CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Prawo rzymskie – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"f7c97a15-0b89-49cc-97cf-ade292f2fd7f","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Prawo_rzymskie","wgTitle":"Prawo rzymskie","wgCurRevisionId":73832069,"wgRevisionId":73832069,"wgArticleId":19611,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Szablon cytowania bez określonego trybu","Artykuły z brakującymi przypisami od 2022-11","Zalążki sekcji artykułów","Prawo rzymskie"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Prawo_rzymskie","wgRelevantArticleId":19611,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[], "wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":73832069,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":60000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q162314","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled": false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","ext.scribunto.logs","site", "mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Prawo rzymskie – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Prawo_rzymskie"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo_rzymskie"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Prawo_rzymskie rootpage-Prawo_rzymskie skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu główne</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z"><span>Strona główna</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x"><span>Losuj artykuł</span></a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne"><span>Kategorie artykułów</span></a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii"><span>Najlepsze artykuły</span></a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ"><span>Częste pytania (FAQ)</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii"><span>O Wikipedii</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami"><span>Kontakt</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki"><span>Pierwsze kroki</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje"><span>Portal wikipedystów</span></a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84"><span>Ogłoszenia</span></a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady"><span>Zasady</span></a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci"><span>Pomoc</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r"><span>Ostatnie zmiany</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Szukaj</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Wygląd</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class=""><span>Wspomóż Wikipedię</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Prawo+rzymskie" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class=""><span>Utwórz konto</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Prawo+rzymskie" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class=""><span>Zaloguj się</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia osobiste</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl"><span>Wspomóż Wikipedię</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Prawo+rzymskie" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Utwórz konto</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Prawo+rzymskie" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Zaloguj się</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania"><span>dowiedz się więcej</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y"><span>Edycje</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Chronologia_prawa_rzymskiego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Chronologia_prawa_rzymskiego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Chronologia prawa rzymskiego</span> </div> </a> <ul id="toc-Chronologia_prawa_rzymskiego-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Źródła_prawa_rzymskiego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Źródła_prawa_rzymskiego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Źródła prawa rzymskiego</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Źródła_prawa_rzymskiego-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Źródła prawa rzymskiego</span> </button> <ul id="toc-Źródła_prawa_rzymskiego-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Okres_archaiczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_archaiczny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Okres archaiczny</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_archaiczny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zwyczaj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zwyczaj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.1</span> <span>Zwyczaj</span> </div> </a> <ul id="toc-Zwyczaj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ustawy_królewskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ustawy_królewskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.2</span> <span>Ustawy królewskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Ustawy_królewskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Leges_i_plebiscita" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Leges_i_plebiscita"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1.3</span> <span>Leges i plebiscita</span> </div> </a> <ul id="toc-Leges_i_plebiscita-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Okres_przedklasyczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_przedklasyczny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Okres przedklasyczny</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_przedklasyczny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Edykty_pretorskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Edykty_pretorskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2.1</span> <span>Edykty pretorskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Edykty_pretorskie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ustawy_okresu_przedklasycznego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ustawy_okresu_przedklasycznego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2.2</span> <span>Ustawy okresu przedklasycznego</span> </div> </a> <ul id="toc-Ustawy_okresu_przedklasycznego-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Działalność_jurystów" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Działalność_jurystów"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2.3</span> <span>Działalność jurystów</span> </div> </a> <ul id="toc-Działalność_jurystów-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Okres_klasyczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_klasyczny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Okres klasyczny</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_klasyczny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Uchwały_senatu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Uchwały_senatu"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.1</span> <span>Uchwały senatu</span> </div> </a> <ul id="toc-Uchwały_senatu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Konstytucje_cesarskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Konstytucje_cesarskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2</span> <span>Konstytucje cesarskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Konstytucje_cesarskie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Edykty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Edykty"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2.1</span> <span>Edykty</span> </div> </a> <ul id="toc-Edykty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mandaty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Mandaty"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2.2</span> <span>Mandaty</span> </div> </a> <ul id="toc-Mandaty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dekrety" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Dekrety"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2.3</span> <span>Dekrety</span> </div> </a> <ul id="toc-Dekrety-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reskrypty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Reskrypty"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.2.4</span> <span>Reskrypty</span> </div> </a> <ul id="toc-Reskrypty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Działalność_jurystów_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Działalność_jurystów_2"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.3</span> <span>Działalność jurystów</span> </div> </a> <ul id="toc-Działalność_jurystów_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Instytucje_Gaiusa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Instytucje_Gaiusa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3.4</span> <span>Instytucje Gaiusa</span> </div> </a> <ul id="toc-Instytucje_Gaiusa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Okres_poklasyczny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Okres_poklasyczny"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Okres poklasyczny</span> </div> </a> <ul id="toc-Okres_poklasyczny-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Wulgaryzacja_prawa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Wulgaryzacja_prawa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.1</span> <span>Wulgaryzacja prawa</span> </div> </a> <ul id="toc-Wulgaryzacja_prawa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kodyfikacja_Justyniańska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kodyfikacja_Justyniańska"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2</span> <span>Kodyfikacja Justyniańska</span> </div> </a> <ul id="toc-Kodyfikacja_Justyniańska-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Digesta_seu_Pandecta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Digesta_seu_Pandecta"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2.1</span> <span><i>Digesta seu Pandecta</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Digesta_seu_Pandecta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Codex" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Codex"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2.2</span> <span><i>Codex</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Codex-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Institutiones" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Institutiones"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2.3</span> <span><i>Institutiones</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Institutiones-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Novellae" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Novellae"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.2.4</span> <span><i>Novellae</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Novellae-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Podmioty_prawa_rzymskiego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Podmioty_prawa_rzymskiego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Podmioty prawa rzymskiego</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Podmioty_prawa_rzymskiego-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Podmioty prawa rzymskiego</span> </button> <ul id="toc-Podmioty_prawa_rzymskiego-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Osoby_fizyczne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Osoby_fizyczne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Osoby fizyczne</span> </div> </a> <ul id="toc-Osoby_fizyczne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Status_libertatis_–_wolni_a_niewolnicy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Status_libertatis_–_wolni_a_niewolnicy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Status libertatis – wolni a niewolnicy</span> </div> </a> <ul id="toc-Status_libertatis_–_wolni_a_niewolnicy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Status_Civitatis_–_obywatele_rzymscy,_a_nie_obywatele" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Status_Civitatis_–_obywatele_rzymscy,_a_nie_obywatele"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Status Civitatis – obywatele rzymscy, a nie obywatele</span> </div> </a> <ul id="toc-Status_Civitatis_–_obywatele_rzymscy,_a_nie_obywatele-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Osoby_sui_iuris_i_alieni_iuris" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Osoby_sui_iuris_i_alieni_iuris"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.3</span> <span>Osoby sui iuris i alieni iuris</span> </div> </a> <ul id="toc-Osoby_sui_iuris_i_alieni_iuris-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pokrewieństwo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pokrewieństwo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.4</span> <span>Pokrewieństwo</span> </div> </a> <ul id="toc-Pokrewieństwo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zdolność_prawna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zdolność_prawna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.5</span> <span>Zdolność prawna</span> </div> </a> <ul id="toc-Zdolność_prawna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Osoby_prawne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Osoby_prawne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Osoby prawne</span> </div> </a> <ul id="toc-Osoby_prawne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Postliminium" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Postliminium"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Postliminium</span> </div> </a> <ul id="toc-Postliminium-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Prawo_rodzinne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Prawo_rodzinne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Prawo rodzinne</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Prawo_rodzinne-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Prawo rodzinne</span> </button> <ul id="toc-Prawo_rodzinne-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rodzina_agnatyczna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rodzina_agnatyczna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Rodzina agnatyczna</span> </div> </a> <ul id="toc-Rodzina_agnatyczna-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Prawo_małżeńskie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Prawo_małżeńskie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Prawo małżeńskie</span> </div> </a> <ul id="toc-Prawo_małżeńskie-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zaręczyny_(sponsalia)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zaręczyny_(sponsalia)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.1</span> <span>Zaręczyny (<i>sponsalia</i>)</span> </div> </a> <ul id="toc-Zaręczyny_(sponsalia)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Iustum_matrimonium" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Iustum_matrimonium"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.2</span> <span><i>Iustum matrimonium</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Iustum_matrimonium-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Noc_z_małżonką" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Noc_z_małżonką"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.3</span> <span>Noc z małżonką</span> </div> </a> <ul id="toc-Noc_z_małżonką-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Stosunki_majątkowe_i_osobiste_w_małżeństwie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Stosunki_majątkowe_i_osobiste_w_małżeństwie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.4</span> <span>Stosunki majątkowe i osobiste w małżeństwie</span> </div> </a> <ul id="toc-Stosunki_majątkowe_i_osobiste_w_małżeństwie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ustawodawstwo_małżeńskie_Augusta" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ustawodawstwo_małżeńskie_Augusta"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.5</span> <span>Ustawodawstwo małżeńskie Augusta</span> </div> </a> <ul id="toc-Ustawodawstwo_małżeńskie_Augusta-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Konkubinat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Konkubinat"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.6</span> <span>Konkubinat</span> </div> </a> <ul id="toc-Konkubinat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Opieka_(łac._tutela)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Opieka_(łac._tutela)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2.7</span> <span>Opieka (łac. <i>tutela</i>)</span> </div> </a> <ul id="toc-Opieka_(łac._tutela)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zdolność_do_czynności_prawnych" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Zdolność_do_czynności_prawnych"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Zdolność do czynności prawnych</span> </div> </a> <ul id="toc-Zdolność_do_czynności_prawnych-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Prawo_rzeczowe" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Prawo_rzeczowe"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Prawo rzeczowe</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Prawo_rzeczowe-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Przełącz podsekcję Prawo rzeczowe</span> </button> <ul id="toc-Prawo_rzeczowe-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Rodzaje_rzeczy_w_prawie_rzymskim" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rodzaje_rzeczy_w_prawie_rzymskim"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Rodzaje rzeczy w prawie rzymskim</span> </div> </a> <ul id="toc-Rodzaje_rzeczy_w_prawie_rzymskim-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rodzaje_władztwa_nad_rzeczami" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rodzaje_władztwa_nad_rzeczami"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Rodzaje władztwa nad rzeczami</span> </div> </a> <ul id="toc-Rodzaje_władztwa_nad_rzeczami-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sposoby_nabycia_własności" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sposoby_nabycia_własności"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Sposoby nabycia własności</span> </div> </a> <ul id="toc-Sposoby_nabycia_własności-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Znaczenie_prawa_rzymskiego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Znaczenie_prawa_rzymskiego"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Znaczenie prawa rzymskiego</span> </div> </a> <ul id="toc-Znaczenie_prawa_rzymskiego-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zobacz_też" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zobacz_też"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Zobacz też</span> </div> </a> <ul id="toc-Zobacz_też-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Przypisy</span> </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Linki zewnętrzne</span> </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Przełącz stan spisu treści</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Prawo rzymskie</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 69 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-69" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">69 języków</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Romeinse_reg" title="Romeinse reg – afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Romeinse reg" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%8A" title="قانون روماني – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="قانون روماني" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Derechu_romanu" title="Derechu romanu – asturyjski" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Derechu romanu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Roma_h%C3%BCququ" title="Roma hüququ – azerbejdżański" lang="az" hreflang="az" data-title="Roma hüququ" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbejdżański" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D1%8B%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B0" title="Рымскае права – białoruski" lang="be" hreflang="be" data-title="Рымскае права" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="białoruski" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE" title="Римско право – bułgarski" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Римско право" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bułgarski" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Rimsko_pravo" title="Rimsko pravo – bośniacki" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Rimsko pravo" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bośniacki" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Dret_rom%C3%A0" title="Dret romà – kataloński" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Dret romà" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataloński" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C5%98%C3%ADmsk%C3%A9_pr%C3%A1vo" title="Římské právo – czeski" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Římské právo" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="czeski" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Romerret" title="Romerret – duński" lang="da" hreflang="da" data-title="Romerret" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="duński" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6misches_Recht" title="Römisches Recht – niemiecki" lang="de" hreflang="de" data-title="Römisches Recht" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="niemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Rooma_%C3%B5igus" title="Rooma õigus – estoński" lang="et" hreflang="et" data-title="Rooma õigus" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estoński" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A1%CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CF%8C_%CE%94%CE%AF%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CE%BF" title="Ρωμαϊκό Δίκαιο – grecki" lang="el" hreflang="el" data-title="Ρωμαϊκό Δίκαιο" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grecki" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_law" title="Roman law – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="Roman law" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Derecho_romano" title="Derecho romano – hiszpański" lang="es" hreflang="es" data-title="Derecho romano" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hiszpański" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Romia_juro" title="Romia juro – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Romia juro" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Erromatar_zuzenbide" title="Erromatar zuzenbide – baskijski" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Erromatar zuzenbide" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="baskijski" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="قانون روم – perski" lang="fa" hreflang="fa" data-title="قانون روم" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="perski" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Droit_romain" title="Droit romain – francuski" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Droit romain" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francuski" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Dl%C3%AD_R%C3%B3mh%C3%A1nach" title="Dlí Rómhánach – irlandzki" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Dlí Rómhánach" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Dereito_romano" title="Dereito romano – galicyjski" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Dereito romano" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%A1%9C%EB%A7%88%EB%B2%95" title="로마법 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="로마법" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84" title="Հռոմեական իրավունք – ormiański" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հռոմեական իրավունք" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ormiański" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B0%E0%A5%8B%E0%A4%AE%E0%A4%A8_%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%A7%E0%A4%BF" title="रोमन विधि – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="रोमन विधि" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Rimsko_pravo" title="Rimsko pravo – chorwacki" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Rimsko pravo" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Hukum_Romawi" title="Hukum Romawi – indonezyjski" lang="id" hreflang="id" data-title="Hukum Romawi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Derecto_roman" title="Derecto roman – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Derecto roman" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3marr%C3%A9ttur" title="Rómarréttur – islandzki" lang="is" hreflang="is" data-title="Rómarréttur" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Diritto_romano" title="Diritto romano – włoski" lang="it" hreflang="it" data-title="Diritto romano" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="włoski" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%9E%D7%A9%D7%A4%D7%98_%D7%94%D7%A8%D7%95%D7%9E%D7%99" title="המשפט הרומי – hebrajski" lang="he" hreflang="he" data-title="המשפט הרומי" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrajski" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%98" title="რომის სამართალი – gruziński" lang="ka" hreflang="ka" data-title="რომის სამართალი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gruziński" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC_%D2%9B%D2%B1%D2%9B%D1%8B%D2%93%D1%8B" title="Рим құқығы – kazachski" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Рим құқығы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazachski" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="medal"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Ius_Romanum" title="Ius Romanum – łaciński" lang="la" hreflang="la" data-title="Ius Romanum" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="łaciński" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Romie%C5%A1u_ties%C4%ABbas" title="Romiešu tiesības – łotewski" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Romiešu tiesības" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="łotewski" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Rom%C4%97n%C5%B3_teis%C4%97" title="Romėnų teisė – litewski" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Romėnų teisė" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litewski" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Lege_roman" title="Lege roman – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Lege roman" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/R%C3%B3mai_jog" title="Római jog – węgierski" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Római jog" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="węgierski" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%93%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE" title="Римско граѓанско право – macedoński" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Римско граѓанско право" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedoński" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%89" title="قانون رومانى – egipski arabski" lang="arz" hreflang="arz" data-title="قانون رومانى" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="egipski arabski" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D1%8B%D0%BD_%D1%8D%D1%80%D1%85_%D0%B7%D2%AF%D0%B9" title="Ромын эрх зүй – mongolski" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Ромын эрх зүй" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongolski" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Romeins_recht" title="Romeins recht – niderlandzki" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Romeins recht" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="niderlandzki" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%AD%E3%83%BC%E3%83%9E%E6%B3%95" title="ローマ法 – japoński" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ローマ法" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japoński" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Romerretten" title="Romerretten – norweski (bokmål)" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Romerretten" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norweski (bokmål)" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Drech_roman" title="Drech roman – oksytański" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Drech roman" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="oksytański" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Rim_huquqi" title="Rim huquqi – uzbecki" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Rim huquqi" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbecki" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D9%85_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86" title="د روم قانون – paszto" lang="ps" hreflang="ps" data-title="د روم قانون" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paszto" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/R%C3%B6%C3%B6msch_Recht" title="Röömsch Recht – dolnoniemiecki" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Röömsch Recht" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="dolnoniemiecki" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Direito_romano" title="Direito romano – portugalski" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Direito romano" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugalski" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Drept_roman" title="Drept roman – rumuński" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Drept roman" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumuński" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE" title="Римское право – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Римское право" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Roman_law" title="Roman law – scots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Roman law" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="scots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/E_drejta_romake" title="E drejta romake – albański" lang="sq" hreflang="sq" data-title="E drejta romake" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albański" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Drittu_rumanu" title="Drittu rumanu – sycylijski" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Drittu rumanu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sycylijski" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BB%E0%B7%9D%E0%B6%B8%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B7%94_%E0%B6%B1%E0%B7%93%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B6%BA" title="රෝමානු නීතිය – syngaleski" lang="si" hreflang="si" data-title="රෝමානු නීතිය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="syngaleski" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Roman_law" title="Roman law – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Roman law" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADmske_pr%C3%A1vo" title="Rímske právo – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Rímske právo" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Rimsko_pravo" title="Rimsko pravo – słoweński" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Rimsko pravo" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="słoweński" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE" title="Римско право – serbski" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Римско право" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbski" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Rimsko_pravo" title="Rimsko pravo – serbsko-chorwacki" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Rimsko pravo" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbsko-chorwacki" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Roomalainen_oikeus" title="Roomalainen oikeus – fiński" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Roomalainen oikeus" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fiński" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Romersk_r%C3%A4tt" title="Romersk rätt – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Romersk rätt" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Roma_hukuku" title="Roma hukuku – turecki" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Roma hukuku" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turecki" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BC%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B5_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE" title="Римське право – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Римське право" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Lu%E1%BA%ADt_La_M%C3%A3" title="Luật La Mã – wietnamski" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Luật La Mã" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="wietnamski" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E7%BE%85%E9%A6%AC%E6%B3%95" title="羅馬法 – chiński klasyczny" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="羅馬法" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="chiński klasyczny" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%BD%97%E9%A9%AC%E6%B3%95" title="罗马法 – wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="罗马法" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%BE%85%E9%A6%AC%E6%B3%95" title="羅馬法 – kantoński" lang="yue" hreflang="yue" data-title="羅馬法" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantoński" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/H%C4%B1quq%C3%AA_Roma" title="Hıquqê Roma – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Hıquqê Roma" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%BD%97%E9%A9%AC%E6%B3%95" title="罗马法 – chiński" lang="zh" hreflang="zh" data-title="罗马法" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chiński" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q162314#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Prawo_rzymskie" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c"><span>Artykuł</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Prawo_rzymskie" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t"><span>Dyskusja</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">polski</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Prawo_rzymskie"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Narzędzia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Prawo_rzymskie"><span>Czytaj</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v"><span>Edytuj</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e"><span>Edytuj kod źródłowy</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=history"><span>Wyświetl historię</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Prawo_rzymskie" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j"><span>Linkujące</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Prawo_rzymskie" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k"><span>Zmiany w linkowanych</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u"><span>Prześlij plik</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q"><span>Strony specjalne</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&oldid=73832069" title="Stały link do tej wersji tej strony"><span>Link do tej wersji</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony"><span>Informacje o tej stronie</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Prawo_rzymskie&id=73832069&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę"><span>Cytowanie tego artykułu</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FPrawo_rzymskie"><span>Zobacz skrócony adres URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FPrawo_rzymskie"><span>Pobierz kod QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Prawo+rzymskie"><span>Utwórz książkę</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Prawo_rzymskie&action=show-download-screen"><span>Pobierz jako PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p"><span>Wersja do druku</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Roman_law" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Prawo_rzymskie" hreflang="pl"><span>Wikicytaty</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q162314" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g"><span>Element Wikidanych</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr"><div class="metadata plainlinks mbox mbox-content" tabindex="0"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r75358068">.mw-parser-output .mbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);border-left:10px solid var(--color-progressive,#36c);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;margin:0 10%0.5em 10%;display:grid;padding:.3em;gap:.3em;grid-template-columns:60px 1fr;align-items:center;word-break:break-word}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:60px 1fr min-content}.mw-parser-output .mbox.without-icon{grid-template-columns:1fr}.mw-parser-output .mbox-iconright,.mw-parser-output .mbox-icon{justify-self:center}.mw-parser-output .mbox-icon img{max-width:100%;object-fit:contain}.mw-parser-output .mbox p{font-size:inherit}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .mbox{margin-left:0;margin-right:0}}@media(max-width:600px){.mw-parser-output .mbox{width:100%}}@media(max-width:450px){.mw-parser-output .mbox-iconright{grid-row:2;grid-column:1/span 2;justify-self:end}.mw-parser-output .mbox.with-iconright{grid-template-columns:40px 1fr}.mw-parser-output .mbox{grid-template-columns:40px 1fr;font-size:0.85rem}}.mw-parser-output .mbox+.mbox{margin-top:calc(-0.5em + 2px)}.mw-parser-output .mbox.mbox-serious{border-left-color:#d33}.mw-parser-output .mbox.mbox-content{border-left-color:#f28500}.mw-parser-output .mbox.mbox-notice{border-left-color:var(--color-progressive,#36c)}.mw-parser-output .mbox.mbox-merge{border-left-color:#9932cc}body.ns-6 .mw-parser-output .mbox{width:unset;max-width:unset}</style> <div class="mbox-icon"> <div><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/REF_new_%28questionmark%29.svg/50px-REF_new_%28questionmark%29.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/REF_new_%28questionmark%29.svg/75px-REF_new_%28questionmark%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/REF_new_%28questionmark%29.svg/100px-REF_new_%28questionmark%29.svg.png 2x" data-file-width="128" data-file-height="128" /></span></span></div></div> <div class="mbox-text"><b>Ten artykuł od 2022-11 zawiera treści, przy których <a href="/wiki/Wikipedia:Weryfikowalno%C5%9B%C4%87" title="Wikipedia:Weryfikowalność">brakuje odnośników do źródeł</a>.</b><div class="hide-when-compact">Należy dodać <b><a href="/wiki/Pomoc:Przypisy" title="Pomoc:Przypisy">przypisy</a></b> do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy <a href="/wiki/Wikipedia:Bibliografia" title="Wikipedia:Bibliografia">źródeł bibliograficznych</a> jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.<br /><small><i>Sprawdź w źródłach:</i> <span class="plainlinks"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/Prawo+rzymskie.html">Encyklopedia PWN</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?as_brr=0&as_pub=-icon&q=%22Prawo+rzymskie%22">Google Books</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="http://scholar.google.com/scholar?q=%22Prawo+rzymskie%22">Google Scholar</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fbc.pionier.net.pl/search#fq={!tag=dcterms_accessRights}dcterms_accessRights%3A%22Dost%C4%99p%20otwarty%22&q=%22Prawo+rzymskie%22">Federacja Bibliotek Cyfrowych</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://bazhum.muzhp.pl/artykul/lista/?generalQuery=%22Prawo+rzymskie%22">BazHum</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://yadda.icm.edu.pl/baztech/search/page.action?qt=SEARCH&q=c_0language_0eq.all*sc.article*c_0keywords_0eq.Prawo+rzymskie*l_0*c_0fulltext_0eq.all">BazTech</a> • <a rel="nofollow" class="external text" href="https://rcin.org.pl/dlibra/results?q=%22Prawo+rzymskie%22&action=SimpleSearchAction&type=-6&p=0">RCIN</a> • Internet Archive (<a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/texts?query=%22Prawo+rzymskie%22">texts</a> / <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/inlibrary?query=%22Prawo+rzymskie%22">inlibrary</a>)</span></small><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%">Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w <a href="/wiki/Dyskusja:Prawo_rzymskie" title="Dyskusja:Prawo rzymskie">dyskusji tego artykułu</a>.</span><br /><span style="color: var(--color-subtle, #54595d); font-size:80%"> Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon <a href="/wiki/Szablon:Dopracowa%C4%87" title="Szablon:Dopracować">{{Dopracować}}</a> z tego artykułu.</span></div></div> </div> <p><b>Prawo rzymskie</b> (<a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łac.</a> <em lang="la">Ius Romanum</em>) – termin oznaczający najczęściej <a href="/wiki/Prawo" title="Prawo">prawo</a> starożytnego <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">Rzymu</a>, które rozwijało się od czasów prawa zwyczajowego, aż do <a href="/wiki/Kodyfikacja" title="Kodyfikacja">kodyfikacji</a> <a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justyniana I Wielkiego</a> (VI wiek n.e.). Prawo rzymskie miało istotny wpływ na rozwój prawodawstwa europejskiego (tzw. recepcja prawa rzymskiego) w postaci prawa powszechnego (<i>ius commune</i>) w <a href="/wiki/%C5%9Aredniowiecze" title="Średniowiecze">średniowieczu</a>, <a href="/wiki/Pandektystyka" title="Pandektystyka">pandektystykę</a>, która osiągnęła swoje apogeum w <a href="/wiki/XIX_wiek" title="XIX wiek">XIX wieku</a>, a także na współczesną naukę, rozwijaną jako przedmiot <a href="/wiki/Uniwersytet" title="Uniwersytet">uniwersytecki</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Chronologia_prawa_rzymskiego">Chronologia prawa rzymskiego</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Chronologia prawa rzymskiego" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Chronologia prawa rzymskiego"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Historia prawa rzymskiego obejmuje podział na następujące okresy: </p> <ul><li>okres archaiczny od założenia Rzymu (około 753 p.n.e.) do <a href="/wiki/I_wojna_punicka" title="I wojna punicka">pierwszej wojny punickiej</a> (264 p.n.e.)</li> <li>okres przedklasyczny od połowy III w. p.n.e. do końca <a href="/wiki/Republika_rzymska" title="Republika rzymska">republiki</a> (27 p.n.e.)</li> <li>okres klasyczny od początku <a href="/wiki/Pryncypat_(Rzym)" title="Pryncypat (Rzym)">pryncypatu</a> do objęcia władzy przez <a href="/wiki/Dioklecjan" title="Dioklecjan">Dioklecjana</a> (284 rok n.e.)</li> <li>okres poklasyczny od początków panowania cesarza Dioklecjana do śmierci Justyniana I Wielkiego (565 r.)</li></ul> <p>Podział ten jest umowny i w różnych źródłach przedstawiany jest z wieloma modyfikacjami. Przedmiotem największego zainteresowania współczesnej nauki jest okres klasyczny. Używając pojęcia „prawo rzymskie”, często ma się na myśli właśnie prawo tego okresu. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Źródła_prawa_rzymskiego"><span id=".C5.B9r.C3.B3d.C5.82a_prawa_rzymskiego"></span>Źródła prawa rzymskiego</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Źródła prawa rzymskiego" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Źródła prawa rzymskiego"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_archaiczny">Okres archaiczny</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Okres archaiczny" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres archaiczny"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zwyczaj">Zwyczaj</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Zwyczaj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zwyczaj"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Zwyczaj" title="Zwyczaj">Zwyczaj</a>, zwany w państwie rzymskim <i><a href="/wiki/Prawo_zwyczajowe" title="Prawo zwyczajowe">mos</a></i>, <i>mos maiorum</i> lub „consuetudo”, miał znaczny wpływ na późniejsze kształtowanie prawodawstwa pisanego. Przejmowano wiele elementów prawa zwyczajowego, jak np. zakaz <a href="/wiki/Donatio" title="Donatio">darowizn</a> między <a href="/wiki/Ma%C5%82%C5%BConkowie" title="Małżonkowie">małżonkami</a> (<i><a href="/wiki/Donatio_inter_virum_et_uxorem" title="Donatio inter virum et uxorem">Donatio inter virum et uxorem</a></i>), czy zakaz <a href="/wiki/Prawo_ma%C5%82%C5%BCe%C5%84skie" title="Prawo małżeńskie">małżeństw</a> między <a href="/wiki/Pokrewie%C5%84stwo" title="Pokrewieństwo">krewnymi</a>. <i>Mos maiorum</i> miało duże znaczenie nawet w dobie rozwoju <a href="/wiki/Prawo_pozytywne" title="Prawo pozytywne">prawa stanowionego</a>; często powoływano się na nie, gdyż cieszyło się nieprzerwanie dużym szacunkiem. </p><p>Zwyczaj w prawie rzymskim kształtował się w wyniku niezmienności i ciągłości danego postępowania. Do rangi normy prawnej był podnoszony wówczas, gdy został uznany dobrowolnie przez większość społeczeństwa za konieczny (<i>opinio necessitatis</i>) i był stosowany przez dłuższy czas (<i>frequens usus</i>) w sposób niezmieniony. </p><p>Wśród badaczy istnieje spór, czy <a href="/wiki/Prawo_zwyczajowe" title="Prawo zwyczajowe">prawo zwyczajowe</a> mogło uchylać <a href="/wiki/Ustawa" title="Ustawa">ustawy</a>. Przyjmuje się, że tak – jeśli ustawy były sprzeczne z moralnością albo naruszały podstawowe <a href="/wiki/Zasady_wsp%C3%B3%C5%82%C5%BCycia_spo%C5%82ecznego" title="Zasady współżycia społecznego">zasady współżycia społecznego</a>. Zwyczaj miał moc równą mocy ustawy. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ustawy_królewskie"><span id="Ustawy_kr.C3.B3lewskie"></span>Ustawy królewskie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Ustawy królewskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ustawy królewskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ustawy królewskie, zwane inaczej <i>leges regiae</i> lub też, od twórcy zbioru, <i>ius Papirianum</i>, stanowiły prawa wydawane przez kolejnych <a href="/wiki/Siedmiu_kr%C3%B3l%C3%B3w_rzymskich" title="Siedmiu królów rzymskich">królów rzymskich</a>, choć obecnie uważa się, że zostały spisane na początku republiki i tylko dla większej powagi nazwane ustawami królewskimi. </p><p>Uchwalona w latach 451–450 p.n.e. <a href="/wiki/Lex_duodecim_tabularum" title="Lex duodecim tabularum">ustawa XII tablic</a> stała się pierwszą ustawą dotyczącą prawa prywatnego. Choć była typowo kazuistyczna i stanowiła spisanie dotychczasowych zwyczajów, to jednak na długie lata stała się głównym źródłem prawa w starożytnym Rzymie i nigdy nie została formalnie zniesiona. Cieszyła się dużym poważaniem w społeczeństwie, głównie ze względu na historię jej powstania, czyli uchwalenia na wniosek plebejuszy. Tekst ustawy został spisany na spiżowych tablicach i wystawiony na <a href="/wiki/Forum_Romanum" title="Forum Romanum">forum Romanum</a>, które spłonęły w czasie najazdu <a href="/wiki/Galowie" title="Galowie">Galów</a> w 390 p.n.e. Najbardziej wiarygodna rekonstrukcja została utworzona w roku <a href="/wiki/1613" title="1613">1613</a> przez Jacoba Gothofredusa. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Leges_i_plebiscita">Leges i plebiscita</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Leges i plebiscita" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Leges i plebiscita"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Istotny element prawodawstwa w <a href="/wiki/Staro%C5%BCytny_Rzym" title="Starożytny Rzym">starożytnym Rzymie</a> stanowiły ustawy uchwalane bezpośrednio przez obywateli rzymskich na <a href="/wiki/Comitium" title="Comitium">zgromadzeniach ludowych</a>. </p><p>Uchwały zgromadzeń ludowych, zwane <i>leges</i>, obowiązywały wszystkich obywateli rzymskich. Projekt ustawy wnosił tzw. <i>magistratus</i> (<a href="/wiki/Konsul_rzymski" title="Konsul rzymski">konsul</a>, <a href="/wiki/Pretor" title="Pretor">pretor</a> lub <a href="/wiki/Dyktator_(staro%C5%BCytny_Rzym)" title="Dyktator (starożytny Rzym)">dyktator</a>), którą następnie przegłosowywano (jawnie, później tajnie). Do roku <a href="/wiki/339_p.n.e." title="339 p.n.e.">339 p.n.e.</a> (<i>lex Publilia Philonis</i>) uchwalona ustawa wymagała zatwierdzenia <a href="/wiki/Senat_rzymski" title="Senat rzymski">senatu</a>. Składała się z trzech części: </p> <ul><li><i>praescriptio</i> – zawierającą imię wnioskodawcy, datę zebrania się zgromadzenia ludowego itp.</li> <li><i>rogatio</i> – zawierającą treść ustawy</li> <li><i>sanctio</i> – zawierające sankcje na wypadek złamania treści ustawy.</li></ul> <p>Uchwaloną ustawę – <i><a href="/wiki/Lex_(staro%C5%BCytny_Rzym)" title="Lex (starożytny Rzym)">lex</a></i> – nazywano imieniem wnioskodawcy: </p> <ul><li><a href="/wiki/Lex_Poetelia" title="Lex Poetelia">lex Poetelia</a> 326 p.n.e.</li> <li><a href="/wiki/Lex_Ogulnia" title="Lex Ogulnia">lex Ogulnia</a> 300 p.n.e.</li> <li><a href="/wiki/Lex_Hortensia" title="Lex Hortensia">lex Hortensia</a> 287/286 p.n.e.</li></ul> <p>Uchwały <a href="/wiki/Plebejusze" title="Plebejusze">plebsu</a> uchwalane na zgromadzeniach plebejuszy <i><a href="/wiki/Concilium_plebis" title="Concilium plebis">concilia plebis</a></i> zwane <i><a href="/wiki/Referendum" title="Referendum">plebiscita</a></i> dotyczyły w okresie archaicznym wyłącznie samych plebejuszy. Dopiero od roku <a href="/wiki/287_p.n.e." title="287 p.n.e.">287 p.n.e.</a> po uchwaleniu <i><a href="/wiki/Lex_Hortensia" title="Lex Hortensia">lex Hortensia</a></i> uchwały plebejskie zostały zrównane z <i>leges</i> i zaczęły odgrywać podstawową rolę w kształtowaniu prawa rzymskiego. </p><p>Zgromadzenia ludowe jako ciało ustawodawcze działały do czasów cesarza <a href="/wiki/Nerwa" title="Nerwa">Nerwy</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_przedklasyczny">Okres przedklasyczny</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Okres przedklasyczny" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres przedklasyczny"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Edykty_pretorskie">Edykty pretorskie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Edykty pretorskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Edykty pretorskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Edykt_pretorski" title="Edykt pretorski">Edykt pretorski</a>.</i></div> <p>W 367 roku p.n.e. powołano specjalnego <i>magistratus</i> zwanego <a href="/wiki/Pretor" title="Pretor">pretorem</a>, w rękach którego złożono wymiar sprawiedliwości. W 242 roku p.n.e. powołano specjalnego pretora dla <a href="/wiki/Prawo_osobowe_w_prawie_rzymskim#Peregryni" title="Prawo osobowe w prawie rzymskim">peregrynów</a>, zaś drugi pretor został nazwany pretorem miejskim. Pretorzy, jako władza sądownicza, nie mogli stanowić prawa. W ich kompetencjach leżało wydawanie <a href="/wiki/Edykt" title="Edykt">edyktów</a> (<i>edictum</i>), w których zawarte były zasady, jakich zamierzali się trzymać w czasie swego jednorocznego urzędowania. Z początku treść edyktu nie wiązała samego pretora. Sytuacja ta uległa zmianie w 67 roku p.n.e. gdy <i><a href="/w/index.php?title=Lex_Cornelia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lex Cornelia (strona nie istnieje)">lex Cornelia</a></i> związała działania pretora przepisami edyktu. </p><p>Tradycyjnie kolejny pretor przejmował przepisy poprzednika, co najwyżej uzupełniając je nowymi postanowieniami. Ów szkielet, który służył za podstawę, zwany był <i>edictum tralaticium</i> i była to stała część edyktu. Sam edykt zaczął wywierać ogromny wpływ na rozwój prawa prywatnego. Nie wymagał długiej i żmudnej drogi ustawodawczej. Wytworzone tak prawo było nazywane <i>ius praetorium</i>. Sam edykt składał się z dwóch części: normatywnej i formularnej. Pierwsza część zawierała zapowiedź udzielenia ochrony procesowej w określonych sytuacjach, druga część poświęcona była zredagowanym formułom, jakimi strony miały posługiwać się w czasie procesu. Swoje edykty wydawał również <a href="/wiki/Edyl" title="Edyl">edyl</a> kurulny, który sprawował jurysdykcję na targowiskach, a na prowincji namiestnicy prowincjonalni. </p><p>Ustawodawstwo pretorów zakończyło się wraz z nadejściem <a href="/wiki/Pryncypat_(Rzym)" title="Pryncypat (Rzym)">pryncypatu</a>. Ostatecznie w 130 r. n.e. cesarz <a href="/wiki/Hadrian" title="Hadrian">Hadrian</a> zlecił prawnikowi <a href="/wiki/Julianus_Salwiusz" title="Julianus Salwiusz">Julianowi</a> przygotowanie jednolitego tekstu edyktu pretora i edyla kurulnego. Powstały edykt nazwano edyktem wieczystym (<i>edictum perpetuum</i>). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ustawy_okresu_przedklasycznego">Ustawy okresu przedklasycznego</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Ustawy okresu przedklasycznego" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ustawy okresu przedklasycznego"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Lex_Claudia" title="Lex Claudia">lex Claudia</a> 218 p.n.e.</li> <li><a href="/wiki/Lex_Villia_Annalis" title="Lex Villia Annalis">lex Villia Annalis</a> 180 p.n.e.</li> <li><a href="/wiki/Lex_Gabinia_tabellaria" title="Lex Gabinia tabellaria">lex Gabinia</a> 139 p.n.e.</li> <li><a href="/wiki/Lex_Cassia_tabellaria" title="Lex Cassia tabellaria">lex Cassia</a> 137 p.n.e.</li> <li><a href="/wiki/Lex_Papiria" title="Lex Papiria">lex Papiria</a> 131 p.n.e.</li> <li><a href="/w/index.php?title=Lex_Thoria&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lex Thoria (strona nie istnieje)">lex Thoria</a> 111 p.n.e.</li> <li><a href="/wiki/Lex_Iulia" title="Lex Iulia">lex Iulia</a> 90 p.n.e.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Działalność_jurystów"><span id="Dzia.C5.82alno.C5.9B.C4.87_juryst.C3.B3w"></span>Działalność jurystów</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Działalność jurystów" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Działalność jurystów"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Nauka prawa w Starożytnym Rzymie sięga swoimi korzeniami czasów prawa archaicznego. Aż do 304 roku p.n.e., kiedy to Flavius podaje do publicznej wiadomości zbiór formuł procesowych, jurystami byli kapłani z kolegium kapłańskiego. Niechętnie dzielili się swoją wiedzą, byli specjalistami zarówno w prawie boskim (<i>fas</i>), jak i świeckim (<i>ius</i>). Ostatecznie ich monopol przełamał w połowie III wieku p.n.e. pierwszy plebejski <a href="/wiki/Pontifex_maximus" title="Pontifex maximus">pontifex maximus</a> <a href="/wiki/Tyberiusz_Korunkaniusz" title="Tyberiusz Korunkaniusz">Tiberius Coruncanius</a>, kiedy to rozpoczął nauczanie prawa i udzielanie porad prawnych. </p><p>Juryści okresu przedklasycznego zwani byli później <i>Veteres</i> – czyli dawni. Ich działalność obejmowała głównie trzy kierunki: a) <i>cavere</i>, czyli udzielanie praktycznej pomocy przy sporządzaniu aktów prawnych; b) <i>respondere</i>, czyli odpowiedź na zapytania prawne w danej kwestii oraz c) <i>agere</i>, czyli układanie formuł procesowych, którymi musiały się posługiwać strony w czasie procesu formułkowego. </p><p>Pompeius, który był prawnikiem rzymskim żyjącym w II wieku n.e., za kolebkę nauki prawa uznawał napisane około 200 roku p.n.e. trzyczęściowe dzieło <a href="/w/index.php?title=Sextus_Aelius_Paetus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sextus Aelius Paetus (strona nie istnieje)">Sextusa Aeliusa Paetusa</a>. Kolejnymi wybitnymi prawnikami byli <a href="/w/index.php?title=Manius_Manilius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Manius Manilius (strona nie istnieje)">Manilius</a>, Brutus i <a href="/wiki/Publiusz_Mucjusz_Scewola" title="Publiusz Mucjusz Scewola">Publius Mucius Scaevola</a>, którzy podjęli się pierwszej próby usystematyzowania <a href="/wiki/Prawo_cywilne" title="Prawo cywilne">prawa cywilnego</a>. Największe zasługi przypisywał Pompeius synowi ostatniego z wymienionych jurystów, <a href="/w/index.php?title=Quintus_Mucius_Scaevola&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quintus Mucius Scaevola (strona nie istnieje)">Quintusowi Muciusowi Scaevoli</a>, który był autorem prawa cywilnego spisanego w 18 księgach. Należy tu wymienić również Sulpiciusa Rufusa. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_klasyczny">Okres klasyczny</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Okres klasyczny" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres klasyczny"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Uchwały_senatu"><span id="Uchwa.C5.82y_senatu"></span>Uchwały senatu</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Uchwały senatu" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Uchwały senatu"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Senat_rzymski" title="Senat rzymski">Senat</a> był instytucją znaną już w czasach Rzymu królewskiego. Był to wówczas organ doradczy, nieposiadający kompetencji ustawodawczych. W okresie <a href="/wiki/Republika_rzymska" title="Republika rzymska">republiki</a> jego władza poszerzyła się o tzw. <i>auctoritas patrum</i>, czyli zatwierdzanie ustaw zgromadzenia ludowego. Uchwały senatu, czyli <i>senatus consulta</i>, moc prawa obowiązującego uzyskały za czasów <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Augusta</a>. Pierwszą taką uchwałą było S.C. Silanianum z 10 r. n.e. </p><p>Senat zaczął zastępować zgromadzenia ludowe w kwestiach ustawodawczych. Przyczyn należy szukać w odchodzeniu od demokracji republikańskiej. Skład Senatu był bowiem ustalany przez <a href="/wiki/Cesarz" title="Cesarz">Cesarza</a>, co dawało mu ogromny wpływ na sam proces ustawodawczy. Pomimo wzmocnienia roli Senatu, tracił on na znaczeniu. Wiązało się to z tym, że z inicjatywą ustawodawczą najczęściej występował sam Cesarz. </p><p>Prawnicy rzymscy nie uznawali samej uchwały za źródło prawa. Źródłem prawa był wniosek, zwany <i>oratio principis</i>, zaś akt głosowania prowadził tylko do nadania mocy prawnej wnioskowi. Prawo do wniesienia wniosku miał każdy z Senatorów oraz Cesarz. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Konstytucje_cesarskie">Konstytucje cesarskie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Konstytucje cesarskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Konstytucje cesarskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Lex_de_imperio_Vespasiani" title="Lex de imperio Vespasiani">lex de imperio Vespasiani</a> 70 n.e.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Edykty">Edykty</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Edykty" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Edykty"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Edykty (<i>edicta</i>) były wydawane przez cesarza na podstawie <i>ius edicendi</i>. Miały moc normy obowiązującej albo na określonym terenie albo na obszarze całego państwa. Najsłynniejszym edyktem jest <a href="/wiki/Edykt_Karakalli" title="Edykt Karakalli">edykt Karakalli</a> z 212 roku n.e. nadający obywatelstwo prawie wszystkim mieszkańcom Imperium. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Mandaty">Mandaty</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Mandaty" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Mandaty"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Mandaty (<i>mandata</i>) były instrukcjami dla namiestników tak w prowincjach cesarskich, jak i senackich, bądź też dla innych urzędników cesarskich. Chociaż adresatem ich był urzędnik, wiązały one jednak mieszkańców, którzy temu urzędnikowi podlegali. Mandatem np. Trajan uregulował kwestię konkubinatu żołnierzy. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Dekrety">Dekrety</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Dekrety" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dekrety"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dekrety (<i>decreta</i>) były wyrokami wydawanymi przez cesarza jako najwyższego sędziego. Jako przykład można wskazać <i>Decretum <a href="/wiki/Marek_Aureliusz" title="Marek Aureliusz">Divi Marci</a></i> o utracie wierzytelności dochodzonej z pominięciem drogi sądowej<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1">[1]</a></sup>. Dekrety w okresie <a href="/wiki/Dominat" title="Dominat">dominatu</a> odgrywały drugorzędną rolę. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Reskrypty">Reskrypty</h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Reskrypty" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Reskrypty"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Reskrypt" title="Reskrypt">Reskrypt</a> (<i>rescriptum</i>) to akt normatywny wychodzący z kancelarii cesarskiej (<i>constitutiones</i>), który ze względu na formę przybrał postać reskryptu. Reskrypt jest to odpowiedź cesarza na zapytanie urzędników, sędziów lub osób prywatnych w kwestiach prawnych. Po skodyfikowaniu edyktu pretorskiego cesarz stał się <i>viva vox iuris civilis</i> (żywym głosem prawa cywilnego), a poprzez reskrypty dokonywał autentycznej interpretacji obowiązującego prawa. Odpowiedzi te, stosowane następnie w praktyce sądowej, były często elementem kształtującym nową praktykę sądową, jak np. reskrypt <a href="/wiki/Hadrian" title="Hadrian">Hadriana</a> o zasadach oceny zeznań świadków w procesie rzymskim. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Działalność_jurystów_2"><span id="Dzia.C5.82alno.C5.9B.C4.87_juryst.C3.B3w_2"></span>Działalność jurystów</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: Działalność jurystów" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Działalność jurystów"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Od czasów <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Augusta</a> za bezpośrednie źródło prawa można uznać działalność uczonych prawników rzymskich. Działo się to poprzez <i>ius publice respondendi</i>, czyli przywilej, który był nadawany niektórym prawnikom rzymskim, polegającym na prawie do udzielania odpowiedzi na zapytania w kwestiach prawnych, które to odpowiedzi miały wiążącą moc dla organów państwowych. Jeśli dwóch prawników wydało różne opinie, wtedy sędzia dokonywał wyboru jednej z nich. Prawnicy zyskiwali coraz większy wpływ na stanowienie prawa. Byli członkami przybocznej rady cesarskiej, z której wychodziły konstytucje cesarskie. Z czasem wykształciła się praktyka wśród sędziów opierania swych wyroków na opiniach jurystów zawartych w ich naukowych opracowaniach. Pisali oni komentarze do prawa cywilnego oraz <a href="/wiki/Edykt_pretorski" title="Edykt pretorski">edyktu pretorskiego</a>. Prace monograficzne oraz podręczniki do nauki prawa zwano instytucjami. </p><p>Poza tymi przypadkami, prawnicy pisali również opinie w określonych przypadkach, wyjętych z prawniki. Te <a href="/wiki/Kazuistyka" title="Kazuistyka">kazuistyczne</a> rozstrzygnięcia były często uogólniane. </p><p>Na początku I wieku n.e. powstały dwie szkoły prawnicze – <a href="/wiki/Prokulianie" title="Prokulianie">Prokulianów</a> i <a href="/wiki/Sabinianie" title="Sabinianie">Sabinianów</a>. Założycielem pierwszej był prawnik o poglądach republikańskich <a href="/wiki/Marcus_Antistius_Labeo" title="Marcus Antistius Labeo">Labeo</a>, drugiej zaś prawnik popierający władzę jednej osoby <a href="/wiki/Gaius_Ateius_Capito_(prawnik)" title="Gaius Ateius Capito (prawnik)">Capito</a>. Nazwy szkół wzięły się od następców założycieli – Sabinusa i Proculusa. W szkołach tych, różnych również ze względu na spojrzenie na prawo, działali m.in. <a href="/wiki/Publius_Iuventius_Celsus_(syn)" title="Publius Iuventius Celsus (syn)">Celsus</a>, Julian, Pomponius czy <a href="/wiki/Gajusz_(jurysta_rzymski)" title="Gajusz (jurysta rzymski)">Gaius</a>. Za panowania <a href="/wiki/Sewerowie" title="Sewerowie">Sewerów</a> działali tacy prawnicy jak <a href="/wiki/Aemilius_Papinianus" title="Aemilius Papinianus">Papinian</a>, <a href="/wiki/Ulpian_Domicjusz" title="Ulpian Domicjusz">Domitius Ulpianus</a>, <a href="/wiki/Iulius_Paulus" title="Iulius Paulus">Paulus</a>, zaś ostatnim z wybitnych prawników klasycznych był <a href="/wiki/Modestyn" title="Modestyn">Modestyn</a>. </p><p>Te dwie szkoły były prawdopodobnie zgrupowaniami prawników, którzy bardziej uznawali autorytet jednego z powyższych prawników. Przysłuchiwali się oni rozstrzygnięciom proponowanym przez Capita lub Labeona. Skanalizowano możliwe rozwiązania do liczby dwóch – praktycznym wymiarem istnienia tych szkół było ograniczenie kontrowersji. Nie wiadomo, czy były to różnice w kwestiach zasadniczych, czy w szczegółowych. Wydaje się, że różnice sprowadzały się do odpowiedzi na konkretne pytania. Np. od jakiego wieku można mówić o osiągnięciu pełnoletniości – od indywidualnego uznania, czy od jasnej granicy 14 lat, czy też do kogo należy wytworzony przedmiot (np. łódka) – właściciel materiałów (desek), z którego powstał przedmiot (Sabinianie), czy przetwórca (Prokulianie). </p><p>W okresie poklasycznym nastąpił upadek <a href="/wiki/Jurysprudencja" title="Jurysprudencja">jurysprudencji</a> jako źródła prawa. Zbyt duża liczba dotychczasowych komentarzy prowadziła do kłopotów w wyborze tych najbardziej trafnych. Spowodowało to wydanie w 426 r. przez <a href="/wiki/Walentynian_III" title="Walentynian III">Walentyniana III</a> ustawy o cytowaniu (<i>lex citationum</i>), tzw. <a href="/wiki/Konstytucja_rawe%C5%84ska" title="Konstytucja raweńska">Konstytucji raweńskiej</a>. Nazwa ustawy pochodzi stąd, iż przyzwalała ona na powoływanie się w sądzie na dzieła tylko pięciu prawników z okresu klasycznego: <a href="/wiki/Gajusz_(jurysta_rzymski)" title="Gajusz (jurysta rzymski)">Gaiusa</a>, <a href="/wiki/Aemilius_Papinianus" title="Aemilius Papinianus">Papiniana</a>, <a href="/wiki/Iulius_Paulus" title="Iulius Paulus">Paulusa</a>, <a href="/wiki/Ulpian_Domicjusz" title="Ulpian Domicjusz">Ulpiana</a> i <a href="/wiki/Modestyn" title="Modestyn">Modestyna</a>. Sędzia był związany rozstrzygnięciem tego jurysty, za którym opowiedziała się większość z autorów. Jeśli była równa liczba głosów, wtedy decydował pogląd Papiniana. Jeśli jednak w danej sprawie Papinian milczał, a reszta głosów rozchodziła się równomiernie (1:1, lub 2:2) wtedy sędzia mógł podjąć samodzielną decyzję. Ostateczne uporządkowanie opinii prawników nastąpiło za czasów <a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justyniana</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Instytucje_Gaiusa">Instytucje <a href="/wiki/Gajusz_(jurysta_rzymski)" title="Gajusz (jurysta rzymski)">Gaiusa</a></h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Instytucje Gaiusa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Instytucje Gaiusa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>Gai Institutionum commentari quattuor</i> zostały odkryte w <a href="/wiki/1816" title="1816">1816</a> r. w bibliotece kapituły w <a href="/wiki/Werona" title="Werona">Weronie</a>. Instytucje to podręcznik dla adeptów nauki prawa napisany w <a href="/wiki/II_wiek" title="II wiek">II w.n.e.</a> Jego duże znaczenie dla nauki prawa rzymskiego polega na tym, że nie pochodzi z późniejszych kompilacji, lecz jest prawie w całości odtworzony jako oryginalny tekst z okresu klasycznego. Instytucje przedstawiają prawo w swoistej systematyce przeciwstawianej systematyce pandektowej; podręcznik jest podzielony na trzy części – <i>personae</i> (<a href="/wiki/Prawo_osobowe_w_prawie_rzymskim" title="Prawo osobowe w prawie rzymskim">prawo osobowe</a>), <i>res</i> (<a href="/wiki/Prawo_rzeczowe" title="Prawo rzeczowe">prawo rzeczowe</a>, w którym zawarte jest także <a href="/wiki/Prawo_zobowi%C4%85za%C5%84" title="Prawo zobowiązań">prawo zobowiązań</a>), <i>actiones</i> (prawo dotyczące skarg). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Okres_poklasyczny">Okres poklasyczny</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Okres poklasyczny" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Okres poklasyczny"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Edykt_Dioklecjana" title="Edykt Dioklecjana">edykt Dioklecjana</a> 303 n.e.</li> <li><a href="/wiki/Edykt_tolerancyjny_Galeriusza" title="Edykt tolerancyjny Galeriusza">edykt tolerancyjny Galeriusza</a> 311 n.e.</li> <li><a href="/wiki/Edykt_mediola%C5%84ski" title="Edykt mediolański">edykt mediolański</a> 313 n.e.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Wulgaryzacja_prawa">Wulgaryzacja prawa</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Wulgaryzacja prawa" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wulgaryzacja prawa"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Termin ten wiąże się z okresem upadku <a href="/wiki/Cesarstwo_zachodniorzymskie" title="Cesarstwo zachodniorzymskie">cesarstwa zachodniorzymskiego</a> w 476 r. Po tym czasie napływające ludy barbarzyńskie, zaczęły przyjmować oraz zniekształcać obowiązujące dotychczas prawo rzymskie. Okres wulgaryzacji prawa uważa się za okres, w którym sztuka prawnicza wiele straciła. Prawo stało się wtedy dość prymitywne, a przepisy prawne ujmowane były często w sposób kazuistyczny. </p><p>Według niektórych polskich romanistów, m.in. <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Rozwadowski_(prawnik)" title="Władysław Rozwadowski (prawnik)">profesora Rozwadowskiego</a>, termin „wulgaryzacja prawa” jest w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_polski" title="Język polski">języku polskim</a> nacechowany pejoratywnie, dlatego postulują określenie prawa „pospolitego” (łac. <i>vulgus</i> – <i>gmin, pospólstwo</i>). </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kodyfikacja_Justyniańska"><span id="Kodyfikacja_Justynia.C5.84ska"></span>Kodyfikacja Justyniańska</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: Kodyfikacja Justyniańska" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kodyfikacja Justyniańska"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Corpus_Iuris_Civilis" title="Corpus Iuris Civilis">Corpus Iuris Civilis</a>.</i></div> <p>Kodyfikacja Justyniańska jest jednym z głównych źródeł poznania prawa rzymskiego i pochodzi z <a href="/wiki/534" title="534">534</a> r. Kodyfikacja składa się z trzech części: <a href="/wiki/Digesta_Justyniana" title="Digesta Justyniana">Digestów</a> (<i>Digesta seu Pandecta</i>), zbioru ustaw cesarskich (<i><a href="/wiki/Kodeks_Justyniana" title="Kodeks Justyniana">Kodeks Justyniana</a></i>) i <a href="/wiki/Instytucje_Justyniana" title="Instytucje Justyniana">Instytucji</a> (<i><a href="/wiki/Gajusz_(jurysta_rzymski)" title="Gajusz (jurysta rzymski)">Institutiones</a></i>). Ustawodawstwo Justyniana obowiązywało we wschodnim cesarstwie aż do jego upadku w <a href="/wiki/1453" title="1453">1453</a> roku n.e. Na zachodzie szybko popadła w zapomnienie aż do XI wieku, kiedy to „odkryli” ją <a href="/wiki/Glosator" title="Glosator">glosatorzy</a>. Dziełem glosatorów było ułożenie zbioru składającego się z czterech części – do Digestów, Kodeksu i Instytucji dodali Nowele (<i>Novellae</i>). W tej formie w średniowieczu zaczęto nazywać ten zbiór <i>Corpus Iuris Civilis</i> dla odróżnienia go od <i><a href="/wiki/Corpus_Iuris_Canonici" title="Corpus Iuris Canonici">Corpus Iuris Canonici</a></i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Digesta_seu_Pandecta"><i>Digesta seu Pandecta</i></h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: Digesta seu Pandecta" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Digesta seu Pandecta"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Digesta stanowią wybór z pism prawników. Zostały opracowane przez 17-osobową komisję. Zawierają 9123 fragmenty zawarte w 50 księgach, które w opinii twórców były najlepszymi osiągnięciami myśli prawniczej. Digesta cytuje się podając numer księgi, numer tytułu, numer fragmentu, numer paragrafu oddzielając je przecinkami i poprzedzając literą „D.”, czyli np. D. 2, 1, 11, 2. </p><p>Digesta zostały opracowane przez komisję kodyfikacyjną powołaną przez Justynianiana z <a href="/wiki/Trybonian" title="Trybonian">Trybonianem</a>, wybitnym prawnikiem na czele, na podstawie pism 38 prawników: 3 z okresu przedklasycznego, 33 klasycznego i 2 poklasycznego, jednakże dzieła Ulpiana i Paulusa stanowią prawie połowę materiału. Po zebraniu i dokonaniu kompilacji Justynian nakazał spalić teksty źródłowe oraz zakazał komentowania Digestów czy choćby przytaczania oryginalnych fragmentów dla uniknięcia niejednoznaczności. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Codex"><i>Codex</i></h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Codex" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Codex"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>Codex</i> zawiera konstytucje cesarskie w porządku chronologicznym od cesarza <a href="/wiki/Hadrian" title="Hadrian">Hadriana</a> do <a href="/wiki/Justynian_I_Wielki" title="Justynian I Wielki">Justyniana</a>. Komisja tworząca <i>Codex</i> była upoważniona do wprowadzania zmian (interpolacji) w treściach konstytucji (podobnie rzecz się miała z pismami jurystów zebranymi w Digestach). </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Institutiones"><i><a href="/wiki/Instytucje_Justyniana" title="Instytucje Justyniana">Institutiones</a></i></h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Institutiones" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Institutiones"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>Institutiones</i> to jeden z najbardziej znanych podręczników prawa w starożytnym Rzymie. Opublikowany w 533 r. zastąpił Instytucje Gaiusa w szkołach prawa jako dzieło udoskonalone i uaktualnione. Jego twórcami byli profesorowie prawa: Theofilus i Dorotheus, których pracą kierował <a href="/wiki/Trybonian" title="Trybonian">Trybonian</a>. Treść podręcznika oparto m.in. na cytatach z Digestów i Instytucji Gaiusa. <i>Institutiones</i>, niepodobnie współczesnym podręcznikom, był obowiązującym prawem. </p> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Novellae"><i>Novellae</i></h5><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Novellae" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Novellae"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jest to zbiór konstytucji Justyniańskich wydanych po 534 r. W sumie zbiór ten zawiera 168 nowel, ostatnie 10 pochodzi z okresu pojustyniańskiego (<a href="/w/index.php?title=Novellae_postiustinianae&action=edit&redlink=1" class="new" title="Novellae postiustinianae (strona nie istnieje)">Novellae postiustinianae</a>). Nie wchodziły w skład kodyfikacji w pierwotnej formie – zostały do niej włączone dopiero przez glosatorów. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Podmioty_prawa_rzymskiego">Podmioty prawa rzymskiego</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Podmioty prawa rzymskiego" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Podmioty prawa rzymskiego"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Prawo_osobowe_w_prawie_rzymskim" title="Prawo osobowe w prawie rzymskim">Prawo osobowe w prawie rzymskim</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Osoby_fizyczne">Osoby fizyczne</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Osoby fizyczne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Osoby fizyczne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Osobą fizyczną, według prawa rzymskiego, jest człowiek, zaś pełną <a href="/wiki/Zdolno%C5%9B%C4%87_prawna" title="Zdolność prawna">zdolność prawną</a> warunkowały tam aż trzy czynniki zwane <i>status</i>: wolność, czyli <i>status libertatis</i>, <a href="/wiki/Obywatele_rzymscy" title="Obywatele rzymscy">obywatelstwo</a>, czyli <i>status civitatis</i> oraz stanowisko w rodzinie, czyli <i>status familiae</i>. W pełni zdolny prawnie (<i>caput</i>) był ten, kto był osobą wolną, był obywatelem rzymskim i nie podlegał niczyjej władzy. Można więc stwierdzić, że była to niezwykle niewielka grupa ludzi. </p><p>Osobowość człowieka rozpoczynała się z chwilą urodzenia, ale pełną zdolność prawną nabywał ten, kto w chwili urodzenia miał trzy <i>status</i>. Rzymianie pewne prawa zastrzegali już dla płodu w łonie matki (był to <a href="/wiki/Nasciturus" title="Nasciturus">nasciturus</a>) – np. prawo do spadku. Przyjmowano <a href="/wiki/Fikcja_prawna" title="Fikcja prawna">fikcję prawną</a>, że dziecko poczęte przyszło już na świat i dla ochrony jego praw można było ustanowić nawet <a href="/wiki/Kurator" class="mw-disambig" title="Kurator">kuratora</a>. Jednak nowo narodzony stawał się podmiotem praw tylko wtedy, gdy przyszedł na świat żywy, czyli przejawiał jakieś oznaki żywotności i był zdatny do życia. Żywotność budziła spory w rzymskiej doktrynie prawniczej. Problem starali się rozstrzygnąć <a href="/wiki/Prokulianie" title="Prokulianie">Prokulianie</a> i <a href="/wiki/Sabinianie" title="Sabinianie">Sabinianie</a>, dwie szkoły rzymskiej nauki prawa wspomniane wcześniej. Pierwsi z nich za osobę żywą uznawali niemowlę, które wydało kwilenie, drudzy zaś uznawali jakikolwiek ruch niemowlęcia za przejaw żywotności, zwłaszcza istotne było tu podjęcie funkcji oddychania. Zdatność do życia to zdolność noworodka do życia poza łonem matki. Oceniano to na podstawie badań greckich medyków i zakładano, że niemowlę jest zdatne do życia, jeśli przyjdzie na świat między 182. a 300. dniem od momentu poczęcia. Ważne było też, aby niemowlę posiadało postać ludzką. </p><p>Dyskusja ta była niezwykle istotna z prawnego punktu widzenia. <a href="/wiki/Prawo_spadkowe" title="Prawo spadkowe">Prawo spadkowe</a> było prawem o niezwykłej doniosłości. Jeśli niemowlę było powołane do spadku i nabyło zdolność prawną, lecz zmarło zaraz po urodzeniu, spadek po nim dziedziczyli jego ustawowi spadkobiercy. Jeśli jednak tej zdolności nie nabyło, wtedy dziedziczyli spadkobiercy <a href="/wiki/Spadkodawca" title="Spadkodawca">testatora</a>. Co ważne, testament był nieważny z prawnego punktu widzenia, jeśli nie uwzględniał <a href="/wiki/Pogrobowiec" title="Pogrobowiec">pogrobowca</a> – w takim wypadku następowało <a href="/wiki/Dziedziczenie_ustawowe" title="Dziedziczenie ustawowe">dziedziczenie beztestamentowe</a>. </p><p>Osobowość człowieka kończyła się z chwilą śmierci. Należy jednak zważyć na specyficzność prawa rzymskiego. Przewidywało ono kilka sytuacji, w których pozycja prawna danego człowieka mogła ulec zmianie jeszcze za życia. Chodzi tu o zmiany w obrębie jednego ze <i>status</i>: </p> <ol><li>capitis deminutio maxima (dotyczyła <i>status liberatits</i>) – zachodziła wtedy, gdy podmiot tracił wolność. Powodowało to utratę zdolności prawnej w ogóle.</li> <li>capitis deminutio media (dotyczyła <i>status civitatis</i>) – zachodziła wtedy, gdy podmiot tracił <a href="/wiki/Obywatele_rzymscy" title="Obywatele rzymscy">obywatelstwo rzymskie</a>. Powodowało to utratę zdolności prawnej na gruncie rzymskiego <i><a href="/wiki/Ius_civile" title="Ius civile">ius civile</a></i>.</li> <li>capitis deminutio minima (dotyczyła <i>status familiae</i>) – gdy zmieniał swoje stanowisko w rodzinie. Dotyczyło to pozycji ekonomicznej i społecznej podmiotu, powodowało utratę zdolności do spadkobrania w poprzedniej rodzinie, rozwiązanie kontraktu spółki, wygaśnięcie służebności osobistych i długów kontraktowych. Prawo pretorskie starało się minimalizować niektóre ze skutków tego <i>deminutio</i>, zaś w prawie justyniańskim nie pociągało ono prawie żadnych konsekwencji.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Status_libertatis_–_wolni_a_niewolnicy"><span id="Status_libertatis_.E2.80.93_wolni_a_niewolnicy"></span>Status libertatis – wolni a niewolnicy</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Status libertatis – wolni a niewolnicy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Status libertatis – wolni a niewolnicy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>„Niewola jest tworem ius gentium, z jej mocy ktoś wbrew naturze jest poddany władzy drugiego człowieka, jako właściciela” I. 1,3,2 </p><p>Najważniejszym podziałem w prawie osobowym był podział na wolnych i na <a href="/wiki/Niewolnictwo" title="Niewolnictwo">niewolników</a>. Niewolnik był traktowany jako przedmiot, nie zaś jako podmiot prawa. Niewolnik nie uzyskiwał wolności po śmierci swego właściciela, nawet jeśli ten nie ustanowił dziedziców. Nie mógł jej uzyskać również w razie ucieczki. Niewolnik bez właściciela był traktowany jako rzecz niczyja, która może być przedmiotem <a href="/wiki/Zaw%C5%82aszczenie" title="Zawłaszczenie">zawłaszczenia</a>. Właściciel posiadał wobec niewolnika prawo życia i śmierci (<i>ius vitae ac necis</i>). </p><p>Niewolnik był traktowany jako istota myśląca, tzw. <i>instrumentum vocale</i>, czyli narzędzie mówiące. Mógł więc wchodzić w różnego rodzaju stosunki społeczne, które to byłyby uznane za <a href="/wiki/Stosunek_cywilnoprawny" title="Stosunek cywilnoprawny">stosunki cywilnoprawne</a>, jeśli dotyczyłyby wolnego człowieka, zaś w jego przypadku były to stosunki faktyczne. Nie mógł wchodzić w <a href="/wiki/Ma%C5%82%C5%BCe%C5%84stwo" title="Małżeństwo">związek małżeński</a> z niewolnicą, stosunek taki był zwany <i>contuberium</i>. Dziecko niewolnika i niewolnicy stawało się niewolnikiem będącym własnością właściciela jego matki. Z początku dziecko było traktowane jako <i>fructus</i>, czyli <a href="/wiki/Po%C5%BCytki" title="Pożytki">pożytek</a>, jednak pod koniec republiki juryści odeszli od tego poglądu. Wiązało się to z tym, że jeśli matka obciążona byłaby służebnością użytkowania (<i>ususfructus</i>), wtedy nie mogłaby zabrać swojego dziecka wracając do właściciela, bo byłoby ono traktowane właśnie jako pożytek wynikający ze służebności. </p><p>Niewolnik nie mógł posiadać własnego majątku ani nie mógł zaciągać długu. Zobowiązania niewolnika należały do zobowiązań naturalnych (w przeciwieństwie do zobowiązań <i>ius civile</i>), co oznaczało, że były niezaskarżalne. Właściciel mógł przekazać niewolnikowi jakąś część swojego majątku w zarząd, było to tzw. <i><a href="/wiki/Prawo_osobowe_w_prawie_rzymskim#Peculium" title="Prawo osobowe w prawie rzymskim">peculium</a></i>. Pożytki z tej własności należały jednak do właściciela. Samo peculium było istotną i bardzo przemyślaną instytucją. Bardzo często dochodziło do sytuacji gdzie właściciel zawierał z niewolnikiem kontrakt, którego treścią było pomnożenie peculium do pewnej wielkości. W zamian za to, niewolnik otrzymywał wolność. Od czasów <a href="/wiki/Marek_Aureliusz" title="Marek Aureliusz">Marka Aureliusza</a> taki kontrakt stał się zaskarżalny. </p><p>Właściciel odpowiadał za szkody niewolnika wobec osób trzecich (tzw. <a href="/w/index.php?title=Odpowiedzialno%C5%9B%C4%87_noksalna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Odpowiedzialność noksalna (strona nie istnieje)">odpowiedzialność noksalna</a>). Aby uwolnić się od tej odpowiedzialności, mógł po prostu wydać niewolnika. Niewola powstała poprzez: </p> <ol><li>Wzięcie w niewolę nieprzyjacielską podczas wojny. Po powrocie z niewoli obywatel rzymski odzyskiwał prawa, które posiadał poprzednio (tzw. <i>ius postliminii</i>). Jeśli zmarł w niewoli, przyjmowano fikcję, że zmarł w momencie dostania się do niewoli, to zaś oznaczało, że zmarł jako osoba wolna (<i>fictio legis Corneliae</i>). Było to niezbędne do zachowania ważności testamentu.</li> <li>Urodzenie się z matki niewolnicy. Jeśli matka w czasie ciąży była choćby przez moment wolna, wtedy dziecko rodziło się wolne.</li> <li>Poprzez sprzedaż w niewolę niewypłacalnego dłużnika.</li></ol> <p>Aktem, który kończył niewolę było <i>manumissio</i>, czyli wyzwolenie. Odbywało się to na różne sposoby. Istniały dwie główne kategorie wyzwoleń: formalne i nieformalne. Do pierwszych zaliczano: </p> <ol><li><i>Manumissio vindicta</i> – dokonywane w obecności <a href="/wiki/Pretor" title="Pretor">pretora</a>, właściciela i osoby trzeciej, która za zgodą właściciela ogłaszała, że niewolnik jest osobą wolną. Właściciel nie zaprzeczał i na podstawie tego niewolnik uzyskiwał wolność (ograniczone w czasach <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawiana</a>);</li> <li><i>Manumissio censu</i> – wyzwolenie poprzez wpisanie niewolnika na listę obywateli sporządzaną przez <a href="/wiki/Cenzor_(staro%C5%BCytny_Rzym)" title="Cenzor (starożytny Rzym)">cenzora</a> co pięć lat;</li> <li><i>Manumissio testamento</i> – wyzwolenie poprzez nadanie wolności w testamencie (również ograniczone w czasach <a href="/wiki/Oktawian_August" title="Oktawian August">Oktawiana Augusta</a>).</li></ol> <p>Do kategorii wyzwoleń nieformalnych należało: wyzwolenie w obecności świadków albo wyzwolenie za pomocą listu. Wyzwolenie nieformalne nie prowadziło do uzyskania obywatelstwa rzymskiego, ktoś taki stawał się <a href="/wiki/Prawo_osobowe_w_prawie_rzymskim#Latyni" title="Prawo osobowe w prawie rzymskim">Latynem</a>. </p><p>Wyzwoleńcy posiadali ograniczone prawa publiczne, wiązało ich również prawo patronatu. Byli zobowiązani do świadczenia prac na rzecz swojego patrona (<i>operae</i>) oraz musieli mu pomóc w razie kłopotów. </p><p>W prawie rzymskim wyróżniano także grupę osób zwanych półwolnymi. Należeli do nich: </p> <ul><li>Personae in mancipio – dzieci, które pater familias oddawał w drodze mancypacji innemu zwierzchnikowi familijnemu w specyficzny stan zależności prywatnoprawnej (mancipium), w wypadku popełnienia przez nie deliktu. Osoba taka nie doznawała capitis deminutio, jednakże faktycznie popadała w stan podobny do niewoli (mancipatio zanikło w prawie poklasycznym).</li> <li><a href="/wiki/Kolon" title="Kolon">Coloni</a> – grupa dzierżawców rolnych, którzy zachowali pełną zdolność prawną, jednakże z uwagi na przypisanie ich do ziemi wraz z ich rodzinami i związany z tym zakaz prawny opuszczenia uprawianego gruntu de facto ich sytuacja była podobna do stanu niewoli.</li> <li>Addicti – niewypłacalni dłużnicy, którzy na podstawie sędziowskiego przysądzenia zostali poddani egzekucji osobistej i umieszczeni w więzieniu do czasu odpracowania długu.</li> <li>Nexi – więzieni w ramach odpowiedzialności z tytułu zaciągnięcia pożyczki w formie nexum. Ci, którzy nie wywiązali z tak zaciągniętej pożyczki mogli zostać uwięzieni przez wierzyciela bez potrzeby przysądzenia przez sędziego i zostać zatrzymani aż do odpracowania długu.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Status_Civitatis_–_obywatele_rzymscy,_a_nie_obywatele"><span id="Status_Civitatis_.E2.80.93_obywatele_rzymscy.2C_a_nie_obywatele"></span>Status Civitatis – obywatele rzymscy, a nie obywatele</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Status Civitatis – obywatele rzymscy, a nie obywatele" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Status Civitatis – obywatele rzymscy, a nie obywatele"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>W Starożytnym Rzymie występowała zasada osobowości prawa. Oznacza to, że dana osoba była sądzona według prawa <i>civitas</i>, do której przynależał. Według prawa rzymskiego byli sądzeni tylko obywatele rzymscy. Jest to znaczną różnicą w porównaniu z dzisiejszymi rozwiązaniami prawnymi, gdzie obywatelstwo powoduje zmiany głównie w prawach publicznych. Zdolność prawną na gruncie <i>ius civile</i> posiadał więc tylko <a href="/wiki/Obywatele_rzymscy" title="Obywatele rzymscy">obywatel rzymski</a>. </p><p>Obywatelowi rzymskiemu przysługiwały określone uprawnienia. Na gruncie prawa publicznego posiadał on <i>ius suffragii</i>, czyli prawo do uczestniczenia w zgromadzeniach ludowych i możliwość głosowania w trakcie uchwalania ustaw. Mógł wybierać wyższych <i>magistratus</i>, jak i mógł być wybierany (<i>ius honorum</i>). W prawie prywatnym z obywatelstwa mogła wynikać władza ojcowska (<i><a href="/wiki/Patria_potestas" title="Patria potestas">patria potestas</a></i>). <i>Ius conubii</i> oznaczało, że obywatel mógł zawrzeć małżeństwo respektowane przez rzymski porządek prawny. <i>Ius comercii</i> było to prawo do uczestniczenia w obrocie prawnym i prawo do bycia podmiotem praw rzeczowych. Obywatel mógł korzystać z prawa spadkowego. Niektóre z tych praw były dostępne również dla nieobywateli, jednak tylko wtedy, gdy uzyskali oni osobny przywilej. </p><p>Drugą kategorię osób wolnych stanowili Latyni. Latynem można było zostać poprzez urodzenie w związku małżeńskim, w którym ojciec i matka byli Latynami, oraz jedna z kategorii Latynów (a były ich trzy) pozwalała zostać Latynem wyzwolonemu nieformalnie niewolnikowi. Te kategorie to: </p> <ol><li><i>Latini veteres</i> (<i>Latini prisci</i>), czyli tzw. <a href="/wiki/Latynowie" title="Latynowie">Latyni</a> dawni. Byli to mieszkańcy <a href="/wiki/Lacjum" title="Lacjum">Lacjum</a> oraz członkowie związku miast latyńskich. W stosunku do mieszkańców pozostałych gmin italijskich mieli bardzo dogodną sytuację prawną. Posiadali własne terytorium, ustawodawstwo, ochronę prawną, prawo mennicze, <i>ius commercium</i> oraz <i>ius conubii</i>. Byli wykluczeni z <i>ius honorum</i>, lecz posiadali <i>ius suffragii</i>. Mogli oni nabyć obywatelstwo rzymskie. Działo się to poprzez: <ol><li>osiedlenie się w stolicy;</li> <li>uzyskanie wysokiego stanowiska w ich gminie;</li> <li>przynależność do rady miejskiej ich gminy ojczystej jako <i>decuriones</i> oraz</li> <li>na podstawie <i><a href="/w/index.php?title=Lex_Acilia_repetundarum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lex Acilia repetundarum (strona nie istnieje)">lex Acilia repetundarum</a></i> poprzez skuteczne oskarżenie skierowane przeciw urzędnikowi rzymskiemu. W 90 roku p.n.e. po wojnie ze sprzymierzeńcami nadano rzymskie obywatelstwo wszystkim mieszkańcom Italii, w tym Latynom.</li></ol></li> <li><i>Latini coloniarii</i> – byli to Latyni osiedleni w koloniach rządzących się prawem latyńskim</li> <li><i>Latini Iuniani</i> – byli to nieformalnie wyzwoleni niewolnicy. Posiadali <i>ius commercii</i>, ale byli całkowicie wykluczeni od korzystania z praw politycznych.</li></ol> <p>Trzecią kategorią podzieloną na dwie podkategorie byli cudzoziemcy, czyli peregryni. Wyróżniano: </p> <ol><li><i> peregrini certae civitatis</i> – członkowie obcych ludów, które weszły w przymierze z narodem rzymskim. Zawierano z takim ludem specjalny kontrakt, na podstawie którego tracił on swoją suwerenność, wchodził w sojusz obronny z Rzymem i akceptował władzę zwierzchnią Rzymu, zachowywali oni najczęściej swoją władzę sądowniczą i administracyjną, finansową, celną i menniczą, własne miary i wagi i zazwyczaj system podatkowy. Mieszkańcy posiadali <i>ius commercium</i> i <i>ius conubium</i>.</li> <li><i>peregrini dediticii</i>, czyli cudzoziemcy, których włączono drogą podbojów do państwa rzymskiego. Ich stanowisko opierało się na <i>deditio</i>, czyli bezwarunkowej kapitulacji tych, którzy stawiali opór orężowi rzymskiemu. Do kategorii tej zaliczani także byli wyzwoleńcy, którzy w czasie niewoli byli karani za ciężkie przestępstwa.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Osoby_sui_iuris_i_alieni_iuris">Osoby sui iuris i alieni iuris</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=31" title="Edytuj sekcję: Osoby sui iuris i alieni iuris" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=31" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Osoby sui iuris i alieni iuris"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Osoba <i><a href="/wiki/Sui_iuris" title="Sui iuris">sui iuris</a></i> była osobą o pełnej zdolności do czynności prawnych, w szczególności do bycia podmiotem <a href="/w/index.php?title=Prawa_maj%C4%85tkowe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prawa majątkowe (strona nie istnieje)">praw majątkowych</a>. Przykładem może być zwierzchnik familijny (<i><a href="/wiki/Pater_familias" title="Pater familias">pater familias</a></i>), będący obywatelem Rzymu. Natomiast osoba <i>alieni iuris</i> tej zdolności nie posiadała. </p><p>Osoby <a href="/wiki/Alieni_iuris" title="Alieni iuris">alieni iuris</a> to osoby podlegające władzy zwierzchnika rodzinnego, nie miały swego majątku, wszystko co nabywały, nabywały dla <i>pater familias</i>, ich sytuacja majątkowa była podobna do sytuacji niewolników. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pokrewieństwo"><span id="Pokrewie.C5.84stwo"></span>Pokrewieństwo</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=32" title="Edytuj sekcję: Pokrewieństwo" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=32" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pokrewieństwo"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Rodzina <a href="/wiki/Kognacja_(prawo_rzymskie)" title="Kognacja (prawo rzymskie)">kognatyczna</a> była oparta na pokrewieństwie naturalnym, poprzez rzeczywiste <a href="/wiki/Pokrewie%C5%84stwo" title="Pokrewieństwo">więzy krwi</a>. Pojęcie kognacji nabierało coraz większego znaczenia od schyłku republiki, a w ustawodawstwie Justyniana kognacja wyparła ostatecznie <a href="/wiki/Agnacja" title="Agnacja">agnację</a>. Wypracowany w prawie rzymskim sposób obliczania pokrewieństwa pozostaje aktualny także we współczesnym prawie cywilnym, jak i <a href="/wiki/Prawo_kanoniczne" title="Prawo kanoniczne">kanonicznym</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zdolność_prawna"><span id="Zdolno.C5.9B.C4.87_prawna"></span>Zdolność prawna</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=33" title="Edytuj sekcję: Zdolność prawna" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=33" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zdolność prawna"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zdolnością prawną nazywa się możliwość zajęcia w stosunkach prawnych stanowiska podmiotu prawa lub obowiązku. Pełną zdolność prawną warunkowały trzy czynniki: wolność, obywatelstwo i stanowisko w rodzinie. Najważniejszym elementem zdolności prawnej była wolność. Niewolnik nie był traktowany jako podmiot prawa, lecz jako przedmiot prawa. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Osoby_prawne">Osoby prawne</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=34" title="Edytuj sekcję: Osoby prawne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=34" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Osoby prawne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Osobami prawnymi w prawie rzymskim były: </p> <ul><li>związki osób – <a href="/wiki/Korporacja" title="Korporacja">korporacje</a> (<i>universitatis</i>), <a href="/wiki/Stowarzyszenie" title="Stowarzyszenie">stowarzyszenia</a> (<i>sodalitates</i>), gminy (<i>muncipia</i>)</li> <li>masy majątkowe – <a href="/wiki/Fundacja" title="Fundacja">fundacje</a>, którym prawo nadaje w pewnym zakresie podmiotowość prawną.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Postliminium">Postliminium</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=35" title="Edytuj sekcję: Postliminium" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=35" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Postliminium"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Jeńcy wojenni stawali się zawsze niewolnikami. W ten sposób niewolnikiem mógł się stać nawet obywatel rzymski, ale przed konsekwencjami <i>capitis deminutio maxima</i> chroniły go dwie fikcje: </p> <ul><li>jeżeli jeniec powrócił z niewoli, jego prawa jako człowieka wolnego odżywały na podstawie tzw. <i>ius postliminii</i> – „prawa powrotu” do poprzedniego miejsca zamieszkania i poprzedniej sytuacji prawnej (<i>postliminium</i> – „powrót poza próg”, od <i>limen</i> – próg, granica). Gasły jedynie stosunki prawne oparte na faktach niemożliwych do pogodzenia z faktem niewoli, a mianowicie małżeństwo i posiadanie</li> <li>jeżeli natomiast Rzymianin zmarł w niewoli, to na podstawie <i><a href="/w/index.php?title=Lex_Cornelia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lex Cornelia (strona nie istnieje)">lex Cornelia</a></i> przyjmowano fikcję, że śmierć nastąpiła w chwili popadnięcia w niewolę. W ten sposób można było dziedziczyć po nim jak po człowieku wolnym.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Prawo_rodzinne">Prawo rodzinne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=36" title="Edytuj sekcję: Prawo rodzinne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=36" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Prawo rodzinne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/20px-Wiki_letter_w.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/30px-Wiki_letter_w.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/40px-Wiki_letter_w.svg.png 2x" data-file-width="44" data-file-height="44" /></span></span> </span><i>Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit">rozbuduj ją</a></span>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rodzina_agnatyczna">Rodzina agnatyczna</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=37" title="Edytuj sekcję: Rodzina agnatyczna" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=37" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rodzina agnatyczna"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Rzymska rodzina opierała się na pokrewieństwie <a href="/wiki/Agnacja" title="Agnacja">agnatycznym</a>, tzn. stanowiły ją osoby podlegające w jednym czasie władzy <a href="/wiki/Pater_familias" title="Pater familias">pater familias</a>. Gdy zaczęła różnicować się sytuacja prawna poszczególnych agnatów, wyróżniono specjalne nazwy: </p> <ul><li><i>manus</i> – władzę męża nad żoną <i><a href="/wiki/Alieni_iuris" title="Alieni iuris">alieni iuris</a></i> (tzn. w małżeństwie <i>cum manu</i>)</li> <li><i><a href="/wiki/Patria_potestas" title="Patria potestas">patria potestas</a></i> – władzę ojca nad dziećmi (biologicznymi, <a href="/wiki/Adoptio" title="Adoptio">adoptowanymi</a> i <a href="/wiki/Arrogacja" title="Arrogacja">arrogowanymi</a>)</li> <li><i><a href="/wiki/Mancipium" title="Mancipium">mancipium</a></i> – władzę patris familias nad osobami <a href="/wiki/Mancypacja" title="Mancypacja">mancypowanymi</a> przez swojego patre familias</li> <li><i>dominica potestas</i> – władzę pana nad <a href="/wiki/Niewolnictwo" title="Niewolnictwo">niewolnikiem</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Prawo_małżeńskie"><span id="Prawo_ma.C5.82.C5.BCe.C5.84skie"></span>Prawo małżeńskie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=38" title="Edytuj sekcję: Prawo małżeńskie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=38" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Prawo małżeńskie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zaręczyny_(sponsalia)"><span id="Zar.C4.99czyny_.28sponsalia.29"></span>Zaręczyny (<i>sponsalia</i>)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=39" title="Edytuj sekcję: Zaręczyny (sponsalia)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=39" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zaręczyny (sponsalia)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Sponsalia polegały na przyrzeczeniu oddania przyszłej żony pod władzę przyszłego męża. W prawie archaicznym były zawierane w formie uroczystego kontraktu słownego (<i>sponsio</i>) przez ojców przyszłych małżonków lub przez samych małżonków, o ile byli oni osobami <i>sui iuris</i>. Pod koniec republiki i w okresie pryncypatu zawierane były poprzez nieformalne porozumienie (<i>nudus consensus</i>) a ich zerwanie nie pociągało za sobą żadnych konsekwencji. W okresie prawa poklasycznego wprowadzono tzw. zadatek zaręczynowy (<i>arrha sponsalicia</i>) i w przypadku bezpodstawnego zerwania zaręczyn narzeczony tracił zadatek, a narzeczona musiała zwrócić początkowo poczwórną, później podwójną jego wartość. </p><p>Zaręczyny rodziły między jednym z narzeczonych a krewnymi drugiego stosunek zwany <i>quasiadfinitas</i>, zbliżony do powinowactwa<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2">[2]</a></sup>. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Iustum_matrimonium"><i>Iustum matrimonium</i></h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=40" title="Edytuj sekcję: Iustum matrimonium" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=40" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Iustum matrimonium"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Pełnoprawne małżeństwo rzymskie. Aby w świetle prawa <i>ius civile</i> było ważne, trzeba było: </p> <ul><li>mieć możność zawarcia małżeństwa (posiadać obywatelstwo lub otrzymać przywilej),</li> <li>być dojrzałym płciowo (u kobiet – 12 lat, u mężczyzn – 14 lat),</li> <li>uzyskać zgodę obu stron; jeśli strony były pod władzą, to również zgodę zwierzchników.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Noc_z_małżonką"><span id="Noc_z_ma.C5.82.C5.BConk.C4.85"></span>Noc z małżonką</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=41" title="Edytuj sekcję: Noc z małżonką" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=41" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Noc z małżonką"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Conventio_in_manum" title="Conventio in manum">Conventio in manum</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Stosunki_majątkowe_i_osobiste_w_małżeństwie"><span id="Stosunki_maj.C4.85tkowe_i_osobiste_w_ma.C5.82.C5.BCe.C5.84stwie"></span>Stosunki majątkowe i osobiste w małżeństwie</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=42" title="Edytuj sekcję: Stosunki majątkowe i osobiste w małżeństwie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=42" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Stosunki majątkowe i osobiste w małżeństwie"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/20px-Wiki_letter_w.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/30px-Wiki_letter_w.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Wiki_letter_w.svg/40px-Wiki_letter_w.svg.png 2x" data-file-width="44" data-file-height="44" /></span></span> </span><i>Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit">rozbuduj ją</a></span>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ustawodawstwo_małżeńskie_Augusta"><span id="Ustawodawstwo_ma.C5.82.C5.BCe.C5.84skie_Augusta"></span>Ustawodawstwo małżeńskie Augusta</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=43" title="Edytuj sekcję: Ustawodawstwo małżeńskie Augusta" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=43" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Ustawodawstwo małżeńskie Augusta"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Dla poprawy obyczajów, a także zahamowania demoralizacji wśród obywateli rzymskich August wprowadził regulację prawną małżeństwa, doprowadzając do uchwalenia w 18 roku p.n.e. lex Iulia de adulteriis coercendis oraz lex Iulia de maritandis ordinibus, a w roku 9 n.e. lex Papia Poppea. Przedmiotem regulacji lex Iulia de adulteriis coercendis było przestępstwo zwane: adulterium, rozumiane jako stosunek z zamężną kobietą oraz zrównane z nim stuprum – czyli stosunek z wdową lub panną. Oba uznane zostały za przestępstwa prawa publicznego. </p><p>August postanowił, że od tej chwili za związki małżeńskie będą uznawane tylko iustum matrimonium. Jednakże wobec przelotnych związków pozamałżeńskich np. z niewolnicami, nierządnicami i aktorkami prawo zostawało obojętnie – nie karało za tego typu występki, natomiast wszystkie inne związki tego typu były karane. </p><p>Lex Iulia de adulteriis przewidywała dwa sposoby karania adulterium: </p> <ol><li>Przez ojca, który posiadał patria potestas, mógł on ukarać córkę i cudzołożnika nawet karą śmierci.</li> <li>Mężowi, jeśli miał nad żoną manus, przysługiwało accusatio iure mariti. Mógł on zabić cudzołożnika, lecz żonę tylko ukarać (nie wolno było mu jej zabić).</li></ol> <p>Jeśli ojciec lub mąż pozostawali bierni, po upływie 60 dni każdy mógł wystąpić z oskarżeniem w procesie karnym. </p><p>Lex Iulia de maritandis ordinibus nakładała na mężczyzn i na kobiety obowiązek pozostawania w związku małżeńskim, a lex Papia Poppaea obowiązek posiadania dzieci. W przypadku rozwodu lub śmierci którejś ze stron mieli oni obowiązek natychmiast zawrzeć nowy związek małżeński. Jeśli tego nie zrobili nie mogli otrzymywać przysporzenia z testamentu, lub otrzymywały tylko połowę. Aby w pełni dziedziczyć trzeba było spełnić warunek posiadania choćby jednego wspólnego dziecka z małżeństwa. Ustawodawstwo Augusta osiągnęło zamierzony cel, wzrosła liczba obywateli rzymskich. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Konkubinat">Konkubinat</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=44" title="Edytuj sekcję: Konkubinat" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=44" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Konkubinat"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Patria_potestas" title="Patria potestas">Patria potestas</a>.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Opieka_(łac._tutela)"><span id="Opieka_.28.C5.82ac._tutela.29"></span>Opieka (łac. <i>tutela</i>)</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=45" title="Edytuj sekcję: Opieka (łac. tutela)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=45" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Opieka (łac. tutela)"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Opiece podlegały osoby, które z różnorakich przyczyn nie miały całkowicie lub częściowo zdolności do czynności prawnych i jednocześnie nie podlegały władzy familijnej (<i><a href="/wiki/Alieni_iuris" title="Alieni iuris">alieni iuris</a></i>)<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3">[3]</a></sup>: </p> <ul><li>całkowite sieroty i półsieroty niemające ojca</li> <li>osoby wyzwolone</li> <li>osoby emancypowane do 25. roku życia</li> <li><i>tutela mulierum</i> – kobiety niepodlegające władzy ojca czy męża</li> <li><i>tutela impuberum</i> – dzieci (do 7. roku życia) i <i>osoby niedojrzałe</i> (do 12 r.ż. dziewczęta i 14 r.ż. chłopcy)</li> <li>pozbawione do zdolności działania ze skutkiem prawnym z powodu choroby umysłowej lub marnotrawstwa</li></ul> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Zobacz więcej w artykule <a href="/wiki/Prawo_osobowe_w_prawie_rzymskim" title="Prawo osobowe w prawie rzymskim">Prawo osobowe w prawie rzymskim</a>, w sekcji <a href="/wiki/Prawo_osobowe_w_prawie_rzymskim#Zdolność_prawna" title="Prawo osobowe w prawie rzymskim">Zdolność prawna</a>.</i></div> <p>Istniały 3 sposoby powołania opiekuna: </p> <ol><li><i>tutela legitima</i> – opieka ustawowa – do sprawowania opieki byli ustanowieni najbliżsi agnaci,</li> <li><i>tutela testamentaria</i> – opiekun powołany był w testamencie,</li> <li><i>tutela dativa</i> – opiekun był powołany na zarządzenie władz, podczas gdy nie było w ogóle opiekuna ustawowego lub testamentowego.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Zdolność_do_czynności_prawnych"><span id="Zdolno.C5.9B.C4.87_do_czynno.C5.9Bci_prawnych"></span>Zdolność do czynności prawnych</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=46" title="Edytuj sekcję: Zdolność do czynności prawnych" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=46" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zdolność do czynności prawnych"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Zdolność do czynności prawnych polegała na możliwości składania i przyjmowania takich oświadczeń woli, które wywoływały skutek prawny. </p><p>Zdolność do czynności prawnych ograniczały: 1) wiek, 2) płeć, 3) choroba umysłowa, 4) marnotrawstwo. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Prawo_rzeczowe">Prawo rzeczowe</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=47" title="Edytuj sekcję: Prawo rzeczowe" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=47" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Prawo rzeczowe"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rodzaje_rzeczy_w_prawie_rzymskim">Rodzaje rzeczy w prawie rzymskim</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=48" title="Edytuj sekcję: Rodzaje rzeczy w prawie rzymskim" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=48" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rodzaje rzeczy w prawie rzymskim"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><i>Res corporales</i> – rzeczy jako przedmioty materialne, dostępne i przeznaczone do obrotu, takie, „które można dotknąć” (<i>quae tangi possunt</i>).</li> <li><i>Res incorporales</i> – prawa niemające bytu w świecie materialnym, rzeczy, „których nie można dotknąć” (<i>quae tangi non possunt</i>).</li></ul> <ul><li><i>Res in commercio</i> – rzeczy mogące być przedmiotem obrotu prawno-majątkowego.</li> <li><i>Res extra commercium</i> – rzeczy wyłączone z obrotu prawno-majątkowego, tj. niemogące być przedmiotem prywatnej własności, należały do nich:<div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Res_extra_commercium" title="Res extra commercium">Res extra commercium</a>.</i></div> <ul><li><i>res humani iuris</i> – rzeczy ludzkiego prawa: <ul><li><i>res omnium communes</i> – rzeczy służące wszystkim ludziom, według tekstu Marcianusa były to: powietrze (aёr), woda płynąca (aqua profluens), morze (mare) i brzegi morza (litora maris).</li> <li><i>res publicae</i> – rzeczy należące do narodu rzymskiego, oddane do użytku publicznego, np. drogi, porty, <i>flumina publica</i> (rzeki niewysychające i spławne w ciągu całego roku; w przeciwnym wypadku jako <i>flumina privata</i> rzeki mogły być przedmiotem własności prywatnej).</li></ul></li> <li><i>res divini iuris</i> – rzeczy boskiego prawa, związane z kultem i religią: <ul><li><i>res sacrae</i> – rzeczy poświęcone bogom (np. świątynie)</li> <li><i>res sanctae</i> – mury i bramy Rzymu i gmin italskich</li> <li><i>res religiosae</i> – rzeczy poświęcone zmarłym, grobowce i urny z prochami zmarłych.</li></ul></li></ul></li></ul> <ul><li><i>Res mancipi</i> – rzeczy stanowiące podstawę rzymskiej gospodarki rolnej, mające duże znaczenie zwłaszcza w dobie wczesnej republiki, np. grunt położone w Italii, służebności gruntowe wiejskie, niewolnicy oraz zwierzęta pociągowe i juczne; przeniesienie własności nad <i>res mancipi</i> było utrudnione i ograniczone, można było go dokonać poprzez formalne i uroczyste czynności prawne – sprzedaż mancypacyjną (mancypację) oraz <i>in iure cessio</i> (pozorny proces windykacyjny).<div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Res_mancipi" title="Res mancipi">Res mancipi</a>.</i></div></li> <li><i>Res nec mancipi</i> – wszystkie inne rzeczy, nienależące do <i>res mancipi</i>.</li></ul> <ul><li><i>Res immobiles</i> (<i>immobilia</i>, nieruchomości) – grunty i wszystko to, co trwale z gruntem związane w sposób naturalny lub sztuczny; znajdujące się na gruncie i trwale z nim połączone zabudowania, również rośliny i drzewa stanowią część składową gruntu (zasada <i>superficies solo cedit</i> – to, co połączone z powierzchnią gruntu, należy do gruntu).</li> <li><i>Res mobiles</i> (<i>mobilia</i>, ruchomości) – wszystkie inne rzeczy, niebędące nieruchomościami.</li></ul> <ul><li><i>Res in genere</i> – rzeczy oznaczone gatunkowo, rzeczy zamienne, np. pieniądze, żywność.</li> <li><i>Res in specie</i> – rzeczy oznaczone indywidualnie, co do tożsamości, określone według specyficznych cech, właściwych tylko dla jednej, konkretnej rzeczy (np. konkretny dom, czy dzieło sztuki).</li></ul> <ul><li>Rzeczy podzielne – rzeczy, które w wyniku podziału nie zmieniały swej istoty, ani nie traciły nieproporcjonalnie na wartości.</li> <li>Rzeczy niepodzielne – rzeczy, które w wyniku podziału tracą swoją istotę (np. zwierzęta) lub zmieniają istotnie wartość (np. kamienie szlachetne).</li></ul> <ul><li>Rzeczy zużywalne – rzeczy, które przez jednorazowe użycie giną materialnie, np. żywność, drewno na opał, również pieniądze, które użyte giną materialnie dla płacącego nimi.</li> <li>Rzeczy niezużywalne – rzeczy, które mogą być użyte więcej niż jeden raz (nie giną materialne w wyniku jednorazowego użycia).</li></ul> <ul><li>Rzeczy pojedyncze – rzeczy stanowiące naturalną, organicznie związaną lub jednorodną całość, np. kamień, cegła, niewolnik.</li> <li>Rzeczy złożone – rzeczy składające się z części składowych, połączonych w jedną całość i tracących w wyniku tego połączenia charakter samoistnych przedmiotów, np. budynek, wóz.</li> <li>Rzeczy zbiorowe – oznaczony wspólną nazwą zbiór rzeczy, stanowiących pewną całość, ale nietracących charakteru samoistnych przedmiotów, np. biblioteka, trzoda.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rodzaje_władztwa_nad_rzeczami"><span id="Rodzaje_w.C5.82adztwa_nad_rzeczami"></span>Rodzaje władztwa nad rzeczami</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=49" title="Edytuj sekcję: Rodzaje władztwa nad rzeczami" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=49" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Rodzaje władztwa nad rzeczami"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Władztwa faktyczne <ul><li>Posiadanie (<i>possessio, possessio civilis</i>) – faktyczne władztwo nad rzeczą (<i>corpus</i>) połączone z wolą władania rzeczą wyłącznie dla siebie (<i>animus rem sibi habendi</i>).</li> <li>Dzierżenie (<i>detentio, possessio naturalis</i>) – faktyczne władztwo nad rzeczą bez woli władania rzeczą wyłącznie dla siebie, władanie rzeczą nie w swoim imieniu (<i>alieno nomine</i>).</li></ul></li> <li>Władztwa prawne (Prawa rzeczowe) <ul><li>Własność (<i>proprietas, dominium</i>) – prawo do nieograniczonego korzystania z rzeczy i rozporządzania nimi we własnym interesie.</li> <li>Ograniczone prawa rzeczowe, prawa na rzeczy cudzej (<i>iura in re aliena</i>): <ul><li>Służebności (<i>servitutes</i>) – uprawnienie do korzystania z cudzej rzeczy w oznaczonym zakresie.</li> <li>Zastaw – ograniczone prawo rzeczowe, jakie mógł ustanowić na swojej rzeczy dłużnik, zwany tutaj zastawcą, dla wierzyciela, zwanego tutaj zastawnikiem w celu zabezpieczenia jego wierzytelności, na podstawie którego zastawnik, w sytuacji niespełnienia świadczenia przez zastawcę, mógł pozbyć rzecz i zaspokoić swą wierzytelność z kwoty uzyskanej z jej sprzedaży <ul><li><i>fiducia</i> – własność rzeczy zastawionej przechodziła na zastawnika</li> <li>zastaw ręczny (<i>pignus</i>) – posiadanie rzeczy zastawionej przechodzi na wierzyciela</li> <li>zastaw umowny (<i>hypotheca</i>) – posiadanie rzeczy zastawionej przechodzi na wierzyciela dopiero w razie niewykonania świadczenia przez dłużnika</li></ul></li> <li>Wieczysta dzierżawa, emfiteuza (<i>emphyteusis</i>) – dziedziczne i zbywalne ograniczone prawo rzeczowe do użytkowania cudzego gruntu za rocznym czynszem (<i>vectigal</i>, <i>canon</i>)</li> <li>Prawo zabudowy (<i>superficies</i>) – dziedziczne i zbywalne, długoterminowe lub wieczyste ograniczone prawo rzeczowe do korzystania z budynku wystawionego na cudzym gruncie za rocznym czynszem<div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><span class="nomobile navigation-not-searchable"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /></span></span> </span><i>Osobny artykuł: <a href="/wiki/Servitutes_praediorum" title="Servitutes praediorum">Servitutes praediorum</a>.</i></div></li></ul></li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sposoby_nabycia_własności"><span id="Sposoby_nabycia_w.C5.82asno.C5.9Bci"></span>Sposoby nabycia własności</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=50" title="Edytuj sekcję: Sposoby nabycia własności" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=50" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Sposoby nabycia własności"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>pierwotne <ul><li>usucapio – zasiedzenie – nabycie własności skutkiem ciągłego posiadania przez czas określony ustawą (<i>usucapio est adiectio dominii per continuationem possessionis temporis lege definiti</i>); <a href="/wiki/Lex_Atinia" title="Lex Atinia">Lex Atinia</a> precyzowało, że zasiedzeniu nie podlegają dobra pochodzące z kradzieży, a <a href="/wiki/Lex_Julia_et_Plautia" title="Lex Julia et Plautia">Leges Julia de vi oraz Plautia de vi</a> – rozszerzały to zastrzeżenie także na dobra odebrane przemocą<sup id="cite_ref-:0_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-4">[4]</a></sup><sup id="cite_ref-:1_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-5">[5]</a></sup>.</li> <li>occupatio – zawłaszczenie – nabycie własności na rzeczy niczyjej przez objęcie jej w posiadanie z zamiarem zachowania jej dla siebie. Do zawłaszczenia nadawały się następujące rzeczy: <i>insula in mari nata</i> (wyspa powstała na morzu), <i>res hostiles</i> (rzeczy należące do nieprzyjaciela, a w momencie wybuchu wojny znajdujące się na terytorium państwa rzymskiego), <i>res derelictae</i> (rzeczy porzucone z zamiarem pozbycia się ich), rzeczy wyrzucone na brzeg morski, <i>omnia, quae terra, mari, caelo capiuntur</i> (wszystkie stworzenia, które dają się schwytać na ziemi, morzu czy niebie, tj. dzikie zwierzęta, ptaki, ryby)</li> <li>thesauri inventio – znalezienie skarbu, czyli starego depozytu pieniędzy, o którym pamięć nie trwa i które wydaje się nie mieć swego właściciela (<i>thesaurus est vetus quaedam depositio pecuniae, cuius non extat memoria et iam domini non habeat</i>). Początkowo zgodnie z zasadą <i>superficies solo cedit</i> skarb zawsze przypadał właścicielowi gruntu. Później, jeśli ktoś celowo szukał skarbu, wówczas przypadał on w całości właścicielowi gruntu, ale jeśli skarb został odnaleziony przypadkowo na gruncie prywatnym, wówczas połowa przypadała znalazcy, a połowa właścicielowi gruntu.</li> <li>accessio – akcesja – nabycie własności na rzeczy ubocznej wskutek połączenia jej z rzeczą główną w ten sposób, że stawała się ona częścią składową rzeczy głównej</li> <li>specificatio – przerobienie cudzej własności w dobrej wierze</li> <li>nabycie własności na pożytkach (<i>fructus</i>)</li></ul></li> <li>pochodne <ul><li><a href="/wiki/Mancypacja" title="Mancypacja">mancipatio</a> – przeniesienie własności przy użyciu przepisanych form</li> <li><a href="/wiki/In_iure_cessio" title="In iure cessio">in iure cessio</a> – odstąpienie własności w pozorowanym sporze przed <a href="/wiki/Pretor" title="Pretor">pretorem</a></li> <li>traditio – nieformalne przeniesienie własności wymagające zgodnej woli stron (zbywcy i nabywcy), wydania rzeczy i słusznej przyczyny (<i>iusta causa traditionis</i>, np. uprzednio zawartej <a href="/wiki/Emptio_venditio" title="Emptio venditio">umowy sprzedaży</a>)</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Znaczenie_prawa_rzymskiego">Znaczenie prawa rzymskiego</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=51" title="Edytuj sekcję: Znaczenie prawa rzymskiego" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=51" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Znaczenie prawa rzymskiego"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Prawo rzymskie odegrało wielką rolę w tworzeniu współczesnych systemów prawnych, w szczególności na płaszczyźnie prawa cywilnego. Obecnie wszystkie systemy prawne Europy kontynentalnej są mniej lub bardziej oparte na tradycji rzymskiej. Dużą rolę w podtrzymaniu tradycji prawa rzymskiego odegrał <a href="/wiki/Kodeks_Napoleona" title="Kodeks Napoleona">Kodeks napoleoński</a>. Także kultura <i>common law</i> początkowo bazowała na prawie rzymskim, by później wypracować własną tradycję. </p><p>Prawu rzymskiemu zawdzięcza się m.in.: </p> <ul><li>Odróżnienie <a href="/wiki/W%C5%82asno%C5%9B%C4%87" title="Własność">własności</a> od <a href="/wiki/Posiadanie" title="Posiadanie">posiadania</a>. (Rzymianie własność rozumieli jako prawo do wyłącznego rozporządzania rzeczą wraz z czerpaniem z niej pożytków, natomiast posiadanie jako stan faktyczny, w którym rzecz znajduje się we władztwie danej osoby. Rozróżnienie to było doskonale widoczne w <i>rei vindicatio</i>, czyli powództwie nieposiadającego właściciela przeciw posiadającemu niewłaścicielowi.)</li> <li>Podział praw na względne i bezwzględne.</li> <li>Podział odpowiedzialności odszkodowawczej na <a href="/wiki/Odpowiedzialno%C5%9B%C4%87_kontraktowa" title="Odpowiedzialność kontraktowa">kontraktową</a> i <a href="/wiki/Odpowiedzialno%C5%9B%C4%87_deliktowa" title="Odpowiedzialność deliktowa">deliktową</a>. (Przeciwnie niż w starożytnej Grecji, gdzie naruszenie kontraktu pociągało odpowiedzialność deliktową.)</li> <li>Wykształcenie podstawowych kontraktów, tj. <a href="/wiki/Umowa_sprzeda%C5%BCy" title="Umowa sprzedaży">sprzedaż</a>, <a href="/wiki/Po%C5%BCyczka" title="Pożyczka">pożyczka</a>, <a href="/wiki/Umowa_najmu" title="Umowa najmu">najem</a>, <a href="/wiki/Umowa_zlecenia" title="Umowa zlecenia">zlecenie</a>. (Główną zasługą jurysprudencji rzymskiej było tutaj określenie wzajemnych praw i obowiązków stron kontraktu, a także sfery w jakie strony mogą kształtować umowę. Kontrakty te oczywiście istniały przed cywilizacją rzymską, ale brakowało im precyzji i zasadności w określeniu wzajemnej odpowiedzialności stron.)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zobacz_też"><span id="Zobacz_te.C5.BC"></span>Zobacz też</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=52" title="Edytuj sekcję: Zobacz też" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=52" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zobacz też"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="infobox noprint plainlinks" cellpadding="4" role="presentation"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle; text-align:center; width:30px;"><span class="notpageimage" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/24px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="28" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/35px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/47px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></span></span> </td> <td style="line-height:normal; vertical-align:middle; text-align:center; flex:unset;"><a href="https://pl.wikiquote.org/wiki/Prawo_rzymskie" class="extiw" title="q:Prawo rzymskie"><strong>Zobacz kolekcję cytatów</strong> <em>o prawie rzymskim</em> w Wikicytatach</a> </td></tr></tbody></table> <ul><li><a href="/wiki/Cesarstwo_Rzymskie" title="Cesarstwo Rzymskie">Cesarstwo rzymskie</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=53" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=53" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Digesta_Justyniana" title="Digesta Justyniana">Digesta Justyniana</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://droitromain.upmf-grenoble.fr/Corpus/d-48.htm#7">48,7,7</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://economylawhistory.blox.pl/2009/02/PRAWO-RZYMSKIE.html"><i>Historia rozwoju procesu rzymskiego</i></a>.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">W. Wołodkiewicz, M. Zabłocka, Prawo rzymskie. Instytucje, Warszawa 2005, s. 91.</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Kazimierz Kolańczyk: <i>Prawo rzymskie</i>. Warszawa: Wydawnictwa Prawnicze PWN, 1999, s. 255-260. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8386702311" title="Specjalna:Książki/8386702311">ISBN <span class="isbn">83-86702-31-1</span></a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Prawo+rzymskie&rft.aulast=Kola%C5%84czyk&rft.aufirst=Kazimierz&rft.date=1999&rft.pub=Wydawnictwa+Prawnicze+PWN&rft.place=Warszawa&rft.pages=255-260&rft.isbn=83-86702-31-1"></span></cite></span> </li> <li id="cite_note-:0-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:0_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Lex Atinia</i>, [w:] <span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">James Arthur</span><span class="cite-name-initials" title="James Arthur" style="display:none">J.A.</span> </span><span class="cite-lastname">Ballentine</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">James Arthur</span><span class="cite-name-initials" title="James Arthur">J.A.</span></span> (red.), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://openjurist.org/law-dictionary/lex-atinia"><i>Ballentine’s law dictionary, with pronunciations</i></a>, 1949<span class="accessdate"> [dostęp 2017-10-22]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Ballentine%E2%80%99s+law+dictionary%2C+with+pronunciations&rft.atitle=Lex+Atinia&rft.date=1949&rft_id=https%3A%2F%2Fopenjurist.org%2Flaw-dictionary%2Flex-atinia" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.</cite><span class="problemy" aria-hidden="true" data-nosnippet=""> Brak numerów stron w książce</span></span> </li> <li id="cite_note-:1-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:1_5-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation"><span class="cite-name-before"><span class="cite-name-full">Adolf</span><span class="cite-name-initials" title="Adolf" style="display:none">A.</span> </span><span class="cite-lastname">Berger</span><span class="cite-name-after" style="display:none"> <span class="cite-name-full">Adolf</span><span class="cite-name-initials" title="Adolf">A.</span></span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.pl/books?id=oR0LAAAAIAAJ&pg=PA555&lpg=PA555&dq=%22Lex+Iulia+et+Plautia%22&source=bl&ots=sUIxV-iDbB&sig=bL52F6nDhhvdBfrGOdPFH8wqQsM&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwirlqm3r4bXAhWNUlAKHeyrC7MQ6AEIOTAC#v=onepage&q=%22Lex%20Iulia%20et%20Plautia%22&f=false"><i>Encyclopedic Dictionary of Roman Law</i></a>, „Transactions of the American Philosophical Society”, 43 (2), American Philosophical Society, 1968, s. 248, 555, <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/9780871694324" title="Specjalna:Książki/9780871694324">ISBN <span class="isbn isbn-ulepszony">978-0-87169-432-4</span></a><span class="accessdate"> [dostęp 2017-10-23]</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Adolf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Encyclopedic+Dictionary+of+Roman+Law&rft.isbn=9780871694324&rft.pub=American+Philosophical+Society&rft.date=1968&rft.aulast=Berger&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.pl%2Fbooks%3Fid%3DoR0LAAAAIAAJ%26pg%3DPA555%26lpg%3DPA555%26dq%3D%2522Lex%2BIulia%2Bet%2BPlautia%2522%26source%3Dbl%26ots%3DsUIxV-iDbB%26sig%3DbL52F6nDhhvdBfrGOdPFH8wqQsM%26hl%3Dpl%26sa%3DX%26ved%3D0ahUKEwirlqm3r4bXAhWNUlAKHeyrC7MQ6AEIOTAC%23v%3Donepage%26q%3D%2522Lex%2520Iulia%2520et%2520Plautia%2522%26f%3Dfalse" style="display:none"> </span> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>.<span class="problemy problemy-w-cytuj" aria-hidden="true" data-nosnippet="">???</span></cite></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=54" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=54" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Bojarski W., <i>Prawo rzymskie</i>, Toruń 1994.</li> <li><a href="/wiki/Antoni_D%C4%99bi%C5%84ski" title="Antoni Dębiński">Antoni Dębiński</a>, <i>Rzymskie prawo prywatne. Kompendium,</i> Warszawa 2003.</li> <li>Goldberger S., <i>Prawo rzymskie</i>, Lwów 1934.</li> <li>Hamza G., <i>Das römische Recht und die Privatrechtsentwicklung in Russland im modernen Zeitalter</i>, w: Journal on European History of Law, London: STS Science Centre, tom 1, część 2, s. 20–26. ISSN 2042-6402.</li> <li><a href="/wiki/Kazimierz_Kola%C5%84czyk" title="Kazimierz Kolańczyk">Kazimierz Kolańczyk</a>, <i>Prawo rzymskie</i>, Warszawa 1997.</li> <li>Kunderewicz C., <i>Rzymskie prawo prywatne</i>, Łódź 1995.</li> <li><a href="/wiki/Marek_Kury%C5%82owicz" title="Marek Kuryłowicz">Marek Kuryłowicz</a>, <i>Prawo rzymskie. Historia, tradycja, współczesność</i>, Lublin 2003.</li> <li>Kuryłowicz M., Wiliński A., <i>Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu</i>, Kraków 2002.</li> <li><a href="/wiki/Wies%C5%82aw_Litewski" title="Wiesław Litewski">Wiesław Litewski</a>, <i>Rzymskie prawo prywatne</i>, Warszawa 1994.</li> <li>Wiesław Litewski, <i>Słownik encyklopedyczny prawa rzymskiego</i>, Kraków 1998.</li> <li>Łapicki B., <i>Prawo rzymskie</i>, Warszawa 1948.</li> <li><a href="/wiki/Wac%C5%82aw_Osuchowski" title="Wacław Osuchowski">Wacław Osuchowski</a>, <i>Zarys rzymskiego prawa prywatnego</i>, Warszawa 1971.</li> <li>Osuchowski W., <i>Rzymskie prawo prywatne. Zarys wykładu</i>, Warszawa 1988.</li> <li>Palmirski T., <a href="/wiki/Jaros%C5%82aw_Reszczy%C5%84ski" title="Jarosław Reszczyński">Jarosław Reszczyński</a>, <i>Prawo rzymskie. Praktyczny przewodnik do nauki przedmiotu,</i> Kraków 2004.</li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Rozwadowski_(prawnik)" title="Władysław Rozwadowski (prawnik)">Władysław Rozwadowski</a>, <i>Prawo rzymskie. Zarys wykładu z wyborem źródeł</i>, Poznań 1992.</li> <li><a href="/wiki/Edward_Szymoszek" title="Edward Szymoszek">Edward Szymoszek</a>, Żeber I., <i>Prawo rzymskie</i>, Wrocław 2005.</li> <li>Święcicka-Wystrychowska P., <i>Prawo rzymskie. Repetytorium,</i> Kraków 2004.</li> <li>Rafał Taubenschlag, <a href="/wiki/W%C5%82odzimierz_Kozubski" title="Włodzimierz Kozubski">Włodzimierz Kozubski</a>, <i>Historia i instytucje rzymskiego prawa prywatnego</i>, Warszawa 1947.</li> <li>Rafał Taubenschlag, <i>Rzymskie prawo prywatne</i>, Warszawa 1955.</li> <li>Rafał Taubenschlag, <i>Rzymskie prawo prywatne na tle praw antycznych</i>, Warszawa 1955.</li> <li>Wiliński A., Kuryłowicz M., <i>Rzymskie prawo prywatne – zarys wykładu</i>, Lublin 2001.</li> <li>Wojtunik A., <i>Prawo rzymskie</i>, Kraków 1946.</li> <li><a href="/wiki/Witold_Wo%C5%82odkiewicz" title="Witold Wołodkiewicz">Witold Wołodkiewicz</a>, <a href="/wiki/Maria_Zab%C5%82ocka" title="Maria Zabłocka">Maria Zabłocka</a>, <i>Prawo rzymskie. Instytucje</i>, Warszawa 1995.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne"><span id="Linki_zewn.C4.99trzne"></span>Linki zewnętrzne</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&veaction=edit&section=55" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor"><span>edytuj</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&action=edit&section=55" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne"><span>edytuj kod</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iuscivile.com">Strona Ernesta Metzgera</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://droitromain.upmf-grenoble.fr/"><i>The Roman Law Library</i> by Professor Yves Lassard and Alexandr Koptev</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.law.uj.edu.pl/users/kprz/">Katedra Prawa Rzymskiego UJ</a></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji"><img alt="Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/8px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png" decoding="async" width="8" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/12px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Closed_Access_logo_alternative.svg/16px-Closed_Access_logo_alternative.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="1000" /></span></span> <i><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/roman-law/v-1">Roman law</a></i> <span class="lang-list">(<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>)</span>, <a href="/wiki/Routledge_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Routledge Encyclopedia of Philosophy">Routledge Encyclopedia of Philosophy</a>, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].</li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74016753">.mw-parser-output #normdaten>div+div{margin-top:0.5em}.mw-parser-output #normdaten>div>div{background:var(--background-color-neutral,#eaecf0);padding:.2em .5em}.mw-parser-output #normdaten ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output #normdaten ul li:first-child{padding-left:.5em;border-left:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1)}</style> <div id="normdaten" class="catlinks"><div class="normdaten-typ-fehlt"><div><a href="/wiki/Kontrola_autorytatywna" title="Kontrola autorytatywna">Kontrola autorytatywna</a> (<span class="description"><a href="/wiki/Prawo" title="Prawo">prawo</a></span>):</div><ul><li><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lccn.loc.gov/sh85114931">sh85114931</a></span></li><li><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4050306-9">4050306-9</a></span></li><li><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Web_NDL_Authorities" class="extiw" title="de:Web NDL Authorities">NDL</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00569668">00569668</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioth%C3%A8que_nationale" title="Bibliothèque nationale">BnF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11931908z">11931908z</a></span></li><li><a href="/wiki/Centralna_Biblioteka_Narodowa_we_Florencji" title="Centralna Biblioteka Narodowa we Florencji">BNCF</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://thes.bncf.firenze.sbn.it/termine.php?id=1639">1639</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Republiki_Czeskiej" title="Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej">NKC</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph128319">ph128319</a></span></li><li><a href="/wiki/Hiszpa%C5%84ska_Biblioteka_Narodowa" title="Hiszpańska Biblioteka Narodowa">BNE</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX4576393">XX4576393</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_Izraela" title="Biblioteka Narodowa Izraela">J9U</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007543776905171">987007543776905171</a></span></li><li><a href="/wiki/Biblioteka_Narodowa_%C5%81otwy" title="Biblioteka Narodowa Łotwy">LNB</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000062097&P_CON_LNG=ENG">000062097</a></span></li></ul></div><div class="normdaten-andere"><div><a href="/wiki/Encyklopedia_internetowa" title="Encyklopedia internetowa">Encyklopedie internetowe</a>:</div> <ul><li><a href="/wiki/Encyklopedia_Britannica" title="Encyklopedia Britannica">Britannica</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Roman-law">topic/Roman-law</a></span></li> <li><a href="/wiki/Enciclopedia_Treccani" title="Enciclopedia Treccani">Treccani</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/diritto-romano">diritto-romano</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P3219" class="extiw" title="d:Property:P3219">Universalis</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/droit-romain/">droit-romain</a></span></li> <li><a href="/wiki/Nacion%C4%81l%C4%81_enciklop%C4%93dija" title="Nacionālā enciklopēdija">Nacionālā enciklopēdija</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://enciklopedija.lv/skirklis/5973">5973</a></span></li> <li><a href="/wiki/Store_norske_leksikon" title="Store norske leksikon">SNL</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=4342&url_prefix=https://snl.no/&id=romerrett">romerrett</a></span></li> <li><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Property:P1296" class="extiw" title="d:Property:P1296">Catalana</a>: <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/ec-gec-0177018.xml">0177018</a></span></li> <li><a href="/wiki/Den_Store_Danske_Encyklop%C3%A6di" title="Den Store Danske Encyklopædi">DSDE</a>: <span class="uid"><a class="external text" href="https://wikidata-externalid-url.toolforge.org/?p=8313&url_prefix=https://lex.dk/&id=romerret">romerret</a></span></li></ul> </div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&oldid=73832069">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&oldid=73832069</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategoria</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Prawo_rzymskie" title="Kategoria:Prawo rzymskie">Prawo rzymskie</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_bez_okre%C5%9Blonego_trybu" title="Kategoria:Szablon cytowania bez określonego trybu">Szablon cytowania bez określonego trybu</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Artyku%C5%82y_z_brakuj%C4%85cymi_przypisami_od_2022-11" title="Kategoria:Artykuły z brakującymi przypisami od 2022-11">Artykuły z brakującymi przypisami od 2022-11</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Zal%C4%85%C5%BCki_sekcji_artyku%C5%82%C3%B3w" title="Kategoria:Zalążki sekcji artykułów">Zalążki sekcji artykułów</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 22 maj 2024, 17:33.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Prawo_rzymskie&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6df7948d6c-rww58","wgBackendResponseTime":208,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.258","walltime":"0.406","ppvisitednodes":{"value":2559,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":37667,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":5043,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":11,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":7741,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":8,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 321.912 1 -total"," 26.07% 83.915 1 Szablon:Przypisy"," 23.31% 75.037 1 Szablon:Kontrola_autorytatywna"," 14.95% 48.131 1 Szablon:Wikicytaty"," 14.70% 47.315 1 Szablon:Dopracować"," 14.21% 45.753 1 Szablon:Projekt_siostrzany"," 13.93% 44.831 2 Szablon:Cytuj"," 13.24% 42.632 1 Szablon:Pierwszy_niepusty"," 10.19% 32.804 8 Szablon:Osobny_artykuł"," 9.60% 30.889 10 Szablon:Dmbox"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.101","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3973878,"limit":52428800},"limitreport-logs":"required = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Transactions of the American Philosophical Society\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-68db4b6789-wfp9j","timestamp":"20241126073535","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Prawo rzymskie","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Prawo_rzymskie","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q162314","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q162314","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2003-06-17T21:32:26Z","headline":"prawo staro\u017cytnego Rzymu"}</script> </body> </html>