CINXE.COM
Rite — Wikipédia
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fr" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Rite — Wikipédia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )frwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janvier","février","mars","avril","mai","juin","juillet","août","septembre","octobre","novembre","décembre"],"wgRequestId":"efe10f54-ac08-40ff-bf69-7eaf39f770c0","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Rite","wgTitle":"Rite","wgCurRevisionId":220113032,"wgRevisionId":220113032,"wgArticleId":2679,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Article avec source à lier","Article à référence nécessaire","Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata","Page utilisant un modèle Bases inactif","Page utilisant P1417","Page utilisant P8313","Page utilisant P1296","Page utilisant P3222","Page utilisant P4342","Page utilisant P3219","Page pointant vers des bases externes","Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes","Article de Wikipédia avec notice d'autorité", "Portail:Religions et croyances/Articles liés","Portail:Sociologie/Articles liés","Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés","Portail:Société/Articles liés","Anthropologie sociale et culturelle","Rituel","Sciences de l'information et de la communication"],"wgPageViewLanguage":"fr","wgPageContentLanguage":"fr","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Rite","wgRelevantArticleId":2679,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fr","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"fr"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition": "interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q628455","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements", "mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ArchiveLinks","ext.gadget.Wdsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fr&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fr&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/26/RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="780"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg/800px-RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="520"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg/640px-RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="416"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Rite — Wikipédia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fr.m.wikipedia.org/wiki/Rite"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Modifier" href="/w/index.php?title=Rite&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (fr)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fr.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Rite"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Flux Atom de Wikipédia" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Rite rootpage-Rite skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Aller au contenu</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigation </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" title="Accueil général [z]" accesskey="z"><span>Accueil</span></a></li><li id="n-thema" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portail:Accueil"><span>Portails thématiques</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Page_au_hasard" title="Affiche un article au hasard [x]" accesskey="x"><span>Article au hasard</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contact"><span>Contact</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_sp%C3%A9ciales"><span>Pages spéciales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Contribuer" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Contribuer" > <div class="vector-menu-heading"> Contribuer </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-aboutwp" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:D%C3%A9buter"><span>Débuter sur Wikipédia</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Aide:Accueil" title="Accès à l’aide"><span>Aide</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_de_la_communaut%C3%A9" title="À propos du projet, ce que vous pouvez faire, où trouver les informations"><span>Communauté</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Modifications_r%C3%A9centes" title="Liste des modifications récentes sur le wiki [r]" accesskey="r"><span>Modifications récentes</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Accueil_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="l'encyclopédie libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fr.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Recherche" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia" aria-label="Rechercher sur Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Rechercher sur Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Outils personnels"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Modifier l'apparence de la taille, de la largeur et de la couleur de la police de la page" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apparence" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apparence</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr" class=""><span>Faire un don</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Rite" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire." class=""><span>Créer un compte</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Rite" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o" class=""><span>Se connecter</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Plus d’options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils personnels" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Outils personnels</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu utilisateur" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fr.wikipedia.org&uselang=fr"><span>Faire un don</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Cr%C3%A9er_un_compte&returnto=Rite" title="Nous vous encourageons à créer un compte utilisateur et vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Créer un compte</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Connexion&returnto=Rite" title="Nous vous encourageons à vous connecter ; ce n’est cependant pas obligatoire. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Se connecter</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages pour les contributeurs déconnectés <a href="/wiki/Aide:Premiers_pas" aria-label="En savoir plus sur la contribution"><span>en savoir plus</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_contributions" title="Une liste des modifications effectuées depuis cette adresse IP [y]" accesskey="y"><span>Contributions</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Mes_discussions" title="La page de discussion pour les contributions depuis cette adresse IP [n]" accesskey="n"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Sommaire" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Sommaire</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">masquer</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Début</div> </a> </li> <li id="toc-Étymologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Étymologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Étymologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Étymologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nature" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Nature"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Nature</span> </div> </a> <ul id="toc-Nature-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Formes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Formes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Formes</span> </div> </a> <ul id="toc-Formes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Différents_types" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Différents_types"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Différents types</span> </div> </a> <ul id="toc-Différents_types-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Origine" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Origine"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Origine</span> </div> </a> <ul id="toc-Origine-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rites_initiatiques" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Rites_initiatiques"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Rites initiatiques</span> </div> </a> <ul id="toc-Rites_initiatiques-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Le_rôle_des_célébrants" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Le_rôle_des_célébrants"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Le rôle des célébrants</span> </div> </a> <ul id="toc-Le_rôle_des_célébrants-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_concurrence_entre_fêtes_profanes_et_fêtes_rituelles_religieuses" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#La_concurrence_entre_fêtes_profanes_et_fêtes_rituelles_religieuses"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>La concurrence entre fêtes profanes et fêtes rituelles religieuses</span> </div> </a> <ul id="toc-La_concurrence_entre_fêtes_profanes_et_fêtes_rituelles_religieuses-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Les_nouveaux_rites" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Les_nouveaux_rites"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Les nouveaux rites</span> </div> </a> <ul id="toc-Les_nouveaux_rites-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notes_et_références" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notes_et_références"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Notes et références</span> </div> </a> <ul id="toc-Notes_et_références-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voir_aussi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voir_aussi"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Voir aussi</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Voir_aussi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Afficher / masquer la sous-section Voir aussi</span> </button> <ul id="toc-Voir_aussi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Bibliographie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliographie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.1</span> <span>Bibliographie</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliographie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Articles_connexes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Articles_connexes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.2</span> <span>Articles connexes</span> </div> </a> <ul id="toc-Articles_connexes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liens_externes" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Liens_externes"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11.3</span> <span>Liens externes</span> </div> </a> <ul id="toc-Liens_externes-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Table des matières" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Rite</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Aller à un article dans une autre langue. Disponible en 37 langues." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-37" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">37 langues</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%B9%D9%8A%D8%B1%D8%A9" title="شعيرة – arabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="شعيرة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Абрад – biélorusse" lang="be" hreflang="be" data-title="Абрад" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="biélorusse" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%B4" title="Абрад – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Абрад" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B5%D0%B4" title="Обред – bulgare" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Обред" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgare" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Ritu" title="Ritu – catalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Ritu" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalan" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Ritus" title="Ritus – tchèque" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Ritus" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="tchèque" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Ritus" title="Ritus – danois" lang="da" hreflang="da" data-title="Ritus" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danois" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Ritus" title="Ritus – allemand" lang="de" hreflang="de" data-title="Ritus" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="allemand" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Rite" title="Rite – anglais" lang="en" hreflang="en" data-title="Rite" data-language-autonym="English" data-language-local-name="anglais" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Rito" title="Rito – espagnol" lang="es" hreflang="es" data-title="Rito" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espagnol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Erritu" title="Erritu – basque" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Erritu" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basque" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Riitti" title="Riitti – finnois" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Riitti" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finnois" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Rito" title="Rito – galicien" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Rito" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galicien" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Obred" title="Obred – croate" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Obred" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croate" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADtus" title="Rítus – hongrois" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Rítus" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hongrois" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BE%D5%A5%D5%BD" title="Ծես – arménien" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Ծես" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménien" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%BE%D5%A7%D5%BD" title="Ծէս – arménien occidental" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Ծէս" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="arménien occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Ritus" title="Ritus – indonésien" lang="id" hreflang="id" data-title="Ritus" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésien" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Rituo" title="Rituo – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Rituo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Rito" title="Rito – italien" lang="it" hreflang="it" data-title="Rito" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italien" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Ritus" title="Ritus – latin" lang="la" hreflang="la" data-title="Ritus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latin" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Apeigos" title="Apeigos – lituanien" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Apeigos" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituanien" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Ritus" title="Ritus – malais" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Ritus" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malais" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D0%B9" title="Кой – erzya" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Кой" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzya" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Rite_(religie)" title="Rite (religie) – néerlandais" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Rite (religie)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="néerlandais" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Rite" title="Rite – norvégien bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Rite" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norvégien bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Rite" title="Rite – occitan" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Rite" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitan" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Obrz%C4%99d" title="Obrzęd – polonais" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Obrzęd" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polonais" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Rito" title="Rito – portugais" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Rito" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugais" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Rit" title="Rit – roumain" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Rit" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="roumain" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4" title="Обряд – russe" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Обряд" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russe" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Riti_(attrezzu)" title="Riti (attrezzu) – sicilien" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Riti (attrezzu)" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sicilien" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Obred" title="Obred – serbo-croate" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Obred" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-croate" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Obrad_(postup_%C3%BAkonov)" title="Obrad (postup úkonov) – slovaque" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Obrad (postup úkonov)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaque" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%80%D0%B5%D0%B4" title="Обред – serbe" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Обред" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbe" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Rit" title="Rit – suédois" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Rit" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="suédois" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4" title="Обряд – ukrainien" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Обряд" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrainien" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q628455#sitelinks-wikipedia" title="Modifier les liens interlangues" class="wbc-editpage">Modifier les liens</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaces de noms"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Rite" title="Voir le contenu de la page [c]" accesskey="c"><span>Article</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discussion:Rite" rel="discussion" title="Discussion au sujet de cette page de contenu [t]" accesskey="t"><span>Discussion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Modifier la variante de langue" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">français</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Affichages"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Rite"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&action=history" title="Historique des versions de cette page [h]" accesskey="h"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Outils" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Outils</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Outils</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">masquer</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Plus d’options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Rite"><span>Lire</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit" title="Modifier cette page [v]" accesskey="v"><span>Modifier</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit" title="Modifier le wikicode de cette page [e]" accesskey="e"><span>Modifier le code</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&action=history"><span>Voir l’historique</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Général </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Pages_li%C3%A9es/Rite" title="Liste des pages liées qui pointent sur celle-ci [j]" accesskey="j"><span>Pages liées</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Suivi_des_liens/Rite" rel="nofollow" title="Liste des modifications récentes des pages appelées par celle-ci [k]" accesskey="k"><span>Suivi des pages liées</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Aide:Importer_un_fichier" title="Téléverser des fichiers [u]" accesskey="u"><span>Téléverser un fichier</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&oldid=220113032" title="Adresse permanente de cette version de cette page"><span>Lien permanent</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&action=info" title="Davantage d’informations sur cette page"><span>Informations sur la page</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Citer&page=Rite&id=220113032&wpFormIdentifier=titleform" title="Informations sur la manière de citer cette page"><span>Citer cette page</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FRite"><span>Obtenir l'URL raccourcie</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffr.wikipedia.org%2Fwiki%2FRite"><span>Télécharger le code QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimer / exporter </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:Livre&bookcmd=book_creator&referer=Rite"><span>Créer un livre</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Sp%C3%A9cial:DownloadAsPdf&page=Rite&action=show-download-screen"><span>Télécharger comme PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Rite&printable=yes" title="Version imprimable de cette page [p]" accesskey="p"><span>Version imprimable</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Dans d’autres projets </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Rites" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fr.wikiquote.org/wiki/Rite" hreflang="fr"><span>Wikiquote</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q628455" title="Lien vers l’élément dans le dépôt de données connecté [g]" accesskey="g"><span>Élément Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Outils de la page"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apparence"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apparence</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">déplacer vers la barre latérale</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">masquer</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Un article de Wikipédia, l'encyclopédie libre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="fr" dir="ltr"><div class="bandeau-container metadata homonymie hatnote"><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Aide:Homonymie" title="Aide:Homonymie"><img alt="Page d’aide sur l’homonymie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/20px-Logo_disambig.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/30px-Logo_disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Logo_disambig.svg/40px-Logo_disambig.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="375" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p>Pour les articles homonymes, voir <a href="/wiki/Rite_(homonymie)" class="mw-disambig" title="Rite (homonymie)">Rite (homonymie)</a>. </p> </div></div> <div class="bandeau-container metadata bandeau-article bandeau-niveau-modere"><figure class="mw-halign-right noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Sources_%C3%A0_lier" title="Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus."><img alt="Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/12px-Info_Simple.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/18px-Info_Simple.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Info_Simple.svg/24px-Info_Simple.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a><figcaption>Si ce bandeau n'est plus pertinent, retirez-le. Cliquez ici pour en savoir plus.</figcaption></figure><div class="bandeau-cell bandeau-icone" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:2017-fr.wp-orange-source.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/45px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png" decoding="async" width="45" height="45" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/68px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/2017-fr.wp-orange-source.svg/90px-2017-fr.wp-orange-source.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div><div class="bandeau-cell" style="display:table-cell;padding-right:0.5em"> <p><strong class="bandeau-titre">Certaines informations figurant dans cet article ou cette section devraient être mieux reliées aux sources mentionnées dans les sections « Bibliographie », « Sources » ou « Liens externes »</strong> <small>(<time class="nowrap" datetime="2022-09-24" data-sort-value="2022-09-24">24 septembre 2022</time>).</small> </p> <div class="nomobile"> Vous pouvez améliorer la <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:V%C3%A9rifiabilit%C3%A9" title="Wikipédia:Vérifiabilité">vérifiabilité</a> en <a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Sources_%C3%A0_lier/Explication" title="Modèle:Sources à lier/Explication">associant ces informations à des références</a> à l'aide d'<a href="/wiki/Aide:Note" title="Aide:Note">appels de notes</a>.</div> </div></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Un pope à genou devant une croix creusée dans la glace d'une rivière gelée. Une dizaine d'assistants, dont un homme tenant une bible ouverte et une femme avec des bougie allumées." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg/330px-RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg" decoding="async" width="330" height="215" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg/495px-RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg/660px-RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="666" /></a><figcaption>Un rite <a href="/wiki/%C3%89glise_orthodoxe" title="Église orthodoxe">orthodoxe</a> en Russie : célébration de l'<a href="/wiki/%C3%89piphanie" title="Épiphanie">Épiphanie</a> à <a href="/wiki/Bogolioubovo" title="Bogolioubovo">Bogolioubovo</a> en 1996.</figcaption></figure> <p>Un <b>rite</b> (aussi, <b>rit</b>) est une pratique sociale codifiée, de caractère <a href="/wiki/Sacr%C3%A9" title="Sacré">sacré</a> ou <a href="/wiki/Symbolique" title="Symbolique">symbolique</a>, destinée à susciter l'engagement <a href="/wiki/%C3%89motion" title="Émotion">émotionnel</a> des participants<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite_crochet">[</span>1<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> au service d'une même attente ou dans le cadre d'un <a href="/wiki/Culte" title="Culte">culte</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Étymologie"><span id=".C3.89tymologie"></span>Étymologie</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=1" title="Modifier la section : Étymologie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=1" title="Modifier le code source de la section : Étymologie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Rituel est d'abord un adjectif et, quand il s'agit d'un nom, il s'applique à la <a href="/wiki/Codification_(droit)" title="Codification (droit)">codification</a> par écrit d'un rite. Les deux mots « rite » et « rituel » sont issus du latin <i>ritus</i> pour le premier et de <i>rituales libri</i> (livres traitant des rites) pour le second. Les mots rite et rituel sont souvent employés à tort l'un pour l'autre. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nature">Nature</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=2" title="Modifier la section : Nature" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=2" title="Modifier le code source de la section : Nature"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Le rite est un <a href="/wiki/C%C3%A9r%C3%A9monial_liturgique" title="Cérémonial liturgique">cérémonial</a>. Désignant un ensemble d'usages réglés par la coutume ou par la loi, le mot cérémonial s'applique aussi bien au domaine religieux qu'aux manifestations civiles ou politiques. Une cérémonie rituelle est toujours religieuse. En d'autres termes, on peut dire que le rite transforme alors que la cérémonie confirme. </p><p>La <a href="/wiki/Liturgie_catholique" title="Liturgie catholique">liturgie</a> est la désignation de l'ensemble des rites qui ont été approuvés par les autorités ecclésiastiques catholiques concernant la <a href="/wiki/Messe" title="Messe">messe</a> et les divers offices. </p><p>Un rite sert de ciment à une communauté, conformément au double sens étymologique de « relier » et « se recueillir » du mot <i>religion</i>. La participation répétée au culte selon un certain rite marque l'appartenance à la communauté religieuse concernée. </p><p>Un <a href="/wiki/Schisme" title="Schisme">schisme</a> peut se produire sur des aspects dogmatiques mais aussi rituels. <span class="need_ref" title="Ce passage nécessite une référence." style="cursor:help;">L'abandon partiel de la messe en latin est ainsi l'une des raisons pour lesquelles une partie des catholiques dits « intégristes » s'est écartée de l'Église catholique</span><sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:R%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Aide:Référence nécessaire">[réf. nécessaire]</a></sup>. Le changement d'un rite ancien et parfois millénaire est toujours une opération complexe et troublante pour une religion. </p><p>De nombreuses religions se sont divisées sur des questions de rites. Dans la religion musulmane on distingue le <a href="/w/index.php?title=Rite_d%27Omar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rite d'Omar (page inexistante)">rite d'Omar</a> ou le <a href="/w/index.php?title=Rite_d%27Ali&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rite d'Ali (page inexistante)">rite d'Ali</a>. Les <a href="/wiki/Christianisme_oriental" title="Christianisme oriental">Églises chrétiennes d'Orient</a> ont une diversité de rites depuis les origines presque, chaque église ayant son mode d'expression selon le milieu dans laquelle elle se trouve. En Orient, aujourd'hui, les rites des Églises chrétiennes orientales coexistent : <a href="/wiki/Rite_byzantin" title="Rite byzantin">byzantin</a>, <a href="/wiki/Rite_syriaque_occidental" title="Rite syriaque occidental">antiochien</a>, <a href="/wiki/Rite_syriaque_oriental" title="Rite syriaque oriental">chaldéen</a>, <a href="/wiki/Rite_copte" title="Rite copte">copte</a>, <a href="/wiki/Rite_arm%C3%A9nien" title="Rite arménien">arménien</a>, le <a href="/wiki/Rite_romain" title="Rite romain">rite romain</a>… Dans l'Église catholique, on trouve des fidèles de plusieurs rites, mais si certains rites sont exclusivement pratiqués dans l'Église catholique (<a href="/wiki/Rite_maronite" title="Rite maronite">rite maronite</a>), d'autres sont pratiqués surtout hors d'elle (<a href="/wiki/Rite_copte" title="Rite copte">rite copte</a>, <a href="/wiki/Rite_gu%C3%A8ze" title="Rite guèze">rite éthiopien</a>). </p><p>L'<a href="/wiki/%C5%92cum%C3%A9nisme" title="Œcuménisme">œcuménisme</a> pose la question de rites communs à plusieurs Églises qui ont divergé au fur et à mesure du temps, ou entre religions différentes. La concélébration (participation de célébrants de différentes confessions à une même cérémonie) est toujours impossible <sup class="need_ref_tag" style="padding-left:2px;"><a href="/wiki/Aide:Quand" title="Aide:Quand"><span title="Ce passage devrait préciser au minimum la décennie ou l'année ; voir l'aide.">[Quand ?]</span></a></sup>. Les rites réellement fusionnés soulèvent de très difficiles questions théologiques. </p><p>Beaucoup de rites religieux antiques comportaient des sacrifices d'humains et d'animaux. </p><p>De nombreux rites ont imposé et imposent toujours aujourd'hui des mutilations : scarification, déformation des lèvres ou des oreilles, circoncision<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite_crochet">[</span>2<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>, excision, chasse d'une bête dangereuse, exercice périlleux, ingestion de produits hallucinogènes ou d'alcool, dont font partie les bizutages à l'entrée dans les Grandes Écoles. Ces rites culturels entrent de plus en plus en conflit avec la législation civile. </p><p>Le chant et la danse participent aux rites de nombreuses religions. D'une façon générale, tout ce qui concourt à une émotion collective est prisé lors des rites. Le choix des lieux et des moments où s'exécutent les rites est extrêmement important et concourt à leur succès. La création des objets et des lieux nécessaires à l'exécution d'un rite, tels qu'église, temple, synagogue, mosquée, est généralement considérée comme une source de l'art. La monnaie a même pris dès son invention une part active à de nombreux rites. En Grèce, par exemple, il y avait un rite de la mise d'une obole sur la langue d'un mort, pour que celui-ci puisse payer <a href="/wiki/Charon_(mythologie)" title="Charon (mythologie)">Charon</a>, le passeur du fleuve <a href="/wiki/Styx" title="Styx">Styx</a>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:Burning_pyre_in_Laos.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Burning_pyre_in_Laos.jpg/250px-Burning_pyre_in_Laos.jpg" decoding="async" width="250" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Burning_pyre_in_Laos.jpg/375px-Burning_pyre_in_Laos.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Burning_pyre_in_Laos.jpg/500px-Burning_pyre_in_Laos.jpg 2x" data-file-width="5327" data-file-height="3552" /></a><figcaption>Une crémation à <a href="/wiki/Si_Phan_Don" title="Si Phan Don">Si Phan Don</a> dans le sud du <a href="/wiki/Laos" title="Laos">Laos</a> en 2018 : il s'agit d'un <a href="/wiki/Rite_fun%C3%A9raire" title="Rite funéraire">rite funéraire</a> <a href="/wiki/Bouddhisme" title="Bouddhisme">bouddhiste</a>.</figcaption></figure> <p>Peuvent être distingués : les rites intercesseurs (pluie, moisson, maladie, guerre, fertilité, etc.), les <a href="/wiki/Rites_de_passage" class="mw-redirect" title="Rites de passage">rites de passage</a> (naissance, entrée consciente dans la religion, entrée dans la communauté des adultes, décès, intronisation, mariage, etc.) et les rites de confirmation d'appartenance (processions, célébrations, cérémonies au monument aux morts, inaugurations, fêtes diverses). </p><p>L'ancienneté des rites, que l'on retrouve aux premiers âges de l'humanité et dans toutes les sociétés, leur variété, leurs motivations, leurs conséquences sanitaires et sociales, expliquent le grand nombre des approches possibles : théologie, histoire générale et histoire des religions, sociologie, psychologie sociale, anthropologie, économie, droit. </p><p>Bien que se situant dans le domaine non religieux, les <a href="/wiki/Loges_ma%C3%A7onniques" class="mw-redirect" title="Loges maçonniques">loges maçonniques</a> se sont attachées à développer des rites à l'instar des religions. Alors que dans les religions, les rites ont toujours un sens réel ou symbolique, les <a href="/wiki/Rite_ma%C3%A7onnique" title="Rite maçonnique">rites maçonniques</a> sont essentiellement symboliques. Cette symbolique relève soit de l'alchimie, de la chevalerie ou des métiers de la construction, soit encore de légendes ou de mythes, le plus souvent trouvés dans un récit gnostique parfois très vieux. Ils sont généralement couverts par un secret très relatif. Les <a href="/wiki/Rite_ma%C3%A7onnique" title="Rite maçonnique">rites maçonniques</a>, écossais, français, égyptiens, etc., sont nombreux et l'occasion de nombreuses divergences entre maçons. </p><p>Le langage courant a étendu le terme de rite à la qualification de comportements politiques et sociaux sans dimension religieuse : le rite du week-end, de la poule-au-pot sous le bon Roi Henri IV en France, de la « <i>garden party</i> du <time class="nowrap" datetime="07-14" data-sort-value="07-14">14 juillet</time> à l'Élysée », des enterrements de vies de jeune homme ou de jeune fille avant les mariages, etc. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Formes">Formes</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=3" title="Modifier la section : Formes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=3" title="Modifier le code source de la section : Formes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'<a href="/wiki/Anthropologie" title="Anthropologie">anthropologie</a> s'est longtemps intéressée au rite et plusieurs <a href="/wiki/Ethnologie" title="Ethnologie">ethnologues</a> ont tenté de proposer une vision formelle et ontologique de la pratique rituelle de façon générale. D'abord, le rite se présente comme une activité très formalisée : possédant ses propres codes et dont les actions s'articulent autour de symboles fortement marqués. On n'a qu'à penser à une messe traditionnelle ou à un rituel plus éclectique comme on en retrouve de plus en plus pour s'en rendre compte, il s'agit de pratiques fortement codifiées. Ce dernier est habituellement constitué de séquences, d'étapes, s'articulant dans une mise en scène soigneusement préparée et correspondant à une série de règles implicites au rite en question : on peut ainsi parler du caractère morcelé du rite (conformément à ce qu'affirmait <a href="/wiki/Claude_L%C3%A9vi-Strauss" title="Claude Lévi-Strauss">Claude Lévi-Strauss</a>, voir les ouvrages en bibliographie). Ce dernier présente aussi un aspect répétitif où, soigneusement mises en place, les actions rituelles sont standardisées et reprises à travers un ordre bien établi. Le déroulement d'un rite est donc prévisible puisqu'il se base sur une série d'étapes bien ancrées, lesquelles devront être minutieusement respectées afin que l'activité prenne forme, qu'elle aboutisse à son but et puisse apporter sens aux pratiquants qui s'y soumettent. Les activités se déroulent autour d'objets auxquels on a attaché une valeur symbolique : le cercueil du défunt, le calice de la messe, etc. </p><p>Quant à la question ontologique, les anthropologues et autres chercheurs en sciences humaines ont toujours tenté de comprendre ce pourquoi on s'adonne à des pratiques rituelles. Faisant l'aller-retour entre empirisme de terrain et philosophie, certains ont fourni des éléments de réponses intéressants, même s'ils ne font pas nécessairement consensus. <a href="/wiki/Victor_Turner" title="Victor Turner">Victor Turner</a>, l'un des grands théoriciens du rite (ouvrages en bibliographie), propose une approche teintée d'un certain fonctionnalisme, où le corps social, dont les différentes parties afficheraient un certain déséquilibre, serait en mesure de créer une stabilité à travers les pratiques rituelles. Au niveau social, le rite serait donc en mesure d'unifier les individus d'une société, alors séparés par les contingences sociales. Quant au point de vue de l'individu, Turner s'inspire des propositions freudiennes où en proie à des besoins affectifs qu'il ne peut combler, ce dernier tente de faire un pont entre le monde sensible et intelligible, alors qu'il se trouve démuni face à ce dernier. Pour Lévi-Strauss, dans le dernier chapitre du quatrième tome des <i>Mythologiques</i>, soit <i>L'Homme nu</i> (1971), le rite est une réponse à un découpage entre le monde discontinu (celui de tous les jours) et continu (celui d'origine, d'autrefois), alors que les catégories qui ont cours dans une société donnée sont abolies lors de la pratique rituelle. Ce découpage serait, selon l'anthropologue, la réponse à une anxiété logique innée à la rationalité humaine. Chez les deux auteurs, la pratique implique donc un retour aux origines communes et où sont par le fait même abolies les frontières habituelles, celles du quotidien. C'est à cette origine que fait allusion Lévi-Strauss lorsqu'il parle du monde continu, celui où tous étaient égaux et où l'homme était unifié à la nature, avant que s'opère une stratification de l'ordre social. À la suite du rite, l'individu se trouve transformé alors que fut effectué un passage (d'où les rites de passage) entre le stade de l'« avant » et celui de l'« après ». </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Différents_types"><span id="Diff.C3.A9rents_types"></span>Différents types</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=4" title="Modifier la section : Différents types" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=4" title="Modifier le code source de la section : Différents types"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Chaque <a href="/wiki/Religion" title="Religion">religion</a> ou <a href="/wiki/Confession" title="Confession">confession</a> a codifié, au fil des <a href="/wiki/Si%C3%A8cle" title="Siècle">siècles</a>, les gestes qui lui sont propres pour la célébration de son <a href="/wiki/Culte" title="Culte">culte</a>. Exemple : rite de « l'asperges me » ou celui effectué par le <a href="/wiki/Thurif%C3%A9raire" title="Thuriféraire">thuriféraire</a>. Par la pratique de ces rites, les fidèles reconnaissent leur adhésion intérieure à ce culte. Les occasions rituelles concernent soit la vie collective globale de la communauté, soit des circonstances familiales, ou la vie spirituelle personnelle. </p> <ul><li>Rites périodiques : les cérémonies quotidiennes, hebdomadaires, et annuelles (par exemple : <a href="/wiki/A%C3%AFd" title="Aïd">Aïd</a> el kébir pour la religion musulmane).</li></ul> <ul><li>Rites d'intercession ou de demande. Ils correspondent en général à des intercessions particulières : <ul><li>intercession pour obtenir la pluie : pratiquement présente dans toutes les religions. C'est souvent à cette occasion que les rites les plus violents ont été inventés. On se souvient des sacrifices humains de Carthage pour obtenir la pluie pendant le siège romain ;</li> <li>intercession pour obtenir la victoire ;</li> <li>intercession pour obtenir une bonne récolte ;</li> <li>intercession pour obtenir la sécurité d'un bateau, d'un bâtiment, etc.</li></ul></li></ul> <p>Beaucoup de rites d'intercession dans la Grèce antique s'appuyaient sur des oracles (Delphes, Delos). Les antiques Romains attendaient la réponse des dieux à certaines questions importantes, au travers de l'examen des restes d'animaux suppliciés (cf. <a href="/wiki/Divination" title="Divination">divination</a>), ou en regardant la direction du vol des oiseaux. </p> <ul><li><a href="/wiki/Rite_de_passage" title="Rite de passage">Rites de passage</a> : <ul><li>la naissance (<a href="/wiki/Bapt%C3%AAme" title="Baptême">baptême</a>, <a href="/wiki/Circoncision" title="Circoncision">circoncision</a>, <a href="/wiki/Excision" title="Excision">excision</a>, etc.) ;</li> <li>la puberté (<a href="/wiki/Bar-mitzvah" class="mw-redirect" title="Bar-mitzvah">Bar Mitzvah</a>, <a href="/wiki/Confirmation" title="Confirmation">confirmation</a>, etc.) ;</li> <li>la fécondité (<a href="/wiki/Fian%C3%A7ailles" title="Fiançailles">fiançailles</a>, <a href="/wiki/Mariage" title="Mariage">mariage</a>, etc.) ;</li> <li>la mort (<a href="/wiki/Enterrement" title="Enterrement">enterrement</a>, <a href="/wiki/Cr%C3%A9mation" title="Crémation">crémation</a>, célébration de funérailles, etc.).</li></ul></li></ul> <p>La ritualité familiale est la plus tenace et la plus résistante aux changements. Le culte des ancêtres en Chine a ainsi traversé plusieurs décennies de régime communiste anti religieux. </p> <ul><li>Rites individuels : <ul><li>la prière. La religion musulmane par exemple, codifie la périodicité, la gestuelle, la direction tournée vers la Mecque ;</li> <li>certains gestes de la vie courante sont très souvent un peu et parfois beaucoup ritualisés : mise au lit des enfants, prise du petit déjeuner, maquillage, rasage, etc.</li></ul></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Origine">Origine</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=5" title="Modifier la section : Origine" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=5" title="Modifier le code source de la section : Origine"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Les rites ne sont pas forcément religieux puisqu'ils rythment très souvent les actes quotidiens de la vie des humains. En cela, les rites séparent les humains du monde animal. Les tout premiers rites : inhumation des corps, feux, élévation de pierres (menhirs ou dolmens) montrent bien qu'à l'aube de l'humanité, le rite est intrinsèquement lié à l'humanité et systématiquement à la religion qui est uniquement le fait des humains. </p><p>Les travaux d'<a href="/wiki/%C3%89mile_Durkheim" title="Émile Durkheim">Émile Durkheim</a> traite les rituels comme des éléments du sacré. Mais l'interprétation du rite par les sciences humaines a tenté de dépasser le cadre de l'explication purement religieuse par des interprétations sociales ou comportementales. </p><p>Par exemple : </p> <ul><li>l'approche que l'on pourrait qualifier d'éthologie humaine, issue notamment des travaux de <a href="/wiki/Konrad_Lorenz" title="Konrad Lorenz">Konrad Lorenz</a> ; comme <a href="/wiki/%C3%89thologie" title="Éthologie">éthologue</a>, <a href="/wiki/Konrad_Lorenz" title="Konrad Lorenz">Konrad Lorenz</a> a étudié le rite comme la forme qu'une culture donne à l'<a href="/wiki/Agressivit%C3%A9" title="Agressivité">agressivité</a> individuelle de ses membres pour circonscrire ses effets désordonnés et indésirables et <i>a contrario</i> valoriser sa contribution à la conservation du groupe. La vision de Konrad Lorenz a maintenant été dépassée par <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Girard" title="René Girard">René Girard</a> qui a montré que le phénomène du bouc émissaire et les rites qui y sont associés existent dans toutes les civilisations et donc les religions, à l'exception du Christianisme, qui pour René Girard, a inauguré de manière définitive la sortie de la religion, au sens d'ensemble de pratiques purement rituelles<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite_crochet">[</span>3<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>.</li></ul> <p>- K. Lorenz et Goffman donnent au terme « rite » un signifiant élargi : rituel inconscient. Leur thèse serait que ces « rites » inhibent l'agressivité intraspécifique afin d'autoriser la socialisation de l'espèce. Ces rites réutilisent cette agressivité affaiblie et remaniée pour structurer le groupe (hiérarchisation). </p><p>- Le rite doit être distingué du rituel, qui est une « mise en scène » consciente. Goffman, Lorenz et Bourdieu utilisent « rite » dans le sens d'acte inconscient ou peu conscient… en général des gestes ou attitudes brèves (haussement de sourcils, d'épaule, ouverture des mains, baisser les yeux avant un croisement d'individus…) permettant, en passant en « conduite automatique » d'inhiber l'agressivité que devrait occasionner une situation… L'agressivité intraspécifique étant un instinct (génétique), il ne peut être supprimé mais va être inhibé et réutilisé en « rite » culturel hiérarchisant. Ces « rites » peuvent être considérés comme la « mémoire vive » du passé de l'espèce, dans le sens où ils induisent un comportemental optimisé transhistorique garantissant la durabilité de l'espèce (comportemental adapté a l'ère glaciaire par ex). Les « rites » peuvent aussi être considéré comme synonyme de « culturel », dans le sens où ils ont autorisé la socialisation d'une espèce… pour l’espèce humaine, ils s'opposent et pondèrent la « raison » par trop opportuniste qui tend a privilégier les intérêts immédiats de l'individu au détriment des autres « bénéficiaires » de chacun de nos actes (groupe, civilisation, espèce). </p> <ul><li>le courant issu de la psychanalyse qui rattache les rites dits « sociaux » à des systèmes de défense collectifs.</li></ul> <ul><li>Des théories s'articulent autour de la notion de « <a href="/w/index.php?title=Rite_profane&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rite profane (page inexistante)">rite profane</a> » (Claude Rivière, 1995) et de « rite d'interaction » (Erving Goffman, 1974, Dominique Picard, 1995, 2007).</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Rites_initiatiques">Rites initiatiques</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=6" title="Modifier la section : Rites initiatiques" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=6" title="Modifier le code source de la section : Rites initiatiques"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="bandeau-container bandeau-section metadata bandeau-niveau-information"><div class="bandeau-cell bandeau-icone-css loupe">Article connexe : <a href="/wiki/Initiation" title="Initiation">initiation</a>.</div></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fichier:William_Hogarth_029.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/William_Hogarth_029.jpg/320px-William_Hogarth_029.jpg" decoding="async" width="320" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/William_Hogarth_029.jpg/480px-William_Hogarth_029.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/William_Hogarth_029.jpg/640px-William_Hogarth_029.jpg 2x" data-file-width="2024" data-file-height="1571" /></a><figcaption>Un rite <a href="/wiki/%C3%89lection" title="Élection">électoral</a> : <i>le siège d'<a href="/wiki/Investiture" title="Investiture">investiture</a></i> - représentation <a href="/wiki/Satirique" class="mw-redirect" title="Satirique">satirique</a> sous forme de peinture <a href="/wiki/Rococo" title="Rococo">rococo</a>, de <a href="/wiki/William_Hogarth" title="William Hogarth">William Hogarth</a>. Angleterre, <a href="/wiki/Ann%C3%A9es_1750" title="Années 1750">années 1750</a>.</figcaption></figure> <p>Les <i><a href="/wiki/Rite_de_passage" title="Rite de passage">rites de passage</a></i> également nommés <i>rites initiatiques</i> accompagnent dans beaucoup de sociétés humaines les changements « <a href="/wiki/Biologie" title="Biologie">biologiques</a> » et « <a href="/wiki/Social" title="Social">sociaux</a> » d'un <a href="/wiki/Individu" title="Individu">individu</a>. </p><p>Une forme dérivée est le rite d'entrée dans une secte ou une société de pensée profane. </p><p>De façon très extensive on peut parler de rite pour les actes exigés d'un nouveau membre d'un gang ou d'une mafia. </p><p>Il est également possible de considérer comme étant un rite initiatique la reconnaissance de la psychologie gouvernant subconsciemment les rapports sociaux entre les hommes<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite_crochet">[</span>4<span class="cite_crochet">]</span></a></sup> comme facteur d'union sociale : en effet, cette reconnaissance démarque une acceptation, d'une initiation à la compréhension sociale, et s'acquiert naturellement et systématiquement par l'homme au cours de sa vie. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Le_rôle_des_célébrants"><span id="Le_r.C3.B4le_des_c.C3.A9l.C3.A9brants"></span>Le rôle des célébrants</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=7" title="Modifier la section : Le rôle des célébrants" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=7" title="Modifier le code source de la section : Le rôle des célébrants"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La conservation, l'enseignement et l'application des rituels est un des rôles majeurs des religions et de leurs célébrants. </p><p>La <a href="/wiki/Crise_des_vocations" class="mw-redirect" title="Crise des vocations">crise des vocations</a> et la diminution du nombre des célébrants dans plusieurs religions d'Europe, posent la question du maintien du nombre des lieux de culte et de la fréquence des célébrations. Beaucoup de lieux de culte en Europe ont vu la fréquence de leurs offices diminuer. À l'inverse, sur d'autres continents, la fréquence des célébrations est en nette augmentation et nécessite la construction de très nombreux nouveaux lieux de cultes. Au Royaume-Uni, de nombreuses églises anglicanes ont été purement et simplement désaffectées et transformées. </p><p>Les <a href="/wiki/Transfert_de_population" title="Transfert de population">transferts de populations</a> provoqués par la mondialisation posent également la question de la « nationalisation » de certains cultes et de la langue de certains rites. En France, les conflits entre imams de différentes origines (Arabie saoudite, Turquie, Algérie, Maroc) a conduit à une réflexion sur la formation d'imams officiant en français et non plus en arabe ou en turc. </p><p>La question de la licéité des rites posée par <a href="/wiki/Cic%C3%A9ron" title="Cicéron">Cicéron</a> est toujours d'actualité. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_concurrence_entre_fêtes_profanes_et_fêtes_rituelles_religieuses"><span id="La_concurrence_entre_f.C3.AAtes_profanes_et_f.C3.AAtes_rituelles_religieuses"></span>La concurrence entre fêtes profanes et fêtes rituelles religieuses</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=8" title="Modifier la section : La concurrence entre fêtes profanes et fêtes rituelles religieuses" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=8" title="Modifier le code source de la section : La concurrence entre fêtes profanes et fêtes rituelles religieuses"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Toutes les religions ont souvent essayé de faire coïncider des fêtes anciennes associées à des cultes antécédents enracinés dans les traditions locales. Un certain nombre de rites, comme la fête chrétienne d'Holywins (de l'anglais : la sainteté gagne) qui a été créée pour supplanter le rite païen d'Halloween. </p><p>Aujourd'hui des fêtes profanes, à dimensions commerciales, comme Noël, viennent parfois en conflit avec des occasions rituelles traditionnelles. La dimension profane de certaines fêtes religieuses s'effacent en partie devant une démarche purement touristique. Le rite religieux à l'origine est parfois remplacé par un spectacle (cas de Pampelune par exemple), qui lui-même devient un rite purement profane. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Les_nouveaux_rites">Les nouveaux rites</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=9" title="Modifier la section : Les nouveaux rites" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=9" title="Modifier le code source de la section : Les nouveaux rites"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>L'anthropologie s'est principalement intéressée aux rites dans les sociétés non occidentales, mais de plus en plus, les sciences sociales s'intéressent à ce qu'on pourrait appeler les nouveaux rites. Ces rites qui ont été étudiés chez « l'autre », qu'il soit <a href="/wiki/Peuple_autochtone" title="Peuple autochtone">autochtone</a> d'Amérique ou d'Afrique, ont en partie influencé les nouvelles pratiques rituelles dont beaucoup ont emprunté à ces nostalgies d'outre culture. Toutefois, les nouveaux rites se voient transformés par rapport au rite traditionnel : ils prennent place dans un contexte social différent qu'on qualifie de <a href="/wiki/Modernit%C3%A9" title="Modernité">modernité</a>, expression fourre-tout qui vise à décrire une nouvelle réalité qu'on a peine à cerner en sciences humaines. Les concepts présentés plus haut s'avèrent toujours pertinents, mais les valeurs de même que les différentes modalités en rapport au rite chez l'individu sont susceptibles d'avoir changé (susceptibles, puisqu'il s'agit d'une question de recherche actuelle dont la complexité nécessite certaines remises en question). </p><p>Sous le voile de la modernité, ce contexte qu'on dit nouveau et qui transforme autant nos rapports sociaux que ceux face à notre individualité propre, se dégage une nouvelle conception du monde qui n'est plus attribuable aux dogmes ou récits qui nous entourent. Devenu cliché, ce concept conserve toutefois un certain potentiel pour ce qui est de considérer les pratiques sociales dont les fondements tendent à nous échapper. <a href="/w/index.php?title=Mich%C3%A8le_Fellous&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michèle Fellous (page inexistante)">Michèle Fellous</a>, dans <i>À la recherche des nouveaux rites</i> (2001) par exemple, s'intéresse à ces nouveaux rites quant au sens qu'ils revêtent alors qu'ils se différencient de plus en plus de la définition classique. Celle-ci constate que dans un contexte où le temps nous glisse entre les mains, les individus recherchent une assise à travers le rite qui permet de créer un marquage dans leurs vies. Ce marquage permet de rendre moins abrupte les passages que nous subissons à plusieurs reprises au cours de notre existence par un certain enracinement, alors que ce contexte moderne rend poreuses les différentes séquences vécues (enfance/adolescence, étude/travail, vie personnelle/travail, divertissement/ productivité, etc.). Le nouveau rite pourrait être perçu comme une réponse à ces questions issues de quêtes individuelles, puisque c'est désormais l'individualité qu'on tente de définir dans le contexte de modernité<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite_crochet">[</span>5<span class="cite_crochet">]</span></a></sup>. Cette nouvelle vision du rite se détache de plus en plus du religieux, on cherche le sacré, sans le sacrement. Le mariage en est un bon exemple, alors que plusieurs cherchent à conserver les fondements du rite de passage tout en prenant une distance des instances religieuses, comme c'est le cas dans le mariage civil par exemple. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notes_et_références"><span id="Notes_et_r.C3.A9f.C3.A9rences"></span>Notes et références</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=10" title="Modifier la section : Notes et références" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=10" title="Modifier le code source de la section : Notes et références"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="references-small decimal" style=""><div class="mw-references-wrap"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a> </span><span class="reference-text">N. Mariot, "Le rite sans ses mythes : forme rituelle, temps et histoire", Genèses, 21 (décembre 1995), p. 148-162.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a> </span><span class="reference-text"><span class="ouvrage" id="Lefeuvre1989"><span class="ouvrage" id="Martine_Lefeuvre1989">Martine Lefeuvre, « <cite style="font-style:normal">La circoncision : un rite de passage ?</cite> », <i>Cahiers du LASA</i>, Laboratoire de sociologie anthropologique de l'Université de Caen, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 10,‎ 1er semestre 1989, <abbr class="abbr" title="page(s)">p.</abbr> 9, 17-46 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <span class="plainlinks noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://portal.issn.org/resource/issn/0765-0256">0765-0256</a></span>)</small><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=La+circoncision+%3A+un+rite+de+passage+%3F&rft.jtitle=Cahiers+du+LASA&rft.issue=10&rft.aulast=Lefeuvre&rft.aufirst=Martine&rft.date=1989&rft.pages=9%2C+17-46&rft.issn=0765-0256&rfr_id=info%3Asid%2Ffr.wikipedia.org%3ARite"></span></span></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a> </span><span class="reference-text"> Cf. <i>Achever Clausewitz</i>, Ed. Carnets Nord.</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a> </span><span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fripp.com/blog/why-do-people-say-yes-the-6-weapons-of-influence/">Robert Cialdini:<i>Influence</i>.</a></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a> </span><span class="reference-text"><abbr class="abbr indicateur-langue" title="Langue : français">(fr)</abbr> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ypineault.com/jeuxrites.html">Yann Pineault, <i>Jeux vidéo et rites</i>.</a></span> </li> </ol></div> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voir_aussi">Voir aussi</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=11" title="Modifier la section : Voir aussi" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=11" title="Modifier le code source de la section : Voir aussi"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r194021218">.mw-parser-output .autres-projets>.titre{text-align:center;margin:0.2em 0}.mw-parser-output .autres-projets>ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li{list-style:none;margin:0.2em 0;text-indent:0;padding-left:24px;min-height:20px;text-align:left;display:block}.mw-parser-output .autres-projets>ul>li>a{font-style:italic}@media(max-width:720px){.mw-parser-output .autres-projets{float:none}}</style><div class="autres-projets boite-grise boite-a-droite noprint js-interprojets"> <p class="titre">Sur les autres projets Wikimedia :</p> <ul class="noarchive plainlinks"> <li class="commons"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Rites?uselang=fr">Rite</a>, sur <span class="project">Wikimedia Commons</span></li> </ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliographie">Bibliographie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=12" title="Modifier la section : Bibliographie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=12" title="Modifier le code source de la section : Bibliographie"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>Dominique Sewane, <i>La Nuit des Grands Morts. L’initiée et l’épouse chez les Tamberma du Togo</i> (préface de <a href="/wiki/Jean_Malaurie" title="Jean Malaurie">Jean Malaurie</a>), Economica, Paris, 2002, « coll. Afrique Cultures », 272 p. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/9782717844849" title="Spécial:Ouvrages de référence/9782717844849"><span class="nowrap">9782717844849</span></a>)</small> (note de lecture par Suzanne Lallemand dans le <i><a href="/wiki/Journal_des_africanistes" title="Journal des africanistes">Journal des africanistes</a></i>, 74-1/2, 2004, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">527-529</span>)</li> <li>Dominique Sewane, <i>Les Batãmmariba, le peuple voyant : carnets d'une ethnologue</i>, Éd. de La Martinière, Paris, 2004, 189 p. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-7324-3209-1" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-7324-3209-1"><span class="nowrap">2-7324-3209-1</span></a>)</small></li> <li>Dominique Sewane, <i>Rites et pensée des Batammariba</i> pour les écoles primaires du Togo - Ministère des enseignements primaire secondaire et de l’alphabétisation du Togo, Patrimoine Culturel Immatériel de l’UNESCO, éditions Haho, Lomé (Togo), 2009 (in <i>Programme de sauvegarde du Patrimoine immatériel des Batammariba</i> – Unesco-Japon</li> <li><a href="/wiki/Jean_Cazeneuve" title="Jean Cazeneuve">Jean Cazeneuve</a>, <i>Les Rites et la condition humaine </i>, Paris, PUF, 1958 ;</li> <li>Jean Cazeneuve, <i>Sociologie du rite</i>, Paris, PUF, coll. « Sup. Le sociologue », 1971.</li> <li>Thierry-Marie Courau, Henri de La Hougue, « Rites : fêtes et célébrations de l'humanité », Bayard, 2012</li> <li><a href="/wiki/Jean_Cuisenier" title="Jean Cuisenier">Jean Cuisenier</a>, « Penser le rituel », 2006, PUF ;</li> <li><a href="/wiki/Mircea_Eliade" title="Mircea Eliade">Mircea Eliade</a>, « Initiation, rites, sociétés secrètes », (1959), Paris, Gallimard, 2001 ;</li> <li>Mircea Eliade, « Le sacré et le profane », Folio essais, version française datant de 1967 ;</li> <li><a href="/w/index.php?title=Mich%C3%A8le_Fellous&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michèle Fellous (page inexistante)">Michèle Fellous</a>, « À la recherche de nouveaux rites », L'Harmattan, col. Logiques sociales, 2001 ;</li> <li><a href="/wiki/Antoine_Garapon" title="Antoine Garapon">Antoine Garapon</a>, <i>L'Âne portant des reliques. Essai sur le rituel judiciaire</i>, Paris, Le Centurion, 1985 <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-227-12204-8" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-227-12204-8"><span class="nowrap">2-227-12204-8</span></a>)</small> ;</li> <li><a href="/wiki/Max_Gluckman" title="Max Gluckman">Max Gluckman</a>, « Essays on the Ritual of Social Relations », (1962), Manchester, Manchester University Press, 1975 ;</li> <li>Max Gluckman, « Politics, Law and Rituals in Tribal Society », (1965), Oxford, Blackwell, 1984 ;</li> <li><a href="/wiki/Erving_Goffman" title="Erving Goffman">Erving Goffman</a>, « Les Rites d'interaction », (1967), trad. par Kihm A., Paris, Minuit, 1984 ;</li> <li>Erving Goffman, « Les rites d'interaction », Éditions de Minuit, 1974 ;</li> <li><a href="/wiki/Arthur_Maurice_Hocart" title="Arthur Maurice Hocart">Arthur Maurice Hocart</a>, « Au commencement était le rite. De l'origine des sociétés humaines », Préface de <a href="/wiki/Lucien_Scubla" title="Lucien Scubla">Lucien Scubla</a>, 2005, La Découverte ;</li> <li><a href="/w/index.php?title=Fran%C3%A7ois-Andr%C3%A9_Isambert_(1924-)&action=edit&redlink=1" class="new" title="François-André Isambert (1924-) (page inexistante)">François-André Isambert</a>, « Rite et efficacité symbolique », Paris, Cerf, 1979 ;</li> <li><a href="/wiki/Claude_L%C3%A9vi-Strauss" title="Claude Lévi-Strauss">Claude Lévi-Strauss</a>, « Mythologiques : Tome 4, L'Homme nu », Pilon, 1971 ;</li> <li>Claude Lévi-Strauss, « La pensée sauvage », Pocket, 1990 (1962).</li> <li><a href="/w/index.php?title=Jean_Maisonneuve&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jean Maisonneuve (page inexistante)">Jean Maisonneuve</a>, <i>Les rituels</i> (« Que sais-je ? », 2425), Paris, PUF. <small style="line-height:1em;">(<a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Ouvrages_de_r%C3%A9f%C3%A9rence/2-13-041970-4" title="Spécial:Ouvrages de référence/2-13-041970-4"><span class="nowrap">2-13-041970-4</span></a>)</small> ;</li> <li><a href="/wiki/Charles_Malamoud" title="Charles Malamoud">Charles Malamoud</a>, T.T. Nguyen, <i><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lakischool.free.fr/Book_propos-croises_C-Malamoud_NguyenTT.pdf">Le Champ des arts martiaux, La Scène du sacrifice. Propos croisés sur des formes de rituels dans le monde sino-japonais et dans l’Inde</a></i>, 2013 ;</li> <li><a href="/wiki/Salomon_Reinach" title="Salomon Reinach">Salomon Reinach</a>, « La flagellation rituelle », <i>Cultes, Mythes et Religions</i>, t. I, Éditions Ernest Leroux, Paris, 1905, pp. 173-183 ;</li> <li>Salomon Reinach, « Le rire rituel », « Cultes, Mythes et Religions », t. IV, Éd. E. Leroux, 1912 ;</li> <li>« Rite, rituel », dans « Vocabulaire de psychosociologie », Erès, 2006 ;</li> <li><a href="/w/index.php?title=Claude_Rivi%C3%A8re&action=edit&redlink=1" class="new" title="Claude Rivière (page inexistante)">Claude Rivière</a>, « Les Liturgies politiques », Paris, PUF, 1987 ;</li> <li>Claude Rivière, « Les rites profanes », PUF, 1995 ;</li> <li>Dominique Picard, « Les rituels du savoir-vivre », Le Seuil, 1995 ;</li> <li><a href="/wiki/Martine_Segalen" title="Martine Segalen">Martine Segalen</a>, « Rites et rituels contemporains », (1998), Paris, A. Colin, 2005 ;</li> <li>Madlen Sell, « La dation du nom et autres rites de passage chez les Seereer Siin du Sénégal », <i><a href="/wiki/Le_Journal_des_psychologues" title="Le Journal des psychologues">Le Journal des Psychologues</a></i>, 2014, <abbr class="abbr" title="numéro">n<sup>o</sup></abbr> 320, <abbr class="abbr" title="pages">p.</abbr> <span class="nowrap">74-77</span> ;</li> <li><a href="/wiki/William_Robertson_Smith" title="William Robertson Smith">William Robertson Smith</a>, « Lectures on the Religion of the Semites », (1889), Kessinger Publishers, 2004 ;</li> <li><a href="/w/index.php?title=Roberto_Tresoldi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roberto Tresoldi (page inexistante)">Roberto Tresoldi</a> « Les rites d'initiation », De Vecchi, 2005 ;</li> <li><a href="/wiki/Victor_Turner" title="Victor Turner">Victor Turner</a>, « Le Phénomène rituel. Structure et contre-structure », (1969), trad. par Guillet G., Paris, PUF, 1990 ;</li> <li>Victor Turner, « Les tambours d'affliction », Gallimard, 1972 ;</li> <li><a href="/wiki/Arnold_van_Gennep" title="Arnold van Gennep">Arnold van Gennep</a>, « Les Rites de passage », (1909), Paris, A. et J. Picard, 1981.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Articles_connexes">Articles connexes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=13" title="Modifier la section : Articles connexes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=13" title="Modifier le code source de la section : Articles connexes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Interaction_sociale" title="Interaction sociale">Interaction sociale</a></li> <li><a href="/wiki/Politesse" title="Politesse">Politesse</a></li> <li><a href="/wiki/Civilit%C3%A9" title="Civilité">Civilité</a></li> <li><a href="/wiki/Rite_de_passage" title="Rite de passage">Rite de passage</a></li> <li><a href="/wiki/Ritualit%C3%A9" title="Ritualité">Ritualité</a></li> <li><a href="/wiki/Anthropologie_de_la_religion" title="Anthropologie de la religion">Anthropologie de la religion</a></li> <li><a href="/wiki/Arbre_%C3%A0_pri%C3%A8res" title="Arbre à prières">Arbre à prières</a></li> <li><a href="/wiki/R%C3%AAve" title="Rêve">Rêve</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Liens_externes">Liens externes</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Rite&veaction=edit&section=14" title="Modifier la section : Liens externes" class="mw-editsection-visualeditor"><span>modifier</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Rite&action=edit&section=14" title="Modifier le code source de la section : Liens externes"><span>modifier le code</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p class="mw-empty-elt"> </p> <ul><li class="mw-empty-elt"></li> <li class="mw-empty-elt"></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers">Notices dans des dictionnaires ou encyclopédies généralistes<span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q628455?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/ritual"><i>Britannica</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://denstoredanske.lex.dk//rite/"><i>Den Store Danske Encyklopædi</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0139681.xml"><i>Gran Enciclopèdia Catalana</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ne.se/uppslagsverk/encyklopedi/lång/rit"><i>Nationalencyklopedin</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/rite"><i>Store norske leksikon</i></a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/rites/"><i>Universalis</i></a></li> </ul></div></li> <li><div class="liste-horizontale"><span class="wd_identifiers"><a href="/wiki/Autorit%C3%A9_(sciences_de_l%27information)" title="Autorité (sciences de l'information)">Notices d'autorité</a><span class="noprint wikidata-linkback skin-invert"><span class="mw-valign-baseline noviewer" typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q628455?uselang=fr#identifiers" title="Voir et modifier les données sur Wikidata"><img alt="Voir et modifier les données sur Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/10px-Blue_pencil.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/15px-Blue_pencil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Blue_pencil.svg/20px-Blue_pencil.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span></span> : <ul><li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb119404970">BnF</a></span> (<span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb119404970">données</a></span>)</li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/sh85114211">LCCN</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4124068-6">GND</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX525464">Espagne</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://olduli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007538986005171">Israël</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph164939">Tchéquie</a></span></li> <li><span class="nowrap uid noarchive"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://kopkatalogs.lv/F/?func=direct&local_base=lnc10&doc_number=000052834">Lettonie</a></span></li> </ul></div></li></ul> <div class="navbox-container" style="clear:both;"> <table class="navbox collapsible noprint collapsed" style=""> <tbody><tr><th class="navbox-title" colspan="3" style="text-align:center;"><div style="float:left; width:6em; text-align:left"><div class="noprint plainlinks nowrap tnavbar" style="padding:0; font-size:xx-small; color:var(--color-emphasized, #000000);"><a href="/wiki/Mod%C3%A8le:Palette_Grottes_%C3%A0_rituel" title="Modèle:Palette Grottes à rituel"><abbr class="abbr" title="Voir ce modèle.">v</abbr></a> · <a class="external text" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mod%C3%A8le:Palette_Grottes_%C3%A0_rituel&action=edit"><abbr class="abbr" title="Modifier ce modèle. Merci de prévisualiser avant de sauvegarder.">m</abbr></a></div></div><div style="font-size:110%"><a href="/wiki/Sp%C3%A9l%C3%A9ologie" title="Spéléologie">Spéléologie</a> et <a href="/wiki/Culture" title="Culture">culture</a> : <a href="/wiki/Grotte" title="Grotte">Grottes</a> ou <a href="/wiki/Gouffre" title="Gouffre">gouffres</a> à <a class="mw-selflink selflink">rituel</a></div></th> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Europe_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Projection orthographique de l’Europe."><img alt="Projection orthographique de l’Europe." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/40px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="40" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Europe_%28orthographic_projection%29.svg/80px-Europe_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span><br /><a href="/wiki/Europe" title="Europe">Europe</a></th> <td class="navbox-list" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Belgique"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Belgium_(civil).svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la Belgique"><img alt="Drapeau de la Belgique" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/20px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/30px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/40px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Belgique" title="Belgique">Belgique</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_de_Claminforge" title="Grotte de Claminforge">Claminforge</a></li> <li><a href="/wiki/Grottes_de_Conjoux" title="Grottes de Conjoux">Conjoux</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Espagne"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Spain.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de l'Espagne"><img alt="Drapeau de l'Espagne" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/20px-Flag_of_Spain.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/30px-Flag_of_Spain.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/40px-Flag_of_Spain.svg.png 2x" data-file-width="750" data-file-height="500" /></a></span> </span><a href="/wiki/Espagne" title="Espagne">Espagne</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_de_Achbinico" title="Grotte de Achbinico">Achbinico</a></li> <li><a href="/wiki/Grotte_de_Chinguaro" title="Grotte de Chinguaro">Chinguaro</a></li> <li><a href="/wiki/Grotte_de_Covadonga" title="Grotte de Covadonga">Covadonga</a></li> <li><a href="/wiki/Grotte_de_Santo_Hermano_Pedro" title="Grotte de Santo Hermano Pedro">Santo Hermano Pedro</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="France"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_France_(1976%E2%80%932020).svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la France"><img alt="Drapeau de la France" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/20px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/30px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg/40px-Flag_of_France_%281976%E2%80%932020%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/France" title="France">France</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_de_Massabielle" title="Grotte de Massabielle">Massabielle</a> (alias <i>grotte de Lourdes</i>)</li> <li><a href="/wiki/Grotte_du_Pigailh" title="Grotte du Pigailh">Pigailh</a></li> <li><a href="/wiki/Grotte-chapelle_de_Remonot" title="Grotte-chapelle de Remonot">Remonot</a></li> <li><a href="/wiki/Vitsgrotte" title="Vitsgrotte">Vitsgrotte</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> <td class="navbox-image" rowspan="3" style="vertical-align:middle;padding-left:7px"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Schauerkerze5.tiff" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Schauerkerze5.tiff/lossy-page1-50px-Schauerkerze5.tiff.jpg" decoding="async" width="50" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Schauerkerze5.tiff/lossy-page1-75px-Schauerkerze5.tiff.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Schauerkerze5.tiff/lossy-page1-100px-Schauerkerze5.tiff.jpg 2x" data-file-width="98" data-file-height="305" /></a><figcaption></figcaption></figure></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Asia_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Projection orthographique de l’Asie."><img alt="Projection orthographique de l’Asie." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/40px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="40" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/80px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span><br /><a href="/wiki/Asie" title="Asie">Asie</a></th> <td class="navbox-list navbox-even" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Arabie saoudite"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Saudi_Arabia.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de l'Arabie saoudite"><img alt="Drapeau de l'Arabie saoudite" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/20px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/30px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/40px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Arabie_saoudite" title="Arabie saoudite">Arabie saoudite</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_de_Hira" title="Grotte de Hira">Hira</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Birmanie"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Myanmar.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la Birmanie"><img alt="Drapeau de la Birmanie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Flag_of_Myanmar.svg/20px-Flag_of_Myanmar.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Flag_of_Myanmar.svg/30px-Flag_of_Myanmar.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Flag_of_Myanmar.svg/40px-Flag_of_Myanmar.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span> </span><a href="/wiki/Birmanie" title="Birmanie">Birmanie</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grottes_de_Hpo_win" title="Grottes de Hpo win">Hpo win</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Chine"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la République populaire de Chine"><img alt="Drapeau de la République populaire de Chine" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/20px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/30px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/40px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Chine" title="Chine">Chine</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grottes_des_mille_Bouddhas_de_Bezeklik" title="Grottes des mille Bouddhas de Bezeklik">Bezeklik</a></li> <li><a href="/wiki/Grottes_de_Kizil" title="Grottes de Kizil">Kizil</a></li> <li><a href="/wiki/Grottes_de_Mogao" title="Grottes de Mogao">Mogao</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Liban"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Lebanon.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau du Liban"><img alt="Drapeau du Liban" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/20px-Flag_of_Lebanon.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/30px-Flag_of_Lebanon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/40px-Flag_of_Lebanon.svg.png 2x" data-file-width="2880" data-file-height="1920" /></a></span> </span><a href="/wiki/Liban" title="Liban">Liban</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_d%27Afqa" title="Grotte d'Afqa">Afqa</a></li> <li><a href="/wiki/Grotte_de_Qadisha" title="Grotte de Qadisha">Qadisha</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Malaisie"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Malaysia.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la Malaisie"><img alt="Drapeau de la Malaisie" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Flag_of_Malaysia.svg/20px-Flag_of_Malaysia.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Flag_of_Malaysia.svg/30px-Flag_of_Malaysia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Flag_of_Malaysia.svg/40px-Flag_of_Malaysia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Malaisie" title="Malaisie">Malaisie</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grottes_de_Batu" title="Grottes de Batu">Batu</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="palestine"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Palestine.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau de la Palestine"><img alt="Drapeau de la Palestine" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Palestine.svg/20px-Flag_of_Palestine.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Palestine.svg/30px-Flag_of_Palestine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Palestine.svg/40px-Flag_of_Palestine.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Palestine_(%C3%89tat)" title="Palestine (État)">Palestine</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_du_Lait" title="Grotte du Lait">Lait</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="width:100px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Africa_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Projection orthographique de l’Afrique."><img alt="Projection orthographique de l’Afrique." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/30px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="30" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/45px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Africa_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Africa_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Americas_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Projection orthographique des Amériques."><img alt="Projection orthographique des Amériques." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/30px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="30" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/45px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Americas_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Americas_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="550" data-file-height="550" /></a></span><br /><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Oceania_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Projection orthographique de l’Océanie."><img alt="Projection orthographique de l’Océanie." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/30px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="30" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/45px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Antarctica_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description" title="Projection orthographique de l’Antarctique."><img alt="Projection orthographique de l’Antarctique." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg/30px-Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="30" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg/45px-Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg/60px-Antarctica_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="537" data-file-height="536" /></a></span><br />Autres continents</th> <td class="navbox-list" style=""><table class="navbox-subgroup" style=""> <tbody><tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Cameroun"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Cameroon.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau du Cameroun"><img alt="Drapeau du Cameroun" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Flag_of_Cameroon.svg/20px-Flag_of_Cameroon.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Flag_of_Cameroon.svg/30px-Flag_of_Cameroon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Flag_of_Cameroon.svg/40px-Flag_of_Cameroon.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Cameroun" title="Cameroun">Cameroun</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_de_Nka%27a" title="Grotte de Nka'a">Nka'a</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="nowrap"><span class="datasortkey" data-sort-value="États unis"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau des États-Unis"><img alt="Drapeau des États-Unis" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/20px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/30px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/40px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a></span> </span><a href="/wiki/%C3%89tats-Unis" title="États-Unis">États-Unis</a></span></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Skull_Cave_(Michigan)" title="Skull Cave (Michigan)">Skull Cave</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Maroc"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Morocco.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau du Maroc"><img alt="Drapeau du Maroc" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Morocco.svg/20px-Flag_of_Morocco.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Morocco.svg/30px-Flag_of_Morocco.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Morocco.svg/40px-Flag_of_Morocco.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Maroc" title="Maroc">Maroc</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Kef_Lihoud" title="Kef Lihoud">Kef Lihoud</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Mexique"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Mexico.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau du Mexique"><img alt="Drapeau du Mexique" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/20px-Flag_of_Mexico.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/30px-Flag_of_Mexico.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/40px-Flag_of_Mexico.svg.png 2x" data-file-width="980" data-file-height="560" /></a></span> </span><a href="/wiki/Mexique" title="Mexique">Mexique</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Dzibilchalt%C3%BAn" title="Dzibilchaltún">Dzibilchaltún</a></li></ul> </div></td> </tr> <tr> <th class="navbox-group" style="white-space:nowrap; text-align:left; width:18%;"><span class="datasortkey" data-sort-value="Kenya"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fichier:Flag_of_Kenya.svg" class="mw-file-description" title="Drapeau du Kenya"><img alt="Drapeau du Kenya" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Kenya.svg/20px-Flag_of_Kenya.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Kenya.svg/30px-Flag_of_Kenya.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Kenya.svg/40px-Flag_of_Kenya.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> </span><a href="/wiki/Kenya" title="Kenya">Kenya</a></span></th> <td class="navbox-list navbox-even" style="background:white; text-align:left;;"><div class="liste-horizontale"> <ul><li><a href="/wiki/Grotte_de_Kitum" title="Grotte de Kitum">Grotte de Kitum</a></li></ul> </div></td> </tr> </tbody></table></td> </tr> <tr> <td class="navbox-banner" style="" colspan="3"><div class="liste-horizontale"><i>Voir aussi</i> : <ul><li><a href="/w/index.php?title=Cat%C3%A9gorie:Grotte_%C3%A0_rituel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Catégorie:Grotte à rituel (page inexistante)">Catégorie:Grotte à rituel</a></li> <li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Grotte_s%C3%A9pulcrale" title="Catégorie:Grotte sépulcrale">Catégorie:Grotte sépulcrale</a></li> <li><a href="/wiki/Liste_de_grottes" title="Liste de grottes">Liste de grottes</a></li> <li><a href="/wiki/Grotte_ornementale" title="Grotte ornementale">Grotte ornementale</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table> </div> <ul id="bandeau-portail" class="bandeau-portail"><li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer skin-invert-image" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Religions_et_croyances" title="Portail des religions et croyances"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Religious_symbols.svg/24px-Religious_symbols.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Religious_symbols.svg/36px-Religious_symbols.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Religious_symbols.svg/48px-Religious_symbols.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Religions_et_croyances" title="Portail:Religions et croyances">Portail des religions et croyances</a></span> </span></li> <li><span class="bandeau-portail-element"><span class="bandeau-portail-icone"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Portail:Sociologie" title="Portail de la sociologie"><img alt="icône décorative" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Portal_Sociology_icon.svg/24px-Portal_Sociology_icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Portal_Sociology_icon.svg/36px-Portal_Sociology_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Portal_Sociology_icon.svg/48px-Portal_Sociology_icon.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></span> <span class="bandeau-portail-texte"><a href="/wiki/Portail:Sociologie" title="Portail:Sociologie">Portail de la sociologie</a></span> </span></li> </ul> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.codfw.main‐b766959bd‐4frwd Cached time: 20250216144651 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.382 seconds Real time usage: 0.530 seconds Preprocessor visited node count: 3280/1000000 Post‐expand include size: 117823/2097152 bytes Template argument size: 40036/2097152 bytes Highest expansion depth: 25/100 Expensive parser function count: 0/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 3887/5000000 bytes Lua time usage: 0.122/10.000 seconds Lua memory usage: 5428588/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 1/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 394.470 1 -total 30.47% 120.190 1 Modèle:Liens 22.45% 88.553 1 Modèle:Palette 20.94% 82.603 1 Modèle:Palette_Grottes_à_rituel 20.36% 80.301 1 Modèle:Méta_palette_de_navigation 17.98% 70.944 3 Modèle:Méta_palette_de_navigation_sous-groupe 13.08% 51.612 1 Modèle:Références 10.40% 41.013 1 Modèle:Article 8.54% 33.679 14 Modèle:Pays 8.23% 32.482 1 Modèle:Voir_homonymes --> <!-- Saved in parser cache with key frwiki:pcache:2679:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250216144651 and revision id 220113032. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ce document provient de « <a dir="ltr" href="https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rite&oldid=220113032">https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rite&oldid=220113032</a> ».</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Accueil" title="Catégorie:Accueil">Catégories</a> : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Anthropologie_sociale_et_culturelle" title="Catégorie:Anthropologie sociale et culturelle">Anthropologie sociale et culturelle</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Rituel" title="Catégorie:Rituel">Rituel</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Sciences_de_l%27information_et_de_la_communication" title="Catégorie:Sciences de l'information et de la communication">Sciences de l'information et de la communication</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Catégories cachées : <ul><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_avec_source_%C3%A0_lier" title="Catégorie:Article avec source à lier">Article avec source à lier</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_%C3%A0_r%C3%A9f%C3%A9rence_n%C3%A9cessaire" title="Catégorie:Article à référence nécessaire">Article à référence nécessaire</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Cat%C3%A9gorie_Commons_avec_lien_local_identique_sur_Wikidata" title="Catégorie:Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata">Catégorie Commons avec lien local identique sur Wikidata</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_un_mod%C3%A8le_Bases_inactif" title="Catégorie:Page utilisant un modèle Bases inactif">Page utilisant un modèle Bases inactif</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1417" title="Catégorie:Page utilisant P1417">Page utilisant P1417</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P8313" title="Catégorie:Page utilisant P8313">Page utilisant P8313</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P1296" title="Catégorie:Page utilisant P1296">Page utilisant P1296</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3222" title="Catégorie:Page utilisant P3222">Page utilisant P3222</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P4342" title="Catégorie:Page utilisant P4342">Page utilisant P4342</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_utilisant_P3219" title="Catégorie:Page utilisant P3219">Page utilisant P3219</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_bases_externes" title="Catégorie:Page pointant vers des bases externes">Page pointant vers des bases externes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Page_pointant_vers_des_dictionnaires_ou_encyclop%C3%A9dies_g%C3%A9n%C3%A9ralistes" title="Catégorie:Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes">Page pointant vers des dictionnaires ou encyclopédies généralistes</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Article_de_Wikip%C3%A9dia_avec_notice_d%27autorit%C3%A9" title="Catégorie:Article de Wikipédia avec notice d'autorité">Article de Wikipédia avec notice d'autorité</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Religions_et_croyances/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Religions et croyances/Articles liés">Portail:Religions et croyances/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sociologie/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sociologie/Articles liés">Portail:Sociologie/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Sciences_humaines_et_sociales/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés">Portail:Sciences humaines et sociales/Articles liés</a></li><li><a href="/wiki/Cat%C3%A9gorie:Portail:Soci%C3%A9t%C3%A9/Articles_li%C3%A9s" title="Catégorie:Portail:Société/Articles liés">Portail:Société/Articles liés</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> La dernière modification de cette page a été faite le 8 novembre 2024 à 09:27.</li> <li id="footer-info-copyright"><span style="white-space: normal"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Citation_et_r%C3%A9utilisation_du_contenu_de_Wikip%C3%A9dia" title="Wikipédia:Citation et réutilisation du contenu de Wikipédia">Droit d'auteur</a> : les textes sont disponibles sous <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fr">licence Creative Commons attribution, partage dans les mêmes conditions</a> ; d’autres conditions peuvent s’appliquer. Voyez les <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/fr">conditions d’utilisation</a> pour plus de détails, ainsi que les <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Cr%C3%A9dits_graphiques" title="Wikipédia:Crédits graphiques">crédits graphiques</a>. En cas de réutilisation des textes de cette page, voyez <a href="/wiki/Sp%C3%A9cial:Citer/Rite" title="Spécial:Citer/Rite">comment citer les auteurs et mentionner la licence</a>.<br /> Wikipedia® est une marque déposée de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, organisation de bienfaisance régie par le paragraphe <a href="/wiki/501c" title="501c">501(c)(3)</a> du code fiscal des États-Unis.</span><br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/fr">Politique de confidentialité</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:%C3%80_propos_de_Wikip%C3%A9dia">À propos de Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Avertissements_g%C3%A9n%C3%A9raux">Avertissements</a></li> <li id="footer-places-contact"><a href="//fr.wikipedia.org/wiki/Wikipédia:Contact">Contact</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code de conduite</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Développeurs</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fr.wikipedia.org">Statistiques</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Déclaration sur les témoins (cookies)</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fr.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Rite&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Version mobile</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Rechercher</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Rechercher sur Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Spécial:Recherche"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Rechercher</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Sommaire" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Basculer la table des matières" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Basculer la table des matières</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Rite</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>37 langues</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Ajouter un sujet</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-b766959bd-pjrzj","wgBackendResponseTime":122,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.382","walltime":"0.530","ppvisitednodes":{"value":3280,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":117823,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":40036,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":25,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":3887,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 394.470 1 -total"," 30.47% 120.190 1 Modèle:Liens"," 22.45% 88.553 1 Modèle:Palette"," 20.94% 82.603 1 Modèle:Palette_Grottes_à_rituel"," 20.36% 80.301 1 Modèle:Méta_palette_de_navigation"," 17.98% 70.944 3 Modèle:Méta_palette_de_navigation_sous-groupe"," 13.08% 51.612 1 Modèle:Références"," 10.40% 41.013 1 Modèle:Article"," 8.54% 33.679 14 Modèle:Pays"," 8.23% 32.482 1 Modèle:Voir_homonymes"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.122","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5428588,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-b766959bd-4frwd","timestamp":"20250216144651","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Rite","url":"https:\/\/fr.wikipedia.org\/wiki\/Rite","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q628455","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q628455","author":{"@type":"Organization","name":"Contributeurs aux projets Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Fondation Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-10-20T16:45:06Z","dateModified":"2024-11-08T08:27:38Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/2\/26\/RIAN_archive_51463_Epiphany_in_Bogolyubovo_village.jpg","headline":"pratique sociale de caract\u00e8re sacr\u00e9 ou symbolique"}</script> </body> </html>