ლომბარდიული" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Bizantija" title="Bizantija — ლიეტუვური" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Bizantija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="ლიეტუვური" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Austrumromas_imp%C4%93rija" title="Austrumromas impērija — ლატვიური" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Austrumromas impērija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="ლატვიური" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Empira_Bizantina" title="Empira Bizantina — მალაგასიური" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Empira Bizantina" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="მალაგასიური" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Kakaisaran_Romawi_Timur" title="Kakaisaran Romawi Timur — მინანგკაბაუ" lang="min" hreflang="min" data-title="Kakaisaran Romawi Timur" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="მინანგკაბაუ" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Византија — მაკედონური" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Византија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="მაკედონური" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AC%E0%B5%88%E0%B4%B8%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%88%E0%B5%BB_%E0%B4%B8%E0%B4%BE%E0%B4%AE%E0%B5%8D%E0%B4%B0%E0%B4%BE%E0%B4%9C%E0%B5%8D%E0%B4%AF%E0%B4%82" title="ബൈസന്റൈൻ സാമ്രാജ്യം — მალაიალამური" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ബൈസന്റൈൻ സാമ്രാജ്യം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="მალაიალამური" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D0%BD%D1%82_%D0%B3%D2%AF%D1%80%D1%8D%D0%BD" title="Византын эзэнт гүрэн — მონღოლური" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Византын эзэнт гүрэн" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="მონღოლური" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%9D%E0%A5%87%E0%A4%82%E0%A4%9F%E0%A4%BE%E0%A4%88%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बायझेंटाईन साम्राज्य — მარათჰი" lang="mr" hreflang="mr" data-title="बायझेंटाईन साम्राज्य" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="მარათჰი" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Empayar_Byzantium" title="Empayar Byzantium — მალაიური" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Empayar Byzantium" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="მალაიური" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Bi%C5%BCantini" title="Biżantini — მალტური" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Biżantini" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="მალტური" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Amp%C3%A9rio_Bizantino" title="Ampério Bizantino — მირანდული" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Ampério Bizantino" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="მირანდული" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%98%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%87%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%90%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8_%E1%80%A1%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%95%E1%80%AB%E1%80%9A%E1%80%AC" title="ဘိုင်ဇန်တိုင်း အင်ပါယာ — ბირმული" lang="my" hreflang="my" data-title="ဘိုင်ဇန်တိုင်း အင်ပါယာ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="ბირმული" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="بیزانس — მაზანდერანული" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="بیزانس" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="მაზანდერანული" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Impero_Bizantino" title="Impero Bizantino — ნეაპოლიტანური" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Impero Bizantino" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="ნეაპოლიტანური" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Byzantiensch_Riek" title="Byzantiensch Riek — ქვემოგერმანული" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Byzantiensch Riek" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ქვემოგერმანული" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Byzantiense_Riek" title="Byzantiense Riek — ქვემოსაქსონური" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Byzantiense Riek" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ქვემოსაქსონური" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A4%BF%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बाइजान्टिन साम्राज्य — ნეპალური" lang="ne" hreflang="ne" data-title="बाइजान्टिन साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="ნეპალური" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%88%E0%A4%9C%E0%A4%A8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%A8_%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF" title="बैजन्ताइन साम्राज्य — ნევარი" lang="new" hreflang="new" data-title="बैजन्ताइन साम्राज्य" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="ნევარი" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Byzantijnse_Rijk" title="Byzantijnse Rijk — ნიდერლანდური" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Byzantijnse Rijk" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="ნიდერლანდური" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Austromarriket" title="Austromarriket — ნორვეგიული ნიუნორსკი" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Austromarriket" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="ნორვეგიული ნიუნორსკი" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="კარგი სტატია"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/%C3%98stromerriket" title="Østromerriket — ნორვეგიული ბუკმოლი" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Østromerriket" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="ნორვეგიული ბუკმოლი" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Emp%C3%A8ri_Bizantin" title="Empèri Bizantin — ოქსიტანური" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Empèri Bizantin" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="ოქსიტანური" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%AC%E0%AC%BF%E0%AC%9C%E0%AC%BE%E0%AC%A3%E0%AD%8D%E0%AC%9F%E0%AC%BF%E0%AC%A8%E0%AD%80%E0%AD%9F_%E0%AC%B8%E0%AC%BE%E0%AC%AE%E0%AD%8D%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%9C%E0%AD%8D%E0%AC%AF" title="ବିଜାଣ୍ଟିନୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ଯ — ორია" lang="or" hreflang="or" data-title="ବିଜାଣ୍ଟିନୀୟ ସାମ୍ରାଜ୍ଯ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="ორია" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F%D0%B9%D1%8B_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8" title="Византияйы импери — ოსური" lang="os" hreflang="os" data-title="Византияйы импери" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ოსური" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AC%E0%A9%87%E0%A8%9C%E0%A8%BC%E0%A8%A8%E0%A8%9F%E0%A8%BE%E0%A8%87%E0%A8%A8_%E0%A8%B8%E0%A8%BE%E0%A8%AE%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%9C" title="ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ — პენჯაბური" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਬੇਜ਼ਨਟਾਇਨ ਸਾਮਰਾਜ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="პენჯაბური" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Impire_Bizantin" title="Impire Bizantin — Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Impire Bizantin" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Cesarstwo_Bizanty%C5%84skie" title="Cesarstwo Bizantyńskie — პოლონური" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Cesarstwo Bizantyńskie" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="პოლონური" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Imperi_Roman_d%27Orient" title="Imperi Roman d'Orient — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Imperi Roman d'Orient" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B7%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="بازنطینی سلطنت — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="بازنطینی سلطنت" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1%CE%BD" title="Ρωμανίαν — Pontic" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Ρωμανίαν" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="Pontic" class="interlanguage-link-target"><span>Ποντιακά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%8A" title="د بیزانس سترواکي — პუშტუ" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د بیزانس سترواکي" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="პუშტუ" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%A9rio_Bizantino" title="Império Bizantino — პორტუგალიური" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Império Bizantino" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="პორტუგალიური" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Imperi_bizantin" title="Imperi bizantin — რეტორომანული" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Imperi bizantin" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="რეტორომანული" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Imperiul_Roman_de_R%C4%83s%C4%83rit" title="Imperiul Roman de Răsărit — რუმინული" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Imperiul Roman de Răsărit" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="რუმინული" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Amir%C3%A3ria_Roman%C3%A3_ditu_Apirit%C3%A3" title="Amirãria Romanã ditu Apiritã — არომანული" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Amirãria Romanã ditu Apiritã" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="არომანული" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/%27Mbere_Bizzandine" title="'Mbere Bizzandine — Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="'Mbere Bizzandine" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F" title="Византия — რუსული" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Византия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="რუსული" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D1%80%D1%96%D1%88%D0%B0" title="Візантьска ріша — Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Візантьска ріша" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%82%D0%B0" title="Византия Империята — იაკუტური" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Византия Империята" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="იაკუტური" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Imp%C3%A8riu_bizantinu" title="Impèriu bizantinu — სარდინიული" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Impèriu bizantinu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="სარდინიული" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Mp%C3%A8riu_bizzantinu" title="Mpèriu bizzantinu — სიცილიური" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Mpèriu bizzantinu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="სიცილიური" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire" title="Byzantine Empire — შოტლანდიური" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Byzantine Empire" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="შოტლანდიური" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="بازنطيني سلطنت — სინდჰური" lang="sd" hreflang="sd" data-title="بازنطيني سلطنت" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="სინდჰური" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Bizantsko_Carstvo" title="Bizantsko Carstvo — სერბულ-ხორვატული" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Bizantsko Carstvo" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="სერბულ-ხორვატული" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B6%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B7%83%E0%B7%90%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%A7%E0%B6%BA%E0%B7%92%E0%B6%B1%E0%B7%8A_%E0%B6%85%E0%B6%B0%E0%B7%92%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%A2%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BA%E0%B6%BA" title="බයිසැන්ටයින් අධිරාජ්‍යය — სინჰალური" lang="si" hreflang="si" data-title="බයිසැන්ටයින් අධිරාජ්‍යය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="სინჰალური" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Byzantine_Empire" title="Byzantine Empire — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Byzantine Empire" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Byzantsk%C3%A1_r%C3%AD%C5%A1a" title="Byzantská ríša — სლოვაკური" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Byzantská ríša" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="სლოვაკური" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Bizantinsko_cesarstvo" title="Bizantinsko cesarstvo — სლოვენური" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Bizantinsko cesarstvo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="სლოვენური" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Bysant_v%C3%A4ldikodde" title="Bysant väldikodde — ინარი-საამური" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Bysant väldikodde" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="ინარი-საამური" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Imbiraadooriyada_Biizantiin" title="Imbiraadooriyada Biizantiin — სომალიური" lang="so" hreflang="so" data-title="Imbiraadooriyada Biizantiin" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="სომალიური" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Perandoria_Bizantine" title="Perandoria Bizantine — ალბანური" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Perandoria Bizantine" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ალბანური" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Византија — სერბული" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Византија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="სერბული" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Bysantinska_riket" title="Bysantinska riket — შვედური" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Bysantinska riket" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="შვედური" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Ufalme_wa_Bizanti" title="Ufalme wa Bizanti — სუაჰილი" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ufalme wa Bizanti" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="სუაჰილი" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AF%88%E0%AE%9A%E0%AE%BE%E0%AE%A8%E0%AF%8D%E0%AE%A4%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%AA%E0%AF%8D_%E0%AE%AA%E0%AF%87%E0%AE%B0%E0%AE%B0%E0%AE%9A%E0%AF%81" title="பைசாந்தியப் பேரரசு — ტამილური" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பைசாந்தியப் பேரரசு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="ტამილური" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%91%D0%B8%D0%B7%D0%BE%D0%BD%D1%81" title="Имперотурии Бизонс — ტაჯიკური" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Имперотурии Бизонс" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="ტაჯიკური" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A7%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B9%84%E0%B8%9A%E0%B9%81%E0%B8%8B%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%97%E0%B8%99%E0%B9%8C" title="จักรวรรดิไบแซนไทน์ — ტაილანდური" lang="th" hreflang="th" data-title="จักรวรรดิไบแซนไทน์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="ტაილანდური" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Wizanti%C3%BDa_imperi%C3%BDasy" title="Wizantiýa imperiýasy — თურქმენული" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Wizantiýa imperiýasy" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="თურქმენული" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Silangang_Imperyong_Romano" title="Silangang Imperyong Romano — Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Silangang Imperyong Romano" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bizans_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu" title="Bizans İmparatorluğu — თურქული" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Bizans İmparatorluğu" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="თურქული" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D0%B8%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%81%D0%B5" title="Византия империясе — თათრული" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Византия империясе" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="თათრული" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D0%B7%D0%B0%D0%BD%D1%82%D1%96%D0%B9%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%96%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%8F" title="Візантійська імперія — უკრაინული" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Візантійська імперія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="უკრაინული" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%B7%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" title="بازنطینی سلطنت — ურდუ" lang="ur" hreflang="ur" data-title="بازنطینی سلطنت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ურდუ" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Vizantiya_imperiyasi" title="Vizantiya imperiyasi — უზბეკური" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Vizantiya imperiyasi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="უზბეკური" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Inpero_bizantin" title="Inpero bizantin — ვენეციური" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Inpero bizantin" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="ვენეციური" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Vizantijan_imperii" title="Vizantijan imperii — Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Vizantijan imperii" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="რჩეული სტატია"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c_%C4%90%C3%B4ng_La_M%C3%A3" title="Đế quốc Đông La Mã — ვიეტნამური" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Đế quốc Đông La Mã" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ვიეტნამური" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Byzantyns_Ryk" title="Byzantyns Ryk — West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Byzantyns Ryk" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Imperyo_Bizantino" title="Imperyo Bizantino — ვარაი" lang="war" hreflang="war" data-title="Imperyo Bizantino" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="ვარაი" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%9C%E5%8D%A0%E5%BA%AD%E5%B8%9D%E5%9B%BD" title="拜占庭帝国 — ვუ" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="拜占庭帝国" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="ვუ" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A8_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბიზანტიაშ იმპერია — Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ბიზანტიაშ იმპერია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%99%D7%96%D7%90%D7%A0%D7%98%D7%99%D7%A9%D7%A2_%D7%90%D7%99%D7%9E%D7%A4%D7%A2%D7%A8%D7%99%D7%A2" title="ביזאנטישע אימפעריע — იდიში" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ביזאנטישע אימפעריע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="იდიში" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/Il%E1%BA%B9%CC%80%E1%BB%8Dbal%C3%BAay%C3%A9_R%C3%B3m%C3%B9_Ap%C3%A1%C3%ACl%C3%A0o%C3%B2r%C3%B9n" title="Ilẹ̀ọbalúayé Rómù Apáìlàoòrùn — იორუბა" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ilẹ̀ọbalúayé Rómù Apáìlàoòrùn" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="იორუბა" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Byzantijnse_Riek" title="Byzantijnse Riek — Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Byzantijnse Riek" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%B1%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="東羅馬帝國 — ჩინური" lang="zh" hreflang="zh" data-title="東羅馬帝國" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ჩინური" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%9D%B1%E7%BE%85%E9%A6%AC%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="東羅馬帝國 — Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="東羅馬帝國" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Tang_L%C3%B4-m%C3%A1_T%C3%A8-kok" title="Tang Lô-má Tè-kok — Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Tang Lô-má Tè-kok" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%8B%9C%E5%8D%A0%E5%BA%AD%E5%B8%9D%E5%9C%8B" title="拜占庭帝國 — კანტონური" lang="yue" hreflang="yue" data-title="拜占庭帝國" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="კანტონური" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12544#sitelinks-wikipedia" title="ენათშორისი ბმულების რედაქტირება" class="wbc-editpage">ბმულების რედაქტირება</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="სახელთა სივრცე"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="იხილეთ შიგთავსის გვერდი [c]" accesskey="c"><span>სტატია</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%90:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" rel="discussion" title="გვერდის შიგთავსის განხილვა [გ]" accesskey="გ"><span>განხილვა</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ენის ვარიანტის შეცვლა" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ქართული</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="გადახედვა"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90"><span>შემოწმებული სტატია</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit" title="გვერდი დაცულია. შეგიძლიათ მისი წყარო იხილოთ. [e]" accesskey="e"><span>წყაროს ხილვა</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=history" title="ამ გვერდის ბოლო ვერსიები [ი]" accesskey="ი"><span>ისტორია</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ინსტრუმენტები გვერდებისთვის"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ხელსაწყოები" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ხელსაწყოები</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ხელსაწყოები</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">დამალვა</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> მოქმედებები </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90"><span>შემოწმებული სტატია</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit"><span>წყაროს ხილვა</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=history"><span>ისტორია</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> ძირითადი </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:WhatLinksHere/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ყველა ვიკი გვერდის სია, რომლებშიც ეს გვერდია მითითებული [j]" accesskey="j"><span>ბმულები გვერდზე</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:RecentChangesLinked/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" rel="nofollow" title="ბოლო ცვლილებები ამ გვერდთან დაკავშირებულ გვერდებზე [k]" accesskey="k"><span>დაკავშირებული ცვლილებები</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&oldid=4717197" title="მუდმივი ბმული გვერდის ამ ვერსიაზე"><span>მუდმივი ბმული</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=info" title="მეტი ინფორმაცია ამ გვერდის შესახებ"><span>გვერდის ინფორმაცია</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:CiteThisPage&page=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&id=4717197&wpFormIdentifier=titleform" title="ინფორმაცია ამ გვერდის ციტირების შესახებ"><span>გვერდის ციტირება</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fka.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E1%2583%2591%25E1%2583%2598%25E1%2583%2596%25E1%2583%2590%25E1%2583%259C%25E1%2583%25A2%25E1%2583%2598%25E1%2583%2598%25E1%2583%25A1_%25E1%2583%2598%25E1%2583%259B%25E1%2583%259E%25E1%2583%2594%25E1%2583%25A0%25E1%2583%2598%25E1%2583%2590"><span>შემოკლებული URL-ის მიღება</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:QrCode&url=https%3A%2F%2Fka.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25E1%2583%2591%25E1%2583%2598%25E1%2583%2596%25E1%2583%2590%25E1%2583%259C%25E1%2583%25A2%25E1%2583%2598%25E1%2583%2598%25E1%2583%25A1_%25E1%2583%2598%25E1%2583%259B%25E1%2583%259E%25E1%2583%2594%25E1%2583%25A0%25E1%2583%2598%25E1%2583%2590"><span>QR-კოდის ჩამოტვირთვა</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> ბეჭდვა/ექსპორტი </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98&bookcmd=book_creator&referer=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90"><span>წიგნის შექმნა</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:DownloadAsPdf&page=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=show-download-screen"><span>გადაწერა PDF ფორმატში</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&printable=yes" title="ამ გვერდის დასაბეჭდი ვერსია [p]" accesskey="p"><span>დასაბეჭდი ვერსია</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> სხვა პროექტებში </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Byzantine_Empire" hreflang="en"><span>ვიკისაწყობი</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q12544" title="მონაცემთა საცავის დაკავშირებული ელემენტის ბმული [g]" accesskey="g"><span>ვიკიმონაცემების ელემენტი</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ინსტრუმენტები გვერდებისთვის"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="იერსახე"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">იერსახე</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">გადატანა გვერდით ზოლზე</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">დამალვა</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="ka" dir="ltr"><div id="Vorlage_Dieser_Artikel" class="noprint"> <table cellspacing="8" cellpadding="0" class="hintergrundfarbe1 rahmenfarbe1" style="width: 100%; font-size: 95%; background-color: whitesmoke; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; margin-bottom: 0.5em; position:relative;"> <tbody><tr> <td style="width: 26px; vertical-align: middle;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Cscr-featured.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/16px-Cscr-featured.svg.png" decoding="async" width="16" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/24px-Cscr-featured.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Cscr-featured.svg/32px-Cscr-featured.svg.png 2x" data-file-width="466" data-file-height="443" /></a></span> </td> <td><small>ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „<b>ბიზანტიის იმპერია</b>“ მინიჭებული აქვს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკიპედია:რჩეული სტატიები">რჩეული სტატიის სტატუსი</a>. <i>ბიზანტიის იმპერია</i> ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია.</small> </td></tr></tbody></table> </div> <table class="infobox geography vcard vevent" style="width:290px;"> <tbody><tr> <td colspan="3" class="mergedtoprow fn org summary" align="center" style="line-height:1.2em; font-size:135%;"><b>ბიზანტიის იმპერია <br /><small>Βασιλεία Ῥωμαίων, Ῥωμανία <small>(<a href="/wiki/%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ძველი ბერძნული ენა">ძვ. ბერძნ.</a>)</small><br />Imperium Romanum, Romania <small>(<a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათ.</a>)</small></small></b> </td></tr> <tr> <td colspan="3" style="vertical-align:middle; text-align:center; border-top:solid 1px #aaa; padding:0.2em 0em 0.2em 0em;"> <table width="100%" style="text-align:center; margin:0 auto; background:transparent;"> <tbody><tr> <td width="50px" style="border:0; vertical-align:middle; font-size:30%; line-height:105%;"><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია"><span style="font-size:300%;">←</span></a> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Simple_Labarum.svg/30px-Simple_Labarum.svg.png" decoding="async" width="30" height="42" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Simple_Labarum.svg/45px-Simple_Labarum.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Simple_Labarum.svg/60px-Simple_Labarum.svg.png 2x" data-file-width="127" data-file-height="178" /></a></span><br /> </td> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; font-size:115%; border:0;"><b><a href="/wiki/330" title="330">330</a>/<a href="/wiki/395" title="395">395</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>კ 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><a href="/wiki/1453" title="1453">–1453</a></b> </td> <td width="50px" style="border:0; vertical-align:middle; text-align:right; line-height:105%; font-size:30%;"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ოსმალეთის იმპერია"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Ottoman_flag_by_Hieronymus_Bosch.svg/30px-Ottoman_flag_by_Hieronymus_Bosch.svg.png" decoding="async" width="30" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Ottoman_flag_by_Hieronymus_Bosch.svg/45px-Ottoman_flag_by_Hieronymus_Bosch.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Ottoman_flag_by_Hieronymus_Bosch.svg/60px-Ottoman_flag_by_Hieronymus_Bosch.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ოსმალეთის იმპერია"><span style="font-size:300%;">→</span></a><br /> </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td colspan="3" class="maptable"> <table width="100%" style="text-align:center; margin:0 auto; background:none;"> <tbody><tr> <td align="center" style="border:0; vertical-align:middle;"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantine_imperial_flag,_14th_century.svg" class="mw-file-description" title="დროშა"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg/125px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg.png" decoding="async" width="125" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg/188px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg/250px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="648" /></a></span> </td> <td align="center" style="border:0; vertical-align:middle;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantine_Palaiologos_Eagle.svg" class="mw-file-description" title="გერბი"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Byzantine_Palaiologos_Eagle.svg/90px-Byzantine_Palaiologos_Eagle.svg.png" decoding="async" width="90" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Byzantine_Palaiologos_Eagle.svg/135px-Byzantine_Palaiologos_Eagle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Byzantine_Palaiologos_Eagle.svg/180px-Byzantine_Palaiologos_Eagle.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="770" /></a></span> </td></tr> <tr style="font-size:95%;"> <td style="border:0; text-align:center;"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A8%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის დროშა (ჯერ არაა დაწერილი)">დროშა</a> (<a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="პალეოლოგოსები">პალეოლოგოსების</a> მმართველობისას) </td> <td style="border:0; text-align:center;"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის გერბი (ჯერ არაა დაწერილი)">გერბი</a><br />(<a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="პალეოლოგოსები">პალეოლოგოსების</a> მმართველობისას) </td></tr></tbody></table> </td></tr> <tr> <td colspan="3" style="text-align:center; font-size:95%; padding:0.6em 0em 0.6em 0em;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Justinian555AD.png" class="mw-file-description" title="ბიზანტიის იმპერია-ს მდებარეობა"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/250px-Justinian555AD.png" decoding="async" width="250" height="135" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/375px-Justinian555AD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/500px-Justinian555AD.png 2x" data-file-width="2111" data-file-height="1144" /></a><figcaption>ბიზანტიის იმპერია-ს მდებარეობა</figcaption></figure><div style="padding:0.5em 0.5em 0;line-height:1.25em;font-size:90%;">ბიზანტიის იმპერია იუსტინიანე I-ის დროს, 555 წელს.</div> </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td colspan="3" style="text-align:center; padding:0.6em 0em;"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantine_Empire_animated.gif" class="mw-file-description" title="ბიზანტიის იმპერია-ს მდებარეობა"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/280px-Byzantine_Empire_animated.gif" decoding="async" width="280" height="130" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/420px-Byzantine_Empire_animated.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/560px-Byzantine_Empire_animated.gif 2x" data-file-width="800" data-file-height="370" /></a><figcaption>ბიზანტიის იმპერია-ს მდებარეობა</figcaption></figure><div style="padding-top:0.5em;line-height:1.25em;font-size:90%;">ბიზანტიის იმპერიის ტერიტორია <a href="/wiki/476" title="476">476</a> წლიდან <a href="/wiki/1400" title="1400">1400</a> წლამდე</div> </td></tr> <tr> <td colspan="2"><b>დედაქალაქი</b> </td> <td width="50%"><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2"><b>ენები</b> </td> <td><b><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათინური</a></b> <small>(620 წლამდე)</small><br /><b><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძნული</a></b> <small>(620 წლიდან)</small> </td></tr> <tr> <td colspan="2"><b>რელიგია</b> </td> <td><b><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="რომაული რელიგია">რომაული რელიგია</a></b><br /><small>(380 წლამდე)</small><br /><b><a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ქრისტიანობა">ქრისტიანობა</a></b><br /><small>(1054 წლამდე)</small><br /><b><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მართლმადიდებლობა">მართლმადიდებლობა</a></b><br /><small>(1054 წლიდან)</small> </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td colspan="2"><b>მთავრობა</b> </td> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ავტოკრატია">ავტოკრატული</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%90" title="აბსოლუტური მონარქია">აბსოლუტური მონარქია</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td colspan="2"><b><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="ბიზანტიის იმპერატორების სია">იმპერატორი</a></b> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> -  </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/330" title="330">330</a><a href="/wiki/337" title="337">–337</a> </td> <td><b><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_I_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" title="კონსტანტინე I დიდი">კონსტანტინე I დიდი</a></b> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/395" title="395">395</a>-<a href="/wiki/408" title="408">408</a> </td> <td><b><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="არკადიუსი (ბიზანტია)">არკადიუსი</a></b> <small>(პირველი იმპერატორი <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერიის</a> ოფიციალურად გაყოფის შემდეგ)</small> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/1261" title="1261">1261</a>-<a href="/wiki/1282" title="1282">1282</a> </td> <td><b><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_VIII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მიხეილ VIII (ბიზანტია)">მიხეილ VIII</a></b> <small>(პირველი იმპერატორი <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> დაბრუნების შემდეგ)</small> </td></tr> <tr class="mergedbottomrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/1449" title="1449">1449</a><a href="/wiki/1453" title="1453">–1453</a> </td> <td><b><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_XI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე XI (ბიზანტია)">კონსტანტინე XI</a></b> <small>(უკანასკნელი იმპერატორი)</small> </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td colspan="2"><b>ისტორიული ერა</b> </td> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90" title="ანტიკური ხანა">გვიანი ანტიკური</a>-<br /><a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="შუა საუკუნეები">გვიანი შუა სააუკუნ.</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;"><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერიის გაყოფა</a> </td> <td><a href="/wiki/285" title="285">285</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;">შეიქმნა </td> <td><a href="/wiki/330" title="330">330</a>/<a href="/wiki/395" title="395">395</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>კ 1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;"><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_I" title="თეოდოსიუს I">თეოდოსიუს I-ის</a> გარდაცვალება და იმპერიის საბოლოო გაყოფა </td> <td><a href="/wiki/395" title="395">395</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;"><a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა">დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა</a> </td> <td><a href="/wiki/476" title="476">476</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;"><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%94_%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა">IV ჯვაროსნული ლაშქრობა</a> </td> <td><a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;"><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> ხელახალი დაპყრობა </td> <td><a href="/wiki/1261" title="1261">1261</a> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;"><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="კონსტანტინოპოლის დაცემა">კონსტანტინოპოლის დაცემა</a> </td> <td><a href="/wiki/29_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="29 მაისი">29 მაისი</a> <a href="/wiki/1453" title="1453">1453</a> </td></tr> <tr class="mergedbottomrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0em;text-align:left;"><a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრაპიზონის იმპერია">ტრაპიზონის დაცემა</a> </td> <td><a href="/wiki/15_%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D" title="15 აგვისტო">15 აგვისტო</a> <a href="/wiki/1461" title="1461">1461</a> </td></tr> <tr> <td colspan="3"><b><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A7%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98_%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97" title="მსოფლიოს ქვეყნები ფართობის მიხედვით">ფართობი</a></b> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;">IV ს </td> <td>2 500 000 კმ² <span style="white-space: nowrap;">(965 255 მლ²)</span> </td></tr> <tr class="mergedbottomrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> - </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/565" title="565">565</a> </td> <td>3 500 000 კმ² <span style="white-space: nowrap;">(1 351 358 მლ²)</span> </td></tr> <tr class="mergedtoprow"> <td colspan="3"><b><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A7%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%97" class="mw-redirect" title="მსოფლიოს ქვეყნები მოსახლეობის მიხედვით">მოსახლეობა</a></b> </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> -  </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/565" title="565">565</a> წელი </td> <td>26 000 000  </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td colspan="2">სიმჭიდროვე </td> <td style="white-space:nowrap;">7,4 /კმ²  (19,2 /მლ²) </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> -  </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/780" title="780">780</a> წელი </td> <td>7 000 000<sup id="cite_ref-PH_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-PH-2"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>  </td></tr> <tr class="mergedrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> -  </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/1025" title="1025">1025</a> წელი </td> <td>12 000 000  </td></tr> <tr class="mergedbottomrow"> <td style="width:1.0em; padding:0 0 0 0.6em;"> -  </td> <td style="padding-left:0;text-align:left;"><a href="/wiki/1143" title="1143">1143</a> წელი </td> <td>10 000 000  </td></tr> <tr> <td colspan="2"><b>ვალუტა</b> </td> <td><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D)" title="სემისისი (ოქრო)">სემისისი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="ტრემისისი">ტრემისისი</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="სოლიდუსი">სოლიდუსი</a> <small>(მიმოქცევაში იყო <a href="/wiki/1092" title="1092">1092</a> წლამდე)</small>, <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90" title="პერპერა">პერპერა</a> <small>(დაახლ. <a href="/wiki/1092" title="1092">1092</a> წლიდან)</small>, </td></tr> </tbody></table> <p><b>ბიზანტიის იმპერია</b>, ასევე <b>აღმოსავლეთ რომის იმპერია</b> ან უბრალოდ <b>ბიზანტია</b> — <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერიის</a> ტერიტორიის აღმოსავლეთ ნაწილში არსებული ძირითადად ბერძნულენოვანი <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="სახელმწიფო">სახელმწიფო</a>, რომელიც არსებობდა გვიანი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90" title="ანტიკური ხანა">ანტიკურ ხანისა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="შუა საუკუნეები">შუა საუკუნეების</a> პერიოდში. მისი დედაქალაქი იყო <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> (დღევანდელი <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="სტამბოლი">სტამბოლი</a><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>კ 2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>), რომელიც თავდაპირველად დაარსდა, როგორც ბერძნული კოლონია <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბიზანტიონი">ბიზანტიონი</a>.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ქვეყანა გადაურჩა <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერია">დასავლეთ რომის იმპერიის</a> დაშლასა და <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა">დაცემას</a> <a href="/wiki/V_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="V საუკუნე">V საუკუნეში</a> და განაგრძობდა არსებობას კიდევ ათასი წლის განმავლობაში, <a href="/wiki/1453" title="1453">1453 წელს</a> <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ოსმალეთის იმპერია">ოსმალეთის იმპერიის</a> მიერ მის დაპყრობამდე. მისი არსებობის განმავლობაში იმპერია წარმოადგენდა ყველაზე ძლიერ პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, კულტურულ და სამხედრო ძალას <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90" title="ევროპა">ევროპაში</a>. როგორც „ბიზანტიის იმპერია“, ისე „აღმოსავლეთ რომის იმპერია“ წარმოადგენს <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90" title="ისტორიოგრაფია">ისტორიოგრაფიულ</a> ტერმინს იმპერიის აღსანიშნავად მისი განადგურების შემდეგ. თავად მისი მაცხოვრებლები სახელმწიფოს უწოდებდნენ რომის იმპერიას (<a href="/wiki/%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ძველი ბერძნული ენა">ძველ ბერძნ.</a> Βασιλεία Ῥωμαίων, <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათ.</a> Imperium Romanum) ან რომანიას (<a href="/wiki/%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ძველი ბერძნული ენა">ძველ ბერძნ.</a> Ῥωμανία),<sup id="cite_ref-FOOTNOTEJames20105_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEJames20105-5"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEFreeman1999431;_435-437;_459-462_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFreeman1999431;_435-437;_459-462-6"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEBaynes1948XX_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBaynes1948XX-7"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ხოლო საკუთარ თავს „რომაელებს“.<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——13_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——13-8"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ბიზანტიის იმპერიის ჩამოყალიბება ერთბაშად არ მომხდარა. <a href="/wiki/IV_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="IV საუკუნე">IV-დან</a> <a href="/wiki/VI_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="VI საუკუნე">VI საუკუნემდე</a> განხორციელებულმა რამდენიმე ღონისძიებამ საბოლოოდ <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერიის</a> დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებად გაყოფა გამოიწვია. <a href="/wiki/284" title="284">284 წელს</a> <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" title="რომის იმპერატორი">იმპერატორმა</a> <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94" title="დიოკლეტიანე">დიოკლეტიანემ</a> (284-305 წწ.) რომის იმპერიის მმართველობა დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილებად დაყო. 330 წლისათვის <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_I_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" title="კონსტანტინე I დიდი">კონსტანტინე I-მა</a> (306–337 წწ.) დედაქალაქი <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="რომი">რომიდან</a> <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბიზანტიონი">ბიზანტიონში</a> გადაიტანა,<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> რომელსაც მოგვიანებით <i><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a></i> („კონსტანტინეს ქალაქი“) და <i>Nova Roma</i> („ახალი რომი“) ეწოდა.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>კ 3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_I" title="თეოდოსიუს I">თეოდოსიუს I</a>-ის (379-395 წწ.) მმართველობისას <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ქრისტიანობა">ქრისტიანობა</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="სახელმწიფო რელიგია">სახელმწიფო რელიგიად</a> გამოცხადდა, ხოლო სხვები, მაგ. <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="რომაული რელიგია">რომაული პოლითეისტური რელიგია</a> აიკრძალა.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ბიზანტიის იმპერიის ჩამოყალიბების პროცესი არსებითად დასრულდა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ბიზანტიის იმპერატორი">იმპერატორ</a> <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ჰერაკლე (ბიზანტია)">ჰერაკლეს</a> (610-641 წწ.) მმართველობისას, როდესაც მოხდა იმპერიის მმართველობისა და არმიის რესტრუქტურიზაცია და ოფიციალურ ენად დამტკიცდა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძნული</a> <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათინურის</a> ნაცვლად. ამიტომ, მიუხედავად იმისა, რომ ბიზანტიის იმპერია წარმოადგენდა რომის იმპერიის მემკვიდრესა და სახელმწიფოებრივი ტრადიციების გამგრძელებელს, თანამედროვე ისტორიკოსები ბიზანტიას გამოარჩევენ ანტიკური რომისაგან, რადგან ის ლათინურის ნაცვლად ბერძნული კულტურის მატარებელი იყო, ხოლო <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="სახელმწიფო რელიგია">სახელმწიფო რელიგიას</a> <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="რომაული მითოლოგია">რომაული პოლითეიზმის</a> მაგივრად <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მართლმადიდებლობა">მართლმადიდებელი ქრისტიანობა</a> წარმოადგენდა. </p><p>ბიზანტიის იმპერიის საზღვრები მისი არსებობის განმავლობაში გამუდმებით იცვლებოდა. იმპერიამ შემცირებისა და შემდეგ კვლავ გაფართოების რამდენიმე ეტაპი გაიარა. <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ბიზანტიის იმპერატორი">იმპერატორ</a> <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I-ის</a> (527-565 წწ.) მმართველობისას იმპერიის ტერიტორიამ მაქსიმუმს მიაღწია. ამ დროს მის შემადგენლობაში შედიოდა რომის იმპერიის მრავალი ყოფილი პროვინცია დასავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში, ჩრდილოეთ აფრიკასა და იტალიაში თვით <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="რომი">რომის</a> ჩათვლით, რომელსაც ბიზანტია ორ საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში ფლობდა. იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მავრიკიოსი (ბიზანტია)">მავრიკიოსის</a> მმართველობისას იმპერიის აღმოსავლეთი საზღვარი გაფართოვდა, ჩრდილოეთი კი დასტაბილურდა, თუმცა მისმა მკვლელობამ ქვეყანა <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სასანიანთა იმპერია">სასანიანთა ირანთან</a> ოცწლიან ომში ჩაითრია, რამაც იმპერიის რესურსები გამოფიტა, ამან კი მაჰმადიან დამპყრობლებს მისი ტერიტორიების დაპყრობა გაუადვილა. <a href="/wiki/VII_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="VII საუკუნე">VII საუკუნეში</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="არაბები">არაბებმა</a> იმპერიას სხვებთან ერთად ყველაზე მდიდარი პროვინციები — <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94" title="ეგვიპტე">ეგვიპტე</a> და <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სირია">სირია</a> წაართვეს. </p><p><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="არაბთა სახალიფო">არაბთა სახალიფოს</a> დასუსტების შემდეგ <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="მაკედონელთა დინასტია">მაკედონელთა დინასტიის</a> მმართველობის პერიოდში (<a href="/wiki/X_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="X საუკუნე">X</a>-<a href="/wiki/XI_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="XI საუკუნე">XI</a> სს) იმპერია კვლავ გაფართოვდა და მთელს ხმელთაშუაზღვისპირეთში დომინანტ ძალად იქცა. ეს იყო მისი აღორძინების ორსაუკუნოვანი ეპოქა, რომელიც <a href="/wiki/1071" title="1071">1071 წელს</a> <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="მანასკერტის ბრძოლა">მანასკერტის ბრძოლაში</a> <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A5-%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A9%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="თურქ-სელჩუკები">თურქ-სელჩუკებთან</a> დამარცხებით დასრულდა, რის შედეგადაც ბიზანტიამ სამუდამოდ დაკარგა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="ანატოლია">ანატოლიის</a> უდიდესი ნაწილი, რომელიც თურქების ახალ „სამშობლოდ“ იქცა. უკვე მოგვიანებით ქვეყნის სათავეში ექცევა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="კომნენოსთა დინასტია">კომნენოსთა დინასტია</a>. კომნენოსებმა შეძლეს იმპერიის ერთიანობის შენარჩუნება, თუმცა იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანდრონიკე I (ბიზანტია)">ანდრონიკე I</a> კომნენოსის გარდაცვალების შემდეგ ქვეყანაში სიტუაცია მნიშვნელოვნად შეიცვალა. </p><p>იმპერიის არსებობის ბოლო საუკუნეების განმავლობაში ზოგად ტენდენციას წარმოადგენდა ტერიტორიის შემცირება და დასუსტება. მთელი <a href="/wiki/XII_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="XII საუკუნე">XII საუკუნის</a> განმავლობაში ბიზანტია განუწყვეტლად იბრძოდა თურქების წინააღმდეგ, თუმცა „სასიკვდილო დარტყმა“ მას არა მაჰმადიანებმა, არამედ ევროპელმა ჯვაროსნებმა მიაყენეს, რომლებმაც <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%94_%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა">მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის</a> დროს (1204 წელს) <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98" title="იერუსალიმი">იერუსალიმის</a> ნაცვლად აიღეს და სასტიკად გაძარცვეს <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a>. ბიზანტიის ტერიტორია ლათინურ (<a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ლათინთა იმპერია">ლათინთა იმპერია</a>) და ბერძნულ (<a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრაპიზონის იმპერია">ტრაპიზონის იმპერია</a> და <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="ეპირის დესპოტატი">ეპირის დესპოტატი</a>) ერთმანეთთან დაპირისპირებულ სამეფოებად დაიშალა. მიუხედავად იმისა, რომ 1261 წელს ბიზანტიელებმა კონსტანტინოპოლის დაბრუნება შეძლეს, იმპერიას მხოლოდ დედაქალაქი და რამდენიმე მცირე პროვინციაღა შერჩა. მისი დანარჩენი ტერიტორიები თანდათანობით დაიპყრეს <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ოსმალეთის იმპერია">ოსმალებმა</a>, რომლებმაც <a href="/wiki/1453" title="1453">1453 წლის</a> <a href="/wiki/29_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="29 მაისი">29 მაისს</a> <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> აღებით წერტილი დაუსვეს ბიზანტიის იმპერიის არსებობას. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="სახელის_ეტიმოლოგია"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.94.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.92.E1.83.98.E1.83.90"></span>სახელის ეტიმოლოგია</h2></div> <p>ტერმინი „ბიზანტია“ <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერიის</a> გვიანდელი წლების აღსანიშნად პირველად გერმანელმა ისტორიკოსმა, ჰიერონიმუს ვოლფმა <a href="/wiki/1557" title="1557">1557</a> წელს გამოიყენა თავის ნამუშევარში Corpus Historiæ Byzantinæ, რომელიც ისტორიული წყაროების კრებულს წარმოადგენდა. ტერმინი მომდინარეობს <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> ძველი სახელიდან, <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბიზანტიონი">„ბიზანტიონიდან“</a> (<a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძ.</a> <span lang="el" style="font-family: new athena unicode, athena, gentium, code2000, palatino linotype, serif; font-size: 110%;">Βυζάντιον</span>, <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათ.</a> <span lang="">Byzantium</span>), რომელიც ქალაქს დედაქალაქად გამოცხადებამდე ერქვა.<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——13_8-1" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——13-8"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/1648" title="1648">1648</a> წელს გამოქვეყნებული ნაშრომის, „Byzantine du Louvre (Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae)“-ისა და მოგვიანებით, <a href="/wiki/1680" title="1680">1680</a> წელს შარლ დიუკანჟის მიერ გამოცემული „ბიზანტიის ისტორიის“ („Historia Byzantina“) წყალობით, ტერმინი „ბიზანტია“ ფართოდ გავრცელდა <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A_%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%98_%E1%83%93%E1%83%94_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%94" title="შარლ ლუი დე მონტესკიე">მონტესკიესა</a><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> და სხვა ფრანგ ავტორებში. მიუხედავად ამისა, XIX საუკუნის შუა ხანებამდე დასავლურ სამყაროში ტერმინი არსებითად ვერ დამკვიდრდა. რაც შეეხება ინგლისურ ისტორიოგრაფიას, აქ ტერმინი „ბიზანტიის იმპერია“ პირველად ჯორჯ ფინლაიმ გამოიყენა თავის ნაშრომში „ბიზანტიის იმპერიის ისტორია 716-დან 1057 წლამდე“ (History of the Byzantine Empire from 716 to 1057).<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>იმპერიის მკვიდრნი მას მოიხსენიებდნენ, როგორც: „რომის იმპერია“, „რომაელთა იმპერია“ (<a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათ.</a> <span lang="">Imperium Romanum, Imperium Romanorum</span>; <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძ.</a> <span lang="el" style="font-family: new athena unicode, athena, gentium, code2000, palatino linotype, serif; font-size: 110%;">Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων, <i>Basileia tōn Rhōmaiōn</i>; Ἀρχὴ τῶν Ῥωμαίων, <i>Archē tōn Rhōmaiōn</i></span>), „რომანია“ (<a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათ.</a> <span lang="">Romania</span>; <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძ.</a> <span lang="el" style="font-family: new athena unicode, athena, gentium, code2000, palatino linotype, serif; font-size: 110%;">Ῥωμανία Rhōmania</span>),<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>კ 4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> „რომის რესპუბლიკა“ (<a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათ.</a> <span lang="">Res Publica Romana</span>; <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძ.</a> <span lang="el" style="font-family: new athena unicode, athena, gentium, code2000, palatino linotype, serif; font-size: 110%;">Πολιτεία τῶν Ῥωμαίων, <i>Politeia tōn Rhōmaiōn</i></span>),<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAhrweiler198347-58_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAhrweiler198347-58-17"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> „გრაიკია“ (<a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძ.</a> <span lang="el" style="font-family: new athena unicode, athena, gentium, code2000, palatino linotype, serif; font-size: 110%;">Γραικία</span>)<sup id="cite_ref-FOOTNOTETeodoro_Estuditaséculo_IX745;_458_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTETeodoro_Estuditaséculo_IX745;_458-18"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> და „რომაის“ (<a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">ბერძ.</a> <span lang="el" style="font-family: new athena unicode, athena, gentium, code2000, palatino linotype, serif; font-size: 110%;">Ῥωμαΐς</span>).<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> იმპერიის მაცხოვრებლები საკუთარ თავს რომაიოისა და გრაიკოის უწოდებდნენ და <a href="/wiki/XIX_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="XIX საუკუნე">XIX საუკუნეშიც</a> კი <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ბერძნები">ბერძნები</a> მათ თანამედეროვე ენას <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">რომაიკასა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბერძნული ენა">გრაიკიკას</a> ეძახდნენ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ისტორია"><span id=".E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.90"></span>ისტორია</h2></div> <table class="infobox" cellspacing="1" style="width:22em; width:18em;; padding: 0px;"><tbody><tr><th colspan="2" class="" style="text-align:center; font-size:125%; font-weight:bold; padding:0.25em 0; padding:0.25em 0; font-size:135 %;background:#ececec;; font-size:135%;"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერიის ისტორია (ჯერ არაა დაწერილი)"><span style="color:white;">ბიზანტიის იმპერიის ისტორია</span></a></th></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; padding:0.5em 0;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantine_Empire_animated.gif" class="mw-file-description" title="ბიზანტიის ტერიტორიული ცვლილებები"><img alt="ბიზანტიის ტერიტორიული ცვლილებები" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/250px-Byzantine_Empire_animated.gif" decoding="async" width="250" height="116" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/375px-Byzantine_Empire_animated.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Byzantine_Empire_animated.gif/500px-Byzantine_Empire_animated.gif 2x" data-file-width="800" data-file-height="370" /></a></span><br /><small>ეს სტატია არის ნაწილი <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="კატეგორია:ბიზანტიის იმპერია"><b>სერიისა</b></a></small><hr /></td></tr><tr><th colspan="2" class="" style="text-align:center; padding:0.5em 0 0.1em 0; font-size:120%; line-height:1.0em; style=">წინა პერიოდი</th></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერია</a> (<a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="დომინატი">დომინატი</a>)</td></tr><tr><th colspan="2" class="" style="text-align:center; padding:0.5em 0 0.1em 0; font-size:120%; line-height:1.0em; style=">ადრეული პერიოდი (330-717)</th></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტია კონსტანტინიანების და ვალენტინიანების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">კონსტანტინიანების და ვალენტინიანების დინასტიები</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია თეოდოსიანიდების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">თეოდოსიანიდების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1" title="ბიზანტიის იმპერია ლეონიდების მმართველობისას">ლეონიდების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია იუსტინიანიდების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">იუსტინიანიდების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია ჰერეკლიდების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰერაკლიდების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ოცწლიანი ანარქია (ჯერ არაა დაწერილი)">ოცწლიანი ანარქია</a></td></tr><tr><th colspan="2" class="" style="text-align:center; padding:0.5em 0 0.1em 0; font-size:120%; line-height:1.0em; style=">შუა პერიოდი (717–1204)</th></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია ისავრიელების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">ისავრიელების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია ნიკიფორიანთა მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">ნიკიფორიანთა დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია ამორეველთა მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">ამორეული დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია მაკედონელთა მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">მაკედონელთა დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია დუკების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">დუკების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია კომნენოსთა მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">კომნენოსების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია ანგელოსების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">ანგელოსების დინასტია</a></td></tr><tr><th colspan="2" class="" style="text-align:center; padding:0.5em 0 0.1em 0; font-size:120%; line-height:1.0em; style=">გვიანი პერიოდი (1204-1453)</th></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%94_%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა">მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ფრანკოკრატია">ფრანკოკრატია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> ბიზანტიის მემკვიდრე სახელმწიფოები (<a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრაპიზონის იმპერია">ტრაპიზონის იმპერია</a> და <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="ეპირის დესპოტატი">ეპირის დესპოტატი</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბიზანტიის იმპერია პალეოლოგოსების მმართველობისას (ჯერ არაა დაწერილი)">პალეოლოგოსების დინასტია</a></td></tr><tr class=""><td colspan="2" class="" style="text-align:center; line-height:1em;; font-weight:normal;"> <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="კონსტანტინოპოლის დაცემა">კონსტანტინოპოლის დაცემა</a></td></tr><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center; text-align:right;"><div class="center"><hr /><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantine_imperial_flag,_14th_century,_square.svg" class="mw-file-description" title="ბიზანტიის იმპერიის დროშა"><img alt="ბიზანტიის იმპერიის დროშა" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg/20px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg/30px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg/40px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="700" /></a></span> <b><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="პორტალი:ბიზანტიის იმპერია">ბიზანტიის იმპერიის პორტალი</a></b><br /></div>  <span class="noprint plainlinks nourlexpansion" style="white-space: nowrap; font-size:xx-small;"><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="თარგი:ბიზანტიის იმპერიის ისტორია">ხ</a> • <a href="/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%90:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="თარგის განხილვა:ბიზანტიის იმპერიის ისტორია (ჯერ არაა დაწერილი)"><span style="color:#002bb8;" title="თარგის განხილვა.">გ</span></a> • <a class="external text" href="https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit"><span style="color:#002bb8;" title="შეგიძლიათ თარგის რედაქტირება. გამოიყენეთ წინასწარი გადახედვის ღილაკი შენახვამდე.">რ</span></a></span> </td></tr> </tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ადრეული_ისტორია"><span id=".E1.83.90.E1.83.93.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.90"></span>ადრეული ისტორია</h3></div> <p>რომის იმპერიამ შეძლო მთელი <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90" title="ხმელთაშუა ზღვა">ხმელთაშუაზღვისპირეთის</a> დაპყრობა. ამ ტერიტორიებზე მრავალი ერი სახლობდა, რომლებსაც კულტურულად ერთმანეთთან საერთო არაფერი ჰქონდათ. ისინი განვითარების მიხედვითაც განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისგან. განვითარების საკმაოდ მაღალ საფეხურზე იყო იმპერიის აღმოსავლეთი პროვინციები, აქ მოსახლეობის საკმაოდ დიდი რაოდენობა ცხოვრობდა. აღმოსავლეთის განვითარებას თავისი მიზეზები ჰქონდა, აქ იყო უძველესი ბერძნული კულტურა, მოგვიანებით ამავე ტერიტორიაზევე არსებობდა მაკედონიის იმპერიაც.<sup id="cite_ref-Ostrogorsky_1959_21_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-Ostrogorsky_1959_21-20"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/III_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="III საუკუნე">III საუკუნეში</a> არასტაბილური მდგომარეობა დასავლეთისათვის უფრო საგრძნობი და პრობლემური აღმოჩნდა, ვიდრე აღმოსავლეთისათვის. განსხვავება ელინიზებულ აღმოსავლეთსა და შედარებით ახალგაზრდა ლათინიზებულ დასავლეთს შორის მომდევნო საუკუნეების განმავლობაში კიდევ უფრო აშკარა და არსებითი გახდა, რამაც, საბოლოოდ, ამ ორი სამყაროს გაუცხოება<sup id="cite_ref-Ostrogorsky_1959_21_20-1" class="reference"><a href="#cite_note-Ostrogorsky_1959_21-20"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> და კულტურული, შემდეგ კი პოლიტიკური გაყოფა გამოიწვია. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="რომის_იმპერიის_გაყოფა"><span id=".E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A7.E1.83.9D.E1.83.A4.E1.83.90"></span>რომის იმპერიის გაყოფა</h4></div> <p><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე დიდი">კონსტანტინე I დიდის</a> დროს ქვეყანაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები განხორციელდა, სწორედ ამ დროს ხდება რომის იმპერიის ორად გაყოფა. ამ პერიოდში <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ქრისტიანობა">ქრისტიანული</a> რელიგია თანდათანობით პრივილეგირებული ხდება, თუმცა კონსტანტინეს დროს ის <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%90" title="სახელმწიფო რელიგია">სახელმწიფო რელიგიად</a> არ ცხადდება. <a href="/wiki/325" title="325">325</a> წელს ნიკეაში გაიმართა <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ნიკეის პირველი საეკლესიო კრება">პირველი საეკლესიო კრება</a>. კონსტანტინე დიდმა იმპერიის დედაქალაქი <a href="/wiki/330" title="330">330</a> წელს <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%94" class="mw-redirect" title="ბოსფორის სრუტე">ბოსფორის სრუტის</a> სანაპიროზე გადაიტანა, ამ ადგილს სტრატეგიულად ხელსაყრელი პირობები ჰქონდა, აქ გადიოდა მთავარი სავაჭრო გზები. ახალი დედაქალაქის ადგილზე ადრეც მდებარეობდა ბერძნული დასახლებული პუნქტი <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბიზანტიონი">ბიზანტიონი</a>. </p><p>ბიზანტიის განვითარებას ხელს უწყობდა დაპყრობილი ტერიტორიებიდან აკრეფილი თანხები. <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_I" title="თეოდოსიუს I">თეოდოსიუს I-ის</a> (<a href="/wiki/379" title="379">379</a>-<a href="/wiki/395" title="395">395</a>) მმართველობის დროს დაიწყო კონსტანტინოპოლის დიდი გალავნის მშენებლობა, ეს გალავანი <a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> წლამდე არცერთ დამპყრობელს არ გადაულახავს. </p><p>სწორედ ამ პერიოდში იწყება აღმოსავლეთიდან <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჰუნები">ჰუნების</a> გამოჩენა. ბიზანტიაზე შემოსევების თავიდან ასაცილებლად იმპერატორმა <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჰუნები">ჰუნებს</a> ხარკის მიცემა დაუწყო (სავარაუდოდ, 300 კგ ოქრო). <a href="/wiki/453" title="453">453</a> წელს გარდაიცვალა <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჰუნები">ჰუნების</a> ბელადი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90" title="ატილა">ატილა</a>, რის შემდეგაც ჰუნების იმპერია დაიშალა. </p><p>აღმოსავლეთ რომის იმპერიაში დროებითი სიმშვიდე დამყარდა. დასავლეთში კი კვლავ გრძელდებოდა შიდა არეულობა და ბარბაროსთა შემოსევები. <a href="/wiki/476" title="476">476</a> წელს ბარბაროსმა <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%98" title="ოდოაკრი">ოდოაკრმა</a> <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="რომი">რომი</a> აიღო. დასავლეთ რომის იმპერია დაემხო. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="კონსტანტინე_დიდი"><span id=".E1.83.99.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.94_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.93.E1.83.98"></span>კონსტანტინე დიდი</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg/220px-Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg" decoding="async" width="220" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg/330px-Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg/440px-Byzantinischer_Mosaizist_um_1000_002.jpg 2x" data-file-width="1576" data-file-height="2027" /></a><figcaption>კონსტანტინე დიდი მოზაიკა აია-სოფიას ტაძარში</figcaption></figure> <p>რომის იმპერატორები, რომლებიც თავს ღმერთებს უტოლებდნენ, სამას წელზე მეტხანს დევნიდნენ ქრისტიანებს. ქრისტიანების დევნის შეწყვეტა იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე დიდი">კონსტანტინე დიდის</a> (<a href="/wiki/306" title="306">306</a>-<a href="/wiki/337" title="337">337</a>) სახელთან არის დაკავშირებული. ახალი სარწმუნოებით კონსტანტინე დიდი ნგრევის პირას მისული რომის იმპერიის ერთიანობის შენარჩუნებასა და განახლებას ცდილობდა. ქრისტიანობა, მისი აზრით, მრავალეროვანი იმპერიის სიმტკიცის საფუძველი უნდა გამხდარიყო. <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე დიდი">კონსტანტინე I-მა</a> <a href="/wiki/313" title="313">313</a> წელს გამოსცა რჯულშემწყნარებლობის აქტი — <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98" title="მილანის ედიქტი">მილანის ედიქტი</a>, რომლითაც ქრისტიანებს სხვა რელიგიური მიმდინარეობების გვერდით თანაბარი უფლებები მიანიჭა. მაშინ, როდესაც რომის იმპერია დაღუპვის პირას იყო, დაიწყო ეკლესიის პოლიტიკურ ძალად გარდაქმნის პროცესი. ეს ძალიან თამამი ნაბიჯი იყო, რომელსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა არა მარტო გვიანდელი რომის იმპერიისთვის, არამედ მთელი შუა საუკუნეებისთვის. <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე დიდი">კონსტანტინე დიდმა</a> ბრძანება გასცა, დაებრუნებინათ ქრისტიანებისათვის ის ქონება, რომელიც მათ დევნის დროს ჩამოართვეს. </p> <table cellpadding="0" style="width:auto; background:white; margin-bottom:.5em; font-size:95%; color:#606060; text-align:left"> <tbody><tr> <td style="padding:0 1.2em; vertical-align:top"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description" title="ვიკიციტატა"><img alt="ვიკიციტატა" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/15px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/23px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/30px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> </td> <td style="padding:0 1.2em 0 0"><div style="font-style:normal">„თავისუფლება რელიგიაში არ უნდა იზღუდებოდეს, პირიქით, ყველას გულსა და გონებას უნდა მიეცეს უფლება, იზრუნოს ღვთიურ საგნებზე თავისი ნების მიხედვით.“</div> </td></tr> <tr class="hiddenStructure noprint"> <td style="padding:0 1.2em"> </td> <td style="padding:0 1.2em 0 0"> </td></tr></tbody></table> <table cellpadding="0" style="width:auto; background:white; margin-bottom:.5em; font-size:95%; color:#606060; text-align:left"> <tbody><tr> <td style="padding:0 1.2em; vertical-align:top"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description" title="ვიკიციტატა"><img alt="ვიკიციტატა" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/15px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/23px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/30px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> </td> <td style="padding:0 1.2em 0 0"><div style="font-style:normal">„გადავწყვიტეთ, რომ ქრისტიანებსა და სხვა ხალხებს ჩვენს იმპერიაში მივცეთ სრული თავისუფლება მისდიონ იმ სარწმუნოებას, რომელსაც თვითონ აირჩევენ. ყველა ადამიანს აქვს უფლება ქრისტიანი გახდეს, არც ერთი ღმერთის თაყვანისცემა და არც ერთი სარწმუნოება ჩვენგან შეზღუდული არ იქნება. ამდენად, ქრისტიანული საზოგადოების მიმართ დავადგინეთ: ვისაც ჩვენი ხაზინიდან ან სხვა ვინმესგან შეუძენია ადგილები, სადაც წინათ ქრისტიანები იკრიბებოდნენ, ის ადგილები უკან დაუბრუნდეს ქრისტიანებს უსასყიდლოდ და ყოველგვარი გადასახადის გარეშე.“</div> </td></tr> <tr class="hiddenStructure noprint"> <td style="padding:0 1.2em"> </td> <td style="padding:0 1.2em 0 0"> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="კონსტანტინოპოლი"><span id=".E1.83.99.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.9D.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98"></span>კონსტანტინოპოლი</h4></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Bizansist_touchup.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Bizansist_touchup.jpg/400px-Bizansist_touchup.jpg" decoding="async" width="400" height="154" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Bizansist_touchup.jpg/600px-Bizansist_touchup.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Bizansist_touchup.jpg/800px-Bizansist_touchup.jpg 2x" data-file-width="2516" data-file-height="970" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ბიზანტია">ბიზანტიის</a> ეპოქაში.</figcaption></figure> <p>რომის იმპერია, მიუხედავად სირთულეებისა, არსებობას განაგრძობდა, თუმცა სიმძიმის ცენტრმა იმპერიის უფრო მდიდარ აღმოსავლურ პროვინციებში გადაინაცვლა. კონსტანტინე დიდმა <a href="/wiki/330" title="330">330</a> წელს იმპერიის ახალი დედაქალაქი — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%94" class="mw-redirect" title="ბოსფორის სრუტე">ბოსფორის სრუტის</a> სანაპიროზე, კარგად დაცული ძველბერძნული პოლისის <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბიზანტიონი">ბიზანტიონის</a> ადგილას დააარსა (აქედან მოდის სახელმწიფოს სახელწოდებაც, რომელიც <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%98" title="რენესანსი">რენესანსის</a> მოღვაწეებმა იმპერიის დაცემის შემდეგ შემოიღეს). ბიზანტიელები საკუთარ ქვეყანას <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერიას</a> უწოდებდნენ, თავს რომაელებად, ღვთის რჩეულ ხალხად, ხოლო იმპერატორს სრულიად საქრისტიანოს მეთაურად თვლიდნენ. </p><p>კონსტანტინოპოლს, როგორც წარმართული რომის საპირისპროდ დაარსებულ ქრისტიანულ დედაქალაქს, განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიენიჭა. „ახალი რომი“ აღმოსავლური და დასავლური კულტურების ბუნებრივი დამაკავშირებელი იყო. ერთიანი რომის იმპერიის უკანასკნელი იმპერატორის, <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_I" title="თეოდოსიუს I">თეოდოსიუს I-ის</a> (379-395 წწ.) გარდაცვალების შემდეგ, იმპერია საბოლოოდ გაიყო აღმოსავლეთ რომის (ბიზანტიის) და დასავლეთ რომის იმპერიად. </p><p>ბიზანტიამ შეინარჩუნა განვითარებული და მოქმედი სახელმწიფო, აგრეთვე, ძლიერი არმია, გაუძლო ბარბაროსთა შემოტევას <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%AE%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ხალხთა დიდი გადასახლება">ხალხთა დიდი გადასახლების</a> ეპოქაში. ბიზანტიამ ანტიკური ცივილიზაციის მიღწევებიდან უამრავი ფასეული რამ შეითვისა. ბიზანტიაში ერთმანეთს შეერწყა ქრისტიანობა, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="ელინიზმი">ელინისტური კულტურა</a>, რომაული სახელმწიფოებრიობა და ქვეყანა მთელი <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="შუა საუკუნეები">შუა საუკუნეების</a> მანძილზე კულტურულად განვითარებულ და ძლიერ სახელმწიფოდ რჩებოდა <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90" title="ევროპა">ევროპასა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%9D_%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="ახლო აღმოსავლეთი">ახლო აღმოსავლეთში</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ბიზანტიის_იმპერია_მეხუთე_საუკუნის_დასასრულსა_და_მეექვსე_საუკუნის_დამდეგს"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.90_.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.AE.E1.83.A3.E1.83.97.E1.83.94_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A3.E1.83.99.E1.83.A3.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.A0.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.A1.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.94.E1.83.A5.E1.83.95.E1.83.A1.E1.83.94_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A3.E1.83.99.E1.83.A3.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.9B.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.92.E1.83.A1"></span>ბიზანტიის იმპერია მეხუთე საუკუნის დასასრულსა და მეექვსე საუკუნის დამდეგს</h3></div> <p>იმპერატორების — <a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ზენონი (ბიზანტია)">ზენონისა</a> (<a href="/wiki/471" title="471">471</a>-<a href="/wiki/491" title="491">491</a> წწ.) და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანასტასიოს I (ბიზანტია)">ანასტასიოს I-ის</a> (491-518 წწ.) დროისათვის ყალიბდება წარმოდგენა ტიპურ აღმოსავლურ იმპერიაზე. </p><p><a href="/wiki/476" title="476">476</a> წელს დაემხო <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერია">დასავლეთ რომის იმპერია</a>, რის შემდეგაც ბიზანტია რომის ერთადერთ იმპერიად რჩება. ის მოიცავდა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბალკანეთის ნახევარკუნძული">ბალკანეთის მთელ ნახევარკუნძულს</a>, მისი ჩრდილო-დასავლეთი ნაწილის გამოკლებით, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="მცირე აზია">მცირე აზიას</a> სომხეთის მთებამდე, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სირია">სირიას</a> <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="ევფრატი">ევფრატის</a> მარცხენა სანაპირომდე, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94" title="ეგვიპტე">ეგვიპტესა</a> და კირენაიკას. ეს ტერიტორია იყოფოდა 64 პროვინციად, ანუ ეპარქიად, რომლებიც პრეტორიის ორი პრეფექტურის შემადგენლობაში შედიოდნენ: აღმოსავლეთისა (თრაკიის, აზიის, პონტოს, აღმოსავლეთისა და ეგვიპტის დიოცეზები) და ილირიისა (მაკედონიის დიოცეზა). მართალია, იმპერიის მართვა-გამგებლობა კვლავინდებურად რომაული ყაიდის მიხედვით იყო ორგანიზებული და სამოქალაქო და სამხედრო ფუნქციების გამიჯვნაზე დაფუძნებული, მაგრამ იმპერატორის ძალაუფლება აქ სულ უფრო და უფრო აბსოლუტური ხდებოდა, აღმოსავლური მონარქიების მსგავსად; ხოლო <a href="/wiki/450" title="450">450</a> წლიდან მოყოლებული, კურთხევის ცერემონიალმა ღვთიური კეთილმოწყალების სტატუსიც შესძინა მას. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Solidus_du_royaume_des_Francs_au_nom_d%27Anastase.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Solidus_du_royaume_des_Francs_au_nom_d%27Anastase.jpg/220px-Solidus_du_royaume_des_Francs_au_nom_d%27Anastase.jpg" decoding="async" width="220" height="104" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Solidus_du_royaume_des_Francs_au_nom_d%27Anastase.jpg/330px-Solidus_du_royaume_des_Francs_au_nom_d%27Anastase.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Solidus_du_royaume_des_Francs_au_nom_d%27Anastase.jpg/440px-Solidus_du_royaume_des_Francs_au_nom_d%27Anastase.jpg 2x" data-file-width="527" data-file-height="250" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="სოლიდუსი">სოლიდუსი</a> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანასტასიოს I (ბიზანტია)">ანასტასიოს I-ის</a> გამოსახულებით.</figcaption></figure> <p>იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანასტასიოს I (ბიზანტია)">ანასტასიოს I-ის</a> მცდელობამ უზრუნველყო აღმოსავლეთ იმპერიის საზღვრების დაცვა, განამტკიცა მისი ფინანსური მდგომარეობა და მოაწესრიგა მმართველობის სისტემა. პოლიტიკური ალღო იმპერატორებს კარნახობდა მიეღწიათ იმპერიის მორალური ერთიანობისათვის და თუნდაც რომთან განხეთქილების ფასად, შემოერიგებინათ განდგომილი მონოფიზიტები. ეს იყო <a href="/wiki/482" title="482">482</a> წელს ზენონის მიერ გამოქვეყნებული ერთობის ედიქტის (ჰენოტიკონ) მიზანი. ამ ედიქტს უშუალო შედეგად მოჰყვა განხეთქილება რომსა და ბიზანტიას შორის. ოცდაათ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში (484-518 წწ) პაპები და იმპერატორები, უპირატესად — ანასტასიოსი, მტკიცე მონოფიზიტი, გააფთრებით ებრძოდნენ ერთმანეთს. ამ არეულობის დროს აღმოსავლეთ რომის იმპერია საბოლოოდ ჩამოყალიბდა დამოუკიდებელ სახელმწიფოებრივ ორგანიზმად. </p><p><a href="/wiki/502" title="502">502</a> წლიდან აღმოსავლეთში კვლავ განაახლეს ბრძოლა სპარსელებმა. ევროპაში, <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%98" title="დუნაი">დუნაის</a> სამხრეთით, დაიწყო <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სლავები">სლავებისა</a> და <a href="/w/index.php?title=%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="დუნაის ავარები (ჯერ არაა დაწერილი)">დუნაის ავარების</a> შემოსევა. შინააშლილობამ უკიდურეს ზღვარს მიაღწია. დედაქალაქს აშფოთებდა ცირკის პარტიების — მწვანეებისა და ლურჯების მეტოქეობა. ომით გაჩანაგებული, ხარკის სიმძიმით წელში გაწყვეტილი და უკმაყოფილო პროვინციები ნებისმიერ საბაბს ეძებდნენ, რათა იმპერიისათვის თავიანთი მოთხოვნები წაეყენებინათ. ხელისუფლებას ხალხის მხარდაჭერა აკლდა. ძლიერი მართლმადიდებლური ოპოზიცია, რომელიც თავისი პოლიტიკის განხორციელებისათვის იბრძოდა, პატივმოყვარე ავანტურისტებს ნაირ-ნაირ საბაბს სთავაზობდა ასამბოხებლად. განსაკუთრებით საშიში იყო ვიტალიანეს ამბოხება (514 წ.). </p><p>ამ არამყარი მდგომარეობიდან თავის დასაღწევად საჭირო იყო ძლიერი ხელი, მკაფიოდ ჩამოყალიბებული და მკაცრად მიზანდასახული პოლიტიკა. ამგვარი პოლიტიკის განმახორციელებლად იმპერიას იუსტინიანე მოევლინა. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="იუსტინიანეს_მმართველობა_და_ბიზანტიის_იმპერია_მეექვსე_საუკუნეში"><span id=".E1.83.98.E1.83.A3.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.90_.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.94.E1.83.A5.E1.83.95.E1.83.A1.E1.83.94_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A3.E1.83.99.E1.83.A3.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.A8.E1.83.98"></span>იუსტინიანეს მმართველობა და ბიზანტიის იმპერია მეექვსე საუკუნეში</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Justinian.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Justinian.jpg/220px-Justinian.jpg" decoding="async" width="220" height="280" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/91/Justinian.jpg 1.5x" data-file-width="267" data-file-height="340" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I" title="იუსტინიანე I">იუსტინიანე I</a>. ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული მმართველი ბიზანტიის ისტორიაში. მის დროს იმპერიამ თავისი სიძლიერის პიკს მიაღწია. <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C-%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სან-ვიტალეს ეკლესია">სან-ვიტალეს ბაზილიკის</a> მოზაიკა. <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენა</a>, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="იტალია">იტალია</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ბიზანტიის იმპერატორი">იმპერატორ</a> <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I-ის</a> მმართველობა ბიზანტიის იმპერიის ისტორიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პერიოდია. ამ დროს იმპერია წარმატებით იბრძვის დასავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთის ტერიტორიების შემოერთებისათვის და აღმოსავლეთით სასანური ირანის წინააღმდეგ. იმპერატორი იღებს აბსოლუტურ ძალაუფლებას. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="საგარეო_პოლიტიკა"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9D_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90"></span>საგარეო პოლიტიკა</h4></div> <p>იუსტინიანეს ტახტზე ასვლისას იმპერიას ჯერ კიდევ ვერ დაეღწია თავი მძიმე კრიზისისაგან, რომელმაც მეხუთე საუკუნის დამლევს მოიცვა იგი. <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იუსტინე I (ბიზანტია)">იუსტინე I-ის</a> მეფობის უკანასკნელ თვეებში, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="კავკასია">კავკასიაში</a>, სომხეთსა თუ სირიის საზღვრებზე სპარსელებმა ხელახლა დაიწყეს ომი, რის გამოც ბიზანტიელთა ლაშქრის უკეთესი ნაწილი აღმოსავლეთს აღმოჩნდა მიჯაჭვული. ქვეყნის შიგნით, მწვანეებისა და ლურჯების ბრძოლა ძალზე საშიში პოლიტიკური დაძაბულობის წყაროდ რჩებოდა, რასაც კიდევ უფრო ამძაფრებდა ხელისუფლების კორუფცია, რაც საყოველთაო აღშფოთებას იწვევდა ხალხში. იუსტინიანეს გადაუდებელი ამოცანა იყო თავი დაეღწია ამ სიძნელეებისათვის, რომლებიც ხელს უშლიდნენ დასავლეთის მიმართ მისი პატივმოყვარული ზრახვების განხორციელებას. ამ მიზნით <a href="/wiki/532" title="532">532</a> წელს ზავი დადო სპარსელებთან, რამაც ლაშქრის თავისუფალი გამოყენების საშუალება მისცა. ამავდროულად, მან სისხლში ჩაახშო შინააშლილობა, რომელიც <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A7%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ნიკას აჯანყება">ნიკას აჯანყების</a> სახელითაა ცნობილი. აჯანყების ჩახშობაში უდიდესი წვლილი იუსტინიანეს სარდალს — <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსს</a> მიუძღვის, რომელმაც, პრაქტიკულად, იმპერატორს ტახტი შეუნარჩუნა. საბოლოოდ, 532 წელს იუსტინიანეს თავისუფლად მოქმედების საშუალება მიეცა. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="დასავლეთის_ომები"><span id=".E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.95.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.97.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span><b>დასავლეთის ომები</b></h5></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_013.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_013.jpg/220px-Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_013.jpg" decoding="async" width="220" height="264" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_013.jpg/330px-Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_013.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_013.jpg/440px-Meister_von_San_Vitale_in_Ravenna_013.jpg 2x" data-file-width="1576" data-file-height="1888" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსი</a>. მოზაიკა <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენის</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C-%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სან-ვიტალეს ეკლესია">სან ვიტალეს ეკლესიაში</a></figcaption></figure> <p>დასავლეთის მდგომარეობა ხელს უწყობდა იმპერატორის გეგმების განხორციელებას, რაც რომის იმპერიის კვლავ გაერთიანებასა და ბარბაროსთა ხელში გადასული ტერიტორიების დაბრუნებას გულისხმობდა. როგორც აფრიკაში, ისე იტალიაშიაც, ბარბაროსთა მმართველობით უკმაყოფილო მოსახლეობა დიდი ხანია მოითხოვდა იმპერატორის ძალაუფლების აღდგენას. იმპერიის პრესტიჟი ჯერ კიდევ იმდენად დიდი იყო, რომ თვით <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვანდალები">ვანდალები</a> და <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ოსტგუთები">ოსტგუთებიც</a> კი აღიარებდნენ ბიზანტიის პრეტენზიების კანონიერებას. ამიტომაც იყო, რომ ამ ბარბაროსულ სამეფოებს, მათი სწრაფი დაქვეითების შედეგად, აღარ შეეძლოთ წინ აღდგომოდნენ შეტევაზე გადმოსულ იუსტინიანეს ლაშქარს, ხოლო ურთიერთუთანხმოება ხელს უშლიდათ იმაში, რომ გაერთიანებულიყვნენ საერთო მტრის წინააღმდეგ საბრძოლველად. 531 წელს, როცა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="გელიმერი (ჯერ არაა დაწერილი)">გელიმერის</a> მიერ ძალაუფლების ხელში ჩაგდებამ ბიზანტიის დიპლომატიას საბაბი მისცა აფრიკის საქმეებში ჩარეულიყო, იუსტინიანე, თავის სამხედრო ძალაზე დაყრდნობით, დაუყოვნებლივ შეეცადა ერთი დარტყმით გაეთავისუფლებინა აფრიკის მართლმადიდებლური მოსახლეობა „არიანული ტყვეობისაგან“. 533 წელს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსმა</a> 10 000 ქვეითისა და 5(6) 000 მხედრისაგან შემდგარი ლაშქარი ხომალდებზე განათავსა და კონსტანტინოპოლიდან აფრიკაში საომრად გაემართა. ელვისებური ბრძოლა ბრწყინვალე გამარჯვებით დამთავრდა. დეციმუმსა და <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ტრიკამარუმის ბრძოლა">ტრიკამარუმთან</a> დამარცხებული, უკუქცევისას პაპუას მთაზე გამაგრებული და ბიზანტიელების მიერ გარშემორტყმული გელიმერი იძულებული შეიქნა იარაღი დაეყარა და მტერს დანებებოდა (534 წ.). ორიოდე თვის განმავლობაში ცხენოსანთა რამდენიმე ათასეულმა — რადგან სწორედ მათ შეასრულეს გადამწყვეტი როლი, ყოველგვარი მოლოდინის საპირისპიროდ გაანადგურა <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%98" class="mw-redirect" title="გენზერიხი">გენზერიხის</a> შექმნილი სამეფო. <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსს</a> კონსტანტინოპოლში ტრიუმფი მოუწყვეს. მიუხედავად იმისა, რომ <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ბერბერები">ბერბერებისა</a> და იმპერიის მიერ დაქირავებულ ჯარისკაცთა ამბოხების ჩახშობას თხუთმეტი წელი (534-548 წწ) კიდევ დასჭირდა, ბიზანტიამ მაინც შეიერთა ვანდალთა სამეფოსა და ჩრ. აფრიკის სხვა ტერიტორიების უმეტესი ნაწილი, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I-მა</a> კი ვანდალიისა და აფრიკის იმპერატორის ტიტული მიიღო. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Ostrogothic_Kingdom.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Ostrogothic_Kingdom.png/220px-Ostrogothic_Kingdom.png" decoding="async" width="220" height="117" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Ostrogothic_Kingdom.png/330px-Ostrogothic_Kingdom.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Ostrogothic_Kingdom.png/440px-Ostrogothic_Kingdom.png 2x" data-file-width="536" data-file-height="284" /></a><figcaption>ოსტგუთების სამეფო</figcaption></figure> <p>იტალიელ ოსტგუთებს ვანდალთა სამეფოს დასახმარებლად არაფერი გაუკეთებიათ. მალე მათი ჯერიც დადგა. 534 წელს <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AE_I" class="mw-redirect" title="თეოდორიხ I">თეოდორიხ I</a>-ის ასული <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90" title="ამალასუნთა">ამალასუნთა</a> მისმა მეუღლემ თეოდატემ მოკლა, რამაც იუსტინიანეს საბაბი მისცა ისტგუთთა სამეფოს საშინაო საქმეებში ჩარეულიყო, მაგრამ ამჯერად ომი გაცილებით უფრო ხანგრძლივი და სისხლისმღვრელი გამოდგა ვიდრე ვანდალებთან. მართალია, <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსმა</a> გარკვეულ წარმატებებს მიაღწია: <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="სიცილია">სიცილია</a> (535 წ.), <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="ნეაპოლი">ნეაპოლი</a>, შემდეგ კი <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="რომი">რომიც</a> აიღო, სადაც მთელი წლის მანძილზე (537 წლის მარტიდან 538 წლის მარტამდე) ალყაში ჰყავდა გამომწყვდეული <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ოსტგუთები">ოსტგუთების</a> ახალი მეფე ვიტიგესი, ბოლოს, <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენაც</a> დაიმორჩილა (540 წ.) და დატყვევებული ვიტიგესი კონსტანტინოპოლში მიჰგვარა იმპერატორს, მაგრამ გუთებმა, გამჭრიახი და ენერგიული ტოტილას წინამძღოლობით, ხელახლა მოიკრიბეს ძალა. საკმაოდ მცირერიცხოვანი ლაშქრით იტალიაში წარგზავნილი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსი</a> დამარცხდა (544 - 548 წ.) და საჭირო გახდა <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98" title="ნარსესი">ნარსესის</a> ძალისხმევა, რათა ბიზანტიელებს ტაგანასთან მუსრი გაევლოთ ოსტგუთებისათვის (552 წ.), ბარბაროსთა ნაშთები გაენადგურებინათ კამპანიაში (553 წ.) და ლევტარისისა და ბუტილინუსის ფრანკი ურდოებისაგან გაეთავისუფლებინათ ნახევარკუნძული (554 წ.). იტალიის ხელახლა დაპყრობას მთელი ოცი წელი დასჭირდა. იუსტინიანემ ძალიან მალე ირწმუნა საბოლოო გამარჯვება და შესაძლოა, სწორედ ამიტომ, დროულად არ მიმართა გადამჭრელ ზომებს, რათა ერთი დარტყმით გაენადგურებინა გუთების სამხედრო ძალა. იმპერატორის გავლენისათვის იტალიის დამორჩილება ხომ მეტისმეტად მცირერიცხოვანი ლაშქრით — ოცდახუთი თუ ოცდაათი ათასი მეომრით სცადეს, რის შედეგადაც ომი ძალიან გაჭიანურდა. </p><p>იუსტინიანემ ასევე ისარგებლა ესპანეთში შექმნილი მდგომარეობით, რათა <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ვესტგუთების სამეფო">ვესტგუთების სამეფოს</a> დინასტიურ შუღლში ჩარეულიყო (554 წ.) და ქვეყნის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილს დაუფლებოდა. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Justinian555AD.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/320px-Justinian555AD.png" decoding="async" width="320" height="173" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/480px-Justinian555AD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Justinian555AD.png/640px-Justinian555AD.png 2x" data-file-width="2111" data-file-height="1144" /></a><figcaption>ბიზანტიის იმპერიის ტერიტორია იუსტინიანე I-ის დროს (555 წ)</figcaption></figure> <p>ამ ძლევამოსილი ომების შედეგად <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="დალმაცია">დალმაცია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="იტალია">იტალია</a>, მთელი აღმოსავლეთ აფრიკა, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="ესპანეთი">ესპანეთის</a> სამხრეთი, ხმელთაშუა ზღვის დასავლეთ აუზის კუნძულები — <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="სიცილია">სიცილია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="კორსიკა">კორსიკა</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="სარდინია">სარდინია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ბალეარის კუნძულები">ბალეარის კუნძულები</a> კვლავ რომის ერთიანი იმპერიის ნაწილად იქცა. მონარქიის ტერიტორია თითქმის ორჯერ გაიზარდა. <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%90" title="სეუტა">სეუტის</a> აღების შემდეგ იმპერატორის ძალაუფლება <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%94" title="გიბრალტარის სრუტე">გიბრალტარის სრუტემდე</a> გავრცელდა. თუ სანაპირო ზოლს გამოვრიცხავთ, რომელსაც ვესტგუთები — ესპანეთში, ხოლო სეპტიმანები და <a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ფრანკები">ფრანკები</a> პროვანსში ინარჩუნებდნენ, შეიძლება ითქვას, რომ <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90" title="ხმელთაშუა ზღვა">ხმელთაშუა ზღვა</a> კვლავ „რომის ტბად“ იქცა. რა თქმა უნდა, არც აფრიკა და არც იტალია თავიანთი უწინდელი ფართობით არ შესულან იმპერიის შემადგენლობაში; ამავდროულად, ხანგრძლივი ომების შედეგად ისინი უკვე გამოფიტულნი და გაპარტახებულნი იყვნენ. მიუხედავად ამისა, ზემოხსენებულ გამარჯვებათა წყალობით, იმპერიის პრესტიჟი განუზომლად ამაღლდა და იუსტინიანეს არაფერი დაუშურებია თავისი წარმატებების განსამტკიცებლად. აფრიკა და იტალია უწინდებურად პრეტორიის ორ პრეფექტურას ქმნიდნენ. იმპერატორი ცდილობდა იმპერიაზე ძველებური წარმოდგენა ჩაენერგა მოსახლეობისათვის. აღდგენითი სამუშაოების წყალობით, ქვეყანა ოდნავ მაინც იშუშებდა ომით მიყენებულ ჭრილობებს. თავდაცვის ორგანიზაცია — დიდი სამხედრო შენაერთების შექმნა, სასაზღვრო ხაზების დაწესება, რომლებსაც საგანგებო დანიშნულების რაზმები — „მონაპირენი“ იცავდნენ და საზღვრების გასწვრივ მძლავრი ციხე-სიმაგრეების აგება უზრუნველყოფდა ქვეყნის უსაფრთხოებას. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="აღმოსავლეთის_ომები"><span id=".E1.83.90.E1.83.A6.E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.95.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.97.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span><b><small>აღმოსავლეთის ომები</small></b></h5></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:ChosroesHuntingScene.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/ChosroesHuntingScene.JPG/220px-ChosroesHuntingScene.JPG" decoding="async" width="220" height="216" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/ChosroesHuntingScene.JPG/330px-ChosroesHuntingScene.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/ChosroesHuntingScene.JPG/440px-ChosroesHuntingScene.JPG 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1176" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%9D_I" title="ხოსრო I">ხოსრო I</a> ანუშირვანი</figcaption></figure> <p>სპარსეთთან პირველი ომი (527-532 წწ) ბიზანტიისათვის მნიშვნელოვანი პრობლემა გახდა. რადგანაც მოპირისპირე მხარეთაგან ვერცერთი ვერ ბედავდა ღრმად შეტოპვას, ომის შედეგი გაურკვეველი დარჩა. <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსმა</a> გაიმარჯვა დარასთან (530 წ.), მაგრამ დამარცხდა კალინიკუმთან გამართულ ბრძოლაში (531 წ.), ასე რომ, ორივე მხარე იძულებული გახდა დროებით მაინც დაედო ზავი, მაგრამ სპარსეთის ახალი შაჰი <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%9D_I" title="ხოსრო I">ხოსრო ანუშირვანი</a> (531-579 წწ) კარგად ხედავდა, რომ ბიზანტიის ყურადღება, უპირველეს ყოვლისა, დასავლეთისაკენ იყო მიმართული, ამიტომ, სპარსეთის მეფე 540 წელს სირიისაკენ დაიძრა და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%90" title="ანტიოქია">ანტიოქია</a> დაარბია; 541 წელს ის შეიჭრა <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ეგრისის სამეფო">ეგრისის სამეფოში</a> (იხ. <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98_%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="ეგრისის დიდი ომი">ეგრისის დიდი ომი</a>) და <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94" title="პეტრას ციხე">პეტრა</a> აიღო; 542 წელს დაანგრია კამაგენა; 543 წელს სომხეთში დაამარცხა ბიზანტიელები; 544 წელს კი მესოპოტამია დაარბია. ბიზანტია იძულებული გახდა დაზავება ეთხოვა (545 წ.), რაც შემდეგ არაერთხელ განმეორდა და ბოლოს, 562 წელს ორმოცდაათი წლით დაიდო <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="დარას ზავი">ზავი</a>, რომლის თანახმადაც იუსტინიანე ვალდებულებას კისრულობდა ხარკი ეძლია „დიდი მეფისთვის“ და ხელი აეღო ყოველგვარ მცდელობაზე, სპარსეთის ტერიტორიაზე ქრისტიანობა ექადაგა. მართალია, ყოველივე ამის ფასად მან შეინარჩუნა <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ეგრისის სამეფო">ეგრისის სამეფო</a>, მაგრამ ამ ხანგრძლივმა და დამანგრეველმა ომმა ბიზანტიას ძლიერი დარტყმა მიაყენა. </p><p>ამავე დროს, ევროპაში, დუნაისპირა საზღვრები ვეღარ უძლებდა ბარბაროსების შემოტევებს. 540 წელს <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჰუნები">ჰუნები</a> შეიჭრნენ <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%90" title="თრაკია">თრაკიაში</a>, ილირიაში, საბერძნეთში, კორინთოს ისთმოსამდე და ლამის კონსტანტინოპოლს მიადგნენ; 547 და 551 წელს სლავებმა დაარბიეს ილირია, ხოლო 552 წელს თესალონიკეს დაემუქრნენ; 559 წელს ჰუნები კვლავ გამოჩნდნენ კონსტანტინოპოლის მისადგომებთან, თუმცა ბიზანტიელებმა <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსის</a> მეთაურობით დედაქალაქის დაცვა შეძლეს. რა თქმა უნდა, არცერთ ამ შემოსევას არ დაუმყარებია უცხოთესლთა მეტ-ნაკლებად ხანგრძლივი ბატონობა ბიზანტიაში, მაგრამ <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბალკანეთის ნახევარკუნძული">ბალკანეთის ნახევარკუნძული</a> მაინც საშინლად გაპარტახდა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="საშინაო_პოლიტიკა"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.9D_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90"></span>საშინაო პოლიტიკა</h4></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="საკანონმდებლო_და_ადმინისტრაციული_რეფორმა"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.99.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.9B.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.9A.E1.83.9D_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.90.E1.83.93.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.AA.E1.83.98.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.A4.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.9B.E1.83.90"></span>საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული რეფორმა</h5></div> <p>იმპერიაში არ ცხრებოდა არეულობა. ადმინისტრაცია მექრთამე და კორუმპირებული იყო; პროვინციებში სიღატაკე და უწესრიგობა სუფევდა; სამართალწარმოება, კანონთა უვარგისობის გამო, თავიდან ვერ იცილებდა თვითნებობასა და მიკერძოებას. ამნაირი მდგომარეობის ერთ-ერთი უმძიმესი შედეგი ის იყო, რომ გადასახადები ძალზე არათანაბრად შემოდიოდა ხაზინაში. იუსტინიანეს მეტისმეტად უყვარდა წესრიგი, ესწრაფოდა მმართველობის ცენტრალიზაციას და დაუცხრომლად ზრუნავდა საზოგადო სიკეთისათვის; ამიტომ, ცხადია, ვერ შეურიგდებოდა ასეთ ვითარებას. </p><p>ამრიგად, იმპერატორმა ორმაგ რეფორმას მიმართა. იმპერიისათვის „მტკიცე და ურყევი კანონების“ შესაქმნელად მან თავის მინისტრს ტრიბონიანეს დიდი საკანონმდებლო შრომა მიანდო. 528 წელს კოდექსის რეფორმისათვის შექმნილმა კომისიამ შეკრიბა და კლასიფიკაციის მიხედვით დააჯგუფა უმთავრესი საიმპერიო დადგენილებანი, რაც გამოექვეყნებინათ <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94" title="ადრიანე">ადრიანეს</a> შემდეგ. ეს იყო „იუსტინიანეს კოდექსი“, რომელიც პირველად <a href="/wiki/529" title="529">529</a> წელს, ხოლო შემდეგ <a href="/wiki/534" title="534">534</a> წელს გამოიცა. მას მოჰყვა <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="დიგესტები">„დიგესტები“</a> ანუ „პანდექტები“, რომლებშიაც 530 წელს შექმნილმა ახალმა კომისიამ თავი მოუყარა მეორე-მესამე საუკუნეების დიდ იურისტთა შრომებიდან ამოკრეფილ ფრაგმენტებს. ასე შეიქმნა „ინსტიტუციები“ (533 წ.), უზარმაზარი შრომა, სტუდენტთათვის განკუთვნილი სახელმძღვანელო, რომელშიაც შეჯამებული იყო ახალი სამართლის საფუძვლები. კანონთა ეს კრებული ცნობილია „იუსტინიანეს კრებულის“ ან „იუსტინიანეს კოდიფიკაციის“ სახელით (<a href="/wiki/XIII_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="XIII საუკუნე">XIII საუკუნეში</a> მას <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="ლათინური ენა">ლათინურად</a> ეწოდა „Corpus juris civilis“).<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>კ 5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ადმინისტრაციისა და სასამართლოს გარდაქმნის მიზნით, იუსტინიანემ 535 წელს გამოაქვეყნა ორი მნიშვნელოვანი განკარგულება, ახალ მოვალეობებს რომ აკისრებდნენ მოხელეებს და ქვეყნის მართვისას მათგან პატიოსნებას მოითხოვდნენ. იმავდროულად, იმპერატორმა გააუქმა თანამდებობების გაყიდვა, გაზარდა ხელფასი, დახურა უსარგებლო დაწესებულებები და წესრიგის განსამტკიცებლად ზოგიერთ პროვინციაში გააერთიანა სამხედრო და სამოქალაქო ძალაუფლება. ეს იყო რეფორმის დასაწყისი, რომელსაც თავისი შედეგების მიხედვით დიდმნიშვნელოვანი როლი უნდა შეესრულებინა იმპერიის ადმინისტრაციულ ისტორიაში. იუსტინიანემ გარდაქმნა დედაქალაქის სასამართლო ადმინისტრაცია და პოლიცია; მთელ იმპერიაში ის ახორციელებდა ფართო მასშტაბის საზოგადოებრივ სამუშაოებს; მისი ბრძანებით გაჰყავდათ გზები, აგებდნენ ხიდებს, აკვედუკებს, აბანოებს, თეატრებს, ეკლესიებს და არნახული ფუფუნებით ამკობდნენ და აღადგენდნენ 532 წლის ამბოხებით ნაწილობრივ დანგრეულ კონსტანტინოპოლს. სწორი ეკონომიური პოლიტიკის წყალობით, იუსტინიანემ მიაღწია იმას, რომ იმპერიაში ფართო გასაქანი მიეცა მრეწველობას და ვაჭრობას. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="რელიგიური_პოლიტიკა"><span id=".E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.92.E1.83.98.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90"></span><b>რელიგიური პოლიტიკა</b></h5></div> <p>დანარჩენი იმპერატორების მსგავსად, რომლებიც <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_I_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" title="კონსტანტინე I დიდი">კონსტანტინე I-ის</a> შემდეგ ავიდნენ ტახტზე, იუსტინიანეც აქტიურად ერეოდა საეკლესიო საქმეებში, როგორც სახელმწიფო ინტერესებისათვის, ისე საღვთისმეტყველო პაექრობისადმი თავისი სიყვარულის გამო. უკეთ რომ წარმოეჩინა თავისი საღვთისმოსაო გულმოდგინება, იმპერატორი დაუნდობლად დევნიდა მწვალებლებს. 529 წელს მან ბრძანა დაეხურათ ათენის უნივერსიტეტი, სადაც ფარულად ჯერ კიდევ რჩებოდა რამდენიმე წარმართი მასწავლებელი. ის მარჯვედ მართავდა ეკლესიას, როგორც მბრძანებელი და მფარველობისა და წყალობის სანაცვლოდ, რასაც არასოდეს აკლებდა მას, საკუთარ ნებას უხეშად ახვევდა თავს და თავის თავსაც აშკარად უწოდებდა „იმპერატორსა და მღვდელს“. იუსტინიანე თვითონ ნიშნავდა უმაღლეს საეკლესიო პირებს თანამდებობებზე, გამოდიოდა მსაჯულად საეკლესიო პირებს შორის დავის დროს. იმპერატორი დიოფიზიტობის ერთგული იყო, მაგრამ ტოლერანტობას იჩენდა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="მონოფიზიტები">მონოფიზიტების</a> მიმართ, რომელთა გავლენაც ძალზე დიდი იყო ეგვიპტეში, სირიაში, მესოპოტამიასა და სომხეთში. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ბიზანტია_VI_ს-ის_ბოლოსა_და_VII_ს-ის_დასაწყისში"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.90_VI_.E1.83.A1-.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.91.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_VII_.E1.83.A1-.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.AC.E1.83.A7.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.A8.E1.83.98"></span>ბიზანტია VI ს-ის ბოლოსა და VII ს-ის დასაწყისში</h3></div> <p>იუსტინიანეს შექმნილ უზარმაზარ იმპერიას, რომელიც გარეგნულად ძალიან დიდებული და ძლევამოსილი იყო, რეალურად მრავალი სისუსტე გააჩნდა, რომლებმაც იმპერატორის გარდაცვალებისთანავე იჩინეს თავი. როცა ოთხმოცდაშვიდი წლის იმპერატორი გარდაიცვალა (565 წ), მონარქიის მდგომარეობა სავალალო იყო, როგორც ფინანსური, ისე სამხედრო თვალსაზრისით. იმპერიის ყველა საზღვარს საფრთხე ემუქრებოდა; ქვეყნის შიგნით სახელმწიფო ძალაუფლება აშკარად უმწეო იყო: პროვინციებში — ფეოდალური საკუთრების უჩვეულო ზრდის შედეგად, დედაქალაქში კი — მწვანეებისა და ლურჯების გაუთავებელი ქიშპობის გამო. პოლიტიკის შეცვლა გარდაუვალი გახდა, მაგრამ ეს ძალზე რთული და სახიფათო საქმე იყო. მისი აღსრულება კი იუსტინიანეს მემკვიდრეებს — განსვენებული იმპერატორის ძმისწულს <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იუსტინე II (ბიზანტია)">იუსტინე II-ს</a> (<a href="/wiki/565" title="565">565</a>-<a href="/wiki/578" title="578">578</a> წწ), <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ტიბერიუს II (ბიზანტია)">ტიბერიუს II-სა</a> (<a href="/wiki/578" title="578">578</a>-<a href="/wiki/582" title="582">582</a> წწ) და <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მავრიკიოსი (ბიზანტია)">მავრიკიოსს</a> (<a href="/wiki/582" title="582">582</a>-<a href="/wiki/602" title="602">602</a> წწ) მოუხდათ. მათ მტკიცე საფუძველი ჩაუყარეს ახალ პოლიტიკას. იუსტინიანეს მემკვიდრეებმა ზურგი აქციეს დასავლეთს, რამაც საშუალება მისცა სამივეს, აღმოსავლეთისათვის მიეპყროთ ყურადღება და უფრო შეურიგებელი პოზიცია დაეკავებინათ იმპერიის მტრების მიმართ. მათ მიერ განხორციელებული არმიის სარეორგანიზაციო ღონისძიებების შედეგად, სპარსეთთან ომი, რომელიც 572 წელს განახლდა და 591 წლამდე გაგრძელდა, იმპერიისათვის ხელსაყრელი ზავით დასრულდა, რომლის ძალითაც სპარსეთმა ბიზანტიას დაუთმო მისი კუთვნილი სომხეთი. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Roman_Empire_600_AD.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Roman_Empire_600_AD.PNG/320px-Roman_Empire_600_AD.PNG" decoding="async" width="320" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Roman_Empire_600_AD.PNG/480px-Roman_Empire_600_AD.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Roman_Empire_600_AD.PNG/640px-Roman_Empire_600_AD.PNG 2x" data-file-width="694" data-file-height="396" /></a><figcaption>ბიზანტიის იმპერიის ტერიტორია <a href="/wiki/600" title="600">600 წელს</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მავრიკიოსი (ბიზანტია)">იმპერატორ მავრიკიოსის</a> მმართველობის დასასრულს.</figcaption></figure> <p>ევროპაში კი, მიუხედავად იმისა, რომ ავარებმა და სლავებმა საშინლად დაარბიეს <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბალკანეთის ნახევარკუნძული">ბალკანეთის ნახევარკუნძული</a>, ხელთ იგდეს <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%98" title="დუნაი">დუნაის</a> პირას აღმართული ციხე-სიმაგრეები, გარს შემოერტყნენ <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94" class="mw-redirect" title="თესალონიკე">თესალონიკეს</a>, კონსტანტინოპოლს დაემუქრნენ (591 წ.) და დიდი ხნითაც კი დამკვიდრდნენ ნახევარკუნძულზე, რამდენიმე ბრწყინვალე გამარჯვების შედეგად ბრძოლის ველი საზღვარს მიღმა იქნა გადატანილი, ბიზანტიის ლაშქარმა კი <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90" title="ტისა">ტისას</a> მიაღწია (601 წ.), მაგრამ შინაგანმა კრიზისმა ყველაფერი გააქარწყლა. იუსტინიანე უკიდურესი სიმკაცრით ახორციელებდა აბსოლუტური ძალაუფლების პოლიტიკას; მისი სიკვდილის შემდეგ პროვინციებში გაძლიერდა სეპარატისტული ტენდენციები, გამწვავდა ცირკის პარტიების შუღლი, და რადგან ხელისუფლებას არ შეეძლო ფინანსური მდგომარეობის გამოსწორება, უკმაყოფილება სულ უფრო და უფრო იზრდებოდა, რასაც ხელს უწყობდა ადმინისტრაციული ქაოსი და სამხედრო ამბოხებანი. რელიგიურმა პოლიტიკამ კიდევ უფრო გაამძაფრა საყოველთაო მღელვარება. ხანმოკლე მცდელობის შემდეგ, რაც მიზნად ისახავდა რჯულშემწყნარებლობითი პოლიტიკის განხორციელებას, კვლავ დაიწყო მწვალებლების სასტიკი დევნა. მართალია, მავრიკიოსმა ბოლო მოუღო მათ დევნას და შევიწროებას, მაგრამ კონფლიქტმა, რომელმაც თავი იჩინა მსოფლიო მღვდელთმთავრის ტიტულისათვის მოქიშპე კონსტანტინოპოლის პატრიარქსა და პაპ <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9A_I_(%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98)" title="გრიგოლ I (პაპი)">გრიგოლ დიდს</a> შორის, უკიდურესად გაამწვავა მდგომარეობა. თავისი უდავო ღირსებების მიუხედავად, მავრიკიოსი, მისი მკაცრი ეკონომიური პოლიტიკის გამო, ძალზე არაპოპულარული იყო ხალხში. პოლიტიკური ძალაუფლების შესუსტებამ ხელი შეუწყო სამხედრო გადატრიალების წარმატებით დაგვირგვინებას, რამაც ტახტზე აიყვანა <a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ფოკა (ბიზანტია)">ფოკა</a> (602 წ.). </p><p>ახალ მბრძანებელს, ხეპრე და უბირ ჯარისკაცს, მხოლოდ ტერორის მეშვეობით თუ შეეძლო ძალაუფლების შენარჩუნება (602-610 წ.), რითაც საბოლოოდ გააპარტახა მონარქია. <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%9D_II" title="ხოსრო II">ხოსრო II</a>-მ, რომელმაც მავრიკიოსის მკვლელობის გამო შურისძიება საბაბად გაიხადა, ომი განაახლა; სპარსელებმა დაიპყრეს მესოპოტამია,<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> სირია და მცირე აზია. 608 წელს ისინი უკვე ქალკედონში იყვნენ. ქვეყნის შიგნით ერთმანეთს ენაცვლებოდნენ ამბოხებები, შეთქმულებები და შინააშლილობანი. 610 წელს კართაგენის ეგზარქოსის ვაჟმა ჰერაკლემ დაამხო ფოკა და ახალი დინასტია დააარსა.<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——35_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——35-23"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> თითქმის ნახევარსაუკუნოვანი არეულობის შემდეგ ბიზანტიას კვლავ მოევლინა ლიდერი, რომელსაც შეეძლო მტკიცე ხელით წარემართა მისი პოლიტიკა. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ჰერაკლიდების_დინასტია_და_არაბთა_შემოსევები"><span id=".E1.83.B0.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.99.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.91.E1.83.97.E1.83.90_.E1.83.A8.E1.83.94.E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span>ჰერაკლიდების დინასტია და არაბთა შემოსევები</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="იმპერიის_აღორძინება_იმპერატორ_ჰერაკლეს_მიერ"><span id=".E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.90.E1.83.A6.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.AB.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0_.E1.83.B0.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.99.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.A0"></span>იმპერიის აღორძინება იმპერატორ ჰერაკლეს მიერ</h4></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Heraclius_and_Heraclius_Constantine_solidus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Heraclius_and_Heraclius_Constantine_solidus.jpg/220px-Heraclius_and_Heraclius_Constantine_solidus.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/Heraclius_and_Heraclius_Constantine_solidus.jpg 1.5x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></a><figcaption>იმპერატორი ჰერაკლე</figcaption></figure> <p>იმ დროისათვის, როცა <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ჰერაკლე (ბიზანტია)">ჰერაკლე</a> (610-641 წწ) ტახტზე ავიდა, იმპერიის მდგომარეობა თითქმის უიმედო ჩანდა. სპარსელები ყოველ წელიწადს ახალ-ახალ წარმატებებს აღწევდნენ: 612 წელს მათ აიღეს <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%90" title="ანტიოქია">ანტიოქია</a>,<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——31_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——31-25"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> აპამეა და <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="კესარია">კესარია</a>; 614 წელს — დამასკო; 615 წელს ისინი იერუსალიმში შეიჭრნენ, საიდანაც <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ქტესიფონი">ქტესიფონში</a> გადაიტანეს წმიდა ჯვარი და ყველაზე უფრო სახელგანთქმული ქრისტიანული რელიქვიები;<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> 617 წელს მათ დაიპყრეს <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94" title="ეგვიპტე">ეგვიპტე</a> და აზიაში ქალკედონს მიაღწიეს. იმავდროულად, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> კარიბჭესთან გამოჩნდნენ ავარები (619 წ.). ლანგობარდებმა დაიპყრეს იტალიის ზოგიერთი ოლქი და იმპერიამ საბოლოოდ დაკარგა თავისი სამფლობელოები ესპანეთში. ამდენი პრობლემით დათრგუნვილი და სასოწარკვეთილი იმპერატორი ერთხანს იმასაც კი ფიქრობდა, რომ <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> მიეტოვებინა და აფრიკაში გადაეტანა სახელმწიფოს დედაქალაქი. მაგრამ პატრიარქმა სერგი I-მა, ამ მტკიცე და ენერგიულმა კაცმა, ვისი გავლენაც აშკარად ემჩნევა <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ჰერაკლე (ბიზანტია)">ჰერაკლეს</a> მთელ პოლიტიკურ მოღვაწეობას, ბოლოს მაინც შეძლო იმპერატორის გამხნევება; პატრიარქმა მას საეკლესიო საგანძურიც გადასცა. იმპერატორმა განსაცვიფრებელი გულმოდგინებით ხელახლა შექმნა არმია. 622 წელს ის უკვე მზად იყო სალაშქროდ. </p><p>ექვსი წლის მანძილზე იმპერატორი მტრის ტერიტორიაზე, აზერბაიჯანსა (623 წ.)<sup id="cite_ref-საქართველოს_ისტორია,_ტ._II—2012——113_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-საქართველოს_ისტორია,_ტ._II—2012——113-27"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> და სპარსეთის სომხეთში (625 წ.) ებრძოდა „დიდი მეფის“ ლაშქარს; გაიმარჯვა <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ნინევიის ბრძოლა">ნინევიასთან</a> (627 წ.) და ქტესიფონის გალავანთან (628 წ.). ამ წარმატებებმა მას უდიდესი პოპულარობა მოუტანეს. <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%9D_II" title="ხოსრო II">ხოსრო II</a>-ის სიკვდილმა (628 წ.) და ამის შემდეგ დაწყებულმა აჯანყებამ აიძულა სპარსელები მათთვის დამამცირებელ ზავს დათანხმებოდნენ, რომლის ძალითაც ისინი უკან აბრუნებდნენ მათ მიერ დაპყრობილ ტერიტორიებს და უპირველეს ყოვლისა, წმიდა ჯვარს, რომელიც ჰერაკლემ დიდი ზარ-ზეიმით ჩაიტანა იერუსალიმში (629 წ).<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——31_25-1" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——31-25"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ამ შთამბეჭდავი გამარჯვებების შემდეგ იმპერატორმა სცადა თავისი რელიგიური პოლიტიკის მეშვეობით შინაგანი ერთიანობა დაებრუნებინა იმპერიისათვის. სირიელი და ეგვიპტელი მონოფიზიტების მოსამხრობად, ის პატრიარქ სერგისა და კვიროს ალექსანდრიელთან ერთად შეუდგა შემრიგებლური ფორმულის შემუშავებას, რასაც მართლმადიდებლობის წიაღში უნდა დაებრუნებინა განდგომილნი. აქედან იღებს დასაბამს მონოთელიტური მოძღვრება, რომელსაც იმპერატორი განსაზღვრავს სარწმუნოების გადმოცემისას, რაც ცნობილია „ეკთესისის“ (638 წ.) სახელწოდებით. ამ გზით ის ცდილობდა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="მონოფიზიტები">მონოფიზიტები</a> კონსტანტინოპოლის ეკლესიასთან შეერიგებინა. </p><p>ამ ძალისხმევის შედეგად იმპერიის ერთობა კვლავ აღდგენილი ჩანდა: მისი პრესტიჟი ხელახლა განმტკიცდა აღმოსავლეთში და სერბებისა და ხორვატების <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ქრისტიანობა">ქრისტიანობაზე</a> მოქცევის შედეგად, მისი გავლენაც კვლავინდებურად გავრცელდა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბალკანეთის ნახევარკუნძული">ბალკანეთის ნახევარკუნძულის</a> ჩრდილო-დასავლეთით, მაგრამ ეს გარეგნული ბრწყინვალება ცუდად მალავდა შინაგან სიმწირეს. ფინანსური მდგომარეობა სავალალო იყო; სეპარატისტული ტენდენციები, რამაც ასე შეუწყო ხელი სპარსელთა წარმატებას, კვლავინდებურად მძლავრობდა პროვინციებში. </p><p>არაბების შემოსევამ რამდენიმე წელიწადში გააქარწყლა იმპერატორის გამარჯვებათა ყველა შედეგი, ხოლო მისი რელიგიური პოლიტიკა, იმავდროულად, ხანგრძლივი უთანხმოებისა და მწვავე კონფლიქტების სათავედ იქცა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="არაბთა_შემოსევები"><span id=".E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.91.E1.83.97.E1.83.90_.E1.83.A8.E1.83.94.E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span>არაბთა შემოსევები</h4></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Map_of_expansion_of_Caliphate.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/300px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png" decoding="async" width="300" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/450px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/600px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="413" /></a><figcaption>სახალიფოს დაპყრობები ომაიანების მმართველობის პერიოდში. <div class="legend"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background-color: #a1584e; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> მუჰამედის დაპყრობები, 622–632</div> <div class="legend"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background-color: #ef9070; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> ოთხი მართლმორწმუნე ხალიფის დაპყრობები, 632–661</div> <div class="legend"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:1.5em; height:1.5em; margin:1px 0; border:1px solid black; background-color: #fad07d; color:black; font-size:100%; text-align:center;"> </span> ომაიანების სახალიფოს დაპყრობები, 661–750</div></figcaption></figure> <p>მეშვიდე საუკუნის დასაწყისი უმნიშვნელოვანესი მოვლენით — <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98" title="ისლამი">ისლამის</a> დაბადებით აღინიშნა. ოცი წლის განმავლობაში, უჩვეულო ექსპანსიის შედეგად, ახალმა რელიგიამ აღმოსავლური სამყაროს უზარმაზარი ნაწილი მოიცვა და სპარსეთისა და ბიზანტიის ხარჯზე ოქსუსის ნაპირებიდან დიდი სირტისის სანაპირომდე გავრცელდა. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Greekfire-madridskylitzes1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Greekfire-madridskylitzes1.jpg/220px-Greekfire-madridskylitzes1.jpg" decoding="async" width="220" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Greekfire-madridskylitzes1.jpg/330px-Greekfire-madridskylitzes1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Greekfire-madridskylitzes1.jpg/440px-Greekfire-madridskylitzes1.jpg 2x" data-file-width="3013" data-file-height="1543" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბერძნული ცეცხლი">ბერძნული ცეცხლი</a> პირველად ბიზანტია-არაბეთის ომებში გამოიყენეს. მისი წყალობით ბიზანტიელები კვლავ დომინირებდნენ ზღვაზე.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/634" title="634">634 წელს</a> <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0_%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%9C_%E1%83%90%E1%83%9A-%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ომარ იბნ ალ-ხატაბი">ხალიფა ომარის</a> ლაშქარი <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სირია">სირიაში</a> შეიჭრა. ბიზანტიელთა არმიამ მარცხი იწვნია აგნადაინთან (634წ.); <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D" title="დამასკო">დამასკო</a> არაბებმა იგდეს ხელთ (635 წ.); იარმუკის დანგრევამ (636 წ.) აიძულა <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ჰერაკლე (ბიზანტია)">ჰერაკლე</a> შეგუებოდა სირიის დაკარგვას. ამავდროულად, ბიზანტიელთა მოძულე მოსახლეობა სწრაფად გადადიოდა გამარჯვებულის მხარეს. <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98" title="იერუსალიმი">იერუსალიმი</a> 637 წელს დანებდა არაბებს, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%90" title="ანტიოქია">ანტიოქია</a> — 638 წელს. 640-642 წწ-ში არაბებმა დაიპყრეს <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="მესოპოტამია">მესოპოტამია</a> და <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94" title="ეგვიპტე">ეგვიპტეც</a>, ისე, რომ დიდ წინააღმდეგობას არ შეხვედრიან. ხანდაზმული და დასნეულებული ჰერაკლე სასოწარკვეთილი გარდაიცვალა. მისი მემკვიდრის <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტი II (ბიზანტია)">კონსტანტი II-ის</a> მმართველობისას (642-668 წ.) არაბები კვლავ აღწევდნენ წარმატებებს. 642-643 წწ-ში მათ ხელში გადავიდა კირენაიკა და <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრიპოლიტანია">ტრიპოლიტანია</a>; 647 წელს არაბებმა პირველად დალაშქრეს ჩრდილო აფრიკა. მათ დაარბიეს მცირე აზია (651 წ.) და დაიპყრეს <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="სომხეთი">სომხეთი</a> (653 წ.); ასევე, შექმნეს სამხედრო ფლოტი და აღმოსავლეთის ზღვებზე ბიზანტიელთა ჰეგემონიას დაემუქრნენ. არაბებმა დაიმორჩილეს <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="კვიპროსი">კვიპროსი</a> (649 წ.), დაარბიეს <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="როდოსი">როდოსი</a> (654 წ.) და ლიკიის ნაპირებთან სასტიკად დაამარცხეს ბიზანტიელთა ესკადრები, რომლებსაც თავად იმპერატორი სარდლობდა (655 წ.). საფრთხე თვით კონსტანტინოპოლს დაემუქრა და კონსტანტი II, რომელიც აღმოსავლეთს უკვე დაკარგულად თვლიდა, იძულებული იყო დასავლეთში გაეტარებინა სიცოცხლის უკანასკნელი წლები (663-668 წ.). </p><p>ამან კიდევ უფრო გაუადვილა საქმე <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ომაიანები">ომაიან ხალიფებს</a>, რომლებიც 660 წლიდან განაგებდნენ <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D" title="დამასკო">დამასკოს</a>. აქედან მოყოლებული, არაბები ყოველწლიურად თავს ესხმოდნენ და აოხრებდნენ მცირე აზიას. 668 წელს მუსლიმებმა <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ქალკედონი">ქალკედონს</a> მიაღწიეს. იმავდროულად, მათ განაახლეს დასავლეთზე თავდასხმა: ისინი ჩრდილო აფრიკაში გამაგრდნენ, სადაც დააარსეს <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="კაირუანი">კაირუანი</a> (669 წ.) და <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="სიცილია">სიცილიას</a> დაემუქრნენ. ბოლოს, მთელი ძალების დაძაბვით შეეცადნენ კონსტანტინოპოლის აღებას და <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A7%E1%83%90_(674-678)" title="კონსტანტინოპოლის ალყა (674-678)">მასზე იერიში მიიტანეს</a>, მაგრამ ახალი იმპერატორი კონსტანტინე მეოთხე (668-685 წ.) ენერგიული მმართველი იყო. მთელი ოთხი წლის განმავლობაში (674-678 წ.) არაბები ზღვის მხრიდანაც და ხმელეთიდანაც გარს ადგნენ კონსტანტინოპოლს, მაგრამ მისი აღება ვერ შეძლეს. ბიზანტიელთა ფლოტმა, რომელსაც ახლად გამოგონებულმა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბერძნული ცეცხლი">ბერძნულმა ცეცხლმა</a> გადამწყვეტი უპირატესობა მოუპოვა, მუსლიმთა ხომალდები უკუაქცია. ხალიფას ლაშქარმა ხმელეთზეც ასეთივე მარცხი იწვნია აზიაში. <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%90_I" title="მუავია I">მუავია I</a> იძულებული გახდა ზავი ეთხოვა (678 წ.). <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_IV_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე IV (ბიზანტია)">კონსტანტინე IV-მ</a> წარმატებით შეეძლო არაბების პირველი შემოტევის მოგერიება. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ჰერაკლიდების_დინასტიის_დასასრული_და_იმპერიის_დეკადანსი_(685-717_წწ)"><span id=".E1.83.B0.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.99.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.A0.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.99.E1.83.90.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A1.E1.83.98_.28685-717_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>ჰერაკლიდების დინასტიის დასასრული და იმპერიის დეკადანსი (685-717 წწ)</h4></div> <p>კონსტანტინე IV-ის ვაჟის, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იუსტინიანე II (ბიზანტია)">იუსტინიანე II-ის</a> (685-695 წ.) არაადეკვატურმა პოლიტიკამ მამამისის მოღვაწეობის ყველა შედეგი გააქარწყლა. კვლავ დაიწყო ომი ბულგარელებსა (689 წ.) და სლავებთან; განახლდა იმპერიისათვის საბედისწერო ბრძოლა არაბებთანაც (692 წ.). მეორე მხრივ, რელიგიური პოლიტიკა რომთან განხეთქილებისა და იტალიის აჯანყების მიზეზი გახდა. 695 წელს სახელმწიფო გადატრიალების შედეგად ჰერაკლიდების დინასტია დაემხო და დაიწყო ოცწლიანი ანარქიის პერიოდი (695-717 წ.), რომლის განმავლობაშიც ექვსმა იმპერატორმა შეცვალა ერთმანეთი იმპერიის ტახტზე. ამ შინააშლილობების შედეგად ბიზანტიის აფრიკა სამუდამოდ გადავიდა მუსლიმების ხელში (693-698 წ.). აღმოსავლეთში, <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ტიბერიუს III (ბიზანტია)">ტიბერიუს III-ის</a> (698 - 705 წ.) მცდელობისა და დროებითი წარმატების მიუხედავად, არაბებმა დაარბიეს მცირე აზია და ბიზანტიის წინააღმდეგ აჯანყებულ სომხეთსა (703 წ.) და <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%90" title="კილიკია">კილიკიაში</a> (711 წ.) შეიჭრნენ, ხელთ იგდეს <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="ამასია">ამასია</a> (712 წ.) და პისიდიის ანტიოქია (713 წ.), მოაოხრეს გალატია (714 წ.), გარს შემოეწყვნენ ამორეას (716 წ.) და პერგამოსი აიღეს. იმავდროულად, ბულგარელები, რომელთა ხანმა — ტრეველმა 705 წელს ხელახლა აიყვანა ტახტზე იუსტინიანე II, იმპერიაში შეიჭრნენ (708 წ.) და კონსტანტინოპოლის კარიბჭეს მიაღწიეს (712 წ.). იმპერიის მდგომარეობა კრიტიკული გახდა. </p><p>717 წელს, როცა ანატოლიაკოსთა და არმენიაკოსთა სტრატეგები აჯანყდნენ <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="თეოდოსიოს III (ბიზანტია)">თეოდოსიოს III-ის</a> წინააღმდეგ, რომელიც იმპერატორად გამოაცხადეს ოპსიკიონის მოლაშქრეებმა და კონსტანტინოპოლისაკენ დაიძრნენ, ყველამ — სენატმა და ხალხმა, პატრიარქმა და ჯარისკაცებმა მხარი დაუჭირა ლეონ ისავრიელს, რომელიც იმავე წლის 25 მარტს იმპერატორად აკურთხეს. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ისავრიელი_იმპერატორები_და_ხატმებრძოლეობა"><span id=".E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.95.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.AE.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.A0.E1.83.AB.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90"></span>ისავრიელი იმპერატორები და ხატმებრძოლეობა</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="იმპერიის_აღორძინება_პირველი_ორი_ისავრიელი_იმპერატორის_მმართველობისას_(717-775_წწ)"><span id=".E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.90.E1.83.A6.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.AB.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.9E.E1.83.98.E1.83.A0.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.95.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A1_.28717-775_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>იმპერიის აღორძინება პირველი ორი ისავრიელი იმპერატორის მმართველობისას (717-775 წწ)</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg/220px-Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg" decoding="async" width="220" height="110" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg/330px-Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg/440px-Solidus-Leo_III_and_Constantine_V-sb1504.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ III (ბიზანტია)">ლეონ III ისავრიელი</a> (მარცხნივ) და მისი ვაჟი <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე V (ბიზანტია)">კონსტანტინე V</a> (მარჯვინვ).</figcaption></figure> <p>ახალი იმპერატორი <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ III (ბიზანტია)">ლეონ III</a> (<a href="/wiki/717" title="717">717</a>-<a href="/wiki/740" title="740">740</a> წწ) მრავალი ღირსებით შემკული პიროვნება იყო: დიდებული მხედართმთავარი, რომელიც წარმატებით იცავდა აზიას მუსლიმებისგან; გამჭრიახი დიპლომატი და საუცხოო ორგანიზატორი. მისი ვაჟი, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე V (ბიზანტია)">კონსტანტინე V</a> (740-775 წწ), რომელიც მამამ დროულად დაისვა თანამოსაყდრედ, ლეონ III-სავით ღირსეული მმართველი იყო: ჭკვიანი და ენერგიული, კარგი მხედართმთავარი და შესანიშნავი ორგანიზატორი; მართალია, ამასთანავე, მამაზე უფრო პატივმოყვარე, ფიცხი, სასტიკი და გულისთქმის ამყოლი, მაგრამ ის კი უეჭველია, რომ მამაც და შვილიც დიდი იმპერატორები იყვნენ. თვით მათი მტრებიც კი სათანადო პატივს მიაგებდნენ მამა-შვილს. <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ნიკეის მეორე საეკლესიო კრება">ნიკეის საეკლესიო კრების</a> მეთაურები, რომლებიც სასტიკად გმობდნენ ლეონ III-სა და კონსტანტინე V-ის რელიგიურ პოლიტიკას, იმავდროულად, ქებით მოიხსენიებდნენ მათ სიმამაცეს, მამა-შვილის მიერ მოპოვებულ გამარჯვებებს, მათ მიერ ქვეშევრდომთა საკეთილდღეოდ დასახულ ღინისძიებებს, მათ კანონებსა და სამოქალაქო დაწესებულებებს. მართლაც, ორივე პირველი ისავრიელი იმპერიის დიდებული რეფორმატორი იყო. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="საგარეო_პოლიტიკა_2"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9D_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90_2"></span><b>საგარეო პოლიტიკა</b></h5></div> <p><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ III (ბიზანტია)">ლეონ III-ის</a> ტახტზე ასვლიდან რამდენიმე თვეში კონსტანტინოპოლის მისადგომებთან არაბები გამოჩნდნენ და ზღვიდან და ხმელეთიდან შეუტიეს დედაქალაქს. უმკაცრესმა ზამთარმაც კი ვერ შეაჩერა მათი შეტევა, მაგრამ რამდენიმე საზღვაო ბრძოლის შემდეგ მუსლიმთა ფლოტი დამარცხდა; დამშეულმა და ქანცგაწყვეტილმა არმიამაც სასტიკი მარცხი იწვნია. ერთი წლის ამაო მცდელობის შემდეგ (717 წლის აგვისტო — 718 წლის აგვისტო) არაბებმა ალყა მოხსნეს. ამ მოვლენას არანაკლებ დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, ვიდრე თხუთმეტი წლის შემდეგ (732 წ.) <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="კარლოს მარტელი">კარლოს მარტელის</a> მიერ <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90_(732)" title="პუატიეს ბრძოლა (732)">პუატიეს ბრძოლაში</a> მოპოვებულ გამარჯვებას. ბიზანტიამ ასე თუ ისე შეძლო არაბების ექსპანსიის შეჩერება. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90_VIII_%E1%83%A1.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%98.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/6/6e/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90_VIII_%E1%83%A1.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%98.png/220px-%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90_VIII_%E1%83%A1.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%98.png" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/6/6e/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90_VIII_%E1%83%A1.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%98.png/330px-%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90_VIII_%E1%83%A1.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%98.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/6/6e/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90_VIII_%E1%83%A1.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%98.png/440px-%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%90_VIII_%E1%83%A1.-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A8%E1%83%98.png 2x" data-file-width="1481" data-file-height="902" /></a><figcaption>ბიზანტია და მისი მეზობლები <a href="/wiki/VIII_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="VIII საუკუნე">VIII ს.</a>-ის პირველ ნახევარში.</figcaption></figure> <p>ამ დამარცხების მიუხედავად არაბები მაინც ძალზე საშიშნი იყვნენ. რამდენიმე წელიწადში კვლავ განაახლეს შეტევა და თითქმის ყოველ წელს აოხრებდენ მცირე აზიას, მაგრამ ორმა იმპერატორმა აკროინოსთან სასტიკად დაამარცხა არაბები (739 წ.). ამით ისარგებლა კონსტანტინე V-მ, რათა თვითონ დასხმოდა თავს სირიას (745 წ.), უკან დაებრუნებინა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="კვიპროსი">კვიპროსი</a> (746 წ.) და ევფრატსა და სომხეთამდე მისულიყო თავისი ლაშქრით (751 წ.). ბიზანტიელთა წარმატებას მნიშვნელოვანწილად შეუწყო ხელი არაბთა იმპერიაში დაწყებულმა შინააშლილობამ და ხელისუფლების სათავეში <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="აბასიდები">აბასიდების</a> მოსვლამ (750 წ.), რის შედეგადაც ხალიფატის დედაქალაქი მახლობელი <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D" title="დამასკო">დამასკოდან</a> შორეულ ბაღდადში იქნა გადატანილი. კონსტანტინე V-ის მთელი მმართველობის მანძილზე ომს ყოველთვის ბიზანტიელები იგებდნენ. უფრო გვიან (778 წ.) მისი ვაჟი <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_IV_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ლეონ IV (ბიზანტია)">ლეონ IV</a> 100 000-იანი ლაშქრით შეიჭრა სირიაში და მცირე აზიიდან გააძევა მუსლიმები (779 წ.). არაბთა შემოსევის საფრთხე, ესოდენ საშიში მეშვიდე საუკუნეში, იმპერიას უკვე აღარ ემუქრებოდა. </p><p><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე V (ბიზანტია)">კონსტანტინე V</a> იმავდროულად ცდილობდა ბულგარელების შემოსევაც აეცილებინა თავიდან. 755 წელს იმპერატორი შეტევაზე გადავიდა და მარჩელაისა (759 წ.) და ანქიალოსთან (762 წ.) ისეთი სასტიკი მარცხი აგემა ბულგარელებს, რომ იძულებულნი გახდნენ ზავი ეთხოვათ (764 წ.). მეორე ომი, რომელიც 772 წელს დაიწყო და კონსტანტინე V-ის მმართველობის დასასრულამდე გაგრძელდა, არანაკლებ ძლევამოსილი იყო. მართალია იმპერატორმა ვერ შეძლო ბულგარელთა სახელმწიფოს განადგურება, მაგრამ ის მაინც მოახერხა, რომ ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე ბიზანტიის პრესტიჟი აღედგინა. გარდა ამისა ჩაახშო სლავების აჯანყება <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%90" title="თრაკია">თრაკიასა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="მაკედონია">მაკედონიაში</a> (758 წ.). </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="საშინაო_პოლიტიკა_2"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.9D_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90_2"></span><b>საშინაო პოლიტიკა</b></h5></div> <p>იმპერიის საზღვრების დასაცავად ლეონ მესამე და მისი ვაჟი ყველგან ნერგავდნენ თემების რეჟიმს: <a href="/wiki/VII_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="VII საუკუნე">VII საუკუნის</a> ვრცელ ადმინისტრაციულ ერთეულებს გაცილებით უფრო მრავალრიცხოვან და ნაკლები ფართობის მქონე ოლქებად ჰყოფდნენ, რომელთა დაცვაც უფრო ადვილად შეიძლებოდა. ამავდროულად, ამ სისტემას პოლიტიკური თვალსაზრისით აშკარა უპირატესობა ჰქონდა, ვინაიდან საგრძნობლად ასუსტებდა ძალაუფლებას, რასაც ვრცელი ტერიტორიების ფლობა ხელში უგდებდა მათ მმართველებს და ამცირებდა აქედან გამომდინარე ამბოხებათა საფრთხეს. თუ სამხედრო კანონი მიზნად ისახავდა არმიაში დისციპლინის განმტკიცებას, გულმოდგინე და ხშირ შემთხვევაში საკმაოდ მკაცრი ფინანსური ადმინისტრაცია სახსრებით ამარაგებდა ხაზინას. სამიწათმოქმედო კანონი ცდილობდა შეეზღუდა ვრცელი მამულების განვითარება, გაკოტრებისაგან ეხსნა ნაკლებად შეძლებული მესაკუთრენი და არსებობის უფრო ასატანი პირობები შეექმნა გლეხობისათვის. საზღვაო კანონი ხელს უწყობდა ზღვისიქითა ქვეყნებთან სავაჭრო ურთიერთობის განვითარებას. მაგრამ ყველაზე უფრო ქმედითი იყო დიდი საკანონმდებლო რეფორმა, რომელიც აღინიშნა სამოქალაქო კოდექსის — ე. წ. „ეკლოგის“ გამოქვეყნებით (739 წ.), რომელმაც საგრძნობლად გააუმჯობესა მართლმსაჯულება, რადგანაც, გაცილებით მეტი სიცხადით, სრულიად ახალი, ადამიანურობისა და თანასწორობის ჭეშმარიტად ქრისტიანული სული შეიტანა სასამართლო პრაქტიკაში. ნახევარსაუკუნოვანი მმართველობის შემდეგ ორმა პირველმა ისავრიელმა მდიდარ და აყვავებულ ქვეყნად აქცია ბიზანტია, მიუხედავად შავი ჭირის მძვინვარებისა, რომელმაც 747 წელს მუსრი გაავლო იმპერიის მოსახლეობას და ხატმებრძოლეობით გამოწვეული მღელვარებისა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ხატმებრძოლეობა"><span id=".E1.83.AE.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.A0.E1.83.AB.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90"></span>ხატმებრძოლეობა</h4></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ხატმებრძოლეობა">ხატმებრძოლეობა</a>.</span></span></div> <p><a href="/wiki/730" title="730">730 წელს</a> <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ბიზანტიის იმპერატორი">იმპერატორმა</a> <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ III (ბიზანტია)">ლეონ III ისავრიელმა</a> (<a href="/wiki/717" title="717">717</a>-<a href="/wiki/741" title="741">741</a> წწ) აკრძალა ხატების თაყვანისცემა. ამ აკრძალვის შედეგი გახდა ათასობით ხატის, მოზაიკის, ფრესკისა თუ ქანდაკების განადგურება. ხატმებრძოლეობა შეეხო <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9D" title="რავენის საეგზარქოსო">რავენის საეგზარქოსოსაც</a>. რომის პაპებმა შეაჩვენეს ბიზანტიელები და ლეონ III. პაპების ბრძანებით, იტალიაში ბიზანტიელი მოხელეების შევიწროება და დევნა დაიწყეს, <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ III (ბიზანტია)">ლეონ III</a> კი მონასტრებისა და ეკლესიების ქონების ხელში ჩაგდებას ცდილობდა. ხატმებრძოლეობა ოფიციალურად იქნა აღიარებული <a href="/wiki/754" title="754">754 წლის</a> საეკლესიო კრებაზე (მოგვიანებით ის არაკანონიკურად გამოცხადდა) იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე V (ბიზანტია)">კონსტანტინე V-ის</a> (<a href="/wiki/741" title="741">741</a>-<a href="/wiki/775" title="775">775</a> წწ) მხარდაჭერით. დაიწყო ხატების თაყვანისმცემელთა, განსაკუთრებით კი საულიერო პირების დევნა, თუმცა მოგვიანებით, <a href="/wiki/787" title="787">787 წელს</a> <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ნიკეის მეორე საეკლესიო კრება">ნიკეის მეორე საეკლესიო კრებაზე</a>, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ირინე ათენელი (ბიზანტია)">დედოფალ ირინეს</a> მხარდაჭერით, გაუქმდა 754 წლის საეკლესიო კრების გადაწყვეტილება და აღდგა ხატების თაყვანისცემა. </p><p>ბრძოლა ამით არ დასრულებულა. <a href="/wiki/IX_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="IX საუკუნე">IX საუკუნის</a> დასაწყისში იმპერატორმა <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ V (ბიზანტია)">ლეონ V-მ</a> კვლავ განაახლა ხატების თაყვანისმცემელთა დევნა. 815 წელს წმიდა სოფიოს ტაძარში მოწვეულმა საეკლესიო კრებამ ხელმეორედ აკრძალა ხატები და იურიდიული ძალა მიანიჭა ხატმებრძოლი იმპერატორების მიერ 753 წელს გამოტანილ დადგენილებებს. ამას კვლავ მოჰყვა ხატების მსხვრევა. ბერ-მონაზვნების სულ უმნიშვნელო პროტესტსაც კი დაუნდობლად ახშობდნენ, ხატთაყვანისმცემლებს დევნიდნენ, სამართალში აძლევდნენ და გადასახლებას უსჯიდნენ. იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="თეოფილე (ბიზანტია)">თეოფილეს</a> დროს დევნა კიდევ უფრო სასტიკი გახდა. ხატების დამცველთა წინააღმდეგ გამოქვეყნდა მკაცრი ბრძანება (832 წ.). მონასტრებს ხურავდნენ, ბერ-მონაზვნებს დევნიდნენ და დილეგებშიში ყრიდნენ. ხელახლა გამეფდა ტერორი, მაგრამ ასოცწლიანი ფუჭი და უნაყოფო ბრძოლის შედეგად ქვეყანა დაიღალა. თეოფილეს გარდაცვალებისთანავე მისმა ქვრივმა — რეგენტმა <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%90" title="დედოფალი თეოდორა">თეოდორამ</a> თავისი ძმის, ბარდას რჩევით გადაწყვიტა კვლავ აღედგინა მშვიდობა და ხატების თაყვანისცემა განაახლა. ეს მოხდა 843 წლის საეკლესიო კრებაზე, რომელსაც ახალი <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%94_I_(%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%98)" title="მეთოდე I (კონსტანტინოპოლის პატრიარქი)">პატრიარქი მეთოდე</a> ხელმძღვანელობდა; კრებამ დიდი ზარ-ზეიმით გამოაცხადა თავისი გადაწყვეტილება. ბერძნული ეკლესია დღესაც, ყოველი წლის 19 თებერვალს საზეიმოდ აღნიშნავს ამ მოვლენას — მართლმადიდებლობის დღესასწაულს. </p><p>რელიგიურის გარდა ხატმებრძოლეობას განსაკუთრებული პოლიტიკური დატვირთვა გააჩნდა. ისტორიკოსები, ერთი მხრივ, ხაზს უსვამენ ბიზანტიელი იმპერატორების სურვილს, მოესპოთ ქრისტიანების იუდეველებთან და მუსლიმებთან (რომლებიც არ აღიარებდნენ ხატებს) დაახლოებისათვის წინააღმდეგობა და ამ გზით იმპერიაში მცხოვრებ ხალხთა ერთიანობა აღედგინათ. მეორე მხრივ, იმპერატორები ამ გზით ცდილობდნენ უზომოდ გამდიდრებული და გაძლიერებული ეკლესიის დამორჩილებასა და მისი ფინანსების ხელში ჩაგდებას. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="მაკედონელთა_დინასტიის_ხანა_(867-1057_წწ)"><span id=".E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.99.E1.83.94.E1.83.93.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.97.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.AE.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.90_.28867-1057_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>მაკედონელთა დინასტიის ხანა (867-1057 წწ)</h3></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="მაკედონელთა დინასტია">მაკედონელთა დინასტია</a>.</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:ByzantineEmpire867AD4lightpurple.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/ByzantineEmpire867AD4lightpurple.PNG/320px-ByzantineEmpire867AD4lightpurple.PNG" decoding="async" width="320" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/ByzantineEmpire867AD4lightpurple.PNG/480px-ByzantineEmpire867AD4lightpurple.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/ByzantineEmpire867AD4lightpurple.PNG/640px-ByzantineEmpire867AD4lightpurple.PNG 2x" data-file-width="800" data-file-height="370" /></a><figcaption>ბიზანტიის იმპერია 867 წელს</figcaption></figure> <p>მაკედონელთა დინასტიის პირველი წარმომადგენელი <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ბასილი I (ბიზანტია)">ბასილი I</a> (<a href="/wiki/867" title="867">867</a><a href="/wiki/886" title="886">–886</a>) წარმოშობით მაკედონელი გლეხი იყო, რომელმაც ხელისუფლებისკენ გზა თავისი მფარველის მიხეილ III-ის მოკვლით გაიკაფა. მეფობა მან პავლიკიანელებთან ბრძოლით დაიწყო. ეს ბრძოლა დამთავრდა მხოლოდ <a href="/wiki/872" title="872">872</a> წელს მათი სასტიკი დასჯით. </p><p>ახალმა იმპერატორმა <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ისავრიელთა დინასტია">ისავრიელთა დინასტიის</a> თითქმის ყველა რეფორმა გააუქმა და <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანეს</a> კანონმდებლობა აღადგინა. </p><p>მმართველობაში უფრო რეაქციული ხაზის გამტარებელი ბასილის მემკვიდრე <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ VI (ბიზანტია)">ლეონ VI ბრძენი</a> (<a href="/wiki/886" title="886">886</a><a href="/wiki/912" title="912">–912</a>) აღმოჩნდა. მან სახელმწიფოს ცენტრალიზების მიზნით, ქალაქების მმართველობა მოსპო, გაზარდა ბიუროკრატიული აპარატი. </p><p>ამ ხანებში თანდათან მუშავდებოდა სასახლის ცხოვრების რთული ცერემონიალი, რომელიც მხატვრულ ფორმებშია გადმოცემული იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_VII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე VII (ბიზანტია)">კონსტანტინე VII პორფიროგენეტის</a> (ძოწითშობილის) (<a href="/wiki/913" title="913">913</a><a href="/wiki/959" title="959">–959</a>) ტრაქტატში – „ცერემონიების შესახებ“. </p><p>ფეოდალიზაციის პროცესი მაკედონელთა დინასტიის წარმომადგენელთა დროს იმდენად სწრაფი ტემპებით წარიმართა, რომ მნიშვნელოვანი საშიშროება შეიქმნა არმიის რიგითი ჯარისკაცების რაოდენობის შემცირებისა თავისუფალი გლეხების მასობრივად ყმებად გადაქცევის გამო. პირველი იმპერატორი, რომელმაც ამ საშიშროების მნიშვნელობა გაითვალისწინა, <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96_I_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="რომანოზ I ლაკაპენოსი">რომანოზ I</a> იყო (<a href="/wiki/919" title="919">919</a><a href="/wiki/944" title="944">–944</a>). მისი მეფობის დროს კლასობრივი ბრძოლები წარმოებდა. გლეხთა მძლავრი აჯანყება მოხდა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="მცირე აზია">მცირე აზიაში</a> დაახლოებით <a href="/wiki/932" title="932">932</a> წელს ვინმე ბასილის მეტსახელად, „სპილენძის ხელის“ ხელმძღვანელობით. <a href="/wiki/934" title="934">934</a> წელს <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სლავები">სლავების</a> აჯანყება დაიწყო <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98" class="mw-redirect" title="პელოპონესი">პელოპონესში</a>. </p><p><a href="/wiki/963" title="963">963</a> წელს ტახტზე ადის <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ნიკიფორე II (ბიზანტია)">ნიკიფორე II ფოკა</a>, რომელიც აგრესიული პოლიტიკით გამოირჩეოდა გლეხების მიმართ. <a href="/wiki/967" title="967">967</a> წლის ერთ-ერთ კანონში იგი ამტკიცებდა, რომ მისი წინამორბედი იმპერატორები გადამეტებულ ყურადღებას უთმობდნენ გლეხებს, რაც „უსამართლობას წარმოადგენდა“ მსხვილი მემამულეების მიმართ. </p><p>მომდევნო იმპერატორმა <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იოანე I (ბიზანტია)">იოანე I ციმისკემ</a> (<a href="/wiki/969" title="969">969</a><a href="/wiki/976" title="976">–976</a>) ხელი შეუწყო ეკლესიის გაძლიერებას და მსხვილი მიწათმფლობელებისმიერ გლეხთა დაყმევებას. ყველა ძალის მობილიზაციის შემდეგ მან შეძლო <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბალკანეთის ნახევარკუნძული">ბალკანეთის ნახევარკუნძულიდან</a> <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="კიევის რუსეთი">კიევის დიდი მთავრის</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95_I" title="სვიატოსლავ I">სვიატოსლავ I</a>-ის განდევნა. <a href="/wiki/972" title="972">972</a> წელს ციმისკემ ბიზანტიას დუნაისპირეთის ბულგარეთი შემოუერთა, ხოლო <a href="/wiki/974" title="974">974</a><a href="/wiki/975" title="975">–975</a> წლებში უკან დაუბრუნა იმპერიას <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="არაბები">არაბების</a> მიერ მიტაცებული <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სირია">სირია</a> და <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="მესოპოტამია">მესოპოტამიის</a> ერთი ნაწილი. </p><p>976 წელს ტახტზე ავიდა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_II" title="ბასილი II">ბასილი II</a>, რომელიც „ბულგართმმუსვრელის“ სახელითაა ცნობილი. იმპერატორმა თითქმის ათწლიანი ბრძოლების შედეგად შეძლო ბულგარელების დამარცხება და ბულგარეთის ბიზანტიისათვის შეერთება. მან ასევე დაიპყრო სომხეთის დიდი ნაწილი და იმიერტაო, რაც საქართველოს მეფე <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98_I_(%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%94)" title="გიორგი I (საქართველოს მეფე)">გიორგი I-თან</a> ომის მიზეზი გახდა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="საგარეო_პოლიტიკა_3"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9D_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90_3"></span>საგარეო პოლიტიკა</h4></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ბრძოლა_არაბების_წინააღმდეგ"><span id=".E1.83.91.E1.83.A0.E1.83.AB.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.90_.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.91.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.AC.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.90.E1.83.A6.E1.83.9B.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.92"></span>ბრძოლა არაბების წინააღმდეგ</h5></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="არაბულ-ბიზანტიური ომები">არაბულ-ბიზანტიური ომები</a>.</span></span></div> <p>826 წლიდან მოყოლებული, როცა არაბებმა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%90" title="კრეტა">კრეტა</a> დაიპყრეს, ისინი გაბატონდნენ ბიზანტიის კუთვნილ ზღვებზე. კუნძულის დედაქალაქი ხანდაქსი მუსლიმ მეკობრეთა ცენტრს წარმოადგენდა, საიდანაც, ისევე როგორც ტარსოსიდან, ტრიპოლიდან თუ სირიიდან ისინი თავს ესხმოდნენ სავაჭრო გემებს და დათარეშობდნენ ეგეოსის ზღვაზე. არმიისა და ფლოტის რეორგანიზაციის საქმეში <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ბასილი I (ბიზანტია)">ბასილი I-ს</a> მიერ მიღწეული წარმატებების მიუხედავად, მუსლიმთა ესკადრები კვლავინდებურად ბატონობდნენ არქიპელაგში. 904 წელს თესალონიკე ხელთ იგდო ლეონ ტრიპოლელმა და თითქმის მთელი მოსახლეობა ტყვედ წაასხა. 907 და განსაკუთრებით 924 წელს ლემნოსის მახლობლად ბიზანტიელთა ფლოტის ერთგვარი წარმატების მიუხედავად, კრეტის წინააღმდეგ წარგზავნილმა ექსპედიციებმა მარცხი განიცადეს (911 და 949 წ.). იმპერია იძულებული შეიქნა კუნძულის წინააღმდეგ თავისი საუკეთესო სარდალი <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_II_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90" title="ნიკიფორე II ფოკა">ნიკიფორე ფოკა</a> გაეგზავნა (960 წ.). ფოკამ მოახერხა კუნძულზე ლაშქრის გადასხმა, ალყა შემოარტყა ხანდაქსს და რამდენიმე თვის შემდეგ აიღო იგი (961 წლის მარტი). დაპყრობილი კუნძულის მოსახლეობა ქრისტეს სჯულზე მოაქციეს. აღმოსავლეთის ზღვებზე ბიზანტიელთა კონტროლი აღდგა. </p><p>იმავდროულად, ხელსაყრელი ვითარების წყალობით, შესაძლებელი გახდა შეტევის წამოწყება მცირე აზიაში. ჯერ კიდევ <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ბასილი I (ბიზანტია)">ბასილი I-მა</a> <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="ევფრატი">ევფრატის</a> ზემო წელამდე განავრცო იმპერიის საზღვრები, ხელახლა აიღო სამოსატა (873 წ.) და წარმატებით ილაშქრა კაპადოკიასა და კილიკიაში (878-879 წ.). X ს-ში მუსლიმური სამყარო ანარქიამ მოიცვა, რამაც ბიზანტიას საგრძნობლად გაუადვილა საქმე, განსაკუთრებით, 927 წლიდან მოყოლებული, როცა იმპერიამ თავი დააღწია ბულგარელთა შემოსევის საფრთხეს. ამ პერიოდში ბიზანტიამ სერიოზულ წარმატებებს მიაღწია: 928 წელს აღებულ იქნა თეოდოსიოპოლი (დღევანდელი არზრუმი), 934 წელს — მელიტენა, 944 წელს — <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90" title="ედესა">ედესა</a>, საიდანაც ჩამოტანილ იქნა იქ დაცული ქრისტეს სასწაულთმოქმედი ხატი; 949 წელს ბიზანტიელებმა აიღეს გერმანიკია, 957 წელს — ამიდა, 958 წელს — სამოსატა. იმპერიის საზღვრებმა ჰალისიდან ევფრატსა და ტიგროსამდე გადაინაცვლა. ახლადშექმნილი პროვინციების რაოდენობა (<a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="სებასტია">სებასტიის</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%98" title="მესოპოტამიის თემი">მესოპოტამიის</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%90" title="სელევკია">სელევკიისა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ლიკანდოსი">ლიკანდოსის</a> თემები) თვალნათლივ მოწმობდა ბიზანტიის დაპყრობითი ომების მასშტაბურობას. </p><p>ნიკიფორე ფოკამ კილიკიასა და ჩრდილო სირიაში დაამარცხა ალეპოს ჰამდანიდი ამირები; ხელთ იგდო <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანაზარბოსი">ანაზარბოსი</a>, ადანა, მოპსუესტა (964 წ.), ტარსოსი (965 წ.), ლაოდიკეა, ჰიერაპოლი, ემესი, ალეპო და ანტიოქია (968 წ.). უფრო გვიან, იოანე ციმისკემ მესოპოტამიაში ედესა და ნისიბინი (974 წ.), სირიაში დამასკო და ბეირუთი (976 წ.) აიღო, პალესტინაში კი იერუსალიმამდე მივიდა. <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_II" title="ბასილი II">ბასილი II</a>-მ დაასრულა აღმოსავლეთის დაპყრობა. 995 წელს მან აიღო <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%9D" title="ალეპო">ალეპო</a>, <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%A1%E1%83%98" title="ჰომსი">ჰომსი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="კესარია">კესარია</a>. იუსტინიანეს შემდეგ იმპერიას არასოდეს განუვრცია ასე ფართოდ თავისი გავლენა აღმოსავლეთით. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ბრძოლა_ბულგარელების_წინააღმდეგ"><span id=".E1.83.91.E1.83.A0.E1.83.AB.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.90_.E1.83.91.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.AC.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.90.E1.83.A6.E1.83.9B.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.92"></span><b>ბრძოლა ბულგარელების წინააღმდეგ</b></h5></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0-%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ბიზანტიურ-ბულგარული ომები">ბიზანტიურ-ბულგარული ომები</a>.</span></span></div> <p>მეათე საუკუნის დამდეგს ბულგარელთა შემოსევის საფრთხე უფრო დიდი იყო, ვიდრე ოდესმე. მათი სამეფო დუნაის ჩრდილოეთით მდებარე ოლქებიდან ბალკანეთამდე იყო გადაჭიმული, დასავლეთით კი პინდოსის მთაგრეხილს აღწევდა. ბულგარული და სლავური ელემენტების შერწყმის შედეგად ბულგარეთი უკვე ერთგვაროვანი სახელმწიფო იყო, მძლავრი მონარქიული ხელისუფლებითურთ; ქრისტიანობაზე მოქცევამ განაპირობა მისი ერთმორწმუნეობა, ხოლო კულტურამ, ბიზანტიასთან მეზობლობის წყალობით, საკმაოდ მაღალ დონეს მიაღწია. ყოველივე ეს ბიზანტიის იმპერატორებთან საბრძოლველად აქეზებდა ბულგარეთის მეფეებს, ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე ჰეგემონიის მოსაპოვებლად. </p><p>ომი 889 წელს დაიწყო; აღსანიშნავია, რომ მის გამომწვევ მიზეზს ეკონომიკური ხასიათი ჰქონდა: როდესაც <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ VI (ბიზანტია)">ლეონ VI-მ</a> ბრძანა თესალონიკედან კონსტანტინოპოლში გადაეტანათ ბულგარელ ვაჭართა საწყობები, ბულგარეთის მეფე <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_I_(%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98)" title="სიმეონ I (ბულგარეთი)">სიმეონ I-მა</a> ომი გამოუცხადა მას. ბიზანტიელების მიერ მოსყიდული უნგრელების შემოსევამ აიძულა ბულგარელთა მეფე უკან დაეხია (893 წ.), მაგრამ ლეონ VI-ის გარდაცვალების შემდეგ, შინააშლილობა, რომლითაც აღინიშნა მისი ვაჟის კონსტანტინე VII-ის მცირეწლოვანების პერიოდი, სიმეონისათვის საკმარისი შეიქნა საიმისოდ, რომ კვლავ განეახლებინა შეტევა. 913 წელს ის კონსტანტინოპოლს მიადგა, 914 წელს ადრიანოპოლი აიღო, 917 წელს კი ანქიალოსთან გამართულ ბრძოლაში დაამარცხა ბიზანტიელთა ლაშქარი და „ბულგარელთა მეფედ და რომაელთა იმპერატორად“ გამოაცხადა თავი. თავის სატახტო ქალაქ პრესლავში მან დამოუკიდებელი ბულგარული საპატრიარქო დააარსა, 924 წელს კი კონსტანტინოპოლის აღება სცადა, მაგრამ ფლოტის არქონის გამო ქალაქის აღება ვერ შეძლო და უკან დაიხია. მის სიკვდილთან ერთად (927 წ.) დაიწყო ბულგარეთის დაქვეითება. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Basilios_II.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Basilios_II.jpg/220px-Basilios_II.jpg" decoding="async" width="220" height="273" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Basilios_II.jpg/330px-Basilios_II.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Basilios_II.jpg/440px-Basilios_II.jpg 2x" data-file-width="720" data-file-height="894" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_II" title="ბასილი II">ბასილი II</a></figcaption></figure> <p>967 წელს ნიკიფორე ფოკამ უარი თქვა ხარკზე, რომელსაც იმპერია ჯერ კიდევ უხდიდა ბულგარეთს და კიევის დიდი მთავრის სვიატოსლავის ლაშქრითურთ თავს დაესხა მას, მაგრამ სვიატოსლავი ბულგარეთში დამკვიდრდა და მის დატოვებაზე უარი განაცხადა (968 წ.). ბულგარელთა <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="პეტრე ბულგარელი">მეფე პეტრეს</a> სიკვდილმა და ნიკიფორეს მკვლელობამ (969 წ.) კიდევ უფრო გაართულა მდგომარეობა. <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იოანე I (ბიზანტია)">იოანე ციმისკეს</a> ტახტზე ასვლისას რუსები თვით იმპერიაში შეჭრით იმუქრებოდნენ. სვიატოსლავმა დალაშქრა ბალკანეთი და დაარბია ფილიპოპოლი (970 წ.), თუმცა რუსები არკადიოპოლთან (დღევანდელ ლიულე-ბურგასთან) დამარცხდნენ (970 წ.) და იმპერატორს საშუალება მიეცა მრავალრიცხოვანი ლაშქრით დაძრულიყო მათ წინააღმდეგ (971 წ.). ვიდრე ბიზანტიის ფლოტი აღმა მიუყვებოდა დუნაის, ციმისკე ბალკანეთში შეიჭრა, დოროსტოლში (სილისტრია) ალყა შემოარტყა სვიატოსლავს და აიძულა სასწრაფოდ დაეტოვებინა ქვეყანა. ბულგარეთი ბიზანტიამ შეიერთა, დამოუკიდებელი საპატრიარქო კი გაუქმებულ იქნა. იმპერიის საზღვრებმა დუნაიმდე გადაინაცვლა, მაგრამ პინდოსის მომიჯნავე ბულგარულ ოლქებში, პრესპისა და ოქრიდის ირგვლივ, ბულგარელები გრაფ შიშმანისა და მისი ვაჟების მეთაურობით კვლავ განაგრძობდნენ წინააღმდეგობას. შიშმანის ერთ-ერთმა ვაჟმა — სამუელ მეფემ (997-1014 წწ) ისარგებლა ბასილი II-ის მეფობის დამდეგს ბიზანტიაში დაწყებული არეულობით და ბულგარეთის სამეფო აღადგინა. ათ წელიწადში (977-986 წწ) მან გაათავისუფლა დუნაისპირა ბულგარეთი, დაიპყრო მაკედონია, თესალია და თვით პელოპონესამდე მიაღწია. ამ უზარმაზარი, დუნაიდან ადრიატიკამდე გადაჭიმული იმპერიის დასამარცხებლად ბიზანტიას ოცდაათწლიანი ომის გადახდა დასჭირდა (986-1018 წ.). ეს იყო უპირატესად ბასილი მეორის საქმე, რომელსაც მისი სიმკაცრის, სისასტიკისა და ძლევამოსილი გამარჯვებების გამო მეტსახელად „ბულგაროქტონოს“ (ბულგართმმუსვრელი) შეარქვეს. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1025_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/8/88/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1025_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A1.png/340px-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1025_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A1.png" decoding="async" width="340" height="202" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/8/88/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1025_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A1.png/510px-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1025_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/8/88/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1025_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A1.png/680px-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1025_%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A1.png 2x" data-file-width="1145" data-file-height="681" /></a><figcaption>ბიზანტიის იმპერია 1025 წელს, ბასილი II მეფობის დასასრულს.</figcaption></figure> <p>986 წელს <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_II" title="ბასილი II">ბასილი II</a>-მ განაახლა შეტევა და ბულგარეთში შეიჭრა, მაგრამ ბალკანეთში სისტიკი მარცხი განიცადა. იმპერატორს ათი წელი დასჭირდა ბრძოლის განსაახლებლად, ამ ათი წლის მანძილზე კი სამუელი განუწყვეტლივ აფართოებდა თავის სამეფოს, დუნაიდან ადრიატიკისა და ეგეოსის ზღვებამდე, მაგრამ 996 წელს ბულგარელთა მეფე სპერქიის პირას დამარცხდა. თესალონიკესთან დამარცხების შემდეგ კი ბულგარეთის დუნაისპირა ნაწილი იმპერიამ მიიტაცა (1000 წ.), მაგრამ დასავლეთ ბულგარეთი კვლავ თავისუფალი რჩებოდა. 1001 წელს ბასილი მეორემ ხელახლა სცადა მისი დამორჩილება. ბიზანტიელებმა აიღეს სკოპლე, დაიპყრეს ქვემო და შუა მაკედონია (1007 წ.); ისინი ულმობელნი და დაუნდობელნი იყვნენ მტრის მიმართ. სამუელი თავს არიდებდა პირისპირ შეტაკებას, მაგრამ ბოლოს, ჩიმბალონგის ხეობაში, სერიდან მელნიკს მიმავალ გზაზე მისი ლაშქარი მაინც დამარცხდა (1014 წლის 29 ივლისს). მეფე 1014 წლის 15 სექტემბერს გარდაიცვალა. ბულგარელთა მეფის მემკვიდრენი ოთხ წელიწადს კიდევ ებრძოდნენ ბიზანტიას, მაგრამ 1018 წელს მთელი ქვეყანა დაპყრობილ იქნა და იმპერიამ საბოლოოდ შეიერთა ბულგარეთი.<sup id="cite_ref-B115_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-B115-29"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ურთიერთობა_კიევის_რუსეთთან"><span id=".E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.99.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.95.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.A0.E1.83.A3.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.97.E1.83.97.E1.83.90.E1.83.9C"></span><b>ურთიერთობა კიევის რუსეთთან</b></h5></div> <p>850 და 1100 წლებს შორის, იმპერიამ შერეული სახის ურთიერთობა განავითარა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="კიევის რუსეთი">კიევის რუსეთთან</a>, რომელიც შავი ზღვის ჩრდილოეთ ნაწილში ყალიბდებოდა.<sup id="cite_ref-Browning_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-Browning-30"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ეს ურთიერთობა გრძელვადიანი შედეგის მომცემი გახდება <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="აღმოსავლეთ სლავები (ჯერ არაა დაწერილი)">აღმოსავლეთ სლავების</a> ისტორიისთვის. იმპერია მალევე გადაიქცევა კიევის მთავარ კულტურულ და სავაჭრო მოკავშირედ. 860 წელს რუსები პირველად არბევენ კონსტანტინოპოლის შემოგარენს. 941 წელს, ისინი გამოჩნდნენ ბოსფორის აზიურ სანაპიროებზე, თუმცა ამ პერიოდში მათი თავდასხმა მოგერიებულ იქნა. ბასილ II-ს არ შეეძლო დაეიგნორებინა კიევის რუსეთის გაძლიერება და მის წინამორბედთა მსგავსად, მან რელიგია გამოიყენა, რათა მიეღწია პოლიტიკური მიზნებისთვის.<sup id="cite_ref-Cameron_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cameron-31"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ბიზანტიურ-რუსული კავშირი 988 წელს <a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90_%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ანა პორფიროგენიტა (ჯერ არაა დაწერილი)">ანა პორფიროგენიტას</a> და <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A0_I_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" title="ვლადიმირ I დიდი">ვლადიმირ I დიდის</a> ქორწილით და შემდგომი <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="რუსთა გაქრისტიანება (ჯერ არაა დაწერილი)">რუსთა გაქრისტიანებით</a> გამყარდა.<sup id="cite_ref-Browning_30-1" class="reference"><a href="#cite_note-Browning-30"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ბიზანტიელი სასულიერო პირები, არქიტექტორები და ხელოვანები, სხვადასხვა ეკლესიების ასაგებად, მიწვეულნი იქნა კიევის რუსეთში, რამაც ბიზანტიური კულტურული გავლენა კიდევ უფრო განავრცო. ორი ქვეყნის კულტურულად და რელიგიურად დაახლოების შედეგად უამრავი რუსი მეომარი ჩაერთო ბიზანტიურ არმიაში, ძირითადად როგორც დაქირავებული რაზმების სახით, ისტორიულ წყაროებში მათ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვარიაგები">ვარიაგების</a> სახით ვიცნობთ.<sup id="cite_ref-Browning_30-2" class="reference"><a href="#cite_note-Browning-30"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>მიუხედავად რუსების გაქრისტიანებისა, ურთიერთობა ყოველთვის არ იყო მეგობრული. ყველაზე სერიოზული კონფლიქტი ამ ორ მხარეს შორის ბულგარეთის 968–971 წლების ომი იყო, ამ პერიოდს უკავშირდება რამდენიმე რუსული მარბიელი ექსპედიცია ბიზანტიურ ქალაქებზე შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ და თვით კონსტანტინოპოლზეც. მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი მათგანი მოგერიებულ იქნა, ისინი ხშირად სრულდებოდა ხელშეკრულებებით, რომელიც ძირითადად რუსების სასარგებლოდ სრულდებოდა, ისეთი როგორიც 1043 წლის ომის დასრულებისას დაიდო, რა დროსაც რუსებმა თავი გამოავლინეს, როგორც ბიზანტიის კონკურენტ, დამოუკიდებელ ძალად.<sup id="cite_ref-Cameron_31-1" class="reference"><a href="#cite_note-Cameron-31"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ლაშქრობები_კავკასიაში"><span id=".E1.83.9A.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.A5.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98_.E1.83.99.E1.83.90.E1.83.95.E1.83.99.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.98.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.98"></span><b>ლაშქრობები კავკასიაში</b></h5></div> <p>1021 და 1022 წლებში, ბასილ II იგერიებს <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98_(1021-1023)" title="საქართველო-ბიზანტიის ომი (1021-1023)">საქართველოს სამეფოს ლაშქრობებს</a> <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9D" title="ტაო">ტაოსა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბასიანი">ბასიანში</a>, რაც ბიზანტიის სასარგებლოდ სამხრეთ საქართველოს პროვინციების <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9D-%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%AF%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="ტაო-კლარჯეთი">ტაო-კლარჯეთის</a> და <a href="/wiki/%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="ჯავახეთი">ჯავახეთის</a>, ასევე საქართველოს მოკავშირე სომხური სამეფოს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ვასპურაკანის სამეფო">ვასპურაკანის</a> ანექსიით დასრულდა. 1045 წელს ბასილმა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ანისის სამეფო">ანისის სამეფოც</a> შემოირთა. სამხრეთ კავკასიაში ბიზანტიის აგრესიულმა პოლიტიკამ მნიშვნელოვნად შეასუსტა საქართველოსა და სომხური სამეფო-სამთავროების სამხედრო სიძლიერე. იმპერიის აღმოსავლეთ საზღვრებზე ქრისტიანული ბუფერული ქვეყნების დასუსტებამ მნიშვნელოვნადწილად განაპირობა ბიზანტიის მარცხი 1071 წლის <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="მანასკერტის ბრძოლა">მანასკერტის ბრძოლაში</a>.<sup id="cite_ref-RappCrego2018_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-RappCrego2018-32"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="სამხრეთ_იტალიის_დაპყრობა_და_ბიზანტიის_პოლიტიკა_დასავლეთში"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.9B.E1.83.AE.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.97_.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.9E.E1.83.A7.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.95.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.97.E1.83.A8.E1.83.98"></span><b>სამხრეთ იტალიის დაპყრობა და ბიზანტიის პოლიტიკა დასავლეთში</b></h5></div> <p>იმპერიის საზღვრების აღმოსავლეთით გაფართოების პარალელურად მაკედონელი იმპერატორები ცდილობდნენ განეახლებინათ ექსპანსიური პოლიტიკა დასავლეთის მიმართ. </p><p>იმპერიას არასოდეს უთქვამს უარი თავის უფლებაზე იტალიის მიმართ. კაროლინგთა უკანასკნელი იმპერატორების სისუსტე, ლანგობარდთა მბრძანებლებს შორის დანაწილებულ სამხრეთ იტალიაში გამეფებული ანარქია და მუსლიმთა თავდასხმის თანდათანობით მზარდი საფრთხე <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ბასილი I (ბიზანტია)">ბასილი I-სათვის</a> საკმარისი საბაბი გახდა საიმისოდ, რომ ნახევარკუნძულზე შეჭრილიყო. იმპერატორი მიზნად ისახავდა მთელს ხმელთაშუაზღვისპირეთში აღედგინა ბიზანტიის პრესტიჟი, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90" title="ადრიატიკის ზღვა">ადრიატიკისა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90" title="ტირენიის ზღვა">ტირენიის</a> ზღვებიდან განედევნა მუსლიმი მეკობრეები და დაემარცხებინა აფრიკელი თუ სიცილიელი არაბები. ტახტზე ასვლისთანავე მან ძალზე აქტიურად დაიწყო მოქმედება დასავლეთში. იმპერატორმა ვერ მოახერხა დაებრუნებინა <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="სიცილია">სიცილია</a>, სადაც <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%96%E1%83%90" title="სირაკუზა">სირაკუზა</a> მუსლიმანთა ხელში აღმოჩნდა (978 წ.), მაგრამ შეძლო წესრიგი აღედგინა ადრიატიკის ზღვაზე, განეახლებინა ბიზანტიის კავშირი ვენეციასთან და იმპერიის ვასალებად ექცია ხორვატები. ბასილი I-მა კვლავ აიღო ბარი (876 წ.) და ტარენტო (880 წ.), უკან დაიბრუნა კალაბრია (885 წ.) და აიძულა ლანგობარდთა მბრძანებლები ბიზანტიის პროტექტორატი ეცნოთ. სამხრეთი <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="იტალია">იტალია</a> ბიზანტიის ხელში გადავიდა. იმპერატორმა აქ ორი ახალი თემი შექმნა: ლანგობარდიისა და კალაბრიისა. </p><p><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ VI (ბიზანტია)">ლეონ VI-ის</a> დროს ბიზანტიის მმართველობას იტალიაში საფრთხე შეექმნა. არაბებმა ტაორმინა აიღეს (902 წ.) და ამით დაასრულეს სიცილიის დაპყრობა, შემდეგ კი კალაბრიაში შეიჭრნენ, სადაც თვით <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90_(%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90)" title="კამპანია (იტალია)">კამპანიამდე</a> მოიკიდეს ფეხი, მაგრამ კარილიანოსთან მოპოვებულმა გამარჯვებამ (915 წ.) კვლავ უზრუნველყო ბიზანტიის დომინანტობა იტალიაში და მთელი საუკუნის მანძილზე, მუსლიმთა გამუდმებული თავდასხმებისა და გერმანელ იმპერატორთა მეტოქეობის მიუხედავად, ბიზანტიელები მაინც ინარჩუნებდნენ თავიანთ ძალაუფლებას ნახევარკუნძულის სამხრეთ ნაწილში. ბასილი მეორის მეფობამ აქაც წარმატებით დაასრულა მაკედონური დინასტიის იმპერატორთა ძალისხმევა. კანასთან მოპოვებულმა გამარჯვებამ (1018 წ.), სადაც იმპერიის ლაშქარმა დაამარცხა აპულიის ამბოხებული მოსახლეობა, რეჯოდან და ბარიდან პაპის ოლქამდე განამტკიცა ბიზანტიის პრესტიჟი. </p><p>X ს-ის მეორე ნახევარში ისტორიის ასპარეზზე გერმანელი იმპერატორების გამოჩენამ გარკვეული სიძნელეები შეუქმნა ბიზანტიის პოლიტიკას. როცა <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_I_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" title="ოტო I დიდი">ოტო I</a> იტალიაში ჩავიდა და იმპერატორის ტიტული მიიღო, ბიზანტიელებმა ეს უზურპაციად შეაფასეს. მდგომარეობა კიდევ უფრო დაიძაბა, როცა ოტომ ბიზანტიის ვასალებზე — ლანგობარდებზეც განავრცო თავისი ძალაუფლება, ბიზანტიის კუთვნილი ტერიტორიები დაარბია და თავს დაესხა ბარს (968 წ.). ნიკიფორე ფოკა ღიად დაუპირისპირდა ოტოს, მაგრამ მისი სიკვდილის შემდეგ ბიზანტიის პოლიტიკა შეიცვალა: მიღწეულ იქნა თანხმობა, რაც განამტკიცა <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D_II_%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" title="ოტო II წითური">ოტო II-სა</a> და თეოფანოს ქორწინებამ (972 წ.), თუმცა თანხმობა ხანმოკლე აღმოჩნდა. ოტო II კალაბრიაში შეიჭრა და მარცხი იწვნია სტილოსთან (987 წ.), <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AE_II_(%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%98)" title="ჰაინრიხ II (სრი)">ჰაინრიხ II</a> ამაოდ უწყობდა ხელს აპულიის ამბოხებას; მისმა თავდასხმამ ბიზანტიის იტალიაზე არავითარი შედეგი არ გამოიღო (1025 წ.). ბასილი მეორის გარდაცვალებისას ბიზანტიის ძალაუფლება იტალიაში ისეთივე მტკიცე იყო, როგორც ბულგარეთსა თუ აზიაში. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Alexios_I_Komnenos.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Alexios_I_Komnenos.jpg/220px-Alexios_I_Komnenos.jpg" decoding="async" width="220" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8c/Alexios_I_Komnenos.jpg 1.5x" data-file-width="299" data-file-height="450" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_I_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ალექსი I კომნენოსი">ალექსი I კომნენოსი</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="კომნენოსთა_დინასტიის_ხანა_(1081-1185_წწ)"><span id=".E1.83.99.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.9C.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.97.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.AE.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.90_.281081-1185_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>კომნენოსთა დინასტიის ხანა (1081-1185 წწ)</h3></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კომნენოსები">კომნენოსები</a>.</span></span></div> <p><a href="/wiki/XI_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="XI საუკუნე">XI საუკუნის</a> II ნახევარში ბიზანტია კრიზისს განიცდიდა, გამწვავდა ბრძოლა პროვინციელ დიდებულებსა და დედაქალაქის წარჩინებულებს შორის. გაუარესდა იმპერიის საგარეო პოლიტიკური მდგომარეობა. ამას თან დაერთო ხელისუფლებისათვის ბრძოლა და დინასტიური ჭიდილი, რომელიც <a href="/wiki/1081" title="1081">1081</a> წლისათვის <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კომნენოსები">კომნენოსების</a> დინასტიის გამარჯვებით დასრულდა. კომნენოსები გამეფდნენ მსხვილ ფეოდალურ საგვარეულოთა - <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="პალეოლოგოსები">პალეოლოგოსების</a>, <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="დუკები">დუკების</a>, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> კარზე მყოფი <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ქართველები">ქართველი</a> ფეოდალების მხარდაჭერით და გამოხატავდნენ პროვინციული ფეოდალური არისტოკრატიის ინტერესებს. <a href="/wiki/XII_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="XII საუკუნე">XII საუკუნეში</a> ბიზანტია ერთ-ერთი უძლიერესი სახელმწიფო იყო <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90" title="ხმელთაშუა ზღვა">ხმელთაშუა ზღვის</a> აუზში. სახელმწიფოს და ჯარის გაძლიერებით კომნენოსებმა მრავალ წარმატებას მიაღწიეს (მოიგერიეს <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ნორმანები">ნორმანების</a> შემოტევები ბალკანეთში, მცირე აზიის მნიშვნელოვანი ნაწილი წაართვეს სელჩუკებს და დააწესეს სუვერენიტეტი ანტიოქიაზე). კომნენოსთა ეპოქა წარმოადგენდა ბიზანტიის სიძლიერის ბოლო პერიოდს, როდესაც იმპერია მრავალი სირთულის მიუხედავად მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ძალად რჩებოდა, თუმცა ის უკვე აღარ იყო ისეთი ძლევამოსილი, როგორიც მაკედონელთა მმართველობისას. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ანგელოსების_დინასტიის_ხანა_(1185-1204_წწ)"><span id=".E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.92.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.AE.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.90_.281185-1204_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>ანგელოსების დინასტიის ხანა (1185-1204 წწ)</h3></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ანგელოსები">ანგელოსები</a>.</span></span></div> <p>1185 წელს ისააკ ანგელოსმა გადატრიალების გზით ძალაუფლება ხელში ჩაიგდო, თუმცა მისი ძალაუფლება მყარი არ ყოფილა. იგი საკუთარმა ძმამ, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ალექსი III (ბიზანტია)">ალექსიმ</a> ჩამოაგდო ტახტიდან. ანგელოსთა დინასტიის მმართველობისას ცენტრალური ხელისუფლება უკიდურესად დასუსტდა ამბოხებებისა და გაუთავებელი შეთქმულებების გამო. ანგელოსმა იმპერატორებმა ვერ შეძლეს ვერც შიდა და ვერც საგარეო პოლიტიკური პრობლემების მოგვარება. მათი მმართველობა 1204 წელს ჯვაროსნების მიერ კონსტანტინოპოლის აღებითა და ბიზანტიის იმპერიის დაშლით დასრულდა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="მეოთხე_ჯვაროსნული_ლაშქრობა_(1202-1204_წწ)"><span id=".E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.97.E1.83.AE.E1.83.94_.E1.83.AF.E1.83.95.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.9C.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.9A.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.A5.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90_.281202-1204_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა (1202-1204 წწ)</h4></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%94_%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა">მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა</a>.</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg/255px-ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg" decoding="async" width="255" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg/383px-ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0a/ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg/510px-ConquestOfConstantinopleByTheCrusadersIn1204.jpg 2x" data-file-width="4254" data-file-height="2649" /></a><figcaption>ჯვაროსნების მიერ კონსტანტინოპოლის აღება</figcaption></figure> <p>1195 წელს, როცა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ალექსი III (ბიზანტია)">ალექსი III-მ</a> დაამხო და თვალები დასთხარა თავის ძმას <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%90%E1%83%99_II_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ისააკ II ანგელოსი">ისააკ ანგელოსს</a>, ტახტიდან ჩამოგდებულ იმპერატორთან ერთად მისი ვაჟი — ჭაბუკი ალექსიც დილეგში ჩააგდო. 1201 წელს ახალგაზრდა უფლისწულმა დასავლეთში გაქცევა მოახერხა და უზურპატორის წინააღმდეგ დახმარება ითხოვა. სწორედ ამ დროს ჯვაროსანთა მეოთხე ლაშქრობის მონაწილენი <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90" title="ვენეცია">ვენეციაში</a> იყრიდნენ თავს. ვენეციელები დაუყოვნებლივ ჩაებღაუჭნენ მათთვის ესოდენ სასურველ საბაბს, მოულოდნელად რომ ჩაუვარდათ ხელში, რათა ბიზანტიის საშინაო საქმეებში ჩარეულიყვნენ. ამრიგად, დოჟ დანდოლოს მოქნილმა პოლიტიკამ კონსტანტინოპოლის წინააღმდეგ მიაქცია ის ლაშქრობა, რომელიც „წმიდა მიწის“ გასათავისუფლებლად მზადდებოდა. 1203 წლის დამდეგს ბიზანტიის ტახტის მაძიებელთან დადებულ იქნა საბოლოო ხელშეკრულება, ხოლო იმავე წლის 27 ივნისს ვენეციელთა და დას. ევროპელთა ფლოტმა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> მახლობლად ჩაუშვა ღუზა. ქალაქი იერიშით აიღეს და ისააკ ანგელოსი თავის ვაჟთან <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_IV_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ალექსი IV ანგელოსი">ალექსი IV-სთან</a> ერთად ხელახლა ავიდა ტახტზე, მაგრამ ჯვაროსნებისა და ბიზანტიელების თანხმობა დიდხანს არ გაგრძელებულა. ახალმა იმპერატორებმა ვერ შეძლეს თავიანთი აღთქმის შესრულება. ჯვაროსნები, უპირატესად კი ვენეციელები, სულ ახალ-ახალ მოთხოვნებს აყენებდნენ. 1204 წლის 25 იანვრის სახალხო აჯანყებამ დაამხო დასავლეთის პროტეჟეები და ძალაუფლება ალექსი მეხუთე მურზუფლეს ხელში გადავიდა. დაზავება შეუძლებელი გახდა. ჯვაროსნებმა გადაწყვიტეს ბიზანტიის იმპერიის განადგურება. 1204 წლის 12 აპრილს კონსტანტინოპოლი კვლავ იერიშით აიღეს და განუკითხავად გაძარცვეს. მაშინ როდესაც ბიზანტიის არისტოკრატიისა და სამღვდელოების გადარჩენილი ნაწილი ნიკეას აფარებდა თავს, რათა შემდეგ იქიდან ეცადა იმპერიის აღდგენა, გამარჯვებულნი, გაყოფის თაობაზე დადებული ხელშეკრულების თანახმად, რომელსაც 1204 წლის მარტში მოაწერეს ხელი, ერთმანეთში ინაწილებდნენ ნადავლს. ბიზანტიის იმპერატორის ტახტზე ბოდუენ ფლანდრიელი ავიდა (1204 წლის მაისი). ბონიფაციუს მონფერატელი თესალონიკის მბრძანებელი გახდა. კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო ტახტი ვენეციის პატრიარქმა დაიკავა. დაპყრობილი იმპერიის მთელ ტერიტორიაზე იქმნებოდა ფეოდალური სენიორიები. ვენეციელები განსაკუთრებული გულმოდგინებით ცდილობდნენ ხელთ ეგდოთ მთელს აღმოსავლეთში ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი დასახლებული პუნქტები, რომლებსაც მათი სავაჭრო და კოლონიალური ძლიერება უნდა უზრუნველეყო. 1204 წლის მოვლენები ბიზანტიისათვის იყო გამანადგურებელი დარტყმა, რომლის შემდეგაც ის ვეღარასოდეს გაიმართა წელში. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა_და_მისი_ხელახლა_აღდგენა"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.9A.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.98_.E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.90.E1.83.AE.E1.83.9A.E1.83.90_.E1.83.90.E1.83.A6.E1.83.93.E1.83.92.E1.83.94.E1.83.9C.E1.83.90"></span>ბიზანტიის იმპერიის დაშლა და მისი ხელახლა აღდგენა</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ბიზანტიის_იმპერიის_დაშლა"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.9A.E1.83.90"></span>ბიზანტიის იმპერიის დაშლა</h4></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1204.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/5/58/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1204.png/320px-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1204.png" decoding="async" width="320" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/5/58/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1204.png/480px-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1204.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/5/58/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1204.png/640px-%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_1204.png 2x" data-file-width="4591" data-file-height="2538" /></a><figcaption>ბიზანტიის ტერიტორიის დაყოფა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%94_%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა">მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის</a> შემდეგ 1204 წელს.</figcaption></figure> <p>ჯვაროსნების მიერ კონსტანტინოპოლის აღებას, უპირველეს ყოვლისა, შედეგად მოჰყვა აღმოსავლეთ სამყაროს ძირეული შეცვლა. </p><p>ბიზანტიის იმპერიის ნანგრევებზე გაჩნდნენ ჯვაროსანთა ფეოდალური სენიორიები. კონსტანტინოპოლში შეიქმნა ლათინური იმპერია, რომლის მბრძანებლადაც ჯვაროსანმა ბარონებმა ფლანდრიის გრაფი ბოდუენი დასვეს. თესალონიკის სამეფო, რომელსაც მონფერატის მარკიზი ბონიფაციუსი მართავდა, ნომინალურად იმპერატორს ექვემდებარებოდა. ქვეყანას მოევლინენ ნიკეისა და ფილიპოპოლის ტიტულარული ჰერცოგები, დიდიმოტიკისა და ადრამიტიონის სენიორიები. კონსტანტინოპოლის აღებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ, რაინდთა ძლევამოსილი ლაშქრობის შედეგად, რომელსაც ათენსა და კორინთომდე წინ უძღოდა ბონიფაციუს მონფერატელი, სხვა ლათინური სახელმწიფოებიც შეიქმნა: ბოდონიცის სამარკიზო, ნეგროპონტის სენიორია, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D" title="ათენის საჰერცოგო">ათენის საჰერცოგო</a>, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა ბურგუნდიელ დელაროშთა საგვარეულო, აქაიის, ანუ მორეის სამთავრო, რომელიც შამპანელებმა — ჟოფრუა დე ვილარდუენმა და გიიომ დე შამპლიტმა დაიპყრეს და რომელმაც ლათინურ აღმოსავლეთში ჯვაროსნების მიერ 1204 წელს დაარსებულ ყველა სახელმწიფოზე მეტხანს გაძლო. მეორე მხრივ, ვენეციამ დაუყოვნებლივ დაიკავა დურაცო ეპიროსის სანაპიროზე, მოდონი და კორონი პელოპონესში, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%90" title="კრეტა">კრეტა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%90" title="ევბეა">ევბეა</a>, გალიპოლი, როდოსტო, ჰერაკლეა და კონსტანტინოპოლის ვრცელი უბანი; ვენეციელი პატრიციები დაეუფლნენ არქიპელაგის კუნძულებს, სადაც დააარსეს ნაქსოსის საჰერცოგო და ჩერიგოს სამარკიზო, ლემნოსის საერცჰერცოგო და სანტორინოს სენიორია. </p><p>ბიზანტიის იმპერიის განადგურებამ განაპირობა არა ერთი და ორი ბერძნული სახელმწიფოს წარმოშობა. ტრაპიზონში კომნენოსთათა დინასტიის ორმა წარმომადგენელმა — ალექსიმ და დავითმა <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="საქართველოს სამეფო">საქართველოს</a> მეფის — <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%94" title="თამარ მეფე">თამარის</a> ინიციატივითა და ძალისხმევით დააარსა იმპერია, რომელიც მალე შავი ზღვის სანაპიროზე, ჰერაკლეადან კავკასიამდე გადაიჭიმა და მეთხუთმეტე საუკუნის მეორე ნახევრამდე (1461 წ.) იარსება. ეპიროსში ანგელოსთა საგვარეულოს უკანონო შვილმა — მიხეილ ანგელოს კომნინმა დააარსა სადესპოტო, რომელიც ნავპაქტიდან დურაცომდე იყო გადაჭიმული. ნიკეაში ალექსი მესამე ანგელოსის სიძემ თეოდორე ლასკარისმა თავის გარშემო შემოიკრიბა ბიზანტიური არისტოკრატიისა და სემღვდელოების გადარჩენილი ნაწილი და 1206 წელს დიდი ზარ-ზეიმით ეკურთხა „რომაელთა იმპერატორად“. პატივმოყვარე ფეოდალებმა: გაბალამ — როდოსზე, მანკაფამ — ფილადელფიაში, ლეონ სგუროსმა — არგოსსა და კორინთოში დაქუცმაცებული იმპერიის ტერიტორიები მიიტაცეს და თავიანთი სენიორიები შექმნეს. </p><p>ამ სახელმწიფოებს შორის, რომლებიც ეს-ესაა იბადებოდნენ პოლიტიკური ცხოვრებისათვის, ძალიან დიდი განსხვავება იყო. ლათინურმა იმპერიამ, მისი ახალი მბრძანებლების უდავო ღირსებების მიუხედავად, ნახევარი საუკუნე ძლივს გაძლო (1204-1261 წ.). მისი დასაბამიერი სისუსტე გარდუვალს ხდიდა მის ეფემერულობას. ბერძნებს შორის კი, პირიქით, უცხოელების გამარჯვებამ პატრიოტული გრძნობისა და ნაციონალური თვითშეგნების გაღვივება გამოიწვია. ბელადები, რომელთა ირგვლივაც თავს იყრიდა ბერძნული სამყაროს ყველა სიცოცხლისუნარიანი ძალა, მხოლოდ ერთ რამეს მიელტვოდნენ: საძულველი ჯვაროსნებისათვის წაერთმიათ კონსტანტინოპოლი. გასარკვევი მხოლოდ ის იყო, ორი ურთიერთმოქიშპე იმპერიიდან მაინც რომელი შესძლებდა ამ მიზნის მიღწევას: ნიკეისა თუ ეპიროსის იმპერია. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ლათინთა_იმპერია_(1204-1261_წწ)"><span id=".E1.83.9A.E1.83.90.E1.83.97.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.97.E1.83.90_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.90_.281204-1261_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>ლათინთა იმპერია (1204-1261 წწ)</h4></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ლათინთა იმპერია">ლათინთა იმპერია</a>.</span></span></div> <p>ჯვაროსანთა დაარსებულ ლათინთა იმპერიას არსებობისათვის მტკიცე ხელისუფლება და აღმოსავლურ რეალობასთან ადაპტირებული მმართველობა სჭირდებოდა, მაგრამ ლათინთა იმპერია, სადაც ტიპური ფეოდალური სისტემა არსებობდა, სიცოცხლისუნარიანი ვერ იქნებოდა. ყველაფრის მიუხედავად, ის საკმაოდ აგრესიულ პოლიტიკას აწარმოებდა მეზობლებთან და ცდილობდა შეენარჩუნებინა დამოუკიდებლობა, მაგრამ თანდათანობით კარგავდა ტერიტორიებს ბიზანტიური ერთეულების სასარგებლოდ. საბოლოოდ, მიხეილ პალეოლოგოსმა, რომელმაც ნიკეის იმპერიაში ძალაუფლება ჩაიგდო ხელში, 1261 წელს კონსტანტინოპოლი აიღო და ლათინთა იმპერიის არსებობას წერტილი დაუსვა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ნიკეის_იმპერია_(1204-1261_წწ)"><span id=".E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.94.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.90_.281204-1261_.E1.83.AC.E1.83.AC.29"></span>ნიკეის იმპერია (1204-1261 წწ)</h4></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერია</a>.</span></span></div> <p>ჯვაროსანთა მიერ კონსტანტინოპოლის აღების შემდეგ საპატრიარქოს უმაღლესმა წარმომადგენლობამ და დედაქალქის მრავალმა დიდებულმა <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%90" title="ნიკეა">ნიკეას</a> შეაფარა თავი, რომელიც მალე იქცა ეროვნულ-განმათავისუფლებელი ბრძოლის მთავარ ცენტრად. ნიკეის იმპერიის დამაარსებლად თეოდორე I ლასკარისი ითვლება (1208-1222 წწ.).<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> მან დაქირავებული ჯვაროსნების დახმარებით დაამარცხა თურქ-სელჩუკები. აღმოსავლეთიდან მეორე საშიში მტერი იყო <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრაპიზონის იმპერია">ტრაპიზონის იმპერია</a>, რომლის იმპერატორმა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_I_(%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98)" title="ალექსი I (ტრაპიზონი)">ალექსი კომნენოსმა</a> გადაწყვიტა დაეპყრო ნიკეის იმპერია, მაგრამ თეოდორე I ლასკარისმა იგი დაამარცხა და შავიზღვისპირეთის რამდენიმე ქალაქიც დაიპყრო (1214 წ.).<sup id="cite_ref-ქსე,_ტ._7,_გვ._426_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-ქსე,_ტ._7,_გვ._426-34"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>თეოდორე ლასკარისის სიკვდილის შემდეგ ნიკეის იმპერიას განაგებდა მისი სიძე იოანე III დუკა ვატაცე (1222-1254 წწ.), ენერგიული და შორსმჭვრეტელი პოლიტიკოსი. მისი მმართველობის დროს ნიკეის იმპერია კიდევ უფრო გაძლიერდა, დაუპირისპირდა რა მეორე ეროვნულ ცენტრს — ეპირის დესპოტატს, რომელიც ბოლოს თავის ვასალად აქცია. იგი ხელს უწყობდა ვაჭრობას, ლიტერატურისა და ხელოვნების აყვავებას, ეროვნული თვითსშეგნების გაღვივება-განმტკიცებას. </p><p><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_II_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="თეოდორე II ლასკარისი">თეოდორე II ლასკარისის</a> დროს (1254-1258 წწ.) ნიკეის იმპერიას კვლავ მოუხდა შეტაკება ბულგარელებთან და ეპირის დესპოტატთან, რასაც ახლამა იმპერატორმა წარმატებით გაართვა თავი. თეოდორე II ლასკარისი ცდილობდა არმია მთლიანად ეროვნული კონტინგენტით შეევსო და აღარ დაყრდნობოდა უცხოელთა დაქირავებულ ლაშქარს. </p><p>თეოდორე II-ის უდროოდ გარდაცვალების შემდეგ ნიკეის იმპერიის ტახტზე არსრულწლოვანი <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_IV_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე IV ლასკარისი">იოანე IV ლასკარისი</a> (1258-1261 წწ.) ავიდა, ხოლო რეგენტი და იმპერიის ფაქტობრივი მმართველი გახდა გაქნილი პოლიტიკოსი მიხეილ პალეოლოგოსი, რომელმაც 1259 წელს თავი იმპერატორად გამოაცხადა. ამავე წელს ქალაქ კასტორიასთან მან სასტიკად დაამარცხა ეპირისა და დასავლეთ ევროპის რამდენიმე სახელმწიფოს (სიცილიის სამეფო, სერბეთი და სხვ.) გაერთიანებული ლაშქარი. 1261 წელს მიხეილ პალეოლოგოსმა ნიმფეონში ხელშეკრულება დადო გენუასთან ვენეციისა და ლათინთა იმპერიის წინააღმდეგ, რამდენიმე თვის ალყის შემდეგ კონსტანტინოპოლი გაათავისუფლა ჯვაროსნებისაგან და წმინდა სოფიას ტაძარში ხელმეორედ ეკურთხა იმპერატორად. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="კონსტანტინოპოლის_დაბრუნება_ბიზანტიელების_მიერ_(1261_წ)"><span id=".E1.83.99.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.9D.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.91.E1.83.A0.E1.83.A3.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.A0_.281261_.E1.83.AC.29"></span>კონსტანტინოპოლის დაბრუნება ბიზანტიელების მიერ (1261 წ)</h4></div> <p>თავისი ხანმოკლე მმართველობის მანძილზე <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_II_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="თეოდორე II ლასკარისი">თეოდორე II</a> (1254-1258 წ.) მამამისის პოლიტიკას აგრძელებდა. რუპელის გასასვლელში მან გამანადგურებელი დარტყმა აგემა ბულგარელებს (1255 წ.), რომლებსაც სურდათ რევანში აეღოთ ვატაცესთან დამარცხების სანაცვლოდ და აიძულა ისინი, ზავს დასთანხმებოდნენ (1256 წ.). მართალია, თეოდორე ძალიან ადრე გარდაიცვალა და ვერ მოასწრო ეპიროსის ვერაგი და პატივმოყვარე დესპოტის მიხეილ მეორის ამბოხება ჩაეხშო, სამაგიეროდ მისმა შემცვლელმა ნიკეის ბერძნული იმპერიის ტახტზე მიხეილ პალეოლოგოსმა (1258-1261 წ.) თავისი უზურპაცია და ტახტზე ასვლისას ჩადენილი ბოროტება, რისი წყალობითაც დაამხო კანონიერი დინასტია და ხელთ იგდო ძალაუფლება, თავისი გამარჯვებებით გამოისყიდა. ეპიროსის დესპოტმა მიხეილ II-მ კავშირი შეჰკრა მანფრედთან, სიცილიის მეფესთან და აქაიის მთავართან გიიომ დე ვილარდუენთან, შემდეგ ალბანელები და სერბიელებიც მიიმხრო და თესალონიკეს დაემუქრა. მაშინ პალეოლოგოსი შეტევაზე გადავიდა; იერიშით აიღო მაკედონია, ალბანეთში შეიჭრა და დესპოტსა და მის მოკავშირეებს პელაგონიის ხეობაში სასტიკი მარცხი აგემა (1259 წ.). ამრიგად, ნიკეის იმპერიის წარმატებებმა განაპირობა ეპიროსის სადესპოტოს განადგურება. რამდენიმე ხნის შემდეგ პალეოლოგმა კონსტანტინოპოლის აღებით დაასრულა თავისი საქმე. </p><p>1261 წელს მან <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" class="mw-redirect" title="დარდანელი">დარდანელი</a> გადასერა და ქალაქგარეთ მდებარე სამფლობელოები წაართვა ლათინებს. ვენეციელების წინააღმდეგ, რომლებიც გვიან, მაგრამ მაინც მიხვდნენ, რომ აუცილებელი იყო <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> დაცვა, იმპერატორმა მოხერხებულად მიიმხრო მათი მოქიშპე გენუელები. 1261 წლის 25 მაისს მიხეილის ერთ-ერთმა მხედართმთავარმა ისარგებლა იმით, რომ ვენეციელების ფლოტმა დროებით დატოვა „ოქროს რქა“ და გააფთრებული იერიშით აიღო ქალაქი. <a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9C_II&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბოდუენ II (ჯერ არაა დაწერილი)">ბოდუენ II</a>-მ გაქცევით უშველა თავს; მას თან მიჰყვნენ ლათინთა პატრიარქი და ვენეციელი კოლონისტები. 1261 წლის 15 აგვისტოს მიხეილ პალეოლოგოსი დიდი ზარ-ზეიმით შევიდა კონსტანტინოპოლში და წმიდა სოფიოს ტაძარში იმპერატორის გვირგვინი დაიდგა თავზე.<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——112_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——112-35"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-ქსე,_ტ._7,_გვ._426_34-1" class="reference"><a href="#cite_note-ქსე,_ტ._7,_გვ._426-34"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ბიზანტიის იმპერია კვლავ აღსდგა პალეოლოგოსთა ეროვნული დინასტიის მეთაურობით. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="პალეოლოგოსების_მმართველობის_ხანა_და_ბიზანტიის_იმპერიის_დაცემა"><span id=".E1.83.9E.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.92.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.AE.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.90.E1.83.AA.E1.83.94.E1.83.9B.E1.83.90"></span>პალეოლოგოსების მმართველობის ხანა და ბიზანტიის იმპერიის დაცემა</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ბიზანტიის_იმპერიის_მდგომარეობა_1261_წელს"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.93.E1.83.92.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90_1261_.E1.83.AC.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.A1"></span>ბიზანტიის იმპერიის მდგომარეობა 1261 წელს</h4></div> <p><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="პალეოლოგოსები">პალეოლოგოსების</a> ახალი დინასტიის (1261-1453 წწ) მიერ აღდგენილი იმპერია სრულიად არ ჰგავდა იმ მონარქიას, რომელსაც ადრე <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კომნენოსები">კომნენოსები</a> განაგებდნენ.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> აზიაში <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრაპიზონის იმპერია">ტრაპიზონის იმპერია</a> შავი ზღვის პირას მდებარე პროვინციების უდიდეს ნაწილს ფლობდა და დამოუკიდებელი სახელმწიფო იყო.<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——112_35-1" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——112-35"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ევროპაში <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="ეპირის დესპოტატი">ეპირის დესპოტატი</a> ალბანეთის სამხრეთსა და ეტოლიის გარკვეულ ნაწილს მოიცავდა. ნეოპატრასის საჰერცოგოს, ანუ დიდი ვალახიის შემადგენლობაში შედიოდა თესალია, ლოკრიდა და ფთიოტიდა. ამ ბერძნული სახელმწიფოების გარდა ცენტრალურ საბერძნეთში არსებობდა ათენის ლათინური საჰერცოგო, ხოლო პელოპონესში — მორეის ლათინური სამთავრო. ვენეციელები კვლავინდებურად ფლობდნენ არქიპელაგის კუნძულების უმეტეს ნაწილს. გენუელების ხელში იყო ქიოსი და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="ანატოლია">ანატოლიის</a> სანაპიროსა თუ შავი ზღვისპირეთის მნიშვნელოვანი კოლონიები. ბიზანტიის აღდგენილი იმპერია მხოლოდ ტერიტორიების სამ ჯგუფს ფლობდა: აზიაში — ყოფილი ნიკეის იმპერიის სამფლობელოებს; ევროპაში — კონსტანტინოპოლს, თრაკიასა და მაკედონიის ნაწილთან ერთად, რომლის მთავარი ქალაქი იყო თესალონიკე; და ბოლოს, რამდენიმე კუნძულს — <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="როდოსი">როდოსს</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ლესბოსი">ლესბოსს</a>, სამოთრაკიასა და იმბროსს. ტერიტორიულად დაკნინებული და სამხედრო თუ ფინანსიური თვალსაზრისით დაუძლურებული იმპერიის გვერდით კი იზრდებოდნენ ძლევამოსილი და თავიანთ ძლიერებაში დარწმუნებული ახალგაზრდა სახელმწიფოები, რომლებიც ცდილობდნენ ბიზანტიისათვის წაერთმიათ მისი ოდინდელი ჰეგემონია. მეცამეტე სუკუნეში ასეთი სახელმწიფო იყო <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბულგარეთის მეორე იმპერია">ბულგარეთის მეორე იმპერია</a> ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე, მეთოთხმეტე საუკუნეში კი <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9C_%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="სტეფან დუშანი">სტეფან დუშანის</a> დიდი სერბეთი. მაგრამ, უწინარეს ყოვლისა, ეს ითქმის აზიელ თურქებზე, რომლებიც სულ უფრო და უფრო მრისხანედ ემუქრებოდნენ იმპერიას. <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> უკვე დიდი ხანია, რაც ევროპული კულტურის ცენტრი აღარ იყო. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="მიხეილ_VIII_პალეოლოგოსის_მმართველობა_(1261-1282_წწ.)"><span id=".E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.98.E1.83.9A_VIII_.E1.83.9E.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.92.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90_.281261-1282_.E1.83.AC.E1.83.AC..29"></span>მიხეილ VIII პალეოლოგოსის მმართველობა (1261-1282 წწ.)</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Michael_VIII_Palaiologos_(head).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Michael_VIII_Palaiologos_%28head%29.jpg/220px-Michael_VIII_Palaiologos_%28head%29.jpg" decoding="async" width="220" height="270" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Michael_VIII_Palaiologos_%28head%29.jpg/330px-Michael_VIII_Palaiologos_%28head%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Michael_VIII_Palaiologos_%28head%29.jpg/440px-Michael_VIII_Palaiologos_%28head%29.jpg 2x" data-file-width="733" data-file-height="899" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_VIII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მიხეილ VIII (ბიზანტია)">მიხეილ VIII პალეოლოგოსი</a></figcaption></figure> <p>ბიზანტიის იმპერიის ოდინდელი მთლიანობისა და სიდიადის აღდგენა მხოლოდ სასწაულს შეეძლო. <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_VIII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მიხეილ VIII (ბიზანტია)">მიხეილ VIII-მ</a> (1261-1282 წ.) სცადა ამ სასწაულის მოხდენა და თუმცა ვერ მოახერხა მთლიანად განეხორციელებინა სინამდვილეში თავისი გრანდიოზული გეგმები, პრაქტიკული ნიჭისა და გამჭრიახობის წყალობით ის მაინც შეიძლება ბიზანტიის უკანასკნელ დიდ იმპერატორად იქნეს მიჩნეული. </p><p>მიხეილ მერვის ტახტზე ასვლისთანავე ცხადი შეიქნა მისი განზრახვა: როგორც ბერძნებისაგან, ისე ლათინებისაგან დაებრუნებინა ყველა პროვინცია, რომლებიც მათ იმპერიას წაართვეს. ის შეიჭრა ფრანკულ მორეაში (1261 წლის დამლევს); იანინა წაართვა ეპიროსს (1265 წ.), მაკედონიის ნაწილი — ბულგარეთს (1264 წ.) და არქიპელაგის კუნძულების უმეტესობა — ვენეციელებს; იმპერატორმა ალაგმა გენუელთა თავგასულობა და ბიზანტიის პატრიარქის ძალაუფლება აღადგინა ბულგარეთისა და სერბიის ეკლესიებში, მაგრამ სულ მალე ის მტრულად განწყობილ დასავლეთს შეეჯახა. არც პაპსა და არც ვენეციელებს არასოდეს აუღიათ ხელი ლათინური იმპერიის აღდგენაზე; ორივე სიცილიის ახალ მბრძანებელს შარლ ანჟუელს კიდევ უფრო პატივმოყვარული გეგმები ჰქონდა აღმოსავლეთის მიმართ. მან დაიპყრო კორფუ (1267 წ.), ხელთ იგდო დურაცო და ეპიროსის სანაპირო (1272 წ.), ალბანეთის მეფის ტიტული მიიღო და კავშირი შეკრა იმპერიის ყველა მტერთან ბულგარელებთან, სერბიელებსა და დიდი ვალახიის მთავართან. </p><p>ამ კრიტიკულ მომენტში მხოლოდ მიხეილ პალეოლოგოსის განსაცვიფრებელმა სიმარჯვემ და გამჭრიახობამ შეუშალა ხელი იმას, რომ მთელი დასავლეთი გაერთიანებულიყო ბიზანტიის წინააღმდეგ საბრძოლველად. იმპერატორმა თავის სასარგებლოდ გამოიყენა ის გარემოება, რომ პაპი შეშფოთებული იყო შარლ ანჟუელის გაძლიერებით, დააიმედა იგი, რომ შესაძლებელი იყო რომაელ მღვდელმთავართა სანუკვარი ოცნების განხორციელება, ესე იგი, ბერძნულ ეკლესიაზე რომის ძალაუფლების გავრცელება და ლიონის საეკლესიო კრებაზე (1274 წ.) <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9A_X" title="გრიგოლ X">გრიგოლ X</a>-სთან დადებული ხელშეკრულების თანახმად, აღმოსავლური ეკლესია კვლავ დაექვემდებარა პაპს. ამის სანაცვლოდ მიხეილ VIII-ს აღუთქვეს, რომ არავინ შეეცილებოდა კონსტანტინოპოლს, ხოლო აღმოსავლეთში თავისუფალი მოქმედების საშუალებას და ლათინთა წინააღმდეგ ბრძოლის ნებასაც კი მისცემდნენ. 1274 წელს იმპერატორმა ეპიროსში შეუტია ანჟუელთა დინასტიის ლაშქარს, შემდეგ თესალიაში შეიჭრა, სადაც ალყა შემოარტყა ნეოპატრასს (1275 წ.), <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%90" title="ევბეა">ევბეაზე</a> დაამარცხა ვენეციელები და აქაიაში გადაიტანა საომარი მოქმედება, სადაც გიიომ ვილარდუენის სიკვდილმა (1278 წ.) საგრძნობლად დაასუსტა ფრანკთა სამთავრო. </p><p>საუბედუროდ, ბიზანტიისა და რომის გამუდმებულმა მტრობამ წერტილი დაუსვა მის ქმედითობას. მიხეილ VIII-მ ბიზანტიის სამღვდელოებას ძალით მოახვია თავზე რომთან კავშირი და პატრიარქ <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_XI_(%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%98)" title="იოანე XI (კონსტანტინოპოლის პატრიარქი)">იოანე XI-სთან</a> ერთად ძალითვე სურდა მისი რეალიზება (1275 წ.), მაგრამ იმპერატორის ძალისხმევას შედეგად მხოლოდ ის მოჰყვა, რომ მართლმადიდებლური ეკლესიის წიაღში განხეთქილებამ იჩინა თავი, ხოლო ორი სამყაროს ანტაგონიზმი, რომლის შერბილების იმედიც ჰქონდა, კიდევ უფრო მწვავე და საშიში გახდა. </p><p>მეორე მხრივ, შარლ ანჟუელს, რომელიც ძალზე უკმაყოფილო იყო მოვლენების ამგვარი განვითარებით, იარაღი არ დაუყრია. მან გარდაქმნა ეპიროსში თავისი მმართველობის ფორმა (1278 წ.), ხელახლა მიიმხრო პაპი (1281 წ.) და ლათინური იმპერიის აღდგენის მიზნით რომსა და ვენეციასთან ერთად დააარსა ლიგა, რომელსაც მიხეილ VIII-სადმი სიძულვილის გამო სერბიელები, ბულგარელები და თესალიელი და ეპიროსელი ბერძნებიც კი მიემხრნენ. ბიზანტიის იმპერია მტრებით იყო გარშემორტყმული. მიხეილ VIII-მ ბერატთან დაამარცხა შარლ ანჟუელის ლაშქარი და მისი თავგასულობის ასალაგმავად 1282 წლის მარტში მოიწვია ე.წ. „სიცილიური სერობა“. ამრიგად, იმპერატორმა იმძლავრა დასავლეთზე. მაგრამ გადაჭარბებულ ყურადღებას რომ უთმობდა ლათინებს, ის მიუტევებელ დაუდევრობას იჩენდა თურქული საფრთხის მიმართ, სულ უფრო და უფრო მრისხანე რომ ხდებოდა მცირე აზიაში, ხოლო ევროპაში — ასევე საშიში განსაცდელისადმი, რასაც სერბიელები უმზადებდნენ ბიზანტიას. რელიგიური მღელვარება, რამაც თავი იჩინა იმპერიაში, მისი სისუსტის კიდევ ერთი მიზეზი იყო. <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_VIII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მიხეილ VIII (ბიზანტია)">მიხეილ VIII-ის</a> მმართველობა, ერთის შეხედვით, იმპერიის აღორძინების მომასწავებელი უნდა ყოფილიყო, მაგრამ მას სწრაფი და გარდუვალი დეკადანსი მოჰყვა. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Manuel_II_Paleologus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Manuel_II_Paleologus.jpg/220px-Manuel_II_Paleologus.jpg" decoding="async" width="220" height="362" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Manuel_II_Paleologus.jpg/330px-Manuel_II_Paleologus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Manuel_II_Paleologus.jpg/440px-Manuel_II_Paleologus.jpg 2x" data-file-width="569" data-file-height="935" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9A_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="მანუელ II პალეოლოგოსი">მანუელ II პალეოლოგოსი</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ბიზანტიის_იმპერია_უკანასკნელი_პალეოლოგოსების_დროს_(1282-1453_წწ.)"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.90_.E1.83.A3.E1.83.99.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.A1.E1.83.99.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.9E.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.92.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.93.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.A1_.281282-1453_.E1.83.AC.E1.83.AC..29"></span>ბიზანტიის იმპერია უკანასკნელი პალეოლოგოსების დროს (1282-1453 წწ.)</h4></div> <p>მიხეილ მერვის მემკვიდრეთა მმართველობისას კიდევ უფრო აშკარა ხდება იმპერიის დაცემის შეუქცევადი პროცესი. უკანასკნელმა პალეოლოგოსმა იმპერატორებმა პროცესის შეჩერება ვერ შეძლეს. ესენი არიან მიხეილის ვაჟი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანდრონიკე II პალეოლოგოსი">ანდრონიკე II</a> (1282-1328 წ.), განათლებული, მჭევრმეტყველი, მწერლობის მფარველი და დიდი ღვთისმოსავი, მაგრამ პოლიტიკურად უნიჭო და სახელმწიფო საქმეებში სრულიად გამოუცდელი მმართველი, მიხეილის შვილიშვილი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ანდრონიკე III (ბიზანტია)">ანდრონიკე III</a> (1328-1341 წ.), ჭკვიანი, მაგრამ, ცოტა არ იყოს, ქარაფშუტა და განცხრომის დიდი მოყვარული; იგივე დეკადანსი გრძელდება <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_V_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე V პალეოლოგოსი">იოანე V-ის</a> (1341-1391 წ.) ხანგრძლივი მმართველობის მანძილზეც, მიუხედავად ისეთი შესანიშნავი მბრძანებლის ენერგიული პოლიტიკისა, როგორიც გამოდგა <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე VI (ბიზანტია)">იოანე VI კანტაკუზენი</a> (1341-1355 წ.) და მისი მომდევნო იმპერატორის იოანე მეხუთის ვაჟის <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9A_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="მანუელ II პალეოლოგოსი">მანუელ II-ის</a> (1391-1425 წ.) ეჭვშეუვალი ღირსებებისა; ამ უკანასკნელზე სავსებით სამართლიანად ამბობდნენ, რომ „უკეთეს ხანაში ის ალბათ გადაარჩენდა იმპერიას, მისი გადარჩენა შესაძლებელი რომ ყოფილიყო“, მაგრამ იმპერიის ხსნა უკვე შეუძლებელი იყო. იოანე მერვემ (1425-1448 წ.) და <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_XI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე XI (ბიზანტია)">კონსტანტინე დრაგასემ</a> (1448-1453 წ.) ვერც იმპერიის დაცემა შეაჩერეს და ვერც მისი დაღუპვა აიცილეს თავიდან. იმპერია ვერც იმან გადაარჩინა, რომ უკანასკნელი საუკუნენახევრის განმავლობაში მის სათავეში რამდენიმე ღირსეული იმპერატორი იდგა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="დაცემის_საშინაო_მიზეზები"><span id=".E1.83.93.E1.83.90.E1.83.AA.E1.83.94.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.9D_.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.94.E1.83.96.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span>დაცემის საშინაო მიზეზები</h4></div> <p>კრიტიკულ საგარეო ვითარებას თან ერთვოდა გამწვავებული შიდაპოლიტიკური მდგომარეობა. გაუთავებელმა დაპირისპირებებმა და ტახტისათვის ბრძოლებმა, ეკონომიკურ-ფინანსურმა პრობლემებმა, სუსტმა ხელისუფლებამ და სოციალურ-რელიგიურმა განხეთქილებებმა ქვეყნის უკიდურესი დასუსტება გამოიწვია. კრიზისში მყოფ ბიზანტიას საგარეო საფრთხის მოგერიება აღარ შეეძლო. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="სამოქალაქო_ომები"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.A5.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.90.E1.83.A5.E1.83.9D_.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span><b>სამოქალაქო ომები</b></h5></div> <p>გარეშე საფრთხის წინაშე, რომელიც იმპერიას ემუქრებოდა, აუცილებელი იყო, რომ მას შეენარჩუნებინა ერთიანობა, სიმშვიდე და ძლიერება. პალეოლოგოსების ეპოქა კი, პირიქით, ამბოხებებითა და შინააშლილობებით იყო გამორჩეული. ანდრონიკე II-ს აუჯანყდა მისი შვილიშვილი, მომავალი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ანდრონიკე III (ბიზანტია)">ანდრონიკე III</a>, რომელსაც მხცოვანი იმპერატორი ტახტის მემკვიდრის კანონიერი უფლებების წართმევას უპირებდა. რამდენიმე წლის განმავლობაში (<a href="/wiki/1321" title="1321">1321</a>-<a href="/wiki/1328" title="1328">1328</a> წწ) ომმა, რომელსაც დროდადრო დაზავება წყვეტდა, მთლიანად გააპარტახა იმპერია და ბოლოს იმით დამთავრდა, რომ ამბოხებულებმა ხელთ იგდეს <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> და ანდრონიკე II ტახტიდან ჩამოაგდეს. ანა სავოიელის რეგენტობისა და <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_V_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე V პალეოლოგოსი">იოანე V-ის</a> მცირეწლოვანებისას, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე VI (ბიზანტია)">იოანე კანტაკუზენმა</a> იმპერატორად გამოაცხადა თავი (1341 წ.) და ექვსი წლის განმავლობაში (<a href="/wiki/1341" title="1341">1341</a>-<a href="/wiki/1347" title="1347">1347</a> წწ) მთელი ბიზანტია ორად გაიყო: არისტოკრატია უზურპატორს უჭერდა მხარს, ხალხი კი — კანონიერ დინასტიას; ვიდრე დედაქალაქი, გამცემლობის წყალობით, ტახტის მაძიებლის ხელში არ აღმოჩნდა. იოანე კანტაკუზენის მთელი მმართველობის მანძილზე (1347-1355 წ.) <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_V_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე V პალეოლოგოსი">იოანე V პალეოლოგოსის</a> ინტრიგები, რომელსაც ახალმა იმპერატორმა თანამოსაყდრის უფლებები შეუნარჩუნა, გამუდმებით ამღვრევდა და ამტუტებდა მონარქიას, სანამ ახალი ამბოხება არ გამოიწვია, რის შედეგადაც იოანე კანტაკუზენი დამხობილ იქნა. შემდგომ ამისა, იოანე მეხუთეს აუჯანყდნენ მისი შვილი ანდრონიკე (1376 წ.) და შვილიშვილი იოანე (1391 წ.), რომლებმაც ერთხანს ტახტიც კი დაატოვებინეს მხცოვან იმპერატორს. ძალზე საგულისხმოა ის გარემოება, რომ მთელი ამ ბრძოლის მანძილზე მეტოქენი სინიდისის ყოველგვარი ქენჯნის გარეშე დასახმარებლად უხმობდნენ იმპერიის მტრებს — ბულგარელებს, სერბიელებსა თუ თურქებს, რომლებსაც მხარდაჭერისათვის არა მარტო უხვად უხდიდნენ ფულს, არამედ ტერიტორიებსაც კი ურიგებდნენ. ყოველგვარი პატრიოტული გრძნობა და თვით ყოველგვარი წარმოდგენა პოლიტიკურ ამოცანებსა თუ ინტერესებზე პატივმოყვარულმა ზრახვებმა და ამბიციებმა განდევნეს. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="სოციალური_და_რელიგიური_განხეთქილებანი"><span id=".E1.83.A1.E1.83.9D.E1.83.AA.E1.83.98.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.92.E1.83.98.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.97.E1.83.A5.E1.83.98.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.98"></span><b>სოციალური და რელიგიური განხეთქილებანი</b></h5></div> <p>სოციალური და რელიგიური ანტაგონიზმი კიდევ უფრო ამწვავებდა სამოქალაქო უწესრიგობით გამოწვეულ ქაოსს. XV ს-ის შუა წლებში იმპერიას სოციალური რევოლუციების ტალღამ გადაუარა: დაბალი კლასები გვაროვნული და ქონებრივი არისტოკრატიის წინააღმდეგ გამოვიდნენ. შვიდი წლის მანძილზე (1342-1349 წ.) ზელოტების მოძრაობა გამუდმებულ ამბოხებებს, სისხლისღვრასა და ხოცვა-ჟლეტას იწვევდა <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94" class="mw-redirect" title="თესალონიკე">თესალონიკეში</a>, თავის მნიშვნელობით იმპერიის მეორე ქალაქში, რომელიც სრულიად დამოუკიდებელ რესპუბლიკად იქცა და მისი გახმაურებული ისტორია ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ეპიზოდია მეთოთხმეტე საუკუნის იმპერიის ცხოვრებაში. <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე VI (ბიზანტია)">იოანე კანტაკუზენმა</a> ძლივს მოახერხა წესრიგი და მშვიდობიანობა აღედგინა მის წინააღმდეგ ამბოხებულ ქალაქში. </p><p>რელიგიურმა ბრძოლამ, რომელიც, უწინარეს ყოვლისა, ბიზანტიელებსა და ლათინებს შორის საუკუნოვანი მტრობით იყო გამოწვეული, კიდევ უფრო გაამწვავა მდგომარეობა. მიხეილ VIII, პოლიტიკური ინტერესებიდან გამომდინარე, გონივრულ ნაბიჯად თვლიდა რომთან დაახლოებას და საეკლესიო ერთიანობის აღდგენას, მაგრამ ამან ისეთი უკმაყოფილება გამოიწვია, რომ მიხეილის მემკვიდრის <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანდრონიკე II პალეოლოგოსი">ანდრონიკე II-ის</a> უპირველესი ამოცანა პაპთან დადებულ ხელშეკრულებაზე უარის თქმა გახდა, რათა ამ გზით მაინც შემოერიგებინა მართლმადიდებლური სამღვდელოება. რა თქმა უნდა, ამ გარემოებამ კიდევ უფრო გაამწვავა ანტაგონიზმი ბერძნებსა და ლათინებს შორის, რამაც თავისი გამოხატულება ჰპოვა თვით იმპერიის შიგნითაც — საეკლესიო ერთიანობის მომხრეთა და მოწინააღმდეგეთა კონფლიქტში. მძაფრი პოლემიკა კიდევ უფრო აღვივებდა ამ შუღლს. ლათინური იდეებისადმი ყოველგვარი სიმპათიის გამოვლენას სამშობლოს ღალატის სახელს არქმევდნენ. ასეთ ვითარებაში ნებისმიერი საბაბიც კი საკმარისი იყო საიმისოდ, რომ ბერძნული ნაციონალიზმი დასავლეთის წინააღმდეგ აღეძრა. </p><p>ასეთი იყო ვითარება, როცა იოანე V (1369 წ.) და უფრო გვიან მანუელ II (1471 წ.) პოლიტიკური მოსაზრებებით იძულებულნი შეიქნენ რომთან მოლაპარაკება განეახლებინათ, ხოლო სასოწარკვეთილმა იოანე VIII-მ თურქული საფრთხის თავიდან ასაცილებლად კიდევ უფრო თამამი ნაბიჯი გადადგა: იმპერატორი თვითონ ჩავიდა იტალიაში (1437 წ.) და ფლორენციის საეკლესიო კრებაზე ევგენი IV-სთან ერთად ხელი მოაწერა უნიას, რომელიც ბოლოს უღებდა ეკლესიების გათიშვას (1439 წ.). მიხეილ VIII-ის მსგავსად, ისიც მართლმადიდებლური სამღვდელოებისა და ხალხის გააფთრებულ წინააღმდეგობას წააწყდა, რომლებიც დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ ლათინები, ყოველგვარი აღთქმისა თუ დაპირების მიუხედავად, მხოლოდ ერთ მიზანს მიელტვოდნენ: „მოესპოთ ბერძნების ქალაქი, მათი ჯიში, სახელი და სახსენებელი“. იოანე VIII და მისი მემკვიდრე კონსტანტინე IX ამაოდ ცდილობდნენ, იმპერიისათვის ძალით მოეხვიათ თავზე უნია. აღშფოთებული ხალხი თვით წმიდა სოფიოს ტაძრის თაღებქვეშაც კი ბობოქრობდა. მაშინ, როდესაც კონსტანტინოპოლის დაღუპვა კარზე იყო მომდგარი, ქალაქის ქუჩებში არ ცხრებოდა გააფთრებული დავა უნიის მომხრეებსა და მოწინააღმდეგეებს შორის. იმ ხანებში ბიზანტიის ფლოტის მთავარსარდალსა და იმპერატორის კარზე ყველაზე გავლენიან პირს — ლუკას ნოტარას მიაწერენ სიტყვებს: „მირჩევნია ქალაქში ვიხილო თურქული ჩალმა, ვიდრე პაპის ტიარა“.<sup id="cite_ref-შარლ_დილი,_ბიზანტიის_ისტორია—1998——_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-შარლ_დილი,_ბიზანტიის_ისტორია—1998——-37"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——113_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——113-38"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ფინანსური_და_სამხედრო_კრიზისი"><span id=".E1.83.A4.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A1.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.9B.E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.93.E1.83.A0.E1.83.9D_.E1.83.99.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.98"></span><b>ფინანსური და სამხედრო კრიზისი</b></h5></div> <p>ყოველივე ამას ზედ ერთვოდა ფინანსების სავალალო მდგომარეობა. სახაზინო ტირანიის მიუხედავად, ომებით გაჩანაგებულ ქვეყანაში საადგილმამულო გადასახადი ბევრს ვერაფერს ჰმატებდა ხაზინას. მას შემდეგ, რაც იმპერიის ვაჭრობა ვენეციელებმა და გენუელებმა ჩაიგდეს ხელში, საბაჟო ბეგარიდან მიღებული შემოსავალი სულ უფრო და უფრო სწრაფად მცირდებოდა. მთავრობა იძულებული იყო ყალბი მონეტები მოეჭრა, იმპერატორი ფულს სესხულობდა და გვირგვინის პატიოსან თვლებს აგირავებდა. ყოველგვარი სახსარი ამოიწურა, ხაზინა ცარიელი იყო. კატასტროფულად ქვეითდებოდა ქვეყნის სამხედრო ძლიერება: მცირერიცხოვან, დეორგანიზებულ, ურჩსა და უმართავ არმიას სულ უფრო ნაკლებად შესწევდა იმისი ძალი, რომ ქვეყანა დაეცვა. ბიზანტიის მიერ დაქირავებული ჯარისკაცები აჯანყებებს აწყობდნენ მის წინააღმდეგ. <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანდრონიკე II პალეოლოგოსი">ანდრონიკე II პალეოლოგოსის</a> მმართველობისას, კატალონიელთა „დიდმა კომპანიამ“ აიღო გალიპოლი, ორი წლის მანძილზე (1305-1307 წ.) ბლოკადაში მოაქცია <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> და წარმატებით დალაშქრა მაკედონია და საბერძნეთი (1307-1311 წ.). მეთოთხმეტე საუკუნის შუა წლებში სერბიელმა და თურქმა დაქირავებულმა ჯარისკაცებმა სასტიკად გაძარცვეს და დაარბიეს იმპერია. მდგომარეობა არც ზღვაზე იყო უკეთ. მიხეილ VIII-მ სცადა ბიზანტიის ფლოტის აღდგენა, მაგრამ მისმა მემკვიდრეებმა უსარგებლოდ მიიჩნიეს ეს ხარჯები და აღმოსავლეთის ზღვებზე ბატონობა იტალიის რესპუბლიკათა ესკადრებს დაუთმეს. იმპერია, რომელსაც აღარ შეეძლო წინ აღდგომოდა საფრთხეს, გარედან რომ ემუქრებოდა მის არსებობას, თავის აღსასრულს უახლოვდებოდა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="დაცემის_საგარეო_პოლიტიკური_მიზეზები"><span id=".E1.83.93.E1.83.90.E1.83.AA.E1.83.94.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9D_.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.94.E1.83.96.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span>დაცემის საგარეო პოლიტიკური მიზეზები</h4></div> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ბულგარელები_და_სერბები"><span id=".E1.83.91.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.91.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span><b>ბულგარელები და სერბები</b></h5></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Map_of_the_Serbian_Empire,_University_of_Belgrade,_1922.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Map_of_the_Serbian_Empire%2C_University_of_Belgrade%2C_1922.jpg/220px-Map_of_the_Serbian_Empire%2C_University_of_Belgrade%2C_1922.jpg" decoding="async" width="220" height="284" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Map_of_the_Serbian_Empire%2C_University_of_Belgrade%2C_1922.jpg/330px-Map_of_the_Serbian_Empire%2C_University_of_Belgrade%2C_1922.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Map_of_the_Serbian_Empire%2C_University_of_Belgrade%2C_1922.jpg/440px-Map_of_the_Serbian_Empire%2C_University_of_Belgrade%2C_1922.jpg 2x" data-file-width="1400" data-file-height="1809" /></a><figcaption>სტეფან დუშანის დროინდელი სერბეთი</figcaption></figure> <p>1241 წლისათვის <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბულგარეთის იმპერია">ბულგარეთის იმპერია</a>, რომელიც ასე საშიში იყო მეთორმეტე საუკუნის ბიზანტიისათვის, საგრძნობლად დაასუსტა გამუდმებულმა შინააშლილობებმა. სასტიკმა მარცხმა, სერბებმა ველბუჯთან რომ მიაყენეს ბულგარეთის მეფეს მიხეილს (1330 წ.), საბოლოოდ გამოუთხარა ძირი მის ძლიერებას. მიუხედავად ამისა, ბულგარელები იმპერიისათვის მაინც საშიში მეზობლები იყვნენ: ისინი გამუდმებით ერეოდნენ იმპერიის საქმეებში და დიდ სარგებელსაც იღებდნენ იმის წყალობით, რომ ხან <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანდრონიკე II პალეოლოგოსი">ანდრონიკე II-ს</a> უჭერდნენ მხარს, ხან კი — ანა სავოიელს, რის სანაცვლოდაც ბიზანტიისგან ტერიტორიებს მოითხოვდნენ, მაგრამ იმპერიისათვის განსაკუთრებით მრისხანე მოწინააღმდეგენი გამოდგნენ <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სერბეთის იმპერია">სერბები</a>. სტეფანე ნემანიას მემკვიდრეების — უროშ პირველის (1243-1276 წ.), დრაგუტინის (1276-1282 წ.) და მილუტინის (1282-1321 წ.) მმართველობისას სერბეთმა იმდენად გააფართოვა თავისი ტერიტორია ბულგარეთისა და ბიზანტიის ხარჯზე, რომ ბალკანეთის ყველაზე ძლიერ სახელმწიფოდ იქცა. უროშ I-მა აიძულა ანდრონიკე II, ეღიარებინა მისი დამპყრობლური ომების ყველა შედეგი (1298 წ.). ბულგარელების მსგავსად, სერბები გამუდმებით ერეოდნენ ბიზანტიის საშინაო საქმეებში, რაც კიდევ უფრო ამძაფრებდა შინააშლილობებს. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Car_Du%C5%A1an,_Manastir_Lesnovo,_XIV_vek.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Car_Du%C5%A1an%2C_Manastir_Lesnovo%2C_XIV_vek.jpg/220px-Car_Du%C5%A1an%2C_Manastir_Lesnovo%2C_XIV_vek.jpg" decoding="async" width="220" height="307" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/09/Car_Du%C5%A1an%2C_Manastir_Lesnovo%2C_XIV_vek.jpg 1.5x" data-file-width="307" data-file-height="429" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9C_%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="სტეფან დუშანი">სტეფან დუშანი</a> — ფრესკა.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9C_%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="სტეფან დუშანი">სტეფან დუშანის</a> (1331-1355 წ.) ტახტზე ასვლისას სერბეთი, ერთი მხრივ, სავიდან და დუნაიდან სტრუმიცასა და პრილეპამდე, ხოლო მეორე მხრივ, ბოსნიიდან რილოდაგსა და სტრუმამდე იყო გადაჭიმული, მაგრამ დუშანს სურდა თავისი ძალაუფლების ქვეშ გაეერთიანებინა მთელი ბალკანეთის ნახევარკუნძული და კონსტანტინოპოლში ბიზანტიის იმპერატორის გვირგვინი დაედგა თავზე. თავდაპირველად მან დასავლეთ მაკედონია დაიპყრო (1334 წ.); შემდეგ ანჟუელებს წაართვა ალბანეთი დურაცოსა და ვალონამდე, ხოლო ბერძნებს — ეპიროსი იანინამდე (1340 წ.); ბოლოს კი მაკედონიაში განაგრძო შეტევა, სადაც ბიზანტიელებმა მხოლოდ თესალონიკე და ქალკიდიკა შეინარჩუნეს და სერბიის საზღვარმა აღმოსავლეთით <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%90" title="მარიცა">მარიცამდე</a> გადაინაცვლა (1345 წ.). 1346 წელს უსკუბის კათედრალურ ტაძარში დუშანი დიდი ზარ-ზეიმით ეკურთხა „სერბებისა და რომაელების იმპერატორად და ავტოკრატორად“. ამიერიდან სერბიის იმპერია <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%98" title="დუნაი">დუნაიდან</a> <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90" title="ეგეოსის ზღვა">ეგეოსის ზღვასა</a> და ადრიატიკამდე იყო გადაჭიმული. მას შემდეგ, რაც ბერძნებს სძლია (1351 წელს გარს ადგა თესალონიკეს) და ანჟუელები, შემდეგ კი ბოსნიისა და უნგრეთის მეფეებიც დაამარცხა, დუშანი ყველაზე ძლევამოსილი მბრძანებელი გახდა მთელ ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე და პაპმა „თურქების წინააღმდეგ ბრძოლის ბელადად“ გამოაცხადა იგი. დუშანს ისღა დარჩენოდა კონსტანტინოპოლი აეღო; 1355 წელს სცადა კიდეც მისი აღება, ხელთ იგდო <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%94" title="ედირნე">ადრიანოპოლი</a> და თრაკია, მაგრამ მოულოდნელად გარდაიცვალა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> გალავანთან. დუშანის სიკვდილის შემდეგ მისი იმპერია მალე დაიშალა, მაგრამ ბიზანტია კიდევ უფრო დასუსტებული გამოვიდა ამ ოცწლიანი ომიდან. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="ბიზანტია_და_ევროპა"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.94.E1.83.95.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.9E.E1.83.90"></span><b>ბიზანტია და ევროპა</b></h5></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Battle_of_Nicopole_battle_map_1396.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Battle_of_Nicopole_battle_map_1396.jpg/220px-Battle_of_Nicopole_battle_map_1396.jpg" decoding="async" width="220" height="198" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Battle_of_Nicopole_battle_map_1396.jpg/330px-Battle_of_Nicopole_battle_map_1396.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Battle_of_Nicopole_battle_map_1396.jpg/440px-Battle_of_Nicopole_battle_map_1396.jpg 2x" data-file-width="704" data-file-height="633" /></a><figcaption>ნიკოპოლის ბრძოლა წარმოადგენ-და ევროპის ერთ-ერთ უკანასკნელ სერიოზულ (თუმცა უშედეგო) მცდელობას ოსმალების წინააღმდეგ.</figcaption></figure><p>ნაცვლად იმისა, რომ იმპერიას დახმარებოდნენ, აღმოსავლეთში დამკვიდრებულმა ევროპელებმა — ვენეციელებმა და გენუელებმა თავიანთ სასარგებლოდ გამოიყენეს ბიზანტიის უბედურება და დააჩქარეს მისი დაცემა. ისინი ისე იქცეოდნენ იმპერიაში, როგორც დაპყრობილ ქვეყანაში: ახდენდნენ ქვეყნის ეკონომიკურ ექსპლუატაციას, უხეშად ერეოდნენ შიდა საქმეებში და მონაწილეობას იღებდნენ არეულობების მოწყობაში. ბიზანტიელები იძულებულები იყვნენ აეტანათ მათი ქმედებები რადგან წინააღმდეგობის გაწევა არ შეეძლოთ, ფაქტობრივად ვენეციელებმა და გენუელებმა დაასრულეს იმპერიის ეკონომიკის განადგურება. </p><p>დასავლეთის დანარჩენი სახელმწიფოები თითქმის არავითარ ყურადღებას აღარ აქცევდნენ ბიზანტიას. თუმცა აქ უნდა აღინიშნოს თურქებისათვის წინააღმდეგობის გაწევის ცალკეული ცდები. 1343 წელს ჯვაროსანთა ლაშქრობის შედეგად თურქებს რამდენიმე წლით წაართვეს <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%90" class="mw-redirect" title="სმირნა">სმირნა</a>, ხოლო 1366 წელს — გალიპოლი; 1396 წელს ქრისტიანებმა სცადეს სერიოზული დარტყმა მიეყენებინათ თურქებისათვის, მაგრამ მათი ცდა მარცხით დასრულდა <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ნიკოპოლის ბრძოლა">ნიკოპოლთან</a>; 1344 წელს, კიდევ ერთი მცდელობისას, ქრისტიანებმა სასტიკი მარცხი იწვნიეს ვარნასთან. ფრანგი მარშალი ბუსიკო ორი წლის განმავლობაში (1337-1339 წ.) იცავდა კონსტანტინოპოლს თურქების შეტევისაგან. მაგრამ დასავლეთს, არსებითად, აღარ აინტერესებდა ბიზანტია ან მხოლოდ იმაზე ფიქრობდა, თუ როგორ ესარგებლა მისი უბედურებით, რათა თავისი რელიგიური თუ პოლიტიკური მბრძანებლობისათვის დაემორჩილებინა. პაპები საეკლესიო ერთიანობის აღდგენაზე ოცნებობდნენ და არავითარ ანგარიშს არ უწევდნენ ბიზანტიელთა სიძულვილს ამ პროექტის მიმართ. დასავლეთის სახელმწიფოებს კი მხოლოდ ერთი საფიქრალი ჰქონდათ: როგორ გაეყოთ და გაენაწილებინათ იმპერია. ამაოდ ჩადიოდა იოანე V (1396 წ.), <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9A_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="მანუელ II პალეოლოგოსი">მანუელ II</a> (1402 წ.) და <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_VIII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე VIII (ბიზანტია)">იოანე VIII</a> (1439 წ.) <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="იტალია">იტალიაში</a>, საფრანგეთსა თუ ინგლისში დახმარების სათხოვნად: მათ მხოლოდ თავაზიანად იღებდნენ და ცარიელი დაპირებებით ისტუმრებდნენ უკან. როცა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93_II" title="მეჰმედ II">მეჰმედ II</a>-მ გადაწყვიტა, ბოლო მოეღო იმპერიისთვის, ბიზანტიას წინააღმდეგობის გაწევა აღარ შეეძლო. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="თურქ-ოსმალები"><span id=".E1.83.97.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.A5-.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span><b>თურქ-ოსმალები</b></h5></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Bayezid_I_-_Manyal_Palace_Museum.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Bayezid_I_-_Manyal_Palace_Museum.JPG/220px-Bayezid_I_-_Manyal_Palace_Museum.JPG" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Bayezid_I_-_Manyal_Palace_Museum.JPG/330px-Bayezid_I_-_Manyal_Palace_Museum.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Bayezid_I_-_Manyal_Palace_Museum.JPG/440px-Bayezid_I_-_Manyal_Palace_Museum.JPG 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%93_I" title="ბაიაზიდ I">ბაიაზიდ I</a></figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B._%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98,_1450_%E1%83%AC.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/0/0b/%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B._%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%2C_1450_%E1%83%AC.png/333px-%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B._%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%2C_1450_%E1%83%AC.png" decoding="async" width="333" height="315" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/thumb/0/0b/%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B._%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%2C_1450_%E1%83%AC.png/500px-%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B._%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%2C_1450_%E1%83%AC.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/ka/0/0b/%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%9B._%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%2C_1450_%E1%83%AC.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="606" /></a><figcaption>ბიზანტია და მისი მეზობლები 1450 წელს.</figcaption></figure> <p>მაშინ როდესაც ევროპაში ბიზანტიის იმპერიის ტერიტორია თანდათანობით მცირდებოდა სლავური სახელმწიფოების მოძალების შედეგად, აზიაში წინ მოიწევდნენ თურქ-ოსმალები, სამი დიდი მხედართმთავრის — ერთოღრულის, <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C_I" title="ოსმან I">ოსმანისა</a> (<a href="/wiki/1289" title="1289">1289</a>-<a href="/wiki/1326" title="1326">1326</a> წ.) და ურხანის (<a href="/wiki/1326" title="1326">1326</a>-<a href="/wiki/1359" title="1359">1359</a> წ.) წინამძღოლობით. <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანდრონიკე II პალეოლოგოსი">ანდრონიკე II-მ</a> რამდენიმეჯერე წარმატებით სცადა მათი შეჩერება, მაგრამ 1326 წელს <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%90" title="ბურსა">ბურსა</a> მაინც ოსმალების ხელში აღმოჩნდა, რომლებმაც იგი თავიანთ სატახტო ქალაქად გამოაცხადეს. ამის შემდეგ მალე დაეცა <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%90" title="ნიკეა">ნიკეა</a> (1329 წ.), უფრო გვიან კი — <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკომედია">ნიკომედიაც</a> (1337 წ.). 1338 წელს თურქებმა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" title="ბოსფორი">ბოსფორს</a> მიაღწიეს და მალე მის გაღმა ნაპირზედაც გადასხდნენ თვით ბიზანტიელებისავე მიწვევით, რომლებიც თავიანთი შინააშლილობებისას მათთან კავშირი სურდათ. 1353 წელს თურქებმა <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" class="mw-redirect" title="დარდანელი">დარდანელის</a> ევროპულ ნაპირას აღმართული ციხე-სიმაგრეც დაიკავეს. ბალკანეთის ნახევარკუნძულის გზა გახსნილი აღმოჩნდა მათთვის. ამით ისარგებლა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%93_I" title="მურად I">მურად I</a>-მა (1359-1389 წ.) და <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%90" title="თრაკია">თრაკია</a> დაიპყრო (1361 წ.). <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_V_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე V პალეოლოგოსი">იოანე V</a> იძულებული იყო შერიგებოდა ამ დანაკარგს (1363 წ.). შემდეგ სულთანმა აიღო ფილიპოპოლი და მალე ხელთ იგდო <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%94" title="ედირნე">ადრიანოპოლიც</a>, რომელიც თავის სატახტო ქალაქად აქცია (1365 წ.). კონსტანტინოპოლი ალყაშემორტყმული, იზოლირებული და დანარჩენ მხარეებს მოწყვეტილი აღმოჩნდა. ამასობაში ოსმალებმა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90_(1389)" title="კოსოვოს ბრძოლა (1389)">კოსოვოს ბრძოლაში</a> გამარჯვებით დაიპყრეს <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბალკანეთის ნახევარკუნძული">ბალკანეთის ნახევარკუნძულის</a> უმეტესი ნაწილი.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_V_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე V პალეოლოგოსი">იოანე V</a> იძულებული შეიქნა სულთანის ვასალად ეღიარებინა თავი, ხარკი ეძლია მისთვის და თავისი ლაშქრით მიშველებოდა ფილადელფიის აღებაში (1391 წ.), რომელიც ბიზანტიის უკანასკნელი საყრდენი იყო მცირე აზიაში. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Battle_of_Varna_1444.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Battle_of_Varna_1444.PNG/220px-Battle_of_Varna_1444.PNG" decoding="async" width="220" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Battle_of_Varna_1444.PNG/330px-Battle_of_Varna_1444.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Battle_of_Varna_1444.PNG/440px-Battle_of_Varna_1444.PNG 2x" data-file-width="1200" data-file-height="741" /></a><figcaption>ვარნის ბრძოლა. იან მატეიკოს ნახატი.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%93_I" title="ბაიაზიდ I">ბაიაზიდ I</a> უფრო ენერგიულად მოქმედებდა იმპერიის წინააღმდეგ. მან ყოველი მხრიდან ბლოკადაში მოაქცია ბიზანტიის დედაქალაქი (1391-1395 წ.), ხოლო როცა დასავლეთის სერიოზული ცდა, როგორმე გადაერჩინა ბიზანტია, <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ნიკოპოლის ბრძოლა">ნიკოპოლთან</a> გამართულ ბრძოლაში მარცხით დასრულდა (1396 წ.), ბაიაზიდმა სცადა იერიშით აეღო <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a> (1397 წ.) და იმავდროულად, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="მორეის დესპოტატი">მორეაშიც</a> შეიჭრა. ბიზანტიელთა საბედნიეროდ, მონღოლების შემოსევამ და თურქების გამანადგურებელმა მარცხმა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ანგორის ბრძოლა">ანგორის ბრძოლაში</a> <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%98" title="თემურლენგი">თემურლენგთან</a> (1402 წ.), იმპერიას ოცი წლით მაინც მისცა სულის მოთქმის საშუალება,<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——113_38-1" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——113-38"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> მაგრამ 1421 წელს <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%93_II" title="მურად II">მურად II</a>-მ (1421-1451 წ.) კვლავ განაახლა შეტევა. მან იერიში მიიტანა კონსტანტინოპოლზე, რომელიც ენერგიულად იცავდა თავს და შეტევა მოიგერია. მურადმა აიღო <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94" class="mw-redirect" title="თესალონიკე">თესალონიკე</a> (1430 წ.), რომელიც <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="ვენეციის რესპუბლიკა">ვენეციამ</a> 1423 წელს იყიდა ბიზანტიისგან; მისი ერთ-ერთი სარდალი მორეაში შეიჭრა (1423 წ.); უკიდურესად შევიწროებული ბიზანტიის იმპერია, კონსტანტინოპოლსა და მის მომიჯნავე ოლქს გარდა, რომელიც დერკონსა და სელიმბრიამდე ვრცელდებოდა, ახლა მხოლოდ სანაპიროზე მიმოფანტულ ცალკეულ მხარეებს ფლობდა: ანქიალოსს, მესემბრიას, ათონსა და <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="პელოპონესის ნახევარკუნძული">პელოპონესს</a>. 1444 წელს <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ვარნის ბრძოლა">ვარნასთან გამარულ ბრძოლაში</a> კრახით დასრულდა აღმოსავლელ ქრისტიანთა უკანასკნელი დიდი ძალისხმევა; <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D" title="ათენის საჰერცოგო">ათენის საჰერცოგო</a> თურქებს დაემორჩილა; <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="მორეის დესპოტატი">მორეის დესპოტატი</a>, რომელიც თურქებმა 1446 წელს დაარბიეს, იძულებული შეიქნა მათ მოხარკედ ეღიარებინა თავი; აუღებელი რჩებოდა მხოლოდ კონსტანტინოპოლი, მაგრამ აშკარა იყო, რომ თურქების შეტევების მოგერიებას დიდხანს ისიც ვეღარ შეძლებდა. <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93_II" title="მეჰმედ II">მეჰმედ II</a>-ს, რომელიც 1451 წელს ავიდა ტახტზე, მტკიცედ ჰქონდა გადაწყვეტილი მისი აღება. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="კონსტანტინოპოლის_აღება_თურქების_მიერ"><span id=".E1.83.99.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.9D.E1.83.9E.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.90.E1.83.A6.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90_.E1.83.97.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.A5.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.A0"></span>კონსტანტინოპოლის აღება თურქების მიერ</h4></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Zonaro_GatesofConst.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Zonaro_GatesofConst.jpg/220px-Zonaro_GatesofConst.jpg" decoding="async" width="220" height="298" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Zonaro_GatesofConst.jpg/330px-Zonaro_GatesofConst.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Zonaro_GatesofConst.jpg/440px-Zonaro_GatesofConst.jpg 2x" data-file-width="903" data-file-height="1224" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93_II" title="მეჰმედ II">მეჰმედ II</a>-ის შესვლა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინო-პოლში</a>. ფაუსტო ზონაროს ნახატი.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93_II" title="მეჰმედ II">მეჰმედ II</a>-მ ტახტზე ასვლისთანავე გამოააშკარავა თავისი მიზნები. <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" title="ბოსფორი">ბოსფორის</a> პირას ციხე-სიმაგრე „რუმილი-ჰისარი“ ააგო, რომელმაც კონსტანტინოპოლსა და შავ ზღვას შორის კომუნიკაციები გაწყვიტა და იმავდროულად მორეაში ლაშქარი გაგზავნა, რათა მისტრის ბერძენი დესპოტებისათვის საშუალება არ მიეცა კონსტანტინოპოლს მიშველებოდნენ. მალე სულთანმა კონსტანტინოპოლს შეუტია (1453 წლის 5 აპრილს). თურქების უზარმაზარი არმიის წინააღმდეგ, რომელიც თითქმის 160 ათას კაცს ითვლიდა, იმპერატორმა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_XI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე XI (ბიზანტია)">კონსტანტინე XI-მ</a> მხოლოდ 9000 კაცის გამოყვანა შეძლო, რომელთა ნახევარს მაინც უცხოელები შეადგენდნენ. ბიზანტიელები, რომლებიც მტრულად იყვნენ განწყობილნი საეკლესიო უნიის მიმართ, რასაც მხარს უჭერდა მათი იმპერატორი, საკმაოდ ცუდად ასრულებდნენ თავიანთ მოვალეობებს. თურქული არტილერიის მრისხანე ძალისა და ინჟენერ ორბანის უზარმაზარი ზარბაზნის მიუხედავად, პირველი შეტევა მოგერიებულ იქნა (18 აპრილს). <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93_II" title="მეჰმედ II">მეჰმედ II</a>-მ მოახერხა <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%90" title="ოქროს რქა">ოქროს რქაში</a> შეეყვანა თავისი ფლოტი და ქალაქის გალავნის მეორე მონაკვეთს დაემუქრა, მაგრამ 7 მაისის იერიშიც მარცხით დასრულდა, თუმცა წმიდა რომანოზის კარიბჭესთან ჭურვებმა გალავანი შეგლიჯეს. 1453 წლის 28 მაისს ღამით დაიწყო უკანასკნელი შეტევა. თურქები ორჯერ უკუაგდეს. მაშინ მეჰმედმა ბრძოლაში <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="იანიჩარები">იანიჩარები</a> ჩააბა. ამავე დროს, გენუელი ჯუსტინიანი, რომელიც იმპერატორთან ერთად თავდაცვის ხელმძღვანელი იყო, მძიმედ დაიჭრა და იძულებული გახდა თავისი პოსტი მიეტოვებინა, რამაც დიდი არეულ-დარეულობა გამოიწვია ქალაქის დამცველთა რიგებში. იმპერატორი თავგანწირვით იბრძოდა, მაგრამ მოწინააღმდეგემ ხელთ იგდო მიწისქვეშა გვირაბი, ე. წ. „ქსილოპორტა“ და ქალაქის დამცველებს ზურგიდან დაესხა თავს. <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_XI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე XI (ბიზანტია)">კონსტანტინე XI</a> გალავანთან ბრძოლაში დაიღუპა.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> თურქებმა ქალაქი აიღეს. დაიწყო კონსტანტინოპოლის ძარცვა და მოსახლეობის ხოცვა-ჟლეტა. 60 000-ზე მეტი ადამიანი ტყვედ წაასხეს. 1453 წლის 30 მაისს, დილის რვა საათზე, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%B0%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%93_II" title="მეჰმედ II">მეჰმედ II</a> დიდი ზარ-ზეიმით შევიდა კონსტანტინოპოლში და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="აია-სოფიას ტაძარი">აია-სოფიას ტაძარში</a> მუსლიმური ღვთისმსახურება აღავლინა. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ბიზანტიის_ისტორიის_უმნიშვნელოვანეს_მოვლენათა_ქრონოლოგიური_ნუსხა"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.A3.E1.83.9B.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.A8.E1.83.95.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.95.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.A1_.E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.95.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.97.E1.83.90_.E1.83.A5.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.9C.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.92.E1.83.98.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.9C.E1.83.A3.E1.83.A1.E1.83.AE.E1.83.90"></span>ბიზანტიის ისტორიის უმნიშვნელოვანეს მოვლენათა ქრონოლოგიური ნუსხა</h3></div> <table> <tbody><tr> <td colspan="2"> </td> <td rowspan="3"> </td></tr> <tr> <td> <ol><li><a href="/wiki/330" title="330">330</a> წლის <a href="/wiki/11_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="11 მაისი">11 მაისი</a> — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე დიდი">კონსტანტინე დიდი</a> კონსტანტინოპოლს „ახალ რომად“ აცხადებს</li> <li><a href="/wiki/376" title="376">376</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვესტგუთები">ვესტგუთების</a> დამკვიდრება მიზიაში</li> <li><a href="/wiki/378" title="378">378</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90_(378)" title="ადრიანოპოლის ბრძოლა (378)">ადრიანოპოლის ბრძოლა</a> და იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98" title="ვალენტი">ვალენტის</a> სიკვდილი</li> <li><a href="/wiki/381" title="381">381</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="კონსტანტინოპოლის მეორე საეკლესიო კრება">კონსტანტინოპოლის მეორე საეკლესიო კრება</a></li> <li><a href="/wiki/395" title="395">395</a> წ. — იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_I" title="თეოდოსიუს I">თეოდოსიუსის</a> სიკვდილი. იმპერიის<br /> გაყოფა მის ვაჟიშვილებს — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="არკადიუსი (ბიზანტია)">არკადიუსსა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ჰონორიუსი">ჰონორიუსს</a> შორის</li> <li><a href="/wiki/396" title="396">396</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AE_I" title="ალარიხ I">ალარიხ I</a>-ის შემოჭრა საბერძნეთში;<br /> სტილიხონის მიერ <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ვესტგუთები">ვესტგუთების</a> ალყაში მომწყვდევა ფოლოასთან</li> <li><a href="/wiki/410" title="410">410</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="რომი">რომის</a> აღება ალარიხის მიერ</li> <li><a href="/wiki/431" title="431">431</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ეფესოს საეკლესიო კრება">ეფესოს საეკლესიო კრება</a></li> <li><a href="/wiki/439" title="439">439</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> დიდი გალავნის აგება</li> <li><a href="/wiki/441" title="441">441</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90" title="ატილა">ატილას</a> შეჭრა პანონიაში</li> <li><a href="/wiki/447" title="447">447</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%90" title="ატილა">ატილას</a> ახალი შემოსევა</li> <li><a href="/wiki/451" title="451">451</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ქალკედონის საეკლესიო კრება">ქალკედონის საეკლესიო კრება</a></li> <li><a href="/wiki/476" title="476">476</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა">დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა</a></li> <li><a href="/wiki/502" title="502">502</a> წ. — ომის განახლება სპარსელებთან</li> <li><a href="/wiki/512" title="512">512</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანასტასიოს I (ბიზანტია)">ანასტასიოსის</a> გალავნის აგება</li> <li><a href="/wiki/514" title="514">514</a> წ. — <a href="/w/index.php?title=%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A7%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ვიტალიანეს აჯანყება (ჯერ არაა დაწერილი)">ვიტალიანეს აჯანყება</a></li> <li><a href="/wiki/527" title="527">527</a> წ. — ომის განახლება სპარსელებთან</li> <li><a href="/wiki/529" title="529">529</a> წ. — იუსტინიანეს კოდექსის გამოქვეყნება.</li> <li><a href="/wiki/532" title="532">532</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%9D_%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98_(532)" title="საუკუნო ზავი (532)">„საუკუნო ზავის“</a> დადება სპარსელებთან</li> <li><a href="/wiki/532" title="532">532</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A7%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ნიკას აჯანყება">ნიკას აჯანყება</a></li> <li><a href="/wiki/533" title="533">533</a>-<a href="/wiki/534" title="534">534</a> წწ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90_(%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90)" title="აფრიკა (რომის პროვინცია)">აფრიკის</a> დაპყრობა <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსის</a> მიერ</li> <li><a href="/wiki/535" title="535">535</a> წ. — ომი <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ოსტგუთები">ოსტგუთების</a> წინააღმდეგ</li> <li><a href="/wiki/537" title="537">537</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="აია-სოფიას ტაძარი">აია-სოფიას ტაძრის</a> საზეიმო გახსნა</li> <li><a href="/wiki/540" title="540">540</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენას</a> აღება <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ველისარიუსი">ველისარიუსის</a> მიერ; <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A0%E1%83%9D_I" title="ხოსრო I">ხოსრო I</a>-ის შეჭრა სირიაში;<br /> <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჰუნები">ჰუნების</a> შეჭრა <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ილირია">ილირიაში</a></li> <li><a href="/wiki/552" title="552">552</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ოსტგუთები">ოსტგუთების</a> განადგურება ტაგინასთან და <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D&action=edit&redlink=1" class="new" title="ოსტგუთების სამეფო (ჯერ არაა დაწერილი)">ოსტგუთების სამეფოს</a> დასასრული</li> <li><a href="/wiki/553" title="553">553</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="კონსტანტინოპოლის მეორე საეკლესიო კრება">კონსტანტინოპოლის მეორე საეკლესიო კრება</a></li> <li><a href="/wiki/554" title="554">554</a> წ. — სამხრეთ-აღმოსავლეთ ესპანეთის დაპყრობა</li> <li><a href="/wiki/559" title="559">559</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჰუნები">ჰუნები</a> <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> გალავანთან</li> <li><a href="/wiki/562" title="562">562</a> წ. — ზავის დადება სპარსეთთან</li> <li><a href="/wiki/568" title="568">568</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ლანგობარდები">ლანგობარდების</a> შემოსევა <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="იტალია">იტალიაში</a></li> <li><a href="/wiki/572" title="572">572</a> წ. — ომის განახლება სპარსეთთან</li> <li><a href="/wiki/582" title="582">582</a> წ. — აფრიკისა და რავენის საეგზარქოსოების შექმნა</li> <li><a href="/wiki/591" title="591">591</a> წ. — სპარსეთთან დაზავება</li> <li><a href="/wiki/602" title="602">602</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ფოკა (ბიზანტია)">ფოკას</a> ამბოხება და ტახტზე ასვლა</li> <li><a href="/wiki/608" title="608">608</a> წ. — სპარსელები იპყრობენ სირიას და <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ქალკედონი">ქალკედონში</a> იჭრებიან</li> <li><a href="/wiki/610" title="610">610</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ჰერაკლე (ბიზანტია)">ჰერაკლეს</a> ამბოხება და <a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ფოკა (ბიზანტია)">ფოკას</a> დამხობა</li> <li><a href="/wiki/615" title="615">615</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98" title="იერუსალიმი">იერუსალიმის</a> აღება სპარსელების მიერ</li> <li><a href="/wiki/617" title="617">617</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94" title="ეგვიპტე">ეგვიპტის</a> დაპყრობა სპარსელების მიერ</li> <li><a href="/wiki/622" title="622">622</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ჰერაკლე (ბიზანტია)">ჰერაკლეს</a> გალაშქრება სპარსელების წინააღმდეგ</li> <li><a href="/wiki/626" title="626">626</a> წ. — ავარები და სპარსელები კონსტანტინოპოლს უტევენ</li> <li><a href="/wiki/627" title="627">627</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ნინევიის ბრძოლა">ნინევიის ბრძოლა</a></li> <li><a href="/wiki/629" title="629">629</a> წ. — სპარსეთთან დაზავება</li> <li><a href="/wiki/634" title="634">634</a> წ. — არაბების შეჭრა სირიაში</li> <li><a href="/wiki/637" title="637">637</a> წ. — იერუსალიმის კაპიტულაცია</li> <li><a href="/wiki/640" title="640">640</a>-<a href="/wiki/642" title="642">642</a> წწ. — ეგვიპტის დაპყრობა არაბების მიერ</li> <li><a href="/wiki/647" title="647">647</a> წ. — არაბები ჩრდილო აფრიკაში</li> <li><a href="/wiki/655" title="655">655</a> წ. — ბიზანტიელთა ფლოტის განადგურება ლიკიასთან</li> <li><a href="/wiki/673" title="673">673</a>-<a href="/wiki/678" title="678">678</a> წწ. — არაბები ალყაში აქცევენ კონსტანტინოპოლს</li></ol> </td> <td> <ol><li class="mw-empty-elt"></li><li value="49"> <a href="/wiki/680" title="680">680</a>-<a href="/wiki/681" title="681">681</a> წწ. — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="კონსტანტინოპოლის მესამე საეკლესიო კრება">კონსტანტინოპოლის მესამე საეკლესიო კრება</a></li> <li><a href="/wiki/697" title="697">697</a>-<a href="/wiki/698" title="698">698</a> წ. — კართაგენის აღება არაბების მიერ და აფრიკის დაკარგვა</li> <li><a href="/wiki/712" title="712">712</a>-<a href="/wiki/717" title="717">717</a> წწ. — არაბების წინსვლა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="მცირე აზია">მცირე აზიაში</a></li> <li><a href="/wiki/717" title="717">717</a>-<a href="/wiki/718" title="718">718</a> წწ. — არაბები ალყაში აქცევენ კონსტანტინოპოლს</li> <li><a href="/wiki/726" title="726">726</a> წ. — ედიქტი ხატთთაყვანისმცემლობის წინააღმდეგ</li> <li><a href="/wiki/762" title="762">762</a> წ. — ბულგარელების დამარცხება ანქიალოსთან</li> <li><a href="/wiki/765" title="765">765</a> წ. — ხატთთაყვანისმცემელთა დევნა</li> <li><a href="/wiki/787" title="787">787</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ნიკეის მეორე საეკლესიო კრება">ნიკეის მეორე საეკლესიო კრება</a></li> <li><a href="/wiki/826" title="826">826</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%90" title="კრეტა">კრეტის</a> დაპყრობა არაბების მიერ</li> <li><a href="/wiki/961" title="961">961</a> წ. — კრეტის დაბრუნება <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_II_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90" title="ნიკიფორე II ფოკა">ნიკიფორე ფოკას</a> მიერ</li> <li><a href="/wiki/963" title="963">963</a> წ. — ნიკიფორე ფოკას უზურპაცია</li> <li><a href="/wiki/965" title="965">965</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="სიცილია">სიცილიის</a> დაპყრობა</li> <li><a href="/wiki/967" title="967">967</a> წ. — ომის განახლება ბულგარელებთან</li> <li><a href="/wiki/968" title="968">968</a> წ. — რუსები ბულგარეთში</li> <li><a href="/wiki/968" title="968">968</a> წ. — ანტიოქიის აღება ბიზანტიელების მიერ</li> <li><a href="/wiki/969" title="969">969</a> წ. — ნიკიფორე ფოკას მკვლელობა</li> <li><a href="/wiki/971" title="971">971</a> წ. — ბარდა ფოკას ამბოხება; რუსების დამარცხება სილისტრიაში;<br /> ბულგარეთის ანექსია</li> <li><a href="/wiki/976" title="976">976</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%94" title="იოანე I ციმისკე">იოანე I ციმისკეს</a> ლაშქრობა სირიაში</li> <li><a href="/wiki/976" title="976">976</a>-<a href="/wiki/979" title="979">979</a> წწ. — <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ბარდა სკლიაროსი">ბარდა სკლიაროსის</a> ამბოხება</li> <li><a href="/wiki/987" title="987">987</a>-<a href="/wiki/989" title="989">989</a> წწ. — ბარდა ფოკას ამბოხება</li> <li><a href="/wiki/995" title="995">995</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_II" title="ბასილი II">ბასილი II</a>-ის ლაშქრობა სირიაში</li> <li><a href="/wiki/996" title="996">996</a> წ. — ბულგარელების დამარცხება სპერქიოსზე</li> <li><a href="/wiki/1000" title="1000">1000</a>-<a href="/wiki/1014" title="1014">1014</a> წწ. — ომი ბულგარელებთან</li> <li><a href="/wiki/1021" title="1021">1021</a>-<a href="/wiki/1022" title="1022">1022</a> წწ. — სომხეთის ანექსია</li> <li><a href="/wiki/1032" title="1032">1032</a> წ. — ედესის აღება ბიზანტიელების მიერ</li> <li><a href="/wiki/1040" title="1040">1040</a> წ. — ბულგარეთის აჯანყება</li> <li><a href="/wiki/1042" title="1042">1042</a> წ. — აჯანყება კონსტანტინოპოლში, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="მიხეილ V (ბიზანტია)">მიხეილ V-ის</a> დამხობა</li> <li><a href="/wiki/1054" title="1054">1054</a> წ. — სქიზმა, ქრისტიანული ეკლესიის გაყოფა</li> <li><a href="/wiki/1057" title="1057">1057</a> წ. — ისააკ კომნენოსის ამბოხება</li> <li><a href="/wiki/1064" title="1064">1064</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანისი">ანისის</a> აღება <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A5-%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A9%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" class="mw-redirect" title="თურქ-სელჩუკები">თურქ-სელჩუკების</a> მიერ</li> <li><a href="/wiki/1071" title="1071">1071</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="მანასკერტის ბრძოლა">მანასკერტის ბრძოლა</a> და იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96_IV_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94" title="რომანოზ IV დიოგენე">რომანოზ IV დიოგენეს</a> დატყვევება;<br /> <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98_(%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90)" title="ბარი (იტალია)">ბარის</a> აღება <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ნორმანები">ნორმანების</a> მიერ და იტალიის დაკარგვა</li> <li><a href="/wiki/1078" title="1078">1078</a> წ. — ნიკეის აღება თურქების მიერ</li> <li><a href="/wiki/1147" title="1147">1147</a>-<a href="/wiki/1149" title="1149">1149</a> წწ. — ომი სიცილიის მეფე როჯერ II-სთან</li> <li><a href="/wiki/1152" title="1152">1152</a>-<a href="/wiki/1154" title="1154">1154</a> წწ. — ომი უნგრეთის წინააღმდეგ</li> <li><a href="/wiki/1158" title="1158">1158</a> — <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9A_I_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="მანუელ I კომნენოსი">მანუელ I კომნენოსის</a> ლაშქრობა სირიაში</li> <li><a href="/wiki/1171" title="1171">1171</a> — განხეთქილება <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="ვენეციის რესპუბლიკა">ვენეციასთან</a></li> <li><a href="/wiki/1185" title="1185">1185</a> წ. — თესალონიკის აღება <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ნორმანები">ნორმანების</a> მიერ</li> <li><a href="/wiki/1190" title="1190">1190</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%90%E1%83%99_II_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ისააკ II ანგელოსი">ისააკ II ანგელოსის</a> დამარცხება ბულგარელების მიერ</li> <li><a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> აღება <a href="/wiki/%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჯვაროსნები">ჯვაროსნების</a> მიერ და კონსტანტინოპოლის <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ლათინთა იმპერია">ლათინთა იმპერიის</a> დაარსება;<br /> <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერიის</a> შექმნა ბიზანტიელების მიერ</li> <li><a href="/wiki/1206" title="1206">1206</a> წ. — თეოდორე ლასკარისის კურთხევა ნიკეის იმპერატორად</li> <li><a href="/wiki/1261" title="1261">1261</a> წ. — კონსტანტინოპოლის დაბრუნება ბიზანტიელების მიერ,<br /> ლათინთა იმპერიის დასასრული.</li> <li><a href="/wiki/1373" title="1373">1373</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_V_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე V პალეოლოგოსი">იოანე V პალეოლოგოსი</a> ოსმალეთის სულთანის ვასალი გახდა</li> <li><a href="/wiki/1391" title="1391">1391</a> წ. — ფილადელფიის აღება თურქების მიერ</li> <li><a href="/wiki/1396" title="1396">1396</a> წ. — ჯვაროსნული ლაშქრობა ნიკოპოლში</li> <li><a href="/wiki/1397" title="1397">1397</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%93_I" title="ბაიაზიდ I">ბაიაზიდ I</a> კონსტანტინოპოლს უტევს.</li> <li><a href="/wiki/1422" title="1422">1422</a> წ. — თურქები ალყას არტყამენ კონსტანტინოპოლს</li> <li><a href="/wiki/1444" title="1444">1444</a> წ. — <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ვარნის ბრძოლა">ვარნის ბრძოლა</a></li> <li><a href="/wiki/1453" title="1453">1453</a> წლის <a href="/wiki/29_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="29 მაისი">29 მაისი</a> — <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> აღება თურქების მიერ</li></ol> </td></tr> <tr> <td> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="იმპერიის_საშინაო_მმართველობა"><span id=".E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.98.E1.83.A1_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.A8.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.9D_.E1.83.9B.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90"></span>იმპერიის საშინაო მმართველობა</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="იმპერატორი"><span id=".E1.83.98.E1.83.9B.E1.83.9E.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.98"></span>იმპერატორი</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Detail_of_the_Imperial_Gate_mosaic_in_Hagia_Sophia_showing_Leo_VI_the_Wise.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Detail_of_the_Imperial_Gate_mosaic_in_Hagia_Sophia_showing_Leo_VI_the_Wise.jpg/220px-Detail_of_the_Imperial_Gate_mosaic_in_Hagia_Sophia_showing_Leo_VI_the_Wise.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Detail_of_the_Imperial_Gate_mosaic_in_Hagia_Sophia_showing_Leo_VI_the_Wise.jpg/330px-Detail_of_the_Imperial_Gate_mosaic_in_Hagia_Sophia_showing_Leo_VI_the_Wise.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Detail_of_the_Imperial_Gate_mosaic_in_Hagia_Sophia_showing_Leo_VI_the_Wise.jpg/440px-Detail_of_the_Imperial_Gate_mosaic_in_Hagia_Sophia_showing_Leo_VI_the_Wise.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1066" /></a><figcaption>იმპერატორის შარავანდედით გამოსახვა მის „ღვთითბოძებულ ძალაუფლებასა“ და „სიწმინდეს“ უსვამდა ხაზს. <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ VI (ბიზანტია)">ლეონ VI</a>, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="აია-სოფიას ტაძარი">აია-სოფიას ტაძრის</a> მოზაიკა.</figcaption></figure> <p>ბიზანტიის იმპერატორი — „ბასილევსი“, როგორც მას ოფიციალურად უწოდებდნენ, უაღრესად მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო. რომაელ ცეზართა მემკვიდრე, მათსავით არმიის უმაღლეს მთავარსარდალსა და კანონის ხორცშესხმულ ხატებას წარმოადგენდა. აღმოსავლურ მონარქიებთან მეზობლობის წყალობით, ის ყოვლისმძლე თვითმპყრობელად (დესპოტად, ავტოკრატორად), აბსოლუტური ძალაუფლების მფლობელად იქცა. ქრისტიანობამ წმიდაყო მისი ღირსება და კიდევ უფრო აამაღლა მისი პრესტიჟი. ღვთივრჩეული, მირონცხების წყალობით ღვთაებრივი ინვესტიტურით აღბეჭდილი, ამქვეყნად უფლის მონაცვლე და მისი წარმომადგენელი, გარკვეული აზრით, ის თითქმის ღმერთთან წილნაყარი ხდებოდა. სასახლის კარის ფუფუნების, თვალის მომჭრელად ბრწყინვალე ეტიკეტის წყალობით, რომლის რიტუალებსაც კონსტანტინე პორფიროგენეტი დაწვრილებით აღგვიწერს თავის თხზულებაში „ცერემონიათა წიგნი“, ისევე როგორც მოჩვენებითი და თავბრუდამხვევი პოლიტიკის ათასგვარი გამოვლინებით, რისი მეოხებითაც იმპერია ყოველთვის ცდილობდა გაეოგნებინა ბარბაროსები, იმპერატორს მართლაც რომ ზეადამიანურ არსებად წარმოაჩენდა. ამიტომაც ყველაფერი, რაც მის პიროვნებას ეხებოდა, „წმინდად“ იყო მიჩნეული, სწორედ ამიტომ, მხატვრებიც იმპერატორს თავზე შარავანდით გამოსახავდნენ, როგორც ღმერთსა და წმიდანებს.<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——35_23-1" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——35-23"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ღვთიური სამართლით — უზენაესი მბრძანებელი, აბსოლუტური და დესპოტური უფლებებით მოსილი იმპერატორი ერთპიროვნული და განუყოფელი ძალაუფლების მპყრობელი იყო. მთელს იმპერიაში არ მოიძებნებოდა ძალა, რომელიც შესძლებდა წინ აღდგომოდა ამ აბსოლუტურ ძალაუფლებას. სენატი მხოლოდ სახელმწიფო სათათბირო იყო, რომელიც იმპერატორის ერთგული მაღალი რანგის მოხელეთაგან შედგებოდა. ხალხს პლებსი უფრო ეთქმოდა, რომელიც სახელმწიფოს მმართველობაში რაიმე მნიშვნელოვან ძალას არ წარმოადგენდა. ეკლესია კი, მიუხედავად იმ მაღალი მდგომარეობისა, რაც მას ბიზანტიის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ეჭირა და იმ საშიშროებისა, რასაც მისი სიმდიდრე და პატივმოყვარეობა ბადებდა, <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ხატმებრძოლეობა">ხატმებრძოლეობის</a> შემდეგ სახელმწიფოზე უფრო მეტად დამოკიდებული აღმოჩნდა, ვიდრე ოდესმე. მხოლოდ არმია იყო ერთადერთი ძალა, რაც საკმაოდ ხშირად ვლინდებოდა სამხედრო ამბოხებებისა თუ სახელმწიფო გადატრიალებების დროს. ტახტის მემკვიდრეობით გადაცემის ლეგიტიმისტური იდეის განვითარებამ, მართალია, მთლიანად ვერ მოსპო ეს საფრთხე, მაგრამ შეძლო, რომ უფრო იშვიათი და დინასტიისათვის ნაკლებად საშიში გაეხადა იგი. </p> <div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="box-sizing:border-box;width:100%;font-size:95%;padding:4px;border:1px solid grey;}"><div style="font-weight:bold; font-style:normal; background-color:transparent; text-align:center; background:#ffffff;}"><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="ბიზანტიის იმპერატორების სია"><span style="color:black">ბიზანტიის იმპერატორების სია</span></a></div><div class="mw-collapsible-content" style="background:transparent;text-align:left;;"> <table class="wikitable" style="text-align:left;"> <tbody><tr> <th align="center" width="25%">იმპერატორი </th> <th align="center" width="10%">მმართველობის დასაწყისი </th> <th align="center" width="10%">მმართველობის დასასრული </th> <th align="center" width="55%">კომენტარი </th></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/w/index.php?title=%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="კონსტანტინიდების დინასტია (ჯერ არაა დაწერილი)">კონსტანტინიდები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე დიდი">კონსტანტინე დიდი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/306" title="306">306</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/337" title="337">337</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_II" title="კონსტანციუს II">კონსტანციუს II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/337" title="337">337</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/361" title="361">361</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98" title="კონსტანტი">კონსტანტი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/337" title="337">337</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/350" title="350">350</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98" title="იულიანე განდგომილი">იულიანე განდგომილი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/361" title="361">361</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/363" title="363">363</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b>დინასტიის გარეშე</b> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="იოვიანე (ჯერ არაა დაწერილი)">იოვიანე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/363" title="363">363</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/364" title="364">364</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/w/index.php?title=%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ვალენტინიანუსების დინასტია (ჯერ არაა დაწერილი)">ვალენტინიანუსები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I" title="ვალენტინიანე I">ვალენტინიანე I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/364" title="364">364</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/375" title="375">375</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98" title="ვალენტი">ვალენტი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/364" title="364">364</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/378" title="378">378</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94&action=edit&redlink=1" class="new" title="გრაციანე (ჯერ არაა დაწერილი)">გრაციანე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/378" title="378">378</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/379" title="379">379</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="თეოდოსიანიდების დინასტია (ჯერ არაა დაწერილი)">თეოდოსიანიდები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_I" title="თეოდოსიუს I">თეოდოსიუს I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/379" title="379">379</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/395" title="395">395</a> </td> <td>სიკვდილის წინ იმპერია თავის ორ ვაჟს — <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="არკადიუსი (ბიზანტია)">არკადიუსსა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ჰონორიუსი">ჰონორიუსს</a> გაუყო. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="არკადიუსი (ბიზანტია)">არკადიუსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/395" title="395">395</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/408" title="408">408</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="თეოდოსიუს II (ბიზანტია)">თეოდოსიუს II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/408" title="408">408</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/450" title="450">450</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="პულხერია (ბიზანტია)">პულხერია</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/450" title="450">450</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/453" title="453">453</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მარკიანე (ბიზანტია)">მარკიანე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/453" title="453">453</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/457" title="457">457</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ლეონიდების დინასტია">ლეონიდების დინასტია</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ I (ბიზანტია)">ლეონ I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/457" title="457">457</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/474" title="474">474</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ II (ბიზანტია)">ლეონ II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/474" title="474">474</a> წლის <a href="/wiki/18_%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="18 იანვარი">18 იანვარი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/474" title="474">474</a> წლის <a href="/wiki/17_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="17 ნოემბერი">17 ნოემბერი</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ზენონი (ბიზანტია)">ზენონი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/474" title="474">474</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/491" title="491">491</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ბასილისკოსი (ბიზანტია)">ბასილისკოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/475" title="475">475</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/476" title="476">476</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანასტასიოს I (ბიზანტია)">ანასტასიოს I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/491" title="491">491</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/518" title="518">518</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="იუსტინიანიდების დინასტია">იუსტინიანიდები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იუსტინე I (ბიზანტია)">იუსტინე I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/518" title="518">518</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/527" title="527">527</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/527" title="527">527</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/565" title="565">565</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იუსტინე II (ბიზანტია)">იუსტინე II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/565" title="565">565</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/578" title="578">578</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ტიბერიუს II (ბიზანტია)">ტიბერიუს II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/578" title="578">578</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/582" title="582">582</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მავრიკიოსი (ბიზანტია)">მავრიკიოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/582" title="582">582</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/602" title="602">602</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b>დინასტიის გარეშე</b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ფოკა (ბიზანტია)">ფოკა</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/602" title="602">602</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/610" title="610">610</a> </td> <td>ხელისუფლებაში მოვიდა სამხედრო გადატრიალების შედეგად. </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ჰერაკლიდების დინასტია">ჰერაკლიდები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ჰერაკლე (ბიზანტია)">ჰერაკლე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/610" title="610">610</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/641" title="641">641</a> </td> <td>ხელისუფლებაში მოვიდა სასამხედრო გადატრიალების შედეგად, არმიისა და ეკლესიის მხარდაჭერით. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე III (ბიზანტია)">კონსტანტინე III</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/641" title="641">641</a> წლის <a href="/wiki/11_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98" title="11 თებერვალი">11 თებერვალი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/641" title="641">641</a> წლის 24/26 მაისი </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98" title="ჰერაკლონასი">ჰერაკლონასი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/641" title="641">641</a> წლის <a href="/wiki/11_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98" title="11 თებერვალი">11 თებერვალი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/641" title="641">641</a> წლის სექტემბერი </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტი II (ბიზანტია)">კონსტანტი II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/641" title="641">641</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/668" title="668">668</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_IV_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე IV (ბიზანტია)">კონსტანტინე IV პოგონატოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/668" title="668">668</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/685" title="685">685</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იუსტინიანე II (ბიზანტია)">იუსტინიანე II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/685" title="685">685</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/695" title="695">695</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/w/index.php?title=%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%AC%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ოცწლიანი ანარქია (ჯერ არაა დაწერილი)">ოცწლიანი ანარქია</a></b> (695–717 წწ) </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ლეონტიოსი">ლეონტიოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/695" title="695">695</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/698" title="698">698</a> </td> <td>უზურპატორი იმპერატორი. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ტიბერიუს III (ბიზანტია)">ტიბერიუს III</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/698" title="698">698</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/705" title="705">705</a> </td> <td>უზურპატორი იმპერატორი. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იუსტინიანე II (ბიზანტია)">იუსტინიანე II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/705" title="705">705</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/711" title="711">711</a> </td> <td>მეორედ </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ფილიპიკოსი (ბიზანტია)">ფილიპიკოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/711" title="711">711</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/713" title="713">713</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანასტასიოს II (ბიზანტია)">ანასტასიოს II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/713" title="713">713</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/715" title="715">715</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="თეოდოსიოს III (ბიზანტია)">თეოდოსიოს III</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/715" title="715">715</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/717" title="717">717</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ისავრიელთა დინასტია">ისავრიელები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ III (ბიზანტია)">ლეონ III</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/717" title="717">717</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/741" title="741">741</a> </td> <td>ისავრიელთა დინასტიის დამაარსებელი </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე V (ბიზანტია)">კონსტანტინე V</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/741" title="741">741</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/775" title="775">775</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="არტაბასდოსი">არტაბასდოსი</a> </td> <td align="center">741/742 </td> <td align="center"><a href="/wiki/743" title="743">743</a> </td> <td>ცრუ იმპერატორი </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_IV_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ლეონ IV (ბიზანტია)">ლეონ IV</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/775" title="775">775</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/780" title="780">780</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="კონსტანტინე VI (ბიზანტია)">კონსტანტინე VI</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/780" title="780">780</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/797" title="797">797</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ირინე ათენელი (ბიზანტია)">ირინე ათენელი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/797" title="797">797</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/802" title="802">802</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკიფორიანთა დინასტია">ნიკიფორიანები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ნიკიფორე I (ბიზანტია)">ნიკიფორე I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/802" title="802">802</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/811" title="811">811</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="სტაურაკიოსი">სტაურაკიოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/811" title="811">811</a> წლის <a href="/wiki/26_%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="26 ივლისი">26 ივლისი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/811" title="811">811</a> წლის <a href="/wiki/2_%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="2 ოქტომბერი">2 ოქტომბერი</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="მიხეილ I (ბიზანტია)">მიხეილ I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/811" title="811">811</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/813" title="813">813</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b>დინასტიის გარეშე</b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ V (ბიზანტია)">ლეონ V</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/813" title="813">813</a> წლის <a href="/wiki/11_%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="11 ივლისი">11 ივლისი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/820" title="820">820</a> წლის <a href="/wiki/25_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="25 დეკემბერი">25 დეკემბერი</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ამორეველთა დინასტია (ჯერ არაა დაწერილი)">ამორეველები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="მიხეილ II (ბიზანტია)">მიხეილ II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/820" title="820">820</a> წლის <a href="/wiki/25_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="25 დეკემბერი">25 დეკემბერი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/829" title="829">829</a> წლის <a href="/wiki/2_%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="2 ოქტომბერი">2 ოქტომბერი</a> </td> <td>ამორეული დინასტიის დამაარსებელი </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="თეოფილე (ბიზანტია)">თეოფილე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/829" title="829">829</a> წლის <a href="/wiki/2_%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="2 ოქტომბერი">2 ოქტომბერი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/842" title="842">842</a> წლის <a href="/wiki/20_%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="20 იანვარი">20 იანვარი</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მიხეილ III (ბიზანტია)">მიხეილ III ლოთი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/842" title="842">842</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/867" title="867">867</a> </td> <td>უკანასკნელი ამორეველი იმპერატორი </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="მაკედონელთა დინასტია">მაკედონელები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ბასილი I (ბიზანტია)">ბასილი I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/867" title="867">867</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/886" title="886">886</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ VI (ბიზანტია)">ლეონ VI ბრძენი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/886" title="886">886</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/912" title="912">912</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%94_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ალექსანდრე (ბიზანტია)">ალექსანდრე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/912" title="912">912</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/913" title="913">913</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_VII" title="კონსტანტინე VII">კონსტანტინე VII პორფიროგენეტი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/913" title="913">913</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/959" title="959">959</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96_I_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="რომანოზ I ლაკაპენოსი">რომანოზ I ლაკაპენოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/920" title="920">920</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/944" title="944">944</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="რომანოზ II (ბიზანტია)">რომანოზ II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/959" title="959">959</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/963" title="963">963</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_II_%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%90" title="ნიკიფორე II ფოკა">ნიკიფორე II ფოკა</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/963" title="963">963</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/969" title="969">969</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იოანე I (ბიზანტია)">იოანე I ციმისკე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/969" title="969">969</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/976" title="976">976</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_II" title="ბასილი II">ბასილი II ბულგართმმუსვრელი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/976" title="976">976</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1025" title="1025">1025</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_VIII" title="კონსტანტინე VIII">კონსტანტინე VIII</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1025" title="1025">1025</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1028" title="1028">1028</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%98%E1%83%90_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ზოია (ბიზანტია)">ზოია</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1028" title="1028">1028</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1050" title="1050">1050</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96_III_%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="რომანოზ III არგირუსი">რომანოზ III არგირუსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1028" title="1028">1028</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1034" title="1034">1034</a> </td> <td>ზოიას პირველი ქმარი </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_IV_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="მიხეილ IV (ბიზანტია)">მიხეილ IV</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1034" title="1034">1034</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1041" title="1041">1041</a> </td> <td>ზოიას მეორე ქმარი </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="მიხეილ V (ბიზანტია)">მიხეილ V</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1041" title="1041">1041</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1042" title="1042">1042</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%90_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="თეოდორა (ბიზანტია)">თეოდორა</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1042" title="1042">1042</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1056" title="1056">1056</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_IX_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%98" title="კონსტანტინე IX მონომახი">კონსტანტინე IX მონომახი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1042" title="1042">1042</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1055" title="1055">1055</a> </td> <td>ზოიას მესამე ქმარი </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b>დინასტიის გარეშე</b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_VI_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94" title="მიხეილ VI სტრატონიკე">მიხეილ VI სტრატონიკე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1056" title="1056">1056</a> წლის სექტემბერი </td> <td align="center"><a href="/wiki/1057" title="1057">1057</a> წლის <a href="/wiki/31_%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D" title="31 აგვისტო">31 აგვისტო</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კომნენოსები">კომნენოსები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%90%E1%83%99_I_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ისააკ I კომნენოსი">ისააკ I კომნენოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1057" title="1057">1057</a> წლის <a href="/wiki/5_%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="5 ივნისი">5 ივნისი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1059" title="1059">1059</a> წლის <a href="/wiki/22_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="22 ნოემბერი">22 ნოემბერი</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="დუკები">დუკები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_X_%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%90" title="კონსტანტინე X დუკა">კონსტანტინე X დუკა</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1059" title="1059">1059</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1067" title="1067">1067</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96_IV_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94" title="რომანოზ IV დიოგენე">რომანოზ IV დიოგენე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1068" title="1068">1068</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1071" title="1071">1071</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_VII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მიხეილ VII (ბიზანტია)">მიხეილ VII</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1071" title="1071">1071</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1078" title="1078">1078</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ნიკიფორე III (ბიზანტია)">ნიკიფორე III ბოტანიატესი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1078" title="1078">1078</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1081" title="1081">1081</a> </td> <td>ტახტიდან ჩამოაგდო ალექსი კომნენოსმა და იძულებით აღკვეცა ბერად მონასტერში. </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კომნენოსები">კომნენოსები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_I_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ალექსი I კომნენოსი">ალექსი I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1081" title="1081">1081</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1118" title="1118">1118</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე II (ბიზანტია)">იოანე II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1118" title="1118">1118</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1143" title="1143">1143</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9A_I_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="მანუელ I კომნენოსი">მანუელ I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1143" title="1143">1143</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1180" title="1180">1180</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ალექსი II (ბიზანტია)">ალექსი II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1180" title="1180">1180</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1183" title="1183">1183</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანდრონიკე I (ბიზანტია)">ანდრონიკე I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1183" title="1183">1183</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1185" title="1185">1185</a> </td> <td>უკანასკნელი კომნენოსი იმპერატორი. ტახტიდან ჩამოაგდეს აჯანყების შედეგად და წამებით მოკლეს. </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ანგელოსები">ანგელოსები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%90%E1%83%99_II_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ისააკ II ანგელოსი">ისააკ II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1185" title="1185">1185</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1195" title="1195">1195</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ალექსი III (ბიზანტია)">ალექსი III</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1195" title="1195">1195</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1203" title="1203">1203</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%90%E1%83%99_II_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ისააკ II ანგელოსი">ისააკ II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1203" title="1203">1203</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> </td> <td>ხელმეორედ, შვილთან, ალექსი IV-სთან ერთად. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_IV_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ალექსი IV ანგელოსი">ალექსი IV</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1203" title="1203">1203</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b>დინასტიის გარეშე</b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_V_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ალექსი V (ბიზანტია)">ალექსი V დუკა</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> წლის <a href="/wiki/5_%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98" title="5 თებერვალი">5 თებერვალი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> წლის <a href="/wiki/13_%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98" title="13 აპრილი">13 აპრილი</a> </td> <td>იმპერატორად გამოაცხადეს ანგელოსების დინასტიის დაცემის შემდეგ. 1204 წლის 13 აპრილს ჯვაროსნებმა ტახტიდან ჩამოაგდეს. </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ლასკარისები">ლასკარისები</a> (<a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერიის</a> მმართველები, 1204-1261 წწ)</b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_I_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="თეოდორე I ლასკარისი">თეოდორე I</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1205" title="1205">1205</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1221" title="1221">1221</a>/<a href="/wiki/1222" title="1222">1222</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_III_%E1%83%93%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%90_%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94" title="იოანე III დუკა ვატაცე">იოანე III დუკა ვატაცე</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1221" title="1221">1221</a>/<a href="/wiki/1222" title="1222">1222</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1254" title="1254">1254</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_II_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="თეოდორე II ლასკარისი">თეოდორე II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1254" title="1254">1254</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1258" title="1258">1258</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_IV_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე IV ლასკარისი">იოანე IV</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1258" title="1258">1258</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1261" title="1261">1261</a> <small>(ფიქტიურად)</small> <a href="/wiki/1259" title="1259">1259</a> <small>(ფაქტობრივად)</small> </td> <td> </td></tr> <tr> <td align="center" bgcolor="silver" colspan="4"><b><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="პალეოლოგოსები">პალეოლოგოსები</a></b> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%9A_VIII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="მიხეილ VIII (ბიზანტია)">მიხეილ VIII</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1261" title="1261">1261</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1282" title="1282">1282</a> </td> <td>1259-1261 წლებში <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერიის</a> იმპერატორი, 1261 წლიდან ბიზანტიის იმპერატორი. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ანდრონიკე II პალეოლოგოსი">ანდრონიკე II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1282" title="1282">1282</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1328" title="1328">1328</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="ანდრონიკე III (ბიზანტია)">ანდრონიკე III</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1328" title="1328">1328</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1341" title="1341">1341</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_V_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე V პალეოლოგოსი">იოანე V პალეოლოგოსი</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1341" title="1341">1341</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1391" title="1391">1391</a> </td> <td>ბიზანტიის იმპერატორი 1341-1347, 1354-1376, 1379-1390 და 1390-1391 წლებში. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_VI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე VI (ბიზანტია)">იოანე VI</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1347" title="1347">1347</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1354" title="1354">1354</a> </td> <td>ტახტზე ავიდა იოანე V-ის დამხობის გზით. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_IV_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ანდრონიკე IV (ბიზანტია)">ანდრონიკე IV</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1376" title="1376">1376</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1379" title="1379">1379</a> </td> <td>იოანე V-ის ვაჟი. ტახტზე ავიდა თურქების დახმარებით მამის ჩამოგდების შემდეგ. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_VII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე VII (ბიზანტია)">იოანე VII</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1390" title="1390">1390</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1290" title="1290">1290</a> </td> <td>ანდრონიკე IV-ის ვაჟი. იმპერიას მართავდა დაახლ. 6 თვის განმავლობაში. </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%94%E1%83%9A_II_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="მანუელ II პალეოლოგოსი">მანუელ II</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1391" title="1391">1391</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1425" title="1425">1425</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_VIII_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე VIII (ბიზანტია)">იოანე VIII</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1425" title="1425">1425</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1448" title="1448">1448</a> </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_XI_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="კონსტანტინე XI (ბიზანტია)">კონსტანტინე XI</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1449" title="1449">1449</a> </td> <td align="center"><a href="/wiki/1453" title="1453">1453</a> </td> <td>ბიზანტიის იმპერიის უკანასკნელი იმპერატორი. </td></tr> </tbody></table> </div></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ადმინისტრაცია_და_ბიუროკრატია"><span id=".E1.83.90.E1.83.93.E1.83.9B.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.AA.E1.83.98.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.9D.E1.83.99.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.90"></span>ადმინისტრაცია და ბიუროკრატია</h3></div> <p>ამ დესპოტურ ხელისუფლებას, ესოდენ ურყევსა და აბსოლუტურს როგორც საერო, ისე სასულიერო თვალსაზრისითაც, დიდად გამოცდილი, უაღრესად ცენტრალიზებული და დისციპლინირებული ადმინისტრაცია ემსახურებოდა. დედაქალაქში, იმპერატორის ირგვლივ შემოკრებილი მინისტრები — უზარმაზარ დაწესებულებათა ხელმძღვანელები მტკიცე ხელით მართავდნენ სახელმწიფოს და ცენტრიდან მთელ ქვეყანას გადასცემდნენ იმპერატორის ნებას. მათი ზედამხედველობით მუშაობდა უამრავი კანცელარია, სადაც დეტალურად სწავლობდნენ თითოეულ საქმეს და გადაწყვეტილებებსაც ამზადებდნენ. ისევე, როგორც ოდესღაც რომი, ბიზანტიაც მკაცრად ორგანიზებული ბიუროკრატიის მეშვეობით მართავდა იმპერიას. პროვინციებში, სადაც <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%98_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="თემი (ბიზანტია)">თემების</a> სისტემა ადმინისტრაციული ორგანიზაციის ერთადერთ საფუძვლად იქცა (<a href="/wiki/X_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="X საუკუნე">X საუკუნის</a> II ნახევრისათვის იმპერიაში 30 თემი იყო: აზიაში — 18, ევროპაში კი — 12), მთელი ძალაუფლება ერთი პირის — <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="სტრატეგოსი">სტრატეგოსის</a> ხელში იყო მოქცეული, რომელიც იმპერატორის მიერ ინიშნებოდა<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——36_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——36-42"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> და მხოლოდ მას ემორჩილებოდა. ამრიგად, ზემოდან ქვემოთ, ადმინისტრაციული კიბის თითოეულ საფეხურზე მდგარი ნებისმიერი მოხელე მთლიანად იმპერატორზე იყო დამოკიდებული. </p><p>ადმინისტრაციის მთავარ ამოცანას ხელისუფლების ფულით მომარაგება წარმოადგენდა. ეს უაღრესად ძნელი საქმე იყო, ვინაიდან ბიზანტია ვერასოდეს ვერ ახერხებდა ზუსტი შესაბამისობა დაემყარებინა, ერთი მხრივ, ხაზინის შემოსავალსა და მეორე მხრივ, პოლიტიკური მიზნებისა თუ სასახლის კარის უჩვეულო ფუფუნებისათვის საჭირო ხარჯებს შორის. ამიტომაც იყო, რომ გრანდიოზული პროექტები, არსებითად, განუხორციელებელი რჩებოდა. ადმინისტრაციის მეორე ამოცანა, შესაძლოა, კიდევ უფრო რთული იყო. ბიზანტიის იმპერიას არ გააჩნდა არც ეროვნული და არც ენობრივი ერთობა, ეს იყო, როგორც ამბობდნენ, „<i>ხელოვნური წარმონაქმნი, რომელიც ოც სხვადასხვა ეროვნებას აერთიანებდა და შემდეგი ფორმულით ხელმძღვანელობდა: «ერთი მბრძანებელი, ერთი სამრწმუნოება»</i>“. ადმინისტრაციის მიღწევად უნდა ჩაითვალოს, ტოტალური ელინიზაციისა და მართლმადიდებლობის საყოველთაო აღმსარებლობის მეშვეობით, ამ მრავალეროვნული სახელმწიფოს ქცევა მტკიცე კავშირით შეკრულ ერთიან ორგანიზმად. ბერძნული ენა ადმინისტრაციის, ეკლესიისა და სწავლა-განათლების ენა იყო; ამ კოსმოპოლიტურ იმპერიაში მან ეროვნული ენის მოჩვენებითი მნიშვნელობა შეიძინა. ბერძნული კულტურის ეფექტიანი პროპაგანდისა და დამარცხებული ხალხების ასიმილირების საშუალებით იმპერიული ადმინისტრაცია იმპერიის ერთიანობის შექმნასა და განმტკიცებას ცდილობდა; მართლმადიდებლური სარწმუნოების საყოველთაო გავრცელების მეშვეობით, ადმინისტრაციამ შეძლო ერთმანეთში „აეთქვიფა“ და დაეახლოვებინა ეს სრულიად სხვადასხვა ერები, რომლებსაც იმპერატორი მართავდა. </p><p>ბიუროკრატია, რომელიც იმპერიულ კანონმდებლობას ახორციელებდა, თავიდანვე წარმოადგენდა დიდ, ცენტრალიზებულ მექანიზმს, რომელშიც თითოეულ წევრს მეთვალყურეობას უწევდა მისი ზემდგომი ხელისუფალი პირამიდის სტრუქტურის პრინციპით. დიდი თანამდებობის მქონე ფუნქციონერები, რომლებიც ფლობდნენ ლოგოთეტების საერო ტიტულს, ხელმძღვანელობდნენ შეიარაღებულ ძალებს, საგადასახადო სისტემას, უცხოურ საელჩოებს, დედაქალაქის ყოველდღიურ საქმიანობას. დაწყებული VII საუკუნიდან, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98_I_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ალექსი I კომნენოსი">ალექსი I კომნენოსის</a> მმართველობის პერიოდის (1081-1118 წწ.) ჩათვლით, რომელმაც გააერთიანა ლოგოთეტების თანამდებობები ერთ ოფიციალურ სტრუქტურაში, ბიუროკრატია უფრო მეტად ცენტრალიზებული გახდა. წყაროებში ჩამოთვლილია ყველაზე მნიშვნელოვანი სამხედრო და სამოქალაქო თანამდებობის პირები, რომელთაც იწვევდნენ იმპერატორის საბანკეტო მაგიდასთან. ჩამოთვლილია, აგრეთვე, 59 მაღალი და დაახლოებით 500 მათზე დაქვემდებარებული თანამდებობის პირი, რომლებიც სასახლეში ოფიციალური მიღების ცერემონიებს ესწრებოდნენ.<sup id="cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——40_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——40-43"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ბიზანტიის სამოხელეო იერარქიაში XI საუკუნეში არსებობდა თანამდებობები შემდეგი თანმიმდევრობით: <a href="/w/index.php?title=%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="კესაროსი (ჯერ არაა დაწერილი)">კესაროსი</a>, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სევასტოსი (ჯერ არაა დაწერილი)">სევასტოსი</a>, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ნოველისიმოსი (ჯერ არაა დაწერილი)">ნოველისიმოსი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="კურაპალატი">კურაპალატი</a>, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="პროტოპროედროსი (ჯერ არაა დაწერილი)">პროტოპროედროსი</a>, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="პროედროსი (ჯერ არაა დაწერილი)">პროედროსი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="მაგისტროსი">მაგისტროსი</a> და სხვა. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="სამართალი"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.97.E1.83.90.E1.83.9A.E1.83.98"></span>სამართალი</h2></div> <div class="metadata" id="spoiler" style="background-color:#f9f9f9;margin-bottom:0.2%; border-top:0; border-bottom:1px dotted #8BCBFF; padding: 2px 0px 2px 0px;padding-top:5px;padding-bottom:5px;padding-left:1%;"><span><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Searchtool-80%25.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/15px-Searchtool-80%25.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/23px-Searchtool-80%25.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Searchtool-80%25.png/30px-Searchtool-80%25.png 2x" data-file-width="60" data-file-height="60" /></a></span> <span>მთავარი სტატია: <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბიზანტიური სამართალი">ბიზანტიური სამართალი</a>.</span></span></div> <p>ბიზანტიას ჰქონდა განვითარებული საკანონმდებლო სისტემა. ბიზანტიური სამრთლის ძირითადი წყარო იყო <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98" title="თეოდოსიუსის კოდექსი">თეოდოსიუსის კოდექსი</a>, <a href="/wiki/Corpus_Iuris_Civilis" title="Corpus Iuris Civilis">იუსტინიანეს კოდიფიკაცია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%90" title="ეკლოგა">ეკლოგა</a>, საადგილმამულო კანონი, ნომოკანონი (საეკლესიო და საერო სამართლის კრებული, რომელსაც საქართველოში სჯულის კანონი ეწოდებოდა), <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="პროქირონი (ჯერ არაა დაწერილი)">პროქირონი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%90" title="ეპანაგოგა">ეპანაგოგა</a>, ბასილიკები, საეპარქო წიგნი, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%94_%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="მათე ბლასტარი">მათე ბლასტარის</a> ალფაბეტური სინტაგმა და კონსტანტინე არმენოპულოსის „ექვსწიგნეული“. </p><p>სამართალგანვითარების თვალსაზრისით ბიზანტია სანიმუშო ქვეყანა იყო შუა საუკუნეების მსოფლიოში. </p><p>იურიდიულ მეცნიერებას ბიზანტიაში საფუძველი ჩაეყარა იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I-ის</a> დროს, როდესაც მოხდა რომის სამართლის ნორმების სისტემატიზაცია. შეიქმნა სამოქალაქო სამართლის კრებული „კორპუს იურის ცივილისი“ (VI ს). იურიდიული მეცნიერების შემდგომი განვითარება დაკავშირებულია ბასილიკების შედგენასთან (IX ს). რომაული სამართლის გარდა შეისწავლიდნენ <a href="/w/index.php?title=%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="კანონიკური სამართალი (ჯერ არაა დაწერილი)">კანონიკურ სამართალს</a>, რომელიც საეკლესიო კრებათა დადგენილებებს ემყარებოდა. ბიზანტიური სამართლებრივი მეცნიერების განვითარებაზე დიდი გავლენა მოახდინა კონსტანტინოპოლის უმაღლესმა იურიდიულმა სკოლამ (შეიქმნა XI ს-ში). </p><p>რომაულ-ბიზანტიური სამართალი ცნობილი იყო საქართველოშიც და მას კანონმდებლობასა და მართლმსაჯულებაშიც იყენებდნენ. ქართველი მოღვაწენი თარგმნიდნენ, თავიანთი ქვეყნის ვითარების შესაბამისად განმარტავდნენ და ავითარებდნენ კიდეც ბიზანტიურ ნორმატიულ წყაროებსა და სამართლებრივ თხზულებებს. აღსანიშნავია <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="ექვთიმე მთაწმიდელი">ექვთიმე მთაწმიდელის</a> ნაშრომები კანონიკურ სამართალში, აგრეთვე <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92_VI" title="ვახტანგ VI">ვახტანგ VI</a>-ის <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98" title="სამართალი ბერძული">„სამართალი ბერძული“</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="რელიგია"><span id=".E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.92.E1.83.98.E1.83.90"></span>რელიგია</h2></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Santa_Sofia_-_Mosaic_de_Joan_II_Comn%C3%A8_i_la_seva_esposa,_Irene.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Santa_Sofia_-_Mosaic_de_Joan_II_Comn%C3%A8_i_la_seva_esposa%2C_Irene.JPG/300px-Santa_Sofia_-_Mosaic_de_Joan_II_Comn%C3%A8_i_la_seva_esposa%2C_Irene.JPG" decoding="async" width="300" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Santa_Sofia_-_Mosaic_de_Joan_II_Comn%C3%A8_i_la_seva_esposa%2C_Irene.JPG/450px-Santa_Sofia_-_Mosaic_de_Joan_II_Comn%C3%A8_i_la_seva_esposa%2C_Irene.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Santa_Sofia_-_Mosaic_de_Joan_II_Comn%C3%A8_i_la_seva_esposa%2C_Irene.JPG/600px-Santa_Sofia_-_Mosaic_de_Joan_II_Comn%C3%A8_i_la_seva_esposa%2C_Irene.JPG 2x" data-file-width="2886" data-file-height="1408" /></a><figcaption>მოზაიკა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="აია-სოფიას ტაძარი">აია-სოფიადან</a>, გამოსახულია <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9D" class="mw-redirect" title="იესო">იესო</a> და <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9B_%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="მარიამ ღვთისმშობელი">მარიამი</a>, მათ გვერდით კი <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_II_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="იოანე II (ბიზანტია)">იოანე II</a> და მისი მეუღლე <a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90_%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ირინა უნგრელი (ჯერ არაა დაწერილი)">ირინა</a></figcaption></figure> <p>ბიზანტიის იმპერია წარმოადგენდა <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="თეოკრატია">თეოკრატიულ</a> სახელმწიფოს, რომელსაც <a href="/wiki/%E1%83%A6%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%98" title="ღმერთი">„უფლის“</a> ნებით <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98" title="იმპერატორი">იმპერატორი</a> მართავდა. ბიზანტიის იმპერია იყო თეოკრატია იმ გაგებით, რომ ქრისტიანული ფასეულობები და იდეები იყო იმპერიის პოლიტიკური იდეალების საფუძველი და მისი პოლიტიკური მიზნები მასზე იყო დამყარებული.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ქრისტიანული ეკლესიის იერარქიული წყობილების გართულებასთან ერთად წარმოიქმნა მთელი რიგი ავტოკეფალიური (დამოუკიდებელი) ეკლესიები, რომელთა სათავეში პატრიარქები იდგნენ. თავდაპირველად სამი ავტოკეფალიური ეკლესია იყო: რომის, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ალექსანდრია">ალექსანდრიისა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%90" title="ანტიოქია">ანტიოქიის</a>, შემდეგ დამოუკიდებელი სტატუსი მიიღო იერუსალიმის ეკლესიამ, ხოლო V საუკუნეში კონსტანტინოპოლის ეპისკოპოსმაც მოიპოვა პატრიარქის წოდება. </p><p>სულ მალე შესამჩნევი გახდა განსხვავება დასავლეთისა (ლათინური) და აღმოსავლეთის (ბერძნული) ეკლესიებს შორის. აღმოსავლეთში დროთა განმავლობაში ყველაზე დიდი მნიშვნელობა მოიპოვა კონტანტინოპოლის პატრიარქმა, რომელიც „მსოფლიო საეკლესიო პატრიარქად“ იწოდებოდა. ქრისტიანებზე გავლენისათვის კონსტანტინოპოლის პატრიარქსა და რომის პაპს შორის მუდმივი მეტოქეობა იყო. თუ დასავლეთში ეკლესია ცდილობდა საერო ხელისუფლებაზე უპირატესობის მოპოვებას, აღმოსავლეთში ეკლესია და სახელმწიფო ერთიანი, კარგად აწყობილი სახელისუფლებო მექანიზმი იყო. </p><p>ბიზანტიაში საერო და სასულიერო ხელისუფლების ერთიანობის კონცეფციას <a href="/w/index.php?title=%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="დიარქიის იდეა (ჯერ არაა დაწერილი)">დიარქიის იდეა</a> დაედო საფუძვლად. ამ იდეის თანახმად, საერო ხელისუფლება განაგებდა ქვეშევრდომთა საერო, ხოლო სასულიერო ხელიწუფლება — სულიერ ცხოვრებას. დიარქიის იდეის მთავარი პრინციპი ფუნქციათა განაწილება და მოვალეობათა ერთიანობა იყო. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="მოსახლეობა"><span id=".E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.AE.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90"></span>მოსახლეობა</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantine_fashion.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Byzantine_fashion.jpg/220px-Byzantine_fashion.jpg" decoding="async" width="220" height="285" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Byzantine_fashion.jpg/330px-Byzantine_fashion.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Byzantine_fashion.jpg/440px-Byzantine_fashion.jpg 2x" data-file-width="606" data-file-height="785" /></a><figcaption>ბიზანტიელები</figcaption></figure> <p>ბიზანტიის იმპერიის მოსახლეობა ეთნიკურად ჭრელი იყო (<a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ბერძნები">ბერძნები</a>, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სირიელები (ჯერ არაა დაწერილი)">სირიელები</a>, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კოპტები">კოპტები</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სომხები">სომხები</a>, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ებრაელები">ებრაელები</a>, მცირე აზიის ელინიზებული ტომები, თრაკიელები, ილირიელები, დაკები, <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="გუთები">გუთები</a>, სლავები, არაბები, <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="პაჭანიკები">პაჭანიკები</a> და სხვა), რაც გავლენას ახდენდა ბიზანტიის სოციალურ-ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ურთიერთობათა ჩამოყალიბებაზე. წამყვან როლს იმპერიის ეკონომიკურ-პოლიტიკურ და კულტურულ ცხოვრებაში ბერძენი მოსახლეობა ასრულებდა, თუმცა არცთუ იშვიათად მნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ სხვა ეთნოსებიც. სახელმწიფო ენა <a href="/wiki/IV_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="IV საუკუნე">IV</a>-<a href="/wiki/VI_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="VI საუკუნე">VI საუკუნეებში</a> ლათინური იყო, VII საუკუნიდან - ბერძნული. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ბიზანტიური_კულტურა_და_განათლება"><span id=".E1.83.91.E1.83.98.E1.83.96.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.98_.E1.83.99.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.A2.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.92.E1.83.90.E1.83.9C.E1.83.90.E1.83.97.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90"></span>ბიზანტიური კულტურა და განათლება</h2></div> <p>ბიზანტიური კულტურა შეიქმნა რომაული, ბერძნული და აღმოსავლური (ელინისტური) კულტურების ტრადიციებზე. ბიზანტიის იმპერიის კულტურა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებთან შედარებით გაცილებით მაღალ დონეზე იდგა. ბიზანტიელებს თავიანთი კულტურა კაცობრიობის უმაღლეს მიღწევად მიაჩნდათ და შეგნებულად იცავდნენ თავს უცხო ქვეყნების კულტურული ზეგავლენისაგან, მაგრამ მაინც განიცადეს აღმოსავლური, განსაკუთრებით კი <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90" title="არაბული კულტურა">არაბული კულტურის</a> აშკარა გავლენა. </p><p>ბიზანტიაში დიდი ყურადღება ექცეოდა ლიტერატურასა და ანტიკური პერიოდის ავტორების ინტერპრეტაციას. საღვთო წერილთან ერთად სწავლობდნენ <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="ჰომეროსი">ჰომეროსის</a> პოემებსაც, მაგრამ ანტიკური ტრადიციების ათვისება სქოლასტიკურ ხასიათს ატარებდა. გაბატონებული კლასის იდეოლოგიამ უარყო თავისუფალი პიროვნების ჰარმონიული განვითარების ანტიკური იდეალი, ამის სანაცვლოდ მას საფუძვლად დაედო საეკლესიო ასკეტური იდეალი. იმპერიის დესპოტურმა ხასიათმა განსაზღვრა იდეური ცხოვრების მკაცრი კონტროლი, შეიქმნა იმპერატორის კულტი და თავისუფალი, საწინააღმდეგო აზრის გამოთქმის შიში. სახალხო კულტურა წარმოდგენილი იყო ეპოსით, იგავ-არაკებით, ლიტერატურული ენისაგან განსხვავებულ, სასაუბრო ენაზე შექმნილი სიმღერებით. </p><p>ბიზანტიური კულტურის განვითარების ისტორია შეიძლება რამდენიმე პერიოდად დაიყოს: <b>1.</b> IV ს — VII ს-ის ბოლო. ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელი იყო ძველი, წარმავალი ცივილიზაციის ბრძოლა ახალი იდეოლოგიის წინააღმდეგ. ქრისტიანული ეკლესია არა მარტო ებრძოდა ანტიკურ კულტურას, არამედ ცდილობდა კიდეც კლასიკური მემკვიდრეობა ქრისტიანული ღვთისმეტყველების ყაიდაზე გადაემუშავებინა. <b>2.</b> VII ს-ის შუაწლები — IX ს. ამ პერიოდისათვის დამახასიათებელი იყო საერთო კულტურის დაქვეითება, გამოწვეული ხელოსნური წარმოების შემცირებით, ვაჭრობის დაქვეითებით. <b>3.</b> IX ს-ის შუაწლები — X ს. ამ დროს <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლში</a> აღინიშნა ახალი კულტურული აღმავლობა, რომელიც შემდგომ პროვინციულ ქალაქებზეც გავრცელდა. <b>4.</b> XI-XII სს. ამ პერიოდში ბიზანტიურმა კულტურამ განვითარების უმაღლეს საფეხურს მიაღწია, რის მიზეზიც იყო იმპერიის ქალაქების აყვავება. <b>5.</b> XII ს-ის ბოლო — XIII ს. — კულტურული დაქვეითების ხანა, რაც გამოიწვია იმპერიის პოლიტიკურმა და ეკონომიკურმა დაცემამ 1204 წელს ჯვაროსანთა მიერ კონსტანტინოპოლის აღებისა და გაძარცვის შემდეგ. <b>6.</b> XIV ს — XV ს-ის დასაწყისი — ბიზანტიური კულტურის ახალი აღორძინება, რაც უკავშირდება ბიზანტიაში ჰუმანისტური იდეების ჩასახვას. </p><p>ბიზანტიის კულტურამ დიდი გავლენა მოახდინა მეზობელი ქვეყნების (<a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="ბულგარეთი">ბულგარეთი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="სერბეთი">სერბეთი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="რუსეთი">რუსეთი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D" title="საქართველო">საქართველო</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="სომხეთი">სომხეთი</a> და სხვა) ლიტერატურაზე, სახვით ხელოვნებაზე, არქიტექტურასა და სხვა დარგებზე. მნიშვნელოვანია ბიზანტიის როლი ანტიკური მემკვიდრეობის დაცვაში. IV-VI სს-ში კვლავ არსებობდა ანტიკური ეპოქიდან შემორჩენილი უმაღლესი სკოლები (ათენის, ალექსანდრიის, ბეირუთის, ანტიოქიის, ღაზის, პალესტინის კესარეის). 425 წელს კონსტანტინოპოლში შეიქმნა უმაღლესი სკოლა — აუდიტორიუმი, რომელმაც თანდათან შეცვალა სხვა უმაღლესი სკოლები. კონსტანტინოპოლის უმაღლესი სკოლა სახელმწიფო დაწესებულება იყო. ლეგენდის მიხედვით, 726 წელს, იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%9C_III_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" title="ლეონ III (ბიზანტია)">ლეონ III-ის</a> ბრძანებით კონსტანტინოპოლის სკოლის შენობა თავისი წიგნებითა და მასწავლებლებითურთ დაწვეს. IX საუკუნეში კონსტანტინოპოლის სასახლეში მოქმედება დაიწყო მანგანის აკადემიამ ლეონ მათემატიკოსის ხელმძღვანელობით. XI ს-ში კონსტანტინოპოლში გაიხსნა იურიდიული და ფილოსოფიური სკოლები-სახელმწიფო დაწესებულებები, რომლებიც მოხელეებს ამზადებდნენ. XII ს-ში ბიზანტიის უმაღლესი სკოლა ეკლესიის მფარველობის ქვეშ მოექცა და მწვალებლობის წინააღმდეგ ბრძოლის ძირითადი დასაყრდენი გახდა. XI საუკუნის ბოლოს გაიხსნა საპატრიარქო სკოლა. 1204 წელს ბიზანტიაში უმაღლესმა სკოლამ არსებობა შეწყვიტა. სახელმწიფო სკოლები თანდათანობით სამონასტრო სკოლებმა შეცვალა. </p><p>ანტიკური ბიბლიოთეკები მხოლოდ ადრინდელი ბიზანტიის ხანამდე არსებობდა. <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%90" title="ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა">ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა</a> 391 წელს დაინგრა.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> კონსტანტინოპოლის საჯარო ბიბლიოთეკა (დააარსეს დაახლ. 356 წ.) დაიწვა 475 წელს. გვიანდელი ხანის ბიბლიოთეკების შესახებ მცირე ცნობებია შემონახული. არსებობდა იმპერატორის, პატრიარქის, მონასტრების, უმაღლესი სკოლებისა და კერძო პირების ბიბლიოთეკები. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ხელოვნება"><span id=".E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.95.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90"></span>ხელოვნება</h3></div> <p>ბიზანტიური ხელოვნების ჩამოყალიბებისათვის დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ელინისტურ-რომაული ხელოვნების მემკვიდრეობას და იმპერიაში შემავალ ან მისი გავლენის ქვეშ მყოფ ხალხთა ტრადიციებს. განსაკუთრებით არსებითია წინა აზიის, კერძოდ, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="ამიერკავკასია">ამიერკავკასიის</a> ხალხთა ხელოვნების წვლილი. თვით ბიზანტიური ხელოვნების ესთეტიკურმა სისტემამ დიდი გავლენა მოახდინა <a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="შუა საუკუნეები">შუა საუკუნეების</a> <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ბალკანეთი">ბალკანეთის</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სლავები">სლავების</a>, ქრისტიანული აღმოსავლეთის ქვეყნების ხელოვნებაზე. XIX საუკუნის ისტორიოგრაფიამ და ხელოვნებათმცოდნეობამ შეიმუშავა მცდარი კონცეფცია, თითქოს ბიზანტია იყო ამ ქვეყნების კულტურისა და ხელოვნების ერთადერთი წყარო, მათი ხელოვნება კი ბიზანტიური ხელოვნების პროვინციული განშტოება. დღეს მეცნიერულად დადასტურებულია, რომ ბალკანეთის, სლავური ქვეყნების, საქართველოსა და სომხეთის ხელოვნებას საკუთარი ეროვნული სახე და განვითარების დამოუკიდებელი გზები ჰქონდა. მრავალფეროვანია თვით ბიზანტიის იმპერიაში შემავალი ცალკეული პროვინციების (<a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სირია">სირია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90" title="პალესტინა">პალესტინა</a>, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="ანატოლია">მცირე აზია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="საბერძნეთი">საბერძნეთი</a> და სხვა) ხელოვნებაც. ადგილობრივ ტრადიციებს ყველგან არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდა. </p><p>ბიზანტიური ხელოვნების ჩამოყალიბება-განვითარებაში ქრისტიანულმა რელიგიამ ღრმა კვალი დაამჩნია არქიტექტურასა და სახვით ხელოვნებას, მის თემატიკას, მხატვრულ ფორმას. ბიზანტიური ხელოვნების პირველი საფეხურები ძნელი გასამიჯნია <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერიის</a> არსებობის ბოლო ორ საუკუნეში განვითარებული ე. წ. ძველი (ანუ ადრეული) ქრისტიანული ხელოვნებისაგან. მისი პირველი აყვავება დაემთხვა იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I-ის</a> ეპოქას (VI ს). ხელოვნებას გარკვეული კვალი დაამჩნია VIII ს — IX ს-ის I ნახევრის მწვავე რელიგიურ-იდეოლოგიურმა ბრძოლებმა (<a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ხატმებრძოლეობა">ხატმებრძოლეობა</a>), ეს პერიოდი თავისებური გარდამავალი ხანა იყო, რასაც XI ს-ის II ნახ. — XII ს-ის დასასრულს, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="მაკედონელთა დინასტია">მაკედონელთა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კომნენოსები">კომნენოსების</a> დინასტიების მმართველობის პერიოდში, ბიზანტიური ხელოვნების მეორე აყვავება მოჰყვა. უკანასკნელი, ხანმოკლე აყვავება ბიზანტიურ ხელოვნებაში აღინიშნა ე. წ. პალეოლოგოსთა ხანაში (1261-1453 წწ). ბიზანტიური ხელოვნების ტრადიციები დიდხანს არსებობდა იმპერიის დამხობის შემდეგაც, უმეტესად სხვადასხვა სამონასტრო ცენტრებში (მაგ. <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C-%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="აიონ-ოროსი">ათონის მთაზე</a>). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="არქიტექტურა"><span id=".E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.A5.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.94.E1.83.A5.E1.83.A2.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.90"></span>არქიტექტურა</h4></div> <p>ბიზანტიური არქიტექტურის ევოლუციას უკეთ გავადევნებთ თვალს საეკლესიო ნაგებობათა მიხედვით, თუმცა ბიზანტიაში ფართო სამოქალაქო და თავდაცვითი მშენებლობებიც მიმდინარეობდა (განსაკუთრებით V-VI სს-ში). ბიზანტიამ უკუაგდო ორდერული სისტემა. გადახურვის კონსტრუქციაში აქ იყენებდნენ <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%98" title="თაღი">თაღებს</a>, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90" title="კამარა">კამარებსა</a> და სფერულ <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98" title="გუმბათი">გუმბათებს</a>. ბიზანტიური ტაძრის გუმბათი რომაულისაგან განსხვავებით ხურავდა არა რვაწახნაგა სივრცეს ან როტონდას, არამედ კვადრატულ სივრცეს, რაც იწვევდა გუმბათის საფუძვლისა და კვადრატის ურთიერთდასაკავშირებლად კუთხის კონსტრუქციის (<a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90_(%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%90)" title="აფრა (არქიტექტურა)">აფრა</a> ანუ პანდატივი და <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ტრომპი (ჯერ არაა დაწერილი)">ტრომპი</a>) გამოყენებას. კვადრატზე დაყრდნობილი გუმბათის თემა ბიზანტიის არქიტექტურამ აღმოსავლეთიდან შეითვისა. საეკლესიო არქიტექტურაში შემუშავდა თაღებისა და კამარების საშუალებით გუმბათთა დაწოლის გაწონასწორების შეკრული სისტემა. განვითარების პირველ პერიოდში ბიზანტიის არქიტექტურა მიზნად არ ისახავდა შენობის ფასადის მხატვრულ გადაწყვეტას. საშენ მასალად ხმარობდნენ აგურს, ქვას, კირის ხსნარს; სირიასა და მცირე აზიაში — უმეტესად თლილ ქვას. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Aya_sofya.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Aya_sofya.jpg/285px-Aya_sofya.jpg" decoding="async" width="285" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Aya_sofya.jpg/428px-Aya_sofya.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Aya_sofya.jpg/570px-Aya_sofya.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="688" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="აია-სოფიას ტაძარი">აია-სოფიას ტაძარი</a> კონსტანტინოპოლში (532-537 წწ) ბიზანტიური არქიტექტურის მწვერვალადაა მიჩნეული (მინარეთები ოსმალურ ეპოქაშია მიშენებული).</figcaption></figure> <p>ბიზანტიაში შემუშავდა არქიტექტურული მორთულობის ახლებური, ანტიკურისაგან განსხვავებული ხერხები. მკაფიო პროფილირების ადგილი დაიკავა პოლიქრომულმა ორნამენტაციამ; აჟურულად მუშავდებოდა გადაბმული წაკვეთილი პირამიდის სახის სვეტისთავები. </p><p>საერო არქიტექტურის პირველი უმნიშვნელოვანესი ძეგლები შეიქმნა კონსტანტინოპოლში. IV საუკუნეს განეკუთვნება მრავალსვეტიანი და კამარებით გადახურული ვრცელი დარბაზული მიწისქვეშა წყალსაცავები. სამეფო სასახლეები გამოირჩეოდა სიდიდითა და მდიდრული მორთულობით. საცხოვრებელი არქიტექტურის საყურადღებო ნიმუშია ე. წ. თეოდორიხის სასახლე <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენაში</a> (იტალია, VIII ს); აღსანიშნავია XIII-XV სს-ის მოქალაქეთა საცხოვრებელი სახლები, მმართველთა სასახლეები, სამონასტრო შენობები ქალაქ <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90" title="მისტრა">მისტრაში</a> (საბერძნეთი). </p><p>ბიზანტიურ საეკლესიო არქიტექტურაში დამკვიდრდა ბაზილიკური და ცენტრალური გეგმის მქონე, უმეტესად გუმბათოვანი შენობები, რომლებიც რომის იმპერიის ტერიტორიაზე (თვით რომში, პალესტინაში, სირიასა და სხვა) უკვე ადრინდელ ქრისტიანულ ხანაში იყო ცნობილი. ცენტრალური შენობები — <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90" title="როტონდა">როტონდები</a>, ოქტაგონები (რვაწახნაგოვანები) ხშირად მარტვილთა კულტს უკავშირდებოდა; ასეთივე სახე ჰქონდა სანათლავებსაც (ლატერანის სანათლავი V ს. და სხვა). ადრინდელი ბაზილიკებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო პალესტინაში ბეთლემის ქრისტეშობის ბაზილიკა (IV ს), რომში წმინდა პეტრეს ტაძარი (IV ს. აღარ არსებობს); <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენაში</a> ე. წ. სანტ-აპოლინარე-ნუვო (519 წ), სანტ-აპოლინარე-ინ-კლასე (549 წ) და სხვა. ბაზილიკები შენდებოდა სხვა პროვინციებშიც. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:San_Vitale_Ravenna.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/San_Vitale_Ravenna.jpg/285px-San_Vitale_Ravenna.jpg" decoding="async" width="285" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/San_Vitale_Ravenna.jpg/428px-San_Vitale_Ravenna.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/San_Vitale_Ravenna.jpg/570px-San_Vitale_Ravenna.jpg 2x" data-file-width="830" data-file-height="520" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C-%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სან-ვიტალეს ეკლესია">სან-ვიტალეს ეკლესია</a> <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენაში</a> ბიზანტიური არქიტექტურის მნიშვნელოვანი ძეგლია.</figcaption></figure> <p>VI საუკუნიდან ბაზილიკურმა თემამ გუმბათოვან არქიტექტურას დაუთმო ადგილი. ამ პერიოდში შეიქმნა გუმბათოვანი ტაძრის შესანიშნავი ნიმუშები: <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C-%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სან-ვიტალეს ეკლესია">სან-ვიტალეს ეკლესია</a> <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენაში</a> (526-547 წწ) მოზაიკით შემკული საკურთხევლით; მცირეაზიელი ოსტატების ანთიმიოს ტრალელისა და ისიდორე მილეტელის მიერ კონსტანტინოპოლში 532-537 წლებში აგებული <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%AB%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98" title="აია-სოფიას ტაძარი">წმინდა სოფიოს ტაძარი</a>. V-VI სს-ში ბიზანტიაში შეიქმნა აგრეთვე ჯვრისებრი ხუთგუმბათიანი ეკლესიის ტიპი (იოანე ნათლისმცემლის ეკლესია ეფესოში, VI ს); VI ს-ში აშენდა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> წმინდა ირინეს ე. წ. გუმბათოვანი ბაზილიკის ტიპის ტაძარი. სირიული გუმბათოვანი შენობების ნიმუშებია ბოსრისა<sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>კ 6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> და ესრის ეკლესიები. VII-IX სს-ში თანდათან მუშავდებოდა ეკლესიის ე. წ. ჯვარ-გუმბათოვანი ანუ „ჩახაზული ჯვრის“ ტიპი (გეგმა გარედან სწორკუთხაა, გუმბათქვეშა კვადრატის ოთხ მხარეს კამარებია, რომლებიც სივრცეში ჯვრის სახეს ქმნის. ეს ტიპი მთელ ქრისტიანულ სამყაროშია გავრცელებული). ადრეულ საფეხურზე მის შემუშავებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ქართულმა და სომხურმა ნიმუშებმა. ამ დროს არსებობდა ეკლესიის მეორე ტიპიც, ე. წ. კუთხის ტრომპებიანი ეკლესია, რომელშიც ფართო გუმბათი მძლავრი ტრომპების საშუალებით რვა საყრდენს ებჯინება (ე. წ. ოსიოს ლუკასი საბერძნეთში, ფოკიდაში, XI ს. და სხვა). ამ პერიოდის საეკლესიო შენობები ადრინდელთაგან განსხვავდება აზიდული პროპორციებითა და რთული ფორმებით (სტოა, კარიბჭეები, გუმბათთა სიმრავლე); გუმბათები აღჭურვილია სარკმლებიანი ყელით. ვითარდება ფასადთა მორთულობა — აგურით გამოყვანილი ცრუ ნიშები კედლებსა და გუმბათის ყელზე, ქვა-აგურის დეკორატიული წყობა, რომელიც კრამიტის სახურავთან ერთად მკაფიო პოლიქრომულ ეფექტს ქმნის. აღსანიშნავია პარაგორიტისას ეკლესია არტაში (XIII ს), წმინდა მოციქულთა ეკლესია ქალაქ თესალონიკეში (XIV ს), ე. წ. პანტანასას ეკლესია ქალაქ მისტრაში (XV ს) და სხვა. ბიზანტიური ხუროთმოძღვრების მნიშვნელოვანი ძეგლებია შემორჩენილი ბალკანეთში, თურქეთსა და სხვა ქვეყნებში. რომანულ ეპოქასა და აღორძინების ხანაში ბიზანტიური ხუროთმოძღვრების ზოგიერთი ელემენტი, კერძოდ, სფერული გადახურვა, შეითვისა დასავლეთ ევროპის არქიტექტურამ. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Sant%27.Apollinare.Nuovo01.jpg" class="mw-file-description" title="სანტ-აპოლინარე-ნუოვოს ეკლესია"><img alt="სანტ-აპოლინარე-ნუოვოს ეკლესია" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Sant%27.Apollinare.Nuovo01.jpg/120px-Sant%27.Apollinare.Nuovo01.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Sant%27.Apollinare.Nuovo01.jpg/180px-Sant%27.Apollinare.Nuovo01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Sant%27.Apollinare.Nuovo01.jpg/240px-Sant%27.Apollinare.Nuovo01.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="960" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2-%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94-%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სანტ-აპოლინარე-ნუოვოს ეკლესია">სანტ-აპოლინარე-ნუოვოს ეკლესია</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Ravenna_BW_1.JPG" class="mw-file-description" title="სანტ-აპოლინარე-ინ-კლასეს ეკლესია"><img alt="სანტ-აპოლინარე-ინ-კლასეს ეკლესია" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Ravenna_BW_1.JPG/120px-Ravenna_BW_1.JPG" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Ravenna_BW_1.JPG/180px-Ravenna_BW_1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Ravenna_BW_1.JPG/240px-Ravenna_BW_1.JPG 2x" data-file-width="3073" data-file-height="2047" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2-%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94-%E1%83%98%E1%83%9C-%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სანტ-აპოლინარე-ინ-კლასეს ეკლესია">სანტ-აპოლინარე-ინ-კლასეს ეკლესია</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_002.jpg" class="mw-file-description" title="წმინდა ირინეს ტაძარი კონსტანტინოპოლში"><img alt="წმინდა ირინეს ტაძარი კონსტანტინოპოლში" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_002.jpg/120px-Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_002.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_002.jpg/180px-Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_002.jpg/240px-Hagia_Eirene_Constantinople_July_2007_002.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a></span></div> <div class="gallerytext">წმინდა ირინეს ტაძარი კონსტანტინოპოლში</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:20090803_hosiosloukas36.jpg" class="mw-file-description" title="ოსიოს ლუკას მონასტერი"><img alt="ოსიოს ლუკას მონასტერი" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/20090803_hosiosloukas36.jpg/80px-20090803_hosiosloukas36.jpg" decoding="async" width="80" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/20090803_hosiosloukas36.jpg/120px-20090803_hosiosloukas36.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5f/20090803_hosiosloukas36.jpg/160px-20090803_hosiosloukas36.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="3872" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="ოსიოს ლუკას მონასტერი">ოსიოს ლუკას მონასტერი</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Saint-John_in_Ephesus_(6).JPG" class="mw-file-description" title="იოანე ნათლისმცემლის ეკლესიის ნანგრევები ეფესოში"><img alt="იოანე ნათლისმცემლის ეკლესიის ნანგრევები ეფესოში" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Saint-John_in_Ephesus_%286%29.JPG/120px-Saint-John_in_Ephesus_%286%29.JPG" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Saint-John_in_Ephesus_%286%29.JPG/180px-Saint-John_in_Ephesus_%286%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Saint-John_in_Ephesus_%286%29.JPG/240px-Saint-John_in_Ephesus_%286%29.JPG 2x" data-file-width="3072" data-file-height="2048" /></a></span></div> <div class="gallerytext">იოანე ნათლისმცემლის ეკლესიის ნანგრევები ეფესოში</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Bapistry_of_Neon.jpg" class="mw-file-description" title="რავენის მართლმადიდებლური სანათლავი"><img alt="რავენის მართლმადიდებლური სანათლავი" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Bapistry_of_Neon.jpg/90px-Bapistry_of_Neon.jpg" decoding="async" width="90" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Bapistry_of_Neon.jpg/135px-Bapistry_of_Neon.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Bapistry_of_Neon.jpg/180px-Bapistry_of_Neon.jpg 2x" data-file-width="972" data-file-height="1296" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%98" title="რავენის მართლმადიდებლური სანათლავი">რავენის მართლმადიდებლური სანათლავი</a></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Ayasofya_Iznik_902.jpg" class="mw-file-description" title="წმინდა სოფიას ეკლესია ნიკეაში"><img alt="წმინდა სოფიას ეკლესია ნიკეაში" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Ayasofya_Iznik_902.jpg/120px-Ayasofya_Iznik_902.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Ayasofya_Iznik_902.jpg/180px-Ayasofya_Iznik_902.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Ayasofya_Iznik_902.jpg/240px-Ayasofya_Iznik_902.jpg 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920" /></a></span></div> <div class="gallerytext">წმინდა სოფიას ეკლესია ნიკეაში</div> </li> </ul></center> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="სახვითი_ხელოვნება"><span id=".E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.AE.E1.83.95.E1.83.98.E1.83.97.E1.83.98_.E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.95.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90"></span>სახვითი ხელოვნება</h4></div> <p>ანტიკური ტრადიციების ახალი, ქრისტიანული მსოფლმხედველობის შესატყვისად გადამუშავების პროცესი სახვითი ხელოვნების ყველა დარგს მოიცავდა. ქრისტიანული მსოფლმხედველობის გაბატონებამ მოითხოვა სინამდვილის პირობითი, არამატერიალური ფორმებით გამოხატვა. ეპოქის დასაწყისში ჯერ კიდევ იქმნებოდა შინაგანი ექსპრესიულობით აღბეჭდილი მრგვალი ქანდაკება (ბრინჯაოს დიდი ქანდაკება ბარლეტაში; იუსტინიანეს ცხენოსანი ფიგურა კონსტანტინოპოლში და სხვა). შემდეგ სკულპტურა შემოიფარგლა რელიეფებით. რელიეფებში სხვადასხვა მიმართულება შეიმჩნეოდა. დედაქალაქში ძლიერი იყო (ბარბერინის დიპტიქონი); აღმოსავლური წარმოშობის რელიეფებში სიღრმე შეზღუდული იყო, მოდელირება შესუსტებული (მურანოს დიპტიქონი); მნიშვნელოვანი ძეგლია არქიეპისკოპოს მაქსიმიანეს სპილოს ძვლის ფირფიტებით შემკული სავარძელი რავენაში (VI ს). </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Emperor_Justinian_%26_entourage_in_St_Vitale,_Ravenna.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Emperor_Justinian_%26_entourage_in_St_Vitale%2C_Ravenna.JPG/285px-Emperor_Justinian_%26_entourage_in_St_Vitale%2C_Ravenna.JPG" decoding="async" width="285" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Emperor_Justinian_%26_entourage_in_St_Vitale%2C_Ravenna.JPG/428px-Emperor_Justinian_%26_entourage_in_St_Vitale%2C_Ravenna.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/Emperor_Justinian_%26_entourage_in_St_Vitale%2C_Ravenna.JPG/570px-Emperor_Justinian_%26_entourage_in_St_Vitale%2C_Ravenna.JPG 2x" data-file-width="2816" data-file-height="2112" /></a><figcaption>მოზაიკა <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C-%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1_%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="სან-ვიტალეს ეკლესია">სან-ვიტალეს ეკლესიიდან</a> (<a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%90" title="რავენა">რავენა</a>). იმპერატორი <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I</a> ეპისკოპოს მაქსი-მიანესთან, ჯარისკაცებსა და დიდებულებთან ერთად. VI ს</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:09XX_Forty_Martyrs_of_Sebaste_anagoria.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/09XX_Forty_Martyrs_of_Sebaste_anagoria.JPG/220px-09XX_Forty_Martyrs_of_Sebaste_anagoria.JPG" decoding="async" width="220" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/09XX_Forty_Martyrs_of_Sebaste_anagoria.JPG/330px-09XX_Forty_Martyrs_of_Sebaste_anagoria.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/09XX_Forty_Martyrs_of_Sebaste_anagoria.JPG/440px-09XX_Forty_Martyrs_of_Sebaste_anagoria.JPG 2x" data-file-width="3485" data-file-height="4752" /></a><figcaption>მაკედონიური ხანის რელიეფური ხატის ნიმუში — <a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%AC%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94" title="ორმოცი სებასტიელი მოწამე">ორმოცი სებასტიელი მოწამე</a>, სპილოს ძვალი.</figcaption></figure> <p>წამყვანი როლი დაიკავა მონუმენტურმა მხატვრობამ დაიკავა. ფართოდ გავრცელდა მოზაიკა. V ს-ის მოზაიკებში (გალა პლაციდიას მავზოლეუმი, მართლმადიდებელთა სანათლავი) ფიგურათა პროპორციები, თავისუფალი პოზები, პლასტიკური ფორმები, ფერები ანტიკურ ტრადიციებს უკავშირდება. პეიზაჟი პირობითია, მაგრამ გარკვეულად სივრცობრივი (ალეგორიული კომპოზიცია „მწყემსი კეთილი კრავთა შორის“ გალა პლაციდიას მავზოლეუმში). <a href="/wiki/VI_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="VI საუკუნე">VI საუკუნეში</a> ჩამოყალიბდა ბიზანტიური სტილი. მოზაიკებში გაბატონებული განყენებული, ხშირად ოქროსფერი ფონის გამო სიბრტყობრივად განლაგებული კომპოზიცია სიღრმეში არ ვითარდებოდა. ფორმათა პლასტიკური მოდელირების ადგილი დაიკავა მკაცრმა კონტურულმა ნახატმა (სანტ-აპოლინარის ეკლესიის მოზაიკები ქრისტეს სასწაულთა და ვნებათა ვრცელი ციკლით). ბიზანტიური ხელოვნების ესთეტიკურმა პრინციპებმა მკაფიო გამოხატულება ჰპოვა <a href="/w/index.php?title=%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%AC%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ხატწერა (ჯერ არაა დაწერილი)">ხატწერაში</a>. განვითარდა წიგნის გაფორმების ხელოვნება. ბიზანტიური კულტურის ადრინდელი ხანის ხელნაწერთა საუკეთესო ნიმუშებია კონსტანტინოპოლში შექმნილი ხელნაწერები: მილანის „ილიადა“ (V ს), ვენის „დიოსკორიდი“ (VI ს). მინიატურულ მხატვრობაში ელინიზებულ ნაკადთან ერთად არსებობდა აღმოსავლური (<a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სირია">სირია</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90" title="პალესტინა">პალესტინა</a>) მიმართულება (როსანოს ე. წ. ძოწის სახარება — VI ს, 586 წლის რაბულას სახარება). </p><p>VIII-IX საუკუნეებში ხელოვნების აღმავლობა შეაფერხა <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="ხატმებრძოლეობა">ხატმებრძოლეობამ</a>. ხატთაყვანისმცემელთა გამარჯვების შემდეგ (IX-XII სს) ადამიანის გამოსახვა აღარ იკრძალებოდა. ბიზანტიური ხელოვნების ოქროს ხანად ითვლება IX-X სს, ე. წ. „მაკედონელთა აღორძინება“. მეცნიერებასა და ხელოვნებაში თავი იჩინა მძლავრმა ჰუმანისტურმა მოძრაობამ კლასიკური მემკვიდრეობის განახლებისათვის. კვლავ მიმართეს ანტიკურ ხელოვნებას, რამაც მკაფიო გამოხატულება ჰპოვა ხელნაწერთა მხატვრობაში. ფართოდ გავრცელდა ტრიპტიქის ფორმის კარედი-ხატები (არბავილის ტრიპტიქი, X ს). განვითარდა საიუველირო ხელოვნება, განსაკუთრებით კი — ტიხრული მინანქარი. </p><p>XI ს-ის მონუმენტური დეკორისათვის დამახასიათებელი იყო მკაფიო, არქიტექტონიკური ანსამბლი; გაწონასწორებული, მშვიდი გამოსახულება, იმავე პერიოდში <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%90" title="კაპადოკია">კაპადოკიაში</a>, გამოქვაბული მონასტრების ფრესკულ მხატვრობაში გრძელდებოდა ძველი აღმოსავლური ექსპრესიული ნაკადი. XII საუკუნის მონუმენტური დეკორის სისტემა უფრო დიფერენცირებული გახდა. მრავალფიგურიან კომპოზიციებში თხრობითი და ჟანრული ელემენტები შეიჭრა (ჩეფალუს, მონრეალეს მოზაიკები <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90" title="სიცილია">სიცილიაში</a>). XII-XIII სს-ის მხატვრობაში თავი იჩინა ახალმა ტენდენციებმა, გაჩნდა გარკვეული ინტერესი ადამიანური განცდების გადმოცემისადმი. </p><p>პალეოლოგოსთა ხანის ხელოვნების მწვერვალია <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლის</a> კაჰრიე-ჯამის (ხორას მონასტერი) მოზაიკები (1310-20 წწ). XIV-XV სს-ში მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები შეიქმნა <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90" title="მისტრა">მისტრაში</a> (<a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="საბერძნეთი">საბერძნეთი</a>). პალეოლოგოსთა ხანის სტილი გავრცელდა იმ ქვეყნებში, რომლებიც ბიზანტიურ ხელოვნებასთან იყვნენ დაკავშირებულები (<a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="სერბეთი">სერბეთი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="ბულგარეთი">ბულგარეთი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="რუსეთი">რუსეთი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D" title="საქართველო">საქართველო</a>). XV-XVIII სს-ში საბერძნეთში, ათონის მონასტრებში გრძელდებოდა ბიზანტიური ხელოვნების ტრადიციები, მაგრამ ისიც მხოლოდ ძველი ფორმების გამეორებით შემოიფარგლებოდა. </p> <center><ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg/94px-Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg" decoding="async" width="94" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg/142px-Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg/189px-Christ_Pantocrator_Deesis_mosaic_Hagia_Sophia.jpg 2x" data-file-width="2430" data-file-height="3084" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:RabulaGospelsFol13vAscension.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/RabulaGospelsFol13vAscension.jpg/92px-RabulaGospelsFol13vAscension.jpg" decoding="async" width="92" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/RabulaGospelsFol13vAscension.jpg/139px-RabulaGospelsFol13vAscension.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/RabulaGospelsFol13vAscension.jpg/185px-RabulaGospelsFol13vAscension.jpg 2x" data-file-width="611" data-file-height="793" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Fran%C3%A7oise_Foliot_-_Ouverture_des_Jeux_du_cirque_%C3%A0_Constantinople_en_506_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Fran%C3%A7oise_Foliot_-_Ouverture_des_Jeux_du_cirque_%C3%A0_Constantinople_en_506_%28cropped%29.jpg/45px-Fran%C3%A7oise_Foliot_-_Ouverture_des_Jeux_du_cirque_%C3%A0_Constantinople_en_506_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="45" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Fran%C3%A7oise_Foliot_-_Ouverture_des_Jeux_du_cirque_%C3%A0_Constantinople_en_506_%28cropped%29.jpg/68px-Fran%C3%A7oise_Foliot_-_Ouverture_des_Jeux_du_cirque_%C3%A0_Constantinople_en_506_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Fran%C3%A7oise_Foliot_-_Ouverture_des_Jeux_du_cirque_%C3%A0_Constantinople_en_506_%28cropped%29.jpg/91px-Fran%C3%A7oise_Foliot_-_Ouverture_des_Jeux_du_cirque_%C3%A0_Constantinople_en_506_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="1899" data-file-height="4981" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Mosaic_from_Daphni_Monastery_in_Greece.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mosaic_from_Daphni_Monastery_in_Greece.jpg/120px-Mosaic_from_Daphni_Monastery_in_Greece.jpg" decoding="async" width="120" height="98" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mosaic_from_Daphni_Monastery_in_Greece.jpg/180px-Mosaic_from_Daphni_Monastery_in_Greece.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Mosaic_from_Daphni_Monastery_in_Greece.jpg/240px-Mosaic_from_Daphni_Monastery_in_Greece.jpg 2x" data-file-width="589" data-file-height="480" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Meister_der_Demetrius-Kirche_in_Saloniki_002.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Meister_der_Demetrius-Kirche_in_Saloniki_002.jpg/91px-Meister_der_Demetrius-Kirche_in_Saloniki_002.jpg" decoding="async" width="91" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Meister_der_Demetrius-Kirche_in_Saloniki_002.jpg/136px-Meister_der_Demetrius-Kirche_in_Saloniki_002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Meister_der_Demetrius-Kirche_in_Saloniki_002.jpg/182px-Meister_der_Demetrius-Kirche_in_Saloniki_002.jpg 2x" data-file-width="1576" data-file-height="2078" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Veneza118.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Veneza118.jpg/116px-Veneza118.jpg" decoding="async" width="116" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Veneza118.jpg/174px-Veneza118.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Veneza118.jpg/232px-Veneza118.jpg 2x" data-file-width="628" data-file-height="650" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 150px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Meister_von_Nerezi_001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Meister_von_Nerezi_001.jpg/120px-Meister_von_Nerezi_001.jpg" decoding="async" width="120" height="89" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Meister_von_Nerezi_001.jpg/180px-Meister_von_Nerezi_001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Meister_von_Nerezi_001.jpg/240px-Meister_von_Nerezi_001.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="1494" /></a></span></div> <div class="gallerytext"></div> </li> </ul></center> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="ლიტერატურა"><span id=".E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.90"></span>ლიტერატურა</h4></div> <p>ბიზანტიური ლიტერატურა შუა საუკუნეების ბერძნული ლიტერატურაა. მის <b>პირველ პერიოდს</b> (IV-VI სს) ზოგჯერ გარდამავალს ან წინაბიზანტიურს უწოდებენ; მისთვის დამახასიათებელია ანტიკური ლიტერატურული ტრადიციებისა და ახალი, ქრისტიანული იდეურ-მხატვრული ტენდენციების თანაარსებობა. ანტიკური ჟანრებიდან განსაკუთრებით გავრცელდა რიტორიკა, რომლის წარმომადგენლები IV საუკუნეში იყვნენ ლიბანიოსი და კოლხეთის ფილოსოფიურ-რიტორიკულ სკოლაში აღზრდილი თემისტიოსი. ანტიკური პოეტური ფორმებისა და ლექსთაწყობის პრინციპებისადმი ერთგულების ნიმუშია <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9A_%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="გრიგოლ ნაზიანზელი">გრიგოლ ნაზიანზელის</a> პოეზია. ამ პერიოდში იწყება ქრისტიანული ლიტერატურის დამკვიდრება, რამაც, საბოლოოდ, გაბატონებული პოზიცია დაიკავა და თითქმის მთლიანად ჩაანაცვლა ანტიკური. ჩაისახა <a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90" title="ჰაგიოგრაფია">ჰაგიოგრაფიის</a>, <a href="/w/index.php?title=%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="პატერიკა (ჯერ არაა დაწერილი)">პატერიკისა</a> და <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90" title="ეგზეგეტიკა">ეგზეგეტიკის</a> ჟანრები. </p><p>VI საუკუნის პოეზიაში ანტიკური კვანტიტატი შეცვალა ენისათვის ბუნებრივმა ტონურმა ლექსთაწყობამ. ამ ახალი პოეზიის ყველაზე ორიგინალური ნიმუშია <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%96_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="რომანოზ მელოდოსი">რომანოზ მელოდოსის</a> კონტაკიონები. იუსტინიანეს ეპოქის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ლიტერატორული ჟანრი იყო ისტორიოგრაფია. ჰაგიოგრაფიამ დაკარგა თავისი პირვანდელი სისადავე და უშუალობა და სავალდებულო ნორმებით განსაზღვრულ ჟანრად იქცა. კლასიკური ჟანრებიდან <a href="/wiki/VI_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94" title="VI საუკუნე">VI საუკუნეში</a> პოპულარული იყო <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90" title="ეპიგრამა">ეპიგრამა</a>. </p><p>ბიზანტიური ლიტერატურის <b>მეორე პერიოდი</b> მოიცავს VII-X სს-ის მწერლობას. VII-VIII სს-ში ანტიკურ კულტურასთან კავშირი შესუსტდა. ანტიკური ლიტერატურის მოტივები და ფორმები მისაბაძ ნიმუშებად აღარ ითვლებოდა. ანტიკური ტრადიცია ძლიერი იყო მხოლოდ ლექსთაწყობის დარგში. კულტურული ცხოვრება გამოცოცხლდა IX საუკუნის II ნახევარში. </p><p>ბიზანტიური ლიტერატურის <b>მესამე პერიოდს</b> (XI-XII სს) აღორძინების ხანას უწოდებენ. XI საუკუნის ლიტერატურაში შეიძლება გამოიყოს სამი ტენდენცია: მორალურ-დიდაქტიკური, მისტიკური და ფილოსოფიური. XII საუკუნის ლიტერატურაში კი მთავარ ჟანრს ისტორიოგრაფია წარმოადგენდა. </p><p><b>მეოთხე პერიოდი</b> მოიცავს XIII-XV სს-ის მწერლობას. ჯვაროსანთა მიერ კონსტანტინოპოლის აღებისა (1204 წ.) და იმპერიის ცენტრის <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%90" title="ნიკეა">ნიკეაში</a> გადანაცვლების შედეგად წარმოიქმნა ლიტერატურული კერები კონსტანტინოპოლის გარეთ (<a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%90" title="ნიკეა">ნიკეა</a>, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98" title="ეპირი">ეპირი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ტრაპიზონი">ტრაპიზონი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="როდოსი">როდოსი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="კვიპროსი">კვიპროსი</a>). წარმართული კულტურის ღრმა შესწავლამ განაპირობა მწერლობაში საერო ნაკადის, ჰუმანისტური და წინარენესანსული ტენდენციების განვითარება. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="მუსიკა"><span id=".E1.83.9B.E1.83.A3.E1.83.A1.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90"></span>მუსიკა</h4></div> <p>ბიზანტიის ისტორიულ-პოლიტიკურმა პირობებმა და მოსახლეობის ეთნიკურმა შემადგენლობამ განსაზღვრა აქაური მუსიკის ჟანრობრივი და ინტონაციური მრავალფეროვნება. ბიზანტიური მუსიკის საწყისები სპარსულ, კოპტურ, ებრაულ საგალობლებსა და გვიანდელ ბერძნულ და რომაულ მელოსშია საძიებელი. მან შეიწოვა აგრეთვე სირიული (IV ს), არაბული (VIII ს) და სლავური მუსიკალური კულტურის ელემენტები. ბიზანტიაში საერო და სასულიერო მუსიკალური ნაკადი მჭიდრო ურთიერთკავშირში იყო. წარმოიშვა ე. წ. აკლამაციები (გალექსილ ტექსტებზე სამღერი მისასალმებელი წამოძახილები), სუფრული სადიდებელი სიმღერები და საეკლესიო ანტიფონები. საერო ყოფაში გაჩნდა და დამკვიდრდა პნევმატური ორგანი. ცნობილია ბიზანტიური ნოტაციის რამდენიმე სახე: ეკფონეტიკური (VI-VIII სს), შტრიხული (VIII-XII სს), მრგვალი (XII-XIV სს) და კუკუზელის ნევმები (XIV-XV სს). ბიზანტიური საეკლესიო მუსიკა ძირითადად ვოკალური და ერთხმიანია. საკულტო ერთხმიანობა — ლოცვანის წამღერებით კითხვა (რეჩიტატივი) და უფრო განვითარებული მელოდია — ფსალმოდია, ძველაღმოსავლური წარმოშობისაა. IV საუკუნეში საეკლესიო გალობაში შემოდის სასიმღერო-პოეტური იმპროვიზაცია — ტროპარი, რომელმაც VI-VII სს-ში განდევნა ფსალმოდიები. X საუკუნიდან ტროპარებს ეწოდებოდათ სტრიქონები, შემდეგ ისინი გარდაიქმნენ ჰიმნებად (რელიგიურ-ფილოსოფიური სასიმღერო ლირიკა). ჰიმნების ავტორებიდან ცნობილი არიან ეფრემ სირიელი (IV ს), კონდაკის შემქმნელი რომანოზ მელოდოსი (VI ს). VII-VIII სს-ში ჰიმნური საგალობლის ფორმად იქცა კანონი. ამ ფორმამ უმაღლეს მწვერვალს მიაღწია <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_(%E1%83%9B%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98)" class="mw-redirect" title="ანდრია კრეტელი (მთავარეპისკოპოსი)">ანდრია კრეტელის</a>, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="იოანე დამასკელი">იოანე დამასკელის</a>, კოსმა მაიუმელისა და სახელგანთქმული კონსტანტინოპოლელი მომღერალი და პოეტი ქალის (X ს) კასიას შემოქმედებაში. ჰიმნოგრაფიის დიდი ცენტრი იყო სტუდიტეს მონასტერი. </p><p>ბიზანტიური მუსიკა IX ს-მდე დიდ გავლენას ახდენდა მრავალი ევროპული ქვეყნის მუსიკალურ კულტურაზე. IX საუკუნიდან კი მან გარკვეული შეფერხება განიცადა. მისი გამოცოცხლება დაკავშირებულია ათონის მონასტრის ჰიმნოგრაფისა და თეორეტიკოსის იოანე კუკუზელის (XIV-XV სს) სახელთან. ბიზანტიური მუსიკის აღმავლობის ამ ხანას, „კუკუზელის ეპოქას“, ბოლო მოუღო ოსმალთა მიერ ბიზანტიის იმპერიის დაპყრობამ. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="მეცნიერება"><span id=".E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.AA.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.90"></span>მეცნიერება</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="მათემატიკა_და_საბუნებისმეტყველო_მეცნიერებები"><span id=".E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.97.E1.83.94.E1.83.9B.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.A1.E1.83.90.E1.83.91.E1.83.A3.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.A2.E1.83.A7.E1.83.95.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D_.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.AA.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span>მათემატიკა და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg/220px-ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg/330px-ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg/440px-ViennaDioscoridesFolio3v7Physicians.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="800" /></a><figcaption>შვიდი ცნობილი ექიმის გამოსახულება მანუსკრიპტზე.</figcaption></figure> <p>ბიზანტიაში მათემატიკის საზოგადოებრივი პრესტიჟი გაცილებით დაბლა იდგა ვიდრე რიტორიკისა და ფილოსოფიისა. IV-VI სს-ში ბიზანტიური მათემატიკა, უპირველეს ყოვლისა, ანტიკური კლასიკოსების კომენტირებით ამოიწურებოდა. ბიზანტიური ფიზიკა („ფიზიოლოგია“) მწიგნობრული და აღწერითი იყო, ექსპერიმენტს იშვიათად იყენებდნენ. IX საუკუნის შუა წლებიდან იმპერიაში დაიწყო საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა ერთგვარი აღმავლობა. ლეონ მათემატიკოსმა პირველმა გამოიყენა ასოები ალგებრულ სიმბოლოებად. საფიქრებელია, რომ XII საუკუნეში შემოიტანეს არაბული ციფრები (პოზიციური სისტემა). კოსმოლოგიის შესახებ ბიზანტიელებს ტრადიციული წარმოდგენები ჰქონდათ, რომელთაგან ზოგი ბიბლიური კონცეფციიდან მომდინარეობდა (მოძღვრება ბრტყელ, ოკეანით გარშემორტყმულ დედამიწაზე), ზოგი კი — ელინისტური მეცნიერების მიღწევებიდან. ასტრონომიური დაკვირვებები იმპერიაში გავრცელებულ ასტროლოგიას ემსახურებოდა. XIV საუკუნეში ნიკიფორე გრიგორამ წამოაყენა კალენდრის რეფორმის საკითხი და იწინასწარმეტყველა მზის დაბნელება.<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ბიზანტიელები კარგად ფლობდნენ საღებავების, ფერადი ჭიქურის, მინის წარმოებისა და სხვა ქიმიურ პროცესებს. ალქიმია მჭიდრო კავშირში იყო ადრინდელი ბიზანტიის ხანაში გავრცელებულ მაგიასთან და შესაძლოა მასთანვე იყოს დაკავშირებული დიდი ქიმიური აღმოჩენა <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%9A%E1%83%98" title="ბერძნული ცეცხლი">„ბერძნული ცეცხლი“</a>. ზოოლოგია, ბოტანიკა და აგრონომია წმინდა აღწერილობითი ხასიათისა იყო, მედიცინა კი ძირითადად ანტიკურ ტრადიციას ემყარებოდა. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="გეოგრაფია"><span id=".E1.83.92.E1.83.94.E1.83.9D.E1.83.92.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A4.E1.83.98.E1.83.90"></span>გეოგრაფია</h4></div> <p>ბიზანტიაში გეოგრაფიას საფუძვლად დაედო ოლქების, ქალაქების, საეკლესიო დიოცეზების ოფიციალური აღწერილობები. დაახლ. 535 წელს იეროკლემ შეადგინა „სინეკდემოსი“ (64 პროვინციისა და 912 ქალაქის აღწერილობა), რომელიც შემდეგ საფუძვლად დაედო ბევრ გეოგრაფიულ თხზულებას. შეიქმნა აღწერები ვაჭართა (იტინერარიუმები) და მომლოცველთა მოგზაურობებისა. IV საუკუნის ანონიმურ იტინერარიუმში დაწვრილებითაა აღწერილი <a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A3%E1%83%90_%E1%83%96%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%90" title="ხმელთაშუა ზღვა">ხმელთაშუა ზღვა</a>. მოცემულია მანძილები ნავსადგურებს შორის. ჩვენამდე მოღწეულია ვაჭარ კოსმა ინდიკოპლევსტის (VI ს) თხზულება „ქრისტიანული ტოპოგრაფია“, რომელიც გარდა ზოგადი კოსმოლოგიური წარმოდგენებისა, სანდო ცნობებს შეიცავს არაბული, აფრიკული და სხვა ქვეყნების ხალხთა შესახებ. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ისტორიოგრაფია"><span id=".E1.83.98.E1.83.A1.E1.83.A2.E1.83.9D.E1.83.A0.E1.83.98.E1.83.9D.E1.83.92.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A4.E1.83.98.E1.83.90"></span>ისტორიოგრაფია</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Constantine_VII_Porphyrogenitus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Constantine_VII_Porphyrogenitus.jpg/220px-Constantine_VII_Porphyrogenitus.jpg" decoding="async" width="220" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e7/Constantine_VII_Porphyrogenitus.jpg 1.5x" data-file-width="239" data-file-height="326" /></a><figcaption><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_VII" title="კონსტანტინე VII">კონსტანტინე VII</a></figcaption></figure> <p>IV-VII სს-ის ბიზანტიის ისტორიულ მეცნიერებაში ჯერ კიდევ ძლიერი იყო ანტიკური ტრადიციები; გაბატონებული იყო წარმართული მსოფლმხედველობა. VI ს-ის ავტორების (<a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98_%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="პროკოპი კესარიელი">პროკოპი კესარიელი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="აგათია სქოლასტიკოსი">აგათია სქოლასტიკოსი</a>) თხზულებებსაც კი არ ემჩნეოდა ქრისტიანული გავლენა. ამავდროულად IV საუკუნის ისტორიოგრაფიაში გაჩნდა <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98_%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="ევსები კესარიელი">ევსები კესარიელის</a> მიერ წარმოდგენილი ახალი მიმართულება, რომელიც კაცობრიობის ისტორიას განიხილავდა როგორც თეოლოგიურ პროცესს. პროკოპი კესარიელისა და აგათია სქოლასტიკოსის ნაშრომები მნიშვნელოვანი წყაროა VI საუკუნის დასავლეთ საქართველოს ისტორიის შესასწავლად. საქართველოს შესახებ საინტერესო ცნობებია შემონახული IV-V სს-ის ისტორიკოსების <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ამიანე მარცელინუსი">ამიანე მარცელინუსის</a>, <a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="ევსტათი ანტიოქიელი">ევსტათი ანტიოქიელის</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%99%E1%83%94_%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="პრისკე პანიონელი">პრისკე პანიონელის</a>, <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98_%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="გელასი კესარიელი">გელასი კესარიელისა</a> და სხვა ავტორების საისტორიო თხზულებებში (IV-XV სს-ის ბიზანტიელ მწერალთა ყველა ის ცნობა, რომელიც საქართველოს ეხება, გამოქვეყნებულია კრებულში <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%90_(%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98)" title="გეორგიკა (კრებული)">„გეორგიკა“</a>). VI-X სს-ში ისტორიულ თხზულებათა ძირითადი ჟანრი იყო <a href="/w/index.php?title=%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ქრონოგრაფია (ჯერ არაა დაწერილი)">ქრონოგრაფია</a> (<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90" title="იოანე მალალა">იოანე მალალა</a>, <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="თეოფანე ბიზანტიონელი">თეოფანე ბიზანტიონელი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98_%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="გიორგი ამარტოლი">გიორგი ამარტოლი</a><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>კ 7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>). ეს ქრონიკები კაცობრიობის საერთო ისტორია იყო (ჩვეულებრივ <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%98" title="ადამი">ადამიდან</a> მოყოლებული). იწერებოდა დიდაქტიკური ტონით. ამ ეპოქის საინტერესო ისტორიკოსია იმპერატორი <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_VII" title="კონსტანტინე VII">კონსტანტინე VII პორფიროგენეტი</a>. მისი ინიციატივით და ზრუნვით გამოდიოდა კომპილაციური ხასიათის ენციკლოპედიური კრებულები. ავტორია რამდენიმე თხზულებისა, რომლებიც ბიზანტიის ისტორიის ძვირფასი წყაროა. XII-XIII სს-ში დაიწყო ისტორიული მეცნიერების აღმავლობა. ამ პერიოდის ისტორიულ თხზულებათა ძირითად ნაწილს შეადგენდნენ თანამედროვეთა მიერ დაწერილი ქრონიკები, რომლებიც დროის მცირე მონაკვეთს მოიცავდა (მიქაელ ფსელოსი, <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" title="იოანე კინამოსი">იოანე კინამოსი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%9A_%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94" title="მიქაელ ატალიატე">მიქაელ ატალიატე</a>, <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ანა კომნენოსი">ანა კომნენოსი</a>, <a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90_%E1%83%A5%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94" title="ნიკიტა ქონიატე">ნიკიტა ქონიატე</a>). ბიზანტიის ისტორიოგრაფიის უკანასკნელი აღმავლობა იმპერიის არსებობის ბოლო პერიოდს ემთხვევა. სინამდვილის ტრაგიკულმა აღქმამ გამოიწვია ისტორიული პროცესებისადმი რელატიური მიდგომა (<a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94_%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%94" title="ლაონიკე ქალკოკონდილე">ლაონიკე ქალკოკონდილე</a>), რომლის მიხედვითაც ისტორიული მოვლენები ღვთის ნებას კი არ ემორჩილებოდა, არამედ ან ბედისწერის შედეგი იყო, ან შემთხვევისა. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ტექნიკა_და_ხელოსნობა"><span id=".E1.83.A2.E1.83.94.E1.83.A5.E1.83.9C.E1.83.98.E1.83.99.E1.83.90_.E1.83.93.E1.83.90_.E1.83.AE.E1.83.94.E1.83.9A.E1.83.9D.E1.83.A1.E1.83.9C.E1.83.9D.E1.83.91.E1.83.90"></span>ტექნიკა და ხელოსნობა</h2></div> <p>ბიზანტიამ მემკვიდრეობით მიიღო სოფლის მეურნეობის ანტიკური ტექნიკა (ხის უბორბლო გუთანი ჩამოსაცმელი სახნისით, სალეწი კაბადო, ხელოვნური რწყვა და სხვა) და ხელოსნობა. XII საუკუნემდე ბიზანტია იყო ევროპის ერთ-ერთი მოწინავე სახელმწიფო ხელოსნური წარმოების მხრივ. განვითარებული იყო ოქრომჭედლობა, აბრეშუმსაქსოვი წარმოება, მონუმენტური მშენებლობა, გემთმშენებლობა (IX საუკუნიდან იყენებდნენ ირიბ იალქანს); IX საუკუნიდან გავრცელდა მოჭიქული კერამიკა და მინის დამზადება (ანტიკური რეცეპტებით). ანტიკური ტრადიციების შენარჩუნების სურვილი ხელს უშლიდა ტექნიკურ პროგრესს. XII საუკუნიდან ბიზანტია ხელოსნური წარმოების მთელ რიგ დარგებში ჩამორჩა დასავლეთ ევროპის ქვეყნებს. XIV-XV სს-ში იმპერიის საფეიქრო წარმოება კონკურენციას ვეღარ უწევდა იტალიურ წარმოებას.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="იხილეთ_აგრეთვე"><span id=".E1.83.98.E1.83.AE.E1.83.98.E1.83.9A.E1.83.94.E1.83.97_.E1.83.90.E1.83.92.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.97.E1.83.95.E1.83.94"></span>იხილეთ აგრეთვე</h2></div> <ul><li><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90" title="ბიზანტიის იმპერატორების სია">ბიზანტიის იმპერატორების სია</a></li> <li><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერია</a></li> <li><a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა">დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა</a></li> <li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a></li> <li><a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ლათინთა იმპერია">ლათინთა იმპერია</a></li> <li><a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერია</a></li> <li><a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98" title="ეპირის დესპოტატი">ეპირის დესპოტატი</a></li> <li><a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრაპიზონის იმპერია">ტრაპიზონის იმპერია</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ლიტერატურა_2"><span id=".E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.90_2"></span>ლიტერატურა</h2></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="გამოყენებული_ლიტერატურა"><span id=".E1.83.92.E1.83.90.E1.83.9B.E1.83.9D.E1.83.A7.E1.83.94.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.90"></span>გამოყენებული ლიტერატურა</h3></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r3558354">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{list-style-type:none;margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>dl>dd{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em;list-style:none}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}</style><div class="refbegin columns references-column-count references-column-count-2" style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; column-count: 2;"> <ul><li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFქსე1977"> <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია">ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია</a>, ტ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://georgianencyclopedia.ge/pdf/2.pdf">2</a>, <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r3722932">.mw-parser-output .ts-comment-commentedText{border-bottom:1px dotted;cursor:help}@media(hover:none){.mw-parser-output .ts-comment-commentedText:not(.rt-commentedText){border-bottom:0;cursor:auto}}</style><span class="ts-comment-commentedText" title="ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი">თბ.</span>, 1977. — გვ. 363-369.</cite></li></ul> <ul><li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFქსე1983"> <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია">ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია</a>, ტ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://georgianencyclopedia.ge/pdf/6.pdf">6</a>, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r3722932"><span class="ts-comment-commentedText" title="ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი">თბ.</span>, 1983. — გვ. 106-107.</cite></li></ul> <ul><li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFქსე1984"> <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია">ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია</a>, ტ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://georgianencyclopedia.ge/pdf/7.pdf">7</a>, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r3722932"><span class="ts-comment-commentedText" title="ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი">თბ.</span>, 1984. — გვ. 426.</cite></li></ul> <ul><li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFქსე1986"> <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია">ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია</a>, ტ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://georgianencyclopedia.ge/pdf/10.pdf">10</a>, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r3722932"><span class="ts-comment-commentedText" title="ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი">თბ.</span>, 1986. — გვ. 41.</cite></li></ul> <ul><li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFქსე1987"> <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია">ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია</a>, ტ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://georgianencyclopedia.ge/pdf/11.pdf">11</a>, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r3722932"><span class="ts-comment-commentedText" title="ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი">თბ.</span>, 1987. — გვ. 560-561.</cite></li> <li>ტივაძე გ., შუა საუკუნეების ისტორია, ტ. I, თბ., 1967 წ.</li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ასათიანი, ვალერი (2006). <i>ბიზანტიური ცივილიზაცია</i>. <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="თბილისი">თბილისი</a>. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/99940-31-98-8" title="სპეციალური:BookSources/99940-31-98-8">99940-31-98-8</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98+%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90&rft.aulast=%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98&rft.aufirst=%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98&rft.date=2006&rft.place=%5B%5B%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%5D%5D&rft.isbn=99940-31-98-8"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFსაქართველოს_ისტორია,_ტ._II2012">მ. ლორთქიფანიძე, ო. ჯაფარიძე, დ. მუსხელიშვილი, რ. მეტრეველი (2012). <i>საქართველოს ისტორია ოთხ ტომად, ტ. II — საქართველოს ისტორია IV საუკუნიდან XIII საუკუნემდე</i>. <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="თბილისი">თბილისი</a>:  პალიტრა L. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-9941-19-585-3" title="სპეციალური:BookSources/978-9941-19-585-3">978-9941-19-585-3</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90+%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE+%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%93%2C+%E1%83%A2.+II+%E2%80%94+%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90+IV+%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C+XIII+%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%93%E1%83%94&rft.aulast=%E1%83%9B.+%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A5%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%AB%E1%83%94%2C+%E1%83%9D.+%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%AB%E1%83%94%2C+%E1%83%93.+%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%2C+%E1%83%A0.+%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98&rft.date=2012&rft.pub=%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90+L&rft.place=%5B%5B%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%5D%5D&rft.isbn=978-9941-19-585-3"> </span></li> <li>გოზალიშვილი გ., ბიზანტიასა და ირანს შორის ბრძოლა იბერია-ლაზიკისათვის VI საუკუნეში, თბ., 1944 წ.</li> <li><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C_%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%AE%E1%83%A9%E1%83%98%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98" title="სიმონ ყაუხჩიშვილი">ყაუხჩიშვილი ს.</a>, ლექციები ბიზანტიის ისტორიიდან, თბ., 1948 წ.</li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFშარლ_დილი,_ბიზანტიის_ისტორია1998">დილი, შარლ (1998). <i>ბიზანტიის ისტორია</i>. <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98" title="თბილისი">თბილისი</a>:  ნეკერი.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&rft.aulast=%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98&rft.aufirst=%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9A&rft.date=1998&rft.pub=%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98&rft.place=%5B%5B%E1%83%97%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%98%5D%5D"> </span></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="რეკომენდებული_ლიტერატურა"><span id=".E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.99.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.9C.E1.83.93.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.A3.E1.83.9A.E1.83.98_.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.A2.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.90.E1.83.A2.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.90"></span>რეკომენდებული ლიტერატურა</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r3558354"><div class="refbegin columns references-column-count references-column-count-2" style="-moz-column-count: 2; -webkit-column-count: 2; column-count: 2;"> <ul><li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFAlemany2000">Alemany, Agustí (2000). <i>Sources on the Alans: A Critical Compilation</i>. Leiden:  Brill,   გვ. 170–243. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/90-04-11442-4" title="სპეციალური:BookSources/90-04-11442-4">90-04-11442-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sources+on+the+Alans%3A+A+Critical+Compilation&rft.aulast=Alemany&rft.aufirst=Agust%C3%AD&rft.date=2000&rft.pub=Brill&rft.place=Leiden&rft.pages=170%E2%80%93243&rft.isbn=90-04-11442-4"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFAhrweiler1998">Ahrweiler, Hélène; Laiou, Angeliki E. (1998). „Preface“, <i>Studies on the Internal Diaspora of the Byzantine Empire</i>. Washington, DC:  Dumbarton Oaks. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-88402-247-1" title="სპეციალური:BookSources/0-88402-247-1">0-88402-247-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Studies+on+the+Internal+Diaspora+of+the+Byzantine+Empire&rft.atitle=Preface&rft.aulast=Ahrweiler&rft.aufirst=H%C3%A9l%C3%A8ne&rft.date=1998&rft.pub=Dumbarton+Oaks&rft.place=Washington%2C+DC&rft.isbn=0-88402-247-1"> </span></li> <li><cite id="CITEREFAnastos1962" class="citation journal cs1">Anastos, Milton V. (1962). „The History of Byzantine Science. Report on the Dumbarton Oaks Symposium of 1961“. <i>Dumbarton Oaks Papers</i>. <b>16</b>: 409–411. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1291170">10.2307/1291170</a>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0070-7546">0070-7546</a>. <a href="/w/index.php?title=JSTOR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JSTOR (ჯერ არაა დაწერილი)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1291170">1291170</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Dumbarton+Oaks+Papers&rft.atitle=The+History+of+Byzantine+Science.+Report+on+the+Dumbarton+Oaks+Symposium+of+1961&rft.volume=16&rft.pages=409-411&rft.date=1962&rft.issn=0070-7546&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1291170&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1291170&rft.aulast=Anastos&rft.aufirst=Milton+V.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">link</a>)</span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4042187">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"„""“""'""'"}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFAngold1997">Angold, Michael (1997). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/byzantineempire10000ango">The Byzantine Empire, 1025–1204: A Political History</a></i>. London:  Longman. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-0-582-29468-4" title="სპეციალური:BookSources/978-0-582-29468-4">978-0-582-29468-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+Empire%2C+1025%E2%80%931204%3A+A+Political+History&rft.aulast=Angold&rft.aufirst=Michael&rft.date=1997&rft.pub=Longman&rft.place=London&rft.isbn=978-0-582-29468-4&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbyzantineempire10000ango"> </span></li> <li><cite id="CITEREFAntonucci1993" class="citation journal cs1">Antonucci, Michael (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historytoday.com/michael-antonucci/war-other-means-legacy-byzantium">„War by Other Means: The Legacy of Byzantium“</a>. <i>History Today</i>. <b>43</b> (2): 11–13. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0018-2753">0018-2753</a><span class="reference-accessdate"><small style="color:grey">. ციტირების თარიღი: <span class="nowrap">21 May</span> 2007</small></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=History+Today&rft.atitle=War+by+Other+Means%3A+The+Legacy+of+Byzantium&rft.volume=43&rft.issue=2&rft.pages=11-13&rft.date=1993&rft.issn=0018-2753&rft.aulast=Antonucci&rft.aufirst=Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historytoday.com%2Fmichael-antonucci%2Fwar-other-means-legacy-byzantium&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">link</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFApostolides1992">Apostolides, Sophocles Evangelinus (1992). <i>Greek Lexicon of the Roman and Byzantine Periods</i>. Hildesheim:  Georg Olms. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/3-487-05765-4" title="სპეციალური:BookSources/3-487-05765-4">3-487-05765-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Greek+Lexicon+of+the+Roman+and+Byzantine+Periods&rft.aulast=Apostolides&rft.aufirst=Sophocles+Evangelinus&rft.date=1992&rft.pub=Georg+Olms&rft.place=Hildesheim&rft.isbn=3-487-05765-4"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal"> (1948) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/byzantiumintrodu00baynrich">Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization</a></i>. Oxford:  Clarendon Press.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium%3A+An+Introduction+to+East+Roman+Civilization&rft.date=1948&rft.pub=Clarendon+Press&rft.place=Oxford&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbyzantiumintrodu00baynrich"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBaynes1907">Baynes, Spencer (1907). „Vlachs“, <i>Encyclopædia Britannica</i>, 11th. New York.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica&rft.atitle=Vlachs&rft.aulast=Baynes&rft.aufirst=Spencer&rft.date=1907&rft.edition=11th&rft.place=New+York"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBeaton1996">Beaton, Roderick (1996). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/medievalgreekrom0000beat">The Medieval Greek Romance</a></i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-12032-2" title="სპეციალური:BookSources/0-415-12032-2">0-415-12032-2</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Medieval+Greek+Romance&rft.aulast=Beaton&rft.aufirst=Roderick&rft.date=1996&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-12032-2&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmedievalgreekrom0000beat"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBeckwith1993">Beckwith, John [1970] (1993). <i>Early Christian and Byzantine Art</i>. New Haven:  Yale University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-300-05296-0" title="სპეციალური:BookSources/0-300-05296-0">0-300-05296-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Christian+and+Byzantine+Art&rft.aulast=Beckwith&rft.aufirst=John&rft.date=1993&rft.pub=Yale+University+Press&rft.place=New+Haven&rft.isbn=0-300-05296-0"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBéhar1999">Béhar, Pierre (1999). <i>Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique</i>. Paris:  Éditions Desjonquères. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/2-84321-015-1" title="სპეციალური:BookSources/2-84321-015-1">2-84321-015-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Vestiges+d%27Empires%3A+La+D%C3%A9composition+de+l%27Europe+Centrale+et+Balkanique&rft.aulast=B%C3%A9har&rft.aufirst=Pierre&rft.date=1999&rft.pub=%C3%89ditions+Desjonqu%C3%A8res&rft.place=Paris&rft.isbn=2-84321-015-1"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBenz1963">Benz, Ernst (1963). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=Q5Z_evECb1UC">The Eastern Orthodox Church: Its Thought and Life</a></i>. Piscataway:  Aldine Transaction. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-0-202-36298-4" title="სპეციალური:BookSources/978-0-202-36298-4">978-0-202-36298-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Eastern+Orthodox+Church%3A+Its+Thought+and+Life&rft.aulast=Benz&rft.aufirst=Ernst&rft.date=1963&rft.pub=Aldine+Transaction&rft.place=Piscataway&rft.isbn=978-0-202-36298-4&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DQ5Z_evECb1UC"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historyofeastern0000bide">A History of Eastern Europe: Crisis and Change</a></i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-16111-8" title="სპეციალური:BookSources/0-415-16111-8">0-415-16111-8</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Eastern+Europe%3A+Crisis+and+Change&rft.date=1998&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-16111-8&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofeastern0000bide"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBirkenmeier2002">Birkenmeier, John W. (2002). <i>The Development of the Komnenian Army: 1081–1180</i>. Leiden:  Brill. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/90-04-11710-5" title="სპეციალური:BookSources/90-04-11710-5">90-04-11710-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Development+of+the+Komnenian+Army%3A+1081%E2%80%931180&rft.aulast=Birkenmeier&rft.aufirst=John+W.&rft.date=2002&rft.pub=Brill&rft.place=Leiden&rft.isbn=90-04-11710-5"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBlume2008"><a href="/w/index.php?title=Fred_H._Blume&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fred H. Blume (ჯერ არაა დაწერილი)">Blume, Fred H.</a> (2008). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.uwyo.edu/lawlib/blume-justinian/index.html">Annotated Justinian Code</a></i>. Laramie:  University of Wyoming.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Annotated+Justinian+Code&rft.aulast=Blume&rft.aufirst=Fred+H.&rft.date=2008&rft.pub=University+of+Wyoming&rft.place=Laramie&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.uwyo.edu%2Flawlib%2Fblume-justinian%2Findex.html"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBray2004">Bray, R. S. (2004). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/armiesofpestilen0000bray">Armies of Pestilence: The Impact of Disease on History</a></i>.  James Clarke. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-227-17240-X" title="სპეციალური:BookSources/0-227-17240-X">0-227-17240-X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Armies+of+Pestilence%3A+The+Impact+of+Disease+on+History&rft.aulast=Bray&rft.aufirst=R.+S.&rft.date=2004&rft.pub=James+Clarke&rft.isbn=0-227-17240-X&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Farmiesofpestilen0000bray"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBrowning1983">Browning, Robert (1983). „The Continuity of Hellenism in the Byzantine world: Appearance or Reality?“, <i>Greece Old and New</i>. New York:  Macmillan,   გვ. 111–128. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-333-27836-4" title="სპეციალური:BookSources/0-333-27836-4">0-333-27836-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Greece+Old+and+New&rft.atitle=The+Continuity+of+Hellenism+in+the+Byzantine+world%3A+Appearance+or+Reality%3F&rft.aulast=Browning&rft.aufirst=Robert&rft.date=1983&rft.pub=Macmillan&rft.place=New+York&rft.pages=111%E2%80%93128&rft.isbn=0-333-27836-4"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBrowning1992">Browning, Robert (1992). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/byzantineempire0000brow">The Byzantine Empire</a></i>. Washington, DC:  The Catholic University of America Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-8132-0754-1" title="სპეციალური:BookSources/0-8132-0754-1">0-8132-0754-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+Empire&rft.aulast=Browning&rft.aufirst=Robert&rft.date=1992&rft.pub=The+Catholic+University+of+America+Press&rft.place=Washington%2C+DC&rft.isbn=0-8132-0754-1&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbyzantineempire0000brow"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBryce1901">Bryce, James (1901). <i>Studies in History and Jurisprudence, Vol. 1</i>.  H. Frowde. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/1-4021-9046-8" title="სპეციალური:BookSources/1-4021-9046-8">1-4021-9046-8</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Studies+in+History+and+Jurisprudence%2C+Vol.+1&rft.aulast=Bryce&rft.aufirst=James&rft.date=1901&rft.pub=H.+Frowde&rft.isbn=1-4021-9046-8"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBrooke1962">Brooke, Zachary Nugent (1962). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historyofeuropef0000broo">A History of Europe, from 911 to 1198</a></i>. London:  Methuen.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Europe%2C+from+911+to+1198&rft.aulast=Brooke&rft.aufirst=Zachary+Nugent&rft.date=1962&rft.pub=Methuen&rft.place=London&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofeuropef0000broo"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBurns1991">Burns, Thomas S. (1991). <i>A History of Ostrogoths</i>. Bloomington and Indianapolis:  Indiana University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-253-20600-6" title="სპეციალური:BookSources/0-253-20600-6">0-253-20600-6</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Ostrogoths&rft.aulast=Burns&rft.aufirst=Thomas+S.&rft.date=1991&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.place=Bloomington+and+Indianapolis&rft.isbn=0-253-20600-6"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFBury1923"><a href="/w/index.php?title=J._B._Bury&action=edit&redlink=1" class="new" title="J. B. Bury (ჯერ არაა დაწერილი)">Bury, John Bagnall</a> (1923). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/BURLAT/home.html">History of the Later Roman Empire</a></i>. London:  Macmillan.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+the+Later+Roman+Empire&rft.aulast=Bury&rft.aufirst=John+Bagnall&rft.date=1923&rft.pub=Macmillan&rft.place=London&rft_id=http%3A%2F%2Fpenelope.uchicago.edu%2FThayer%2FE%2FRoman%2FTexts%2Fsecondary%2FBURLAT%2Fhome.html"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Bury, John Bagnall; Philotheus (1911) <i>The Imperial Administrative System of the Ninth Century: With a Revised Text of the Kletorologion of Philotheos</i>. London:  Oxford University Press.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Imperial+Administrative+System+of+the+Ninth+Century%3A+With+a+Revised+Text+of+the+Kletorologion+of+Philotheos&rft.date=1911&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.place=London"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFCameron1992">Cameron, Averil (1992). „New Themes and Styles in Greek Literature, 7th and 8th centuries“, რედ. Averil Cameron and Lawrence I. Conrad: <i>The Byzantine and Islamic Early Near East I: Problems in the Literary Source Material</i>.  Darwin. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-87850-080-4" title="სპეციალური:BookSources/0-87850-080-4">0-87850-080-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+and+Islamic+Early+Near+East+I%3A+Problems+in+the+Literary+Source+Material&rft.atitle=New+Themes+and+Styles+in+Greek+Literature%2C+7th+and+8th+centuries&rft.aulast=Cameron&rft.aufirst=Averil&rft.date=1992&rft.pub=Darwin&rft.isbn=0-87850-080-4"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFCampbell2000">Campbell, George L. [1991] (2000). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/compendiumofworl00camp">Compendium of the World's Languages: Abaza to Kurdish</a></i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-20296-5" title="სპეციალური:BookSources/0-415-20296-5">0-415-20296-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Compendium+of+the+World%27s+Languages%3A+Abaza+to+Kurdish&rft.aulast=Campbell&rft.aufirst=George+L.&rft.date=2000&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-20296-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcompendiumofworl00camp"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFChrysos1992">Chrysos, Evangelos (1992). „Byzantine Diplomacy, CE 300–800: Means and End“, რედ. Jonathan Shepard, Simon Franklin: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/byzantinediploma0000spri">Byzantine Diplomacy: Papers from the Twenty-Fourth Spring Symposium of Byzantine Studies, Cambridge, March 1990 (Society for the Promotion of Byzant)</a></i>.  Variorum. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-86078-338-3" title="სპეციალური:BookSources/0-86078-338-3">0-86078-338-3</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantine+Diplomacy%3A+Papers+from+the+Twenty-Fourth+Spring+Symposium+of+Byzantine+Studies%2C+Cambridge%2C+March+1990+%28Society+for+the+Promotion+of+Byzant%29&rft.atitle=Byzantine+Diplomacy%2C+CE+300%E2%80%93800%3A+Means+and+End&rft.aulast=Chrysos&rft.aufirst=Evangelos&rft.date=1992&rft.pub=Variorum&rft.isbn=0-86078-338-3&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbyzantinediploma0000spri"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFClark2000">Clark, Victoria (2000). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/whyangelsfallpor0000clar">Why Angels Fall: A Journey through Orthodox Europe from Byzantium to Kosovo</a></i>. London:  Macmillan. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-312-23396-5" title="სპეციალური:BookSources/0-312-23396-5">0-312-23396-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Why+Angels+Fall%3A+A+Journey+through+Orthodox+Europe+from+Byzantium+to+Kosovo&rft.aulast=Clark&rft.aufirst=Victoria&rft.date=2000&rft.pub=Macmillan&rft.place=London&rft.isbn=0-312-23396-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fwhyangelsfallpor0000clar"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFCohen1994">Cohen, H. Floris (1994). <i>The Scientific Revolution: A Historiographical Inquiry</i>. Chicago:  University of Chicago Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-226-11280-2" title="სპეციალური:BookSources/0-226-11280-2">0-226-11280-2</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Scientific+Revolution%3A+A+Historiographical+Inquiry&rft.aulast=Cohen&rft.aufirst=H.+Floris&rft.date=1994&rft.pub=University+of+Chicago+Press&rft.place=Chicago&rft.isbn=0-226-11280-2"> </span></li> <li><cite class="web" style="font-style:normal">Dickson, Paul. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080513152720/http://www.roma.unisa.edu.au/07305/medmm.htm">Mathematics Through the Middle Ages (320–1660 AD)</a>. <i>Medieval Mathematics</i>. University of South Australia.  დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roma.unisa.edu.au/07305/medmm.htm">ორიგინალიდან</a> — 13 მაისი 2008. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 1 April 2008.</small></cite></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFDiehl1948">Diehl, Charles (1948). „Byzantine Art“, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/byzantiumintrodu00baynrich">Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization</a></i>. Oxford:  Clarendon. <a href="/wiki/OCLC" title="OCLC">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/oclc/1058121">1058121</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium%3A+An+Introduction+to+East+Roman+Civilization&rft.atitle=Byzantine+Art&rft.aulast=Diehl&rft.aufirst=Charles&rft.date=1948&rft.pub=Clarendon&rft.place=Oxford&rft_id=info:oclcnum/1058121&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbyzantiumintrodu00baynrich"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Duiker, William J.; Spielvogel, Jackson J. (2010) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/essentialworldhi0000will">The Essential World History</a></i>. Boston:  Wadsworth. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-0-495-90227-0" title="სპეციალური:BookSources/978-0-495-90227-0">978-0-495-90227-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Essential+World+History&rft.date=2010&rft.pub=Wadsworth&rft.place=Boston&rft.isbn=978-0-495-90227-0&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fessentialworldhi0000will"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFEsler2004">Esler, Philip Francis (2004). <i>The Early Christian World</i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-33312-1" title="სპეციალური:BookSources/0-415-33312-1">0-415-33312-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Early+Christian+World&rft.aulast=Esler&rft.aufirst=Philip+Francis&rft.date=2004&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-33312-1"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFEvans2005">Evans, James Allan Stewart (2005). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/emperorjustinian0000evan">The Emperor Justinian and the Byzantine Empire</a></i>. Westport:  Greenwood. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-313-32582-0" title="სპეციალური:BookSources/0-313-32582-0">0-313-32582-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Emperor+Justinian+and+the+Byzantine+Empire&rft.aulast=Evans&rft.aufirst=James+Allan+Stewart&rft.date=2005&rft.pub=Greenwood&rft.place=Westport&rft.isbn=0-313-32582-0&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Femperorjustinian0000evan"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFEvans2004">Evans, Helen C. (2004). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://libmma.contentdm.oclc.org/cdm/compoundobject/collection/p15324coll10/id/58371/rec/3">Byzantium, Faith and Power (1261–1557)</a></i>. New York, NY:  Metropolitan Museum of Art/Yale University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/1-58839-114-0" title="სპეციალური:BookSources/1-58839-114-0">1-58839-114-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium%2C+Faith+and+Power+%281261%E2%80%931557%29&rft.aulast=Evans&rft.aufirst=Helen+C.&rft.date=2004&rft.pub=Metropolitan+Museum+of+Art%2FYale+University+Press&rft.place=New+York%2C+NY&rft.isbn=1-58839-114-0&rft_id=http%3A%2F%2Flibmma.contentdm.oclc.org%2Fcdm%2Fcompoundobject%2Fcollection%2Fp15324coll10%2Fid%2F58371%2Frec%2F3"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Fossier, Robert; Sondheimer, Janet (1997) <i>The Cambridge Illustrated History of the Middle Ages</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-26644-0" title="სპეციალური:BookSources/0-521-26644-0">0-521-26644-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Illustrated+History+of+the+Middle+Ages&rft.date=1997&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-26644-0"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Fouracre, Paul; Gerberding, Richard A. (1996) <i>Late Merovingian France: History and Hagiography, 640–720</i>. Manchester:  Manchester University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-7190-4791-9" title="სპეციალური:BookSources/0-7190-4791-9">0-7190-4791-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Late+Merovingian+France%3A+History+and+Hagiography%2C+640%E2%80%93720&rft.date=1996&rft.pub=Manchester+University+Press&rft.place=Manchester&rft.isbn=0-7190-4791-9"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFFreeman1999">Freeman, Charles (1999). <i>The Greek Achievement – The Foundation of the Western World</i>. New York:  Penguin. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-670-88515-0" title="სპეციალური:BookSources/0-670-88515-0">0-670-88515-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Greek+Achievement+%E2%80%93+The+Foundation+of+the+Western+World&rft.aulast=Freeman&rft.aufirst=Charles&rft.date=1999&rft.pub=Penguin&rft.place=New+York&rft.isbn=0-670-88515-0"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFGabriel2002">Gabriel, Richard A. (2002). <i>The Great Armies of Antiquity</i>. Westport:  Greenwood. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-275-97809-5" title="სპეციალური:BookSources/0-275-97809-5">0-275-97809-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Great+Armies+of+Antiquity&rft.aulast=Gabriel&rft.aufirst=Richard+A.&rft.date=2002&rft.pub=Greenwood&rft.place=Westport&rft.isbn=0-275-97809-5"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFGarland1999">Garland, Lynda (1999). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/byzantineempress0000garl">Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, CE 527–1204</a></i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-14688-7" title="სპეციალური:BookSources/0-415-14688-7">0-415-14688-7</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantine+Empresses%3A+Women+and+Power+in+Byzantium%2C+CE+527%E2%80%931204&rft.aulast=Garland&rft.aufirst=Lynda&rft.date=1999&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-14688-7&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbyzantineempress0000garl"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFGrabar1984">Grabar, André (1984). <i>L'iconoclasme Byzantin: le dossier archéologique</i>.  Flammarion. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/2-08-081634-9" title="სპეციალური:BookSources/2-08-081634-9">2-08-081634-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=L%27iconoclasme+Byzantin%3A+le+dossier+arch%C3%A9ologique&rft.aulast=Grabar&rft.aufirst=Andr%C3%A9&rft.date=1984&rft.pub=Flammarion&rft.isbn=2-08-081634-9"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Greatrex, Geoffrey B. (2005) „Byzantium and the East in the Sixth Century“, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgecompani00maas">The Cambridge Companion to the Age of Justinian</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press,   გვ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgecompani00maas/page/n533">477</a>–509. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-81746-3" title="სპეციალური:BookSources/0-521-81746-3">0-521-81746-3</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Companion+to+the+Age+of+Justinian&rft.atitle=Byzantium+and+the+East+in+the+Sixth+Century&rft.date=2005&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.pages=%5Bhttps%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcambridgecompani00maas%2Fpage%2Fn533+477%5D%E2%80%93509&rft.isbn=0-521-81746-3&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcambridgecompani00maas"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Greatrex, Geoffrey; Lieu, Samuel N. C. (2002) <i>The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part II, 363–630 AD)</i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-14687-9" title="სპეციალური:BookSources/0-415-14687-9">0-415-14687-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Roman+Eastern+Frontier+and+the+Persian+Wars+%28Part+II%2C+363%E2%80%93630+AD%29&rft.date=2002&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-14687-9"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFGregory2010">Gregory, Timothy E. (2010). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historyofbyzanti0000greg_2ndedi">A History of Byzantium</a></i>. Malden:  Wiley-Blackwell. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/1-4051-8471-X" title="სპეციალური:BookSources/1-4051-8471-X">1-4051-8471-X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Byzantium&rft.aulast=Gregory&rft.aufirst=Timothy+E.&rft.date=2010&rft.pub=Wiley-Blackwell&rft.place=Malden&rft.isbn=1-4051-8471-X&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofbyzanti0000greg_2ndedi"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFGrierson1999">Grierson, Philip (1999). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/byzcoins.pdf">Byzantine Coinage</a></i> (PDF), Washington, DC:  Dumbarton Oaks. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-88402-274-9" title="სპეციალური:BookSources/0-88402-274-9">0-88402-274-9</a>. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 2 თებერვალი 2015</small>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantine+Coinage&rft.aulast=Grierson&rft.aufirst=Philip&rft.date=1999&rft.pub=Dumbarton+Oaks&rft.place=Washington%2C+DC&rft.isbn=0-88402-274-9&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.doaks.org%2Fbyzcoins.pdf"> </span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070927000204/http://www.doaks.org/byzcoins.pdf">დაარქივებული</a> 27 September 2007<span style="font-size:100%" class="error citation-comment"><sup>[Date mismatch]</sup></span> საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები</li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFGross1999">Gross, Feliks (1999). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/citizenshipethni0000gros">Citizenship and Ethnicity: The Growth and Development of a Democratic Multiethnic Institution</a></i>. Westport:  Greenwood. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-313-30932-9" title="სპეციალური:BookSources/0-313-30932-9">0-313-30932-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Citizenship+and+Ethnicity%3A+The+Growth+and+Development+of+a+Democratic+Multiethnic+Institution&rft.aulast=Gross&rft.aufirst=Feliks&rft.date=1999&rft.pub=Greenwood&rft.place=Westport&rft.isbn=0-313-30932-9&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcitizenshipethni0000gros"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFGutas1998">Gutas, Dimitri (1998). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/greekthoughtarab0000guta">Greek Thought, Arabic Culture: The Graeco-Arabic Translation Movement</a></i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-06132-6" title="სპეციალური:BookSources/0-415-06132-6">0-415-06132-6</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Greek+Thought%2C+Arabic+Culture%3A+The+Graeco-Arabic+Translation+Movement&rft.aulast=Gutas&rft.aufirst=Dimitri&rft.date=1998&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-06132-6&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgreekthoughtarab0000guta"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Hacikyan, Agop Jack; Basmajian, Gabriel; Franchuk, Edward S.; Ouzounian, Nourhan (2002) <i>The Heritage of Armenian Literature: From the Sixth to the Eighteenth Century</i>. Detroit:  Wayne State University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-8143-3023-1" title="სპეციალური:BookSources/0-8143-3023-1">0-8143-3023-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Heritage+of+Armenian+Literature%3A+From+the+Sixth+to+the+Eighteenth+Century&rft.date=2002&rft.pub=Wayne+State+University+Press&rft.place=Detroit&rft.isbn=0-8143-3023-1"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHaldon2002">Haldon, John (2002). <i>Byzantium: A History</i>. Stroud, Gloucestershire:  Tempus Publishing. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/1-4051-3240-X" title="სპეციალური:BookSources/1-4051-3240-X">1-4051-3240-X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium%3A+A+History&rft.aulast=Haldon&rft.aufirst=John&rft.date=2002&rft.pub=Tempus+Publishing&rft.place=Stroud%2C+Gloucestershire&rft.isbn=1-4051-3240-X"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHaldon1990">Haldon, John (1990). <i>Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-31917-X" title="სპეციალური:BookSources/0-521-31917-X">0-521-31917-X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium+in+the+Seventh+Century%3A+The+Transformation+of+a+Culture&rft.aulast=Haldon&rft.aufirst=John&rft.date=1990&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-31917-X"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHaldon2003">Haldon, John (2003). <i>Byzantium at War 600–1453</i>. New York and London:  Routledge. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-415-96861-5" title="სპეციალური:BookSources/0-415-96861-5">0-415-96861-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium+at+War+600%E2%80%931453&rft.aulast=Haldon&rft.aufirst=John&rft.date=2003&rft.pub=Routledge&rft.place=New+York+and+London&rft.isbn=0-415-96861-5"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHaldon2004">Haldon, John (2004). „The Fate of the Late Roman Senatorial Elite: Extinction or Transformation?“, რედ. John Haldon and Lawrence I. Conrad: <i>The Byzantine and Early Islamic Near East VI: Elites Old and New in the Byzantine and Early Islamic Near East</i>.  Darwin. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-87850-144-4" title="სპეციალური:BookSources/0-87850-144-4">0-87850-144-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+and+Early+Islamic+Near+East+VI%3A+Elites+Old+and+New+in+the+Byzantine+and+Early+Islamic+Near+East&rft.atitle=The+Fate+of+the+Late+Roman+Senatorial+Elite%3A+Extinction+or+Transformation%3F&rft.aulast=Haldon&rft.aufirst=John&rft.date=2004&rft.pub=Darwin&rft.isbn=0-87850-144-4"> </span></li> <li><cite class="web" style="font-style:normal" id="CITEREFHalsall1998">Halsall, Paul.  (1998)<a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140910050947/http://www.fordham.edu/halsall/eastasia/romchin1.html">East Asian History Sourcebook: Chinese Accounts of Rome, Byzantium and the Middle East, c. 91 B.C.E. – 1643 C.E.</a>. Fordham University.  დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fordham.edu/halsall/eastasia/romchin1.html">ორიგინალიდან</a> — 10 სექტემბერი 2014. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 21 April 2012.</small></cite></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHarris2014">Harris, Jonathan (2014). <i>Byzantium and the Crusades</i>, 2nd,  Bloomsbury. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-1-78093-767-0" title="სპეციალური:BookSources/978-1-78093-767-0">978-1-78093-767-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium+and+the+Crusades&rft.aulast=Harris&rft.aufirst=Jonathan&rft.date=2014&rft.edition=2nd&rft.pub=Bloomsbury&rft.isbn=978-1-78093-767-0"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHarvey2003">Harvey, Alan (2003). <i>Economic Expansion in the Byzantine Empire, 900–1200</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-52190-4" title="სპეციალური:BookSources/0-521-52190-4">0-521-52190-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Economic+Expansion+in+the+Byzantine+Empire%2C+900%E2%80%931200&rft.aulast=Harvey&rft.aufirst=Alan&rft.date=2003&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-52190-4"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHaywood2001">Haywood, John [1997] (2001). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cassellsatlasofw0000hayw">Cassell's Atlas of World History</a></i>. London:  Cassell. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-304-35757-X" title="სპეციალური:BookSources/0-304-35757-X">0-304-35757-X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cassell%27s+Atlas+of+World+History&rft.aulast=Haywood&rft.aufirst=John&rft.date=2001&rft.pub=Cassell&rft.place=London&rft.isbn=0-304-35757-X&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcassellsatlasofw0000hayw"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHeather2005">Heather, Peter (2005). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=dYR4ngEACAAJ">The Fall of the Roman Empire</a></i>. London:  Macmillan. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-0-330-49136-5" title="სპეციალური:BookSources/978-0-330-49136-5">978-0-330-49136-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Fall+of+the+Roman+Empire&rft.aulast=Heather&rft.aufirst=Peter&rft.date=2005&rft.pub=Macmillan&rft.place=London&rft.isbn=978-0-330-49136-5&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DdYR4ngEACAAJ"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Heisenberg, August; Kromayer, Johannes; von Wilamowitz-Moellendorff, Ulrich (1923) <i>Staat und Gesellschaft der Griechen und Römer, Volume 2, Part 4</i>. Leipzig and Berlin:  Teubner.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Staat+und+Gesellschaft+der+Griechen+und+R%C3%B6mer%2C+Volume+2%2C+Part+4&rft.date=1923&rft.pub=Teubner&rft.place=Leipzig+and+Berlin"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHerrin2008">Herrin, Judith (2008). <i>Byzantium: The Surprising Life of a Medieval Empire</i>. Princeton:  Princeton University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-691-13151-1" title="სპეციალური:BookSources/0-691-13151-1">0-691-13151-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium%3A+The+Surprising+Life+of+a+Medieval+Empire&rft.aulast=Herrin&rft.aufirst=Judith&rft.date=2008&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.place=Princeton&rft.isbn=0-691-13151-1"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFHindley2004">Hindley, Geoffrey (2004). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/briefhistoryofcr0000hind">A Brief History of the Crusades</a></i>. London:  Robinson. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-1-84119-766-1" title="სპეციალური:BookSources/978-1-84119-766-1">978-1-84119-766-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Brief+History+of+the+Crusades&rft.aulast=Hindley&rft.aufirst=Geoffrey&rft.date=2004&rft.pub=Robinson&rft.place=London&rft.isbn=978-1-84119-766-1&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbriefhistoryofcr0000hind"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Hooper, Nicholas; Bennett, Matthew (1996) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgeillustr00nich">The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare: The Middle Ages</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-44049-1" title="სპეციალური:BookSources/0-521-44049-1">0-521-44049-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Illustrated+Atlas+of+Warfare%3A+The+Middle+Ages&rft.date=1996&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-44049-1&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcambridgeillustr00nich"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFJames2010">James, Liz (2010). <i>A Companion to Byzantium</i>. Chichester:  John Wiley. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/1-4051-2654-X" title="სპეციალური:BookSources/1-4051-2654-X">1-4051-2654-X</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Companion+to+Byzantium&rft.aulast=James&rft.aufirst=Liz&rft.date=2010&rft.pub=John+Wiley&rft.place=Chichester&rft.isbn=1-4051-2654-X"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFJones1986">Jones, Arnold Hugh Martin (1986). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/laterromanempire01jone">The Later Roman Empire, 284–602: A Social Economic and Administrative Survey</a></i>. Baltimore:  Johns Hopkins University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-8018-3353-1" title="სპეციალური:BookSources/0-8018-3353-1">0-8018-3353-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Later+Roman+Empire%2C+284%E2%80%93602%3A+A+Social+Economic+and+Administrative+Survey&rft.aulast=Jones&rft.aufirst=Arnold+Hugh+Martin&rft.date=1986&rft.pub=Johns+Hopkins+University+Press&rft.place=Baltimore&rft.isbn=0-8018-3353-1&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flaterromanempire01jone"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFKaegi2003">Kaegi, Walter Emil (2003). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/heracliusemperor0000kaeg">Heraclius, Emperor of Byzantium</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-81459-6" title="სპეციალური:BookSources/0-521-81459-6">0-521-81459-6</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Heraclius%2C+Emperor+of+Byzantium&rft.aulast=Kaegi&rft.aufirst=Walter+Emil&rft.date=2003&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-81459-6&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fheracliusemperor0000kaeg"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFKaldellis2007">Kaldellis, Anthony (2007). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/hellenisminbyzan0000kald">Hellenism in Byzantium: The Transformations of Greek Identity and the Reception of the Classical Tradition</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-87688-5" title="სპეციალური:BookSources/0-521-87688-5">0-521-87688-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hellenism+in+Byzantium%3A+The+Transformations+of+Greek+Identity+and+the+Reception+of+the+Classical+Tradition&rft.aulast=Kaldellis&rft.aufirst=Anthony&rft.date=2007&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-87688-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhellenisminbyzan0000kald"> </span></li> <li><cite id="CITEREFODB" class="citation encyclopaedia cs1"><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9F%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="ალექსანდრე კაჟდანი">Kazhdan, Alexander</a>, ed. (1991). <i><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%91_%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ბიზანტიის შესახებ ოქსფორდის ლექსიკონი">Oxford Dictionary of Byzantium</a></i>. Oxford and New York: Oxford University Press. <a href="/wiki/ISBN" class="mw-redirect" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-19-504652-8" title="სპეციალური:BookSources/0-19-504652-8"><bdi>0-19-504652-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Oxford+Dictionary+of+Byzantium&rft.place=Oxford+and+New+York&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1991&rft.isbn=0-19-504652-8&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Kazhdan, Alexander Petrovich; Constable, Giles (1982) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/peoplepowerinbyz0000kazh">People and Power in Byzantium: An Introduction to Modern Byzantine Studies</a></i>. Washington, DC:  Dumbarton Oaks. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-88402-103-3" title="სპეციალური:BookSources/0-88402-103-3">0-88402-103-3</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=People+and+Power+in+Byzantium%3A+An+Introduction+to+Modern+Byzantine+Studies&rft.date=1982&rft.pub=Dumbarton+Oaks&rft.place=Washington%2C+DC&rft.isbn=0-88402-103-3&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpeoplepowerinbyz0000kazh"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Kazhdan, Aleksandr Petrovich; Epstein, Ann Wharton (1985) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/bub_gb_qlU37xo9LeUC">Change in Byzantine Culture in the Eleventh and Twelfth Centuries</a></i>. Berkeley and Los Angeles:  University of California Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-520-05129-7" title="სპეციალური:BookSources/0-520-05129-7">0-520-05129-7</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Change+in+Byzantine+Culture+in+the+Eleventh+and+Twelfth+Centuries&rft.date=1985&rft.pub=University+of+California+Press&rft.place=Berkeley+and+Los+Angeles&rft.isbn=0-520-05129-7&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbub_gb_qlU37xo9LeUC"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFKean2006">Kean, Roger Michael (2006). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/forgottenpowerby0000kean">Forgotten Power: Byzantium: Bulwark of Christianity</a></i>. Shropshire:  Thalamus. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/1-902886-07-0" title="სპეციალური:BookSources/1-902886-07-0">1-902886-07-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Forgotten+Power%3A+Byzantium%3A+Bulwark+of+Christianity&rft.aulast=Kean&rft.aufirst=Roger+Michael&rft.date=2006&rft.pub=Thalamus&rft.place=Shropshire&rft.isbn=1-902886-07-0&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fforgottenpowerby0000kean"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFKitzinger1976">Kitzinger, Ernst (1976). „Byzantine Art in the Period between Justinian and Iconoclasm“, რედ. W. E. Kleinbauer: <i>The Art of Byzantium and the Medieval West: Selected Studies by Ernst Kitzinger</i>. Bloomington:  Indiana University Press,   გვ. 157–232. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-253-31055-5" title="სპეციალური:BookSources/0-253-31055-5">0-253-31055-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Art+of+Byzantium+and+the+Medieval+West%3A+Selected+Studies+by+Ernst+Kitzinger&rft.atitle=Byzantine+Art+in+the+Period+between+Justinian+and+Iconoclasm&rft.aulast=Kitzinger&rft.aufirst=Ernst&rft.date=1976&rft.pub=Indiana+University+Press&rft.place=Bloomington&rft.pages=157%E2%80%93232&rft.isbn=0-253-31055-5"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFKountoura-Galake1996">Kountoura-Galake, Eleonora (1996). <i>Ο βυζαντινός κλήρος και η κοινωνία των "Σκοτεινών Αἰώνων ["The Byzantine Clergy and the Society of the 'Dark Ages'"]</i> (Greek). Athens:  Ethniko Idryma Erevnon. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-960-7094-46-9" title="სპეციალური:BookSources/978-960-7094-46-9">978-960-7094-46-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%CE%9F+%CE%B2%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CF%82+%CE%BA%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%BF%CF%82+%CE%BA%CE%B1%CE%B9+%CE%B7+%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1+%CF%84%CF%89%CE%BD+%22%CE%A3%CE%BA%CE%BF%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%BD%CF%8E%CE%BD+%CE%91%E1%BC%B0%CF%8E%CE%BD%CF%89%CE%BD+%5B%22The+Byzantine+Clergy+and+the+Society+of+the+%27Dark+Ages%27%22%5D&rft.aulast=Kountoura-Galake&rft.aufirst=Eleonora&rft.date=1996&rft.pub=Ethniko+Idryma+Erevnon&rft.place=Athens&rft.isbn=978-960-7094-46-9"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Laiou, Angeliki E.; Morisson, Cécile (2007) <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/byzantineeconomy0000laio">The Byzantine Economy</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-84978-0" title="სპეციალური:BookSources/0-521-84978-0">0-521-84978-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+Economy&rft.date=2007&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-84978-0&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fbyzantineeconomy0000laio"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFLaiou2002">Laiou, Angeliki E. (2002). „Writing the Economic History of Byzantium“, რედ. Angeliki E. Laiou: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/EHB01-Writing%20the%20economic%20history%20of%20Byzantium.pdf">The Economic History of Byzantium (Volume 1)</a></i>. Washington, DC:  Dumbarton Oaks,   გვ. 3–8. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 2015-02-02</small>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Economic+History+of+Byzantium+%28Volume+1%29&rft.atitle=Writing+the+Economic+History+of+Byzantium&rft.aulast=Laiou&rft.aufirst=Angeliki+E.&rft.date=2002&rft.pub=Dumbarton+Oaks&rft.place=Washington%2C+DC&rft.pages=3%E2%80%938&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.doaks.org%2Fresources%2Fpublications%2Fdoaks-online-publications%2Fbyzantine-studies%2Fthe-economic-history-of-byzantium%2FEHB01-Writing%2520the%2520economic%2520history%2520of%2520Byzantium.pdf"> </span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130930114212/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/EHB01-Writing%20the%20economic%20history%20of%20Byzantium.pdf">დაარქივებული</a> 2013-09-30 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon (1998) <i>The Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England</i>. Malden:  Blackwell. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-631-22492-0" title="სპეციალური:BookSources/0-631-22492-0">0-631-22492-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Blackwell+Encyclopaedia+of+Anglo-Saxon+England&rft.date=1998&rft.pub=Blackwell&rft.place=Malden&rft.isbn=0-631-22492-0"> </span></li> <li><cite id="CITEREFLenski1999" class="citation journal cs1">Lenski, Noel (1999). „Assimilation and Revolt in the Territory of Isauria, From the 1st Century BC to the 6th Century AD“. <i>Journal of the Economic and Social History of the Orient</i>. <b>42</b>: 413–465. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1163%2F1568520991201687">10.1163/1568520991201687</a>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0022-4995">0022-4995</a>. <a href="/w/index.php?title=JSTOR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JSTOR (ჯერ არაა დაწერილი)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/3632602">3632602</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+the+Economic+and+Social+History+of+the+Orient&rft.atitle=Assimilation+and+Revolt+in+the+Territory+of+Isauria%2C+From+the+1st+Century+BC+to+the+6th+Century+AD&rft.volume=42&rft.pages=413-465&rft.date=1999&rft.issn=0022-4995&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F3632602&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F1568520991201687&rft.aulast=Lenski&rft.aufirst=Noel&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">link</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFLouth2005">Louth, Andrew (2005). „The Byzantine Empire in the Seventh Century“, რედ. Paul Fouracre and Rosamond McKitterick: <i>The New Cambridge Medieval History (Volume I)</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-36291-1" title="სპეციალური:BookSources/0-521-36291-1">0-521-36291-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+New+Cambridge+Medieval+History+%28Volume+I%29&rft.atitle=The+Byzantine+Empire+in+the+Seventh+Century&rft.aulast=Louth&rft.aufirst=Andrew&rft.date=2005&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-36291-1"> </span></li> <li><cite class="web" style="font-style:normal">Lowe, Steven; Baker, Martin. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/query?url=http://www.geocities.com/egfroth1/Seljuqs.htm&date=2007-07-22+04:56:02">The Seljuqs of Rum</a>.  დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.geocities.com/egfroth1/Seljuqs.htm">ორიგინალიდან</a> — 22 ივლისი 2007. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 9 July 2007.</small></cite></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFMadden2005"><a href="/w/index.php?title=Thomas_Madden&action=edit&redlink=1" class="new" title="Thomas Madden (ჯერ არაა დაწერილი)">Madden, Thomas F.</a> (2005). <i>Crusades: The Illustrated History</i>. Ann Arbor:  University of Michigan Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-472-03127-9" title="სპეციალური:BookSources/0-472-03127-9">0-472-03127-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Crusades%3A+The+Illustrated+History&rft.aulast=Madden&rft.aufirst=Thomas+F.&rft.date=2005&rft.pub=University+of+Michigan+Press&rft.place=Ann+Arbor&rft.isbn=0-472-03127-9"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFMagdalino2002">Magdalino, Paul (2002). „Medieval Constantinople: Built Environment and Urban Development“, რედ. Angeliki E. Laiou: <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb20-cp">The Economic History of Byzantium (Volume 2)</a></i>. Washington, DC:  Dumbarton Oaks,   გვ. 529–537. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 2015-02-02</small>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Economic+History+of+Byzantium+%28Volume+2%29&rft.atitle=Medieval+Constantinople%3A+Built+Environment+and+Urban+Development&rft.aulast=Magdalino&rft.aufirst=Paul&rft.date=2002&rft.pub=Dumbarton+Oaks&rft.place=Washington%2C+DC&rft.pages=529%E2%80%93537&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.doaks.org%2Fresources%2Fpublications%2Fdoaks-online-publications%2Fbyzantine-studies%2Fthe-economic-history-of-byzantium%2Fehb20-cp"> </span> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130930114407/http://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/byzantine-studies/the-economic-history-of-byzantium/ehb20-cp">დაარქივებული</a> 2013-09-30 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFMagdalino2002">Magdalino, Paul (2002). <i>The Empire of Manuel I Komnenos, 1143–1180</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-52653-1" title="სპეციალური:BookSources/0-521-52653-1">0-521-52653-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Empire+of+Manuel+I+Komnenos%2C+1143%E2%80%931180&rft.aulast=Magdalino&rft.aufirst=Paul&rft.date=2002&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-52653-1"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFMillar2006">Millar, Fergus (2006). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/greekromanempire00ferg">A Greek Roman Empire: Power and Belief under Theodosius II (408–450)</a></i>. Berkeley and Los Angeles:  University of California Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-520-24703-5" title="სპეციალური:BookSources/0-520-24703-5">0-520-24703-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Greek+Roman+Empire%3A+Power+and+Belief+under+Theodosius+II+%28408%E2%80%93450%29&rft.aulast=Millar&rft.aufirst=Fergus&rft.date=2006&rft.pub=University+of+California+Press&rft.place=Berkeley+and+Los+Angeles&rft.isbn=0-520-24703-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fgreekromanempire00ferg"> </span></li> <li><cite id="CITEREFNeumann2006" class="citation journal cs1">Neumann, Iver B. (2006). „Sublime Diplomacy: Byzantine, Early Modern, Contemporary“. <i>Millennium: Journal of International Studies</i>. <b>34</b> (3): 865–888. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1177%2F03058298060340030201">10.1177/03058298060340030201</a>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1569-2981">1569-2981</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Millennium%3A+Journal+of+International+Studies&rft.atitle=Sublime+Diplomacy%3A+Byzantine%2C+Early+Modern%2C+Contemporary&rft.volume=34&rft.issue=3&rft.pages=865-888&rft.date=2006&rft_id=info%3Adoi%2F10.1177%2F03058298060340030201&rft.issn=1569-2981&rft.aulast=Neumann&rft.aufirst=Iver+B.&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">link</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Neubecker, Ottfried; Brooke-Little, John Philip (1997) <i>Heraldry: Sources, Symbols and Meaning</i>.  Time Warner. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-316-64141-3" title="სპეციალური:BookSources/0-316-64141-3">0-316-64141-3</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Heraldry%3A+Sources%2C+Symbols+and+Meaning&rft.date=1997&rft.pub=Time+Warner&rft.isbn=0-316-64141-3"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFNeville2004">Neville, Leonora Alice (2004). <i>Authority in Byzantine Provincial Society, 950–1100</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-83865-7" title="სპეციალური:BookSources/0-521-83865-7">0-521-83865-7</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Authority+in+Byzantine+Provincial+Society%2C+950%E2%80%931100&rft.aulast=Neville&rft.aufirst=Leonora+Alice&rft.date=2004&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-83865-7"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFNicol1993">Nicol, Donald MacGillivray (1993). <i>The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-43991-4" title="სპეციალური:BookSources/0-521-43991-4">0-521-43991-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Last+Centuries+of+Byzantium%2C+1261%E2%80%931453&rft.aulast=Nicol&rft.aufirst=Donald+MacGillivray&rft.date=1993&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-43991-4"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFNorwich1998">Norwich, John Julius (1998). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/shorthistoryofby0000norw_l9m6">A Short History of Byzantium</a></i>. Ringwood, Vic.:  Penguin. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-0-14-025960-5" title="სპეციალური:BookSources/978-0-14-025960-5">978-0-14-025960-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Short+History+of+Byzantium&rft.aulast=Norwich&rft.aufirst=John+Julius&rft.date=1998&rft.pub=Penguin&rft.place=Ringwood%2C+Vic.&rft.isbn=978-0-14-025960-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fshorthistoryofby0000norw_l9m6"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Paparrigopoulos, Constantine; Karolidis, Pavlos (1925) <i>Ιστορία του Ελληνικού Έθνους ["History of the Greek Nation"], vol. 4</i> (Greek).  Eleftheroudakis.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1+%CF%84%CE%BF%CF%85+%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%8D+%CE%88%CE%B8%CE%BD%CE%BF%CF%85%CF%82+%5B%22History+of+the+Greek+Nation%22%5D%2C+vol.+4&rft.date=1925&rft.pub=Eleftheroudakis"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFParry1996">Parry, Kenneth (1996). <i>Depicting the Word: Byzantine Iconophile Thought of the Eighth and Ninth Centuries</i>. Leiden and New York:  Brill. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/90-04-10502-6" title="სპეციალური:BookSources/90-04-10502-6">90-04-10502-6</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Depicting+the+Word%3A+Byzantine+Iconophile+Thought+of+the+Eighth+and+Ninth+Centuries&rft.aulast=Parry&rft.aufirst=Kenneth&rft.date=1996&rft.pub=Brill&rft.place=Leiden+and+New+York&rft.isbn=90-04-10502-6"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFPatterson1995">Patterson, Gordon M. [1990] (1995). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/essentialsofmedi0000patt">The Essentials of Medieval History: 500 to 1450 AD, the Middle Ages</a></i>. Piscataway:  Research and Education Association. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-0-87891-705-1" title="სპეციალური:BookSources/978-0-87891-705-1">978-0-87891-705-1</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Essentials+of+Medieval+History%3A+500+to+1450+AD%2C+the+Middle+Ages&rft.aulast=Patterson&rft.aufirst=Gordon+M.&rft.date=1995&rft.pub=Research+and+Education+Association&rft.place=Piscataway&rft.isbn=978-0-87891-705-1&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fessentialsofmedi0000patt"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal">Postan, Michael Moïssey; Miller, Edward; Postan, Cynthia (1987) <i>The Cambridge Economic History of Europe (Volume 2)</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-08709-0" title="სპეციალური:BookSources/0-521-08709-0">0-521-08709-0</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Economic+History+of+Europe+%28Volume+2%29&rft.date=1987&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-08709-0"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFPounds1979">Pounds, Norman John Greville (1979). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/historicalgeogra0000poun">An Historical Geography of Europe, 1500–1840</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-22379-2" title="სპეციალური:BookSources/0-521-22379-2">0-521-22379-2</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=An+Historical+Geography+of+Europe%2C+1500%E2%80%931840&rft.aulast=Pounds&rft.aufirst=Norman+John+Greville&rft.date=1979&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-22379-2&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoricalgeogra0000poun"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFRunciman1970">Runciman, Steven (1970). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lastbyzantineren0000runc">The Last Byzantine Renaissance</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-07787-7" title="სპეციალური:BookSources/0-521-07787-7">0-521-07787-7</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Last+Byzantine+Renaissance&rft.aulast=Runciman&rft.aufirst=Steven&rft.date=1970&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-07787-7&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Flastbyzantineren0000runc"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFRyan1993">Ryan, Herbert J. (1993). „The Church in History“, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/collegestudentsi00chap">The College Student's Introduction to Theology</a></i>.  Liturgical Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-8146-5841-5" title="სპეციალური:BookSources/0-8146-5841-5">0-8146-5841-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+College+Student%27s+Introduction+to+Theology&rft.atitle=The+Church+in+History&rft.aulast=Ryan&rft.aufirst=Herbert+J.&rft.date=1993&rft.pub=Liturgical+Press&rft.isbn=0-8146-5841-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcollegestudentsi00chap"> </span></li> <li><cite id="CITEREFSarantis2009" class="citation journal cs1">Sarantis, Alexander (2009). „War and Diplomacy in Pannonia and the Northwest Balkans during the Reign of Justinian: The Gepid Threat and Imperial Responses“. <i>Dumbarton Oaks Papers</i>. <b>63</b>: 15–40. <a href="/w/index.php?title=JSTOR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JSTOR (ჯერ არაა დაწერილი)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/41219761">41219761</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Dumbarton+Oaks+Papers&rft.atitle=War+and+Diplomacy+in+Pannonia+and+the+Northwest+Balkans+during+the+Reign+of+Justinian%3A+The+Gepid+Threat+and+Imperial+Responses&rft.volume=63&rft.pages=15-40&rft.date=2009&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F41219761&rft.aulast=Sarantis&rft.aufirst=Alexander&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">link</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFSedlar1994">Sedlar, Jean W. (1994). <i>East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500</i>. Seattle:  University of Washington Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-295-97290-4" title="სპეციალური:BookSources/0-295-97290-4">0-295-97290-4</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=East+Central+Europe+in+the+Middle+Ages%2C+1000%E2%80%931500&rft.aulast=Sedlar&rft.aufirst=Jean+W.&rft.date=1994&rft.pub=University+of+Washington+Press&rft.place=Seattle&rft.isbn=0-295-97290-4"> </span></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFSeton-Watson1967">Seton-Watson, Hugh (1967). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/russianempire1800000seto">The Russian Empire, 1801–1917</a></i>. Oxford:  Oxford University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-19-822152-5" title="სპეციალური:BookSources/0-19-822152-5">0-19-822152-5</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Russian+Empire%2C+1801%E2%80%931917&rft.aulast=Seton-Watson&rft.aufirst=Hugh&rft.date=1967&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.place=Oxford&rft.isbn=0-19-822152-5&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Frussianempire1800000seto"> </span></li> <li><cite id="CITEREFShahid1972" class="citation journal cs1">Shahid, Irfan (1972). „The Iranian Factor in Byzantium during the Reign of Heraclius“. <i>Dumbarton Oaks Papers</i>. <b>26</b>: 293–320. <a href="/wiki/Doi" class="mw-redirect" title="Doi">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.2307%2F1291324">10.2307/1291324</a>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0070-7546">0070-7546</a>. <a href="/w/index.php?title=JSTOR&action=edit&redlink=1" class="new" title="JSTOR (ჯერ არაა დაწერილი)">JSTOR</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.jstor.org/stable/1291324">1291324</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Dumbarton+Oaks+Papers&rft.atitle=The+Iranian+Factor+in+Byzantium+during+the+Reign+of+Heraclius&rft.volume=26&rft.pages=293-320&rft.date=1972&rft.issn=0070-7546&rft_id=%2F%2Fwww.jstor.org%2Fstable%2F1291324&rft_id=info%3Adoi%2F10.2307%2F1291324&rft.aulast=Shahid&rft.aufirst=Irfan&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">link</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFSotinel2005">Sotinel, Claire (2005). „Emperors and Popes in the Sixth Century: The Western View“, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgecompani00maas">The Cambridge Companion to the Age of Justinian</a></i>. Cambridge:  Cambridge University Press,   გვ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/cambridgecompani00maas/page/n311">267</a>–290. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-81746-3" title="სპეციალური:BookSources/0-521-81746-3">0-521-81746-3</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Cambridge+Companion+to+the+Age+of+Justinian&rft.atitle=Emperors+and+Popes+in+the+Sixth+Century%3A+The+Western+View&rft.aulast=Sotinel&rft.aufirst=Claire&rft.date=2005&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.pages=%5Bhttps%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcambridgecompani00maas%2Fpage%2Fn311+267%5D%E2%80%93290&rft.isbn=0-521-81746-3&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcambridgecompani00maas"> </span></li> <li><cite id="CITEREFSpeck1984" class="citation journal cs1">Speck, Paul (1984). „Ikonoklasmus und die Anfänge der Makedonischen Renaissance“. <i>Poikila Byzantina</i>. <b>4</b>: 175–210.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Poikila+Byzantina&rft.atitle=Ikonoklasmus+und+die+Anf%C3%A4nge+der+Makedonischen+Renaissance&rft.volume=4&rft.pages=175-210&rft.date=1984&rft.aulast=Speck&rft.aufirst=Paul&rfr_id=info%3Asid%2Fka.wikipedia.org%3A%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1+%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="Z3988"></span><span class="cs1-maint citation-comment">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">link</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4042187"></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFStephenson2000">Stephenson, Paul (2000). <i>Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204</i>. Cambridge:  Cambridge University Press. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-521-77017-3" title="სპეციალური:BookSources/0-521-77017-3">0-521-77017-3</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Byzantium%27s+Balkan+Frontier%3A+A+Political+Study+of+the+Northern+Balkans%2C+900%E2%80%931204&rft.aulast=Stephenson&rft.aufirst=Paul&rft.date=2000&rft.pub=Cambridge+University+Press&rft.place=Cambridge&rft.isbn=0-521-77017-3"> </span></li> <li><cite class="web" style="font-style:normal">Stone, Andrew. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170929180453/http://www.roman-emperors.org/johncomn.htm">John II Komnenos (CE 1118–1143)</a>. Online Encyclopedia of Roman Emperors.  დაარქივებულია <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/johncomn.htm">ორიგინალიდან</a> — 29 სექტემბერი 2017. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 18 May 2007.</small></cite></li> <li><cite class="web" style="font-style:normal">Stone, Andrew. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.roman-emperors.org/mannycom.htm">Manuel I Komnenos (CE 1143–1180)</a>. Online Encyclopedia of Roman Emperors. <small style="color:grey">ციტირების თარიღი: 5 February 2007.</small></cite></li> <li><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFWatson1993">Watson, Bruce (1993). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/siegescomparativ0000wats">Sieges: A Comparative Study</a></i>. Westport:  Praeger. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/0-275-94034-9" title="სპეციალური:BookSources/0-275-94034-9">0-275-94034-9</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Sieges%3A+A+Comparative+Study&rft.aulast=Watson&rft.aufirst=Bruce&rft.date=1993&rft.pub=Praeger&rft.place=Westport&rft.isbn=0-275-94034-9&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsiegescomparativ0000wats"> </span></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="რესურსები_ინტერნეტში"><span id=".E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.A1.E1.83.A3.E1.83.A0.E1.83.A1.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98_.E1.83.98.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.94.E1.83.A0.E1.83.9C.E1.83.94.E1.83.A2.E1.83.A8.E1.83.98"></span>რესურსები ინტერნეტში</h2></div> <div class="infobox sisterproject"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკისაწყობი"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/35px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="35" height="47" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/53px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/70px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a><figcaption></figcaption></figure> <div style="margin-left: 50px;"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AC%E1%83%A7%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98" title="ვიკისაწყობი"><span id="fact">ვიკისაწყობში</span></a> არის გვერდი თემაზე: <div style="margin-left: 10px;"><i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Byzantine_Empire" class="extiw" title="commons:Category:Byzantine Empire">ბიზანტიის იმპერია</a></b></i></div> </div> </div> <div class="infobox sisterproject" style="background:#FFBF00;"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98:Byzantine_imperial_flag,_14th_century,_square.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg/50px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg/75px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg/100px-Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century%2C_square.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="700" /></a></span> <a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="პორტალი:ბიზანტიის იმპერია"><span style="color:white;"><b>ბიზანტიის პორტალი</b></span></a></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bu.org.ge/x2213?lang=geo">www.bu.org.ge ბიზანტიის იმპერიის ისტორია</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160304131952/http://www.bu.org.ge/x2213?lang=geo">დაარქივებული</a> 2016-03-04 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://planeta.ge/topic/27101-ბიზანტიის-ისტორია/">planeta.ge - ბიზანტიის ისტორია</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170426041354/http://planeta.ge/topic/27101-%e1%83%91%e1%83%98%e1%83%96%e1%83%90%e1%83%9c%e1%83%a2%e1%83%98%e1%83%98%e1%83%a1-%e1%83%98%e1%83%a1%e1%83%a2%e1%83%9d%e1%83%a0%e1%83%98%e1%83%90/">დაარქივებული</a> 2017-04-26 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pmc.edu.ge/skola/css-admin/css-admin/prezentaciebi/bizantiis_imperia_baujadze.pdf">pmc.edu.ge. pdf</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://mzekabanii.blogspot.com/2013/11/blog-post_9617.html">mzekabanii.blogspot.com</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac59">ბიზანტიის იმპერიის ისტორია</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150122232440/http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ac59">დაარქივებული</a> 2015-01-22 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <span style="font-size: 0.95em; font-weight: bold; color:var(--color-subtle, #555); position: relative;">(<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ინგლისური"><span style="color:var(--color-subtle, #555);">ინგლისური</span></a>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/87186/Byzantine-Empire">ბიზანტიის იმპერია</a> <span style="font-size: 0.95em; font-weight: bold; color:var(--color-subtle, #555); position: relative;">(<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ინგლისური"><span style="color:var(--color-subtle, #555);">ინგლისური</span></a>)</span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="რუკები"><span id=".E1.83.A0.E1.83.A3.E1.83.99.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span>რუკები</h3></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://media.web.britannica.com/eb-media/46/64946-050-2D1BA969.gif">ბიზანტიის იმპერია 527-565; 1020; 1360 წლებში</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160307055553/http://media.web.britannica.com/eb-media/46/64946-050-2D1BA969.gif">დაარქივებული</a> 2016-03-07 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <span style="font-size: 0.95em; font-weight: bold; color:var(--color-subtle, #555); position: relative;">(<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ინგლისური"><span style="color:var(--color-subtle, #555);">ინგლისური</span></a>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://fc06.deviantart.net/fs71/i/2013/359/0/e/the_byzantine_empire__ad_1045__by_undevicesimus-d67z0sh.png">ბიზანტიის იმპერია 1045 წელს</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150320092346/http://fc06.deviantart.net/fs71/i/2013/359/0/e/the_byzantine_empire__ad_1045__by_undevicesimus-d67z0sh.png">დაარქივებული</a> 2015-03-20 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <span style="font-size: 0.95em; font-weight: bold; color:var(--color-subtle, #555); position: relative;">(<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ინგლისური"><span style="color:var(--color-subtle, #555);">ინგლისური</span></a>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ict.griffith.edu.au/wiseman/Roman/BE1204.gif">ბიზანტიის იმპერია 1204 წელს</a> <span style="font-size: 0.95em; font-weight: bold; color:var(--color-subtle, #555); position: relative;">(<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ინგლისური"><span style="color:var(--color-subtle, #555);">ინგლისური</span></a>)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://crusadinghistory.wikispaces.com/file/view/Byzantine_Empire_1000-1100.jpg/166501839/Byzantine_Empire_1000-1100.jpg">ბიზანტიის იმპერია 1000-სა და 1100 წელს</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160325163042/http://crusadinghistory.wikispaces.com/file/view/Byzantine_Empire_1000-1100.jpg/166501839/Byzantine_Empire_1000-1100.jpg">დაარქივებული</a> 2016-03-25 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <span style="font-size: 0.95em; font-weight: bold; color:var(--color-subtle, #555); position: relative;">(<a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98" class="mw-redirect" title="ინგლისური"><span style="color:var(--color-subtle, #555);">ინგლისური</span></a>)</span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="კომენტარები"><span id=".E1.83.99.E1.83.9D.E1.83.9B.E1.83.94.E1.83.9C.E1.83.A2.E1.83.90.E1.83.A0.E1.83.94.E1.83.91.E1.83.98"></span>კომენტარები</h2></div> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <span class="reference-text">ბიზანტიის იმპერიის, როგორც სრულფასოვანი ცალკე სახელმწიფოს ჩამოყალიბების თარიღი საკმაოდ საკამათოა. ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ვერსიაა 330 წელი, როდესაც იმპერატორმა <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94_I_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98" title="კონსტანტინე I დიდი">კონსტანტინე I-მა</a> დედაქალაქი <a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98" title="რომი">რომიდან</a> <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98" title="ბიზანტიონი">ბიზანტიონში</a> (მოგვიანებით <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98" title="კონსტანტინოპოლი">კონსტანტინოპოლი</a>) გადაიტანა, თუმცა არსებობს სხვა მოსაზრებებიც. 1) III საუკუნის დასასრული — იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94" title="დიოკლეტიანე">დიოკლეტიანეს</a> მიერ აღმოსავლეთ რომის იმპერიის, როგორც ცალკე ერთეულის შექმნა. 2) IV ს-ის შუა ხანები — კონსტანტინოპოლის დედაქალაქად ფორმირების დასასრული (<a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_II" title="კონსტანციუს II">კონსტანციუს II</a>-ის მმართველობა). 3) 395 წელი — იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1_I" title="თეოდოსიუს I">თეოდოსიუს I</a>-ის გარდაცვალების შემდეგ რომის იმპერიის ორად გაყოფა. 4) 476 წელი — <a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა">დასავლეთ რომის იმპერიის დაცემა</a>. 5) VI საუკუნის შუა ხანები — იმპერატორ <a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94_I_(%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90)" class="mw-redirect" title="იუსტინიანე I (ბიზანტია)">იუსტინიანე I-ის</a> მმართველობა.</span> </li> <li id="cite_note-3"><a href="#cite_ref-3">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ambioni.ge/stamboli">ქალაქს სტამბოლი ოფიციალურად 1930 წლის 28 მარტს ეწოდა.</a></span> </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <span class="reference-text">სახელწოდება „ახალი რომი“ ოფიციალურ დოკუმენტებში პირველად <a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9D_%E1%83%99%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="კონსტანტინოპოლის პირველი საეკლესიო კრება">კონსტანტინოპოლის პირველი საეკლესიო კრების</a> (381 წ.) კანონებში გვხვდება, სადაც ის გამოიყენება იმის დასასაბუთებლად, რომ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო ტახტი მეორეა რომის შემდეგ.</span> </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <span class="reference-text">„რომანია“, რომელიც ნიშნავდა „რომაელთა მიწას“,<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> იყო იმპერიის პოპულარული სახელი, რომელიც, ძირითადად, არაოფიციალურად გამოიყენებოდა. <a href="/wiki/1081" title="1081">1081</a> წლის შემდეგ, ის ზოგჯერ იმპერიის ოფიციალურ დოკუმენტებშიც გვხვდება; ასევე, <a href="/wiki/1204" title="1204">1204</a> წელს, <a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%94_%E1%83%AF%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9C%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%90" title="მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობა">მეოთხე ჯვაროსნული ლაშქრობის</a> ლიდერებმა ასე უწოდეს ახლადდაარსებულ <a href="/wiki/%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ლათინთა იმპერია">ლათინთა იმპერიას</a>.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ტერმინი არ გულისხმობს თანამედროვე რუმინეთს, რომლის სახელწოდებაც მრავალ ენაზე ემთხვევა იმპერიის სახელის ამ ვარიანტს.</span> </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> <span class="reference-text">„იუსტინიანეს კრებული“ შემდგომ საუკუნეებში არაერთხელ გადამუშავდა და შეივსო, მაგრამ დარჩა სამართლის უმნიშვნელოვანეს წყაროდ შუა საუკუნეების ევროპისათვის. კოდექსმა გავლენა მოახდინა საქართველოზეც, რაც თვალსაჩინოდ ვლინდება <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92_VI" title="ვახტანგ VI">ვახტანგ VI</a>-ის <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98" title="სამართლის წიგნი">„სამართლის წიგნში“</a>.</span> </li> <li id="cite_note-46"><a href="#cite_ref-46">↑</a> <span class="reference-text">ბოსრა გეგმით რამდენადმე ენათესავება <a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90" title="ბანა">ბანას</a> ტიპის ქართულ და სომხურ ტაძრებს.</span> </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> <span class="reference-text">გიორგი ამარტოლის ნაშრომი „ქრონოგრაფია“ XII საუკუნეში ქართულად თარგმნა <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9C_%E1%83%98%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="არსენ იყალთოელი">არსენ იყალთოელმა</a>.</span> </li> </ol> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="სქოლიო"><span id=".E1.83.A1.E1.83.A5.E1.83.9D.E1.83.9A.E1.83.98.E1.83.9D"></span>სქოლიო</h2></div> <div class="reflist columns references-column-width" style="font-size: 90%; -moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-PH-2"><a href="#cite_ref-PH_2-0">↑</a> <span class="reference-text">Zie <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.cit.gu.edu.au/~wiseman/Roman/3PerspMaps.html">Professor Howard Wisemans website</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080621220603/http://www.cit.gu.edu.au/~wiseman/Roman/3PerspMaps.html">დაარქივებული</a> 2008-06-21 საიტზე <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. over het Romeinse Rijk.</span> </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=29352">ბიზანტიონი — უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი</a></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEJames20105-5"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEJames20105_5-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFJames2010">James 2010</a>, p. 5.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFreeman1999431;_435-437;_459-462-6"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFreeman1999431;_435-437;_459-462_6-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFreeman1999">Freeman 1999</a>, p. 431; 435-437; 459-462.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBaynes1948XX-7"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBaynes1948XX_7-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBaynes1948">Baynes 1948</a>, p. XX.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> sfn error: no target: CITEREFBaynes1948 (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:Harv-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90_Sfn-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="კატეგორია:Harv-ის და Sfn-ის თარგების შეცდომები (ჯერ არაა დაწერილი)">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——13-8">↑ <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——13_8-0"><sup>6.0</sup></a> <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——13_8-1"><sup>6.1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ვალერი ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, 2006</a>, გვ. 13</span> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://genia.ge/?p=9494">genia.ge — კონსტანტინოპოლის შესახებ...</a></span> </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.georoyal.ge/?MTID=3&TID=79&id=2129">http://www.georoyal.ge — წმიდა იმპერატორი თეოდოსი I დიდი</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <span class="reference-text">Fox, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.romanity.org/htm/fox.01.en.what_if_anything_is_a_byzantine.01.htm">What, If Anything, Is a Byzantine?</a>; <a href="#CITEREFRosser2011">Rosser 2011</a>, p. 1</span> </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRosser2011">Rosser 2011</a>, p. 2.</span> </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFossierSondheimer1997">Fossier და Sondheimer 1997</a>, p. 104</span> </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWolff1948">Wolff 1948</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAhrweiler198347-58-17"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAhrweiler198347-58_17-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAhrweiler1983">Ahrweiler 1983</a>, p. 47-58.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> sfn error: no target: CITEREFAhrweiler1983 (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:Harv-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90_Sfn-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="კატეგორია:Harv-ის და Sfn-ის თარგების შეცდომები (ჯერ არაა დაწერილი)">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTETeodoro_Estuditaséculo_IX745;_458-18"><a href="#cite_ref-FOOTNOTETeodoro_Estuditaséculo_IX745;_458_18-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFTeodoro_Estuditaséculo_IX">Teodoro Estudita & século IX</a>, p. 745; 458.<span class="error harv-error" style="display: none; font-size:100%"> sfn error: no target: CITEREFTeodoro_Estuditaséculo_IX (<a href="/w/index.php?title=%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:Harv-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90_Sfn-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="კატეგორია:Harv-ის და Sfn-ის თარგების შეცდომები (ჯერ არაა დაწერილი)">help</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCinnamus1976">Cinnamus 1976</a>, p. 240; Theodore the Studite, <i>Epistulae</i>, 145, line 19 ("ἡ ταπεινὴ Γραικία"), and 458, line 28 ("ἐν Ἀρμενίᾳ καὶ Γραικίᾳ").</span> </li> <li id="cite_note-Ostrogorsky_1959_21-20">↑ <a href="#cite_ref-Ostrogorsky_1959_21_20-0"><sup>16.0</sup></a> <a href="#cite_ref-Ostrogorsky_1959_21_20-1"><sup>16.1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFOstrogorsky1959">Ostrogorsky 1959</a>, p. 21; <a href="#CITEREFWells1922">Wells 1922</a>, Chapter 33.</span> </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFoss1975">Foss 1975</a>, p. 722.</span> </li> <li id="cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——35-23">↑ <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——35_23-0"><sup>18.0</sup></a> <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——35_23-1"><sup>18.1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ვალერი ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, 2006</a>, გვ. 35</span> </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHaldon1990">Haldon 1990</a>, p. 41; <a href="#CITEREFSpeck1984">Speck 1984</a>, p. 178.</span> </li> <li id="cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——31-25">↑ <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——31_25-0"><sup>20.0</sup></a> <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——31_25-1"><sup>20.1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ვალერი ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, 2006</a>, გვ. 31</span> </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHaldon1990">Haldon 1990</a>.</span> </li> <li id="cite_note-საქართველოს_ისტორია,_ტ._II—2012——113-27"><a href="#cite_ref-საქართველოს_ისტორია,_ტ._II—2012——113_27-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFსაქართველოს_ისტორია,_ტ._II2012">საქართველოს ისტორია, ტ. II, 2012</a>, გვ. 113</span> </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHaldon1990">Haldon 1990</a>, p. 46; <a href="#CITEREFBaynes1912">Baynes 1912</a>, <i>passim</i>; <a href="#CITEREFSpeck1984">Speck 1984</a>, p. 178.</span> </li> <li id="cite_note-B115-29"><a href="#cite_ref-B115_29-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning1992">Browning 1992</a>, p. 115.</span> </li> <li id="cite_note-Browning-30">↑ <a href="#cite_ref-Browning_30-0"><sup>25.0</sup></a> <a href="#cite_ref-Browning_30-1"><sup>25.1</sup></a> <a href="#cite_ref-Browning_30-2"><sup>25.2</sup></a> <span class="reference-text">Browning, Robert (1992). <a href="//archive.org/details/byzantineempire0000brow" class="extiw" title="iarchive:byzantineempire0000brow">The Byzantine Empire</a>. Washington, DC: The Catholic University of America Press. <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/9780813207544" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8132-0754-4</a>, გვ.. 114–15</span> </li> <li id="cite_note-Cameron-31">↑ <a href="#cite_ref-Cameron_31-0"><sup>26.0</sup></a> <a href="#cite_ref-Cameron_31-1"><sup>26.1</sup></a> <span class="reference-text">Cameron, Averil (2009). Οι Βυζαντινοί (ბერძნულად). Athens: Psychogios. <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/9789604535293" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-960-453-529-3</a>, გვ.. 77</span> </li> <li id="cite_note-RappCrego2018-32"><a href="#cite_ref-RappCrego2018_32-0">↑</a> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal">Cyril Toumanoff (31 October 2018). „Caucasia and Byzantium“, <i>Languages and Cultures of Eastern Christianity: Georgian</i>.  Taylor & Francis,   გვ. 62. <a href="/wiki/%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%92%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="წიგნის საერთაშორისო სტანდარტული ნომერი">ISBN</a> <a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:BookSources/978-1-351-92326-2" title="სპეციალური:BookSources/978-1-351-92326-2">978-1-351-92326-2</a>.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Languages+and+Cultures+of+Eastern+Christianity%3A+Georgian&rft.atitle=Caucasia+and+Byzantium&rft.au=Cyril+Toumanoff&rft.date=31+October+2018&rft.pub=Taylor+%26+Francis&rft.pages=62&rft.isbn=978-1-351-92326-2"> </span></span> </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nplg.gov.ge/gsdl/cgi-bin/library.exe?e=d-01000-00---off-0dictiona--00-1--0-10-0--0-0---0prompt-10--..-4----4---0-1l--11-ru-10---10-ka-50--00-3-about-00-0-00-11-1-0utfZz-8-00-0-11-1-1utfZz-8-10&cl=CL4&d=HASHe3aa84b5ab765586a2e6af.4.3&gt=1">თეოდორე I ლასკარისი — უნივერსალური ენციკლოპედიური ცნობარი, ვ-ი</a></span> </li> <li id="cite_note-ქსე,_ტ._7,_გვ._426-34">↑ <a href="#cite_ref-ქსე,_ტ._7,_გვ._426_34-0"><sup>29.0</sup></a> <a href="#cite_ref-ქსე,_ტ._7,_გვ._426_34-1"><sup>29.1</sup></a> <span class="reference-text">ქსე, ტ. 7, გვ. 426</span> </li> <li id="cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——112-35">↑ <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——112_35-0"><sup>30.0</sup></a> <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——112_35-1"><sup>30.1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ვალერი ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, 2006</a>, გვ. 112</span> </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <span class="reference-text">ქსე, ტ. 2, გვ. 367</span> </li> <li id="cite_note-შარლ_დილი,_ბიზანტიის_ისტორია—1998——-37"><a href="#cite_ref-შარლ_დილი,_ბიზანტიის_ისტორია—1998——_37-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFშარლ_დილი,_ბიზანტიის_ისტორია1998">შარლ დილი, ბიზანტიის ისტორია, 1998</a></span> </li> <li id="cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——113-38">↑ <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——113_38-0"><sup>33.0</sup></a> <a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——113_38-1"><sup>33.1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ვალერი ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, 2006</a>, გვ. 113</span> </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFReinert2002">Reinert 2002</a>, p. 270.</span> </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal" id="CITEREFქსე1977"> <a href="/wiki/%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%AD%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია">ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია</a>, ტ. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://georgianencyclopedia.ge/pdf/2.pdf">2</a>, <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r3722932"><span class="ts-comment-commentedText" title="ბეჭდვითი სიტყვის კომბინატი">თბ.</span>, 1977. — გვ. 365.</cite></span> </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHindley2004">Hindley 2004</a>, p. 300.</span> </li> <li id="cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——36-42"><a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——36_42-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ვალერი ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, 2006</a>, გვ. 36</span> </li> <li id="cite_note-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——40-43"><a href="#cite_ref-ვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია—2006——40_43-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006">ვალერი ასათიანი, ბიზანტიური ცივილიზაცია, 2006</a>, გვ. 40</span> </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> <span class="reference-text"><cite class="book" style="font-style:normal">Jennifer Fretland VanVoorst (2012). <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=RyOoBQiCm88C&pg=PA14">The Byzantine Empire</a></i>.  Capstone,   გვ. 14.</cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Byzantine+Empire&rft.au=Jennifer+Fretland+VanVoorst&rft.date=2012&rft.pub=Capstone&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DRyOoBQiCm88C%26pg%3DPA14"> </span></span> </li> <li id="cite_note-45"><a href="#cite_ref-45">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/14417/Library-of-Alexandria">ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა — ენციკლოპედია ბრიტანიკა</a></span> </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <span class="reference-text">ქსე, ტ. 2, გვ. 366</span> </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <span class="reference-text">ქსე, ტ. 2, გვ. 365-366</span> </li> </ol></div> <table cellspacing="0" class="navbox" style="border-spacing:0;;"><tbody><tr><td style="padding:2px;"><table cellspacing="0" class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="width:100%;border-spacing:0;background:transparent;color:inherit;;"><tbody><tr><th scope="col" style=";" class="navbox-title" colspan="2"><div style="float:left; width:6em;text-align:left;"><div class="noprint plainlinksneverexpand" style="background-color:transparent; padding:0; font-weight:normal; font-size:xx-small; color:#000000; white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98:%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="თარგი:იმპერიები"><span title="იხილე თარგი">ხ</span></a> <span style="font-size:80%;">•</span> <a href="/wiki/%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%95%E1%83%90:%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="თარგის განხილვა:იმპერიები"><span title="თარგის განხილვა">გ</span></a> <span style="font-size:80%;">•</span> <a class="external text" href="https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%92%E1%83%98:%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit"><span style="color: #002bb8;" title="შეგიძლიათ თარგის რედაქტირება. გამოიყენეთ წინასწარი გადახედვის ღილაკი შენახვამდე.">რ</span></a></div></div><div class="" style="font-size:110%;"> იმპერიები</div></th></tr><tr style="height:2px;"><td></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style=";;">ანტიკური ხანის<br /> იმპერიები</th><td style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;;;" class="navbox-list navbox-odd"><div style="padding:0em 0.25em"> <p><span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="აქადის იმპერია">აქადის იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ეგვიპტის ახალი სამეფო">ეგვიპტის ახალი სამეფო</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%9D-%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნეო-ასურული იმპერია">ასურეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ახალი ბაბილონის სამეფო">ბაბილონი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"> <a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="აქსუმის სამეფო">აქსუმი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ხეთების სამეფო">ხეთების სამეფო</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სპარსეთის იმპერია">სპარსეთი</a> (<small><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90" title="მიდია">მიდია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A5%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" class="mw-redirect" title="აქემენიდების იმპერია">აქემენიდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%90" title="პართია">პართია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სასანიანთა იმპერია">სასანიანები</a></small>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%AB%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="ძველი მაკედონია">მაკედონიის იმპერია</a> (<small><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%9D" title="პტოლემეების სამეფო">პტოლემეების იმპერია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="სელევკიდების სახელმწიფო">სელევკიდების იმპერია</a></small>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ინდოეთის ისტორია">ინდოეთი</a> (<small><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="მაურიების იმპერია">მაურიების იმპერია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%9E%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="გუპტას იმპერია">გუპტას იმპერია</a></small>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A9%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ჩინეთის ისტორია">ჩინეთი</a> (<small><a href="/wiki/%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%98" title="ცინი">ცინის იმპერია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="ხანის დინასტია">ხანის დინასტია</a></small>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რომის იმპერია">რომის იმპერია</a> (<small><a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="დასავლეთ რომის იმპერია">დასავლეთ რომის იმპერია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a class="mw-selflink selflink">აღმოსავლეთ რომის იმპერია</a></small>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%A3" title="ხუნუ">ხუნუ</a></span> </p> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style=";;">შუა საუკუნეების<br /> იმპერიები</th><td style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;;;" class="navbox-list navbox-even"><div style="padding:0em 0.25em"> <p><span style="white-space:nowrap"><a class="mw-selflink selflink">ბიზანტიის იმპერია</a> <small>(<a href="/wiki/%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ნიკეის იმპერია">ნიკეის იმპერია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ტრაპიზონის იმპერია">ტრაპიზონის იმპერია</a>)</small>  <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ჰუნები">ჰუნების იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="არაბთა სახალიფო">არაბთა სახალიფო</a> (<small><a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%97%E1%83%AE%E1%83%98_%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%AC%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%94_%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%90" title="ოთხი მართლმორწმუნე ხალიფა">ოთხი მართლმორწმუნე ხალიფა</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ომაიანთა სახალიფო">ომაიანთა სახალიფო</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="აბასიანები">აბასიანები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%A4%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ფატიმიდები">ფატიმიდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ალმოჰადები">ალმოჰადები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="კორდოვის სახალიფო">კორდოვის სახალიფო</a></small>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სპარსეთის იმპერია">სპარსეთი</a> (<small><a href="/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="თაჰარიდები (ჯერ არაა დაწერილი)">თაჰარიდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="სამანიდები (ჯერ არაა დაწერილი)">სამანიდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98&action=edit&redlink=1" class="new" title="ბუიდები (ჯერ არაა დაწერილი)">ბუიდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სალარიდები">სალარიდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/w/index.php?title=%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ზიარიდების დინასტია (ჯერ არაა დაწერილი)">ზიარიდები</a></small>) <a href="/wiki/%E1%83%A6%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ღაზნევიდების სახელმწიფო">ღაზნევიდების იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%A9%E1%83%A3%E1%83%99%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="სელჩუკთა სახელმწიფო">სელჩუკთა იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%AE%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%9B%E1%83%98" title="ხვარაზმი">ხვარაზმი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%97%E1%83%94%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="თემურიდების იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">თემურიდების იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A9%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90" title="ჩოლა">ჩოლას იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A6%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="მონღოლთა იმპერია">მონღოლთა იმპერია</a> (<small><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%90" title="იუანის დინასტია">იუანი</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A5%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%9D" title="ოქროს ურდო">ოქროს ურდო</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%A9%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%98" title="ჩაღათას ულუსი">ჩაღათას ულუსი</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%B0%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%92%E1%83%A3%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%9B%E1%83%AC%E1%83%98%E1%83%A4%E1%83%9D" title="ჰულაგუიანთა სახელმწიფო">ილხანები</a></small>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სერბეთის იმპერია">სერბეთის იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბულგარეთის იმპერია">ბულგარეთის იმპერია</a> <small>(<a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბულგარეთის პირველი იმპერია">ბულგარეთის პირველი იმპერია</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბულგარეთის მეორე იმპერია">ბულგარეთის მეორე იმპერია</a>)</small>  <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="კაროლინგების იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">კაროლინგების იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A6%E1%83%95%E1%83%97%E1%83%9D_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="საღვთო რომის იმპერია">საღვთო რომის იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="მალის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">მალის იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="განის იმპერია">განის იმპერია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="აცტეკები">აცტეკები</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ინკების იმპერია">ინკები</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A8%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90" title="შრივიჯაია">შრივიჯაია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%98" title="მაჯაპაჰიტი">მაჯაპაჰიტი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ეთიოპიის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">ეთიოპია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="პალას იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">პალას იმპერია</a></span> </p> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style=";;">ახალი და<br /> უახლესი ეპოქის<br /> იმპერიები</th><td style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;;;" class="navbox-list navbox-odd"><div style="padding:0em 0.25em"> <p><span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%97%E1%83%B0%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="მარათჰის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">მარათჰა</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%93_%E1%83%9B%E1%83%9D%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="დიდ მოგოლთა იმპერია">მოგოლები</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ოსმალეთის იმპერია">ოსმალეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სპარსეთის იმპერია">სპარსეთი</a> <small>(<a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%97%E1%83%90_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="სეფიანთა იმპერია">სეფიანები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="აფშარიდების იმპერია">აფშარიდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%96%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ზენდები">ზენდები</a></small> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><small><a href="/wiki/%E1%83%A7%E1%83%90%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ყაჯარების იმპერია">ყაჯარები</a>)</small> <a href="/w/index.php?title=%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ეთიოპიის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">ეთიოპია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A2%E1%83%A3%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="პორტუგალიის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">პორტუგალია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ესპანეთის იმპერია">ესპანეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%90" title="იბერიის უნია">იბერიის უნია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ჰოლანდიის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">ჰოლანდია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="ამერიკის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">ამერიკა</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბრიტანეთის იმპერია">ბრიტანეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="საფრანგეთის პირველი იმპერია">ნაპოლეონის საფრანგეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ავსტრიის იმპერია">ავსტრია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%A4%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="საფრანგეთის კოლონიური იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">საფრანგეთის კოლონია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="გერმანიის იმპერია">გერმანიის იმპერია</a> (<a href="/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="გერმანიის იმპერია">მეორე რაიხი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%94_%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%AE%E1%83%98" title="მესამე რაიხი">მესამე რაიხი</a>) <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="გერმანიის კოლონიური იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">გერმანიის კოლონია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="რუსეთის იმპერია">რუსეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%A8%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="შვედეთის იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">შვედეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ავსტრია-უნგრეთის იმპერია">ავსტრო-უნგრეთი</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="ბრაზილიის იმპერია">ბრაზილია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%E1%83%98%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&action=edit&redlink=1" class="new" title="იტალიის კოლონიური იმპერია (ჯერ არაა დაწერილი)">იტალია</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="კორეის იმპერია">კორეა</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="იაპონიის იმპერია">იაპონია</a></span> </p> </div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table></div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.log.warn("Gadget \"ReferenceTooltips\" was not loaded. Please migrate it to use ResourceLoader. See \u003Chttps://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:Gadgets\u003E.");});</script><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">მოძიებულია „<a dir="ltr" href="https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ბიზანტიის_იმპერია&oldid=4717197">https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ბიზანტიის_იმპერია&oldid=4717197</a>“-დან</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98:%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სპეციალური:კატეგორიები">კატეგორია</a>: <ul><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A0%E1%83%A9%E1%83%94%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კატეგორია:რჩეული სტატიები">რჩეული სტატიები</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="კატეგორია:ბიზანტიის იმპერია">ბიზანტიის იმპერია</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%AB%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90" title="კატეგორია:საბერძნეთის ისტორია">საბერძნეთის ისტორია</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9E%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A7%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%98%E1%83%9A%E1%83%98_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კატეგორია:ევროპის ყოფილი იმპერიები">ევროპის ყოფილი იმპერიები</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">დამალული კატეგორია: <ul><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:Harv-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%93%E1%83%90_Sfn-%E1%83%98%E1%83%A1_no-target_%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%AA%E1%83%93%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="კატეგორია:Harv-ის და Sfn-ის no-target შეცდომები">Harv-ის და Sfn-ის no-target შეცდომები</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%92%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98,_%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%AA_%E1%83%98%E1%83%A7%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9C_ISBN_magic_%E1%83%91%E1%83%9B%E1%83%A3%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A1" title="კატეგორია:გვერდები, რომლებიც იყენებენ ISBN magic ბმულებს">გვერდები, რომლებიც იყენებენ ISBN magic ბმულებს</a></li><li><a href="/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%92%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90:CS1-%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AD%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%90:_ref%3Dharv" title="კატეგორია:CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv">CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> ეს გვერდი ბოლოს დარედაქტირდა: 09:41, 8 ნოემბერი 2024.</li> <li id="footer-info-copyright"><div>ტექსტი ვრცელდება <a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:Creative_Commons_Attribution-ShareAlike_4.0_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%A8%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9D_%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%94%E1%83%9C%E1%83%96%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98" title="ვიკიპედია:Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 საერთაშორისო ლიცენზიის ტექსტი">Creative Commons Attribution-ShareAlike ლიცენზიით</a> და შესაძლოა არსებობდეს დამატებითი პირობები. ამ საიტის გამოყენებით, თქვენ ეთანხმებით <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">გამოყენების პირობებსა</a> და <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Privacy_policy">კონფიდენციალურობის პოლიტიკას</a>.</div> <div>ვიკიპედია® არის არაკომერციული ორგანიზაცია <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>-ის რეგისტრირებული სავაჭრო ნიშანი.</div> <div class="noprint"><br /><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A4%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%A3%E1%83%9B%E1%83%98/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90" title="ვიკიპედია:ფორუმი/დახმარება">დაგვიკავშირდით</a></div></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">კონფიდენციალურობის პოლიტიკა</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%98%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%90:%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%91">ვიკიპედიის შესახებ</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%E1%83%9E%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%94%E1%83%A5%E1%83%A2%E1%83%98:%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%A3%E1%83%AE%E1%83%98%E1%83%A1%E1%83%9B%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A3%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%A7%E1%83%9D%E1%83%A4%E1%83%90">პასუხისმგებლობის უარყოფა</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">ქცევის კოდექსი</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">შემქმნელები</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/ka.wikipedia.org">სტატისტიკა</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">მზა ფაილების პოლიტიკა</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//ka.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">მობილური ვერსია</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>ძიება</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="ძიება ვიკიპედია"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="სპეციალური:ძიება"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">ძიება</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="სარჩევი" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="სარჩევის დამალვა/ჩვენება" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">სარჩევის დამალვა/ჩვენება</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">ბიზანტიის იმპერია</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>166 ენა</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>თემის ჩამატება</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6f5945bd9d-vckzs","wgBackendResponseTime":192,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.856","walltime":"3.039","ppvisitednodes":{"value":36138,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":427216,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":184104,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":15,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":68693,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 828.169 1 -total"," 27.03% 223.884 94 თარგი:Cite_book"," 15.86% 131.386 7 თარგი:Cite_journal"," 11.28% 93.401 5 თარგი:Sfn"," 10.05% 83.220 1 თარგი:ბიზანტიის_იმპერიის_ისტორია"," 9.50% 78.688 1 თარგი:ქვეყნის_ისტორია"," 9.13% 75.624 1 თარგი:ინფოდაფა"," 8.39% 69.498 81 თარგი:ISBN"," 5.04% 41.727 1 თარგი:სქოლიოს_სია"," 3.74% 30.994 6 თარგი:ქსე"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.230","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4993465,"limit":52428800},"limitreport-logs":"anchor_id_list = table#1 {\n [\"CITEREFAhrweilerLaiou1998\"] = 1,\n [\"CITEREFAlemany2000\"] = 1,\n [\"CITEREFAnastos1962\"] = 1,\n [\"CITEREFAngold1997\"] = 1,\n [\"CITEREFAntonucci1993\"] = 1,\n [\"CITEREFApostolides1992\"] = 1,\n [\"CITEREFBaynes1907\"] = 1,\n [\"CITEREFBaynesMoss1948\"] = 1,\n [\"CITEREFBeaton1996\"] = 1,\n [\"CITEREFBeckwith1993\"] = 1,\n [\"CITEREFBenz1963\"] = 1,\n [\"CITEREFBideleuxJeffries1998\"] = 1,\n [\"CITEREFBirkenmeier2002\"] = 1,\n [\"CITEREFBlume2008\"] = 1,\n [\"CITEREFBray2004\"] = 1,\n [\"CITEREFBrooke1962\"] = 1,\n [\"CITEREFBrowning1983\"] = 1,\n [\"CITEREFBrowning1992\"] = 1,\n [\"CITEREFBryce1901\"] = 1,\n [\"CITEREFBurns1991\"] = 1,\n [\"CITEREFBury1923\"] = 1,\n [\"CITEREFBuryPhilotheus1911\"] = 1,\n [\"CITEREFBéhar1999\"] = 1,\n [\"CITEREFCameron1992\"] = 1,\n [\"CITEREFCampbell2000\"] = 1,\n [\"CITEREFChrysos1992\"] = 1,\n [\"CITEREFClark2000\"] = 1,\n [\"CITEREFCohen1994\"] = 1,\n [\"CITEREFCyril_Toumanoff2018\"] = 1,\n [\"CITEREFDickson\"] = 1,\n [\"CITEREFDiehl1948\"] = 1,\n [\"CITEREFDuikerSpielvogel2010\"] = 1,\n [\"CITEREFEsler2004\"] = 1,\n [\"CITEREFEvans2004\"] = 1,\n [\"CITEREFEvans2005\"] = 1,\n [\"CITEREFFossierSondheimer1997\"] = 1,\n [\"CITEREFFouracreGerberding1996\"] = 1,\n [\"CITEREFFreeman1999\"] = 1,\n [\"CITEREFGabriel2002\"] = 1,\n [\"CITEREFGarland1999\"] = 1,\n [\"CITEREFGrabar1984\"] = 1,\n [\"CITEREFGreatrex2005\"] = 1,\n [\"CITEREFGreatrexLieu2002\"] = 1,\n [\"CITEREFGregory2010\"] = 1,\n [\"CITEREFGrierson1999\"] = 1,\n [\"CITEREFGross1999\"] = 1,\n [\"CITEREFGutas1998\"] = 1,\n [\"CITEREFHacikyanBasmajianFranchukOuzounian2002\"] = 1,\n [\"CITEREFHaldon1990\"] = 1,\n [\"CITEREFHaldon2002\"] = 1,\n [\"CITEREFHaldon2003\"] = 1,\n [\"CITEREFHaldon2004\"] = 1,\n [\"CITEREFHalsall1998\"] = 1,\n [\"CITEREFHarris2014\"] = 1,\n [\"CITEREFHarvey2003\"] = 1,\n [\"CITEREFHaywood2001\"] = 1,\n [\"CITEREFHeather2005\"] = 1,\n [\"CITEREFHeisenbergKromayervon_Wilamowitz-Moellendorff1923\"] = 1,\n [\"CITEREFHerrin2008\"] = 1,\n [\"CITEREFHindley2004\"] = 1,\n [\"CITEREFHooperBennett1996\"] = 1,\n [\"CITEREFJames2010\"] = 1,\n [\"CITEREFJennifer_Fretland_VanVoorst2012\"] = 1,\n [\"CITEREFJones1986\"] = 1,\n [\"CITEREFKaegi2003\"] = 1,\n [\"CITEREFKaldellis2007\"] = 1,\n [\"CITEREFKazhdanConstable1982\"] = 1,\n [\"CITEREFKazhdanEpstein1985\"] = 1,\n [\"CITEREFKean2006\"] = 1,\n [\"CITEREFKitzinger1976\"] = 1,\n [\"CITEREFKountoura-Galake1996\"] = 1,\n [\"CITEREFLaiou2002\"] = 1,\n [\"CITEREFLaiouMorisson2007\"] = 1,\n [\"CITEREFLapidgeBlairKeynes1998\"] = 1,\n [\"CITEREFLenski1999\"] = 1,\n [\"CITEREFLouth2005\"] = 1,\n [\"CITEREFLoweBaker,_Martin\"] = 1,\n [\"CITEREFMadden2005\"] = 1,\n [\"CITEREFMagdalino2002\"] = 2,\n [\"CITEREFMillar2006\"] = 1,\n [\"CITEREFNeubeckerBrooke-Little1997\"] = 1,\n [\"CITEREFNeumann2006\"] = 1,\n [\"CITEREFNeville2004\"] = 1,\n [\"CITEREFNicol1993\"] = 1,\n [\"CITEREFNorwich1998\"] = 1,\n [\"CITEREFPaparrigopoulosKarolidis1925\"] = 1,\n [\"CITEREFParry1996\"] = 1,\n [\"CITEREFPatterson1995\"] = 1,\n [\"CITEREFPostanMillerPostan1987\"] = 1,\n [\"CITEREFPounds1979\"] = 1,\n [\"CITEREFRunciman1970\"] = 1,\n [\"CITEREFRyan1993\"] = 1,\n [\"CITEREFSarantis2009\"] = 1,\n [\"CITEREFSedlar1994\"] = 1,\n [\"CITEREFSeton-Watson1967\"] = 1,\n [\"CITEREFShahid1972\"] = 1,\n [\"CITEREFSotinel2005\"] = 1,\n [\"CITEREFSpeck1984\"] = 1,\n [\"CITEREFStephenson2000\"] = 1,\n [\"CITEREFStone\"] = 2,\n [\"CITEREFWatson1993\"] = 1,\n [\"CITEREFვალერი_ასათიანი,_ბიზანტიური_ცივილიზაცია2006\"] = 1,\n [\"CITEREFსაქართველოს_ისტორია,_ტ._II2012\"] = 1,\n [\"CITEREFშარლ_დილი,_ბიზანტიის_ისტორია1998\"] = 1,\n}\ntemplate_list = table#1 {\n [\"!\"] = 740,\n [\"Cite book\"] = 94,\n [\"Cite journal\"] = 7,\n [\"Cite web\"] = 5,\n [\"Commons category\"] = 1,\n [\"En\"] = 6,\n [\"Harvnb\"] = 17,\n [\"Hider\"] = 1,\n [\"Lang-el\"] = 6,\n [\"Lang-la\"] = 4,\n [\"Legend\"] = 3,\n [\"Main\"] = 1,\n [\"Oxford Dictionary of Byzantium\"] = 1,\n [\"Refbegin\"] = 2,\n [\"Refend\"] = 2,\n [\"Sfn\"] = 5,\n [\"Sfn-2\"] = 14,\n [\"Webarchive\"] = 10,\n [\"ბიზანტიის იმპერიის ისტორია\"] = 1,\n [\"იმპერიები\"] = 1,\n [\"ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა\"] = 1,\n [\"მთავარი\"] = 9,\n [\"პორტალი ბიზანტია\"] = 1,\n [\"რჩეული/2.0\"] = 1,\n [\"სქოლიოს სია\"] = 1,\n [\"ქსე\"] = 6,\n [\"ციტატა\"] = 2,\n}\narticle_whitelist = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-6b6f6c8754-tmp2j","timestamp":"20250126134558","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u10d1\u10d8\u10d6\u10d0\u10dc\u10e2\u10d8\u10d8\u10e1 \u10d8\u10db\u10de\u10d4\u10e0\u10d8\u10d0","url":"https:\/\/ka.wikipedia.org\/wiki\/%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%96%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%98%E1%83%9B%E1%83%9E%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12544","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q12544","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2005-07-20T08:45:11Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/f\/f2\/Byzantine_imperial_flag%2C_14th_century.svg"}</script> </body> </html>