CINXE.COM
Bolcheviks — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Bolcheviks — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"05dd72af-42e6-47cd-82da-267a41d9036c","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Bolcheviks","wgTitle":"Bolcheviks","wgCurRevisionId":224227177,"wgRevisionId":224227177,"wgArticleId":63790,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article manquant de références depuis novembre 2024","Article manquant de références/Liste complète","Article contenant un appel à traduction en anglais","Article à référence nécessaire","Page utilisant un modèle Bases inactif","Page utilisant P1417","Page utilisant P8313","Page utilisant P1296","Page utilisant P7982","Page utilisant P7305","Page utilisant P3219","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Article de Wikipédia avec notice d'autorité","Portail:Marxisme/Articles liés","Portail:Politique/Articles liés","Portail:Communisme/Articles liés","Portail:Époque contemporaine/Articles liés","Portail:Histoire/Articles liés","Portail:Russie/Articles liés","Portail:Europe/Articles liés","Portail:Asie/Articles liés","Parti politique de la révolution russe","Parti politique fondé en 1903","Politique en Union soviétique","Histoire du communisme","Communisme en Russie","Ancien parti politique communiste en Russie"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Bolcheviks","wgRelevantArticleId":63790,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q83372","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.21"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/00/Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="860"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg/800px-Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="573"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg/640px-Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="459"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Bolcheviks — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Bolcheviks"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Bolcheviks"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Bolcheviks rootpage-Bolcheviks skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Page d’accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil" title="Regroupements d'articles par thématiques"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact" title="Qui contacter"><span>Contact</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter" title="Guide pour apprendre à contribuer à Wikipédia"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales" title="Outils pour contribuer à Wikipédia"><span>Pages spéciales</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Bolcheviks" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Bolcheviks" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Bolcheviks" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Bolcheviks" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Historique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Historique</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Historique-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Historique</span> </button> <ul id="toc-Historique-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Création_de_la_tendance_bolchevique" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Création_de_la_tendance_bolchevique"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Création de la tendance bolchevique</span> </div> </a> <ul id="toc-Création_de_la_tendance_bolchevique-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Révolution_de_1905_et_fusion" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Révolution_de_1905_et_fusion"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Révolution de 1905 et fusion</span> </div> </a> <ul id="toc-Révolution_de_1905_et_fusion-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Scission_de_1912" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Scission_de_1912"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Scission de 1912</span> </div> </a> <ul id="toc-Scission_de_1912-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Idées_du_parti_bolchevik" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Idées_du_parti_bolchevik"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Idées du parti bolchevik</span> </div> </a> <ul id="toc-Idées_du_parti_bolchevik-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Actions_précédant_la_révolution_d'Octobre" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Actions_précédant_la_révolution_d'Octobre"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Actions précédant la révolution d'Octobre</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Actions_précédant_la_révolution_d'Octobre-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Actions précédant la révolution d'Octobre</span> </button> <ul id="toc-Actions_précédant_la_révolution_d'Octobre-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Résistances_politiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Résistances_politiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Résistances politiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Résistances_politiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-«_Bolchevisation_»_des_partis_communistes_étrangers" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#«_Bolchevisation_»_des_partis_communistes_étrangers"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>« Bolchevisation » des partis communistes étrangers</span> </div> </a> <ul id="toc-«_Bolchevisation_»_des_partis_communistes_étrangers-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Liste_de_dirigeants_bolcheviques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Liste_de_dirigeants_bolcheviques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Liste de dirigeants bolcheviques</span> </div> </a> <ul id="toc-Liste_de_dirigeants_bolcheviques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Acception_péjorative" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Acception_péjorative"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Acception péjorative</span> </div> </a> <ul id="toc-Acception_péjorative-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Bolcheviks</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 81 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-81" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">81 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Bolsjewis" title="Bolsjewis – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Bolsjewis" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%B4%D9%81%D9%8A%D8%A9" title="بلشفية – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="بلشفية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B4%D9%81%D9%87" title="بلاشفه – arabe égyptien" lang="arz" hreflang="arz" data-title="بلاشفه" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="arabe égyptien" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Bolxevique" title="Bolxevique – asturien" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Bolxevique" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturien" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Bol%C5%9Fevikl%C9%99r" title="Bolşeviklər – azerbaïdjanais" lang="az" hreflang="az" data-title="Bolşeviklər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaïdjanais" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%84%D8%B4%D9%88%D9%88%DB%8C%DA%A9" title="بولشوویک – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="بولشوویک" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Bolschewist" title="Bolschewist – bavarois" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Bolschewist" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="bavarois" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BA%D1%96" title="Бальшавікі – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Бальшавікі" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B0%D0%B2%D1%96%D0%BA%D1%96" title="Бальшавікі – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Бальшавікі" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%B7%D1%8A%D0%BC" title="Болшевизъм – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Болшевизъм" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%AC%E0%A6%B2%E0%A6%B6%E0%A7%87%E0%A6%AD%E0%A6%BF%E0%A6%95" title="বলশেভিক – bengali" lang="bn" hreflang="bn" data-title="বলশেভিক" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengali" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Bolchevik" title="Bolchevik – breton" lang="br" hreflang="br" data-title="Bolchevik" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="breton" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Bolj%C5%A1evizam" title="Boljševizam – bosniaque" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Boljševizam" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosniaque" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%B3%D2%AF%D2%AF%D0%B4" title="Большевигүүд – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Большевигүүд" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Bolxevisme" title="Bolxevisme – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Bolxevisme" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DB%86%D9%84%D8%B4%DB%8E%DA%A4%DB%8C%DA%A9" title="بۆلشێڤیک – sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="بۆلشێڤیک" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Komunistick%C3%A1_strana_Sov%C4%9Btsk%C3%A9ho_svazu#Vznik_strany_bolševiků" title="Komunistická strana Sovětského svazu – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Komunistická strana Sovětského svazu" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Bolsiefic" title="Bolsiefic – gallois" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Bolsiefic" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="gallois" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Bolsjevik" title="Bolsjevik – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Bolsjevik" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Bolschewiki" title="Bolschewiki – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Bolschewiki" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%83%CE%B5%CE%B2%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CE%B9" title="Μπολσεβίκοι – grec" lang="el" hreflang="el" data-title="Μπολσεβίκοι" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grec" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Bolsheviks" title="Bolsheviks – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Bolsheviks" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Bol%C5%9Deviko" title="Bolŝeviko – espéranto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Bolŝeviko" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="espéranto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Bolchevique" title="Bolchevique – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Bolchevique" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Bol%C5%A1evikud" title="Bolševikud – estonien" lang="et" hreflang="et" data-title="Bolševikud" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonien" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Boltxebike" title="Boltxebike – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Boltxebike" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%B4%D9%88%DB%8C%DA%A9" title="بلشویک – persan" lang="fa" hreflang="fa" data-title="بلشویک" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persan" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Bol%C5%A1evikit" title="Bolševikit – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Bolševikit" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Boils%C3%A9ivigh" title="Boilséivigh – irlandais" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Boilséivigh" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Bolxevique" title="Bolxevique – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Bolxevique" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%91%D7%95%D7%9C%D7%A9%D7%91%D7%99%D7%96%D7%9D" title="בולשביזם – hébreu" lang="he" hreflang="he" data-title="בולשביזם" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hébreu" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A4%B6%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%95_%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%9F%E0%A5%80" title="बोलशेविक पार्टी – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="बोलशेविक पार्टी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Bolj%C5%A1evizam" title="Boljševizam – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Boljševizam" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Bolsevikok" title="Bolsevikok – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Bolsevikok" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B7%D6%87%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բոլշևիկներ – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Բոլշևիկներ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Bolshevik" title="Bolshevik – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Bolshevik" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Bolsheviki" title="Bolsheviki – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Bolsheviki" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Bols%C3%A9vikar" title="Bolsévikar – islandais" lang="is" hreflang="is" data-title="Bolsévikar" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandais" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%9C%E3%83%AA%E3%82%B7%E3%82%A7%E3%83%B4%E3%82%A3%E3%82%AD" title="ボリシェヴィキ – japonais" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ボリシェヴィキ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonais" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%A8%E1%83%94%E1%83%95%E1%83%98%E1%83%99%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ბოლშევიკები – géorgien" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ბოლშევიკები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="géorgien" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%B3%BC%EC%85%B0%EB%B9%84%ED%82%A4" title="볼셰비키 – coréen" lang="ko" hreflang="ko" data-title="볼셰비키" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coréen" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Bol%C5%9Few%C3%AEk" title="Bolşewîk – kurde" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Bolşewîk" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurde" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80" title="Большевиктер – kirghize" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Большевиктер" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirghize" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Bolsevici" title="Bolsevici – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Bolsevici" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Bol%C5%A1evikai" title="Bolševikai – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Bolševikai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Bo%C4%BC%C5%A1eviki" title="Boļševiki – letton" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Boļševiki" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letton" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8" title="Болшевици – macédonien" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Болшевици" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macédonien" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%AC%E0%B5%8B%E0%B5%BE%E0%B4%B7%E0%B5%86%E0%B4%B5%E0%B4%BF%E0%B4%95%E0%B5%8D_%E0%B4%AA%E0%B4%BE%E0%B5%BC%E0%B4%9F%E0%B5%8D%E0%B4%9F%E0%B4%BF" title="ബോൾഷെവിക് പാർട്ടി – malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ബോൾഷെവിക് പാർട്ടി" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%BA" title="Большевик – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Большевик" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Bolshevik" title="Bolshevik – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Bolshevik" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Bolsjewiek" title="Bolsjewiek – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Bolsjewiek" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Bolsjevik" title="Bolsjevik – norvégien nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Bolsjevik" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norvégien nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Bolsjevik" title="Bolsjevik – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Bolsjevik" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Bolchevics" title="Bolchevics – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Bolchevics" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D1%82%C3%A6" title="Большевиктæ – ossète" lang="os" hreflang="os" data-title="Большевиктæ" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="ossète" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Bolszewicy" title="Bolszewicy – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Bolszewicy" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%88%DB%8C%DA%A9_%DA%AF%D9%88%D9%86%D8%AF" title="بالشویک گوند – pachto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="بالشویک گوند" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pachto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Bolchevique" title="Bolchevique – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Bolchevique" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Bol%C8%99evic" title="Bolșevic – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Bolșevic" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D0%B8" title="Большевики – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Большевики" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Bolj%C5%A1evici" title="Boljševici – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Boljševici" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Bolshevik" title="Bolshevik – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Bolshevik" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Bo%C4%BE%C5%A1evik" title="Boľševik – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Boľševik" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Bolj%C5%A1eviki" title="Boljševiki – slovène" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Boljševiki" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovène" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Bolshevik%C3%ABt" title="Bolshevikët – albanais" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Bolshevikët" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanais" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%99%D1%88%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%B8" title="Бољшевици – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Бољшевици" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Bolsjevik" title="Bolsjevik – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Bolsjevik" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AF%8B%E0%AE%B2%E0%AF%8D%E0%AE%9A%E0%AF%86%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%95%E0%AF%8D" title="போல்செவிக் – tamoul" lang="ta" hreflang="ta" data-title="போல்செவிக்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamoul" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B9%80%E0%B8%8A%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%84" title="บอลเชวิค – thaï" lang="th" hreflang="th" data-title="บอลเชวิค" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="thaï" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Bolshevik" title="Bolshevik – tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Bolshevik" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Bol%C5%9Fevikler" title="Bolşevikler – turc" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Bolşevikler" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turc" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%96%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%BA%D0%B8" title="Більшовики – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Більшовики" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%88%DB%8C%DA%A9" title="بالشویک – ourdou" lang="ur" hreflang="ur" data-title="بالشویک" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ourdou" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Bolsheviklar" title="Bolsheviklar – ouzbek" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Bolsheviklar" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ouzbek" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Bolshevik" title="Bolshevik – vietnamien" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Bolshevik" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamien" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Bolshevik" title="Bolshevik – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Bolshevik" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%B8%83%E5%B0%94%E4%BB%80%E7%BB%B4%E5%85%8B" title="布尔什维克 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="布尔什维克" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/B%C3%B3lsh%C3%A9f%C3%ACk" title="Bólshéfìk – yoruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Bólshéfìk" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="yoruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%B8%83%E5%B0%94%E4%BB%80%E7%BB%B4%E5%85%8B" title="布尔什维克 – chinois" lang="zh" hreflang="zh" data-title="布尔什维克" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinois" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Bolshevik" title="Bolshevik – minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Bolshevik" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%B8%83%E7%88%BE%E4%BB%80%E7%B6%AD%E5%85%8B" title="布爾什維克 – cantonais" lang="yue" hreflang="yue" data-title="布爾什維克" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonais" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q83372#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Bolcheviks" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Bolcheviks" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Bolcheviks"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Bolcheviks"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Bolcheviks" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Bolcheviks" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&oldid=224227177" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Bolcheviks&id=224227177&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FBolcheviks"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FBolcheviks"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Bolcheviks"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Bolcheviks&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Bolsheviks" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q83372" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Bolchevik_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Bolchevik (homonymie)">Bolchevik (homonymie)</a>. </p> </div></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_(Bolsheviks).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg/250px-Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg/330px-Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg/500px-Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg 2x" data-file-width="815" data-file-height="584" /></a><figcaption>Réunion du Présidium du Parti communiste russe en 1920, avec Lénine, en premier rang à droite . Le P.C. russe est la transformation en mars 1918 de l'ancien parti bolchevik.</figcaption></figure> <p>Les <b>bolcheviks</b>, <b>bolchéviks</b>, <b>bolcheviques</b>, ou <b>bolchéviques</b><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <span class="API nowrap" title="Alphabet phonétique international" style="font-family:'Segoe UI','DejaVu Sans','Lucida Grande','Lucida Sans Unicode','Arial Unicode MS','Hiragino Kaku Gothic Pro',sans-serif;">[<a href="/wiki/API_b" class="mw-redirect" title="API b"><span title="[b] « b » dans « beau ».">b</span></a><a href="/wiki/API_%C9%94" class="mw-redirect" title="API ɔ"><span title="[ɔ] « o » dans « sort ».">ɔ</span></a><a href="/wiki/API_l" class="mw-redirect" title="API l"><span title="[l] « l » dans « loup ».">l</span></a><a href="/wiki/API_%CA%83" class="mw-redirect" title="API ʃ"><span title="[ʃ] « ch » dans « chou ».">ʃ</span></a><a href="/wiki/API_e" class="mw-redirect" title="API e"><span title="[e] « é » dans « clé ».">e</span></a><a href="/wiki/API_v" class="mw-redirect" title="API v"><span title="[v] « v » dans « vous ».">v</span></a><a href="/wiki/API_i" class="mw-redirect" title="API i"><span title="[i] « i » dans « si ».">i</span></a><a href="/wiki/API_k" class="mw-redirect" title="API k"><span title="[k] « c » dans « cabas ».">k</span></a>]</span><sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<small>du russe : </small><span class="lang-ru" lang="ru">большеви́к</span> <span class="API nowrap" title="Alphabet phonétique international" style="font-family:'Segoe UI','DejaVu Sans','Lucida Grande','Lucida Sans Unicode','Arial Unicode MS','Hiragino Kaku Gothic Pro',sans-serif;">[<a href="/wiki/API_b" class="mw-redirect" title="API b"><span title="[b] « b » dans « beau ».">b</span></a><a href="/wiki/API_%C9%99" class="mw-redirect" title="API ə"><span title="[ə] « e » dans « refrain ».">ə</span></a><a href="/wiki/API_l" class="mw-redirect" title="API l"><span title="[l] « l » dans « loup ».">l</span></a><a href="/wiki/API_%CA%B2" class="mw-redirect" title="API ʲ"><span title="[ʲ] indique la palatalisation.">ʲ</span></a><a href="/wiki/API_%CA%82" class="mw-redirect" title="API ʂ">ʂ</a><a href="/wiki/API_%C9%A8" class="mw-redirect" title="API ɨ"><span title="[ɨ] proche du « eu » dans « Lao Tseu »">ɨ</span></a><a href="/wiki/API_%CB%88" class="mw-redirect" title="API ˈ"><span title="[ˈ] indique que la syllabe ou voyelle suivante porte l'accent tonique.">ˈ</span></a><a href="/wiki/API_v" class="mw-redirect" title="API v"><span title="[v] « v » dans « vous ».">v</span></a><a href="/wiki/API_%CA%B2" class="mw-redirect" title="API ʲ"><span title="[ʲ] indique la palatalisation.">ʲ</span></a><a href="/wiki/API_i" class="mw-redirect" title="API i"><span title="[i] « i » dans « si ».">i</span></a><a href="/wiki/API_k" class="mw-redirect" title="API k"><span title="[k] « c » dans « cabas ».">k</span></a>]</span><sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, <abbr class="abbr" title="littéralement">litt.</abbr> « majoritaire ») sont les membres d'une des deux factions du <a href="/wiki/Parti_ouvrier_social-d%C3%A9mocrate_de_Russie" title="Parti ouvrier social-démocrate de Russie">Parti ouvrier social-démocrate de Russie</a> (POSDR), l'autre étant composée des <a href="/wiki/Mencheviks" title="Mencheviks">mencheviks</a> (<abbr class="abbr" title="littéralement">litt.</abbr> « minoritaires »). La faction bolchevique est créée en <a href="/wiki/1903" title="1903">1903</a> sous la direction de <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a>. Elle est majoritaire au sein du POSDR en 1903, d'où son nom en <a href="/wiki/Russe" title="Russe">russe</a>, et devient un parti indépendant en <a href="/wiki/1912" title="1912">1912</a>. Les bolcheviks prônent l'organisation d'un parti de cadres, formé de révolutionnaires professionnels, par opposition aux mencheviks qui, autour de <a href="/wiki/Julius_Martov" title="Julius Martov">Julius Martov</a>, préconisent un parti de masse, où l'adhésion est ouverte au plus grand nombre. </p><p>Après la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_de_F%C3%A9vrier" title="Révolution de Février">révolution russe de février 1917</a>, les bolcheviks prennent le pouvoir au nom des <a href="/wiki/Soviet" title="Soviet">soviets</a> en <a href="/wiki/R%C3%A9volution_d%27Octobre" title="Révolution d'Octobre">octobre 1917</a> dans le cadre de la <a href="/wiki/R%C3%A9publique_socialiste_f%C3%A9d%C3%A9rative_sovi%C3%A9tique_de_Russie" title="République socialiste fédérative soviétique de Russie">république socialiste fédérative soviétique de Russie</a>. En mars <a href="/wiki/1918" title="1918">1918</a>, le Parti bolchevique est renommé « Parti communiste ». Après la mise en place de l'<a href="/wiki/Union_des_r%C3%A9publiques_socialistes_sovi%C3%A9tiques" title="Union des républiques socialistes soviétiques">Union des républiques socialistes soviétiques</a> (URSS) en <a href="/wiki/1922" title="1922">1922</a>, il devient le <a href="/wiki/Parti_communiste_de_l%27Union_sovi%C3%A9tique" title="Parti communiste de l'Union soviétique">Parti communiste de l'Union soviétique</a> (PCUS), ajoutant jusqu'en <a href="/wiki/1952" title="1952">1952</a> à ce nom l'adjectif « bolchevik » (placé entre parenthèses). </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historique">Historique</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Historique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Historique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Création_de_la_tendance_bolchevique"><span id="Cr.C3.A9ation_de_la_tendance_bolchevique"></span>Création de la tendance bolchevique</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Création de la tendance bolchevique" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Création de la tendance bolchevique"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-section bandeau-niveau-modere"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><figure class="mw-halign-center noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/25px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/38px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/50px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"><b>Cette section <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citez_vos_sources" title="Wikipédia:Citez vos sources">ne cite pas suffisamment ses sources</a></b><small> (novembre 2024)</small>. <div class="mw-collapsible-content">Pour l'améliorer, ajoutez <a href="/wiki/Aide:Identifier_des_sources_fiables" title="Aide:Identifier des sources fiables">des références de qualité et vérifiables</a> (<a href="/wiki/Aide:Ins%C3%A9rer_une_r%C3%A9f%C3%A9rence_(%C3%89diteur_visuel)" title="Aide:Insérer une référence (Éditeur visuel)">comment faire ?</a>) ou le modèle <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Modèle:Référence nécessaire">{{Référence nécessaire}}</a> sur les passages nécessitant une source.</div></div> </div></div> <p>En <a href="/wiki/1883" title="1883">1883</a> à <a href="/wiki/Gen%C3%A8ve" title="Genève">Genève</a>, les premiers <a href="/wiki/Marxisme" title="Marxisme">marxistes</a> russes, <a href="/wiki/Gueorgui_Plekhanov" title="Gueorgui Plekhanov">Gueorgui Plekhanov</a>, <a href="/wiki/V%C3%A9ra_Zassoulitch" title="Véra Zassoulitch">Véra Zassoulitch</a> et <a href="/wiki/Pavel_Axelrod" title="Pavel Axelrod">Pavel Axelrod</a> créent le <a href="/wiki/Lib%C3%A9ration_du_Travail" title="Libération du Travail">Groupe pour la libération du travail</a>. En 1898, lors d'un congrès clandestin réuni à Minsk unifiant d'autres organisations révolutionnaires, ils constituent le <a href="/wiki/Parti_ouvrier_social-d%C3%A9mocrate_de_Russie" title="Parti ouvrier social-démocrate de Russie">Parti ouvrier social-démocrate de Russie</a>. En <a href="/wiki/1901" title="1901">1901</a>, avec leurs cadets <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> et <a href="/wiki/Julius_Martov" title="Julius Martov">Martov</a>, ils créent l'<i><a href="/wiki/Iskra" title="Iskra">Iskra</a></i> (« L'Étincelle »), qui se fixe comme objectif d'introduire les idées <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialistes</a> dans la <a href="/wiki/Classe_ouvri%C3%A8re" title="Classe ouvrière">classe ouvrière</a> russe. Soumis à la répression de l'appareil policier tsariste, ce parti se veut centralisé, discipliné, et la plupart de ses militants sont clandestins. </p><p>La scission qui donne naissance à la fraction bolchevique se produit en 1903, lors du <a href="/w/index.php?title=Second_congr%C3%A8s_du_Parti_ouvrier_social-d%C3%A9mocrate_de_Russie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Second congrès du Parti ouvrier social-démocrate de Russie (page inexistante)">deuxième congrès du parti</a> <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/2nd_Congress_of_the_Russian_Social_Democratic_Labour_Party" class="extiw" title="en:2nd Congress of the Russian Social Democratic Labour Party"><span class="indicateur-langue" title="Article en anglais : « 2nd Congress of the Russian Social Democratic Labour Party »">(en)</span></a>, qui se tient à <a href="/wiki/Bruxelles" title="Bruxelles">Bruxelles</a> puis à <a href="/wiki/Londres" title="Londres">Londres</a>. Le parti adopte un programme rédigé par <a href="/wiki/Gueorgui_Plekhanov" title="Gueorgui Plekhanov">Plekhanov</a> et <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a>, qui donne le mot d'ordre de « <a href="/wiki/Dictature_du_prol%C3%A9tariat" title="Dictature du prolétariat">dictature du prolétariat</a> », <span class="citation">« condition indispensable de la révolution sociale »</span>. </p><p>Cependant, c'est sur la question des statuts du parti que se fait la division. <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> propose que l'adhésion au parti soit réservée à ceux qui <span class="citation">« participent activement à l'une de ses organisations »</span>, <a href="/wiki/Julius_Martov" title="Julius Martov">Martov</a>, à ceux qui adhèrent au programme du congrès. Derrière ces formulations est en jeu la conception d'un parti constitué de révolutionnaires professionnels pour Lénine, ou au contraire d'un parti de masse, largement ouvert à l'<a href="/wiki/Intelligentsia" title="Intelligentsia">intelligentsia</a>, pour Martov. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Kustodiev_The_Bolshevik.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Kustodiev_The_Bolshevik.jpg/220px-Kustodiev_The_Bolshevik.jpg" decoding="async" width="220" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Kustodiev_The_Bolshevik.jpg/330px-Kustodiev_The_Bolshevik.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Kustodiev_The_Bolshevik.jpg/440px-Kustodiev_The_Bolshevik.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1453" /></a><figcaption><i><a href="/wiki/Le_Bolchevik_(Koustodiev)" class="mw-redirect" title="Le Bolchevik (Koustodiev)">Le Bolchevik</a></i>, de <a href="/wiki/Boris_Koustodiev" title="Boris Koustodiev">Boris Koustodiev</a>.</figcaption></figure> <p>Les noms <span class="citation">« bolchevik »</span> et <span class="citation">« menchevik »</span> peuvent provenir respectivement des mots <a href="/wiki/Russe" title="Russe">russes</a> <span class="lang-ru" lang="ru">большиe</span> - <i>bolchiyé</i> (« maximal, radical ») ou <span class="lang-ru" lang="ru">большинство</span> - <i>bolchinstvo</i> (« majorité »), et <span class="lang-ru" lang="ru">меньшиe</span> - <i>menchiyé</i> (« minimal, modéré ») ou <span class="lang-ru" lang="ru">меньшинство</span> - <i>menchinstvo</i> (« minorité »). Les sources antérieures à 1917 donnent le plus souvent la première <a href="/wiki/%C3%89tymologie" title="Étymologie">étymologie</a> en référence aux positions politiques des uns et des autres au sein du <a href="/wiki/Parti_ouvrier_social-d%C3%A9mocrate_de_Russie" title="Parti ouvrier social-démocrate de Russie">Parti ouvrier social-démocrate de Russie</a><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>, tandis que les sources postérieures à 1917, soviétiques et communistes, donnent massivement la seconde étymologie en référence au fait que les bolcheviks eurent à plusieurs reprises la majorité dans les congrès du POSDR<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Vivement critiquée dans l'<a href="/wiki/Internationale_ouvri%C3%A8re" title="Internationale ouvrière">Internationale</a>, notamment par <a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a>, qui dénonce le <span class="citation">« danger bureaucratique de l'ultracentralisme »</span>, la conception de <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> remporte toutefois des succès en Russie : en <a href="/wiki/1905" title="1905">1905</a>, il y a 8 000 bolcheviks dans les organisations clandestines (à mettre en comparaison avec les 12 000 <a href="/wiki/Mencheviks" title="Mencheviks">mencheviks</a> à la même époque et les <a href="/wiki/Parti_socialiste_r%C3%A9volutionnaire_(Russie)" title="Parti socialiste révolutionnaire (Russie)">socialistes-révolutionnaires</a>, qui étaient encore plus nombreux)<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Révolution_de_1905_et_fusion"><span id="R.C3.A9volution_de_1905_et_fusion"></span>Révolution de 1905 et fusion</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Révolution de 1905 et fusion" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Révolution de 1905 et fusion"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-section bandeau-niveau-modere"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><figure class="mw-halign-center noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/25px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/38px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/50px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"><b>Cette section <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citez_vos_sources" title="Wikipédia:Citez vos sources">ne cite pas suffisamment ses sources</a></b><small> (novembre 2024)</small>. <div class="mw-collapsible-content">Pour l'améliorer, ajoutez <a href="/wiki/Aide:Identifier_des_sources_fiables" title="Aide:Identifier des sources fiables">des références de qualité et vérifiables</a> (<a href="/wiki/Aide:Ins%C3%A9rer_une_r%C3%A9f%C3%A9rence_(%C3%89diteur_visuel)" title="Aide:Insérer une référence (Éditeur visuel)">comment faire ?</a>) ou le modèle <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Modèle:Référence nécessaire">{{Référence nécessaire}}</a> sur les passages nécessitant une source.</div></div> </div></div> <p>Lors de la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_russe_de_1905" title="Révolution russe de 1905">révolution de 1905</a>, le parti peut faire de la propagande ouvertement ; les querelles du passé semblent de peu d'importance devant les tâches du moment. Un accord est trouvé entre <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> et <a href="/wiki/Julius_Martov" title="Julius Martov">Martov</a>, et un congrès d'unification se réunit en avril <a href="/wiki/1906" title="1906">1906</a>. Selon <a href="/wiki/Pierre_Brou%C3%A9" title="Pierre Broué">Pierre Broué</a>, le congrès de Londres en <a href="/wiki/1907" title="1907">1907</a>, à majorité bolchevique, est élu par 77 000 militants. Mais avec le reflux de la révolution, beaucoup de militants abandonnent leur activité et le parti s'effondre, passant à moins de 10 000 militants en quelques années. </p><p>Rapidement, les divergences entre bolcheviks et mencheviks ressurgissent, les mencheviks voulant orienter le parti vers l'action parlementaire sans pouvoirs législatifs organisée par le gouvernement tsariste (une <a href="/wiki/Douma_d%27%C3%89tat" title="Douma d'État">Douma d'État</a>), l'action clandestine leur semblant sans perspectives. Ils préconisent l'alliance avec la bourgeoisie progressiste qui s'apprête à partager le pouvoir avec le tsar. <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> écrit <span class="citation">« Le prolétariat lutte, la bourgeoisie se faufile vers le pouvoir »</span>, à propos de la tactique de la classe ouvrière et de la tactique de la bourgeoisie libérale. <a href="/wiki/Alexandre_Martynov" title="Alexandre Martynov">Alexandre Martynov</a> écrit que le parti doit <span class="citation">« pousser en avant la démocratie bourgeoise »</span>. Les bolcheviks préconisent la reprise du travail clandestin dans les centres industriels commencé avant 1905. Ils appellent au boycott de la Douma, en se fixant le but de faire tomber cette « caricature » de représentation populaire. Les mencheviks, au contraire, décident de ne pas faire échec à la Douma ; ils estiment d'ailleurs nécessaire d'y entrer. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Scission_de_1912">Scission de 1912</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Scission de 1912" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Scission de 1912"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-section bandeau-niveau-modere"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><figure class="mw-halign-center noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/25px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/38px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/50px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"><b>Cette section <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citez_vos_sources" title="Wikipédia:Citez vos sources">ne cite pas suffisamment ses sources</a></b><small> (novembre 2024)</small>. <div class="mw-collapsible-content">Pour l'améliorer, ajoutez <a href="/wiki/Aide:Identifier_des_sources_fiables" title="Aide:Identifier des sources fiables">des références de qualité et vérifiables</a> (<a href="/wiki/Aide:Ins%C3%A9rer_une_r%C3%A9f%C3%A9rence_(%C3%89diteur_visuel)" title="Aide:Insérer une référence (Éditeur visuel)">comment faire ?</a>) ou le modèle <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Modèle:Référence nécessaire">{{Référence nécessaire}}</a> sur les passages nécessitant une source.</div></div> </div></div> <p>À partir de <a href="/wiki/1912" title="1912">1912</a>, le mouvement ouvrier reprend en Russie, des manifestations étudiantes puis des grèves ouvrières se multiplient (400 000 grévistes le <time class="nowrap" datetime="1911-05-01" data-sort-value="1911-05-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> mai 1911</time>). <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> estime qu'il faudra un parti fortement structuré pour organiser le mouvement révolutionnaire et il est convaincu que les bolcheviks sont en train de gagner la majorité du <a href="/wiki/Mouvement_ouvrier" title="Mouvement ouvrier">mouvement ouvrier</a>. Il défend en conséquence la scission avec les <a href="/wiki/Mencheviks" title="Mencheviks">mencheviks</a> sur le plan organisationnel. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="1912-01-18" data-sort-value="1912-01-18">18 janvier 1912</time>, à la conférence de Prague, les bolcheviks décident de l'exclusion des mencheviks et de la création de <span class="citation">« noyaux sociaux-démocrates illégaux entourés d'un réseau aussi étendu que possible de sociétés ouvrières légales »</span>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Idées_du_parti_bolchevik"><span id="Id.C3.A9es_du_parti_bolchevik"></span>Idées du parti bolchevik</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Idées du parti bolchevik" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Idées du parti bolchevik"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-section bandeau-niveau-modere"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><figure class="mw-halign-center noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/25px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/38px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/50px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"><b>Cette section <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citez_vos_sources" title="Wikipédia:Citez vos sources">ne cite pas suffisamment ses sources</a></b><small> (novembre 2024)</small>. <div class="mw-collapsible-content">Pour l'améliorer, ajoutez <a href="/wiki/Aide:Identifier_des_sources_fiables" title="Aide:Identifier des sources fiables">des références de qualité et vérifiables</a> (<a href="/wiki/Aide:Ins%C3%A9rer_une_r%C3%A9f%C3%A9rence_(%C3%89diteur_visuel)" title="Aide:Insérer une référence (Éditeur visuel)">comment faire ?</a>) ou le modèle <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Modèle:Référence nécessaire">{{Référence nécessaire}}</a> sur les passages nécessitant une source.</div></div> </div></div> <p>Les bolcheviks se refusent résolument à reconnaître que la bourgeoisie russe est capable de mener à bien sa propre révolution et poussent au contraire à une alliance entre les paysans et les ouvriers pour mener à bien la révolution socialiste. </p><p>À l'opposé, les <a href="/wiki/Mencheviks" title="Mencheviks">mencheviks</a>, pour qui le <a href="/wiki/Socialisme" title="Socialisme">socialisme</a> doit être atteint de manière progressive et par « étapes », veulent préparer la révolution démocratique bourgeoise, qui permettrait selon eux l'élévation du niveau de vie des masses, condition nécessaire à une révolution socialiste ultérieure<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. Or la <a href="/wiki/Bourgeoisie" title="Bourgeoisie">bourgeoisie</a> tient elle-même à faire alliance avec la monarchie : en effet, la bourgeoisie russe reste hostile à l’expropriation de la grande propriété foncière, et c’est précisément pour cette raison qu'elle est pour un compromis avec la monarchie, sur la base d’une constitution du type prussien. </p><p>Déjà à l'époque, <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> considère la question agraire comme le problème central de la révolution démocratique en Russie. <span class="citation">« Le nœud de la révolution russe, répète-t-il, c’est la question agraire. Il faut conclure à la défaite ou à la victoire de la révolution… selon la manière dont on apprécie la situation des masses dans la lutte pour la terre. »</span> </p><p>À l’idée de <a href="/wiki/Gueorgui_Plekhanov" title="Gueorgui Plekhanov">Gueorgui Plekhanov</a> d’une alliance du <a href="/wiki/Prol%C3%A9tariat" title="Prolétariat">prolétariat</a> avec la bourgeoisie libérale, Lénine oppose l’idée d’une alliance du prolétariat avec la paysannerie. Il proclame que la tâche de la collaboration révolutionnaire de ces deux classes est d’établir une <span class="citation">« dictature démocratique »</span> comme le seul moyen de purger radicalement la Russie du bric-à-brac féodal, de créer une couche de petits cultivateurs libres et d’ouvrir la voie au développement du <a href="/wiki/Capitalisme" title="Capitalisme">capitalisme</a>, non pas à la manière prussienne, mais américaine. </p><p>La victoire de la révolution, écrit-il, ne peut être accomplie que <span class="citation">« par la dictature, parce que la réalisation des réformes qui sont immédiatement et absolument nécessaires au prolétariat et à la paysannerie provoquera une résistance désespérée chez les propriétaires fonciers, les grands bourgeois et le tsarisme. Sans dictature, il est impossible de briser cette résistance, de repousser les tentatives contre-révolutionnaires. Ce sera une dictature, non pas socialiste, mais démocratique. Elle ne pourra porter atteinte aux fondements du capitalisme (sans toute une série d’étapes intermédiaires dans le développement révolutionnaire). Elle pourra, dans le meilleur des cas, introduire une redistribution radicale de la propriété foncière en faveur de la paysannerie, établir une démocratie importante et complète allant jusqu’à la république, extirper tous les traits asiatiques [comprendre : autocratiques et autoritaires], tout le legs du servage, non seulement au village, mais aussi dans les usines, poser la base d’une amélioration sérieuse de la situation des ouvriers et de l’élévation de leur niveau de vie ; enfin, porter la conflagration [l'embrasement] révolutionnaire en Europe »</span>. </p><p>En dépit des espoirs des mencheviks, la bourgeoisie considère de plus en plus que son rôle est de lutter contre la révolution. C'est dans les « <a href="/wiki/Soviet" title="Soviet">soviets</a> », c’est-à-dire les assemblées de délégués démocratiquement élus et révocables à tout instant comprenant les travailleurs, les soldats et les paysans pauvres, que les bolcheviks deviennent majoritaires. </p><p>Les bolcheviks accompagnent généralement les revendications du mouvement ouvrier : pour l'indexation des salaires sur l'inflation, contre la détérioration des conditions de travail, ou pour empêcher les patrons de renvoyer leurs ouvriers. Ils encouragent également les soldats à contester l'autorité de leurs officiers et les paysans à se partager les terres. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Actions_précédant_la_révolution_d'Octobre"><span id="Actions_pr.C3.A9c.C3.A9dant_la_r.C3.A9volution_d.27Octobre"></span>Actions précédant la révolution d'Octobre</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Actions précédant la révolution d'Octobre" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Actions précédant la révolution d'Octobre"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Selon certains auteurs, dès <a href="/wiki/1917" title="1917">1917</a>, grâce à l'aide financière et logistique prêtée par l'<a href="/wiki/Allemagne" title="Allemagne">Allemagne</a>, qui cherche à déstabiliser la Russie dans le cadre de la <a href="/wiki/Premi%C3%A8re_Guerre_mondiale" title="Première Guerre mondiale">Première Guerre mondiale</a>, les bolcheviks peuvent compter sur plus de 2 millions de <a href="/wiki/Marc_(monnaie)" title="Marc (monnaie)">marks</a> donnés par le gouvernement du <a href="/wiki/Liste_des_souverains_d%27Allemagne#Empire_allemand_(1871-1918)" title="Liste des souverains d'Allemagne">kaiser</a> <a href="/wiki/Guillaume_II_(empereur_allemand)" title="Guillaume II (empereur allemand)">Guillaume II</a>, pour mener une ample propagande<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup class="reference cite_virgule">,</sup><sup id="cite_ref-pipes_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-pipes-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. L'hypothèse d'un soutien financier allemand est au contraire réfutée par l'historien <a href="/wiki/Alexandre_Sumpf" title="Alexandre Sumpf">Alexandre Sumpf</a><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>La décision du gouvernement provisoire issu de la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_de_F%C3%A9vrier" title="Révolution de Février">révolution de février</a> de poursuivre la guerre — deux millions de Russes étaient morts à cause de celle-ci — et son refus de répondre aux revendications du mouvement ouvrier le rendirent progressivement impopulaire, renforçant en conséquence ses adversaires<sup id="cite_ref-:0_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>À <a href="/wiki/Saint-P%C3%A9tersbourg" title="Saint-Pétersbourg">Petrograd</a>, les suffrages pour les bolcheviks aux élections municipales et législatives passent de 20 % en mai à 33 % en août et 45 % en novembre. À <a href="/wiki/Moscou" title="Moscou">Moscou</a>, ils passent de 11 % en juin à 51 % en septembre. Dans les campagnes, le Parti bolchevik est cependant beaucoup moins influent. Les paysans, qui représentent la grande majorité de la population, sympathisent généralement avec le <a href="/wiki/Parti_socialiste_r%C3%A9volutionnaire_(Russie)" title="Parti socialiste révolutionnaire (Russie)">Parti socialiste révolutionnaire</a> (ce parti participe au gouvernement provisoire, mais une scission intervient, aboutissant à la création du <a href="/wiki/Parti_socialiste-r%C3%A9volutionnaire_de_gauche" title="Parti socialiste-révolutionnaire de gauche">Parti socialiste-révolutionnaire de gauche</a>, opposé à la guerre et proche des bolcheviques)<sup id="cite_ref-:0_11-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>En juillet 1917, les manifestations de masse d'ouvriers et de soldats contre le gouvernement provisoire et sa décision de poursuivre la guerre entraînent une nouvelle vague de répression des bolcheviks. Le parti est temporairement interdit et nombre de ses représentants sont jetés en prison. Lénine et la majorité des hauts dirigeants parviennent à gagner la clandestinité, dans laquelle ils resteront jusqu'à la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_d%27Octobre" title="Révolution d'Octobre">révolution d'Octobre</a>. </p><p>Le général <a href="/wiki/Lavr_Kornilov" title="Lavr Kornilov">Kornilov</a> tente un coup d’État afin d'instaurer un régime dictatorial nationaliste. Pour les bolcheviks, l'étape finale vers la conquête du pouvoir consiste paradoxalement à organiser la défense du gouvernement provisoire, mais de telle façon que ce dernier, qui ne sait pas comment s'opposer à la tentative de putsch, perde beaucoup en légitimité. Kornilov mis en échec, les bolcheviks décident de faire tomber le gouvernement. Néanmoins, certains de leurs dirigeants s'y opposent, tels <a href="/wiki/Grigori_Zinoviev" title="Grigori Zinoviev">Grigori Zinoviev</a> et <a href="/wiki/Lev_Kamenev" title="Lev Kamenev">Lev Kamenev</a>, qui argumentent au contraire en faveur d'un compromis avec le gouvernement. </p><p>La révolution d'Octobre s'avère plus pacifique que celle de février. Le chaos est moins important et les échanges de tirs moins nombreux. Pour cette raison, certains historiens jugent qu'il s'agit davantage d'un coup d’État. En effet, le <a href="/wiki/Comit%C3%A9_militaire_r%C3%A9volutionnaire" title="Comité militaire révolutionnaire">comité militaire révolutionnaire</a> du <a href="/wiki/Soviet_de_Petrograd" title="Soviet de Petrograd">soviet de Petrograd</a> est déjà favorable aux bolcheviks et ses décisions sont suivies par de très nombreux ouvriers et soldats, parce que c'est un soviet qu'ils ont élu et dont ils pouvaient remplacer les membres. Ainsi, la plupart des soldats de la capitale se rallient à la décision des bolcheviks de renverser le gouvernement provisoire, contraignant celui-ci à fuir. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Résistances_politiques"><span id="R.C3.A9sistances_politiques"></span>Résistances politiques</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Résistances politiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Résistances politiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-section bandeau-niveau-modere"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><figure class="mw-halign-center noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/25px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/38px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/50px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"><b>Cette section <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citez_vos_sources" title="Wikipédia:Citez vos sources">ne cite pas suffisamment ses sources</a></b><small> (novembre 2024)</small>. <div class="mw-collapsible-content">Pour l'améliorer, ajoutez <a href="/wiki/Aide:Identifier_des_sources_fiables" title="Aide:Identifier des sources fiables">des références de qualité et vérifiables</a> (<a href="/wiki/Aide:Ins%C3%A9rer_une_r%C3%A9f%C3%A9rence_(%C3%89diteur_visuel)" title="Aide:Insérer une référence (Éditeur visuel)">comment faire ?</a>) ou le modèle <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Modèle:Référence nécessaire">{{Référence nécessaire}}</a> sur les passages nécessitant une source.</div></div> </div></div> <p>Près de la moitié des bolcheviks devenus principaux leaders après la révolution d'Octobre ont, à un titre ou à un autre, lutté dans le passé contre la politique de <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a>. Le rassemblement de ces militants dans une même organisation ne signifiait pas pour autant la disparition de divergences prêtes à éclater sous les pressions de la situation sociale. </p><p>L'opposition de la tendance « Communiste de gauche » rebondit à compter de mars 1918 avec le débat entourant la signature du <a href="/wiki/Trait%C3%A9_de_Brest-Litovsk" title="Traité de Brest-Litovsk">traité de Brest-Litovsk</a>. Dans l'impossibilité de contrôler les territoires de l'Ouest de la Russie, sous occupation militaire allemande, <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> propose d'accepter les termes de l'accord avec l'Allemagne. Il est soutenu par une faible partie du Comité Central mais ses manœuvres lui permettront d'obtenir l'approbation de ses positions et le rejet des propositions du groupe « <a href="/wiki/Kommunist" title="Kommunist">Kommunist</a> » pour une guerre révolutionnaire internationale. L'argumentation idéaliste des communistes de gauche s'opposait au pragmatisme de la direction des bolcheviks : pour les premiers, l'engagement dans une guerre révolutionnaire occuperait une bonne partie des troupes allemandes, accélérant la chute de la machine de guerre et l'avènement de la <a href="/wiki/R%C3%A9volution_allemande_de_1918-1919" title="Révolution allemande de 1918-1919">révolution allemande</a> ; pour Lénine, une dispersion des forces bolcheviks risquait d'entraîner une défaite face aux forces réactionnaires internationales<sup id="cite_ref-pipes_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-pipes-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Plus généralement, les Communistes de gauche qualifiaient la politique léniniste de « médiation avec le capital national et international » et estimaient que c'est elle qui serait mortelle pour la révolution. Dans leur texte d'<time class="nowrap" datetime="1918-04" data-sort-value="1918-04">avril 1918</time>, les <i>Thèses sur le moment présent</i>, ils écrivent : <span class="citation">« La révolution des ouvriers russes ne peut pas « se sauver » en quittant le chemin de la révolution internationale et faisant des concessions au capital "patriotique" »</span>. </p><p>Le <time class="nowrap" datetime="03-04" data-sort-value="03-04">4 mars</time>, le comité du parti bolchevik de Petrograd fait paraître le premier numéro de <i><a href="/wiki/Kommunist" title="Kommunist">Kommunist</a></i>, qui devient l'organe des Communistes de gauche. Leur opposition ne se limite pas à la question du traité germano-russe signé à Brest-Litovsk et est telle qu'ils envisagent de se séparer du parti bolchevik et de se battre sur leurs propres bases politiques dans une nouvelle organisation. <span class="citation">« Le Parti devra vite décider jusqu'à quel degré la dictature d'individus devra être étendue des chemins de fer et d'autres branches de l'économie au Parti lui-même »</span><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. </p><p>Certains communistes de gauche (Smirnov, <a href="/wiki/Nikola%C3%AF_Ossinski" title="Nikolaï Ossinski">Nikolaï Ossinski</a>, <a href="/wiki/Timofe%C3%AF_Sapronov" title="Timofeï Sapronov">Sapronov</a>, etc.) se retrouveront dans le groupe « <a href="/wiki/Centralisme_d%C3%A9mocratique" title="Centralisme démocratique">Centralisme démocratique</a> » à compter de <a href="/wiki/1919" title="1919">1919</a>. En <a href="/wiki/1920" title="1920">1920</a>, au <abbr class="abbr" title="Neuvième">IX<sup>e</sup></abbr> Congrès de mars-avril, ce groupe dénonce la centralisation et les méthodes autoritaires du Comité Central, le « <a href="/wiki/Centralisme" title="Centralisme">centralisme</a> bureaucratique » et le « centralisme autoritaire ». Les centralistes démocratiques, dont la revendication ne dépassera jamais le cadre de la <a href="/wiki/D%C3%A9mocratie" title="Démocratie">démocratie</a> interne du Parti, seront actifs dans la préparation et le déroulement du X<sup>e</sup> Congrès. Mais leur rôle sera alors éclipsé par celui de « l'<a href="/wiki/Opposition_ouvri%C3%A8re" title="Opposition ouvrière">Opposition ouvrière</a> ». </p><p><a href="/wiki/Ante_Ciliga" title="Ante Ciliga">Anton Ciliga</a> caractérise les « décistes » de cette époque comme <span class="citation">« l'opposition de sa Majesté »</span> : <span class="citation">« sans vouloir se l'avouer, il opposait au léninisme de la période décadente de la révolution le <a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Lénine</a> de la période ascendante »</span>. Ils purent ainsi se survivre une dizaine d'années, une partie d'entre eux se ralliant au <a href="/wiki/L%C3%A9ninisme" title="Léninisme">léninisme</a>, alors que d'autres allaient évoluer vers des positions voisines de celles du Groupe Ouvrier de <a href="/wiki/Gabriel_Miasnikov" title="Gabriel Miasnikov">Gavril Miasnikov</a>. </p><p>Tout comme le groupe Centralisme démocratique, l'<a href="/wiki/Opposition_ouvri%C3%A8re" title="Opposition ouvrière">Opposition ouvrière</a> se crée en 1919, mais à la différence de celui-ci, elle s'appuie sur une base ouvrière, principalement au travers des syndicats. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="«_Bolchevisation_»_des_partis_communistes_étrangers"><span id=".C2.AB_Bolchevisation_.C2.BB_des_partis_communistes_.C3.A9trangers"></span>« Bolchevisation » des partis communistes étrangers</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : « Bolchevisation » des partis communistes étrangers" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : « Bolchevisation » des partis communistes étrangers"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-section bandeau-niveau-modere"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><figure class="mw-halign-center noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/25px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/38px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/50px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption></figcaption></figure></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <div class="mw-collapsible mw-collapsed"><b>Cette section <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citez_vos_sources" title="Wikipédia:Citez vos sources">ne cite pas suffisamment ses sources</a></b><small> (novembre 2024)</small>. <div class="mw-collapsible-content">Pour l'améliorer, ajoutez <a href="/wiki/Aide:Identifier_des_sources_fiables" title="Aide:Identifier des sources fiables">des références de qualité et vérifiables</a> (<a href="/wiki/Aide:Ins%C3%A9rer_une_r%C3%A9f%C3%A9rence_(%C3%89diteur_visuel)" title="Aide:Insérer une référence (Éditeur visuel)">comment faire ?</a>) ou le modèle <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Modèle:Référence nécessaire">{{Référence nécessaire}}</a> sur les passages nécessitant une source.</div></div> </div></div> <p>La « bolchevisation », à partir de 1924 sous <a href="/wiki/Joseph_Staline" title="Joseph Staline">Staline</a>, signifie la mise au pas des sections nationales du mouvement communiste pour qu'elles répercutent purement et simplement les points de vue du parti communiste d'Union Soviétique. </p><p>L'<a href="/wiki/Internationale_communiste" title="Internationale communiste">Internationale communiste</a> (Komintern), créée en mars 1919 et qui sera dissoute en mai 1943, luttait contre les tendances divergentes qui continuaient d'exister au sein de divers mouvements communistes. La bolchevisation a marqué la prise en main complète des partis nationaux par Moscou et a été le prétexte à de nombreuses exclusions. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Liste_de_dirigeants_bolcheviques">Liste de dirigeants bolcheviques</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Liste de dirigeants bolcheviques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Liste de dirigeants bolcheviques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="column-count:4;column-gap:1em;" class="colonnes"> <ul><li><a href="/wiki/Andre%C3%AF_Andre%C3%AFev" title="Andreï Andreïev">Andreï Andreïev</a></li> <li><a href="/wiki/Lavrenti_Beria" title="Lavrenti Beria">Lavrenti Beria</a></li> <li><a href="/wiki/Alexandre_Bogdanov" title="Alexandre Bogdanov">Alexander Bogdanov</a></li> <li><a href="/wiki/Andre%C3%AF_Boubnov" title="Andreï Boubnov">Andreï Boubnov</a></li> <li><a href="/wiki/Nikola%C3%AF_Boukharine" title="Nikolaï Boukharine">Nikolaï Boukharine</a></li> <li><a href="/wiki/Nikola%C3%AF_Boulganine" title="Nikolaï Boulganine">Nikolaï Boulganine</a></li> <li><a href="/wiki/Alexandre_Chliapnikov" title="Alexandre Chliapnikov">Alexandre Chliapnikov</a></li> <li><a href="/wiki/Nikola%C3%AF_Chvernik" title="Nikolaï Chvernik">Nikolaï Chvernik</a></li> <li><a href="/wiki/F%C3%A9lix_Dzerjinski" title="Félix Dzerjinski">Félix Dzerjinski</a></li> <li><a href="/wiki/Mikha%C3%AFl_Frounze" title="Mikhaïl Frounze">Mikhaïl Frounze</a></li> <li><a href="/wiki/Andre%C3%AF_Jdanov" title="Andreï Jdanov">Andreï Jdanov</a></li> <li><a href="/wiki/Lazare_Kaganovitch" title="Lazare Kaganovitch">Lazare Kaganovitch</a></li> <li><a href="/wiki/Mikha%C3%AFl_Kalinine" title="Mikhaïl Kalinine">Mikhaïl Kalinine</a></li> <li><a href="/wiki/Lev_Kamenev" title="Lev Kamenev">Lev Kamenev</a></li> <li><a href="/wiki/Nikita_Khrouchtchev" title="Nikita Khrouchtchev">Nikita Khrouchtchev</a></li> <li><a href="/wiki/Sergue%C3%AF_Kirov" title="Sergueï Kirov">Sergueï Kirov</a></li> <li><a href="/wiki/Alexandra_Kollonta%C3%AF" title="Alexandra Kollontaï">Alexandra Kollontaï</a></li> <li><a href="/wiki/Vladimir_Ilitch_L%C3%A9nine" title="Vladimir Ilitch Lénine">Vladimir Ilitch Lénine</a></li> <li><a href="/wiki/Gueorgui_Malenkov" title="Gueorgui Malenkov">Gueorgui Malenkov</a></li> <li><a href="/wiki/Gabriel_Miasnikov" title="Gabriel Miasnikov">Gavril Miasnikov</a></li> <li><a href="/wiki/Anastase_Miko%C3%AFan" title="Anastase Mikoïan">Anastase Mikoyan</a></li> <li><a href="/wiki/Viatcheslav_Molotov" title="Viatcheslav Molotov">Viatcheslav Molotov</a></li> <li><a href="/wiki/Grigory_Ordjonikidze" title="Grigory Ordjonikidze">Grigory Ordjonikidze</a></li> <li><a href="/wiki/Mo%C3%AFsse%C3%AF_Ouritski" title="Moïsseï Ouritski">Moïsseï Ouritsky</a></li> <li><a href="/wiki/Gueorgui_Piatakov" title="Gueorgui Piatakov">Gueorgui Piatakov</a></li> <li><a href="/wiki/Karl_Radek" title="Karl Radek">Karl Radek</a></li> <li><a href="/wiki/David_Riazanov" title="David Riazanov">David Riazanov</a></li> <li><a href="/wiki/Ian_Roudzoutak" title="Ian Roudzoutak">Ian Roudzoutak</a></li> <li><a href="/wiki/Alexe%C3%AF_Rykov" title="Alexeï Rykov">Alexeï Rykov</a></li> <li><a href="/wiki/Joseph_Staline" title="Joseph Staline">Joseph Vissarianovitch Djougachvili-Staline</a></li> <li><a href="/wiki/Iakov_Sverdlov" title="Iakov Sverdlov">Iakov Sverdlov</a></li> <li><a href="/wiki/Mikha%C3%AFl_Tomski" title="Mikhaïl Tomski">Mikhaïl Tomsky</a></li> <li><a href="/wiki/L%C3%A9on_Trotski" title="Léon Trotski">Lev Davidovitch Bronstein-Trotsky</a></li> <li><a href="/wiki/Kliment_Vorochilov" title="Kliment Vorochilov">Kliment Vorochilov</a></li> <li><a href="/wiki/Grigori_Zinoviev" title="Grigori Zinoviev">Grigory Ievseïevitch Zinoviev</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Acception_péjorative"><span id="Acception_p.C3.A9jorative"></span>Acception péjorative</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=10" title="Modifier la section : Acception péjorative" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=10" title="Modifier le code source de la section : Acception péjorative"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Depuis la révolution d'Octobre, les mots « <b>bolchevik</b> » et « <b>bolchevisme</b> » ont été utilisés non seulement en référence aux bolcheviks au sens strict du terme mais aussi pour désigner les communistes en général, avec une connotation fréquemment péjorative. Ils ne sont que progressivement tombés en désuétude, au cours des années 2000 ; l'abréviation insultante « <b>bolcho</b> » en est le dernier avatar.<sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire"><span title="Ce passage nécessite une référence (demandé le novembre 2024) ; voir l'aide.">[réf. nécessaire]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=11" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=11" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text"><i>Bolchévique</i> est l'orthographe recommandée par la réforme de 1990, <i>bolchevique</i> est l'orthographe traditionnelle française. Voir <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.renouvo.org/liste.php?t=3&lettre=b">Mots concernés par les recommandations orthographiques</a>.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Prononciation_du_fran%C3%A7ais" title="Prononciation du français">Prononciation</a> en <a href="/wiki/Fran%C3%A7ais_de_France" title="Français de France">français de France</a> <a href="/wiki/Transcription_phon%C3%A9tique" title="Transcription phonétique">retranscrite</a> selon la <a href="/wiki/Alphabet_phon%C3%A9tique_international" title="Alphabet phonétique international">norme API</a>.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text">Prononciation en <a href="/wiki/Russe" title="Russe">russe</a> <a href="/wiki/Transcription_phon%C3%A9tique" title="Transcription phonétique">retranscrite</a> selon la <a href="/wiki/Alphabet_phon%C3%A9tique_international" title="Alphabet phonétique international">norme API</a>.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Wilson1977"><span class="ouvrage" id="Edmund_Wilson1977"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Edmund_Wilson" title="Edmund Wilson">Edmund <span class="nom_auteur">Wilson</span></a>, <cite class="italique" lang="en">To the Finland Station</cite>, Londres, éd. Fontana, <time>1977</time> <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/0-00-632420-7" title="Spécial:Ouvrages de référence/0-00-632420-7"><span class="nowrap">0-00-632420-7</span></a>)</small>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 402<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=To+the+Finland+Station&rft.place=Londres&rft.pub=%C3%A9d.+Fontana&rft.aulast=Wilson&rft.aufirst=Edmund&rft.date=1977&rft.pages=402&rft.isbn=0-00-632420-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ABolcheviks"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Pierre_Brou%C3%A9" title="Pierre Broué">Pierre Broué</a>, <i>Le Parti bolchévique : histoire du P.C. de l'U.R.S.S.</i>, Paris, Éditions de Minuit, 1963.</span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a> </span><span class="reference-text">Pierre Broué, <i>op. cit.</i>, 1963.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a> </span><span class="reference-text">Le menchevik <a href="/wiki/Pavel_Axelrod" title="Pavel Axelrod">Pavel Axelrod</a> a développé cette conception en 1897 dans <i>Le Privilège historique de la social-démocratie russe</i>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/H%C3%A9l%C3%A8ne_Carr%C3%A8re_d%27Encausse" title="Hélène Carrère d'Encausse">Hélène Carrère d'Encausse</a>, <i>Nicolas II, la transition interrompue</i>, Fayard, 1996.</span> </li> <li id="cite_note-pipes-9"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-pipes_9-0">a</a> et <a href="#cite_ref-pipes_9-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Pipes1993"><span class="ouvrage" id="Richard_Pipes1993"><a href="/wiki/Richard_Pipes" title="Richard Pipes">Richard <span class="nom_auteur">Pipes</span></a>, <cite class="italique">La Révolution russe</cite>, <a href="/wiki/Presses_universitaires_de_France" title="Presses universitaires de France">PUF</a>, <time>1993</time>, <abbr class="abbr" title="page">p.</abbr> 365<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=La+R%C3%A9volution+russe&rft.pub=PUF&rft.aulast=Pipes&rft.aufirst=Richard&rft.date=1993&rft.pages=365&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ABolcheviks"></span></span></span>.</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Sumpf2015"><span class="ouvrage" id="Alexandre_Sumpf2015">Alexandre <span class="nom_auteur">Sumpf</span>, « <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.monde-diplomatique.fr/2015/06/SUMPF/53139"><cite style="font-style:normal;">Le complot bolchevique et l'a(r)gent allemand</cite></a> », sur <span class="italique">Le Monde diplomatique</span>, <time class="nowrap" datetime="2015-06-01" data-sort-value="2015-06-01"><abbr class="abbr" title="premier">1<sup>er</sup></abbr> juin 2015</time></span></span></span> </li> <li id="cite_note-:0-11"><span class="mw-cite-backlink noprint">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_11-0">a</a> et <a href="#cite_ref-:0_11-1">b</a></sup> </span><span class="reference-text">Mike Haynes, <i>Was there a Parliamentary Alternative in 1917</i>, 1977.</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a> </span><span class="reference-text"><a href="/wiki/Evgueni_Preobrajenski" title="Evgueni Preobrajenski">Evgueni Preobrajenski</a>, <i>Kommunist</i>, mai 1918</span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=12" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=12" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=13" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=13" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Arthur_Rosenberg" title="Arthur Rosenberg">Arthur Rosenberg</a>, <i>Histoire du bolchevisme</i>, Paris, 1967</li> <li>Arthur Feiler, <i>L'Expérience du bolchévisme</i>, Coll. Les Documents Bleus/ Notre Temps, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 43, Paris, NRF Gallimard, 1931, 275 p.</li> <li><a href="/wiki/Boris_Souvarine" title="Boris Souvarine">Boris Souvarine</a>, <i>Staline. Aperçu historique du bolchevisme</i>, 1935, rééd. <a href="/wiki/Champ_libre" title="Champ libre">Ivréa</a>, Paris 1992</li> <li><span class="ouvrage" id="Staline1977"><span class="nom_auteur">Staline</span>, <cite class="italique">Questions du léninisme</cite>, Grenoble, Éditions en langues étrangères, <time>1977</time><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Questions+du+l%C3%A9ninisme&rft.place=Grenoble&rft.pub=%C3%89ditions+en+langues+%C3%A9trang%C3%A8res&rft.aulast=Staline&rft.date=1977&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ABolcheviks"></span></span></li> <li><a href="/wiki/Jean-Jacques_Marie" title="Jean-Jacques Marie">Jean-Jacques Marie</a>, <i>Lénine : biographie</i>, Balland, Paris, 2004</li> <li><a href="/wiki/Leonard_Schapiro" title="Leonard Schapiro">Leonard Schapiro</a>, <i>Les Révolutions russes de 1917. Les origines du communisme moderne</i>, Flammarion, Paris, 1987</li> <li><a href="/wiki/Leonard_Schapiro" title="Leonard Schapiro">Leonard Schapiro</a>, <i>Les Bolcheviks et l’opposition (1917-1922). Du musellement des partis à l'interdiction des fractions dans le Parti</i>, traduction révisée par Serge Legran, Les Nuits rouges, Paris, 2007. (<abbr class="abbr" title="Première">1<sup>re</sup></abbr> édition en français, 1955)</li> <li><a href="/wiki/Moshe_Lewin" title="Moshe Lewin">Moshe Lewin</a>, <i>Le Dernier Combat de Lénine</i>, rééd. <a href="/wiki/Les_%C3%89ditions_de_Minuit" class="mw-redirect" title="Les Éditions de Minuit">Minuit</a>, 1978</li> <li><a href="/wiki/Nicolas_Berdiaev" title="Nicolas Berdiaev">Nicolas Berdiaev</a>, <i>Les Sources et le sens du communisme russe</i>, Gallimard, 1963</li> <li><a href="/wiki/Pierre_Brou%C3%A9" title="Pierre Broué">Pierre Broué</a>, <i>Le Parti bolchevique. Histoire du P.C. de l'U.R.S.S.</i>, rééd. Minuit, 1972</li> <li><a href="/wiki/Rosa_Luxemburg" title="Rosa Luxemburg">Rosa Luxemburg</a>, <i>La Révolution russe</i>, rééd. <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Lefeuvre" title="René Lefeuvre">Lefeuvre</a>, 1977</li> <li>Robert Vaucher, <i>L'Enfer bolchévik à Pétrograd</i>. Paris, Librairie académique Perrin & Cie, 1919</li> <li><span class="ouvrage" id="1958-1969"><cite class="italique">Œuvres complètes</cite>, Moscou, 1958-1969<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%C5%92uvres+compl%C3%A8tes&rft.place=Moscou&rft.date=1969&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ABolcheviks"></span></span></li> <li><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : anglais">(en)</abbr> <a href="/wiki/Alexander_Rabinowitch" title="Alexander Rabinowitch">Alexander Rabinowitch</a>,<i> The Bolsheviks in Power: The First Year of Soviet Rule in Petrograd]</i>, 2007</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=14" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=14" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Bolchevik_(Kirghizistan)" title="Bolchevik (Kirghizistan)">Bolchevik</a>, localité du <a href="/wiki/Kirghizistan" title="Kirghizistan">Kirghizistan</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&veaction=edit&section=15" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Bolcheviks&action=edit&section=15" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q83372?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Bolshevik"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//bolsjevikker/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0085299.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=8585"><i>Hrvatska Enciklopedija</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/;3879269"><i>Internetowa encyklopedia PWN</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/bolchevisme/"><i>Universalis</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l'information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q83372?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://viaf.org/viaf/125556967">VIAF</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/027545962">IdRef</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/no2016018217">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007267194005171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph832288">Tchéquie</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldcat.org/identities/lccn-no2016-018217">WorldCat</a></span></li> </ul></div></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://infokiosques.net/article.php3?id_article=12">Stalinisme et bolchevisme</a>, par <a href="/wiki/Paul_Mattick" title="Paul Mattick">Paul Mattick</a> (1947)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.marxists.org/francais/trotsky/livres/bcs/bcs00.htm">Bolchevisme contre stalinisme</a>, par <a href="/wiki/L%C3%A9on_Trotski" title="Léon Trotski">Léon Trotsky</a> (1921-1937)</li></ul> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Marxisme" title="Portail du marxisme"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Red_flag_waving-gray_pole.svg/40px-Red_flag_waving-gray_pole.svg.png" decoding="async" width="22" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Red_flag_waving-gray_pole.svg/60px-Red_flag_waving-gray_pole.svg.png 2x" data-file-width="249" data-file-height="268" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Marxisme" title="Portail:Marxisme">Portail du marxisme</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Communisme" title="Portail du communisme"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/25px-Red_star.svg.png" decoding="async" width="25" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/38px-Red_star.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Red_star.svg/50px-Red_star.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="1175" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Communisme" title="Portail:Communisme">Portail du communisme</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:%C3%89poque_contemporaine" title="Portail du monde contemporain"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Hannover_Gehry-Tower.jpg/18px-Hannover_Gehry-Tower.jpg" decoding="async" width="18" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Hannover_Gehry-Tower.jpg/27px-Hannover_Gehry-Tower.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Hannover_Gehry-Tower.jpg/36px-Hannover_Gehry-Tower.jpg 2x" data-file-width="1944" data-file-height="2592" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:%C3%89poque_contemporaine" title="Portail:Époque contemporaine">Portail du monde contemporain</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Russie" title="Portail de la Russie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="33" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/50px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/66px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Russie" title="Portail:Russie">Portail de la Russie</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐api‐ext.eqiad.main‐755f69df85‐sxp7g Cached time: 20250325140022 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.368 seconds Real time usage: 0.533 seconds Preprocessor visited node count: 2183/1000000 Post‐expand include size: 65420/2097152 bytes Template argument size: 9813/2097152 bytes Highest expansion depth: 12/100 Expensive parser function count: 2/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 7054/5000000 bytes Lua time usage: 0.170/10.000 seconds Lua memory usage: 5472700/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 427.693 1 -total 39.48% 168.834 1 Modèle:Liens 10.26% 43.879 1 Modèle:Portail 9.70% 41.468 1 Modèle:Références 9.65% 41.255 1 Modèle:Site_officiel 8.98% 38.394 7 Modèle:Méta_bandeau 7.45% 31.845 1 Modèle:Voir_homonymes 7.04% 30.107 4 Modèle:Ouvrage 6.95% 29.733 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note 6.05% 25.891 5 Modèle:Lang --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:63790:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250325140028 and revision id 224227177. Rendering was triggered because: page-edit --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolcheviks&oldid=224227177">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolcheviks&oldid=224227177</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Parti_politique_de_la_r%C3%A9volution_russe" title="Catégorie:Parti politique de la révolution russe">Parti politique de la révolution russe</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Parti_politique_fond%C3%A9_en_1903" title="Catégorie:Parti politique fondé en 1903">Parti politique fondé en 1903</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Politique_en_Union_sovi%C3%A9tique" title="Catégorie:Politique en Union soviétique">Politique en Union soviétique</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Histoire_du_communisme" title="Catégorie:Histoire du communisme">Histoire du communisme</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Communisme_en_Russie" title="Catégorie:Communisme en Russie">Communisme en Russie</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Ancien_parti_politique_communiste_en_Russie" title="Catégorie:Ancien parti politique communiste en Russie">Ancien parti politique communiste en Russie</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_manquant_de_r%C3%A9f%C3%A9rences_depuis_novembre_2024" title="Catégorie:Article manquant de références depuis novembre 2024">Article manquant de références depuis novembre 2024</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_manquant_de_r%C3%A9f%C3%A9rences/Liste_compl%C3%A8te" title="Catégorie:Article manquant de références/Liste complète">Article manquant de références/Liste complète</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_contenant_un_appel_%C3%A0_traduction_en_anglais" title="Catégorie:Article contenant un appel à traduction en anglais">Article contenant un appel à traduction en anglais</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Catégorie:Article à référence nécessaire">Article à référence nécessaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_un_mod%C3%A8le_Bases_inactif" title="Catégorie:Page utilisant un modèle Bases inactif">Page utilisant un modèle Bases inactif</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7982" title="Catégorie:Page utilisant P7982">Page utilisant P7982</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P7305" title="Catégorie:Page utilisant P7305">Page utilisant P7305</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d'autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Marxisme/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Marxisme/Articles liés">Portail:Marxisme/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Politique/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Politique/Articles liés">Portail:Politique/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Communisme/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Communisme/Articles liés">Portail:Communisme/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:%C3%89poque_contemporaine/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Époque contemporaine/Articles liés">Portail:Époque contemporaine/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Histoire/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Histoire/Articles liés">Portail:Histoire/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Russie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Russie/Articles liés">Portail:Russie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Europe/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Europe/Articles liés">Portail:Europe/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Asie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Asie/Articles liés">Portail:Asie/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 25 mars 2025 à 15:00.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Bolcheviks" title="Spécial:Citer/Bolcheviks">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Bolcheviks&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Bolcheviks</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>81 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.eqiad.main-65bf7dbd64-95rnb","wgBackendResponseTime":254,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.368","walltime":"0.533","ppvisitednodes":{"value":2183,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":65420,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":9813,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":2,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":7054,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 427.693 1 -total"," 39.48% 168.834 1 Modèle:Liens"," 10.26% 43.879 1 Modèle:Portail"," 9.70% 41.468 1 Modèle:Références"," 9.65% 41.255 1 Modèle:Site_officiel"," 8.98% 38.394 7 Modèle:Méta_bandeau"," 7.45% 31.845 1 Modèle:Voir_homonymes"," 7.04% 30.107 4 Modèle:Ouvrage"," 6.95% 29.733 1 Modèle:Méta_bandeau_de_note"," 6.05% 25.891 5 Modèle:Lang"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.170","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5472700,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-api-ext.eqiad.main-755f69df85-sxp7g","timestamp":"20250325140022","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Bolcheviks","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Bolcheviks","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q83372","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q83372","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-03-29T16:09:49Z","dateModified":"2025-03-25T14:00:22Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/0\/00\/Presidium_of_the_9th_Congress_of_the_Russian_Communist_Party_%28Bolsheviks%29.jpg","headline":"faction du Parti ouvrier social-d\u00e9mocrate de Russie"}</script> </body> </html>