CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="fa" dir="rtl"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>ایران - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )fawikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[".\t,","٫\t٬"],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9\t%", "۰\t۱\t۲\t۳\t۴\t۵\t۶\t۷\t۸\t۹\t٪"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgRequestId":"8b883123-75fd-4b37-9ba6-94e3a7f0de43","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ایران","wgTitle":"ایران","wgCurRevisionId":41278989,"wgRevisionId":41209980,"wgArticleId":163930,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی","صفحه‌های دارای پیوند مرده","صفحه‌هایی که از یادکرد وب با پارامتر وضعیت پیوند استفاده می‌کنند","مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است", "خطاهای یادکرد: کاراکترهای نامرئی","پیوندهای وی‌بک الگوی بایگانی اینترنت","صفحه‌های حاوی پیوند جادویی آی‌اس‌بی‌ان","صفحات ویکی‌پدیا با محدودیت ویرایش کمتر از ۳۰-۵۰۰","مختصات در ویکی‌داده","صفحه‌های دارای پیوند خراب به پرونده","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BIBSYS","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNE","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CANTICN", "مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های EMU","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NDL","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLA","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VcBA","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NGV","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های KULTURNAV","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CINII","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST", "مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های HDS","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های MusicBrainz area","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NARA","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های TDVİA","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های Trove","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های UKPARL","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF","داده‌های کتابخانه‌ای با ۲۷ عنصر","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های چندگانه","صفحه‌هایی که ربات نمی‌پذیرند","ایران","ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۷۹ (میلادی)", "ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در سده ۶ (پیش از میلاد)","بنیان‌گذاری‌ها در سده ۶ (پیش از میلاد)","بنیان‌گذاری‌های ۱۹۷۹ (میلادی) در ایران","جمهوری‌ها","جمهوری‌های اسلامی","فلات ایران","کشورها در آسیا","کشورها و سرزمین‌های ایرانی","کشورها و سرزمین‌های فارسی‌زبان","کشورهای خاور نزدیک","کشورهای خاورمیانه","کشورهای عضو اوپک","کشورهای عضو سازمان ملل متحد","کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی","کشورهای عضو گروه پانزده","کشورهای غرب آسیا","مکان‌های یادشده در کتاب‌های قانونی ثانی"],"wgPageViewLanguage":"fa","wgPageContentLanguage":"fa","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"ایران", "wgRelevantArticleId":163930,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["extendedconfirmed"],"wgRestrictionMove":["extendedconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"status":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":41209980,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fa","pageLanguageDir":"rtl","pageVariantFallbacks":"fa"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":400000,"wgCoordinates":{"lat":32,"lon":54},"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q794","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness", "fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgEditLatestRevision":true,"wgSiteNoticeId":"2.0"};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"} ;RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.gallery","ext.tmh.player","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.Edittools","ext.gadget.EasyNewSection","ext.gadget.signit","ext.gadget.decodesummary","ext.gadget.Watchlist","ext.gadget.switcher","ext.gadget.refToolbar","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=fa&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=fa&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.18"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/1200px-Flag_of_Iran.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="686"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/800px-Flag_of_Iran.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="457"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/640px-Flag_of_Iran.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="366"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="ایران - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//fa.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="ویکی‌پدیا (fa)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.fa"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="خوراک اتم برای ویکی‌پدیا" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-ایران rootpage-ایران skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">پرش به محتوا</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="منوی اصلی" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="منوی اصلی" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">منوی اصلی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">منوی اصلی</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> بازدید محتوا </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی [z]" accesskey="z"><span>صفحهٔ اصلی</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C" title="یافتن اطلاعات پس‌زمینه پیرامون رویدادهای کنونی"><span>رویدادهای کنونی</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%81%DB%8C" title="آوردن یک صفحهٔ تصادفی [x]" accesskey="x"><span>مقالهٔ تصادفی</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87"><span>صفحه‌های ویژه</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-collaboration" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-collaboration" > <div class="vector-menu-heading"> همکاری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1" title="فهرستی از تغییرات اخیر ویکی [r]" accesskey="r"><span>تغییرات اخیر</span></a></li><li id="n-cooperateing" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C"><span>ویکی‌نویس شوید!</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="مکانی برای دریافتن"><span>راهنما</span></a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%A7"><span>تماس با ویکی‌پدیا</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="ویکی‌پدیا" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fa.svg" style="width: 6em; height: 2em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="دانشنامهٔ آزاد" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-fa.svg" width="72" height="18" style="width: 4.5em; height: 1.125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%AC%D9%88" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>جستجو</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا" aria-label="جستجو در ویکی‌پدیا" autocapitalize="sentences" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ویژه:جستجو"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">جستجو</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="ابزارهای شخصی"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="تغییر ظاهر اندازهٔ قلم، عرض و رنگ صفحه" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ظاهر" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ظاهر</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fa.wikipedia.org&uselang=fa" class=""><span>کمک مالی</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است." class=""><span>ساخت حساب</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o" class=""><span>ورود</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="گزینه‌های بیشتر" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارهای شخصی" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">ابزارهای شخصی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="منوی کاربری" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=fa.wikipedia.org&uselang=fa"><span>کمک مالی</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="از شما دعوت می‌شود که یک حساب ایجاد کنید و وارد شوید؛ هرچند که این کار اختیاری است."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>ساخت حساب</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>ورود</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> صفحه‌هایی برای ویرایشگرانی که از سامانه خارج شدند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D9%87" aria-label="دربارهٔ ویرایش کردن بیشتر بدانید"><span>بیشتر بدانید</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86" title="فهرست ویرایش‌ها انجام شده از این نشانی آی‌پی [y]" accesskey="y"><span>مشارکت‌ها</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%85%D9%86" title="بحث پیرامون ویرایش‌های این نشانی آی‌پی [n]" accesskey="n"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eپنهان‌سازی\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"fa\" dir=\"rtl\"\u003E\u003Ctable style=\"width: 75%; background-color: var(--background-color-progressive-subtle, #eaf3ff); border: var(--border-progressiv, 1px solid #36c); color: var(--color-base, #202122); border-radius: 10px; padding: 4px; margin: 0 auto;\"\u003E\n\u003Ctbody\u003E\u003Ctr\u003E\n\u003Ctd style=\"width:40px; height:40px; text-align:center; vertical-align:middle; padding: 2px;\"\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Wiki_Loves_Folklore_Logo_Fa.svg\" class=\"mw-file-description\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wiki_Loves_Folklore_Logo_Fa.svg/100px-Wiki_Loves_Folklore_Logo_Fa.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"100\" height=\"117\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wiki_Loves_Folklore_Logo_Fa.svg/150px-Wiki_Loves_Folklore_Logo_Fa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Wiki_Loves_Folklore_Logo_Fa.svg/200px-Wiki_Loves_Folklore_Logo_Fa.svg.png 2x\" data-file-width=\"512\" data-file-height=\"598\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E\n\u003C/td\u003E\n\u003Ctd style=\"text-align:center; vertical-align: middle; padding: 4px; max-height: 60px;\"\u003Eمسابقهٔ عکاسی \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87\" title=\"ویکی‌پدیا:ویکی دوستدار فرهنگ عامه\"\u003Eویکی دوستدار فرهنگ عامه ۲۰۲۵\u003C/a\u003E\u003C/b\u003E \u003Cb\u003E\u003Ca href=\"/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87/%DB%B2%DB%B0%DB%B2%DB%B5\" title=\"ویکی‌پدیا:ویکی دوستدار فرهنگ عامه/۲۰۲۵\"\u003Eدرحال برگزاری است\u003C/a\u003E.\u003C/b\u003E اگر به عکاسی از \u003Ca href=\"/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C\" title=\"فرهنگ ایرانی\"\u003Eمیراث فرهنگی ایران\u003C/a\u003E علاقمندید و می‌خواهید تصویر آن‌ها را از طریق ویکی‌پدیا در دسترس دیگران قرار دهید تا ۱۰ فروردین فرصت دارید در این رقابت شرکت کنید.\n\u003C/td\u003E\n\u003Ctd style=\"width:40px; height:40px; text-align:center; vertical-align:middle; padding: 2px;\"\u003E\n\u003C/td\u003E\u003C/tr\u003E\u003C/tbody\u003E\u003C/table\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="وبگاه"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="فهرست" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">فهرست</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">نهفتن</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">بخش آغازین</div> </a> </li> <li id="toc-ریشه‌شناسی_نام" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#ریشه‌شناسی_نام"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱</span> <span>ریشه‌شناسی نام</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-ریشه‌شناسی_نام-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های ریشه‌شناسی نام</span> </button> <ul id="toc-ریشه‌شناسی_نام-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-ایران" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ایران"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱.۱</span> <span>ایران</span> </div> </a> <ul id="toc-ایران-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-واژه‌های_برگرفته_از_پارس" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#واژه‌های_برگرفته_از_پارس"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱.۲</span> <span>واژه‌های برگرفته از پارس</span> </div> </a> <ul id="toc-واژه‌های_برگرفته_از_پارس-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-تاریخ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#تاریخ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲</span> <span>تاریخ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-تاریخ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های تاریخ</span> </button> <ul id="toc-تاریخ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-پیشاتاریخ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#پیشاتاریخ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۱</span> <span>پیشاتاریخ</span> </div> </a> <ul id="toc-پیشاتاریخ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دوران_باستان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#دوران_باستان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۲</span> <span>دوران باستان</span> </div> </a> <ul id="toc-دوران_باستان-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-کوروش_بزرگ_و_شاهنشاهی_هخامنشی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#کوروش_بزرگ_و_شاهنشاهی_هخامنشی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۲.۱</span> <span>کوروش بزرگ و شاهنشاهی هخامنشی</span> </div> </a> <ul id="toc-کوروش_بزرگ_و_شاهنشاهی_هخامنشی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دوران_هلنیستی_و_پایان_هخامنشیان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#دوران_هلنیستی_و_پایان_هخامنشیان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۲.۲</span> <span>دوران هلنیستی و پایان هخامنشیان</span> </div> </a> <ul id="toc-دوران_هلنیستی_و_پایان_هخامنشیان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-شاهنشاهی_اشکانی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#شاهنشاهی_اشکانی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۲.۳</span> <span>شاهنشاهی اشکانی</span> </div> </a> <ul id="toc-شاهنشاهی_اشکانی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-شاهنشاهی_ساسانی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#شاهنشاهی_ساسانی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۲.۴</span> <span>شاهنشاهی ساسانی</span> </div> </a> <ul id="toc-شاهنشاهی_ساسانی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-ورود_اسلام،_میان‌دورهٔ_ایرانی_و_حملهٔ_مغول" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ورود_اسلام،_میان‌دورهٔ_ایرانی_و_حملهٔ_مغول"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۳</span> <span>ورود اسلام، میان‌دورهٔ ایرانی و حملهٔ مغول</span> </div> </a> <ul id="toc-ورود_اسلام،_میان‌دورهٔ_ایرانی_و_حملهٔ_مغول-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دوران_مدرن_نخستین_و_ایران_مدرن" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#دوران_مدرن_نخستین_و_ایران_مدرن"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴</span> <span>دوران مدرن نخستین و ایران مدرن</span> </div> </a> <ul id="toc-دوران_مدرن_نخستین_و_ایران_مدرن-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-صفویان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#صفویان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴.۱</span> <span>صفویان</span> </div> </a> <ul id="toc-صفویان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-افشاریان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#افشاریان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴.۲</span> <span>افشاریان</span> </div> </a> <ul id="toc-افشاریان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-زندیان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#زندیان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴.۳</span> <span>زندیان</span> </div> </a> <ul id="toc-زندیان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-قاجاریان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#قاجاریان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴.۴</span> <span>قاجاریان</span> </div> </a> <ul id="toc-قاجاریان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دودمان_پهلوی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#دودمان_پهلوی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴.۵</span> <span>دودمان پهلوی</span> </div> </a> <ul id="toc-دودمان_پهلوی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-جمهوری_اسلامی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#جمهوری_اسلامی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۲.۴.۶</span> <span>جمهوری اسلامی</span> </div> </a> <ul id="toc-جمهوری_اسلامی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-جغرافیا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#جغرافیا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳</span> <span>جغرافیا</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-جغرافیا-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های جغرافیا</span> </button> <ul id="toc-جغرافیا-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-آب_و_هوا" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#آب_و_هوا"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۱</span> <span>آب و هوا</span> </div> </a> <ul id="toc-آب_و_هوا-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-گوناگونی_زیستگاه‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#گوناگونی_زیستگاه‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۲</span> <span>گوناگونی زیستگاه‌ها</span> </div> </a> <ul id="toc-گوناگونی_زیستگاه‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-گوناگونی_گیاهان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#گوناگونی_گیاهان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۳</span> <span>گوناگونی گیاهان</span> </div> </a> <ul id="toc-گوناگونی_گیاهان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-گوناگونی_جانوران" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#گوناگونی_جانوران"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۳.۴</span> <span>گوناگونی جانوران</span> </div> </a> <ul id="toc-گوناگونی_جانوران-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-سیاست" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#سیاست"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴</span> <span>سیاست</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-سیاست-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های سیاست</span> </button> <ul id="toc-سیاست-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-تقسیمات_اداری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#تقسیمات_اداری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۱</span> <span>تقسیمات اداری</span> </div> </a> <ul id="toc-تقسیمات_اداری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سیاست_در_تاریخ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سیاست_در_تاریخ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۲</span> <span>سیاست در تاریخ</span> </div> </a> <ul id="toc-سیاست_در_تاریخ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-قانون_و_قوه_مقننه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#قانون_و_قوه_مقننه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۳</span> <span>قانون و قوه مقننه</span> </div> </a> <ul id="toc-قانون_و_قوه_مقننه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-قوه_قضائیه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#قوه_قضائیه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۴</span> <span>قوه قضائیه</span> </div> </a> <ul id="toc-قوه_قضائیه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-روابط_با_جهان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#روابط_با_جهان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۵</span> <span>روابط با جهان</span> </div> </a> <ul id="toc-روابط_با_جهان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-نیروی_نظامی_و_امنیتی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#نیروی_نظامی_و_امنیتی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۶</span> <span>نیروی نظامی و امنیتی</span> </div> </a> <ul id="toc-نیروی_نظامی_و_امنیتی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-حقوق_بشر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#حقوق_بشر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۴.۷</span> <span>حقوق بشر</span> </div> </a> <ul id="toc-حقوق_بشر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-اقتصاد" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#اقتصاد"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵</span> <span>اقتصاد</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-اقتصاد-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های اقتصاد</span> </button> <ul id="toc-اقتصاد-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-نمای_کلی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#نمای_کلی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۱</span> <span>نمای کلی</span> </div> </a> <ul id="toc-نمای_کلی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-زیرساخت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#زیرساخت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۲</span> <span>زیرساخت</span> </div> </a> <ul id="toc-زیرساخت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-بازرگانی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#بازرگانی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۳</span> <span>بازرگانی</span> </div> </a> <ul id="toc-بازرگانی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-صادرات" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#صادرات"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۳.۱</span> <span>صادرات</span> </div> </a> <ul id="toc-صادرات-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-واردات" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#واردات"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۳.۲</span> <span>واردات</span> </div> </a> <ul id="toc-واردات-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-صنایع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#صنایع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۴</span> <span>صنایع</span> </div> </a> <ul id="toc-صنایع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-انرژی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#انرژی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۵</span> <span>انرژی</span> </div> </a> <ul id="toc-انرژی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیشه‌های_نخستین" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#پیشه‌های_نخستین"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۶</span> <span>پیشه‌های نخستین</span> </div> </a> <ul id="toc-پیشه‌های_نخستین-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دانش_و_فناوری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#دانش_و_فناوری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۷</span> <span>دانش و فناوری</span> </div> </a> <ul id="toc-دانش_و_فناوری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-گردشگری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#گردشگری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۵.۸</span> <span>گردشگری</span> </div> </a> <ul id="toc-گردشگری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-جمعیت‌شناسی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#جمعیت‌شناسی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶</span> <span>جمعیت‌شناسی</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-جمعیت‌شناسی-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های جمعیت‌شناسی</span> </button> <ul id="toc-جمعیت‌شناسی-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-قومیت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#قومیت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۱</span> <span>قومیت</span> </div> </a> <ul id="toc-قومیت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-زبان" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#زبان"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۲</span> <span>زبان</span> </div> </a> <ul id="toc-زبان-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دین" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#دین"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۳</span> <span>دین</span> </div> </a> <ul id="toc-دین-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-دین‌ناباوری_در_ایران" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#دین‌ناباوری_در_ایران"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۴</span> <span>دین‌ناباوری در ایران</span> </div> </a> <ul id="toc-دین‌ناباوری_در_ایران-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-آموزش" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#آموزش"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۵</span> <span>آموزش</span> </div> </a> <ul id="toc-آموزش-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-بهداشت" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#بهداشت"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۶.۶</span> <span>بهداشت</span> </div> </a> <ul id="toc-بهداشت-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-فرهنگ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#فرهنگ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷</span> <span>فرهنگ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-فرهنگ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>تغییر وضعیت زیربخش‌های فرهنگ</span> </button> <ul id="toc-فرهنگ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-آیین‌ها_و_رسوم" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#آیین‌ها_و_رسوم"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۱</span> <span>آیین‌ها و رسوم</span> </div> </a> <ul id="toc-آیین‌ها_و_رسوم-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-آشپزی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#آشپزی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۲</span> <span>آشپزی</span> </div> </a> <ul id="toc-آشپزی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-موسیقی،_رقص_و_تئاتر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#موسیقی،_رقص_و_تئاتر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۳</span> <span>موسیقی، رقص و تئاتر</span> </div> </a> <ul id="toc-موسیقی،_رقص_و_تئاتر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-هنر_و_طراحی" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#هنر_و_طراحی"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۴</span> <span>هنر و طراحی</span> </div> </a> <ul id="toc-هنر_و_طراحی-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-معماری" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#معماری"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۵</span> <span>معماری</span> </div> </a> <ul id="toc-معماری-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ادبیات_و_فلسفه" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ادبیات_و_فلسفه"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۶</span> <span>ادبیات و فلسفه</span> </div> </a> <ul id="toc-ادبیات_و_فلسفه-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-رسانه‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#رسانه‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۷</span> <span>رسانه‌ها</span> </div> </a> <ul id="toc-رسانه‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-سینما" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#سینما"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۸</span> <span>سینما</span> </div> </a> <ul id="toc-سینما-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-ورزش" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#ورزش"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۹</span> <span>ورزش</span> </div> </a> <ul id="toc-ورزش-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-مد_و_پوشاک" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#مد_و_پوشاک"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۷.۱۰</span> <span>مد و پوشاک</span> </div> </a> <ul id="toc-مد_و_پوشاک-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-جستارهای_وابسته" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#جستارهای_وابسته"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۸</span> <span>جستارهای وابسته</span> </div> </a> <ul id="toc-جستارهای_وابسته-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-یادداشت‌ها" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#یادداشت‌ها"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۹</span> <span>یادداشت‌ها</span> </div> </a> <ul id="toc-یادداشت‌ها-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-منابع" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#منابع"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۰</span> <span>منابع</span> </div> </a> <ul id="toc-منابع-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-برای_مطالعهٔ_بیشتر" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#برای_مطالعهٔ_بیشتر"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۱</span> <span>برای مطالعهٔ بیشتر</span> </div> </a> <ul id="toc-برای_مطالعهٔ_بیشتر-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-پیوند_به_بیرون" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#پیوند_به_بیرون"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">۱۲</span> <span>پیوند به بیرون</span> </div> </a> <ul id="toc-پیوند_به_بیرون-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="فهرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="فهرست محتوا" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر وضعیت فهرست محتویات" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تغییر وضعیت فهرست محتویات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">ایران</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="به مقاله‌ای به یک زبان دیگر بروید. به ۲۸۸ زبان در دسترس است." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-288" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">۲۸۸ زبان</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%8F%D1%8C%D0%B0%D0%BC%D1%82%D3%99%D1%8B%D0%BB%D0%B0" title="Џьамтәыла–آبخازی" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Џьамтәыла" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="آبخازی" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ace mw-list-item"><a href="https://ace.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–آچئی" lang="ace" hreflang="ace" data-title="Iran" data-language-autonym="Acèh" data-language-local-name="آچئی" class="interlanguage-link-target"><span>Acèh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–آدیجیایی" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Иран" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="آدیجیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–آفریکانس" lang="af" hreflang="af" data-title="Iran" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="آفریکانس" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–آلمانی سوئیسی" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Iran" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="آلمانی سوئیسی" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8D%8B%E1%88%AD%E1%88%B5" title="ፋርስ–امهری" lang="am" hreflang="am" data-title="ፋርስ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="امهری" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ami mw-list-item"><a href="https://ami.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Amis" lang="ami" hreflang="ami" data-title="Iran" data-language-autonym="Pangcah" data-language-local-name="Amis" class="interlanguage-link-target"><span>Pangcah</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–آراگونی" lang="an" hreflang="an" data-title="Irán" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="آراگونی" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Persealand" title="Persealand–انگلیسی باستان" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Persealand" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="انگلیسی باستان" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="ईरान–آنگیکا" lang="anp" hreflang="anp" data-title="ईरान" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="آنگیکا" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="إيران–عربی" lang="ar" hreflang="ar" data-title="إيران" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="عربی" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%90%DC%9D%DC%AA%DC%90%DC%A2" title="ܐܝܪܐܢ–آرامی" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܐܝܪܐܢ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="آرامی" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%A5%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="إيران–عربی مراکشی" lang="ary" hreflang="ary" data-title="إيران" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="عربی مراکشی" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ايران–عربی مصری" lang="arz" hreflang="arz" data-title="ايران" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="عربی مصری" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A7%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A8" title="ইৰান–آسامی" lang="as" hreflang="as" data-title="ইৰান" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="آسامی" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–آستوری" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Irán" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="آستوری" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–آواری" lang="av" hreflang="av" data-title="Иран" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="آواری" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Irana" title="Irana–Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Irana" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-awa mw-list-item"><a href="https://awa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="इरान–اودهی" lang="awa" hreflang="awa" data-title="इरान" data-language-autonym="अवधी" data-language-local-name="اودهی" class="interlanguage-link-target"><span>अवधी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran" title="İran–ترکی آذربایجانی" lang="az" hreflang="az" data-title="İran" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ترکی آذربایجانی" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران–South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="ایران" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–باشقیری" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Иран" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="باشقیری" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ban mw-list-item"><a href="https://ban.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–بالیایی" lang="ban" hreflang="ban" data-title="Iran" data-language-autonym="Basa Bali" data-language-local-name="بالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Bali</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–باواریایی" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Iran" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="باواریایی" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Irans" title="Irans–ساموگیتی" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Irans" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="ساموگیتی" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Iran" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Іран–بلاروسی" lang="be" hreflang="be" data-title="Іран" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="بلاروسی" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Іран–بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Іран" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="بلاروسی (دستورخط کلاسیک)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bew mw-list-item"><a href="https://bew.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Betawi" lang="bew" hreflang="bew" data-title="Iran" data-language-autonym="Betawi" data-language-local-name="Betawi" class="interlanguage-link-target"><span>Betawi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–بلغاری" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Иран" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="بلغاری" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="ईरान–Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="ईरान" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bi mw-list-item"><a href="https://bi.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–بیسلاما" lang="bi" hreflang="bi" data-title="Iran" data-language-autonym="Bislama" data-language-local-name="بیسلاما" class="interlanguage-link-target"><span>Bislama</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A8" title="ইরান–بنگالی" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইরান" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="بنگالی" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A1%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%A3%E0%BD%84%E0%BC%8B%E0%BC%8D" title="ཡི་ལང་།–تبتی" lang="bo" hreflang="bo" data-title="ཡི་ལང་།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="تبتی" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bpy mw-list-item"><a href="https://bpy.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B0%E0%A6%BE%E0%A6%A8" title="ইরান–Bishnupriya" lang="bpy" hreflang="bpy" data-title="ইরান" data-language-autonym="বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী" data-language-local-name="Bishnupriya" class="interlanguage-link-target"><span>বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–برتون" lang="br" hreflang="br" data-title="Iran" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="برتون" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–بوسنیایی" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Iran" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="بوسنیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://btm.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Iran" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target"><span>Batak Mandailing</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bug mw-list-item"><a href="https://bug.wikipedia.org/wiki/%E1%A8%95%E1%A8%97%E1%A8%88" title="ᨕᨗᨈ–بوگینس" lang="bug" hreflang="bug" data-title="ᨕᨗᨈ" data-language-autonym="Basa Ugi" data-language-local-name="بوگینس" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Ugi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Иран" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کاتالان" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Iran" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="کاتالان" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cbk-zam mw-list-item"><a href="https://cbk-zam.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–Chavacano" lang="cbk" hreflang="cbk" data-title="Irán" data-language-autonym="Chavacano de Zamboanga" data-language-local-name="Chavacano" class="interlanguage-link-target"><span>Chavacano de Zamboanga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–چینی مین شرقی" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Iran" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="چینی مین شرقی" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–چچنی" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Иран" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="چچنی" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سبویی" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Iran" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="سبویی" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%A2%E1%8E%B4%E1%8F%82" title="ᎢᎴᏂ–چروکی" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎢᎴᏂ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="چروکی" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%8E%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ئێران–کردی مرکزی" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئێران" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="کردی مرکزی" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Iranu" title="Iranu–کورسی" lang="co" hreflang="co" data-title="Iranu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="کورسی" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran" title="İran–ترکی کریمه" lang="crh" hreflang="crh" data-title="İran" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="ترکی کریمه" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C3%8Dr%C3%A1n" title="Írán–چکی" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Írán" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="چکی" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کاشوبی" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Iran" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="کاشوبی" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–چوواشی" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Иран" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="چوواشی" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ولزی" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Iran" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ولزی" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–دانمارکی" lang="da" hreflang="da" data-title="Iran" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="دانمارکی" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Iran" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–آلمانی" lang="de" hreflang="de" data-title="Iran" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="آلمانی" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran" title="İran–Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="İran" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–صُربی سفلی" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Iran" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="صُربی سفلی" class="interlanguage-link-target"><span>Dolnoserbski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dtp mw-list-item"><a href="https://dtp.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Central Dusun" lang="dtp" hreflang="dtp" data-title="Iran" data-language-autonym="Kadazandusun" data-language-local-name="Central Dusun" class="interlanguage-link-target"><span>Kadazandusun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dty mw-list-item"><a href="https://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="इरान–Doteli" lang="dty" hreflang="dty" data-title="इरान" data-language-autonym="डोटेली" data-language-local-name="Doteli" class="interlanguage-link-target"><span>डोटेली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dv mw-list-item"><a href="https://dv.wikipedia.org/wiki/%DE%87%DE%A9%DE%83%DE%A7%DE%82%DE%B0" title="އީރާން–دیوهی" lang="dv" hreflang="dv" data-title="އީރާން" data-language-autonym="ދިވެހިބަސް" data-language-local-name="دیوهی" class="interlanguage-link-target"><span>ދިވެހިބަސް</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dz mw-list-item"><a href="https://dz.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A8%E0%BD%B2%E0%BC%8B%E0%BD%A2%E0%BD%B1%E0%BD%93%E0%BC%8B" title="ཨི་རཱན་–دزونگخا" lang="dz" hreflang="dz" data-title="ཨི་རཱན་" data-language-autonym="ཇོང་ཁ" data-language-local-name="دزونگخا" class="interlanguage-link-target"><span>ཇོང་ཁ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%99%CF%81%CE%AC%CE%BD" title="Ιράν–یونانی" lang="el" hreflang="el" data-title="Ιράν" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="یونانی" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A0n" title="Iràn–امیلیانو-روما" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Iràn" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="امیلیانو-روما" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–انگلیسی" lang="en" hreflang="en" data-title="Iran" data-language-autonym="English" data-language-local-name="انگلیسی" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Irano" title="Irano–اسپرانتو" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Irano" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="اسپرانتو" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–اسپانیایی" lang="es" hreflang="es" data-title="Irán" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="اسپانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Iraan" title="Iraan–استونیایی" lang="et" hreflang="et" data-title="Iraan" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="استونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–باسکی" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Iran" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="باسکی" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–اکسترامادورایی" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Irán" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="اکسترامادورایی" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–فولانی" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Iran" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="فولانی" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="مقالهٔ خوب"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–فنلاندی" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Iran" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="فنلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Iraan" title="Iraan–Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Iraan" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–فیجیایی" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Iran" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="فیجیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–فارویی" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Iran" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="فارویی" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–فرانسوی" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Iran" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="فرانسوی" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–آرپیتان" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Iran" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="آرپیتان" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Iraan" title="Iraan–فریزی شمالی" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Iraan" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="فریزی شمالی" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–فریسی غربی" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Iran" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="فریسی غربی" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Iar%C3%A1in" title="An Iaráin–ایرلندی" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Iaráin" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="ایرلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran" title="İran–گاگائوزیایی" lang="gag" hreflang="gag" data-title="İran" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="گاگائوزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://gan.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97" title="伊朗–گن" lang="gan" hreflang="gan" data-title="伊朗" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="گن" class="interlanguage-link-target"><span>贛語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Iran" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Ior%C3%A0n" title="Ioràn–گیلی اسکاتلندی" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Ioràn" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="گیلی اسکاتلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–گالیسیایی" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Irán" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="گالیسیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ايران–گیلکی" lang="glk" hreflang="glk" data-title="ايران" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="گیلکی" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–گوارانی" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Iran" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="گوارانی" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gom mw-list-item"><a href="https://gom.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3" title="ईराण–کونکانی گن" lang="gom" hreflang="gom" data-title="ईराण" data-language-autonym="गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni" data-language-local-name="کونکانی گن" class="interlanguage-link-target"><span>गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%82%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%BD" title="𐌹𐍂𐌰𐌽–گوتی" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌹𐍂𐌰𐌽" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="گوتی" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://gu.wikipedia.org/wiki/%E0%AA%88%E0%AA%B0%E0%AA%BE%E0%AA%A8" title="ઈરાન–گجراتی" lang="gu" hreflang="gu" data-title="ઈરાન" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="گجراتی" class="interlanguage-link-target"><span>ગુજરાતી</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Eeraan" title="Yn Eeraan–مانی" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Eeraan" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="مانی" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–هوسایی" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Iran" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="هوسایی" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Iran" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-haw mw-list-item"><a href="https://haw.wikipedia.org/wiki/%CA%BBIlana" title="ʻIlana–هاوایی" lang="haw" hreflang="haw" data-title="ʻIlana" data-language-autonym="Hawaiʻi" data-language-local-name="هاوایی" class="interlanguage-link-target"><span>Hawaiʻi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%9F" title="איראן–عبری" lang="he" hreflang="he" data-title="איראן" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="عبری" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="ईरान–هندی" lang="hi" hreflang="hi" data-title="ईरान" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="هندی" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–هندی فیجیایی" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Iran" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="هندی فیجیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کروات" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Iran" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="کروات" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–صُربی علیا" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Iran" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="صُربی علیا" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–هائیتیایی" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Iran" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="هائیتیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–مجاری" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Irán" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="مجاری" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան–ارمنی" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Իրան" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="ارمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան–Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Իրան" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–اینترلینگوا" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Iran" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="اینترلینگوا" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ایبانی" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Iran" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="ایبانی" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–اندونزیایی" lang="id" hreflang="id" data-title="Iran" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="اندونزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–اکسیدنتال" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Iran" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="اکسیدنتال" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ایلوکویی" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Iran" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="ایلوکویی" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D3%80%D0%B8%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="ХӀиран–اینگوشی" lang="inh" hreflang="inh" data-title="ХӀиран" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="اینگوشی" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ایدو" lang="io" hreflang="io" data-title="Iran" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ایدو" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/%C3%8Dran" title="Íran–ایسلندی" lang="is" hreflang="is" data-title="Íran" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="ایسلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ایتالیایی" lang="it" hreflang="it" data-title="Iran" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="ایتالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A4%E3%83%A9%E3%83%B3" title="イラン–ژاپنی" lang="ja" hreflang="ja" data-title="イラン" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ژاپنی" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Iran" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jbo mw-list-item"><a href="https://jbo.wikipedia.org/wiki/iran" title="iran–لوجبان" lang="jbo" hreflang="jbo" data-title="iran" data-language-autonym="La .lojban." data-language-local-name="لوجبان" class="interlanguage-link-target"><span>La .lojban.</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–جاوه‌ای" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Iran" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="جاوه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="ირანი–گرجی" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ირანი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="گرجی" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–قره‌قالپاقی" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Iran" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="قره‌قالپاقی" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/I%E1%B9%9Ban" title="Iṛan–قبایلی" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Iṛan" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="قبایلی" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8A%D0%B0%D0%B6%D1%8D%D1%80%D0%B5%D0%B9" title="Къажэрей–کاباردینی" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Къажэрей" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="کاباردینی" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Iran%C9%A9" title="Iranɩ–Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Iranɩ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کنگویی" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Iran" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="کنگویی" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Iran" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ki mw-list-item"><a href="https://ki.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کیکویویی" lang="ki" hreflang="ki" data-title="Iran" data-language-autonym="Gĩkũyũ" data-language-local-name="کیکویویی" class="interlanguage-link-target"><span>Gĩkũyũ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–قزاقی" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Иран" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="قزاقی" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%A2%E1%9F%8A%E1%9E%B8%E1%9E%9A%E1%9F%89%E1%9E%84%E1%9F%8B" title="អ៊ីរ៉ង់–خمری" lang="km" hreflang="km" data-title="អ៊ីរ៉ង់" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="خمری" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%87%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B3%8D" title="ಇರಾನ್–کانارا" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಇರಾನ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="کانارا" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9D%B4%EB%9E%80" title="이란–کره‌ای" lang="ko" hreflang="ko" data-title="이란" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="کره‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–کومی پرمیاک" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Иран" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="کومی پرمیاک" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–قره‌چایی‐بالکاری" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Иран" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="قره‌چایی‐بالکاری" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%96%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایٖران–کشمیری" lang="ks" hreflang="ks" data-title="ایٖران" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="کشمیری" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ksh mw-list-item"><a href="https://ksh.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کولش" lang="ksh" hreflang="ksh" data-title="Iran" data-language-autonym="Ripoarisch" data-language-local-name="کولش" class="interlanguage-link-target"><span>Ripoarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/%C3%8Eran" title="Îran–کردی" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Îran" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="کردی" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–کومیایی" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Иран" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="کومیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کورنی" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Iran" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="کورنی" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–قرقیزی" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Иран" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="قرقیزی" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Irania" title="Irania–لاتین" lang="la" hreflang="la" data-title="Irania" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="لاتین" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لادینو" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Iran" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="لادینو" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لوگزامبورگی" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Iran" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="لوگزامبورگی" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Иран" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–لزگی" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Иран" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="لزگی" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Iran" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لیمبورگی" lang="li" hreflang="li" data-title="Iran" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="لیمبورگی" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لیگوری" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Iran" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="لیگوری" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Iran" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لومبارد" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Iran" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="لومبارد" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ln mw-list-item"><a href="https://ln.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لینگالا" lang="ln" hreflang="ln" data-title="Iran" data-language-autonym="Lingála" data-language-local-name="لینگالا" class="interlanguage-link-target"><span>Lingála</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%9B%E0%BA%B0%E0%BB%80%E0%BA%97%E0%BA%94%E0%BA%AD%E0%BA%B4%E0%BA%AB%E0%BA%A3%E0%BB%88%E0%BA%B2%E0%BA%99" title="ປະເທດອິຫຣ່ານ–لائوسی" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ປະເທດອິຫຣ່ານ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="لائوسی" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Iranas" title="Iranas–لیتوانیایی" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Iranas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="لیتوانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Ir%C4%81na" title="Irāna–لتونیایی" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Irāna" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="لتونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mad mw-list-item"><a href="https://mad.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–مادورایی" lang="mad" hreflang="mad" data-title="Iran" data-language-autonym="Madhurâ" data-language-local-name="مادورایی" class="interlanguage-link-target"><span>Madhurâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="इरान–مایدیلی" lang="mai" hreflang="mai" data-title="इरान" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="مایدیلی" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Iran" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–مکشایی" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Иран" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="مکشایی" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A0na" title="Iràna–مالاگاسی" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Iràna" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="مالاگاسی" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–ماری" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Иран" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="ماری" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mi mw-list-item"><a href="https://mi.wikipedia.org/wiki/%C4%AAr%C4%81na" title="Īrāna–مائوری" lang="mi" hreflang="mi" data-title="Īrāna" data-language-autonym="Māori" data-language-local-name="مائوری" class="interlanguage-link-target"><span>Māori</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–مینانگ‌کابویی" lang="min" hreflang="min" data-title="Iran" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="مینانگ‌کابویی" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–مقدونی" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Иран" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="مقدونی" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%87%E0%B4%B1%E0%B4%BE%E0%B5%BB" title="ഇറാൻ–مالایالامی" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഇറാൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="مالایالامی" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–مغولی" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Иран" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="مغولی" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%8F%EA%AF%94%EA%AF%A5%EA%AF%9F" title="ꯏꯔꯥꯟ–مانیپوری" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯏꯔꯥꯟ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="مانیپوری" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A3" title="इराण–مراتی" lang="mr" hreflang="mr" data-title="इराण" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="مراتی" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–هیل ماری" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Иран" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="هیل ماری" class="interlanguage-link-target"><span>Кырык мары</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–مالایی" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Iran" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="مالایی" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–مالتی" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Iran" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="مالتی" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Eiran" title="Eiran–میراندی" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Eiran" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="میراندی" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%AE%E1%80%9B%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%94%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%84%E1%80%B6" title="အီရန်နိုင်ငံ–برمه‌ای" lang="my" hreflang="my" data-title="အီရန်နိုင်ငံ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="برمه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD_%D0%9C%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80" title="Иран Мастор–ارزیایی" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Иран Мастор" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="ارزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86" title="ایرون–مازندرانی" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="ایرون" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="مازندرانی" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ناپلی" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Iran" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="ناپلی" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–آلمانی سفلی" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Iran" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="آلمانی سفلی" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ساکسونی سفلی" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Iran" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ساکسونی سفلی" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="इरान–نپالی" lang="ne" hreflang="ne" data-title="इरान" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="نپالی" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%87%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="इरान–نواریایی" lang="new" hreflang="new" data-title="इरान" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="نواریایی" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–هلندی" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Iran" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="هلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–نروژی نی‌نُشک" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Iran" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="نروژی نی‌نُشک" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–نروژی بوک‌مُل" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Iran" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="نروژی بوک‌مُل" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Iran" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://nqo.wikipedia.org/wiki/%DF%8C%DF%99%DF%8A%DF%B2%DF%AB" title="ߌߙߊ߲߫–نکو" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߌߙߊ߲߫" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="نکو" class="interlanguage-link-target"><span>ߒߞߏ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سوتویی شمالی" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Iran" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="سوتویی شمالی" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/Tsiik%CA%BCi_D%C3%A9%C3%ADbaal%C3%AD_Bik%C3%A9yah" title="Tsiikʼi Déíbaalí Bikéyah–ناواهویی" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Tsiikʼi Déíbaalí Bikéyah" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="ناواهویی" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–نیانجایی" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Iran" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="نیانجایی" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–اکسیتان" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Iran" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="اکسیتان" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لیوی-کارلیان" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Iran" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="لیوی-کارلیان" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Iraan" title="Iraan–اورومویی" lang="om" hreflang="om" data-title="Iraan" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="اورومویی" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%87%E0%AC%B0%E0%AC%BE%E0%AC%A8" title="ଇରାନ–اوریه‌ای" lang="or" hreflang="or" data-title="ଇରାନ" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="اوریه‌ای" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–آسی" lang="os" hreflang="os" data-title="Иран" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="آسی" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%88%E0%A8%B0%E0%A8%BE%E0%A8%A8" title="ਈਰਾਨ–پنجابی" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਈਰਾਨ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pag mw-list-item"><a href="https://pag.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–پانگاسینانی" lang="pag" hreflang="pag" data-title="Iran" data-language-autonym="Pangasinan" data-language-local-name="پانگاسینانی" class="interlanguage-link-target"><span>Pangasinan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–پامپانگایی" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Iran" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="پامپانگایی" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–پاپیامنتو" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Iran" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="پاپیامنتو" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Iran" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pdc mw-list-item"><a href="https://pdc.wikipedia.org/wiki/Iraen" title="Iraen–آلمانی پنسیلوانیایی" lang="pdc" hreflang="pdc" data-title="Iraen" data-language-autonym="Deitsch" data-language-local-name="آلمانی پنسیلوانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Deitsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pi mw-list-item"><a href="https://pi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="ईरान–پالی" lang="pi" hreflang="pi" data-title="ईरान" data-language-autonym="पालि" data-language-local-name="پالی" class="interlanguage-link-target"><span>पालि</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Eraan" title="Eraan–Pitcairn-Norfolk" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Eraan" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Pitcairn-Norfolk" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–لهستانی" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Iran" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="لهستانی" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–پیدمونتی" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Iran" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="پیدمونتی" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران–پنجابی" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ایران" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="پنجابی" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ايران–پشتو" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ايران" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="پشتو" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="مقالهٔ برگزیده"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A3" title="Irã–پرتغالی" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Irã" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="پرتغالی" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–کچوایی" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Iran" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="کچوایی" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–رومانش" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Iran" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="رومانش" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rn mw-list-item"><a href="https://rn.wikipedia.org/wiki/Irani" title="Irani–روندیایی" lang="rn" hreflang="rn" data-title="Irani" data-language-autonym="Ikirundi" data-language-local-name="روندیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Ikirundi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–رومانیایی" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Iran" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="رومانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–آرومانی" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Iran" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="آرومانی" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-tara mw-list-item"><a href="https://roa-tara.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Tarantino" lang="nap-x-tara" hreflang="nap-x-tara" data-title="Iran" data-language-autonym="Tarandíne" data-language-local-name="Tarantino" class="interlanguage-link-target"><span>Tarandíne</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–روسی" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Иран" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="روسی" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Іран–Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Іран" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Irani" title="Irani–کینیارواندایی" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Irani" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="کینیارواندایی" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sa mw-list-item"><a href="https://sa.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A8" title="ईरान–سانسکریت" lang="sa" hreflang="sa" data-title="ईरान" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="سانسکریت" class="interlanguage-link-target"><span>संस्कृतम्</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%B0%D0%BD" title="Ираан–یاقوتی" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Ираан" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="یاقوتی" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%A4%E1%B1%A8%E1%B1%9F%E1%B1%B1" title="ᱤᱨᱟᱱ–سانتالی" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱤᱨᱟᱱ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="سانتالی" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ساردینیایی" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Iran" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="ساردینیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سیسیلی" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Iran" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="سیسیلی" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–اسکاتلندی" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Iran" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="اسکاتلندی" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ايران–سندی" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ايران" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="سندی" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سامی شمالی" lang="se" hreflang="se" data-title="Iran" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="سامی شمالی" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sg mw-list-item"><a href="https://sg.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سانگو" lang="sg" hreflang="sg" data-title="Iran" data-language-autonym="Sängö" data-language-local-name="سانگو" class="interlanguage-link-target"><span>Sängö</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–صرب و کرواتی" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Iran" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="صرب و کرواتی" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://shi.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–تاچل‌هیت" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Iran" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="تاچل‌هیت" class="interlanguage-link-target"><span>Taclḥit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-shn mw-list-item"><a href="https://shn.wikipedia.org/wiki/%E1%80%99%E1%80%AD%E1%80%B0%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%A2%E1%80%AE%E1%82%87%E1%80%9B%E1%81%A2%E1%81%BC%E1%80%BA%E1%80%B8" title="မိူင်းဢီႇရၢၼ်း–شانی" lang="shn" hreflang="shn" data-title="မိူင်းဢီႇရၢၼ်း" data-language-autonym="တႆး" data-language-local-name="شانی" class="interlanguage-link-target"><span>တႆး</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%89%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%B1%E0%B6%BA" title="ඉරානය–سینهالی" lang="si" hreflang="si" data-title="ඉරානය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="سینهالی" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–انگلیسی ساده" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Iran" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="انگلیسی ساده" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Ir%C3%A1n" title="Irán–اسلواکی" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Irán" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="اسلواکی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-skr mw-list-item"><a href="https://skr.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران–Saraiki" lang="skr" hreflang="skr" data-title="ایران" data-language-autonym="سرائیکی" data-language-local-name="Saraiki" class="interlanguage-link-target"><span>سرائیکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–اسلوونیایی" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Iran" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="اسلوونیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sm mw-list-item"><a href="https://sm.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ساموآیی" lang="sm" hreflang="sm" data-title="Iran" data-language-autonym="Gagana Samoa" data-language-local-name="ساموآیی" class="interlanguage-link-target"><span>Gagana Samoa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ایناری سامی" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Iran" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="ایناری سامی" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Irani" title="Irani–شونایی" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Irani" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="شونایی" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Iiraan" title="Iiraan–سومالیایی" lang="so" hreflang="so" data-title="Iiraan" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="سومالیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Irani" title="Irani–آلبانیایی" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Irani" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="آلبانیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–صربی" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Иран" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="صربی" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-srn mw-list-item"><a href="https://srn.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–زبان اسرانان" lang="srn" hreflang="srn" data-title="Iran" data-language-autonym="Sranantongo" data-language-local-name="زبان اسرانان" class="interlanguage-link-target"><span>Sranantongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ss mw-list-item"><a href="https://ss.wikipedia.org/wiki/I-Irani" title="I-Irani–سوازیایی" lang="ss" hreflang="ss" data-title="I-Irani" data-language-autonym="SiSwati" data-language-local-name="سوازیایی" class="interlanguage-link-target"><span>SiSwati</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-st mw-list-item"><a href="https://st.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سوتوی جنوبی" lang="st" hreflang="st" data-title="Iran" data-language-autonym="Sesotho" data-language-local-name="سوتوی جنوبی" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Iroan" title="Iroan–Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Iroan" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سوندایی" lang="su" hreflang="su" data-title="Iran" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="سوندایی" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سوئدی" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Iran" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="سوئدی" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Uajemi" title="Uajemi–سواحیلی" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Uajemi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="سواحیلی" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–سیلزیایی" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Iran" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="سیلزیایی" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szy mw-list-item"><a href="https://szy.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Sakizaya" lang="szy" hreflang="szy" data-title="Iran" data-language-autonym="Sakizaya" data-language-local-name="Sakizaya" class="interlanguage-link-target"><span>Sakizaya</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%88%E0%AE%B0%E0%AE%BE%E0%AE%A9%E0%AF%8D" title="ஈரான்–تامیلی" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஈரான்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="تامیلی" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tay mw-list-item"><a href="https://tay.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–Atayal" lang="tay" hreflang="tay" data-title="Iran" data-language-autonym="Tayal" data-language-local-name="Atayal" class="interlanguage-link-target"><span>Tayal</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tcy mw-list-item"><a href="https://tcy.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%87%E0%B2%B0%E0%B2%BE%E0%B2%A8%E0%B3%8D" title="ಇರಾನ್–تولو" lang="tcy" hreflang="tcy" data-title="ಇರಾನ್" data-language-autonym="ತುಳು" data-language-local-name="تولو" class="interlanguage-link-target"><span>ತುಳು</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%87%E0%B0%B0%E0%B0%BE%E0%B0%A8%E0%B1%8D" title="ఇరాన్–تلوگویی" lang="te" hreflang="te" data-title="ఇరాన్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="تلوگویی" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Iraun" title="Iraun–تتومی" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Iraun" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="تتومی" class="interlanguage-link-target"><span>Tetun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BE%D0%BD" title="Эрон–تاجیکی" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Эрон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="تاجیکی" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%AD%E0%B8%B4%E0%B8%AB%E0%B8%A3%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%99" title="ประเทศอิหร่าน–تایلندی" lang="th" hreflang="th" data-title="ประเทศอิหร่าน" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="تایلندی" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ti mw-list-item"><a href="https://ti.wikipedia.org/wiki/%E1%8A%A2%E1%88%AB%E1%8A%95" title="ኢራን–تیگرینیایی" lang="ti" hreflang="ti" data-title="ኢራን" data-language-autonym="ትግርኛ" data-language-local-name="تیگرینیایی" class="interlanguage-link-target"><span>ትግርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/E%C3%BDran" title="Eýran–ترکمنی" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Eýran" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="ترکمنی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–تاگالوگی" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Iran" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="تاگالوگی" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/Iron" title="Iron–Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Iron" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-to mw-list-item"><a href="https://to.wikipedia.org/wiki/%CA%BBIlaani" title="ʻIlaani–تونگایی" lang="to" hreflang="to" data-title="ʻIlaani" data-language-autonym="Lea faka-Tonga" data-language-local-name="تونگایی" class="interlanguage-link-target"><span>Lea faka-Tonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tpi mw-list-item"><a href="https://tpi.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–توک‌پیسینی" lang="tpi" hreflang="tpi" data-title="Iran" data-language-autonym="Tok Pisin" data-language-local-name="توک‌پیسینی" class="interlanguage-link-target"><span>Tok Pisin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ran" title="İran–ترکی استانبولی" lang="tr" hreflang="tr" data-title="İran" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="ترکی استانبولی" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-trv mw-list-item"><a href="https://trv.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–تاروکویی" lang="trv" hreflang="trv" data-title="Iran" data-language-autonym="Seediq" data-language-local-name="تاروکویی" class="interlanguage-link-target"><span>Seediq</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ts mw-list-item"><a href="https://ts.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–تسونگایی" lang="ts" hreflang="ts" data-title="Iran" data-language-autonym="Xitsonga" data-language-local-name="تسونگایی" class="interlanguage-link-target"><span>Xitsonga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–تاتاری" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Иран" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="تاتاری" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tum mw-list-item"><a href="https://tum.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–تومبوکایی" lang="tum" hreflang="tum" data-title="Iran" data-language-autonym="ChiTumbuka" data-language-local-name="تومبوکایی" class="interlanguage-link-target"><span>ChiTumbuka</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tw mw-list-item"><a href="https://tw.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–توی‌یایی" lang="tw" hreflang="tw" data-title="Iran" data-language-autonym="Twi" data-language-local-name="توی‌یایی" class="interlanguage-link-target"><span>Twi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–تووایی" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Иран" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="تووایی" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Иран–اودمورتی" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Иран" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="اودمورتی" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%D9%89%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ئىران–اویغوری" lang="ug" hreflang="ug" data-title="ئىران" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="اویغوری" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%86%D1%80%D0%B0%D0%BD" title="Іран–اوکراینی" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Іран" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="اوکراینی" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران–اردو" lang="ur" hreflang="ur" data-title="ایران" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="اردو" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Eron" title="Eron–ازبکی" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Eron" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ازبکی" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ونیزی" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Iran" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="ونیزی" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–وپس" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Iran" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="وپس" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ویتنامی" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Iran" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="ویتنامی" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–West Flemish" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Iran" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="West Flemish" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Lir%C3%A4n" title="Lirän–ولاپوک" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Lirän" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="ولاپوک" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–والونی" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Iran" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="والونی" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–وارایی" lang="war" hreflang="war" data-title="Iran" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="وارایی" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Iraan" title="Iraan–ولوفی" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Iraan" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="ولوفی" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97" title="伊朗–وو" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="伊朗" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="وو" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xh mw-list-item"><a href="https://xh.wikipedia.org/wiki/IIran" title="IIran–خوسایی" lang="xh" hreflang="xh" data-title="IIran" data-language-autonym="IsiXhosa" data-language-local-name="خوسایی" class="interlanguage-link-target"><span>IsiXhosa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%98%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%98" title="ირანი–Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ირანი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%9F" title="איראן–یدی" lang="yi" hreflang="yi" data-title="איראן" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="یدی" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%8Cr%C3%A1n%C3%AC" title="Ìránì–یوروبایی" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ìránì" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="یوروبایی" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–ژوانگی" lang="za" hreflang="za" data-title="Iran" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="ژوانگی" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–زیلاندی" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Iran" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="زیلاندی" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%89%E2%B5%94%E2%B4%B0%E2%B5%8F" title="ⵉⵔⴰⵏ–آمازیغی معیار مراکش" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵉⵔⴰⵏ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="آمازیغی معیار مراکش" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97" title="伊朗–چینی" lang="zh" hreflang="zh" data-title="伊朗" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="چینی" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97" title="伊朗–چینی ادبی" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="伊朗" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="چینی ادبی" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Iran" title="Iran–مین نان" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Iran" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="مین نان" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%BC%8A%E6%9C%97" title="伊朗–کانتونی" lang="yue" hreflang="yue" data-title="伊朗" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="کانتونی" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/I-Irani" title="I-Irani–زولویی" lang="zu" hreflang="zu" data-title="I-Irani" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="زولویی" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q794#sitelinks-wikipedia" title="ویرایش پیوندهای بین‌زبانی" class="wbc-editpage">ویرایش پیوندها</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="فضاهای نام"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دیدن صفحهٔ محتویات [c]" accesskey="c"><span>مقاله</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" rel="discussion" title="گفتگو پیرامون محتوای صفحه [t]" accesskey="t"><span>بحث</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر گونهٔ زبان" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">فارسی</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="بازدیدها"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&stable=1"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-current" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&stable=0&redirect=no" title="نمایش این صفحه همراه با تغییرات در حال انتظار [v]" accesskey="v"><span>پیش‌نویس تغییرات</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=edit" title="این صفحه محافظت‌شده است.
می‌توانید متن مبدأ آن را ببینید [e]" accesskey="e"><span>نمایش مبدأ</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=history" title="نسخه‌های پیشین این صفحه [h]" accesskey="h"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="ابزارها" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">ابزارها</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ابزارها</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">نهفتن</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="گزینه‌های بیشتر" > <div class="vector-menu-heading"> عمل‌ها </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&stable=1"><span>خواندن</span></a></li><li id="ca-more-current" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&stable=0&redirect=no"><span>پیش‌نویس تغییرات</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=edit"><span>نمایش مبدأ</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=history"><span>نمایش تاریخچه</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> عمومی </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست همهٔ صفحه‌هایی که به این صفحه پیوند می‌دهند [j]" accesskey="j"><span>پیوندها به این صفحه</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" rel="nofollow" title="تغییرات اخیر صفحه‌هایی که این صفحه به آن‌ها پیوند دارد [k]" accesskey="k"><span>تغییرات مرتبط</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری" title="بارگذاری تصاویر و پرونده‌های دیگر [u]" accesskey="u"><span>بارگذاری پرونده</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&oldid=41209980" title="پیوند پایدار به این نسخه از این صفحه"><span>پیوند پایدار</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=info" title="اطلاعات بیشتر دربارهٔ این صفحه"><span>اطلاعات صفحه</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF&page=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&id=41209980&wpFormIdentifier=titleform" title="اطلاعات در خصوص چگونگی یادکرد این صفحه"><span>یادکرد این صفحه</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586"><span>دریافت نشانی کوتاه‌شده</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:QrCode&url=https%3A%2F%2Ffa.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D8%25A7%25DB%258C%25D8%25B1%25D8%25A7%25D9%2586"><span>بارگیری کیوآر کد</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> نسخه‌برداری </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8&bookcmd=render_article&arttitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&returnto=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&oldid=41278989&writer=rl"><span>بارگیری به‌صورت PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&printable=yes" title="نسخهٔ قابل چاپ این صفحه [p]" accesskey="p"><span>نسخهٔ قابل چاپ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> در پروژه‌های دیگر </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" hreflang="en"><span>ویکی‌انبار</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://fa.wikinews.org/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" hreflang="fa"><span>ویکی‌خبر</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" hreflang="fa"><span>ویکی‌گفتاورد</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikivoyage badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="مقالهٔ توصیه‌شده"><a href="https://fa.wikivoyage.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" hreflang="fa"><span>ویکی‌سفر</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q794" title="پیوند به آیتم متصل‌شدۀ مخزن داده‌ها [g]" accesskey="g"><span>آیتم ویکی‌داده</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="ابزارهای صفحه"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="ظاهر"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">ظاهر</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">انتقال به نوار کناری</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">نهفتن</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-coordinates" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span style="font-size: small;"><span id="coordinates"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AA_%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="دستگاه مختصات جغرافیایی">مختصات</a>: <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40744588">.mw-parser-output .geo-default,.mw-parser-output .geo-dms,.mw-parser-output .geo-dec{display:inline}.mw-parser-output .geo-nondefault,.mw-parser-output .geo-multi-punct{display:none}.mw-parser-output .longitude,.mw-parser-output .latitude{white-space:nowrap}</style><span class="plainlinks nourlexpansion"><a class="external text" href="//geohack.toolforge.org/geohack.php?language=fa&pagename=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&params=32_N_54_E_"><span class="geo-default"><span class="geo-dms" title="نقشه‌ها، عکس‌های هوایی، و دیگر داده‌های این موقعیت"><span class="latitude"><span dir="ltr">۳۲°</span> شمالی</span> <span class="longitude"><span dir="ltr">۵۴°</span> شرقی</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dec" title="نقشه‌ها، عکس‌های هوایی، و دیگر داده‌های این موقعیت"><span dir="ltr">۳۲°</span>شمالی <span dir="ltr">۵۴°</span>شرقی</span><span style="display:none"> / <span class="geo">32; 54</span></span></span></a></span></span></span></div></div> <div id="mw-indicator-indicator-fr-review-status" class="mw-indicator"><indicator name="fr-review-status" class="mw-fr-review-status-indicator" id="mw-fr-revision-toggle"><span class="cdx-fr-css-icon-review--status--stable"></span><b>بررسی‌شده</b></indicator></div> <div id="mw-indicator-pp-default" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA_%D8%A7%D8%B2_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7#تأییدشدهٔ_پایدار" title="این مقاله حفاظت‌شده شده‌است"><img alt="صفحه حفاظت‌شده" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Extended-protection-shackle-check-mark.svg/20px-Extended-protection-shackle-check-mark.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Extended-protection-shackle-check-mark.svg/30px-Extended-protection-shackle-check-mark.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Extended-protection-shackle-check-mark.svg/40px-Extended-protection-shackle-check-mark.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><div id="mw-fr-revision-messages"><div id="mw-fr-revision-details" class="mw-fr-revision-details-dialog" style="display:none;"><div tabindex="0"></div><div class="cdx-dialog cdx-dialog--horizontal-actions"><header class="cdx-dialog__header cdx-dialog__header--default"><div class="cdx-dialog__header__title-group"><h2 class="cdx-dialog__header__title">وضعیت نسخهٔ صفحه</h2><p class="cdx-dialog__header__subtitle">این یک نسخهٔ بررسی‌شده از صفحه است</p></div><button class="cdx-button cdx-button--action-default cdx-button--weight-quiet
							cdx-button--size-medium cdx-button--icon-only cdx-dialog__header__close-button" aria-label="بستن" onclick="document.getElementById("mw-fr-revision-details").style.display = "none";" type="submit"><span class="cdx-icon cdx-icon--medium
							cdx-fr-css-icon--close"></span></button></header><div class="cdx-dialog__body">این <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1" title="ویکی‌پدیا:تغییرات در حال انتظار">نسخهٔ پایداری</a> است که در <i>۲۰ فوریهٔ ۲۰۲۵</i> <a class="external text" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&type=review&page=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86">بررسی شده است</a>. ۳ <a class="external text" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&oldid=41209980&diff=cur">تغییر در حال انتظار</a> نیازمند بازبینی هستند.</div></div><div tabindex="0"></div></div></div></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-rtl mw-parser-output" lang="fa" dir="rtl"><p class="mw-empty-elt"> </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r41227928">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-right:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .hatnote{display:none!important}}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">برای دیگر کاربردها، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C)" class="mw-disambig" title="ایران (ابهام‌زدایی)">ایران (ابهام‌زدایی)</a> را ببینید.</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">این مقاله دربارهٔ کشور ایران است. برای نظام حاکم بر آن، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="نظام جمهوری اسلامی">نظام جمهوری اسلامی</a> را ببینید.</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35359648">.mw-parser-output .infobox-subbox{padding:0;border:none;margin:-3px;width:auto;min-width:100%;font-size:100%;clear:none;float:none;background-color:transparent}.mw-parser-output .infobox-3cols-child{margin:auto}.mw-parser-output .infobox .navbar{font-size:100%}body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-header,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-subheader,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-above,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-title,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-image,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-full-data,body.skin-minerva .mw-parser-output .infobox-below{text-align:center}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r35431660">.mw-parser-output .ib-country{border-collapse:collapse;line-height:1.2em}.mw-parser-output .ib-country td,.mw-parser-output .ib-country th{border-top:1px solid #a2a9b1;padding:0.4em 0.6em 0.4em 0.6em}.mw-parser-output .ib-country .mergedtoprow .infobox-header,.mw-parser-output .ib-country .mergedtoprow .infobox-label,.mw-parser-output .ib-country .mergedtoprow .infobox-data,.mw-parser-output .ib-country .mergedtoprow .infobox-full-data,.mw-parser-output .ib-country .mergedtoprow .infobox-below{border-top:1px solid #a2a9b1;padding:0.4em 0.6em 0.2em 0.6em}.mw-parser-output .ib-country .mergedrow .infobox-label,.mw-parser-output .ib-country .mergedrow .infobox-data,.mw-parser-output .ib-country .mergedrow .infobox-full-data{border:0;padding:0 0.6em 0.2em 0.6em}.mw-parser-output .ib-country .mergedbottomrow .infobox-label,.mw-parser-output .ib-country .mergedbottomrow .infobox-data,.mw-parser-output .ib-country .mergedbottomrow .infobox-full-data{border-top:0;border-bottom:1px solid #a2a9b1;padding:0 0.6em 0.4em 0.6em}.mw-parser-output .ib-country .infobox-header{text-align:left}.mw-parser-output .ib-country .infobox-above{font-size:125%;line-height:1.2}.mw-parser-output .ib-country-names{padding-top:0.25em;font-weight:normal}.mw-parser-output .ib-country-name-style{display:inline}.mw-parser-output .ib-country .infobox-image{padding:0.5em 0}.mw-parser-output .ib-country-anthem{border-top:1px solid #a2a9b1;padding-top:0.5em;margin-top:0.5em}.mw-parser-output .ib-country-map-caption{position:relative;top:0.3em}.mw-parser-output .ib-country-largest,.mw-parser-output .ib-country-lang{font-weight:normal}.mw-parser-output .ib-country-ethnic,.mw-parser-output .ib-country-religion,.mw-parser-output .ib-country-sovereignty{font-weight:normal;display:inline}.mw-parser-output .ib-country-fake-li{text-indent:-0.9em;margin-left:1.2em;font-weight:normal}.mw-parser-output .ib-country-fake-li2{text-indent:0.5em;margin-left:1em;font-weight:normal}.mw-parser-output .ib-country-website{line-height:11pt}.mw-parser-output .ib-country-map-caption3{position:relative;top:0.3em}.mw-parser-output .ib-country-fn{text-align:right;margin:0 auto}.mw-parser-output .ib-country-fn-alpha{list-style-type:lower-alpha;margin-left:1em}.mw-parser-output .ib-country-fn-num{margin-left:1em}</style><table class="infobox ib-country vcard" style="font-size:88%;"><tbody><tr><th colspan="2" class="infobox-above adr" style="padding:1 1 1;line-height:1.2em;font-size:1.25em;"><div style="display:inline" class="fn org country-name">جمهوری اسلامی ایران</div><br /><div style="padding-top:1; font-weight:normal;">ایران</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-image" style="text-align:center;padding:0.5em 0;"><div style="display:table; width:100%;"> <div style="display:table-cell; width:58%; vertical-align:middle; padding-left:5px;"> <div style="padding-bottom:3px;"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Flag_of_Iran.svg" class="mw-file-description" title="پرچم"><img alt="پرچم" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/125px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="125" height="71" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/188px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/250px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></a></span></div> <div style="font-size:90%;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="پرچم ایران">پرچم</a></div> </div> <div style="display:table-cell; vertical-align:middle; padding: 0px 5px;"> <div style="padding-bottom:3px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Emblem_of_Iran.svg" class="mw-file-description" title="نشان رسمی"><img alt="نشان رسمی" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Emblem_of_Iran.svg/85px-Emblem_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="85" height="84" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Emblem_of_Iran.svg/128px-Emblem_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Emblem_of_Iran.svg/170px-Emblem_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="492" /></a></span></div> <div style="font-size:90%;"><a href="/wiki/%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="نشان رسمی ایران">نشان رسمی</a></div> </div> </div></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><div style="line-height:1.0em;"><b>شعار: </b>«استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی»<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data سرود"><div style="line-height:1.2em;"><b>سرود: </b><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86#مهر_خاوران" title="سرود ملی ایران">مهر خاوران</a><br /><br /><div class="center" style="width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;"><span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><span><audio id="mwe_player_0" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="220" style="width:220px;" data-durationhint="58" data-mwtitle="Sorud-e_Mellí-e_Yomhurí-e_Eslamí-e_Irán_(instrumental).oga" data-mwprovider="wikimediacommons"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Sorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga" type="audio/ogg; codecs="vorbis"" data-width="0" data-height="0" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/f/f2/Sorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga/Sorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga.mp3" type="audio/mpeg" data-transcodekey="mp3" data-width="0" data-height="0" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=ar&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ar" label="العربية ‪(ar)‬" data-dir="rtl" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=en&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="en" label="English ‪(en)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=fa&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="fa" label="فارسی ‪(fa)‬" data-dir="rtl" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=id&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="id" label="Bahasa Indonesia ‪(id)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=kge&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="kge" label="Kumoring ‪(kge)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=ko&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ko" label="한국어 ‪(ko)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=ro&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="ro" label="română ‪(ro)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=tr&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="tr" label="Türkçe ‪(tr)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=vi&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="vi" label="Tiếng Việt ‪(vi)‬" data-dir="ltr" /><track src="https://commons.wikimedia.org/w/api.php?action=timedtext&title=File%3ASorud-e_Mell%C3%AD-e_Yomhur%C3%AD-e_Eslam%C3%AD-e_Ir%C3%A1n_%28instrumental%29.oga&lang=zh-hant&trackformat=vtt&origin=%2A" kind="subtitles" type="text/vtt" srclang="zh-Hant" label="中文（繁體） ‪(zh-hant)‬" data-dir="ltr" /></audio></span></span></div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="infobox-full-data"><div class="switcher-container"><div><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iran_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Iran_%28orthographic_projection%29.svg/250px-Iran_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Iran_%28orthographic_projection%29.svg/375px-Iran_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Iran_%28orthographic_projection%29.svg/500px-Iran_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="553" data-file-height="553" /></a></span><span class="switcher-label" style="display:none">نمایش نقشه جهانی</span></div><div><span class="mw-default-size" typeof="mw:File/Frameless"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iran_-_Location_Map_(2013)_-_IRN_-_UNOCHA.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Iran_-_Location_Map_%282013%29_-_IRN_-_UNOCHA.svg/langfa-250px-Iran_-_Location_Map_%282013%29_-_IRN_-_UNOCHA.svg.png" decoding="async" width="250" height="250" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Iran_-_Location_Map_%282013%29_-_IRN_-_UNOCHA.svg/langfa-375px-Iran_-_Location_Map_%282013%29_-_IRN_-_UNOCHA.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Iran_-_Location_Map_%282013%29_-_IRN_-_UNOCHA.svg/langfa-500px-Iran_-_Location_Map_%282013%29_-_IRN_-_UNOCHA.svg.png 2x" data-file-width="250" data-file-height="250" /></a></span><span class="switcher-label" style="display:none">نمایش نقشه ایران</span></div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">پایتخت<br /><div style="font-weight:normal">و بزرگترین شهر</div></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a><br /><small><span style="white-space:nowrap;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40744588">.mw-parser-output .geo-default,.mw-parser-output .geo-dms,.mw-parser-output .geo-dec{display:inline}.mw-parser-output .geo-nondefault,.mw-parser-output .geo-multi-punct{display:none}.mw-parser-output .longitude,.mw-parser-output .latitude{white-space:nowrap}</style><span class="plainlinks nourlexpansion"><a class="external text" href="//geohack.toolforge.org/geohack.php?language=fa&pagename=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&params=35_41_N_51_25_E_type:country"><span class="geo-default"><span class="geo-dms" title="نقشه‌ها، عکس‌های هوایی، و دیگر داده‌های این موقعیت"><span class="latitude"><span dir="ltr">۳۵°۴۱′</span> شمالی</span> <span class="longitude"><span dir="ltr">۵۱°۲۵′</span> شرقی</span></span></span><span class="geo-multi-punct"> / </span><span class="geo-nondefault"><span class="geo-dec" title="نقشه‌ها، عکس‌های هوایی، و دیگر داده‌های این موقعیت"><span dir="ltr">۳۵٫۶۸۳°</span>شمالی <span dir="ltr">۵۱٫۴۱۷°</span>شرقی</span><span style="display:none"> / <span class="geo">35.683; 51.417</span></span></span></a></span></span></small></td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="زبان رسمی">زبان(های) رسمی</a></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">فارسی</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><span style="font-weight:normal;">زبان(های) محلی</span></th><td class="infobox-data"><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="text-align: center; font-size: 95%;"> <div style="line-height: 1.6em; font-weight: bold; font-size: 100%; text-align: right;"><div>فهرست زبان‌ها</div></div> <ul class="mw-collapsible-content" style="font-size: 105%; margin-top: 0; margin-bottom: 0; line-height: inherit; text-align: right; list-style: none none; margin-right: 0;"><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">فارسی</a> (زبان رسمی) </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان ترکی آذربایجانی">ترکی آذربایجانی</a> و دیگر <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C" title="زبان‌های ترکی">زبان‌های ترکی</a> (شامل <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%B4%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زبان قشقایی">قشقایی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C" title="زبان ترکمنی">ترکمنی</a>) </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C" title="زبان‌های کردی">کردی</a> (شامل <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%DA%A9%DB%8C" title="زبان لکی">لکی</a>) </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9%DB%8C" title="زبان گیلکی">گیلکی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان مازندرانی">مازندرانی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%B1%DB%8C" title="زبان لری">لری</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="زبان عربی">عربی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C" title="زبان بلوچی">بلوچی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="زبان ارمنی">ارمنی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF_%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="آرامی جدید آشوری">آسوری</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D8%B1%D8%AC%DB%8C" title="زبان گرجی">گرجی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان‌های سمنانی">سمنانی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%B4%DB%8C" title="زبان تالشی">تالشی</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%A7%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زبان تاتی ایران">تاتی</a><sup id="cite_ref-:EBok_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-:EBok-2"><span class="cite-bracket">[</span>۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA" title="قومیت">گروه‌های قومی</a> <div style="font-weight:normal;display:inline;"></div></th><td class="infobox-data"><div class="mw-collapsible mw-collapsed" style="text-align: center; font-size: 95%;"> <div style="line-height: 1.6em; font-weight: bold; font-size: 100%; text-align: right;"><div>فهرست گروه‌های قومی</div></div> <ul class="mw-collapsible-content" style="font-size: 105%; margin-top: 0; margin-bottom: 0; line-height: inherit; text-align: right; list-style: none none; margin-right: 0;"><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فارسی‌زبانان">فارسی‌زبانان</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آذری‌های ایرانی">آذربایجانی‌ها</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%A9%D8%B1%D8%AF" title="مردم کرد">کردها</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%84%D8%B1" title="مردم لر">لرها</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9" title="مردم گیلک">گیلک‌ها</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عرب‌های ایران">عرب‌ها</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86" title="مردم بلوچ">بلوچ‌ها</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="مردم طبری">مازندرانی‌ها</a> </li><li style="line-height: inherit; margin: 0"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقوام ساکن ایران">دیگر گروه‌های قومی</a><sup id="cite_ref-:EBok_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-:EBok-2"><span class="cite-bracket">[</span>۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">دین(ها) <div style="font-weight:normal;display:inline;"></div></th><td class="infobox-data"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40048262">.mw-parser-output .treeview ul{padding:0;margin:0}.mw-parser-output .treeview li{padding:0;margin:0;list-style-type:none;list-style-image:none}.mw-parser-output .treeview li li{background:url("https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3d/Treeview-grey-line-flipped.png")no-repeat right 0 top -2981px;padding-right:21px;text-indent:0.3em}.mw-parser-output .treeview li li:last-child{background-position:right 0 top -5971px}.mw-parser-output .treeview li.emptyline>ul>.mw-empty-elt:first-child+.emptyline,.mw-parser-output .treeview li.emptyline>ul>li:first-child{background-position:right 9px}</style><div class="treeview"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="شیعه دوازده‌امامی">شیعه دوازده‌امامی</a> (<a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="دین رسمی">دین رسمی</a>)<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی">اهل سنت</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA" title="بهائیت">بهائیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%87" title="بابیه">بابیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%AD%D9%82" title="اهل حق">یارسان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیت</a></li> <li><a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA" title="یهودیت">یهودیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">مزدیسنا</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="مندائیان">صابئیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بی‌دینی در ایران">بی‌دین</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA" class="mw-redirect" title="نام اهلیت">نام(های) اهلیت</a></th><td class="infobox-data"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40744541">.mw-parser-output .plainlist ol,.mw-parser-output .plainlist ul{line-height:inherit;list-style:none;margin:0;padding:0}.mw-parser-output .plainlist ol li,.mw-parser-output .plainlist ul li{margin-bottom:0}</style><div class="plainlist"> <ul><li>ایرانی<sup id="cite_ref-:demonym_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-:demonym-4"><span class="cite-bracket">[</span>۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">حکومت</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="جمهوری اسلامی">جمهوری اسلامی</a> <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="نظام ریاستی">ریاستی</a> <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="دین‌سالاری">دین‌سالار</a> <a href="/wiki/%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2" class="mw-redirect" title="حکومت متمرکز">متمرکز</a></td></tr><tr class="mergedrow"><td colspan="2" class="infobox-full-data"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35359648" /></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رهبر جمهوری اسلامی ایران">رهبر</a> </div></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="سید علی خامنه‌ای">سید علی خامنه‌ای</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رئیس‌جمهور ایران">رئیس‌جمهور</a> </div></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF_%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="مسعود پزشکیان">مسعود پزشکیان</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%88%D9%84_%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="معاون اول رئیس‌جمهور ایران">معاون اول رئیس‌جمهور</a> </div></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81" title="محمدرضا عارف">محمدرضا عارف</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3_%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رئیس مجلس شورای اسلامی">رئیس مجلس</a> </div></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1_%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D9%81" title="محمدباقر قالیباف">محمدباقر قالیباف</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="دبیر شورای نگهبان">دبیر شورای نگهبان</a> </div></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AC%D9%86%D8%AA%DB%8C" title="احمد جنتی">احمد جنتی</a></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3_%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران">رئیس قوه قضائیه</a> </div></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86%DB%8C_%D8%A7%DA%98%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="غلامحسین محسنی اژه‌ای">غلامحسین محسنی اژه‌ای</a></td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">قوه مقننه</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مجلس شورای اسلامی">مجلس شورای اسلامی</a></td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" class="infobox-header" style="text-align:right;"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران">چکیدهٔ بنیان‌گذاری</a></th></tr><tr class="mergedrow"><td colspan="2" class="infobox-full-data"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r35359648" /></td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85" title="تمدن ایلام">شاهنشاهی ایلام</a> </div></th><td class="infobox-data">حدود ۳۲۰۰ پ. م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D8%AF" title="پادشاهی ماد">پادشاهی ماد</a> </div></th><td class="infobox-data">حدود ۶۷۸ پ. م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">شاهنشاهی هخامنشی</a> </div></th><td class="infobox-data">۵۵۰ پ. م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">شاهنشاهی اشکانی</a> </div></th><td class="infobox-data">۲۴۷ پ. م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a> </div></th><td class="infobox-data">۲۲۴ م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" title="ایران صفوی">ایران صفوی</a> </div></th><td class="infobox-data">۱۵۰۱ م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ایران افشاری">ایران افشاری</a> </div></th><td class="infobox-data">۱۷۳۶ م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="زندیان">پادشاهی زندیه</a> </div></th><td class="infobox-data">۱۷۵۱ م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ایران قاجاری">ایران قاجاری</a> </div></th><td class="infobox-data">۱۷۹۶ م</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="ایران پهلوی">ایران پهلوی</a> </div></th><td class="infobox-data">۲۴ آذر ۱۳۰۴</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7" title="انقلاب ۱۳۵۷">انقلاب ۱۳۵۷</a> </div></th><td class="infobox-data">۲۲ بهمن ۱۳۵۷</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران">قانون اساسی کنونی</a> </div></th><td class="infobox-data">۱۲ آذر ۱۳۵۸</td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-left:1.2em;font-weight:normal;">• <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="همه‌پرسی بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران">آخرین بازنگری</a> </div></th><td class="infobox-data">۶ مرداد ۱۳۶۸</td></tr><tr style="display:none"><td colspan="2"> </td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" class="infobox-header" style="text-align:right;">مساحت</th></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• کل</div></th><td class="infobox-data">۱٬۶۴۸٬۱۹۵ کیلومتر مربع (۶۳۶٬۳۷۲ مایل مربع) (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="فهرست کشورها و مناطق بر پایه پهناوری">۱۸ام</a>)</td></tr><tr class="mergedbottomrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• آبها (٪)</div></th><td class="infobox-data">۱٫۶۳ (تا ۲۰۱۵)<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></td></tr><tr class="mergedtoprow"><th colspan="2" class="infobox-header" style="text-align:right;"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="جمعیت‌شناسی">جمعیت</a></th></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• برآورد سال ۲۰۲۴</div></th><td class="infobox-data">۹۱٬۸۵۳٬۵۴۲ (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="فهرست کشورها بر پایه جمعیت">۱۷ام</a>)</td></tr><tr class="mergedbottomrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• تراکم</div></th><td class="infobox-data">۴۸ بر کیلومتر مربع (۱۲۴٫۳ بر مایل مربع) (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D9%85_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="فهرست کشورها بر پایه تراکم جمعیت">۱۶۲ام</a>)</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C" title="تولید ناخالص داخلی">تولید ناخالص داخلی</a> (GDP) <span style="font-weight:normal;"> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA_%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF" title="برابری قدرت خرید">برابری قدرت خرید</a> (PPP)</span></th><td class="infobox-data">برآورد ۲۰۲۳ </td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• کل</div></th><td class="infobox-data"><span typeof="mw:File"><span title="افزایش"><img alt="افزایش" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/11px-Increase2.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/17px-Increase2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/22px-Increase2.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span> $۱٫۷۲۵ تریلیون<sup id="cite_ref-imf2_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-imf2-6"><span class="cite-bracket">[</span>۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C" title="فهرست کشورها بر پایه تولید ناخالص داخلی">۱۹ام</a>)</td></tr><tr class="mergedbottomrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• سرانه</div></th><td class="infobox-data"><span typeof="mw:File"><span title="افزایش"><img alt="افزایش" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/11px-Increase2.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/17px-Increase2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/22px-Increase2.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span> $۱۹٫۹۴۲<sup id="cite_ref-imf2_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-imf2-6"><span class="cite-bracket">[</span>۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C_(%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA_%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF)" title="فهرست کشورها بر پایه سرانه تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید)">۷۹ام</a>)</td></tr><tr class="mergedtoprow"><th scope="row" class="infobox-label">تولید ناخالص داخلی (GPD) <span style="font-weight:normal;">(اسمی)</span></th><td class="infobox-data">برآورد ۲۰۲۳ </td></tr><tr class="mergedrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• کل</div></th><td class="infobox-data"><span typeof="mw:File"><span title="افزایش"><img alt="افزایش" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/11px-Increase2.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/17px-Increase2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/22px-Increase2.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span> $۳۶۶٫۴۳۸ میلیارد<sup id="cite_ref-imf2_6-2" class="reference"><a href="#cite_note-imf2-6"><span class="cite-bracket">[</span>۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C_(%D8%A7%D8%B3%D9%85%DB%8C)" title="فهرست کشورها بر پایه سرانه تولید ناخالص داخلی (اسمی)">۴۲ام</a>)</td></tr><tr class="mergedbottomrow"><th scope="row" class="infobox-label"><div style="margin-right:1.2em;font-weight:normal;">• سرانه</div></th><td class="infobox-data"><span typeof="mw:File"><span title="افزایش"><img alt="افزایش" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/11px-Increase2.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/17px-Increase2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/22px-Increase2.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span> $۴٫۲۳۴<sup id="cite_ref-imf2_6-3" class="reference"><a href="#cite_note-imf2-6"><span class="cite-bracket">[</span>۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C_(%D8%A7%D8%B3%D9%85%DB%8C)" title="فهرست کشورها بر پایه سرانه تولید ناخالص داخلی (اسمی)">۱۲۰ام</a>)</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5_%D8%AC%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="شاخص جینی">شاخص جینی</a> <span style="font-weight:normal;">(۲۰۱۹)</span></th><td class="infobox-data"><span typeof="mw:File"><span><img alt="افت مثبت" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Decrease_Positive.svg/11px-Decrease_Positive.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Decrease_Positive.svg/17px-Decrease_Positive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Decrease_Positive.svg/22px-Decrease_Positive.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span> ۴۰٫۹<sup id="cite_ref-Data.worldbank.org_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Data.worldbank.org-7"><span class="cite-bracket">[</span>۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /><span style="white-space:nowrap;"></span><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%D8%A2%D9%85%D8%AF" title="فهرست کشورها بر پایه برابری درآمد"><span style="color:orange">متوسط</span></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاخص توسعه انسانی">شاخص توسعه انسانی</a> <span style="font-weight:normal;">(۲۰۲۱)</span></th><td class="infobox-data"><span typeof="mw:File"><span title="افزایش"><img alt="افزایش" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/11px-Increase2.svg.png" decoding="async" width="11" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/17px-Increase2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Increase2.svg/22px-Increase2.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></span></span> ۰٫۷۷۴<sup id="cite_ref-HDI_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-HDI-8"><span class="cite-bracket">[</span>۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /><span style="white-space:nowrap;"></span><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست کشورها بر پایه شاخص توسعه انسانی">۷۶ام. <span style="color: green;background:">بالا</span></a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">واحد پول</th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ریال ایران">ریال ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%88_%DB%B4%DB%B2%DB%B1%DB%B7" title="ایزو ۴۲۱۷">IRR</a>)</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label">منطقه زمانی</th><td class="infobox-data"><span class="nowrap"><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AA_%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="ساعت هماهنگ جهانی">یوتی‌سی</a>+۳:۳۰</span> (<a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B9%D8%AA_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ساعت رسمی ایران">IRST</a>)</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%AA%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="تقویم">گاه‌شماری</a></th><td class="infobox-data">yyyy/mm/dd<br />(<a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="گاه‌شماری هجری خورشیدی">هجری خورشیدی</a>)</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%AA_%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D9%84%D9%81" class="mw-redirect" title="جهت رانندگی در کشورهای مختلف">جهت رانندگی</a></th><td class="infobox-data">راست</td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D9%84%D9%81%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="پیش‌شماره تلفنی">پیش‌شماره تلفنی</a></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D9%84%D9%81%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="شماره‌های تلفن در ایران">‎+۹۸</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%88_%DB%B3%DB%B1%DB%B6%DB%B6" title="ایزو ۳۱۶۶">کد ایزو ۳۱۶۶</a></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/ISO_3166-2:IR" title="ISO 3166-2:IR">IR</a></td></tr><tr><th scope="row" class="infobox-label"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%B3%D8%B7%D8%AD%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%AF_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="دامنه سطح‌بالای کد کشوری">دامنه سطح‌بالا</a></th><td class="infobox-data"><a href="/wiki/.ir" title=".ir">‎.ir</a></td></tr></tbody></table> <p><b>ایران</b> با نام رسمی <b>جمهوری اسلامی ایران</b>، کشوری در <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B1%D8%A8_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="غرب آسیا">غرب آسیا</a> و منطقهٔ <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="خاورمیانه">خاورمیانه</a> است. این کشور از باختر با <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a>، از شمال باختری با <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنستان</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">جمهوری آذربایجان</a>، از شمال با <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1" title="دریای خزر">دریای مازندران</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a>، از شرق با <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a>، و از جنوب با <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دریای مکران">دریای مکران</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="خلیج فارس">خلیج فارس</a> هم‌مرز است. ایران با ۱٫۶۴ میلیون کیلومتر مربع گستره، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="فهرست کشورها و مناطق بر پایه پهناوری">هفدهمین کشور پهناور جهان</a>، و با جمعیت ۹۱٫۸ میلیون نفر، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="فهرست کشورها بر پایه جمعیت">هفدهمین کشور پرجمعیت جهان</a> است.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران در تقسیمات کشوری به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان‌های ایران">۳۱ استان</a> تقسیم می‌شود. <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="زبان رسمی">زبان رسمی</a> ایران <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">فارسی</a> است. پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر این کشور <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a> است و شهرهای <a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF" title="مشهد">مشهد</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86" title="اصفهان">اصفهان</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AC" title="کرج">کرج</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="شیراز">شیراز</a>، به ترتیب <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="فهرست شهرهای ایران بر پایه جمعیت">پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران</a> پس از پایتخت هستند.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سرزمین ایران">سرزمین ایران</a> با ده هزار سال تاریخ و تمدن، میزبان <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%AC%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85" title="فهرست تمدن‌ها و جاهای باستانی ایران پیش از تمدن ایلام">تمدن‌های کهن گوناگونی</a> چون <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85" title="تمدن ایلام">ایلام</a> در هزارهٔ چهارم پیش از میلاد بوده است. در <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87" title="سده">سدهٔ</a> هفتم پ. م، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D8%AF" title="پادشاهی ماد">پادشاهی ماد</a> بخش‌های زیادی از <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فلات ایران">فلات ایران</a> را یکپارچه کرد. در سدهٔ ششم پ. م، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">شاهنشاهی هخامنشی</a> به‌دست <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="کوروش بزرگ">کوروش بزرگ</a> بنیان نهاده شد تا ایران یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تاریخ را برپا کند. در سدهٔ چهارم پ. م، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C" title="اسکندر مقدونی">اسکندر مقدونی</a> این قلمرو را به‌دست گرفت و ایران به بخشی از سرزمین‌های <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D9%87%D9%84%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="عصر هلنیستی">هلنی</a> تبدیل شد. پدیداری <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">شاهنشاهی اشکانی</a> در سدهٔ سوم پ. م، بار دیگر این کشور را به‌دست فرمان یک شاهنشاهی ایرانی قرار داد که در سدهٔ سوم میلادی، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a> جانشین آن شد. در سدهٔ هفتم م، <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B1%D8%B4_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="یورش اعراب به ایران">مسلمانان عرب این شاهنشاهی را فتح کردند</a> که کشیده به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="اسلام آوردن ایرانیان">اسلام آوردن ایرانیان</a> شد. از آن به بعد، ایرانیان همکاری به یاد ماندنی در علم و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فرهنگ اسلامی">فرهنگ اسلامی</a> داشتند. از سدهٔ نهم، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="میان‌دوره ایرانی">دودمان‌های مسلمان ایرانی‌تبار</a> پدیدار شدند که با <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82" title="دودمان سلجوق">ترک‌های سلجوق</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="ایلخانان">مغول‌های ایلخانی</a> ادامه پیدا کرد. در سدهٔ شانزدهم، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" title="ایران صفوی">صفویان</a> حکومت ایران را بار دیگر یکپارچه کرد. <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="نادرشاه">نادرشاه</a> در سدهٔ هجدهم فرماندهی نیرومندترین ارتش آن زمان را بر دوش داشت اما در سدهٔ نوزدهم، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار">جنگ‌هایی</a> با <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="امپراتوری روسیه">امپراتوری روسیه</a> منجر به جدایی بخش‌های زیادی از مرز ایران شد. دههٔ ۱۲۸۰ شمسی شاهد <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جنبش مشروطه ایران">جنبش مشروطه</a> بود. کوشش‌ها به‌منظور ملی‌سازی <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت نفت ایران">صنعت نفت ایران</a> منجر به <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C_%DB%B2%DB%B8_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="کودتای ۲۸ مرداد">کودتایی انگلیسی-آمریکایی در ۱۳۳۲</a> شد. پس از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7" title="انقلاب ۱۳۵۷">انقلاب ۱۳۵۷</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="جمهوری اسلامی">جمهوری اسلامی</a> کنونی توسط <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="سید روح‌الله خمینی">سید روح‌الله خمینی</a>، نخستین <a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رهبر جمهوری اسلامی ایران">رهبر جمهوری اسلامی</a>، بنا نهاده شد. </p><p><a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نظام جمهوری اسلامی ایران">حکومت ایران</a> یک <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%DA%A9%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="حاکمیت دینی">حاکمیت دینی</a> با <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="نظام ریاستی">نظام ریاستی</a> است، اما اختیارات بنیادی به رهبر نظام که <a href="/wiki/%DB%8C%DA%A9%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="یکه‌سالاری">یکه‌سالار</a> است، واگذار شده است؛ این مقام از زمان مرگ خمینی در سال ۱۳۶۸ به‌دست <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="سید علی خامنه‌ای">سید علی خامنه‌ای</a> بوده است. حکومت ایران <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="اقتدارگرایی">اقتدارگراست</a> و انتقادات گسترده‌ای به‌دلیل محدودیت‌های قابل‌توجه، <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B6_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%D8%B4%D8%B1_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی ایران">نقض حقوق بشر</a> و آزادی‌های مدنی به آن وارد شده است. این نظام، قطب <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" class="mw-redirect" title="اسلام شیعه">اسلام شیعه</a> در خاورمیانه و دشمن <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="جنگ نیابتی ایران و اسرائیل">اسرائیل</a> شناخته می‌شود. ایران همچنین یکی از بزرگ‌ترین بازیگران امور خاورمیانه به‌شمار می‌رود و نظام جمهوری اسلامی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در اکثر <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1" class="mw-redirect" title="فهرست درگیری‌های خاورمیانه در دوره معاصر">درگیری‌های خاورمیانه</a> دست دارد. سیاست خارجهٔ تنش‌زای جمهوری اسلامی در منطقه، که شناسه آن پشتیبانی از گروه‌های شبه‌نظامی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="اسلامگرایی">اسلامی</a> متعدد است، به‌شدت محکوم شده است. </p><p>سرزمین پهناور ایران با گذشته‌ای کهن وارث فرهنگ و تمدنی فراگیر است که در طول هزاران سال گستره ای از گوناگونی زبانی، مذهبی، گویش‌ها، آداب، عادات مناسک و غیره را میان خود با نرمی و ساده‌گیری چشمگیر جای داده است به گونه‌ای که ایران از لحاظ گوناگونی قومیتی در میان ۱۰ کشور نخست جهان جا گرفته و پنجاه زبان و لهجه و هشت قوم رسمی را در خود جای داده است که هر یک از این اقوام در کنار تفاوت‌هایی که در نمادهای فرهنگی خود با دیگر اقوام ایرانی دارند، از همسانی بسیاری برخوردارند. بیشتر استان‌های کشور، در درجات گوناگون، درگیر تنوعات اتنیکی، زبانی یا مذهبی هستند. بزرگ‌ترین اقوام ایران عبارتند از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%DB%8C" title="مردم آذری">آذربایجانی</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آشوریان ایران">آشوری</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارمنی‌های ایران">ارمنی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86" title="مردم بلوچ">بلوچ</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="مردم بختیاری">بختیاری</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ترکمن‌های ایران">ترکمن</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%B4" title="مردم تالش">تالش</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تات‌های ایران">تات</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%B3%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مردم سمنانی">سمنانی</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="عرب‌های ایرانی">عرب</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فارسی‌زبانان">فارس</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B4%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="قشقایی">قشقایی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%A9%D8%B1%D8%AF" title="مردم کرد">کُرد</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%84%DA%A9" title="مردم لک">کُرد لک</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گرجی‌های ایران">گرجی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9" title="مردم گیلک">گیلک</a>، <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="مردم لارستانی (صفحه وجود ندارد)">لارستانی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%84%D8%B1" title="مردم لر">لُر</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مردم مازندرانی">مازندرانی</a>. بسیاری از ایرانیان به زبان‌های <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">فارسی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان ترکی آذربایجانی">ترکی آذربایجانی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="زبان کردی">کُردی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%DA%A9%DB%8C" title="زبان لکی">کُردی لکی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%DB%8C" title="زبان بلوچی">بلوچی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%B1%DB%8C" title="زبان لری">لُری</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="گویش بختیاری">لُری بختیاری</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان مازندرانی">مازندرانی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9%DB%8C" title="زبان گیلکی">گیلکی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%B4%DB%8C" title="زبان تالشی">تالشی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زبان عربی در ایران">عربی</a> صحبت می‌کنند اما زبان مشترک و میانجی در میان این اقوام زبان فارسی است. </p><p><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران">قانون اساسی جمهوری اسلامی</a>، اسلام شیعه را <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="دین رسمی">دین رسمی</a> این کشور اعلام کرده است. ایران جایگاه <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8%D8%B1%D8%AF" title="راهبرد">راهبردی</a> در منطقهٔ خلیج فارس دارد و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%DA%AF%D9%87_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2" title="تنگه هرمز">تنگهٔ هرمز</a> در جنوب آن، راهی بسیار مهم برای انتقال <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%85" title="نفت خام">نفت خام</a> است. این کشور زیرساخت قابل‌توجهی در بخش‌های <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA" title="خدمات">خدماتی</a>، <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA" title="صنعت">صنعتی</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C" title="کشاورزی">کشاورزی</a> دارد که <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقتصاد ایران">اقتصاد این کشور</a> را توانمند می‌سازند اما این اقتصاد هنوز بر فروش <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%AA_%D9%88_%DA%AF%D8%A7%D8%B2" class="mw-redirect" title="نفت و گاز">نفت و گاز</a> استوار است و از <a href="/wiki/%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="فساد مالی در دوران جمهوری اسلامی">فساد مالی</a> رنج می‌برد. <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="منابع طبیعی ایران">منابع طبیعی ایران</a>، قابل‌توجه هستند و در میان اعضای <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="اوپک">اوپک</a>، ایران <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B0%D8%AE%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%D9%86%D9%81%D8%AA%DB%8C" title="فهرست کشورها بر پایه ذخایر نفتی">سومین دارندهٔ ذخایر بزرگ اثبات شدهٔ نفت</a> است. میراث فرهنگی این کشور غنی است و <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DA%A9%D9%88_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فهرست میراث جهانی یونسکو در ایران">میراث جهانی یونسکو در آن</a> از ۲۷ مورد تشکیل می‌شود. ایران از اعضای بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" title="سازمان ملل متحد">سازمان ملل متحد</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="سازمان همکاری اقتصادی">سازمان همکاری اقتصادی</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="سازمان همکاری اسلامی">سازمان همکاری اسلامی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="اوپک">اوپک</a> است و از <a href="/wiki/%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="قدرت منطقه‌ای">قدرت‌های منطقه‌ای</a> شمرده می‌شود. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="ریشه‌شناسی_نام"><span id=".D8.B1.DB.8C.D8.B4.D9.87.E2.80.8C.D8.B4.D9.86.D8.A7.D8.B3.DB.8C_.D9.86.D8.A7.D9.85"></span>ریشه‌شناسی نام</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نام‌های ایران">نام‌های ایران</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ایران"><span id=".D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86"></span>ایران</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iranshahrzartosht.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Iranshahrzartosht.jpg/220px-Iranshahrzartosht.jpg" decoding="async" width="220" height="242" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Iranshahrzartosht.jpg/330px-Iranshahrzartosht.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Iranshahrzartosht.jpg/440px-Iranshahrzartosht.jpg 2x" data-file-width="519" data-file-height="572" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_%DB%8C%DA%A9%D9%85_%D8%A8%D8%B1_%DA%A9%D8%B9%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="سنگ‌نوشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت">سنگ‌نوشته شاپور یکم در کعبه‌یِ زرتشت</a>، به سه زبانِ <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="پارسی میانه">پارسی میانه</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C" title="زبان پارتی">زبان پارتی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="زبان یونانی میانه">زبان یونانی میانه</a> که شاپور در آن، کشورش را «ایران» و «ایران‌شهر» نامیده است. در متن پارتی و یونانی، به ترتیب از عبارتِ آریان و اریان‌خشثره بهره‌گرفته‌شده.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>واژهٔ <i>ایران</i> آشکارا از <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="زبان پارسی میانه">پارسی میانه</a> سرچشمه می‌گیرد. نخستین بار در دنبالهٔ نام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="اردشیر بابکان">اردشیر بابکان</a>، بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a> به نام <i>ایران</i> اشاره شده است. در <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="نقش رستم">نقش رستم</a> و سکه‌های اردشیر بابکان، به او با نام «اردشیر شاهنشاه آریان (ایران)» اشاره شده است.<sup id="cite_ref-:0_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-12"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>ایران</i> (<a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="زبان پارسی میانه">پهلوی ساسانی</a>) و <i>آریان</i> (<a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C" title="زبان پارتی">پهلوی اشکانی</a>) هردو برای اشاره به <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%AA" class="mw-redirect" title="نام اهلیت">مجموع مردم</a> ایران نیز استفاده می‌شدند؛ این دو واژه برگرفته از <i>آریا</i><sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>یادداشت ۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان نیاایرانی">زبان نیاایرانی</a> هستند.<sup id="cite_ref-:0_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-12"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر پایه اسناد تاریخی موجود، <i><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%87%D8%B1_(%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85)" title="ایران‌شهر (مفهوم)">ایران‌شهر</a></i> را ساسانیان برای نخستین بار به شکل سیاسی به کار بردند و پیش از آنان، به این کشور با چنین عنوانی اشاره نشده است؛ پیش از ساسانیان تنها یک بار، از اصطلاح <i>سرزمین‌های ناآریایی</i><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>یادداشت ۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> استفاده شده است.<sup id="cite_ref-:0_12-2" class="reference"><a href="#cite_note-:0-12"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بر پایه <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اساطیر ایران">اساطیر ایران</a> نیز، نام «<i>ایران</i>» از نام <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%AC_(%D9%BE%D8%B3%D8%B1_%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86)" title="ایرج (پسر فریدون)">ایرج</a>، یک شاهزادهٔ اساطیری (<a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="پیشدادیان">پیشدادی</a>) که به‌دست برادرانش (<a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="تور">تور</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D9%85_(%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)" title="سلم (شاهنامه)">سلم</a>) کشته شد، آمده است.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7" title="اوستا">اوستا</a>، بخشی که نخستین مهد زندگی <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="آریایی">آریایی‌ها</a> بوده، <i>ایران وئجه</i> نامیده شده است که به معنای «سرزمین آریاها» است. همچنین در اوستا واژهٔ «<i>اَئیریَ</i>» (به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زبان اوستایی">اوستایی</a>: 𐬀𐬌𐬭𐬌𐬌𐬀) برای اشاره به همین نژاد استفاده شده است.<sup id="cite_ref-:1_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-:1-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="واژه‌های_برگرفته_از_پارس"><span id=".D9.88.D8.A7.DA.98.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D8.A8.D8.B1.DA.AF.D8.B1.D9.81.D8.AA.D9.87_.D8.A7.D8.B2_.D9.BE.D8.A7.D8.B1.D8.B3"></span>واژه‌های برگرفته از پارس</h3></div> <p>به جز واژهٔ <i>ایران</i>، این کشور بیشتر با <i>پارس</i> و واژه‌های برگرفته از آن، توسط جهان خارج مورد اشاره قرار گرفته است. به شکل تاریخی، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%BA%D8%B1%D8%A8" title="جهان غرب">جهان غرب</a> به این کشور با نام <i>Persia</i> اشاره کرده است که در زبان‌های گوناگون آنان، به شکل خاصی تلفظ می‌شود.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از مهم‌ترین عوامل گسترش این نام در جهان غرب، نوشته‌های مورخان <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="یونانی‌ها">یونانی</a> است که از ایران به عنوان <i>Persís</i> یاد می‌کردند.<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>پارسه</i>، یکی از این دسته واژه‌ها، دارای معنی «سرزمین <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="پارسیان">پارسیان</a>» است. این موارد، در حالی اند که <i>پارس</i> نام یکی از استان‌های ایران باستان نیز بود که امروزه به عنوان <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="استان فارس">استان فارس</a> تعریف شده است.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این دسته از نام‌ها، در داخل ایران نیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در ادبیات فارسی و عربی، با عنوان <i>مملکت فارس</i> به این کشور اشاره شده است.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در ۶ دی ۱۳۱۳، در دوران <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="رضاشاه">رضاشاه</a>، حکومت ایران به شکل رسمی از کشورهای دیگر خواست که در نوشته‌های رسمی، از واژهٔ <i>ایران</i> به جای واژه‌هایی همچون <i>پرشیا</i>، <i>پرس</i> و <i>پرسه</i> استفاده کنند. در این دوران، در اروپا، <i>ایران</i> تنها یک اصطلاح جغرافیایی بود و برای اشاره به این کشور به کار نمی‌رفت.<sup id="cite_ref-:1_17-1" class="reference"><a href="#cite_note-:1-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D9%81%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="سعید نفیسی">سعید نفیسی</a>، در دفاع از استفاده از نام ایران در زبان‌های دیگر،<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>یادداشت ۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ضمن انجام اشاراتی به تاریخ این کشور، اعلام داشت که <i>ایران</i> قدیمی‌ترین نام باستانی و تاریخی این کشور است.<sup id="cite_ref-:1_17-2" class="reference"><a href="#cite_note-:1-17"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="تاریخ"><span id=".D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE"></span>تاریخ</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران">تاریخ ایران</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="پیشاتاریخ"><span id=".D9.BE.DB.8C.D8.B4.D8.A7.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE"></span>پیشاتاریخ</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" class="mw-redirect" title="ایران پیش از تاریخ">ایران پیش از تاریخ</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%AC%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85" title="فهرست تمدن‌ها و جاهای باستانی ایران پیش از تمدن ایلام">فهرست تمدن‌ها و جاهای باستانی ایران پیش از تمدن ایلام</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cave_painting_in_Doushe_cave,_Lorstan,_Iran,_8th_millennium_BC.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Cave_painting_in_Doushe_cave%2C_Lorstan%2C_Iran%2C_8th_millennium_BC.JPG/220px-Cave_painting_in_Doushe_cave%2C_Lorstan%2C_Iran%2C_8th_millennium_BC.JPG" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Cave_painting_in_Doushe_cave%2C_Lorstan%2C_Iran%2C_8th_millennium_BC.JPG/330px-Cave_painting_in_Doushe_cave%2C_Lorstan%2C_Iran%2C_8th_millennium_BC.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Cave_painting_in_Doushe_cave%2C_Lorstan%2C_Iran%2C_8th_millennium_BC.JPG/440px-Cave_painting_in_Doushe_cave%2C_Lorstan%2C_Iran%2C_8th_millennium_BC.JPG 2x" data-file-width="486" data-file-height="330" /></a><figcaption>یک <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87" title="غارنگاره">غارنگاره</a> در <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B4%D9%87" title="غار دوشه">غار دوشه</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان لرستان">لرستان</a>، از هزارهٔ هشتم پیش از میلاد</figcaption></figure> <p>نشانه‌هایی از وجود انسان در غاری به نامه قلعه کرد پیدا شده که ۴۷۵۰۰۰سال پیشینه دارد، در این پیدایش نشانه‌هایی از استخوان جانوران و <a href="/wiki/%D9%86%D8%A6%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="نئاندرتال">نئاندرتال</a> نابود شده به چشم می‌خورد.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آثار باستانی کشف‌شده در ایران، همانند نمونه‌های کاوش شده در <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%DA%A9%D8%B4%D9%81%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF" title="منطقه باستانی کشف‌رود">کشف‌رود</a> و <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AC_%D9%BE%D8%B1" title="گنج پر">گنج پر</a> در شمال این کشور، گواهی‌دهندهٔ بودن انسان در ایران از دوران <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D8%B2%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="پارینه‌سنگی زیرین">پارینه‌سنگی زیرین</a> هستند.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نشانه‌هایی از <a href="/wiki/%D9%86%D8%A6%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="نئاندرتال">نئاندرتال‌های</a> ایران از <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="پارینه‌سنگی میانی">پارینه‌سنگی میانی</a> وجود دارد که بیشتر در منطقهٔ <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%B3" title="زاگرس">زاگرس</a>، در مکان‌هایی مانند <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="غار ورواسی">ورواسی</a> و <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B1_%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%87" title="غار یافته">یافته</a> (از فرهنگ <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%8C" title="موستری">موستری</a>)، پیدا شده‌اند.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D9%BE%D8%B3%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="پارینه‌سنگی پسین">پارینه‌سنگی پسین</a>، فرهنگ‌هایی چون <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="فرهنگ برادوستی">برادوستی</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%B2%D8%B1%D8%B2%DB%8C" title="فرهنگ زرزی">زرزی</a> در منطقه جان گرفتند. در این دوران، سکونتگاه‌های زاگرس در فضای باز بوده‌اند و ابعاد آن‌ها، نظامی رده‌بندی را نشان می‌دهد.<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D9%88_%D9%85%D8%B3%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دوران نوسنگی و مس‌سنگی در ایران">دوران نوسنگی و مس‌سنگی در ایران</a> با نگرش به سردی، نزدیک به هزار سال ادامه داشت تا <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="دوران نوسنگی">دوران نوسنگی</a> از <a href="/wiki/%D9%87%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%AD%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%AE%DB%8C%D8%B2" title="هلال حاصلخیز">هلال حاصلخیز</a> به <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فلات ایران">فلات ایران</a> برسد و کشاورزی ممکن شود. سکونتگاه‌های نوسنگی یافت شده در این کشور، در جاهایی با امکان دیم‌کاری قرار دارند.<sup id="cite_ref-28" class="reference"><a href="#cite_note-28"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از هزارهٔ دهم تا هفتم پیش از میلاد، نخستین مردمان کشاورزی، در منطقهٔ زاگرس در باختر ایران، از جمله <a href="/wiki/%D8%AA%D9%BE%D9%87_%DA%86%D8%BA%D8%A7%DA%AF%D9%84%D8%A7%D9%86" title="تپه چغاگلان">چغاگلان</a>، <a href="/wiki/%DA%86%D8%BA%D8%A7%D8%A8%D9%86%D9%88%D8%AA" title="چغابنوت">چغابنوت</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%BE%D9%87_%DA%86%D8%BA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B4" title="تپه چغامیش">چغامیش</a> به شکوفایی رسیدند.<sup id="cite_ref-29" class="reference"><a href="#cite_note-29"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><br /><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="عصر برنز در ایران">در عصر برنز</a>، مناطق پیرامون دشت‌های فلات ایران از میانهٔ هزارهٔ چهارم پیش از میلاد تا آغاز هزارهٔ سوم پیش از میلاد، دستخوش پیدایش مراکز شهری شد که سرانجام گسترش بازرگانی به‌ویژه در زمینهٔ فلز بود. این فرایند، بیشتر شاخه‌ای از پیدایش تمدن در دوران <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%88%DA%A9" title="اوروک">اوروک</a> <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%B1%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میانرودان">میانرودان</a> دانسته می‌شود.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در دوران برنز، جمعیت فلات ایران به گونه‌ای قابل توجه افزایش یافت.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span class="cite-bracket">[</span>۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Elam-.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Elam-.jpg/220px-Elam-.jpg" decoding="async" width="220" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Elam-.jpg/330px-Elam-.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Elam-.jpg/440px-Elam-.jpg 2x" data-file-width="555" data-file-height="480" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85" title="تمدن ایلام">تمدن ایلام</a> در پایان، هزارهٔ سوم قبل از میلاد</figcaption></figure> <p>نشانه‌هایی با پیشینه ۸۰۰۰ سال در <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="پیرانشهر">پیرانشهر</a> در شمال غرب ایران کشف شده است. نشانه‌های گوناگون از دوران مفرغ، سازه‌های بزرگ از <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A2%D9%87%D9%86" title="عصر آهن">دوران آهن</a> و محوطه‌های گوناگون مربوط به دوره‌های ساسانی، اشکانی و اسلامی نشان‌دهنده شرایط آب و هوایی مناسب برای تمدن بشر در ۸۰۰۰ سال گذشته در منطقه <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="پیرانشهر">پیرانشهر</a> است.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span class="cite-bracket">[</span>۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span class="cite-bracket">[</span>۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span class="cite-bracket">[</span>۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پدیداری <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B4_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="شوش (شهر باستانی)">شوش</a> به عنوان یک شهر کهن، که با <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%86" title="تاریخ‌گذاری رادیوکربن">تاریخ‌گذاری رادیوکربن</a> تعیین شده است، به آغاز سال ۴۳۹۵ پیش از میلاد بازمی‌گردد.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span class="cite-bracket">[</span>۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شمار زیادی سایت‌های پیش از تاریخ در سراسر فلات ایران هست که به وجود فرهنگ‌های باستانی و سکونت‌گاه‌های شهری در هزاره چهارم پیش از میلاد گواهی می‌دهند.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span class="cite-bracket">[</span>۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span class="cite-bracket">[</span>۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%B2" title="عصر برنز">دوران برنز</a>، قلمروی ایران کنونی، جایی برای بالندگی تمدن‌های گوناگون، از جمله <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85_(%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86)" class="mw-redirect" title="ایلام (تمدن)">ایلام</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%AC%DB%8C%D8%B1%D9%81%D8%AA" title="تمدن جیرفت">جیرفت</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF" title="تمدن زاینده‌رود">زاینده‌رود</a> بود. ایلام، برجسته‌ترین این تمدن‌ها، در جنوب غربی کشور در کنار <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بین‌النهرین">بین‌النهرین</a> گسترش یافت و تا زمان پدیداری امپراتوری‌های ایرانی، وجود خود را ادامه داد. <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B4" title="تاریخ نگارش">پیدایش نگارش</a> در ایلام با <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="زبان سومری">سومر</a> هم راستا بود و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7_%D9%85%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="خط میخی ایلامی">خط میخی ایلامی</a>، از هزارهٔ سوم پیش از میلاد گسترش یافت.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از حدود ۳۳۵۰ تا ۲۵۰۰ سال پیش از <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9" class="mw-redirect" title="گاه‌شماری دوران مشترک">دوران مشترک</a> نیز، شمال باختری ایران بخشی از <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%A7%E2%80%93%D8%A2%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B3" class="mw-redirect" title="تمدن کورا–آراکس">تمدن کورا–آراکس</a> بود.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span class="cite-bracket">[</span>۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="دوران_باستان"><span id=".D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86"></span>دوران باستان</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران باستان">تاریخ ایران باستان</a></div> <p>تا هزاره دوم پیش از میلاد، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="فهرست مردم ایرانی باستان">مردم ایرانی باستان</a> از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%BE_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="استپ اوراسیا">استپ اوراسیا</a> به آنچه هم‌اکنون ایران خوانده می‌شود، وارد شدند و به رقابت با ساکنان بومی این منطقه پرداختند.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span class="cite-bracket">[</span>۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D9%87_%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران">مهاجرت آریایی‌ها به ایران</a> که به دلایلی همچون افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی رخ داد، بسیار مورد بحث بوده است و هنوز زمان دقیقی برای شروع آن مشخص نشده است؛ اما در منابعی پایان این مهاجرت، حدوداً در قرن نهم و هشتم پیش از میلاد در نظر گرفته شده است. مهم‌ترین اقوام آریایی که ایران را برای زندگی برگزیدند، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3_%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="پارس ها">پارس‌ها</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF" class="mw-redirect" title="ماد">مادها</a> بودند. این دو، دارای فرهنگی نزدیک به هم بودند و زبان آنان با یکدیگر چندان تفاوتی نداشته است. مادها در گروه‌هایی جدا از هم زندگی می‌کردند و در هنگام نیاز، با یکدیگر متحد می‌شدند. مادها در غرب و شمال غربی ایران اقامت داشتند و تا پیش از بنیان‌گذاری دولت‌شان، مورد حملهٔ اقوام دیگر قرار می‌گرفتند.<sup id="cite_ref-:2_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="فهرست مردم ایرانی باستان">قبایل پرشمار ایرانی</a> که در فلات ایران ساکن شده بودند، نخست این مادها بودند که قدرتی یافتند و پیشرو شدند.<sup id="cite_ref-:30_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <p><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D8%A7%DA%A9%D9%88" title="دیاکو">دیاکو</a>، بنیان‌گذار و نخستین شاه <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D8%AF" title="پادشاهی ماد">پادشاهی ماد</a> بود که برای ۵۳ سال حکومت کرد و تاریخ حدودی حکومت وی، از ۷۰۸ تا ۶۵۵ پیش از میلاد در نظر گرفته شده است. دیاکو <a href="/wiki/%D9%87%DA%AF%D9%85%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87" title="هگمتانه">هگمتانه</a> را به عنوان نخستین پایتخت حکومت خود برگزید؛ پس از دیاکو، پسرش، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D8%B4" title="فرورتیش">فرورتیش</a> به عنوان شاه برگزیده شد<sup id="cite_ref-:30_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> که همان سیاست‌های پدرش را دنبال کرد و پس از اتحاد با پارس‌ها، به <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="آشوری‌ها">آشوری‌ها</a> اعلام جنگ کرد تا مردم خود را از پرداخت باج به آنان رها سازد؛ فرورتیش برای ۲۲ سال حکومت کرد (از ۶۵۵ تا ۶۳۳ پیش از میلاد) و در جنگی با آشوری‌ها شکست خورد و کشته شد.<sup id="cite_ref-:2_43-1" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ریشهٔ این درگیری‌ها به مدت‌ها پیش، از اواخر قرن دهم تا قرن هفتم پیش از میلاد بر می‌گردد؛ مردم و تمدن‌های ایرانی در این دوران، تحت سلطهٔ آشوریان که در <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میان‌رودان">شمال میان‌رودان</a> اقامت داشتند، بودند.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اما در نهایت، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D9%88%D8%AE%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D9%87" title="هووخشتره">هووخشتره</a>، سومین شاه ماد (دوران: ۶۲۵ تا ۵۸۴ پیش از میلاد) یک ارتش ایرانی مسلح و منظم ایجاد کرد تا به سلطهٔ آشوریان بر مردم ایرانی پایان دهد. هووخشتره به همراه ارتش مسلح خود، به دژهای آشوری حمله برد و <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%A7" title="نینوا">نینوا</a>، پایتخت دشمن را محاصره کرد؛ در این دوران، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84_(%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%87%D8%B1)" title="بابل (دولت‌شهر)">بابل</a> متحد هووخشتره بود و نینوا در نهایت به دست <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%BE%D9%84%D8%B3%D8%B1" class="mw-redirect" title="نبوپلسر">نبوپلسر</a>، پادشاه بابل افتاد و ویران گشت. این پایانی بر سلطهٔ آشور بر مردم ایرانی بود.<sup id="cite_ref-:2_43-2" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:30_44-2" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:SEHDAR_PALACE_IN_PERSEPOLIS.tif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/SEHDAR_PALACE_IN_PERSEPOLIS.tif/lossy-page1-220px-SEHDAR_PALACE_IN_PERSEPOLIS.tif.jpg" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/SEHDAR_PALACE_IN_PERSEPOLIS.tif/lossy-page1-330px-SEHDAR_PALACE_IN_PERSEPOLIS.tif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/SEHDAR_PALACE_IN_PERSEPOLIS.tif/lossy-page1-440px-SEHDAR_PALACE_IN_PERSEPOLIS.tif.jpg 2x" data-file-width="1018" data-file-height="730" /></a><figcaption>نمونه‌ای از پوشاک مادها در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">تخت جمشید</a></figcaption></figure><p>پایان سلطهٔ آشور بر مردم ایرانی، آغازی بر گسترش بیشتر تمدن‌های ایرانی بود و پس از پیروزی‌های هووخشتره، بخش اعظم <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1" title="آسیای صغیر">آسیای صغیر</a> در اختیار مادها قرار گرفت. هووخشتره برای مدت ۶ سال نیز با پادشاهی <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="لیدیه">لیدیه</a> جنگید که در سال هفتم به دلیل <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%DA%AF%DB%8C" title="خورشیدگرفتگی">خورشیدگرفتگی</a> جنگ متوقف شد. بابل میان دو طرف جنگ وساطت کرد و هالیس مرز میان دو کشور شد. هووخشتره یک سال پس از این، در ۵۸۴ پیش از میلاد درگذشت.<sup id="cite_ref-:2_43-3" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آخرین پادشاه ماد نیز <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%88%D9%88%DB%8C%DA%AF%D9%88" title="ایشتوویگو">ایشتوویگو</a> بود که شکست از <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="کوروش بزرگ">کوروش</a>، شاه <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="انشان">انشان</a> را پذیرفت.<sup id="cite_ref-:30_44-3" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پدیداری پادشاهی ماد یکی از نقاط عطف <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران">تاریخ ایران</a> بوده است. این، یک آگاهی‌رسانی از خیزش آریایی‌ها به سوی قدرت سلسله‌ای بود که از این پس ادامه یافت و زندگی فرهنگی و سیاسی در فلات ایران و دیگر <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%B5%D8%B1%D9%81%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سرزمین‌های تصرف‌شده توسط ایرانیان">سرزمین‌های تصرف‌شده توسط ایرانیان</a> را شکل داد.<sup id="cite_ref-:30_44-4" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="کوروش_بزرگ_و_شاهنشاهی_هخامنشی"><span id=".DA.A9.D9.88.D8.B1.D9.88.D8.B4_.D8.A8.D8.B2.D8.B1.DA.AF_.D9.88_.D8.B4.D8.A7.D9.87.D9.86.D8.B4.D8.A7.D9.87.DB.8C_.D9.87.D8.AE.D8.A7.D9.85.D9.86.D8.B4.DB.8C"></span>کوروش بزرگ و شاهنشاهی هخامنشی</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="کوروش بزرگ">کوروش بزرگ</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">شاهنشاهی هخامنشی</a></div> <p>در نزدیکی سال ۵۵۰ پیش از میلاد، حکومت مادها با پشتیبانی داخلی توسط <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="کوروش بزرگ">کوروش بزرگ</a> فتح شد. شکست ایشتوویگو توسط کوروش، در واقع، گذاری از یک قدرت به قدرتی دیگر بوده است نه نابودی کامل قدرت شکست‌خورده. به شکلی دقیق‌تر، کوروش به عنوان پیش‌درآمدی برای اتحاد همهٔ مردم ایران و دیگران زیر پرچم خود، مادها و پارس‌ها را در ارتش خود در هم آمیخت.<sup id="cite_ref-:30_44-5" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پس از آن که کوروش لقب «شاه ماد» را از آن خود کرد، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%B2%D9%88%D8%B3" title="کرزوس">کرزوس</a>، پادشاه <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="لیدیه">لیدیه</a>، برای جنگ آماده شد و از یونانی‌ها و مصری‌ها برای جنگ با کوروش درخواست اتحاد کرد. کوروش در سال ۵۴۶/۵۴۵ پ. م، به همراه ارتش خود وارد <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AF" title="سارد">سارد</a> شد. سپس مناطق یونانی‌نشین <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D8%BA%DB%8C%D8%B1" title="آسیای صغیر">آسیای صغیر</a> نیز به‌دست ارتش کوروش فتح شد.<sup id="cite_ref-:2_43-4" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:30_44-6" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cyrus_II_le_Grand_et_les_H%C3%A9breux.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Cyrus_II_le_Grand_et_les_H%C3%A9breux.jpg/220px-Cyrus_II_le_Grand_et_les_H%C3%A9breux.jpg" decoding="async" width="220" height="260" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Cyrus_II_le_Grand_et_les_H%C3%A9breux.jpg/330px-Cyrus_II_le_Grand_et_les_H%C3%A9breux.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Cyrus_II_le_Grand_et_les_H%C3%A9breux.jpg/440px-Cyrus_II_le_Grand_et_les_H%C3%A9breux.jpg 2x" data-file-width="507" data-file-height="600" /></a><figcaption>یهودیان در نزد <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="کوروش بزرگ">کوروش بزرگ</a>، اثر <a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%86_%D9%81%D9%88%DA%A9%D9%87" title="ژان فوکه">ژان فوکه</a> در سال ۱۴۷۰ میلادی؛ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84%DB%8C" title="اسارت بابلی">او یهودیان را آزاد کرد</a> و هزینه بازسازی <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%AF%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="معبد دوم اورشلیم">معبد اورشلیم</a> را تأمین کرد.</figcaption></figure> <p>او بر <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="آسیای میانه">آسیای میانه</a> نیز چیره گشت؛ از سال ۵۴۵ تا ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش با اقوامی که میان <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1" title="دریای خزر">دریای خزر</a> و <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF" title="هند">هند</a> بودند، مبارزه کرد و توانست شهرهای بسیاری همچون <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%AE" title="بلخ">بلخ</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D9%88" title="مرو">مرو</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D8%BA%D8%AF" title="سغد">سغد</a> را ضمیمهٔ قلمروی <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">شاهنشاهی هخامنشی</a> کند. در سال ۵۳۹ پ. م، کوروش تصمیم به فتح بابل، پایتخت سیاسی و فرهنگی <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1_%D9%86%D8%B2%D8%AF%DB%8C%DA%A9_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="خاور نزدیک باستان">خاور نزدیک باستان</a>، گرفت؛ ترفندهای نظامی معمول برای حمله به بابل کاربردی نبودند و تصمیم گرفته شد که مجرای فرات تغییر یابد و ابزار ویژه‌ای همراه لشکریان فرستاده شد. ارتش کوروش توانست <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%B4%D8%A7%D8%B5%D8%B1" title="بلشاصر">بلشاصر</a> و نیروهایش را شکست دهد و از مجرای فرات وارد بابل شد. در اقدامی قابل توجه، کوروش دستور منع کشتار و غارت را صادر کرد. در این دوره با توجه به مشکلات داخلی بابل، آوازهٔ پارس‌ها زودتر از خودشان رسیده بود و مردم بابل کوروش را نجات‌دهندهٔ خود می‌دانستند. <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%86%D8%B9%DB%8C%D8%AF" title="نبونعید">نبونعید</a> آخرین پادشاه <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84_%D9%86%D9%88" title="امپراتوری بابل نو">امپراتوری بابل نو</a> نیز پس از پذیرش شکست از پارس‌ها، به <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86" title="کرمان">کرمان</a> فرستاده شد. اقدامات کوروش در فتح بابل، در تاریخ بشریت مهم دانسته می‌شوند؛ مهربانی وی بر ملل مغلوب متمایز بود. مِهر پادشاه ایرانی در حق یهودیان باعث شد که در <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="تورات">تورات</a> به وی اشاره شود. کوروش آداب و دین ایرانیان را به دیگر ملل تحمیل نکرد و در این مقطع، اموال یهودیان را به آنان بازگرداند و گذاشت معبد خود را دوباره بسازند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B4" title="استوانه کوروش">منشور کوروش</a> که پس از شکست‌دادن نبونعید و تصرف بابل (حدود ۵۳۹ و ۵۳۸ پ. م) نوشته شده است، نشانی است از اینکه کوروش برای مردم این امکان را فراهم کرده است که در آرامش زندگی کنند.<sup id="cite_ref-:2_43-5" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-46" class="reference"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:30_44-7" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AC%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="کمبوجیه دوم">کمبوجیه دوم</a>، فرزند ارشد کوروش پس از درگذشت پدرش، در نزدیکی سال ۵۳۰ پ. م تاج‌گذاری کرد. در سال ۵۲۵ پ. م، پس از عبور از صحرا و شکست ارتش‌های مصری، توانست <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D9%81" title="منف">منف</a>، پایتخت <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="تاریخ مصر">مصر</a> را تصرف کند. دیگر شاه هخامنشیان که اقدامات مهمی داشت، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="داریوش بزرگ">داریوش بزرگ</a> است که چهارمین پادشاه هخامنشی شناخته می‌شود. کسب پیروزی در جنگ‌هایی جهت حفظ قلمرو، افزایش نظارت حکومت مرکزی به <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%BE" title="ساتراپ">ساتراپی‌ها</a>، افزایش عدالت اجتماعی، ایجاد <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C" class="mw-redirect" title="جاده شاهی">شاه‌راه شوش و سارد</a>، انجام اصلاحات مالی گسترده و کاهش مالیات و توجه بیشتر به معماری و هنر از اقدامات او بودند. در دوران وی، به قلمروی هخامنشیان افزوده نیز شد. برای مثال، در حدود سال ۵۱۲ پ. م، داریوش به ناحیهٔ پنجاب لشکرکشی کرد، بخش وسیعی از این ناحیه را تصرف کرد و یک ساتراپی جدید تشکیل داد.<sup id="cite_ref-:2_43-6" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:30_44-8" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پیروزی‌های هخامنشیان باعث شد گستردگی قلمروی آنان به حدی برسد که به عنوان نخستین <a href="/wiki/%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="حکومت جهانی">حکومت جهانی</a> و بزرگ‌ترین <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="امپراتوری">امپراتوری</a> جهان تا به آن زمان، شناخته شوند. این امپراتوری در اوج خود، بیش از ۴۴ درصد از جمعیت جهان را اداره می‌کرد که بالاترین رقم در میان امپراتوری‌های تاریخ است.<sup id="cite_ref-:3_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-:3-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دانش و ساخته‌های آنان نیز برای تاریخ بشریت دارای اهمیت بالایی است. سازه‌های زیربنایی همانند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C" title="راه شاهی">راه شاهی</a> و <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87" title="چاپارخانه">چاپارخانه</a> و استفاده از یک زبان رسمی در سرتاسر سرزمین‌های امپراتوری به رفاه همگانی و ادارهٔ کشور بسیار کمک کرد.<sup id="cite_ref-:3_47-1" class="reference"><a href="#cite_note-:3-47"><span class="cite-bracket">[</span>۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> امپراتوری هخامنشیان دارای یک دولت متمرکز با بخش‌های اداری، یک ارتش پر جمعیت آموزش‌دیده، کارمند و خدمات حقوقی بود که الهام‌بخش تحولات مشابه در امپراتوری‌های بعدی شد.<sup id="cite_ref-49" class="reference"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="هنر هخامنشی">هنر هخامنشی</a> ناب‌ترین شکل هنر خاورمیانهٔ باستان و اوج آن بوده است. همچنین دوران هخامنشی نمایندهٔ بالاترین درجهٔ قدرت سیاسی است که ایرانیان در طول تاریخ به آن رسیده‌اند. پس از آن، ایرانیان هرگز همان درجهٔ چیرگی را بر مردم <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="آسیای غربی">آسیای غربی</a> و مناطقی از <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84_%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7" title="شمال آفریقا">شمال آفریقا</a> اعمال نکردند.<sup id="cite_ref-:30_44-9" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="دوران_هلنیستی_و_پایان_هخامنشیان"><span id=".D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D9.87.D9.84.D9.86.DB.8C.D8.B3.D8.AA.DB.8C_.D9.88_.D9.BE.D8.A7.DB.8C.D8.A7.D9.86_.D9.87.D8.AE.D8.A7.D9.85.D9.86.D8.B4.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>دوران هلنیستی و پایان هخامنشیان</h4></div> <p>در نتیجهٔ افزایش کشمکش‌ها در مرزهای غربی امپراتوری هخامنشیان به دلیل <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4_%D8%A7%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="شورش ایونیان">شورش ایونیان</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86" title="جنگ‌های ایران و یونان">جنگ‌های یونانی-پارسی</a> شعله‌ور شد و تا نیمهٔ نخست قرن ۵ پیش از میلاد ادامه یافتند. این جنگ‌ها با عقب‌نشینی هخامنشیان از سرزمین‌هایشان در <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="بالکان">بالکان</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%D9%82_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" class="mw-redirect" title="شرق اروپا">شرق اروپا</a> پایان یافت.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="داریوش سوم">داریوش سوم</a>، آخرین پادشاه هخامنشی بود که در ۳۳۶ پ. م به تخت نشست و نیاز شد به تنش تاریخی میان امپراتوری و یونانی‌ها پایان دهد.<sup id="cite_ref-:2_43-7" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:30_44-10" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Georges-Antoine_Rochegrosse_Incendie_de_Persepolis_1890.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Georges-Antoine_Rochegrosse_Incendie_de_Persepolis_1890.jpg/220px-Georges-Antoine_Rochegrosse_Incendie_de_Persepolis_1890.jpg" decoding="async" width="220" height="254" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Georges-Antoine_Rochegrosse_Incendie_de_Persepolis_1890.jpg/330px-Georges-Antoine_Rochegrosse_Incendie_de_Persepolis_1890.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Georges-Antoine_Rochegrosse_Incendie_de_Persepolis_1890.jpg/440px-Georges-Antoine_Rochegrosse_Incendie_de_Persepolis_1890.jpg 2x" data-file-width="1126" data-file-height="1298" /></a><figcaption>اسکندر در حال بلند کردن <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%B3" title="تائیس">تائیس</a> فاحشه آتنی برای آتش زدن پرسپولیس اثر جرج روچه گروس، ۱۸۹۰.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%BE_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="فیلیپ مقدونی">فیلیپ مقدونی</a> (۳۳۶–۳۸۲ پ. م) سرزمین‌های یونانی را یکپارچه ساخت و برای حمله به <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C" title="تاریخ آناتولی">آناتولی</a> نوسازی کرده بود. پسر فیلیپ، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%88%D9%86%DB%8C" title="اسکندر مقدونی">اسکندر مقدونی</a>، یک رهبر نظامی با استعداد زودرس، فراتر از چشم‌انداز پدرش رفت و در چندین نبرد مهم، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">هخامنشیان</a> را شکست داد؛ پس از نبردهایی، این‌بار در سال ۳۳۱ پ. م، اسکندر به بین‌النهرین آمد تا در نزدیکی <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D9%84" title="اربیل">اربیل</a> بار دیگر با داریوش سوم، در <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%DA%AF%D9%88%DA%AF%D9%85%D9%84" title="نبرد گوگمل">نبرد گوگمل</a> روبرو شود؛ شمار نیروهای هردو طرف بسیار بود و ارتش هخامنشی از واحدهای نظامی جدیدی بهره می‌برد. با زخمی شدن <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D8%B3%D9%88%D9%85" title="داریوش سوم">داریوش سوم</a>، ارتش وی بی‌نظم شد تا اسکندر پیروز نبرد باشد. سپس بابل، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D8%AE%D8%B1" title="اصطخر">اصطخر</a> و شوش به دست فاتح مقدونی افتاد. همچنین او به سمت پایتخت هخامنشیان، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">پارسه</a> لشکرکشی کرد و پس از کشتن <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%A8%D8%B1%D8%B2%D9%86" title="آریوبرزن">آریوبرزن</a> و نیروهایش، آنجا را به آتش کشید. داریوش سوم را نیز دو تن از <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%BE%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ساتراپی‌های هخامنشیان">ساتراپ‌ها</a> کشتند. پایان رسمی دوران هخامنشیان نیز، پس از <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D9%86%D8%AF_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="نبرد دربند پارس">نبرد دربند پارس</a>، در سال ۳۳۰ پ. م در نظر گرفته شده است.<sup id="cite_ref-:30_44-11" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:2_43-8" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پس از درگذشت ناگهانی اسکندر در سال ۳۲۳ پ. م، با توجه به آنکه جانشین لایقی معرفی نکرد، هرج و مرج بر قلمروی وی چیره گردید؛ تا اینکه در سال ۳۱۲ پ. م، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D9%88%DA%A9%DB%8C" title="امپراتوری سلوکی">امپراتوری سلوکی</a> <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D9%87%D9%84%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="عصر هلنیستی">هلنیستی</a> به پا خواست و ایران نیز در اختیار آنان قرار گرفت.<sup id="cite_ref-:2_43-9" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مهم‌ترین میراث پیروزی‌های نظامی و سیاسی اسکندر در زمینهٔ فرهنگی بود؛ <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="یونان باستان">تمدن یونانی</a> با او و جانشینانش در سراسر سرزمین هخامنشی گسترش یافت. با وجود اینکه برخی عناصر بومی نیز توسط فاتحان پذیرفته شد، اما پذیرش جنبه‌های گوناگون تمدن یونان توسط بومیان قابل توجه بود. اگرچه دین‌یاران <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">زرتشتی</a> در سرپیچی از اسکندر سرسخت باقی ماندند و او را «اسکندر لعنت‌شده» لقب دادند و او را ویرانگر امپراتوری ایران و مقدسات زرتشتی دانستند. روستاییان نیز کسانی بودند که طبیعتاً کمتر از فرهنگ یونانی اثر گرفتند.<sup id="cite_ref-:30_44-12" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="شاهنشاهی_اشکانی"><span id=".D8.B4.D8.A7.D9.87.D9.86.D8.B4.D8.A7.D9.87.DB.8C_.D8.A7.D8.B4.DA.A9.D8.A7.D9.86.DB.8C"></span>شاهنشاهی اشکانی</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">شاهنشاهی اشکانی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Coin_of_Arsaces_I_(1),_Nisa_mint_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Coin_of_Arsaces_I_%281%29%2C_Nisa_mint_%28cropped%29.jpg/220px-Coin_of_Arsaces_I_%281%29%2C_Nisa_mint_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="220" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Coin_of_Arsaces_I_%281%29%2C_Nisa_mint_%28cropped%29.jpg/330px-Coin_of_Arsaces_I_%281%29%2C_Nisa_mint_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/66/Coin_of_Arsaces_I_%281%29%2C_Nisa_mint_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="394" data-file-height="378" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%A9_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="ارشک یکم">ارشک یکم</a> نخستین پادشاه شاهنشاهی اشکانی</figcaption></figure> <p>در دوران <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%AA%DB%8C%D9%88%D8%AE%D9%88%D8%B3_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="آنتیوخوس دوم">آنتیوخوس دوم</a> که از ۲۶۱ تا حدود ۲۴۲ پیش از میلاد حکومت کرد، ایالت <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AA" title="پارت">پارت</a> به استقلال دست یافت؛ مردم این ایالت از مردم آریایی بوده‌اند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%A9_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="ارشک یکم">ارشک یکم</a>، بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AA" class="mw-redirect" title="امپراتوری پارت">امپراتوری پارت</a>، در سال ۲۵۰ پ. م، به کمک <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%86%DB%8C" title="پرنی">مردم پرنی</a>، توانست از سلوکیان استقلال یابد؛ پس از وی برادرش، <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="تیرداد یکم">تیرداد یکم</a>، جای او را گرفت و آغاز به گرفتن سرزمین‌های از دست‌رفتهٔ هخامنشیان کرد و توانست ارتش امپراتوری سلوکی را شکست دهد؛ آغاز امپراتوری پارت نیز همان دوران تیرداد یکم، یعنی از سال ۲۴۷ پ. م در نظر گرفته شده است. پس از وی پسرش، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%A9_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="ارشک دوم">ارشک دوم</a> در حدود سال ۲۱۴ پ. م شاه شد و به جنگ با امپراتوری سلوکی پرداخت. در ۱۴۱ پ. م، <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="مهرداد یکم">مهرداد یکم</a> باختر ایران و بابل را فتح کرد. او همچنین آنچه را که از <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D8%AE" class="mw-redirect" title="دولت یونانی بلخ">دولت یونانی بلخ</a> در شرق مانده بود، ضمیمه کرد و عنوان سلطنتی هخامنشیان، «<a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="شاه شاهان">شاه شاهان</a>» را به خود گرفت. شاهان پسین اشکانی در راستای پس‌گیری سرزمین‌های هخامنشیان تلاش کردند و در نهایت توانستند یک امپراتوری قوی از لحاظ فرهنگی و سیاسی بسازند.<sup id="cite_ref-:2_43-10" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:30_44-13" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:36_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-:36-52"><span class="cite-bracket">[</span>۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اشکانیان تا حد زیادی هنر، معماری، مذهب و نشان‌های سلطنتی امپراتوری فرهنگی ناهمگن خود را که شامل فرهنگ‌های پارس، هلنیستی و منطقه‌ای بود، پذیرفتند. در اوایل، درباریان اشکانی برخی از آداب یونانی را پذیرفتند اما با گذر زمان، به دنبال احیای فرهنگ و <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="دین‌های ایرانی">دین‌های ایرانی</a> رفتند. همگی پادشاهان اشکانی نسب خود را به هخامنشیان می‌دانستند و خود را <i>شاهنشاه</i> می‌خواندند.<sup id="cite_ref-:2_43-11" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> دوره اشکانی از دید دستاوردهای فرهنگی (بومی) در هیچ وجهی برجسته نبوده است.<sup id="cite_ref-:30_44-14" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با توجه به اینکه پارتیان از نظر فرهنگی و مذهبی با ملل دیگر مدارا می‌کردند، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="زبان یونانی باستان">زبان یونانی باستان</a> را نیز به عنوان یکی از زبان‌های رسمی امپراتوری پذیرفتند؛ این در حالی بود که <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="زبان آرامی">زبان آرامی</a> کهن، در امپراتوری پارت به عنوان یک <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C" title="زبان میانجی">زبان میانجی</a> کاربرد داشت. <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="زبان پارسی میانه">زبان پارسی میانه</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DA%A9%D8%AF%DB%8C" title="زبان اکدی">زبان اکدی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C" title="زبان پارتی">زبان پارتی</a> که زبان رسمی بود، پرکاربردترین زبان‌های این امپراتوری بوده‌اند.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در امپراتوری پارت، حاکمان برخی ایالات دارای اختیارات بالایی در ادارهٔ امور داخلی بودند. همچنین پادشاهان نیز دارای دو مجلس مشاوره‌دهنده بوده‌اند. در امپراتوری پارت، فعالیت‌های بازرگانی رونق فراوان داشتند؛ با این حال، این امپراتوری <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="جنگ‌های اشکانیان و رومی‌ها">سال‌های طولانی با رومیان جنگید</a> که باعث شد رسیدگی‌شان به مرزهای شرقی کاهش یابد. تاریخ امپراتوری پارت پر از درگیری‌های مسلحانهٔ پیوسته است که در بسیاری از آنان، پادشاهان اشکانی شخصاً رهبر ارتش بوده‌اند. هرچند از نظر نظامی، این امپراتوری دارای ارتش دائمی نبود، اما قادر بود که در هنگام بروز بحران، نیروهای نظامی را به سرعت جذب کند. با این حال در مرزها، دژهای دائمی با نیرویی برای محافظت از سرزمین وجود داشته است. این امپراتوری همچنین دارای واحدهای نظامی همچون سوار زره‌پوش و سوار کماندار بوده است و از ترفندهای نظامی خاص خود بهره می‌برده است؛<sup id="cite_ref-:2_43-12" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:36_52-1" class="reference"><a href="#cite_note-:36-52"><span class="cite-bracket">[</span>۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برای مثال، آن‌ها از کمان‌هایی ویژه استفاده می‌کردند که بتوانند هنگام اسب‌سواری و از فاصله‌ای دور، به دشمنان تیراندازی کنند؛ این ترفند، با نام <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C" title="تیراندازی پارتی">تیراندازی پارتی</a> شناخته می‌شود.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> امپراتوری پارت برای حدود ۴۷۱ سال، تا سال ۲۲۴ م بر سرزمینی گسترده حکومت کرد.<sup id="cite_ref-:30_44-15" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="شاهنشاهی_ساسانی"><span id=".D8.B4.D8.A7.D9.87.D9.86.D8.B4.D8.A7.D9.87.DB.8C_.D8.B3.D8.A7.D8.B3.D8.A7.D9.86.DB.8C"></span>شاهنشاهی ساسانی</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg/220px-Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg/330px-Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg/440px-Irnp105-Grobowce_Naqsh-E_Rustam.jpg 2x" data-file-width="6016" data-file-height="4016" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7_%D9%88_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="سنگ‌نگاره اهورامزدا و اردشیر بابکان">سنگ‌نگارهٔ «دیهیم‌ستانی»</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="اردشیر بابکان">اردشیر بابکان</a>، بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a></figcaption></figure> <p>پارس، استانی بود که خیزش بنیان‌گذار امپراتوری تازهٔ ایرانی از آن شروع شد. اگرچه در آستانهٔ سدهٔ سوم میلادی، شهرت پیشین خود را از دست داده بود، اما شاهان محلی پارس، آداب پیشین را هنوز حفظ می‌کردند و نام‌های شاهان هخامنشی را بر خود می‌نهادند.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="اردشیر بابکان">اردشیر بابکان</a> پس از شکست واپسین شاهنشاه پارت، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="اردوان چهارم">اردوان چهارم</a>، در سال ۲۲۴ م در دشت هرمزدگان، به دودمان اشکانی پایان داد و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a> را بنیان گذاشت. اردشیر از آن پس خود را «شاهنشاه» نامید و قصد ایجاد یک امپراتوری متحد همانند هخامنشیان را داشت. اردشیر بابکان به نیروی نظامی خود به خوبی رسیدگی می‌کرد و دانش نظامی و سیاسی بالایی داشت.<sup id="cite_ref-:2_43-13" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به دنبال کسب مشروعیت، ساسانیان <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="شاهان اشکانی">شاهان اشکانی</a> را فاقد صلاحیت خواندند، چنانچه گویی آن‌ها جانشینان اسکندر «لعنت‌شده» و عوامل شالوده‌شکنی پادشاهی ایران باستان بودند. همچنین در دوره‌ای تلاش کردند خود را به عنوان نسل <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7" class="mw-redirect" title="دارا">دارا</a> معرفی کنند؛ کسی که در باورشان، آخرینِ <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="کیانیان">کیانیان</a> بوده است.<sup id="cite_ref-:30_44-16" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>فرمانروایی ساسانیان می‌تواند با سه ویژگی بزرگ توصیف شود؛ یکی روابط تنگاتنگ آن با <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">مزدیسنا</a>، یکی موضع ملی‌گرایانه و دیگری گرایش فزاینده به تمرکزگرایی است.<sup id="cite_ref-:30_44-17" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Sasanian_Empire_621_A.D.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Sasanian_Empire_621_A.D.jpg/220px-Sasanian_Empire_621_A.D.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Sasanian_Empire_621_A.D.jpg/330px-Sasanian_Empire_621_A.D.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Sasanian_Empire_621_A.D.jpg/440px-Sasanian_Empire_621_A.D.jpg 2x" data-file-width="1490" data-file-height="1106" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a> در بزرگ‌ترین گسترهٔ خود در عهد <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B3%D8%B1%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B2" title="خسرو پرویز">خسرو پرویز</a></figcaption></figure> <p>پادشاهان ساسانی، خود را جانشین هخامنشیان می‌دانستند و همانند داریوش بزرگ، قدرت مرکز امپراتوری را افزایش و استقلال حاکمان محلی را بسیار کاهش دادند؛ چیزی که در سرزمین ایران، از زمان حملهٔ یونانیان و در دوران امپراتوری پارت، وجود نداشت. در شاهنشاهی ساسانی، در موارد بسیاری برخلاف پارت‌ها عمل شد و تلاش شد که فرهنگ و دین بومی ایران ترویج شود و در این دوران، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">مزدیسنا</a> دین رسمی امپراتوری اعلام شد. زبان پارسی میانه نیز زبان رسمی شد. بیشتر شاهان این امپراتوری میان مردم محبوب بوده‌اند و استبداد نداشته‌اند؛ با این حال، شاه معمولاً در مجامع عمومی حاضر نمی‌شد. همچنین شاهان ساسانی به احکام دین رسمی کشور احترام می‌گذاشتند. <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="هنر ایرانی">هنر ایران</a> در دوران ساسانی یک نوزایی کلی را تجربه کرد و گونه‌ای از آن، <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="هنر ساسانیان">هنر ساسانی</a>، در این دوران بسیار مورد توجه بوده است. <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="موسیقی در دوران ساسانیان">موسیقی ایرانی در دوران ساسانیان</a> بار دیگر گسترش یافت و شاعران و موسیقی‌دانان ایرانی در رسوم گوناگونی همانند شکار، اجرا می‌کردند. معماری کشور، غالباً ابعاد باشکوهی به خود گرفت؛ مانند کاخ‌های <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D9%81%D9%88%D9%86" title="تیسفون">تیسفون</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="کاخ اردشیر بابکان">کاخ اردشیر بابکان</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کاخ ساسانی سروستان">کاخ ساسانی سروستان</a>. در کل، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="معماری ساسانی">معماری ساسانی</a> به اوج رسید و آثار آن هنوز وجود دارد. شاهان ساسانی همچنین کمک شایانی به گسترش دانش و آموزش در سرزمین‌شان کردند و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="دانشگاه جندی‌شاپور">دانشگاه گندی‌شاپور</a> به عنوان یکی از مراکز علمی آن دوران، شهرت بالایی دارد.<sup id="cite_ref-:30_44-18" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:2_43-14" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>کشاورزی با سیستم‌های آبی ممتاز، پایهٔ اقتصاد ساسانی و سهم آن در اقتصاد ملی، بیش از بازرگانی بود. در دورهٔ ساسانیان از دو مسیر تجاری بهره‌برداری شده است؛ <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85" class="mw-redirect" title="راه ابریشم">راه ابریشم</a> در شمال و راهی دیگر در سواحل جنوبی کشور. کارخانه‌های <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B4_(%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C)" title="شوش (شهر باستانی)">شوش</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B4%D8%AA%D8%B1" title="شوشتر">شوشتر</a> و <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1_(%D8%B4%D9%87%D8%B1)" title="گندی‌شاپور (شهر)">گندی‌شاپور</a> نیر برای محصولات <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%85" title="ابریشم">ابریشم</a> خود شهرت یافته بودند و با کارخانه‌های چینی رقابت می‌کردند.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از دیدگاه نظامی، سیاسی و اداری، ساسانیان برنامه‌ریزی بسیاری کرده بودند. بخش قضایی نوع جرم و شرایط مجرم را در نظر می‌گرفت؛ برای مثال، ارادی بودن جرم و جنسیت و بزرگسال بودن مجرم در احکام بسیار اثر داشتند. در محاکمه‌ها، مردم می‌توانستند در کنار درباریان، روحانیون و گاهی شاه حاضر شوند. امپراتوری ساسانی همچنین روابط خارجی برنامه‌ریزی شده‌ای داشت و از سفرای خارجی با آداب محترمانه‌ای پذیرایی می‌شد. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="ارتش شاهنشاهی ساسانی">ارتش شاهنشاهی ساسانی</a> نه تنها سرزمین امپراتوری را برای قرن‌ها از حمله‌های بیگانگان محفوظ داشت، بلکه با بهترین سپاهیان زمان خود، همانند رومیان رقابت کرد و آنان را در نبردهای بسیاری شکست داد. این ارتش دارای رتبه‌بندی نظامی پیشرفته بوده است و مهم‌ترین سطوح این ارتش وفادار به شاه، فرماندهی کل ارتش و ریاست سواره‌نظام بوده است. سواران زره‌پوش ساسانی از نجبای جامعه بوده‌اند و تیراندازان ساسانی نیز شهرت فراوانی داشتند. این ارتش در محاصره مهارت بالایی داشت و دارای زیرساخت و دستگاه‌های جنگی پیشرفته‌ای بوده است. این ارتش همچنین از جانوران نامرسومی در جنگ‌ها استفاده می‌کرد؛ رویارویی <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84" title="فیل">فیل‌های</a> ارتش ساسانی با رومیان، هولناک توصیف شده است. شاهنشاهی ساسانی که از سال ۲۲۴ میلادی بر ایران فرمانروایی کرد، در نهایت با <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله اعراب به ایران">حمله اعراب به ایران</a> سرنگون شد و پایان دوران ساسانیان، سال ۶۵۱ میلادی در نظر گرفته شده است. با فروپاشی سلسلهٔ ساسانی و آتشکده‌ها، دوران سیستم شاهنشاهی‌های ایرانی و همچنین فرهنگ متمایز آن، به گونه‌ای پایان یافت و بقایای آخرین نمایندهٔ تمدن خاورمیانهٔ باستان، برچیده شد. این، آغاز پیدایش دوران و فرهنگ جدیدی برای ایران بود.<sup id="cite_ref-:2_43-15" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:30_44-19" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ورود_اسلام،_میان‌دورهٔ_ایرانی_و_حملهٔ_مغول"><span id=".D9.88.D8.B1.D9.88.D8.AF_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.D8.8C_.D9.85.DB.8C.D8.A7.D9.86.E2.80.8C.D8.AF.D9.88.D8.B1.D9.87.D9.94_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D9.88_.D8.AD.D9.85.D9.84.D9.87.D9.94_.D9.85.D8.BA.D9.88.D9.84"></span>ورود اسلام، میان‌دورهٔ ایرانی و حملهٔ مغول</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله اعراب به ایران">حمله اعراب به ایران</a>، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="میان‌دوره ایرانی">میان‌دوره ایرانی</a>، و <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله مغول به ایران">حمله مغول به ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Depiction_of_the_Battle_of_al-Q%C4%81disiyyah_from_a_manuscript_of_the_Persian_epic_Sh%C4%81h-n%C4%81meh._Source-_British_Library_(MS._I.O.Islamic_3265_(1614)_f._602r).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Depiction_of_the_Battle_of_al-Q%C4%81disiyyah_from_a_manuscript_of_the_Persian_epic_Sh%C4%81h-n%C4%81meh._Source-_British_Library_%28MS._I.O.Islamic_3265_%281614%29_f._602r%29.jpg/220px-Depiction_of_the_Battle_of_al-Q%C4%81disiyyah_from_a_manuscript_of_the_Persian_epic_Sh%C4%81h-n%C4%81meh._Source-_British_Library_%28MS._I.O.Islamic_3265_%281614%29_f._602r%29.jpg" decoding="async" width="220" height="336" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Depiction_of_the_Battle_of_al-Q%C4%81disiyyah_from_a_manuscript_of_the_Persian_epic_Sh%C4%81h-n%C4%81meh._Source-_British_Library_%28MS._I.O.Islamic_3265_%281614%29_f._602r%29.jpg/330px-Depiction_of_the_Battle_of_al-Q%C4%81disiyyah_from_a_manuscript_of_the_Persian_epic_Sh%C4%81h-n%C4%81meh._Source-_British_Library_%28MS._I.O.Islamic_3265_%281614%29_f._602r%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Depiction_of_the_Battle_of_al-Q%C4%81disiyyah_from_a_manuscript_of_the_Persian_epic_Sh%C4%81h-n%C4%81meh._Source-_British_Library_%28MS._I.O.Islamic_3265_%281614%29_f._602r%29.jpg/440px-Depiction_of_the_Battle_of_al-Q%C4%81disiyyah_from_a_manuscript_of_the_Persian_epic_Sh%C4%81h-n%C4%81meh._Source-_British_Library_%28MS._I.O.Islamic_3265_%281614%29_f._602r%29.jpg 2x" data-file-width="524" data-file-height="800" /></a><figcaption>نگارگری <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%82%D8%A7%D8%AF%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="نبرد قادسیه">نبرد قادسیه</a> و پایان سلسله شاهنشاهی ایران در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="شاهنامه">شاهنامه</a> اثر فردوسی</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="جنگ‌های ایران و روم">جنگ‌های طولانی ایران و روم</a> باعث انحراف توجه‌ها از رویدادهای دنیای عرب و فرسودگی <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">ارتش شاهنشاهی ساسانی</a> ساسانی شد. افزون بر آن، مناقشه‌های درون‌اجتماعی در اواخر دوران شاهنشاهی ساسانی، باعث ایجاد ضعف‌هایی شده بود که در سدهٔ هفتم، راه را برای <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله اعراب به ایران">حملهٔ اعراب به ایران</a> باز کرد.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به جز ترویج <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">اسلام</a>، اهداف مادی همانند دسترسی به راه‌های بازرگانی از انگیزه‌های اعراب برای فتح ایران بوده است.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60"><span class="cite-bracket">[</span>۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="خلافت راشدین">خلافت راشدین</a> با بهره‌گیری از نیروهای متحد خود، موفق شد به شاهنشاهی ساسانی پایان دهد؛ پایان ساسانیان، آغازی رسمی بر سقوط شهرهای ایرانی بود و ارتش اعراب یکی پس از دیگری، شهرهای قلمروی ساسانی را فتح کرد. اگرچه، پس از این، برخی از شهرها به تنهایی ایستادگی کردند و مناطقی تا مدت‌ها استقلال داشتند و کشمکش‌های نژادی و مذهبی برای قرن‌ها به اوج رسید.<sup id="cite_ref-:2_43-16" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابعی اعلام کرده‌اند که ایرانیان <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="اسلام">دین اسلام</a> را با روحیه‌های خود موافق دانستند و <i>به زور شمشیر</i> مسلمان نشدند.<sup id="cite_ref-:2_43-17" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابعی نیز اعلام کردند که اعراب از طریق اعمال فشار و یک روند طولانی اسلامی‌سازی که با شکنجهٔ زرتشتیان همراه بود، اسلام را در ایران گسترش دادند. منابعی، تخریب کتابخانه‌ها، مجازات مالیاتی برای پیروان ادیان دیگر، از بین بردن منابع <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" class="mw-redirect" title="دین زرتشت">دین زرتشت</a> و تغییر زبان را از اقدامات سخت‌گیرانهٔ اعراب در حکومت گستردهٔ آنان دانسته‌اند.<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62"><span class="cite-bracket">[</span>۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-64" class="reference"><a href="#cite_note-64"><span class="cite-bracket">[</span>۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این وجود، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="ادبیات پارسی میانه">ادبیات پارسی میانه</a> پس از اسلام از بین نرفت و زرتشتیان می‌توانستند با پرداخت <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D9%87" title="جزیه">جزیه</a> به اعمال دینی خود بپردازند و نیایشگاه‌های آنان، در چند سده پس از اسلام هنوز برپا بوده است. به مرور زمان، دین اسلام به شکلی مسالمت‌آمیز توسط ایرانیان پذیرفته شد و شماری از افراد سرشناس ایرانی، بدون فشار از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">دین زرتشت</a> دست کشیدند. ایرانیان با گذر زمان، توانستند به بخش‌های اداری حکومت وارد شوند و این در حالی بود که اعراب، به این کمک بومی نیاز داشتند.<sup id="cite_ref-:2_43-18" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>خلیفه‌های عرب به برتری اعراب بر دیگر ملل باور داشتند و فشارهای فراوانی بر ملل مغلوب، همانند ایرانیان آوردند. با گذشت زمان، خراسان پایگاهی برای مخالفان خلفای عرب شد و ایرانیان کمک کردند که <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="خلافت عباسی">خلافت عباسی</a> جایگزین <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C" title="خلافت اموی">خلافت اموی</a> شود؛ رویدادی که باعث نشد آن‌ها از سلطهٔ اعراب خارج شوند. اگرچه، عباسیان شمار قابل توجهی از ایرانیان را در مقام‌های اجرایی به کار گرفتند اما در نهایت، همگی این افراد از حکومت بیرون رانده یا کشته شدند. به تدریج، حکومت عباسی نیز ضعیف شد و برخی سرزمین‌ها از نفوذ آنان خارج گردید. پس از حدود ۲ سده حکومت عربی، پادشاهی‌های نیمه مستقل و مستقلی، همانند <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="طاهریان">طاهریان</a>، <a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="صفاریان">صفاریان</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="سامانیان">سامانیان</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="بوئیان">بوئیان</a> در ایران شکل گرفتند. در دوران سامانیان، ایران عملاً استقلال خود را به دست آورده بود و دیگر زیر سلطهٔ عباسیان نبود.<sup id="cite_ref-:2_43-19" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:4_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-:4-65"><span class="cite-bracket">[</span>۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p> در دوران <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="خلافت اسلامی">خلافت اسلامی</a>، فعالیت‌های ادبی، علمی و هنری ایرانی نه تنها پایان نیافت، بلکه بار دیگر به شکوفایی رسید و ایرانیان و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="دوران طلایی اسلام">دوران طلایی اسلام</a> بر یکدیگر اثری مهم و دوطرفه داشتند. از حدود سدهٔ ۱۰ میلادی، زبان فارسی در کنار زبان عربی، برای نوشتن آثار علمی، پزشکی، فلسفی، ریاضی، تاریخی و هنری مورد استفاده قرار گرفت.<sup id="cite_ref-:4_65-1" class="reference"><a href="#cite_note-:4-65"><span class="cite-bracket">[</span>۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سدهٔ ۱۰ میلادی، اقوام ترک از آسیای میانه به فلات ایران مهاجرت گسترده‌ای کردند؛ بسیاری از آنان در ارتش عباسی به کار گرفته شدند و قدرت سیاسی بالایی به دست آوردند. در سال ۹۹۹ میلادی، <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="غزنویان">حکومت غزنویان</a> که حاکمانی با اصالت ترک داشت، بخش‌های بزرگی از ایران را در اختیار گرفت و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C" title="امپراتوری سلجوقی">سلجوقیان</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="خوارزمشاهیان">خوارزمشاهیان</a> نیز پشت سر آنان، بخش‌هایی بزرگ از ایران را کنترل می‌کردند؛ این حکومت‌ها پارسی‌گو بودند و راه و رسم کشورداری آنان بسیار مشابه روش ایرانی بود. <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82" title="دودمان سلجوق">سلجوقیان</a> حتی <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%88%D9%85" title="سلجوقیان روم">سلجوقیان روم</a> را در حالی که هویت کاملاً ایرانی را به همراه خود داشتند، پدیدآوردند. نتیجهٔ پذیرفتن و حمایت از فرهنگ ایرانی توسط حاکمان ترک، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فرهنگ ترکی-ایرانی">فرهنگ ترکی-ایرانی</a> است که بر نواحی بسیاری در اطراف ایران کنونی، اثر گذاشت.<sup id="cite_ref-:2_43-20" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><ul class="gallery mw-gallery-packed"> <li class="gallerybox" style="width: 182px"> <div class="thumb" style="width: 180px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ferdowsi-Iran_(4).jpg" class="mw-file-description" title="موزهٔ فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایرانی و سرایندهٔ شاهنامه (سدهٔ ۱۱ میلادی)"><img alt="موزهٔ فردوسی، شاعر حماسه‌سرای ایرانی و سرایندهٔ شاهنامه (سدهٔ ۱۱ میلادی)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Ferdowsi-Iran_%284%29.jpg/270px-Ferdowsi-Iran_%284%29.jpg" decoding="async" width="180" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Ferdowsi-Iran_%284%29.jpg/405px-Ferdowsi-Iran_%284%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bd/Ferdowsi-Iran_%284%29.jpg/540px-Ferdowsi-Iran_%284%29.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2000" /></a></span></div> <div class="gallerytext">موزهٔ <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="فردوسی">فردوسی</a>، شاعر <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%87" title="حماسه">حماسه‌سرای</a> ایرانی و سرایندهٔ <i><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="شاهنامه">شاهنامه</a></i> (سدهٔ ۱۱ میلادی)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 173.33333333333px"> <div class="thumb" style="width: 171.33333333333px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hafez_880714_095.jpg" class="mw-file-description" title="آرامگاه حافظ، شاعر سده‌های میانی فارسی که آثار او به عنوان اوج ادبیات فارسی تلقی شده است."><img alt="آرامگاه حافظ، شاعر سده‌های میانی فارسی که آثار او به عنوان اوج ادبیات فارسی تلقی شده است." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Hafez_880714_095.jpg/257px-Hafez_880714_095.jpg" decoding="async" width="172" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Hafez_880714_095.jpg/386px-Hafez_880714_095.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Hafez_880714_095.jpg/514px-Hafez_880714_095.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="490" /></a></span></div> <div class="gallerytext">آرامگاه <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8" title="حافظ">حافظ</a>، شاعر سده‌های میانی <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">فارسی</a> که آثار او به عنوان اوج ادبیات فارسی تلقی شده است.</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 114.66666666667px"> <div class="thumb" style="width: 112.66666666667px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Toghrol_Tower_in_Ray.jpg" class="mw-file-description" title="برج طغرل، بنای تاریخی از سدهٔ دوازدهم میلادی در شهر ری"><img alt="برج طغرل، بنای تاریخی از سدهٔ دوازدهم میلادی در شهر ری" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Toghrol_Tower_in_Ray.jpg/169px-Toghrol_Tower_in_Ray.jpg" decoding="async" width="113" height="120" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Toghrol_Tower_in_Ray.jpg/253px-Toghrol_Tower_in_Ray.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Toghrol_Tower_in_Ray.jpg/337px-Toghrol_Tower_in_Ray.jpg 2x" data-file-width="886" data-file-height="945" /></a></span></div> <div class="gallerytext"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AC_%D8%B7%D8%BA%D8%B1%D9%84" title="برج طغرل">برج طغرل</a>، بنای تاریخی از سدهٔ دوازدهم میلادی در <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C" title="شهر ری">شهر ری</a></div> </li> </ul><p>از سال ۱۲۱۹ تا ۱۲۲۱ میلادی، در زمان <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="خوارزمشاهیان">فرمانروایی خوارزمشاهیان</a>، ارتش <a href="/wiki/%DA%86%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B2_%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="چنگیز خان">چنگیز خان</a> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84" title="امپراتوری مغول">مغول</a>، ایران را متحمل هجومی خشن و ویرانگر کرد. <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله مغول به ایران">حمله مغول به ایران</a> بسیار خشونت‌آمیز و پر از جنایت توصیف شده است. مغول‌ها افزون بر آنکه شهرها را غارت و به آتش کشیدند، جوانان و زنان ایرانی را به اسارت گرفته و دیگر افراد را به قتل رساندند. نقل شده است که میزان کشتار غیرنظامی‌ها تا حدی بود که تنها در تسخیر <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85" title="خوارزم">خوارزم</a>، ۱۰۰ هزار مغول وظیفهٔ کشتار افراد غیرنظامی ناکارآمد را داشته‌اند. با سرکوب خشن و نابودی مقاومت‌های نظامی و غیرنظامی، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84" title="امپراتوری مغول">امپراتوری مغول</a> توانست ایران را تحت سلطهٔ خود درآورد.<sup id="cite_ref-:2_43-21" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به دنبال چندپاره شدن امپراتوری مغول در سال ۱۲۵۶ م، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D9%84%D8%A7%DA%A9%D9%88_%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="هولاکو خان">هولاکو خان</a>، نوهٔ <a href="/wiki/%DA%86%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B2_%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="چنگیز خان">چنگیز خان</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="ایلخانان">ایلخانان</a> را در ایران تأسیس کرد. در سال ۱۳۷۰ م نیز یک کشورگشای دیگر، <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1" title="تیمور">تیمور</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="امپراتوری تیموری">امپراتوری تیموری</a> را ایجاد کرد که حدود یک و نیم سده به طول انجامید. در این حکومت نیز به مردم و فرهنگ ایرانی آسیب فراوانی وارد شد؛ برای مثال، در سال ۱۳۸۷ م، تیمور فرمان کشتن تمام مردم <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86" title="اصفهان">اصفهان</a> را صادر کرد که بنا بر گزارش‌ها، ۷۰ هزار شهروند اصفهانی غیر مسلح، قتل‌عام شدند.<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67"><span class="cite-bracket">[</span>۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> تیمور همچنین اهل حرفه را از شهرهای فتح شده به پایتخت خود، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%85%D8%B1%D9%82%D9%86%D8%AF" title="سمرقند">سمرقند</a> می‌فرستاد. با وجود تمام خشونت و آسیب‌های وارد شده به ایران، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="ایلخانان">ایلخانان</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="امپراتوری تیموری">تیموریان</a> به مرور زمان، روش زندگی و فرهنگ ایرانیان را فرا گرفتند و امپراتوری خود را با فرهنگ ایرانی احاطه کردند.<sup id="cite_ref-:2_43-22" class="reference"><a href="#cite_note-:2-43"><span class="cite-bracket">[</span>۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بعد از مرگ تیمور و بی‌ثباتی حکومت جانشینانش، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="جهانشاه">جهانشاه</a> از قبیلهٔ ترکمان <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%84%D9%88" title="قره‌قویونلو">قره‌قویونلو</a> ظهور کرد که در طی بیست سال بر بخش‌هایی از ایران حکومت شد اما نهایتاً از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B2%D9%88%D9%86_%D8%AD%D8%B3%D9%86" title="اوزون حسن">اوزون حسن</a>، رهبر قبیلهٔ ترکمان رقیب به نام <a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%E2%80%8C%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%84%D9%88" title="آق‌قویونلو">آق‌قویونلو</a>، شکست خورد و حکومت سلسله‌اش رو به تضعیف رفت. مانند قره‌قویونلوها، سلسلهٔ آق‌قویونلو نیز بعد از مرگ رهبرشان اوزون حسن و در اثر اختلافات داخلی فرو پاشید تا اینکه نهایتاً شاه اسماعیل صفوی بازمانده‌های آنها و تیموریان را از بین برد.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="دوران_مدرن_نخستین_و_ایران_مدرن"><span id=".D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D9.85.D8.AF.D8.B1.D9.86_.D9.86.D8.AE.D8.B3.D8.AA.DB.8C.D9.86_.D9.88_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D9.85.D8.AF.D8.B1.D9.86"></span>دوران مدرن نخستین و ایران مدرن</h3></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="صفویان"><span id=".D8.B5.D9.81.D9.88.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>صفویان</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" title="ایران صفوی">ایران صفوی</a></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Portrait_of_Shah_Ismail_I._Inscribed_%22Ismael_Sophy_Rex_Pers%22._Painted_by_Cristofano_dell%27Altissimo,_dated_1552-1568.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Portrait_of_Shah_Ismail_I._Inscribed_%22Ismael_Sophy_Rex_Pers%22._Painted_by_Cristofano_dell%27Altissimo%2C_dated_1552-1568.jpg/144px-Portrait_of_Shah_Ismail_I._Inscribed_%22Ismael_Sophy_Rex_Pers%22._Painted_by_Cristofano_dell%27Altissimo%2C_dated_1552-1568.jpg" decoding="async" width="144" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Portrait_of_Shah_Ismail_I._Inscribed_%22Ismael_Sophy_Rex_Pers%22._Painted_by_Cristofano_dell%27Altissimo%2C_dated_1552-1568.jpg/216px-Portrait_of_Shah_Ismail_I._Inscribed_%22Ismael_Sophy_Rex_Pers%22._Painted_by_Cristofano_dell%27Altissimo%2C_dated_1552-1568.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Portrait_of_Shah_Ismail_I._Inscribed_%22Ismael_Sophy_Rex_Pers%22._Painted_by_Cristofano_dell%27Altissimo%2C_dated_1552-1568.jpg/287px-Portrait_of_Shah_Ismail_I._Inscribed_%22Ismael_Sophy_Rex_Pers%22._Painted_by_Cristofano_dell%27Altissimo%2C_dated_1552-1568.jpg 2x" data-file-width="776" data-file-height="993" /></a><figcaption>نگاره‌ای از <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاه اسماعیل یکم">شاه اسماعیل یکم</a>، بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" title="ایران صفوی">صفویان</a></figcaption></figure> <p>در دههٔ ۱۵۰۰ م، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاه اسماعیل یکم">شاه اسماعیل یکم</a> از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84" title="اردبیل">اردبیل</a>، توانست ایرانیان را زیر پرچم <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" title="ایران صفوی">ایران صفوی</a>، حکومتی مستقل، متحد سازد. اقدامات صفویان در تاریخ ایران اهمیت بسیاری دارد؛ شاهان صفوی که بر اتحاد ایرانیان باور داشتند، اقتدار خود را در تمام سرزمین‌های ایرانی به اثبات رسانده، بر هویت ایرانی تأکید و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" class="mw-redirect" title="مذهب شیعه">مذهب شیعه</a> را رسمی کردند. <a href="/wiki/%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D8%B3%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D9%87_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" title="تغییر مذهب ایرانیان از سنی به شیعه">تغییر مذهب ایرانیان از سنی به شیعه</a> با اجبار صفویان انجام شد که ایران را به مرکز این مذهب در جهان تبدیل کرد و سدی شد در برابر نفوذ دیگر مسلمانان بر مردم ایران. این مجموعه تصمیمات شاهان صفوی، میان ایران و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="امپراتوری عثمانی">عثمانی</a> رقابت‌های منطقه‌ای و ایدئولوژیکی به وجود آورد که به <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="جنگ‌های ایران و عثمانی">جنگ‌های ایران و عثمانی</a> منجر شد.<sup id="cite_ref-:38_69-0" class="reference"><a href="#cite_note-:38-69"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70"><span class="cite-bracket">[</span>۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دوران حکومت ۴۲ سالهٔ <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%DB%8C%DA%A9%D9%85" class="mw-redirect" title="شاه عباس یکم">شاه عباس یکم</a>، از حدود ۱۵۸۷ م، ایران صفوی توانست به اقتدار رسیده و پیشرفت کند؛ اگرچه در اوایل حکومت وی، ایران در هرج و مرج بود و یکپارچگی ایران، از سوی عوامل داخلی و خارجی، تهدید می‌شد که با سیاست و قاطعیت شاه عباس، این تهدیدات رفع شدند.<sup id="cite_ref-:38_69-1" class="reference"><a href="#cite_note-:38-69"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دوران شاه عباس یکم که سیاستمدار و سرداری توانا بود، ایران، آرامش و امنیت را تجربه کرد؛ سازندگی، بازرگانی و تولید، مورد توجه وی بودند و شخص شاه به سیاست اقتصادی اهمیت می‌داد. پس از شاه عباس، نشانه‌های زوال حکومت صفوی نمایان شد. هرچند که ایران از نتایج اقداماتش تا دوران <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاه سلیمان یکم">شاه سلیمان</a> سود می‌برد؛ افت شدید حکومت صفوی، در همین دوران (اواخر سدهٔ ۱۶۰۰ م) آغاز شد. <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%AA%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="هوتکیان">هوتکیان</a> افغان در سال ۱۷۲۲ م اصفهان را محاصره کرده، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86" title="شاه سلطان حسین">سلطان حسین</a> را شکست و نظم صفوی را پایان دادند. پس از این، عثمانی و روسیه توانستند بخش‌های قابل توجهی از ایران را در اختیار بگیرند.<sup id="cite_ref-:38_69-2" class="reference"><a href="#cite_note-:38-69"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="افشاریان"><span id=".D8.A7.D9.81.D8.B4.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>افشاریان</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="افشاریان">افشاریان</a></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Contemporary_portrait_of_Nader_Shah._Artist_unknown,_created_in_ca._1740_in_Iran_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Contemporary_portrait_of_Nader_Shah._Artist_unknown%2C_created_in_ca._1740_in_Iran_%28cropped%29.jpg/146px-Contemporary_portrait_of_Nader_Shah._Artist_unknown%2C_created_in_ca._1740_in_Iran_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="146" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Contemporary_portrait_of_Nader_Shah._Artist_unknown%2C_created_in_ca._1740_in_Iran_%28cropped%29.jpg/219px-Contemporary_portrait_of_Nader_Shah._Artist_unknown%2C_created_in_ca._1740_in_Iran_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Contemporary_portrait_of_Nader_Shah._Artist_unknown%2C_created_in_ca._1740_in_Iran_%28cropped%29.jpg/292px-Contemporary_portrait_of_Nader_Shah._Artist_unknown%2C_created_in_ca._1740_in_Iran_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="634" data-file-height="800" /></a><figcaption>نگاره‌ای از <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="نادرشاه">نادرشاه</a>، بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ایران افشاری">افشاریان</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="نادرشاه">نادرشاه</a>، بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="افشاریان">افشاریان</a>، از <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="خراسان">خراسان</a>، در سال ۱۷۲۹ م افغان‌ها را شکست داد و پیروی آن، عثمانی و روسیه را از سرزمین‌های ایرانی بیرون راند. وی در دوران صفوی، در نبردهایی مانند جنگ با ازبک‌ها، نخبگی خود را در جنگاوری اثبات کرده بود و سپس با پیروزی‌های قاطع در برابر عثمانی و دیگر دشمنان خارجی، استقلال ایران را بازیابی کرد. در دههٔ ۱۷۳۰ م که دیگر ایران، استقلال خود را بازیافته بود، فتوحات نادرشاه با <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A8%D9%87_%D9%87%D9%86%D8%AF" class="mw-redirect" title="حمله نادرشاه به هند">حمله به هند</a> ادامه یافت. همچنین نادر به رسمیت‌گیری <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="شیعه دوازده‌امامی">مذهب جعفری</a> پرداخت. در دوران او در برهه‌هایی نیز به دلیل کمبود بودجه، مالیات سنگینی وضع می‌شد که گاه با شورش همراه بود.<sup id="cite_ref-:38_69-3" class="reference"><a href="#cite_note-:38-69"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:39_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-:39-71"><span class="cite-bracket">[</span>۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:40_72-0" class="reference"><a href="#cite_note-:40-72"><span class="cite-bracket">[</span>۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دوران نادرشاه، ایران به گسترده‌ترین حالت خود، از زمان <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="سقوط شاهنشاهی ساسانی">سقوط شاهنشاهی ساسانی</a> رسید و فتوحات و پیروزی‌های نظامی نادرشاه، تا <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D8%A7%D8%BA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="جنگ‌های نادرشاه در داغستان">جنگ‌های ایران در داغستان</a> ادامه‌دار بودند؛ اما از آن پس، افشاریان رو به زوال رفتند و نخستین شکست‌ها پدیدار گشتند. نادرشاه در اواخر حکومت خود، دچار تغییرات اخلاقی شده بود و با خشونت حکومت می‌کرد که سبب ترور وی را فراهم آورد و پس از آن، در دوره‌ای کوتاه، ایران دچار جنگ داخلی شد که با قدرت گرفتن <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="کریم‌خان زند">کریم‌خان</a> از <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="زندیان">سلسلهٔ زند</a> و پیروزی او بر سایر رقیبان حکومت، پایان یافت.<sup id="cite_ref-:38_69-4" class="reference"><a href="#cite_note-:38-69"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:39_71-1" class="reference"><a href="#cite_note-:39-71"><span class="cite-bracket">[</span>۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:40_72-1" class="reference"><a href="#cite_note-:40-72"><span class="cite-bracket">[</span>۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="زندیان"><span id=".D8.B2.D9.86.D8.AF.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>زندیان</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="زندیان">زندیان</a></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg/142px-Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg" decoding="async" width="142" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg/213px-Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg/284px-Karim_Khan_by_Charles_Heath.jpg 2x" data-file-width="2504" data-file-height="3244" /></a><figcaption>نگاره‌ای از <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="کریم‌خان زند">کریم‌خان زند</a>، بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="ایران زندی">زندیان</a></figcaption></figure> <p>پس از نادرشاه، ایران دچار هرج و مرج شد و در همین حال، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="کریم‌خان زند">کریم‌خان زند</a> با <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%86%DA%AF" title="علی‌مردان‌خان چهارلنگ">علی‌مردان‌خان چهارلنگ</a> متحد شد، در ۱۷۵۰ م اصفهان را فتح و این دو، زمام امور را در دست گرفتند؛ در نهایت، کریم‌خان توانست علی‌مردان‌خان را نیز از میدان بدر کند و او را به قتل برساند. پس از این، وی برای خود از عنوان <i>پادشاه</i> استفاده نکرد و خویشتن را <a href="/wiki/%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B9%D8%A7%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="وکیل الرعایا">وکیل الرعایا</a> خواند. او تلاش خود را صرف جان‌بخشی به بازرگانی و کشاورزی در فارس و غرب ایران کرد. <a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="زندیان">زندیان</a>، برای آبادانی سرزمین‌های خود، به ویژه شهر <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="شیراز">شیراز</a> که دورانی پایتخت‌شان بود، کوشیدند. آنان همچنین با دشمنان داخلی قدرتمندی چون <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="محمدحسن‌خان قاجار">محمدحسن‌خان قاجار</a> به‌طور قابل توجهی درگیر بوده‌اند.<sup id="cite_ref-:41_73-0" class="reference"><a href="#cite_note-:41-73"><span class="cite-bracket">[</span>۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:38_69-5" class="reference"><a href="#cite_note-:38-69"><span class="cite-bracket">[</span>۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>رقابت زند–قاجار، به شکلی جدی دنبال شد، تا دوران <a href="/wiki/%D9%84%D8%B7%D9%81%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="لطفعلی‌خان زند">لطفعلی‌خان زند</a> که در نهایت به سود قاجاریان پایان یافت. <a href="/wiki/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="آغامحمدخان قاجار">آقامحمدخان قاجار</a>، موفق شد لطفعلی‌خان زند را شکست دهد و او را پس از دستگیری، شکنجه و اعدام کرد. پیروزی‌های آقامحمدخان قاجار بر زندیان همراه با خشونت و جنایاتی بوده است؛ از نمونه‌های آن نیز <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86" title="محاصره کرمان">نبرد کرمان</a> بود که در آن، زنان و کودکان به عنوان برده به سربازان داده شدند و مردان بالغ، کور یا کشته شدند.<sup id="cite_ref-:41_73-1" class="reference"><a href="#cite_note-:41-73"><span class="cite-bracket">[</span>۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-74" class="reference"><a href="#cite_note-74"><span class="cite-bracket">[</span>۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="قاجاریان"><span id=".D9.82.D8.A7.D8.AC.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.A7.D9.86"></span>قاجاریان</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ایران قاجاری">ایران قاجاری</a></div><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:right;background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:242px;max-width:242px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:286px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Agha_Mohammad_Khan_Qajar,_painting,_ca._1840.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Agha_Mohammad_Khan_Qajar%2C_painting%2C_ca._1840.jpg/238px-Agha_Mohammad_Khan_Qajar%2C_painting%2C_ca._1840.jpg" decoding="async" width="238" height="287" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Agha_Mohammad_Khan_Qajar%2C_painting%2C_ca._1840.jpg/357px-Agha_Mohammad_Khan_Qajar%2C_painting%2C_ca._1840.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Agha_Mohammad_Khan_Qajar%2C_painting%2C_ca._1840.jpg/476px-Agha_Mohammad_Khan_Qajar%2C_painting%2C_ca._1840.jpg 2x" data-file-width="1400" data-file-height="1688" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="آقامحمدخان قاجار">آقامحمدخان قاجار</a> نخستین پادشاه قاجار</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:168px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ahamad_with_darbar.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ahamad_with_darbar.jpg/238px-Ahamad_with_darbar.jpg" decoding="async" width="238" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Ahamad_with_darbar.jpg/357px-Ahamad_with_darbar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0d/Ahamad_with_darbar.jpg 2x" data-file-width="420" data-file-height="298" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="احمدشاه قاجار">احمدشاه قاجار</a> و رضاخان، سردار سپه</div></div></div></div></div><p>پس از <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%DA%A9%D8%B1%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="نبرد کرتسانیسی">حمله به گرجستان</a> و تثبیت قدرت در سال ۱۷۹۵ م، تا سال بعد، تاج پادشاهی ایران، رسماً بر سر آقامحمدخان قاجار گذاشته شد و <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ایران قاجاری">ایران قاجاری</a> پدیدار گشت. در این دوران، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a> به عنوان پایتخت کشور انتخاب شد که در حکومت‌های پسین نیز پایتخت ماند. <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار">جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار</a> (<a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_(%DB%B1%DB%B8%DB%B1%DB%B3%E2%80%93%DB%B1%DB%B8%DB%B0%DB%B4)" title="جنگ ایران و روسیه (۱۸۱۳–۱۸۰۴)">۱۸۱۳–۱۸۰۴</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_(%DB%B1%DB%B8%DB%B2%DB%B8%E2%80%93%DB%B1%DB%B8%DB%B2%DB%B6)" title="جنگ ایران و روسیه (۱۸۲۸–۱۸۲۶)">۱۸۲۸–۱۸۲۶</a>) باعث شکست و از دست‌رفتگی قطعی سرزمین‌هایی گسترده از ایران شد؛ ارتش ایران در این جنگ‌ها مجبور شد که با سلاح‌های برتر و ترفندهای نظامی که هنوز آنان را فرا نگرفته بود، نبرد کند. روایاتی از ارائه شدن آموزش نظامی توسط نیروهای انگلیسی و فرانسوی وجود دارد، اما این اقدامات، مانع پیروزی روسیه نشدند. <a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%86%D8%A7%DB%8C" title="عهدنامه ترکمانچای">عهدنامه‌های ترکمانچای</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="عهدنامه گلستان">گلستان</a> میان ایران و روسیه مورد پذیرش قرار گرفت و ایران، سرزمین‌هایی همانند <a href="/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="قفقاز جنوبی">قفقاز جنوبی</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%BA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="داغستان">داغستان</a> و به شکل کلی، سرزمین‌های <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="گرجستان">گرجی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنی</a> خود را از دست داد.<sup id="cite_ref-:52_75-0" class="reference"><a href="#cite_note-:52-75"><span class="cite-bracket">[</span>۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76"><span class="cite-bracket">[</span>۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:49_77-0" class="reference"><a href="#cite_note-:49-77"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>همانند دیگر کشورهای نیمه‌استعماری این دوره، ایران به منبع مواد اولیهٔ ارزان و بازار کالاهای صنعتی کشورهای غربی تبدیل شد. این صادرات نادرست، ایران را در برابر قحطی آسیب‌پذیر ساخت؛<sup id="cite_ref-:49_77-1" class="reference"><a href="#cite_note-:49-77"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به نحوی که با روی دادن <a href="/wiki/%D9%82%D8%AD%D8%B7%DB%8C_%DB%B1%DB%B2%DB%B5%DB%B0%E2%80%93%DB%B1%DB%B2%DB%B4%DB%B9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="قحطی ۱۲۵۰–۱۲۴۹ ایران">قحطی ۱۸۷۲–۱۸۷۰ ایران</a>، بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور، جان باختند.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="بازی بزرگ">بازی بزرگ</a>، رقابت دو امپراتوری <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="امپراتوری بریتانیا">بریتانیا</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="امپراتوری روسیه">روسیه</a> در منطقه، ایران قاجاری را به درون خود کشاند و امتیازنامه‌های بسیاری با ارزش بالا، به خارجی‌ها داده شد که اعتراضات داخلی را شعله‌ور کرد؛ بیشتر این امتیازنامه‌ها، اجازهٔ بهره‌برداری از منابع و فرصت‌های اقتصادی ایران را در اختیار روسیه و انگلیس قرار می‌دادند. همین، زمینه‌ساز پدیداری <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جنبش مشروطه ایران">جنبش مشروطه ایران</a> شد که در پی آن، <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87" title="قانون اساسی مشروطه">قانون اساسی مشروطه</a> (در ۱۹۰۶ م) بر ایران، حاکم شد. با همین جریان، جایگاه مشروطه استوار شد و اثر آن، ایران را فرا گرفت. این قانون اساسی، چارچوبی برای قانون‌گذاری سکولار، دستورالعمل تازهٔ قضایی و مطبوعات آزاد فراهم ساخت. با اینها، قدرت دربار و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="روحانی‌گرایی در ایران">مراجع دینی ایران</a> کاهش یافت و اختیارات بیشتری را به مجلس داد که موضعی محکم در برابر دست‌درازی‌های اروپایی به ایران گرفت. <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فتح تهران">فتح تهران</a> در سال ۱۹۰۹ م صورت پذیرفت و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدعلی‌شاه">محمدعلی‌شاه</a> از سلطنت برکنار شد. پس از این، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="احمدشاه قاجار">احمدشاه قاجار</a> به آخرین شاه این دودمان تبدیل شد؛ در حالی که روسیه در شمال ایران سلطه‌گری می‌کرد، انگلیس نیز درخواست حضور نظامی در جنوب ایران را کرد. همچنین روسیه تلاش داشت تا با استفاده از جریانات داخلی، مشروطه را ناکام بگذارد. تمام این‌ها، در نهایت توانستند مشروطه و جریان اصلاحات در ایران را تحت فشار قرار دهند و تا شروع <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84" title="جنگ جهانی اول">جنگ جهانی اول</a>، روسیه عملاً بر ایران حکومت می‌کرد.<sup id="cite_ref-:49_77-2" class="reference"><a href="#cite_note-:49-77"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84" title="اشغال ایران در جنگ جهانی اول">اشغال ایران در جنگ جهانی اول</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D8%AD%D8%B7%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B1%DB%B7_%D8%AA%D8%A7_%DB%B1%DB%B9%DB%B1%DB%B9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="قحطی ۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹ ایران">قحطی ۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹ ایران</a> ضربه‌های بعدی بر پیکر <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ایران قاجاری">ایران قاجاری</a> بودند. در <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DB%B1%DB%B9%DB%B1%DB%B9" title="قرارداد ۱۹۱۹">قرارداد ۱۹۱۹</a> م، هیئت دولت ایران با ریاست <a href="/wiki/%D9%88%D8%AB%D9%88%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="وثوق الدوله">وثوق الدوله</a> قصد داشت برای ادارات، مستشاران انگلیسی بیاورد و به شکل کلی، در ادارهٔ امور لشکری و دولتی، اروپاییان را مسئول گذارد؛ این با اعتراضات شدید مردم روبرو شد و <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="شیخ محمد خیابانی">شیخ محمد خیابانی</a> در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="تبریز">تبریز</a> و <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C" title="میرزا کوچک خان جنگلی">میرزا کوچک خان جنگلی</a> در <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B4%D8%AA" title="رشت">رشت</a>، پرچم مخالفت برافراشتند. در این دوره، ضعف دولت با بی‌نظمی و مشکلات اقتصادی همراه بود. در پایان این رخدادها، <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="رضاشاه">رضاشاه</a> از <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="مازندران">مازندران</a> به پا خواست و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="دودمان پهلوی">دودمان پهلوی</a> را بنیان نهاد.<sup id="cite_ref-:50_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-:50-80"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:49_77-3" class="reference"><a href="#cite_note-:49-77"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="دودمان_پهلوی"><span id=".D8.AF.D9.88.D8.AF.D9.85.D8.A7.D9.86_.D9.BE.D9.87.D9.84.D9.88.DB.8C"></span>دودمان پهلوی</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="ایران پهلوی">ایران پهلوی</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti" /><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:242px;max-width:242px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:161px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Reza_Shah_and_Atat%C3%BCrk-2.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Reza_Shah_and_Atat%C3%BCrk-2.jpg/238px-Reza_Shah_and_Atat%C3%BCrk-2.jpg" decoding="async" width="238" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Reza_Shah_and_Atat%C3%BCrk-2.jpg/357px-Reza_Shah_and_Atat%C3%BCrk-2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Reza_Shah_and_Atat%C3%BCrk-2.jpg/476px-Reza_Shah_and_Atat%C3%BCrk-2.jpg 2x" data-file-width="500" data-file-height="340" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="رضاشاه">رضاشاه</a> پادشاه ایران و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B7%D9%81%DB%8C_%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84_%D8%A2%D8%AA%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DA%A9" title="مصطفی کمال آتاترک">مصطفی کمال آتاترک</a> رئیس‌جمهور ترکیه</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:178px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Reza_Shah_train.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Reza_Shah_train.jpg/238px-Reza_Shah_train.jpg" decoding="async" width="238" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Reza_Shah_train.jpg/357px-Reza_Shah_train.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Reza_Shah_train.jpg/476px-Reza_Shah_train.jpg 2x" data-file-width="1123" data-file-height="840" /></a></span></div><div class="thumbcaption">رضاشاه و محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۱۶</div></div></div></div></div><p>پس از <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C_%DB%B3_%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF_%DB%B1%DB%B2%DB%B9%DB%B9" title="کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹">کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹</a> (۱۹۲۱)، میان سال‌های ۱۹۲۱ و ۱۹۲۵ <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="رضاشاه">رضاخان</a> — نخست به‌عنوان وزیر جنگ و سپس، نخست‌وزیر در دوران احمدشاه — ارتشی ساخت که تنها به او وفادار بود. او همچنین توانست نظم سیاسی را در کشوری که سال‌ها جز آشفتگی چیزی ندیده بود، ایجاد کند. تحکیم اقتدار و پیشبرد اصلاحات وی، ادامه یافت تا اینکه مجلس در ۹ آبان ۱۳۰۴، پایان قاجاریان را اعلام کرد و در ۲۱ آذر همان سال، پادشاهی ایران رسماً به وی سپرده شد. تاج‌گذاری رضاشاه نیز در ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵، انجام شد.<sup id="cite_ref-:49_77-4" class="reference"><a href="#cite_note-:49-77"><span class="cite-bracket">[</span>۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:50_80-1" class="reference"><a href="#cite_note-:50-80"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:51_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-:51-81"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Country_divisions_in_Iran_to_1972_-_1351_Iranian_calendar.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Country_divisions_in_Iran_to_1972_-_1351_Iranian_calendar.jpg/300px-Country_divisions_in_Iran_to_1972_-_1351_Iranian_calendar.jpg" decoding="async" width="300" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Country_divisions_in_Iran_to_1972_-_1351_Iranian_calendar.jpg/450px-Country_divisions_in_Iran_to_1972_-_1351_Iranian_calendar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Country_divisions_in_Iran_to_1972_-_1351_Iranian_calendar.jpg/600px-Country_divisions_in_Iran_to_1972_-_1351_Iranian_calendar.jpg 2x" data-file-width="1536" data-file-height="1089" /></a><figcaption>۲۴ استان ایران در نقشه سال ۱۳۵۱ خورشیدی</figcaption></figure> <p>در دوران پادشاهی رضاشاه، بازساخت آموزشی و قضایی ایران، انجام شد که اساس یک دولت مدرن ایرانی را بنا نهاد و از نفوذ طبقات مذهبی، کاست. طیف گسترده‌ای از امور حقوقی که پیش‌تر در کنترل مذهب شیعه بود، دیگر یا توسط دادگاه‌های سکولار اداره می‌شد یا توسط بوروکراسی‌های دولتی نظارت می‌شد که در نتیجه، وضع زنان کشور بهبود یافت. <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%81_%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کشف حجاب در ایران">سنت حجاب زنان منع شد</a>، حداقل سن ازدواج افزایش یافت و قوانین سختگیرانهٔ مذهبی طلاق، منصفانه‌تر شدند.<sup id="cite_ref-:51_81-1" class="reference"><a href="#cite_note-:51-81"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شاه جدید همچنین شمار و دسترسی‌پذیری آموزشگاه‌های سکولار را برای هم پسران هم دختران، افزایش داد و دانشگاه‌های بزرگی چون <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشگاه تهران">دانشگاه تهران</a> ساخته شد تا یکی دیگر از انحصارهای روحانیت ایران، این بار در آموزش، از بین برود. در همین حال، در دوران وی، مطبوعات در خفقان بودند.<sup id="cite_ref-:51_81-2" class="reference"><a href="#cite_note-:51-81"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نیاز به گسترش بازرگانی و تهدیدهای احتمالی از سوی انگلیس و شوروی، رضاشاه را به گسترش روابط تجاری با <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%86%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="آلمان نازی">آلمان نازی</a> در دههٔ ۱۹۳۰ سوق داد.<sup id="cite_ref-:51_81-3" class="reference"><a href="#cite_note-:51-81"><span class="cite-bracket">[</span>۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>رضاشاه نخستین پادشاه ایرانی پس از دوران هخامنشیان بود که یک <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D9%85%DB%8C" title="ارتش دائمی">ارتش دائمی</a> را برای کشورش، سازمان داد.<sup id="cite_ref-:50_80-2" class="reference"><a href="#cite_note-:50-80"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> وی <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="بهداشت در ایران">بهداشت در ایران</a> را نیز سامان داد و در دورانش، بیمارستان‌هایی در تهران و استان‌های ایران، ساخته و تجهیز شدند. ساخت نخستین زیرساخت‌های همگانی مدرن ایران همچون نیروگاه، کارخانه‌های نوین، سیستم ترابری جدید، سیستم <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="ارتباطات انسانی">ارتباطات انسانی</a>، نهادهای مالی و ادارات نیز در همین دوره انجام شد. فناوری نیز در بسیاری از عرصه‌ها، حتی کشاورزی، دخیل گشت.<sup id="cite_ref-:50_80-3" class="reference"><a href="#cite_note-:50-80"><span class="cite-bracket">[</span>۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در تیرماه ۱۳۱۶، <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D8%AF%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="پیمان سعدآباد">پیمان سعدآباد</a> با درون‌مایهٔ اتحاد، میان ایران، افغانستان، ترکیه و عراق نوشته شد. <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="رویکردهای سیاسی رضاشاه">منش سیاسی رضاشاه</a>، تبلیغات منفی قدرتمندی علیه او ایجاد کرد و بریتانیا که از دیرباز به شخص رضاشاه بدبین بود، روابط ایران با ایتالیا، فرانسه و آلمان را نیز سبب نگرانی دانست؛ تبلیغات رسانه‌ای علیه رضاشاه، پس از <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%DA%98%D8%A7%D9%BE%D9%86" title="روابط ایران و ژاپن">روابط ۱۹۳۹ ایران با ژاپن</a>، شدت گرفت. با رخ دادن <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ جهانی دوم">جنگ جهانی دوم</a>، با وجود اعلام بی‌طرفی، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="اشغال ایران در جنگ جهانی دوم">بریتانیا و شوروی ایران را اشغال کرده</a> و رضاشاه را با اعمال فشار برکنار کردند. بریتانیا در هنگام اشغال ایران توانست چند تهدید دیگر هم از بین ببرد؛ برای مثال، ناوگان دریایی ایران که در حال شکل‌گیری بود را به همراه دریابانانی همانند <a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%D8%B1" title="غلامعلی بایندر">غلامعلی بایندر</a>، از میان برداشت. پس از اشغال ایران، بریتانیا و شوروی به <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C" title="محمدعلی فروغی">محمدعلی فروغی</a> پیشنهاد دادند که رسماً <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="جمهوری">جمهوریت</a> را اعلام کند که وی مخالفت کرد. کمی بعد، آشکار شد که بریتانیا و شوروی خواستار کنار زدن رضاشاه هستند و این دو، در نهایت از سلطنت پسر او، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="محمدرضا پهلوی">محمدرضا پهلوی</a> حمایت کردند.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82"><span class="cite-bracket">[</span>۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D8%B2_%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی">آغاز پادشاهی محمدرضا پهلوی</a>، با اشغال ایران در <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ جهانی دوم">جنگ جهانی دوم</a> هم‌زمان شد. کمی پس از پادشاهی وی، در آغاز دههٔ ۱۳۲۰، ایران پذیرفت که رسماً در کنار متفقین قرار گیرد و متفقین اعلام کردند، به استقلال و یکپارچگی سرزمین ایران احترام خواهند گذاشت.<sup id="cite_ref-83" class="reference"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>یادداشت ۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با پشتیبانی <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="ایالات متحده آمریکا">آمریکا</a> و با سیاست نخست‌وزیر وقت، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85" title="احمد قوام">قوام السلطنه</a> به حکومت خودمختار در <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="آذربایجان">آذربایجان</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کردستان">کردستان</a> خاتمه داد. با پیشرفت جهان، در ایران نیز نیاز به فضای سیاسی و رسانه‌ای جدید حس شد و با فرمان محمدرضا پهلوی، تمام زندانیان سیاسی از عفو کامل برخوردار گشته و فضا برای رسانه‌ها بازتر شد؛ در همین حین، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AD%D8%B2%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست حزب‌ها در ایران">احزاب سیاسی در این کشور</a> جان گرفته و بر عموم مردم اثر گذاشتند.<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این وجود، اعتراضات فراوانی به شخص محمدرضا پهلوی شد و بخشی از مردم با قدرت داشتن یک «فرد» مخالفت داشتند. حزب‌هایی نیز به ترورهای برنامه‌ریزی‌شده دست زده و به مخالفت با شاه روی آوردند. از مهم‌ترین وقایع دوران محمدرضا شاه، آغاز <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D9%86%D9%81%D8%AA" class="mw-redirect" title="جنبش ملی شدن نفت">جنبش ملی‌شدن نفت</a> ایران و قدرت گرفتن <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%85%D8%B5%D8%AF%D9%82" title="محمد مصدق">محمد مصدق</a> بود. مصدق که در اوایل جنبش نفت، از حمایت شاه برخوردار بود، پس از <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D9%86%D9%81%D8%AA" class="mw-redirect" title="ملی‌شدن صنعت نفت">ملی‌شدن صنعت نفت</a> در سال ۱۳۲۹، محبوبیت بسیاری میان مردم کسب کرد. اگرچه، دولت قانونی وی با <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C_%DB%B2%DB%B8_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="کودتای ۲۸ مرداد">کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲</a> (عملیات پنهان وابسته به آمریکا و انگلیس) سرنگون شد.<sup id="cite_ref-85" class="reference"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Kinzer2011_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-Kinzer2011-86"><span class="cite-bracket">[</span>۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>سازمان اطلاعات و امنیت کشور (<a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%88%D8%A7%DA%A9" title="ساواک">ساواک</a>) تحت فرمان شاه تشکیل شد و وظیفه امنیت داخلی را به‌عهده گرفت<sup id="cite_ref-87" class="reference"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و در عمل به سرکوب مخالفان داخلی پرداخت.<sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال ۱۳۴۱، محمدرضا پهلوی محبوبیت بالایی کسب کرده بود و اکثریت جامعه با <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%AF" title="انقلاب سفید">انقلاب سفید</a> موافق بودند. او برای نزدیکی به مردم؛ به همراه شهبانو از آموزشگاه‌ها، بیمارستان‌ها و خیریه‌ها بازدید می‌کرد. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B1%D8%B6%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اصلاحات ارضی در ایران">اصلاحات ارضی</a> و برابری حقوق زنان و مردان، قرار گرفتن ایران در بین مدرن‌ترین کشورهای جهان تا پایان سدهٔ بیستم از اهداف شاه بودند. او تلاش می‌کرد تا ایران را به‌سوی «<a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" class="mw-redirect" title="تمدن بزرگ">تمدن بزرگ</a>» هدایت کند، اصطلاحی که در سال ۱۹۷۲ ابداع شد. <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="توسعه اقتصادی">توسعه اقتصادی</a> یک استراتژی کلیدی در جهت نیل به این مقصود بود.<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> محمدرضاشاه سیاست‌های مدرن‌سازی پدرش را دنبال نمود و توسعه بخشید. از دید توسعه اجتماعی شاه یک انقلابی بود اما هر چقدر که سیاست‌های او انقلابی‌تر می‌شد، مخالفت علما و سایر گروه‌های ذی‌نفع بیشتر می‌شد. با این وجود اصلاحات سیاسی شاه بسیار عقب‌تر از اصلاحات اجتماعی ایران بود.<sup id="cite_ref-90" class="reference"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شاه یکی از پرزرق‌وبرق‌ترین ارتش‌های جهان را در ایران ایجاد کرده بود.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بخش زیادی از درآمد نفتی کشور به تجهیز ارتش اختصاص می‌یافت. به‌طوری‌که سفرهای متعدد به انگلیس و دیگر کشورهای قدرتمند می‌کرد و پس از ایجاد رابطه دوستانه با آن‌ها، به خرید تجهیزات نظامی می‌پرداخت.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دههٔ چهل و اوایل دههٔ پنجاه هجری شمسی، ایران رشد اقتصادی سریعی را شاهد بود. شاه روحانیون را آرام کرد و کمی بعد با مشارکت برابر زنان در انتخابات و راه‌یابی آنان به مجلس جدید، ایران فضای سیاسی جدیدی را تجربه کرد. از این دوران، ایران در نشریات جهانی پوشش بالایی کسب کرد و سران کشورهای مختلف، به ایران رفت‌وآمد بازدیدی و سیاسی داشتند. کم‌کم شمار کارکنان خارجی در کشور افزایش یافت و کارخانه‌های بزرگی در ایران تأسیس شدند. مهندسان ایرانی و خارجی نیز زیرساخت و امکانات نوینی را در کشور ایجاد کردند. سپس محمدرضاشاه <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AA%DA%A9_%D8%AD%D8%B2%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="نظام تک حزبی">نظام تک حزبی</a> را در کشور حاکم کرد. سرانجام او در تاریخ ۲۶ دی ۱۳۵۷ و در پی اعتراض‌های گسترش‌یافته مخالفان به رهبری <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="روح‌الله خمینی">روح‌الله خمینی</a>، ایران را برای همیشه ترک کرد و در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، در پی بی‌طرفی ارتش، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="انقلاب ۱۳۵۷ ایران">انقلاب ۱۳۵۷</a> به سرانجام خود رسید.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94"><span class="cite-bracket">[</span>۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="جمهوری_اسلامی"><span id=".D8.AC.D9.85.D9.87.D9.88.D8.B1.DB.8C_.D8.A7.D8.B3.D9.84.D8.A7.D9.85.DB.8C"></span>جمهوری اسلامی</h4></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نظام جمهوری اسلامی ایران">نظام جمهوری اسلامی ایران</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="انقلاب ۱۳۵۷ ایران">انقلاب ۱۳۵۷ ایران</a>، و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="روحانی‌گرایی در ایران">روحانی‌گرایی در ایران</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti" /><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:242px;max-width:242px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:176px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7.JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7.JPG/238px-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7.JPG" decoding="async" width="238" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7.JPG/357px-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7.JPG/476px-%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7.JPG 2x" data-file-width="605" data-file-height="449" /></a></span></div><div class="thumbcaption">تصویری از سخنرانی خمینی در <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7" title="بهشت زهرا">بهشت زهرا</a> تهران</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:150px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:1979_International_Women%27s_Day_protests_in_Tehran_-_Mohammad_Sayyad_-_Tehran_Mosavvar_(09).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/1979_International_Women%27s_Day_protests_in_Tehran_-_Mohammad_Sayyad_-_Tehran_Mosavvar_%2809%29.jpg/238px-1979_International_Women%27s_Day_protests_in_Tehran_-_Mohammad_Sayyad_-_Tehran_Mosavvar_%2809%29.jpg" decoding="async" width="238" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/1979_International_Women%27s_Day_protests_in_Tehran_-_Mohammad_Sayyad_-_Tehran_Mosavvar_%2809%29.jpg/357px-1979_International_Women%27s_Day_protests_in_Tehran_-_Mohammad_Sayyad_-_Tehran_Mosavvar_%2809%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/1979_International_Women%27s_Day_protests_in_Tehran_-_Mohammad_Sayyad_-_Tehran_Mosavvar_%2809%29.jpg/476px-1979_International_Women%27s_Day_protests_in_Tehran_-_Mohammad_Sayyad_-_Tehran_Mosavvar_%2809%29.jpg 2x" data-file-width="1947" data-file-height="1235" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%DB%B1%DB%B7_%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7" title="تظاهرات ۱۷ اسفند ۱۳۵۷">تظاهرات ۱۷ اسفند ۱۳۵۷</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:179px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iran_hostage_crisis_-_Iraninan_students_comes_up_U.S._embassy_in_Tehran.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Iran_hostage_crisis_-_Iraninan_students_comes_up_U.S._embassy_in_Tehran.jpg/238px-Iran_hostage_crisis_-_Iraninan_students_comes_up_U.S._embassy_in_Tehran.jpg" decoding="async" width="238" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Iran_hostage_crisis_-_Iraninan_students_comes_up_U.S._embassy_in_Tehran.jpg/357px-Iran_hostage_crisis_-_Iraninan_students_comes_up_U.S._embassy_in_Tehran.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Iran_hostage_crisis_-_Iraninan_students_comes_up_U.S._embassy_in_Tehran.jpg/476px-Iran_hostage_crisis_-_Iraninan_students_comes_up_U.S._embassy_in_Tehran.jpg 2x" data-file-width="2684" data-file-height="2019" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا">گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:130px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Jang_jang_ta_piruzi.png" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/d2/Jang_jang_ta_piruzi.png/238px-Jang_jang_ta_piruzi.png" decoding="async" width="238" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/d2/Jang_jang_ta_piruzi.png/357px-Jang_jang_ta_piruzi.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/d2/Jang_jang_ta_piruzi.png/476px-Jang_jang_ta_piruzi.png 2x" data-file-width="930" data-file-height="510" /></a></span></div><div class="thumbcaption">خانه‌ای ویران‌شده در <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="جنگ ایران و عراق">جنگ ایران و عراق</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:158px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:3rd_Day_-_The_Green_Protest_Rally.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/3rd_Day_-_The_Green_Protest_Rally.jpg/238px-3rd_Day_-_The_Green_Protest_Rally.jpg" decoding="async" width="238" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/3rd_Day_-_The_Green_Protest_Rally.jpg/357px-3rd_Day_-_The_Green_Protest_Rally.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/3rd_Day_-_The_Green_Protest_Rally.jpg/476px-3rd_Day_-_The_Green_Protest_Rally.jpg 2x" data-file-width="2128" data-file-height="1416" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%DB%B2%DB%B5_%D8%AA%D8%A7_%DB%B2%DB%B8_%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B8)" title="پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۲۵ تا ۲۸ خرداد ۱۳۸۸)">پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۲۵ تا ۲۸ خرداد ۱۳۸۸)</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:317px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Uprising_in_Tehran,_Keshavarz_Boulvard_September_2022_(3).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Uprising_in_Tehran%2C_Keshavarz_Boulvard_September_2022_%283%29.jpg/238px-Uprising_in_Tehran%2C_Keshavarz_Boulvard_September_2022_%283%29.jpg" decoding="async" width="238" height="317" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Uprising_in_Tehran%2C_Keshavarz_Boulvard_September_2022_%283%29.jpg/357px-Uprising_in_Tehran%2C_Keshavarz_Boulvard_September_2022_%283%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Uprising_in_Tehran%2C_Keshavarz_Boulvard_September_2022_%283%29.jpg/476px-Uprising_in_Tehran%2C_Keshavarz_Boulvard_September_2022_%283%29.jpg 2x" data-file-width="873" data-file-height="1164" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D8%AE%DB%8C%D8%B2%D8%B4_%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="خیزش ۱۴۰۱ ایران">خیزش ۱۴۰۱ ایران</a></div></div></div></div></div><p><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="انقلاب ۱۳۵۷ ایران">انقلاب ۱۳۵۷ ایران</a> با رهبری <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B1%D9%88%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="سید روح‌الله خمینی">سید روح‌الله خمینی</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="دودمان پهلوی">پادشاهی پهلوی</a> را پایان داد و به پدیدار شدن <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نظام جمهوری اسلامی ایران">جمهوری اسلامی ایران</a> انجامید؛ این انقلاب، حاصل مشارکت مردم، اعتراضات پیوسته و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="روح‌الله خمینی در سال‌های تبعید">آغاز قدرت خمینی در فرانسه</a> است. پس از <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%DB%B1%DB%B7_%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1" title="تظاهرات ۱۷ شهریور">تظاهرات ۱۷ شهریور</a> که به کشته شدن ۸۸ نفر منجر شد، فاصلهٔ حکومت پهلوی با مردم و پریشانی شرایط، بر همگان آشکار شد.<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95"><span class="cite-bracket">[</span>۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از حدود یک سال اعتصاب و تظاهرات، در ۱۲ بهمن همان سال، سید روح‌الله خمینی از <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="فرانسه">فرانسه</a>، به ایران بازگشت و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D9%85%D9%88%D9%82%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دولت موقت ایران">دولت جدیدی</a> را تشکیل داد.<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96"><span class="cite-bracket">[</span>۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در فروردین ۱۳۵۸، در <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران">همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران</a>، واجدان شرایط رأی‌دهی با قاطعیت موافقت خود را اعلام کردند و ایران در <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="روز جمهوری اسلامی">۱۲ فروردین ۱۳۵۸</a>، رسماً به یک <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="جمهوری اسلامی">جمهوری اسلامی</a> تبدیل شد. کمی بعد، در <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B8)" title="همه‌پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۵۸)">همه‌پرسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۵۸)</a>، مردم با قاطعیت به <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران">قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران</a> رأی مثبت دادند.<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%88_%D8%AE%D8%B7_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85" class="mw-redirect" title="دانشجویان مسلمان پیرو خط امام">دانشجویان مسلمان پیرو خط امام</a>، در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ به <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا">گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا</a> دست زدند و خمینی، رهبر انقلاب ۱۳۵۷، این عمل را «انقلاب دوم» دانست؛ این رویداد، روابط دیپلماتیک <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a> و واشینگتن را پایان داد.<sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98"><span class="cite-bracket">[</span>۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از سال ۱۳۵۹ نیز <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="انقلاب فرهنگی ایران">انقلاب فرهنگی ایران</a> آغاز شد؛ این انقلاب، ضمن «اسلامی‌سازی» فرهنگی و آموزشی، به پاک‌سازی دانشگاهیانی که از دیدگاه حکومت جدید، «غرب‌زده» به‌شمار می‌رفتند، پرداخت.<sup id="cite_ref-:20_99-0" class="reference"><a href="#cite_note-:20-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="جنگ ایران و عراق">جنگ ایران و عراق</a> در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، با هدف‌گیری <a href="/wiki/%D8%BA%D8%B1%D8%A8_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="غرب ایران">غرب ایران</a> توسط <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a>، رسماً آغاز شد و در اوایل، نیروهای <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86" title="صدام حسین">صدام</a> توانستند پیشروی فراوانی انجام دهند. ارتش ایران نیز با وقوع انقلاب، فرماندهان و نیروهای با تجربهٔ خود را از دست داده بود و در عملیات‌های بسیاری شکست خورد. اما از سال ۱۳۶۱، با <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%AE%D8%B1%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="آزادسازی خرمشهر">آزادسازی خرمشهر</a>، نیروهای ایرانی شروع به عقب‌راندن ارتش دشمن کردند. در همان سال، ایران آغاز به انجام عملیات‌هایی در خاک عراق کرد که در نهایت، با پیروزی عراق همراه شدند. از پایان <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%D9%86%D8%AC" class="mw-redirect" title="عملیات کربلای پنج">عملیات کربلای پنج</a> در اسفند ۱۳۶۵، تا آغاز <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1_%DB%B1%DB%B0" title="عملیات والفجر ۱۰">عملیات والفجر ۱۰</a> ایران در اواخر زمستان سال بعد، برای حدود یک سال، ایران و عراق پیشروی خاصی در خاک یکدیگر نداشتند. سرانجام، در تیرماه ۱۳۶۷، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DB%B5%DB%B9%DB%B8_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA" title="قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت">قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت</a> توسط رهبر ایران پذیرفته شد تا افزایش <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86_%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="معلولین غیرنظامی">معلولین غیرنظامی</a> و کشته‌شدگان این جنگ، پس از حدود ۸ سال پایان یابد.<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">[</span>۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به گزارش <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="بی‌بی‌سی فارسی">بی‌بی‌سی فارسی</a>، اینکه انگیزهٔ مردم ایران از مشارکت در انقلاب ۱۳۵۷، برخورداری از امکانات اقتصادی بیشتر بود یا استقرار حکومت دینی، هنوز محل اختلاف است اما این انقلاب، حکومتی را سرنگون کرد که اولویت اصلی یا منحصر به فرد آن، توسعهٔ سریع اقتصادی و اجتماعی ایران بوده است. با سقوط نظام پهلوی، روند مصادره و تعطیلی واحدهای نوین صنعتی، خدماتی و کشاورزی، تا از کار انداختن بخش نوین اقتصاد این کشور ادامه یافت و جایگاه پیشین ایران در جهان، از دست رفت. دیدگاه‌های قدیمی نخبگان سیاسی و اقتصادی جدید و شکل‌گیری اقتصاد زیرزمینی، گسترش رفتارهای فاسد اقتصادی و انحصار نهادهای قدرتمند بر بخش بزرگی از اقتصاد ملی، بیش از پیش به اقتصاد ایران ضربه زد.<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">[</span>۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مخالفان سرمایه‌داری در اوایل انقلاب، از نقش برتر دولت در اقتصاد هواداری کردند و پس از حملهٔ عراق به ایران، توانستند کشور را به سوی اقتصاد متمرکز دولتی پیش ببرند. ضعف اقتصادی ایران و شکل‌گیری صاحب‌امتیازان اقتصاد دولتی، به اوج‌گیری قدرت‌های منطقه‌ای، همانند امارات، ترکیه و عربستان کمک کرد. ایران پس از جنگ با عراق، اقتصاد بدون تنشی نداشته است و کارفرمایان ایرانی به تطبیق با شرایط <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%AC%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="اقتصاد جنگی">اقتصاد جنگی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%88%D9%85%D8%AA%DB%8C" title="اقتصاد مقاومتی">اقتصاد مقاومتی</a> تشویق شده‌اند.<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">[</span>۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اساس <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران">سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران</a> نیز، بر شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» استوار شد و اولویت روابط، با کشورها و حرکت‌های اسلامی و کشورهای منطقه بوده است؛ اگرچه، این سیاست با گذشت زمان تغییر کرد و روابط به سوی اروپا، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روابط ایران و روسیه">روسیه</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="روابط ایران و بریتانیا">انگلستان</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" class="mw-redirect" title="روابط ایران و ایالات متحده آمریکا">ایالات متحده</a> و در نهایت، کشورهای عربی تغییر کرد.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نظام جمهوری اسلامی ایران">نظام جمهوری اسلامی ایران</a> مدعی مالکیت قانونی ایران بر منطقهٔ <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%B1%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87_(%DB%B1%DB%B3%DB%B1%DB%B0)" title="قرارداد مرزی ایران و ترکیه (۱۳۱۰)">قره سو</a> می‌باشد.<sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران که برای چهار دهه با انواع <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تحریم‌ها علیه ایران">تحریم‌های بین‌المللی روبرو بود</a>، تلاش کرد به اقتصاد خود جان تازه‌ای دهد؛ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%85_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9" title="برنامه جامع اقدام مشترک">برنامه جامع اقدام مشترک</a> از مهم‌ترین توافقات جمهوری اسلامی با دیگر ملل بوده است که پس از آن، با ورود سرمایه به کشور، پیشرفت اقتصادی قابل توجهی در ایران صورت گرفت. هرچند که <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%AC_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85" title="خروج آمریکا از برجام">خروج آمریکا از برجام</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تحریم‌های آمریکا علیه ایران">تحریم‌های مجدد</a>، این توافق را به هم ریخت و علاوه بر سرمایهٔ خارجی، سرمایهٔ داخلی ایران نیز به خروج از کشور شتافت.<sup id="cite_ref-:10_105-0" class="reference"><a href="#cite_note-:10-105"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:5_106-0" class="reference"><a href="#cite_note-:5-106"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87_%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="کشته شدن قاسم سلیمانی">کشته شدن قاسم سلیمانی</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" class="mw-redirect" title="حمله موشکی ایران به نیروهای آمریکایی در عراق">حمله موشکی ایران به نیروهای آمریکایی در عراق</a> و ادامه یافتن <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" class="mw-redirect" title="بحران خلیج فارس">بحران خلیج فارس</a>، ایران را در آغاز دههٔ ۲۰۲۰ میلادی، با تنش‌های جدیدی روبرو ساخت.<sup id="cite_ref-:5_106-1" class="reference"><a href="#cite_note-:5-106"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%DB%B1%DB%B7_%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7" title="تظاهرات ۱۷ اسفند ۱۳۵۷">تظاهرات ۱۷ اسفند ۱۳۵۷</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B8" class="mw-redirect" title="اعتراضات ۱۳۸۸">اعتراضات ۱۳۸۸</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%DB%8C_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B6_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اعتراضات دی ۱۳۹۶ ایران">اعتراضات دی ۱۳۹۶</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B7-%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B8" class="mw-redirect" title="اعتصابات ۱۳۹۷-۱۳۹۸">اعتصابات ۱۳۹۷-۱۳۹۸</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B8_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران">اعتراضات آبان ۱۳۹۸</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%B1%DB%8C_%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران">اعتراضات ۱۴۰۱</a> نمونه‌هایی از نارضایتی‌های منجر به اعتراض دوران جمهوری اسلامی هستند. بر اساس تحلیلی در سال ۱۳۹۷، در این سال‌ها، افزایش شکاف طبقاتی، فساد سیستماتیک دولتی و فشارهای خارجی، با افزایش نارضایتی همگانی، اعتراضات سراسری پراکنده‌ای را برانگیخت.<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اعتراضات ۱۳۸۸، پیامد پیروزی <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF" title="محمود احمدی‌نژاد">احمدی‌نژاد</a> بر <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%88%DB%8C" title="میرحسین موسوی">موسوی</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B8" class="mw-redirect" title="انتخابات ۱۳۸۸">انتخابات ۱۳۸۸</a> بود.<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از ناکامی این اعتراضات، حامیان نتایج انتخابات، کم‌کم مستندهای انتخاباتی بی‌شماری را پنهان یا از دسترس خارج کردند.<sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%DB%8C_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B6_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اعتراضات دی ۱۳۹۶ ایران">اعتراضات ۱۳۹۶</a> ماهیتی ضدحکومتی داشت که از نارضایتی‌های اقتصادی و سیاسی تغذیه می‌شد و در پاسخ آن، حکومت افزون بر برگزاری تظاهرات و محدودسازی شبکه‌های اجتماعی، از عوامل خارجی گفت و معترضان را سرکوب کرد که شماری از آنان، کشته شدند.<sup id="cite_ref-110" class="reference"><a href="#cite_note-110"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اعتراضات آبان ۱۳۹۸ (پس از افزایش <a href="/wiki/%D9%82%DB%8C%D9%85%D8%AA_%D8%A8%D9%86%D8%B2%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قیمت بنزین در ایران">قیمت بنزین در ایران</a>) نیز با سرکوب شدید مردم معترض همراه شد و بنابر گزارش‌های خارجی، شمار کشته‌شدگان تا ۱۵۰۰ تن و شامل زنان و نوجوانان بوده است. اگرچه وزیر کشور، شمار کشته‌شدگان را ۲۰۰ تا ۲۲۵ تن اعلام کرد. در این تظاهرات، ویدئوهایی از شلیک مستقیم نیروهای امنیتی به معترضان منتشر شد.<sup id="cite_ref-111" class="reference"><a href="#cite_note-111"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به‌گزارش <i><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="گاردین">گاردین</a></i>، اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ که به‌دنبال <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D9%85%D9%87%D8%B3%D8%A7_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="کشته‌شدن مهسا امینی">کشته‌شدن</a> <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B3%D8%A7_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="مهسا امینی">مهسا امینی</a> توسط نیروهای <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B4%D8%AA_%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF" title="گشت ارشاد">گشت ارشاد</a> اتفاق افتاد، بزرگ‌ترین تهدید برای حکومت از زمان انقلاب ۱۳۵۷ بوده است.<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="جغرافیا"><span id=".D8.AC.D8.BA.D8.B1.D8.A7.D9.81.DB.8C.D8.A7"></span>جغرافیا</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جغرافیای ایران">جغرافیای ایران</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مسائل زیست‌محیطی در ایران">مسائل زیست‌محیطی در ایران</a>، و <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="منابع طبیعی ایران">منابع طبیعی ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Damavand-Iran-2018.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Damavand-Iran-2018.jpg/220px-Damavand-Iran-2018.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Damavand-Iran-2018.jpg/330px-Damavand-Iran-2018.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Damavand-Iran-2018.jpg/440px-Damavand-Iran-2018.jpg 2x" data-file-width="4936" data-file-height="3516" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF" title="دماوند">دماوند</a>، بلندترین <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87" title="کوه">کوه</a> ایران در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان مازندران">استان مازندران</a></figcaption></figure> <p>ایران در مختصات جغرافیایی ۳۲ درجه شمالی و ۵۳ درجه شرقی قرار دارد و از شمال به <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="آذربایجان">آذربایجان</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنستان</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1" title="دریای خزر">دریای مازندران</a>، از شرق به <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a>، از جنوب به <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="خلیج فارس">خلیج فارس</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="دریای عمان">دریای مکران</a> و از غرب به <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a> بسته می‌شود. این کشور همچنین <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="فهرست جزیره‌های خلیج فارس">جزیره‌هایی را در خلیج فارس</a> در اختیار دارد. کل گسترهٔ ایران، ۱٫۶۴۸٫۱۹۵ کیلومتر مربع است که ۱۱۶٫۶۰۰ کیلومتر مربع آن را آب‌های این کشور تشکیل می‌دهند. نزدیک به یک سوم از مرز ۸٫۳۳۴ کیلومتری آن نیز آبی است. این کشور <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="خاورمیانه">خاورمیانه‌ای</a>، موقعیت راهبردی در خلیج فارس دارد و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%DA%AF%D9%87_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2" title="تنگه هرمز">تنگه هرمز</a> در جنوب کشور، راهی بسیار مهم برای انتقال <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%85" title="نفت خام">نفت خام</a> است.<sup id="cite_ref-:6_114-0" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سرزمین ایران، از ثروت طبیعی فراوانی برخوردار است؛ حدود ۱۱ درصد زمین‌های آن، <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%E2%80%8C%DA%A9%D8%B4%D8%AA" class="mw-redirect" title="زمین قابل‌کشت">قابل کشت</a> هستند و <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%AA" class="mw-redirect" title="نفت">نفت</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C" title="گاز طبیعی">گاز طبیعی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%BA%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF" title="زغال‌سنگ">زغال‌سنگ</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%85" title="کروم">کروم</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3" title="مس">مس</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF_%D8%A2%D9%87%D9%86" title="سنگ آهن">سنگ آهن</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%A8" title="سرب">سرب</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%DA%AF%D9%86%D8%B2" title="منگنز">منگنز</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%DB%8C" title="روی">روی</a> و <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%AF" title="گوگرد">گوگرد</a> شناخته‌شده‌ترین <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="منابع طبیعی ایران">منابع طبیعی ایران</a> هستند.<sup id="cite_ref-:6_114-1" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="آب_و_هوا"><span id=".D8.A2.D8.A8_.D9.88_.D9.87.D9.88.D8.A7"></span>آب و هوا</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Koppen_Geiger_Map_Iran_Fa.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Koppen_Geiger_Map_Iran_Fa.png/220px-Koppen_Geiger_Map_Iran_Fa.png" decoding="async" width="220" height="128" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Koppen_Geiger_Map_Iran_Fa.png/330px-Koppen_Geiger_Map_Iran_Fa.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Koppen_Geiger_Map_Iran_Fa.png/440px-Koppen_Geiger_Map_Iran_Fa.png 2x" data-file-width="4854" data-file-height="2833" /></a><figcaption>نقشهٔ آب و هوایی ایران (<a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%B7%D8%A8%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D9%BE%D9%86" title="سامانه طبقه‌بندی اقلیمی کوپن">سامانه طبقه‌بندی اقلیمی کوپن</a>) <table style="width:100%;"> <tbody><tr> <td valign="top"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r33470857">.mw-parser-output .legend{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .legend-color{display:inline-block;min-width:1.25em;height:1.25em;line-height:1.25;margin:1px 0;text-align:center;border:1px solid black;background-color:transparent;color:black}.mw-parser-output .legend-text{}</style><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#FE0000; color:black;"> </span> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="اقلیم بیابانی">بیابانی گرم</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857" /><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#FE9695; color:black;"> </span> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="اقلیم بیابانی">بیابانی سرد</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857" /><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#F5A301; color:black;"> </span> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D8%B4%DA%A9" title="اقلیم نیمه‌خشک">نیمه‌خشک گرم</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857" /><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#FFDB63; color:black;"> </span> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D8%B4%DA%A9" title="اقلیم نیمه‌خشک">نیمه‌خشک سرد</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857" /><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#FFFF00; color:black;"> </span> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="اقلیم مدیترانه‌ای">مدیترانه‌ای گرم</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r33470857" /><div class="legend"><span class="legend-color" style="background-color:#FF00FE; color:black;"> </span> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%B7%D9%88%D8%A8" title="اقلیم قاره‌ای مرطوب">مدیترانه‌ای قاره‌ای</a></div> </td></tr></tbody></table></figcaption></figure> <p>اقلیم ایران بسیار گوناگون است و از <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82_%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="مناطق نیمه‌گرمسیری">نیمه‌گرمسیری</a> تا <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="اقلیم زیرشمالگانی">زیرشمالگانی</a> را شامل می‌شود. بلندی، عرض جغرافیایی، تأثیرهای دریایی، بادهای فصلی و نزدیکی به دامنه‌های کوهستانی یا بیابان‌ها، نقش مهمی در نوسانات دمای روزانه و فصلی در این کشور ایفا می‌کند. به عنوان نمونه، میانگین دمای روز تابستانی در <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="آبادان">آبادان</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان خوزستان">استان خوزستان</a>، ۴۳ درجهٔ سانتی‌گراد و میانگین دمای زمستان در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="تبریز">تبریز</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="استان آذربایجان شرقی">استان آذربایجان شرقی</a>، نزدیک به یخ‌زدن می‌رسد. بارش نیز در سراسر کشور، متغیر است؛ از کمتر از ۲ اینچ در جنوب شرقی کشور تا ۷۸ اینچ در مناطق نزدیک به دریای مازندران. میانگین بارش سالانه در کشور نیز حدود ۱۰ اینچ است. پر باران‌ترین فصل ایران، <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="زمستان">زمستان</a> است و بیش از نیمی از بارش سالانه در این ۳ ماه رخ می‌دهد. شمال کشور در آمار بارش یک تضاد بزرگ به وجود آورده است؛ کوه‌های بلند <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2" title="البرز">البرز</a>، بخش‌های جنوبی خود را از اثر دریای مازندران محروم می‌سازند و یک شمال حاصلخیز و جنگلی، برای ایران به وجود می‌آورند؛ در شمال ایران، هوایی تا ۳۸ درجهٔ سانتی‌گراد پدیدار می‌شود، یخبندان بسیار نادر است و ممکن است رطوبت تا ۱۰۰ درصد افزایش یابد. به جز در شمال کشور، تابستان به عنوان یک فصل خشک در ایران شناخته می‌شود. از ویژگی‌های آب و هوای ایران این است که مناطق مختلف آن، می‌توانند دارای چهار فصل جدا از هم باشند.<sup id="cite_ref-:7_115-0" class="reference"><a href="#cite_note-:7-115"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="گوناگونی_زیستگاه‌ها"><span id=".DA.AF.D9.88.D9.86.D8.A7.DA.AF.D9.88.D9.86.DB.8C_.D8.B2.DB.8C.D8.B3.D8.AA.DA.AF.D8.A7.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>گوناگونی زیستگاه‌ها</h3></div> <p>سرزمین ایران به شکل کلی، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کوهستان">کوهستانی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85_%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D8%B4%DA%A9" title="اقلیم نیمه‌خشک">نیمه‌خشک</a> است و میانگین بلندی آن، بیش از ۱۲۰۰ متر از <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B7%D8%AD_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="سطح دریا">سطح دریا</a> است. بیش از نیمی از گستره ایران را بلندی و <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست کوه‌های ایران">کوه‌های این کشور</a>، یک‌چهارم آن را <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دشت‌های ایران">دشت‌های آن</a> و کمتر از یک‌چهارم دیگر آن را زمین‌های در دست کشت، می‌سازند. پست‌ترین نقطهٔ درونی با بلندی ۵۶ متر در <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%84%D9%88%D8%AA" class="mw-redirect" title="چاله لوت">چاله لوت</a> و بلندترین نقطه، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF" title="دماوند">دماوند</a> با ۵۶۱۰ متر بلندی است که در میان <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2" class="mw-redirect" title="رشته‌کوه البرز">رشته‌کوه البرز</a> قرار دارد. در کنارهٔ جنوبی دریای مازندران، بلندی زمین ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریای آزاد است.<sup id="cite_ref-:33_116-0" class="reference"><a href="#cite_note-:33-116"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از دیدگاه ناهمواری‌ها، ایران کشوری کوهستانی با بیابان و دشت‌هایی در میانه است. بلندترین نقطهٔ کشور، کوه <a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF" title="دماوند">دماوند</a> با ۵٫۶۲۵ متر بلندی و کم‌ترین بلندی کشور نیز در دریای مازندران در منفی ۲۸ متر ثبت شده است. این کشور ممکن است با <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B4%DA%A9%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="خشک‌سالی">خشک‌سالی</a> دوره‌ای، <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D9%84" title="سیل">سیل</a>، طوفان‌های غبار یا شنی و <a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%84%D8%B1%D8%B2%D9%87" title="زمین‌لرزه">زمین‌لرزه</a> تهدید شود. آلودگی هوا به ویژه در مناطق شهری، نبود مدیریت درست پساب صنعتی، جنگل‌زدایی، بیابان‌زایی، آلودگی نفتی در خلیج فارس، نابودی تالاب‌ها بر اثر خشک‌سالی، فرسایش خاک و آلودگی آب، از مهم‌ترین <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مسائل زیست‌محیطی در ایران">مسائل زیست‌محیطی در ایران</a> هستند.<sup id="cite_ref-:6_114-2" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="پارک‌های ملی ایران">پارک‌های ملی ایران</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست مناطق حفاظت‌شده ایران">مناطق حفاظت‌شدهٔ این کشور</a> از مهم‌ترین جاذبه‌های جغرافیایی آن هستند. این کشور همچنین ۱۳ <a href="/wiki/%D8%B0%D8%AE%DB%8C%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%D9%87" title="ذخیره‌گاه زیست‌کره">ذخیره‌گاه زیست‌کره</a> دارد که شامل <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارسباران">ارسباران</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D8%A7%D8%B1%DA%98%D9%86" title="دریاچه ارژن">ارژن</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%DA%AF%D9%86%D9%88" class="mw-redirect" title="منطقه حفاظت‌شده گنو">گنو</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DA%A9_%D9%85%D9%84%DB%8C_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پارک ملی گلستان">پارک ملی گلستان</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%AD%D8%B1%D8%A7_%D9%88_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B1_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران">منطقه حفاظت‌شده حرا و تالاب بین‌المللی خور خوران</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DA%A9_%D9%85%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%B1" title="پارک ملی کویر">پارک ملی کویر</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DA%A9_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87" title="پارک ملی دریاچه ارومیه">پارک ملی دریاچه ارومیه</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7%D9%84%D9%87" title="شبه‌جزیره میانکاله">شبه‌جزیره میانکاله</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%AD%D9%81%D8%A7%D8%B8%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="منطقه حفاظت‌شده توران">منطقه حفاظت‌شده توران</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%D8%A7" title="دنا">دنا</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%DA%AF_%D8%B5%DB%8C%D8%A7%D8%AF" title="تنگ صیاد">تنگ صیاد</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D9%87%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86" title="دریاچه هامون">دریاچه هامون</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%BE%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%BA" title="کپه‌داغ">کپه‌داغ</a> می‌شود.<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="گوناگونی_گیاهان"><span id=".DA.AF.D9.88.D9.86.D8.A7.DA.AF.D9.88.D9.86.DB.8C_.DA.AF.DB.8C.D8.A7.D9.87.D8.A7.D9.86"></span>گوناگونی گیاهان</h3></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3.jpg/250px-%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3.jpg" decoding="async" width="250" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3.jpg/375px-%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3.jpg/500px-%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="768" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86" title="لاله واژگون">لاله واژگون</a> در <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B4%D8%AA_%D9%84%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%81%D9%88%D8%B3" title="دشت لاله‌های واژگون افوس">دشت افوس</a></figcaption></figure> <p>تقریباً یک دهم ایران جنگلی است و گسترده‌ترین جنگل‌های آن، در جنوب دریای مازندران قرار گرفته است؛ در این منطقه انواع درختان <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="برگ‌ریز">برگ‌ریز</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D9%88%D8%B7" title="بلوط">بلوط</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D8%B4_(%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%AA)" title="راش (درخت)">راش</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="نمدار">نمدار</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="نارون">نارون</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%AA_%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%88" title="درخت گردو">گردو</a> و بسیاری درخت و گیاهان دیگر، می‌رویند. در نواحی خشک میانی کشور نیز <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B3_(%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D9%87)" title="ارس (سرده)">ارس</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85" title="بادام">بادام</a> و شماری گیاه میوه‌دار رشد می‌کنند. انواع <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%85%D9%86%D9%87" title="درمنه">درمنه</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%AA%DA%86%D9%87" title="درختچه">درختچه</a> نیز در بخش‌های بیابانی و سراسر کشور پراکنده هستند. تپه‌های ماسه‌ای کویری ایران، با نگهداری آب، از رشد گیاهانی همانند <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="موردیان">موردیان</a> پشتیبانی می‌کنند. <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AD%D9%87" title="واحه">واحه‌های</a> ایران نیز با کمک به رشد <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاکستان">تاکستان‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%B4%DA%A9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="تمشک ایرانی">تمشک ایرانی</a>، <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D9%88%D8%A8%D8%B1" class="mw-redirect" title="صنوبر">صنوبر</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%85%D8%A7" title="خرما">خرما</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF_(%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D9%87)" title="مورد (سرده)">مورد</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%B2%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="خرزهره‌ایان">خرزهره‌ایان</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A2%DA%A9%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="گیاهان آکاسیا">آکاسیا</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%AF_(%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D9%87)" title="بید (سرده)">بید</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%88" title="آلو">آلو</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%AA" title="توت">توت</a> باعث گوناگونی بیشتر پوشش گیاهی منطقه می‌شوند.<sup id="cite_ref-:7_115-1" class="reference"><a href="#cite_note-:7-115"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="گوناگونی_جانوران"><span id=".DA.AF.D9.88.D9.86.D8.A7.DA.AF.D9.88.D9.86.DB.8C_.D8.AC.D8.A7.D9.86.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86"></span>گوناگونی جانوران</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%AD%D8%B4_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حیات وحش ایران">حیات وحش ایران</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="محیط زیست ایران">محیط زیست ایران</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Persian_Fallow_Deer_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Persian_Fallow_Deer_1.jpg/220px-Persian_Fallow_Deer_1.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Persian_Fallow_Deer_1.jpg/330px-Persian_Fallow_Deer_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Persian_Fallow_Deer_1.jpg/440px-Persian_Fallow_Deer_1.jpg 2x" data-file-width="3246" data-file-height="2255" /></a><figcaption><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B2%D9%86_%D8%B2%D8%B1%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="گوزن زرد ایرانی">گوزن زرد ایرانی</a> از گونه‌های در معرض خطر این کشور</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:PersianLeopard-SRG001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/PersianLeopard-SRG001.jpg/220px-PersianLeopard-SRG001.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/PersianLeopard-SRG001.jpg/330px-PersianLeopard-SRG001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/eb/PersianLeopard-SRG001.jpg/440px-PersianLeopard-SRG001.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%BE%D9%84%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="پلنگ ایرانی">پلنگ ایرانی</a> که از گونه‌های بومی غرب آسیا به‌شمار می‌رود</figcaption></figure> <p>تاکنون بیش از ۲۱۰ گونه پستاندار، ۵۵۸ گونه پرنده، ۲۶۰ گونه خزنده و ۲۲ گونه دوزیست در ایران ثبت شده‌اند. پستانداران سرزمین ایران شامل <a href="/wiki/%D9%BE%D9%84%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="پلنگ ایرانی">پلنگ ایرانی</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%B3" title="خرس">خرس</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1_%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B1%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="کفتار راه راه">کفتار راه راه</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%DA%AF" title="گرگ">گرگ</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="گراز">گرازهای وحشی</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B2_%DA%A9%D9%88%D9%87%DB%8C_(%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D9%87)" title="بز کوهی (سرده)">بز کوهی</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%87%D9%88" title="آهو">آهو</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%DA%86%E2%80%8C%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%B4" title="قوچ‌ومیش">قوچ‌ومیش</a> است که در کوه‌های دارای پوشش گیاهی زندگی می‌کنند. انواع <a href="/wiki/%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84" title="شغال">شغال</a> ،<a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%A8%D9%87_%D9%88%D8%AD%D8%B4%DB%8C" title="گربه وحشی">گربه وحشی</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%DA%AF%D9%88%D8%B4" title="خرگوش">خرگوش</a> نیز در سراسر کشور وجود دارند. <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="گور ایرانی">گور ایرانی</a> نیز دشت و بیابان‌ها را برای حیات خود، انتخاب کرده است. <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D8%B2%D9%BE%D9%84%D9%86%DA%AF_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="یوزپلنگ آسیایی">یوزپلنگ آسیایی</a> در جهان به عنوان یک گونهٔ در معرض نابودی ایرانی، شناخته شده است. <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%82%D8%A7%D9%88%D9%84_(%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D9%87)" title="قرقاول (سرده)">قرقاول‌های ایرانی</a> در شمال کشور یافت می‌شوند و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A8%DA%A9_(%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87)" title="کبک (پرنده)">کبک‌ها</a> در بیشتر مناطق کشور زندگی می‌کنند. پرندگان آبزی همانند <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%AF%D9%87_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="پرنده دریایی">پرنده دریایی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DA%A9" class="mw-redirect" title="اردک">اردک</a> و <a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%B2" title="غاز">غاز</a> نیز در سواحل دریای مازندران و خلیج فارس زندگی می‌کنند؛ در حالی که <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DA%A9%D8%B3" title="کرکس">کرکس‌های</a> ایرانی، در بیابان به زندگی خود ادامه می‌دهند. گونه‌هایی از <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B2%D9%86" title="گوزن">گوزن</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%DB%8C%D8%BA%DB%8C" class="mw-redirect" title="جوجه‌تیغی">جوجه‌تیغی</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D8%A7%D9%87" title="روباه">روباه</a> و دست کم ۲۲ گونهٔ جوندگان، در مناطق نیمه سخت گذر و بلند این کشور، زندگی می‌کنند. <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%A8_%D9%86%D8%AE%D9%84%DB%8C" title="سنجاب نخلی">سنجاب نخلی</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D8%B3_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="خرس سیاه آسیایی">خرس سیاه آسیایی</a> در <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سیستان و بلوچستان">سیستان و بلوچستان</a> یافت شده‌اند. <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A8%D8%B1_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ببر مازندران">ببرها</a> نیز زمانی در جنگل‌های مناطق جنوبی دریای مازندران سکونت داشتند اما هم‌اکنون نابود شده‌اند.<sup id="cite_ref-:7_115-2" class="reference"><a href="#cite_note-:7-115"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شیر ایرانی">شیر ایرانی</a> نیز در ایران نابود شده است اما پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، طرح‌های زنده سازی آن ریخته شد و در سال ۱۳۹۸، با توافق میان <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%BA%E2%80%8C%D9%88%D8%AD%D8%B4_%D8%A7%D8%B1%D9%85" title="باغ‌وحش ارم">باغ وحش ارم</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D8%A2%D8%A8%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%88_%D8%A8%D8%A7%D8%BA%E2%80%8C%D9%88%D8%AD%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" class="mw-redirect" title="انجمن آبزیگاه و باغ‌وحش‌های اروپا">انجمن آبزیگاه و باغ‌وحش‌های اروپا</a>، به ایران بازگشت تا زنده سازی آن در این کشور آغاز شود.<sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="سیاست"><span id=".D8.B3.DB.8C.D8.A7.D8.B3.D8.AA"></span>سیاست</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سیاست در ایران">سیاست در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iran_gov_power_structure_Fa.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Iran_gov_power_structure_Fa.svg/220px-Iran_gov_power_structure_Fa.svg.png" decoding="async" width="220" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Iran_gov_power_structure_Fa.svg/330px-Iran_gov_power_structure_Fa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Iran_gov_power_structure_Fa.svg/440px-Iran_gov_power_structure_Fa.svg.png 2x" data-file-width="996" data-file-height="522" /></a><figcaption>نحوهٔ انتخابات و انتصابات نهادهای مختلف در ایران</figcaption></figure> <p>ایران، از اعضای بنیان‌گذار <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" title="سازمان ملل متحد">سازمان ملل متحد</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="سازمان همکاری اقتصادی">سازمان همکاری اقتصادی</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="سازمان همکاری اسلامی">سازمان همکاری اسلامی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="اوپک">اوپک</a> و همچنین از اعضای <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C" title="سازمان همکاری شانگهای">سازمان همکاری‌های شانگهای</a> است<sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و یک <a href="/wiki/%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA_%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="قدرت منطقه‌ای">قدرت منطقه‌ای</a><sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> شمرده می‌شود. نظام سیاسی کنونی ایران، بر <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران">قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران</a> استوار است که در سال ۱۳۵۸ تصویب شد.<sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران کنونی، در واقع یک <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="جمهوری اسلامی">جمهوری اسلامی</a> با بخش قانون‌گذار است. دستگاه‌های اجرایی، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مجلس شورای اسلامی">مجلس شورای اسلامی</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="قوه قضائیه ایران">قوه قضائیه</a>، در نهایت تحت نظر <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="روحانی">روحانیت</a> کار می‌کنند. این نظام ترکیبی، تحت نظر رهبر ایران قرار می‌گیرد. رهبر این کشور، اختیارات گسترده‌ای دارد و علاوه بر مقامات کشوری، مقامات نظامی را هم می‌تواند تعیین کند. رهبر ایران همچنین منحصراً می‌تواند <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%86%DA%AF" title="اعلان جنگ">اعلان جنگ</a> دهد و فرماندهٔ ارشد نیروهای مسلح ایران است؛ او جهت کلی سیاست‌های کشور را هم تعیین می‌کند. محدودیتی برای دورهٔ رهبری وجود ندارد اما <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="مجلس خبرگان رهبری">مجلس خبرگان</a> این امکان را دارد که رهبر را از مقام خود بردارد. به شکل دقیق‌تر، در جمهوری اسلامی ایران، <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قوای سه‌گانه ایران">قوای سه‌گانه</a> متشکل از <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%85%D9%82%D9%86%D9%86%D9%87_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران">قوه مقننه</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%85%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قوه مجریه جمهوری اسلامی ایران">قوه مجریه</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="قوه قضائیه ایران">قوه قضائیه</a>، تحت نظر <a href="/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA_%D9%81%D9%82%DB%8C%D9%87" title="ولایت فقیه">ولایت فقیه</a> فعالیت می‌کنند. مردم ایران نیز مستقیماً در انتخاب رهبر کشور دخالت ندارند و مجلس خبرگان، به نمایندگی از آنان، رهبر را انتخاب می‌کند و این گزینش، بر پایهٔ معیارهای شرعی و اسلامی است.<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:11_123-0" class="reference"><a href="#cite_note-:11-123"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اگرچه، اعضای <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="شورای نگهبان">شورای نگهبان</a> که مستقیم و غیرمستقیم از سوی رهبر گزینش می‌شوند، وظیفهٔ تأیید صلاحیت نامزدهای مجلس خبرگان را نیز دارند.<sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رئیس‌جمهور ایران">رئیس‌جمهور ایران</a> که با <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="انتخابات ریاست‌جمهوری ایران">انتخابات ریاست‌جمهوری کشور</a> گزینش می‌شود، رئیس قوهٔ مجریه است و باید یک شیعهٔ ایرانی باشد. رئیس‌جمهور، شورای وزیران را برای تأیید مجلس انتخاب کرده و به عنوان رئیس <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D9%84%DB%8C" title="شورای عالی امنیت ملی">شورای عالی امنیت ملی</a> فعالیت می‌کند. رئیس‌جمهور و وزرای وی، وظیفهٔ ادارهٔ امور روز کشور و اجرای قوانینی را دارند که قوهٔ مقننه تصویب کرده است. علاوه بر این، رئیس‌جمهور بر طیف گسترده‌ای از دفاتر و سازمان‌های دولتی نظارت دارد. در جرم‌های معمول، رسیدگی به اتهامات رئیس‌جمهور، معاونان وی و وزیران با آگاهی مجلس شورای اسلامی در دادگاه‌های عمومی انجام می‌شود. استعفای رئیس‌جمهور نیز باید مورد تأیید رهبر ایران قرار گیرد.<sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:11_123-1" class="reference"><a href="#cite_note-:11-123"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="تقسیمات_اداری"><span id=".D8.AA.D9.82.D8.B3.DB.8C.D9.85.D8.A7.D8.AA_.D8.A7.D8.AF.D8.A7.D8.B1.DB.8C"></span>تقسیمات اداری</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان‌های ایران">استان‌های ایران</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="شهرستان‌های ایران">شهرستان‌های ایران</a>، و <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="منطقه‌بندی استان‌های ایران">منطقه‌بندی استان‌های ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Map_of_Iran_with_province_names_and_neighboring_land_in_Farsi.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Map_of_Iran_with_province_names_and_neighboring_land_in_Farsi.svg/220px-Map_of_Iran_with_province_names_and_neighboring_land_in_Farsi.svg.png" decoding="async" width="220" height="196" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Map_of_Iran_with_province_names_and_neighboring_land_in_Farsi.svg/330px-Map_of_Iran_with_province_names_and_neighboring_land_in_Farsi.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Map_of_Iran_with_province_names_and_neighboring_land_in_Farsi.svg/440px-Map_of_Iran_with_province_names_and_neighboring_land_in_Farsi.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="1071" /></a><figcaption>نقشهٔ <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان‌های ایران">استان‌های ایران</a></figcaption></figure> <p>ایران دارای <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان‌های ایران">۳۱ استان</a> است که در کل، <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="منطقه‌بندی استان‌های ایران">پنج منطقه</a> را تشکیل می‌دهند.<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تقسیمات کشوری در ایران">تقسیمات کشوری در ایران</a>، به ترتیب، شامل استان‌ها، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="شهرستان‌های ایران">شهرستان‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AE%D8%B4_(%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C)" title="بخش (تقسیمات کشوری)">بخش‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%87%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="دهستان">دهستان‌ها</a> می‌شود. هیچ منطقهٔ خودمختاری در این کشور وجود ندارد و از استاندار تا بخش‌دار، توسط <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1_(%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86)" title="وزارت کشور (ایران)">وزارت کشور</a> منصوب می‌شود. در هر سطح نیز یک شورا وجود دارد و <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="شورای عالی استان‌ها">شورای عالی استان‌ها</a> از نمایندگان <a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="شورای استان">شوراهای استان</a> تشکیل می‌شود. وزارت کشور این اختیار را دارد که شهرداران را نیز منصوب کند، اما اعضای شورای شهر، به صورت محلی انتخاب می‌شوند. دهکده‌ها نیز توسط <a href="/wiki/%D8%AF%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="دهیار">دهیار</a> که توسط بزرگان (شورا) همان ناحیه، توصیه می‌شود، اداره می‌شوند.<sup id="cite_ref-:11_123-2" class="reference"><a href="#cite_note-:11-123"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سیاست_در_تاریخ"><span id=".D8.B3.DB.8C.D8.A7.D8.B3.D8.AA_.D8.AF.D8.B1_.D8.AA.D8.A7.D8.B1.DB.8C.D8.AE"></span>سیاست در تاریخ</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاریخ دموکراسی در ایران باستان">تاریخ دموکراسی در ایران باستان</a></div><p>ایران در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران باستان">دوران پیش از اسلام</a>، دارای حکومت‌هایی از نوع <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C" class="mw-redirect" title="شاهنشاهی">شاهنشاهی</a> و در طول پنج سدهٔ اخیر از نوع <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C" title="پادشاهی">پادشاهی</a> بوده است.<sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نهایتاً در سال ۱۳۵۸، با رأی نزدیک به ۹۸ درصد از مردم این کشور، پس از حدود ۲۵۰۰ سال، رسماً تاج و تخت در ایران برچیده شد. از آن پس، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نظام جمهوری اسلامی ایران">نظام جمهوری اسلامی ایران</a> جایگزین <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="دودمان پهلوی">دودمان پهلوی</a> که آخرین حکومت پادشاهی این کشور بود، شد.<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="قانون_و_قوه_مقننه"><span id=".D9.82.D8.A7.D9.86.D9.88.D9.86_.D9.88_.D9.82.D9.88.D9.87_.D9.85.D9.82.D9.86.D9.86.D9.87"></span>قانون و قوه مقننه</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران">قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_-_panoramio_(1).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_-_panoramio_%281%29.jpg/220px-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_-_panoramio_%281%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_-_panoramio_%281%29.jpg/330px-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_-_panoramio_%281%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/82/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_-_panoramio_%281%29.jpg/440px-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_-_panoramio_%281%29.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="ساختمان مجلس شورای اسلامی">ساختمان مجلس شورای اسلامی</a></figcaption></figure> <p>ایران دارای ساختار قانون‌گذاری است. مجلس شورای اسلامی که بیشتر به عنوان <i>مجلس</i> شناخته می‌شود، اجازه می‌دهد <a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="نمایندگان مجلس ایران">نمایندگان مجلس</a> برای دوره‌های چهارساله، به شکل مستقیم توسط مردم انتخاب شوند و اقلیت‌های مذهبی و قومی رسمی، دارای نمایندگانی در مجلس هستند. مجلس قوانین کشور را تصویب می‌کند و در شرایط ویژه، این امکان را دارد که رئیس‌جمهور را با دو سوم آرا استیضاح کند.<sup id="cite_ref-:11_123-3" class="reference"><a href="#cite_note-:11-123"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="شورای نگهبان">شورای نگهبان</a> ۱۲ عضو شامل فقها و حقوقدان دارد که نیمی از آنان را رهبر و بقیه را شورای قضایی گزینش می‌کند. مصوبات مجلس شورای اسلامی پیش از اجرایی شدن، نظر این شورا را می‌گیرند و بررسی می‌شوند که مخالف قانون اسلامی نباشند. این شورا بر انتخابات نیز نظارت می‌کند و تمام نامزدهای انتخاباتی، حتی برای ریاست‌جمهوری، باید تأیید صلاحیت از آن را به دست آورند.<sup id="cite_ref-:11_123-4" class="reference"><a href="#cite_note-:11-123"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="قوه_قضائیه"><span id=".D9.82.D9.88.D9.87_.D9.82.D8.B6.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D9.87"></span>قوه قضائیه</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران">قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران</a></div> <p><a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رهبر جمهوری اسلامی ایران">رهبر جمهوری اسلامی ایران</a>، رئیس <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="قوه قضائیه ایران">قوه قضائیه ایران</a> را تعیین می‌کند که وی نیز، رئیس <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1" title="دیوان عالی کشور">دیوان عالی کشور</a> و دادستان عمومی را منصوب می‌کند. چندین دادگاه در این کشور وجود دارد، از جمله دادگاه‌های همگانی که به پرونده‌های مدنی و جنایی رسیدگی می‌کنند و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8" title="دادگاه انقلاب">دادگاه انقلاب</a> که به گروه ویژه‌ای از جرائم رسیدگی می‌کند؛ این دادگاه که به مقوله‌هایی همانند اقدام علیه <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D9%84%DB%8C" title="امنیت ملی">امنیت ملی</a>، اقدام علیه نظام جمهوری اسلامی و <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82_%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%85%D8%AE%D8%AF%D8%B1" class="mw-redirect" title="قاچاق موادمخدر">قاچاق موادمخدر</a> رسیدگی می‌کند، حکم نهایی را می‌دهد و قابلیت تجدیدنظر ندارد.<sup id="cite_ref-:9_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-:9-129"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87_%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA" title="دادگاه ویژه روحانیت">دادگاه ویژه روحانیت</a> که مستقل از چارچوب منظم قضایی عمل می‌کند و فقط به رهبری پاسخگو است، احکام نهایی می‌دهد و قابلیت تجدید نظر ندارد. دادگاه ویژه روحانیت به جرائمی که توسط روحانیون انجام شده‌اند، رسیدگی می‌کند؛ اگرچه در پرونده‌های مربوط به افراد غیر روحانی نیز دخالت داشته است.<sup id="cite_ref-:9_129-1" class="reference"><a href="#cite_note-:9-129"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس اعلام <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" title="سازمان ملل متحد">سازمان ملل متحد</a> در سال ۲۰۱۸ میلادی، ۱۷۰ کشور یا مجازات اعدام را به کل پایان دادند یا اجرای آن را متوقف کردند؛ در یک سال پیش از این اعلامیه، ۸۴ درصد کل اعدام‌های ثبت‌شده در جهان، در چهار کشور عربستان، عراق، پاکستان و ایران بوده است.<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> گزارش سال ۲۰۱۸ <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D9%81%D9%88_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84" class="mw-redirect" title="سازمان عفو بین‌الملل">سازمان عفو بین‌الملل</a> اعلام کرد که اعدام‌ها در ایران، نسبت به سال پیش، ۵۰ درصد کاهش داشته است و ظاهراً <a href="/wiki/%D8%AD%D9%84%D9%82%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%DB%8C%D8%B2_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86" class="mw-redirect" title="حلق‌آویز کردن">حلق‌آویز کردن</a> متداول‌ترین روش اعدام در این کشور است.<sup id="cite_ref-131" class="reference"><a href="#cite_note-131"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="روابط_با_جهان"><span id=".D8.B1.D9.88.D8.A7.D8.A8.D8.B7_.D8.A8.D8.A7_.D8.AC.D9.87.D8.A7.D9.86"></span>روابط با جهان</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سیاست خارجی ایران">سیاست خارجی ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Fumio_Kishida_and_Ebrahim_Raisi_at_the_2022_UNGA_(2).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Fumio_Kishida_and_Ebrahim_Raisi_at_the_2022_UNGA_%282%29.jpg/220px-Fumio_Kishida_and_Ebrahim_Raisi_at_the_2022_UNGA_%282%29.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Fumio_Kishida_and_Ebrahim_Raisi_at_the_2022_UNGA_%282%29.jpg/330px-Fumio_Kishida_and_Ebrahim_Raisi_at_the_2022_UNGA_%282%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e3/Fumio_Kishida_and_Ebrahim_Raisi_at_the_2022_UNGA_%282%29.jpg/440px-Fumio_Kishida_and_Ebrahim_Raisi_at_the_2022_UNGA_%282%29.jpg 2x" data-file-width="2600" data-file-height="1945" /></a><figcaption> <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="سید ابراهیم رئیسی">ابراهیم رئیسی</a> رئیس‌جمهور اسبق در دیدار با <a href="/wiki/%D9%81%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%88_%DA%A9%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D8%A7" title="فومیو کیشیدا">فومیو کیشیدا</a>، نخست‌وزیر ژاپن (۳۰ شهریور ۱۴۰۱) در <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" title="مجمع عمومی سازمان ملل متحد">مجمع عمومی سازمان ملل متحد</a></figcaption></figure> <p>در اصول قانون اساسی ایران اعلام شده است که <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران">سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران</a>، بر اساس نفی سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری، حفظ استقلال همه‌جانبه و یکپارچگی کشور، دفاع از حقوق تمام مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرت‌های سلطه‌گر و روابط صلح‌آمیز با دول غیرمحارب استوار است؛ جمهوری اسلامی ایران، سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود دانسته و استقلال، آزادی و حکومت حق و عدل را از حقوق مردم جهان می‌داند. همچنین در عین خودداری از دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر، از مبارزه حق‌طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین، در تمام جهان، پشتیبانی می‌کند. همچنین هر قراردادی که سلطهٔ بیگانه بر منابع، فرهنگ، ارتش و دیگر شئون ایران را فراهم آورد، ممنوع اعلام شده است. شعار «نه شرقی نه غربی، جمهوری اسلامی» نیز به عنوان فلسفهٔ سیاسی این کشور، در نظر گرفته شده است.<sup id="cite_ref-132" class="reference"><a href="#cite_note-132"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>آخرین حکومت‌های ایران، سیاست خارجی متفاوتی را دنبال کرده‌اند. محمدرضا پهلوی، در سیاست خارجی به دنبال دوری از تنش بود و با وجود روابط نزدیک با آمریکا، با اتحاد جماهیر شوروی نیز روابط مناسبی ایجاد کرد؛ در همین حال، با بسیاری از کشورهای <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D8%B9%D8%AF%D9%85_%D8%AA%D8%B9%D9%87%D8%AF" title="جنبش عدم تعهد">جنبش عدم تعهد</a>، روابط گرمی را حفظ کرد. با وجود روابط دوستانه با جهان، وی همواره نیروی نظامی ایران را تقویت می‌کرد. اما با پدیداری جمهوری اسلامی، ایران تبدیل به کشوری مخاصمه‌جو، تجدیدنظرطلب، رادیکال و مذهبی شد و به سرعت جهان را با سیاست‌های تازهٔ خود آشنا ساخت. استکبارستیزی و <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سیاست صدور انقلاب اسلامی ایران">صدور انقلاب</a> از سیاست‌های مورد توجه ایران در دهه‌های اخیر هستند. در زمینهٔ غرب‌ستیزی، جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد که با رژیم‌های کمونیستی روابط نزدیکی برقرار کند و با کشورهایی همانند <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="رومانی">رومانی</a>،<sup id="cite_ref-133" class="reference"><a href="#cite_note-133"><span class="cite-bracket">[</span>یادداشت ۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> کره شمالی و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="کوبا">کوبا</a> به روابطی موفق رسید. در دهه‌های اخیر، ایران با <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="بلاروس">بلاروس</a>، <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="نیجریه">نیجریه</a> و <a href="/wiki/%D9%88%D9%86%D8%B2%D9%88%D8%A6%D9%84%D8%A7" title="ونزوئلا">ونزوئلا</a> نیز روابط قابل توجهی داشته است. <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9_%DA%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B3%DA%A9%DB%8C" title="مارک گازیوروسکی">مارک گازیوروسکی</a>، عالم سیاسی، حکومت جمهوری اسلامی ایران را یک <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D9%85%D8%B7%D8%B1%D9%88%D8%AF" title="دولت مطرود">حکومت مطرود</a> برای بسیاری از کشورهای جهان می‌داند.<sup id="cite_ref-:37_134-0" class="reference"><a href="#cite_note-:37-134"><span class="cite-bracket">[</span>۱۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="برنامه هسته‌ای ایران">برنامه‌های هسته‌ای</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="برنامه موشکی ایران">موشکی ایران</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84_%D9%88_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="روابط اسرائیل و ایران">نوع روابط با اسرائیل</a>، تنش‌ها و تحریم‌هایی را برای این کشور به همراه داشته است. در تیر ۱۳۹۴، ایران با <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_%DB%B1%2B%DB%B5" title="گروه ۱+۵">گروه ۱+۵</a> به توافقی مهم با عنوان <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%85_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9" title="برنامه جامع اقدام مشترک">برنامه جامع اقدام مشترک</a>، دست یافت که پیرامون برنامهٔ هسته‌ای این کشور بود و تحریم‌های اقتصادی را پایان می‌داد. اگرچه <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%AC_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85" title="خروج آمریکا از برجام">خروج آمریکا از برجام</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تحریم‌های آمریکا علیه ایران">تحریم‌های مجدد</a>، این توافق را به هم ریخت.<sup id="cite_ref-135" class="reference"><a href="#cite_note-135"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:10_105-1" class="reference"><a href="#cite_note-:10-105"><span class="cite-bracket">[</span>۱۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-136" class="reference"><a href="#cite_note-136"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%BE" title="دونالد ترامپ">دونالد ترامپ</a>، رئیس‌جمهور ایالات متحده، پس از اعلام خروج این کشور از برجام، از ناکارآمدی برجام در پیشگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح اتمی و ادامه‌دار بودن پشتیبانی این نظام از <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="تروریسم">تروریسم</a> و خطر <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%AA%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="برنامه موشکی بالستیک ایران">برنامه موشکی بالستیک ایران</a> گفت.<sup id="cite_ref-137" class="reference"><a href="#cite_note-137"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="نیروی_نظامی_و_امنیتی"><span id=".D9.86.DB.8C.D8.B1.D9.88.DB.8C_.D9.86.D8.B8.D8.A7.D9.85.DB.8C_.D9.88_.D8.A7.D9.85.D9.86.DB.8C.D8.AA.DB.8C"></span>نیروی نظامی و امنیتی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران">نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iran_Air_Force_Grumman_F-14A_Tomcat_Sharifi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Iran_Air_Force_Grumman_F-14A_Tomcat_Sharifi.jpg/220px-Iran_Air_Force_Grumman_F-14A_Tomcat_Sharifi.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Iran_Air_Force_Grumman_F-14A_Tomcat_Sharifi.jpg/330px-Iran_Air_Force_Grumman_F-14A_Tomcat_Sharifi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Iran_Air_Force_Grumman_F-14A_Tomcat_Sharifi.jpg/440px-Iran_Air_Force_Grumman_F-14A_Tomcat_Sharifi.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="681" /></a><figcaption><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%85%D9%86_%D8%A7%D9%81-%DB%B1%DB%B4_%D8%AA%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%DA%A9%D8%AA" class="mw-redirect" title="گرومن اف-۱۴ تام‌کت">گرومن اف-۱۴ تام‌کت</a> در خدمت <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران">نیروی هوایی ارتش ایران</a></figcaption></figure> <p>جمهوری اسلامی ایران دارای دو گونه نیروی مسلح است؛ نیروهای معمول <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارتش جمهوری اسلامی ایران">ارتش</a> که شامل <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران">نیروی هوایی</a> و <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران">نیروی دریایی</a> می‌شود و یک گروه جداگانه با نام <a href="/wiki/%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="سپاه پاسداران انقلاب اسلامی">سپاه پاسداران انقلاب اسلامی</a>.<sup id="cite_ref-138" class="reference"><a href="#cite_note-138"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در دوران پهلوی، ایران یکی از بزرگ‌ترین نیروهای مسلح جهان را در اختیار داشت که به سرعت، با فروپاشی سلطنت منحل شد. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ارتش ایران">ارتش ایران</a>، پس از انقلاب ۱۳۵۷، درگیر یک <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="جنگ ایران و عراق">جنگ طولانی با عراق</a> شد و از آن زمان، مؤلفه‌ای فعال و نیرومند را حفظ کرده است. نیروی نظامی این کشور، بخش اعظم نیروی انسانی خود را از <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%AA_%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="خدمت اجباری در ایران">خدمت اجباری در ایران</a> به دست می‌آورد و مردان باید تا حدود ۲ سال، خدمت سربازی انجام دهند. ارتش، بزرگ‌ترین شاخهٔ نیروی نظامی ایران است و پس از آن، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار دارد. هر نیروی امنیتی ایرانی که درگیر نبردهای خارجی یا داخلی باشد، توسط عناصر سپاه همراهی یا رهبری می‌شود. نیروی هوایی و دریایی ایران، از دیدگاه بین‌المللی هنوز کوچک شمرده می‌شوند. <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران">نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران</a> نیز نقش <a href="/wiki/%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%B3" title="پلیس">پلیس</a> را در این کشور ایفا می‌کند.<sup id="cite_ref-:21_139-0" class="reference"><a href="#cite_note-:21-139"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%82%D8%AF%D8%B3" class="mw-redirect" title="نیروی قدس">نیروی قدس</a> نیز شاخهٔ مخفی نخبهٔ سپاه پاسداران و در اصل مسئول عملیات در خارج از مرزهای کشور است که در جهت منافع سپاه و نظام کنونی ایران فعالیت می‌کند.<sup id="cite_ref-140" class="reference"><a href="#cite_note-140"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در سال ۲۰۱۸ میلادی، ایران با ۱۷ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بودجهٔ نظامی، در ردهٔ پانزدهم جهان جای گرفت؛ در این سال، هزینهٔ نظامی ایران بالاتر از اسرائیل و کانادا و پایین‌تر از عربستان بود.<sup id="cite_ref-141" class="reference"><a href="#cite_note-141"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس اعلام <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DA%98%DB%8C%DA%A9" title="مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک">مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک</a>، ایران حدود ۵۲۳ هزار نیروی نظامی فعال دارد که ۳۵۰ هزار نفر آن در ارتش معمول کشور و دست کم ۱۵۰ هزار نفر آن در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خدمت می‌کنند. حدود ۲۰ هزار نیرو نیز در <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی">نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی</a> هستند.<sup id="cite_ref-:8_142-0" class="reference"><a href="#cite_note-:8-142"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%AC" title="بسیج">بسیج</a> نیز یک سازمان شبه‌نظامی فعال در ایران است که می‌تواند شمار قابل توجهی نیروی داوطلب جذب کند.<sup id="cite_ref-143" class="reference"><a href="#cite_note-143"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:A_group_of_Iranian_Navy.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/A_group_of_Iranian_Navy.jpg/220px-A_group_of_Iranian_Navy.jpg" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/A_group_of_Iranian_Navy.jpg/330px-A_group_of_Iranian_Navy.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/A_group_of_Iranian_Navy.jpg/440px-A_group_of_Iranian_Navy.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="503" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="نیروی دریایی ارتش ایران">نیروی دریایی ارتش ایران</a> که از تولیدات داخلی نیز بهره می‌برد.</figcaption></figure> <p>از انقلاب ۱۳۵۷ تاکنون، برای غلبه بر تحریم‌های خارجی، دولت ایران <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنایع دفاعی ایران">صنایع نظامی</a> خود را گسترش داد. انواع <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="تانک">تانک</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%A8%D8%B1_%D8%B2%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D9%88%D8%B4" title="نفربر زره‌پوش">نفربر زره‌پوش</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9" title="موشک">موشک</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زیردریایی">زیردریایی</a>، کشتی‌های نظامی، ناوچه، رادار، هلیکوپتر و هواپیماهای جنگنده در ایران ساخته می‌شوند.<sup id="cite_ref-144" class="reference"><a href="#cite_note-144"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران ارتش سایبری نیز دارد و پس از حملات سایبری به تأسیسات هسته‌ای ایران در سال ۱۳۸۹، این کشور توانایی سایبری خود را افزایش داد. ایران، همچنین توانایی ساخت پهپاد را داراست و با پهپادهای خود، عملیات داشته است.<sup id="cite_ref-:8_142-1" class="reference"><a href="#cite_note-:8-142"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ایران، توان موشکی بالایی دارد. <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="برنامه موشکی ایران">برنامه موشکی ایران</a> پیش از انقلاب ۱۳۵۷ آغاز شد اما از جنگ ایران و عراق سرعت گرفت. از آن پس، ایران با کشورهایی همانند <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="لیبی">لیبی</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="کره شمالی">کره شمالی</a>، <a href="/wiki/%DA%86%DB%8C%D9%86" title="چین">چین</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a> همکاری کرده است تا زرادخانه‌ای بزرگ و متنوع از <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%AA%DB%8C%DA%A9" class="mw-redirect" title="موشک‌های بالستیک">موشک‌های بالستیک</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="موشک کروز">کروز</a> ایجاد کند. در سال ۱۳۶۶، نخستین موشک ایران ساخته شد و در دههٔ ۱۳۷۰، پیشرفت موشکی ادامه یافت تا دههٔ ۱۳۸۰ که موشک‌های دوربرد طراحی شدند و بر دقت آنان افزوده شد. تمام خاورمیانه و بخش‌هایی از اروپا، در تیررس موشک‌های ایران قرار دارند. توسعهٔ برنامهٔ موشکی ایران، به ویژه تولید موشک‌هایی با برد بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر، همواره باعث نگرانی اروپا و آمریکا بوده است؛ اگرچه، ایران اعلام داشته است که چنین موشک‌هایی نمی‌سازد. با این حال، برخی رسانه‌ها، برد نهایی موشک‌های ایران را تا ۳۰۰۰ کیلومتر دانسته‌اند و اعلام کردند که ایران امکان هدف قرار دادن ۷۰ درصد آسیا و دورترین نقاط اروپا را دارد. همچنین ایران از سوی غرب به داشتن موشک با توانایی حمل <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87%DA%A9_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" class="mw-redirect" title="کلاهک هسته‌ای">کلاهک هسته‌ای</a> متهم شده است.<sup id="cite_ref-145" class="reference"><a href="#cite_note-145"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-146" class="reference"><a href="#cite_note-146"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="حقوق_بشر"><span id=".D8.AD.D9.82.D9.88.D9.82_.D8.A8.D8.B4.D8.B1"></span>حقوق بشر</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%D8%B4%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حقوق بشر در ایران">حقوق بشر در ایران</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%D8%B4%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران">حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران</a>، و <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B6_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%D8%B4%D8%B1_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی ایران">نقض حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی ایران</a></div> <p>بر اساس گزارش شاخص دموکراسی سال ۲۰۱۷، کارنامه حقوق بشر در ایران به شدت ضعیف است.<sup id="cite_ref-147" class="reference"><a href="#cite_note-147"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF_%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86" title="جاوید رحمان">جاوید رحمان</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%D8%B4%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران">گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران</a>، در سال ۲۰۲۱ از وخیم تر شدن وضع حقوق بشر در ایران خبر داد.<sup id="cite_ref-148" class="reference"><a href="#cite_note-148"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> حکومت در ایران غیردموکراتیک است، مکرراً منتقدان دولت و رهبر آن را تحت تعقیب و دستگیری قرار داده است و شرکت نامزدها در انتخابات مردمی و نیز سایر اشکال فعالیت سیاسی را به شدت محدود می‌کند.<sup id="cite_ref-149" class="reference"><a href="#cite_note-149"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-150" class="reference"><a href="#cite_note-150"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> حقوق زنان در ایران به‌طور جدی ناکافی توصیف می‌شود،<sup id="cite_ref-151" class="reference"><a href="#cite_note-151"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و حقوق کودکان به‌شدت نقض شده است، به طوری که در ایران بیش از هر کشور دیگری در جهان، کودکان مجرم اعدام شده‌اند.<sup id="cite_ref-152" class="reference"><a href="#cite_note-152"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-153" class="reference"><a href="#cite_note-153"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فعالیت جنسی بین افراد همجنس غیرقانونی است و مجازات آن تا اعدام است.<sup id="cite_ref-154" class="reference"><a href="#cite_note-154"><span class="cite-bracket">[</span>۱۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-155" class="reference"><a href="#cite_note-155"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در طول دهه گذشته، تعداد زیادی اعتراضات ضد دولتی در سراسر ایران (مانند <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B8_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران">اعتراضات آبان ۱۳۹۸ ایران</a>) یا (<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%B1%DB%8C_%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران">اعتراضات سراسری ۱۴۰۱</a>) با خواست پایان دادن به جمهوری اسلامی به راه افتاده است. با این حال، سپاه و پلیس همیشه اعتراضات توده‌ای را با روش‌های خشونت‌آمیز سرکوب می‌کردند که منجر به کشته شدن هزاران معترض شد. (مانند <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%AE%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86_%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="جمعه خونین زاهدان">جمعه خونین زاهدان</a>) یا (<a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%AE%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D8%B4" title="جمعه خونین خاش">جمعه خونین خاش</a>)<sup id="cite_ref-156" class="reference"><a href="#cite_note-156"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-157" class="reference"><a href="#cite_note-157"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="اقتصاد"><span id=".D8.A7.D9.82.D8.AA.D8.B5.D8.A7.D8.AF"></span>اقتصاد</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقتصاد ایران">اقتصاد ایران</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="نمای_کلی"><span id=".D9.86.D9.85.D8.A7.DB.8C_.DA.A9.D9.84.DB.8C"></span>نمای کلی</h3></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Inflation_rate,_average_consumer_prices_Iran.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Inflation_rate%2C_average_consumer_prices_Iran.jpg/220px-Inflation_rate%2C_average_consumer_prices_Iran.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Inflation_rate%2C_average_consumer_prices_Iran.jpg/330px-Inflation_rate%2C_average_consumer_prices_Iran.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/Inflation_rate%2C_average_consumer_prices_Iran.jpg/440px-Inflation_rate%2C_average_consumer_prices_Iran.jpg 2x" data-file-width="2640" data-file-height="1720" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%86%D8%B1%D8%AE_%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="نرخ تورم در ایران">نرخ تورم در ایران</a> (سالیانه، از ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۵)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:North_of_tehran_Ir.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/North_of_tehran_Ir.jpg/220px-North_of_tehran_Ir.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/North_of_tehran_Ir.jpg/330px-North_of_tehran_Ir.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/North_of_tehran_Ir.jpg/440px-North_of_tehran_Ir.jpg 2x" data-file-width="927" data-file-height="638" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a>، کانون اقتصادی ایران که میزبان ۴۵ درصد از <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت در ایران">صنایع کشور</a> است.</figcaption></figure> <p>اقتصاد ایران به عنوان یک <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="بهره‌وری اقتصادی">اقتصاد نا کارآمد</a> شناخته می‌شود و بر فروش <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%AA_%D9%88_%DA%AF%D8%A7%D8%B2" class="mw-redirect" title="نفت و گاز">نفت و گاز</a> متکی است. با این حال، ایران زیرساخت قابل توجهی در بخش‌های خدماتی، صنعتی و کشاورزی دارد که اقتصاد این کشور را توانمند می‌سازند. حکومت ایران، صدها تشکیلات اقتصادی را به‌طور مستقیم تملک و اداره می‌کند و به‌طور غیر مستقیم، بر بسیاری از شرکت‌های وابسته به نیروهای امنیتی کشور اثر می‌گذارد. مواردی همچون فساد اقتصادی، کنترل‌های قیمت، یارانه و سیستم بانکی کشور که میلیاردها دلار وام غیر عامل دارد، اقتصاد کشور را تضعیف کرده و پتانسیل رشد بخش خصوصی ایران را بسیار کاهش داده است. فعالیت‌های بخش خصوصی ایران، شامل کارگاه‌های مقیاس‌کوچک، کشاورزی، تولیدی‌های گوناگون، خدمات، ساخت و سازهای متوسط، کار معدن، تولید سیمان و صنعت فلز می‌شود. همچنین <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%BA%DB%8C%D8%B1%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="اقتصاد غیررسمی">اقتصاد غیررسمی</a> قابل توجهی در این کشور وجود دارد که فساد مرتبط با آن، گسترش یافته است. بر اساس <i><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اطلاعات‌نامه جهان">اطلاعات‌نامه جهان</a></i>، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C" title="تولید ناخالص داخلی">تولید ناخالص داخلی</a> ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی، ۴۳۰٫۷ میلیارد دلار و <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%B5_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87_(%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA_%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF)" class="mw-redirect" title="فهرست کشورها بر پایه تولید ناخالص داخلی سرانه (برابری قدرت خرید)">سرانه تولید ناخالص داخلی بر پایه برابری قدرت خرید</a> نیز ۲۰٫۱۰۰ دلار بود.<sup id="cite_ref-:6_114-3" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:12_158-0" class="reference"><a href="#cite_note-:12-158"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس اعلام <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="بانک جهانی">بانک جهانی</a>، سرانهٔ تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۷ برابر ۵۵۲۰ دلار<sup id="cite_ref-159" class="reference"><a href="#cite_note-159"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و سرانهٔ تولید ناخالص داخلی (برابری قدرت خرید) برابر ۱۴۵۳۶ دلار<sup id="cite_ref-160" class="reference"><a href="#cite_note-160"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بوده است. طبق داده‌های بانک جهانی، <a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%DB%8C" class="mw-redirect" title="جی‌دی‌پی">جی‌دی‌پی</a> اسمی این کشور در سال ۲۰۱۹–۲۰ حدود ۴۶۳ میلیارد دلار، برآورد شده است. همچنین فعالیت اقتصادی و درآمد دولت، بسیار به درآمد نفتی بستگی دارد؛ بنابراین، پایداری ندارد.<sup id="cite_ref-:32_161-0" class="reference"><a href="#cite_note-:32-161"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>کل <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D8%B1_(%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D9%86%D8%A7%D9%86)" title="نیروی کار (کارکنان)">نیروی کار</a> ایران در سال ۲۰۱۷ میلادی، ۳۰٫۵ میلیون نفر بوده است و این کشور از کمبود نیروی کار ماهر رنج می‌برد؛ از این شمار، ۱۶٫۳٪ در کشاورزی، ۳۵٫۱٪ در صنعت و ۴۸٫۶٪ در بخش خدماتی مشغول بوده‌اند. <a href="/wiki/%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D9%85" title="نفت خام">نفت</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C" title="فراورده‌های پتروشیمی">فراورده‌های پتروشیمی</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%B2_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C" title="گاز طبیعی">گاز</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%AF" title="کود">کود</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%DB%8C%D9%85_%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%DA%A9%D8%B3%DB%8C%D8%AF" title="سدیم هیدروکسید">سدیم هیدروکسید</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DA%86%D9%87" title="پارچه">بافتنی‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86" title="سیمان">سیمان</a> و مصالح ساختمانی، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9" class="mw-redirect" title="فرآوری خوراک">فرآوری خوراک</a>، صنعت فلزات و برخی <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="جنگ‌افزارها">جنگ‌افزارها</a>، به ترتیب، بیشترین میزان تولید سالانهٔ ایران را تشکیل می‌دهند. نفت (۶۰٪)، فراورده‌های شیمیایی و پتروشیمی، میوه، آجیل، فرش، سیمان و سنگ معدن به ترتیب بیشترین محصولات صادراتی ایران هستند. در سال ۲۰۱۷ میلادی، ایران ۱۰۱٫۴ میلیارد دلار صادرات داشت که چین ۲۷٫۵٪، هند ۱۵٫۱٪، کره جنوبی ۱۱٫۴٪، ترکیه ۱۱٫۱٪، ایتالیا ۵٫۷٪ و ژاپن ۵٫۳٪ از صادرات این کشور را سهم خود کردند. محصولات کشاورزی و دامی این کشور نیز به بسیاری از نقاط جهان صادر شده و مهم‌ترین آنان، شامل <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%85" title="گندم">گندم</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AC" title="برنج">برنج</a>، گونه‌های <a href="/wiki/%D8%BA%D9%84%D8%A7%D8%AA" title="غلات">غلات</a>، <a href="/wiki/%DA%86%D8%BA%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%82%D9%86%D8%AF" class="mw-redirect" title="چغندرقند">چغندرقند</a>، <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B4%DA%A9%D8%B1" title="نیشکر">نیشکر</a>، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%87" title="میوه">میوه</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AC%DB%8C%D9%84" title="آجیل">آجیل</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D9%86%D8%A8%D9%87" title="پنبه">پنبه</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87_%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C" title="فراورده لبنی">فراورده لبنی</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B4%D9%85" title="پشم">پشم</a> و <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="خاویار">خاویار</a> می‌شود. ارزشمندترین واردات ایران نیز شامل انواع تجهیزات صنعتی، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="کالای سرمایه‌ای">کالاهای سرمایه‌ای</a>، خدمات فنی، مواد غذایی و کالاهای مصرفی می‌شود. در سال ۲۰۱۷ میلادی، شرکای تجاری ایران در واردات، شامل امارات متحده عربی (۲۹٫۸٪)، چین (۱۲٫۷٪)، ترکیه (۴٫۴٪)، کره جنوبی (۴٪) و آلمان (۴٪) بوده است.<sup id="cite_ref-:6_114-4" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از اوایل انقلاب ۱۳۵۷، دو جناح به دنبال تحمیل تفسیر خود از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="اقتصاد اسلامی">اقتصاد اسلامی</a> به دولت بودند. چپ‌گرایان اسلامی خواستار <i>ملی شدن</i> گسترده در اقتصاد شدند. محافظه‌کاران مذهبی که پیوند محکمی با بازرگانان ایران داشتند نیز از حقوق صاحبان صنایع دفاع کرده و بر خصوصی‌سازی پافشاری کردند. با این حال، هر دو جناح به صورت کلی، از انحصار حکومت در <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بانکداری در ایران">بخش بانکی ایران</a> حمایت کردند. <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران">بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران</a> نیز مسئولیت توسعه و نگهداری <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ریال ایران">ریال ایران</a>، که <a href="/wiki/%DB%8C%DA%A9%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%D9%88%D9%84" class="mw-redirect" title="یکای پول">یکای پول</a> کشور است را بر عهده دارد. تأثیرهای جنگ ایران و عراق در نهایت باعث افزایش مداخلات حکومتی در اقتصاد شد. دولت با ملی کردن بانک‌های خصوصی و شرکت‌های بیمه و افزایش کنترل دولتی بر بازرگانی، انحصار نهفته‌ای بر فعالیت‌های تولیدی و درآمدی ایران به دست آورد. در دهه‌های گذشته، مهم‌ترین مانع پیش روی اقتصاد ایران، انزوای آن از <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="جامعه جهانی">جامعه جهانی</a> بوده است؛ این منزوی شدن، حاصل خارجی‌هراسی سیاست‌مداران محافظه کار این کشور و تحریم‌های اعمال شدهٔ خارجی، به ویژه از سوی ایالات متحده است.<sup id="cite_ref-:12_158-1" class="reference"><a href="#cite_note-:12-158"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> برداشته‌شدن بیشتر تحریم‌های هسته‌ای، بر اساس <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%85_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9" title="برنامه جامع اقدام مشترک">برنامه جامع اقدام مشترک</a> در سال ۱۳۹۴، باعث احیای بخش تولید نفت و درآمد نفتی ایران شد که رشد سریع تولید ناخالص داخلی را در پی داشت؛ اما به دلیل سقوط تولید نفت در سال ۲۰۱۷ میلادی، رشد اقتصادی این کشور نیز کاهش یافت. اقتصاد ایران همچنان از سطح سرمایه‌گذاری کم و ضعف اقتصادی پیش از برجام رنج می‌برد و بیکاری گسترده، به ویژه میان زنان و جوانان ایرانی تحصیل‌کرده، خودنمایی می‌کند.<sup id="cite_ref-:6_114-5" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بحران ناشی از <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D9%88%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B3_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7" class="mw-redirect" title="دنیاگیری ویروس کرونا">دنیاگیری ویروس کرونا</a> باعث استمرار رکود اقتصادی در سال ۲۰۲۰ م شد و رشد اقتصادی این کشور تا سال ۲۰۲۳ م همچنان ضعیف برآورد شد.<sup id="cite_ref-:32_161-1" class="reference"><a href="#cite_note-:32-161"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="زیرساخت"><span id=".D8.B2.DB.8C.D8.B1.D8.B3.D8.A7.D8.AE.D8.AA"></span>زیرساخت</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارتباطات در ایران">ارتباطات در ایران</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%88_%D8%B9%D8%B1%D8%B6%D9%87_%D8%A2%D8%A8_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="خدمات فاضلاب و عرضه آب در ایران">خدمات فاضلاب و عرضه آب در ایران</a>، و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ترابری در ایران">ترابری در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:RAI_60-878_Veresk_(cropped)_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/RAI_60-878_Veresk_%28cropped%29_1.jpg/220px-RAI_60-878_Veresk_%28cropped%29_1.jpg" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/RAI_60-878_Veresk_%28cropped%29_1.jpg/330px-RAI_60-878_Veresk_%28cropped%29_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/RAI_60-878_Veresk_%28cropped%29_1.jpg/440px-RAI_60-878_Veresk_%28cropped%29_1.jpg 2x" data-file-width="4548" data-file-height="3287" /></a><figcaption>یک <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%87%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="راه‌آهن ایران">قطار ایرانی</a> در حال عبور از <a href="/wiki/%D9%BE%D9%84_%D9%88%D8%B1%D8%B3%DA%A9" title="پل ورسک">پل ورسک</a> در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D9%88%D9%87" class="mw-redirect" title="سوادکوه">سوادکوه</a></figcaption></figure> <p>کانون‌های جمعیتی ایران، در سراسر کشور گسترش یافته‌اند و این پراکندگی، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ترابری در ایران">ترابری در ایران</a> را دشوار ساخته است. بودجه و نگهداری کم، کارایی بزرگراه‌های این کشور را کاهش داده است. با این وجود، وسایل نقلیهٔ موتوری به ویژه اتوبوس و کامیون، مهم‌ترین وسایل برای حمل مسافر و کالا هستند. در دهه‌های گذشته، دولت ایران منابع قابل توجهی را صرف بهبود راه‌های ارتباطی کشور کرده است و اکنون، تقریباً نیمی از جاده‌ها آسفالت شده‌اند.<sup id="cite_ref-:13_162-0" class="reference"><a href="#cite_note-:13-162"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>خط اصلی <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%87%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="راه‌آهن ایران">سیستم ریلی کشوری</a>، دریای مازندران را به خلیج فارس متصل و بسیاری از مراکز استان‌ها را پشتیبانی می‌کند. در سال ۱۳۵۰، راه‌آهن ایران از طریق ترکیه، به راه‌آهن اروپا متصل شد؛ این پیوند مهم، بازرگانی و گردشگری را به طرز چشم‌گیری تقویت می‌کند و نیاز به راه آبی و هوایی را در مسیر از بین می‌برد. راه‌آهن ایران گسترش و موقعیت قابل توجهی دارد و این کشور به یک مسیر عبور کارا و کم‌هزینه برای کشورهای منطقه تبدیل شده است. هواپیمایی ملی ایران، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1" title="ایران ایر">ایران ایر</a>، شهرهای بزرگ و مراکز استان‌های این کشور را پوشش داده است. برخی خطوط هوایی بزرگ اروپایی، آسیایی و آفریقایی نیز در ایران حضور دارند. در مرداد ۱۳۸۹ اعلام شد که از میان ۵۴ <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%81%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فرودگاه مسافری ایران">فرودگاه مسافری ایران</a>، ۹ فرودگاه بین‌المللی هستند و تنها سه فرودگاه توجیه اقتصادی دارند. <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="فرودگاه بین‌المللی مهرآباد">فرودگاه بین‌المللی مهرآباد</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF_%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF" title="فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد">فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="فرودگاه بین‌المللی امام خمینی">فرودگاه بین‌المللی امام خمینی</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%BE%D8%B1%D8%B1%D9%81%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%D8%A2%D9%85%D8%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86_%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران">پررفت‌وآمدترین فرودگاه‌ها در ایران</a> هستند.<sup id="cite_ref-163" class="reference"><a href="#cite_note-163"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:13_162-1" class="reference"><a href="#cite_note-:13-162"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="کارون">کارون</a> تنها رودخانهٔ دارای قابلیت کشتیرانی در ایران است و از آن برای حمل مسافر و بارهای گوناگون استفاده می‌شود. <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87" title="دریاچه ارومیه">دریاچه ارومیه</a> نیز برای حمل مسافر و بار استفاده شده است. ایران از پنج بندر بزرگ در خلیج فارس، که بزرگ‌ترین آنان در <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3" title="بندرعباس">بندرعباس</a> است، بهره می‌برد. پایانه‌های نفتی مهمی در <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="آبادان">آبادان</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DA%AF" title="جزیره خارگ">خارگ</a> قرار گرفته‌اند که در جنگ با عراق ویران شده یا آسیب دیدند اما از آن زمان، بازسازی شده‌اند. همچنین امکانات بندری قابل توجهی در <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="خرمشهر">خرمشهر</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="بندر امام خمینی">بندر امام خمینی</a> وجود دارد. ایران امکانات خود را در <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1" class="mw-redirect" title="بندر بوشهر">بندر بوشهر</a> گسترش داده و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="بندر شهید بهشتی">بندر جدیدی</a> را در <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1" title="چابهار">چابهار</a> در دریای مکران ساخته است. همچنین بندرهای دریای مازندران، همانند <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D8%B2%D9%84%DB%8C" title="بندر انزلی">بندر انزلی</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86" title="بندر ترکمن">بندر ترکمان</a> در درجهٔ نخست برای بازرگانی با ملل شمالی مورد استفاده قرار می‌گیرند.<sup id="cite_ref-:13_162-2" class="reference"><a href="#cite_note-:13-162"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>رسانه‌های ارتباطی در ایران عمدتاً متعلق به حکومت این کشور هستند و در طول دههٔ ۱۳۷۰، این کشور منابع قابل توجهی را برای توسعه و گسترش زیرساخت‌های ارتباطی خود، هزینه کرد؛ در این مدت، استفاده از تلفن تقریباً دو برابر شد. خدمات تلفنی به مناطق روستایی نیز داده می‌شود و تا سال ۲۰۰۰ میلادی، تقریباً تمام ایرانیان، به خدمات مربوط دسترسی داشتند. تلفن‌های همراه و اینترنت نیز در سراسر ایران خدمت‌رسانی می‌کنند و ایرانیان را هرچه بیشتر با جهان و فرهنگ جهانی آشنا ساخته‌اند.<sup id="cite_ref-:13_162-3" class="reference"><a href="#cite_note-:13-162"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ۹۹٫۵ درصد از جمعیت ایران به شبکهٔ برق دسترسی دارند و این کشور از نیروگاه‌های تجدیدپذیر خورشیدی و بادی نیز بهره می‌برد. همچنین امروزه ۹۹٫۵ درصد از جمعیت شهری و ۷۵ درصد از جمعیت روستایی ایران، از شبکهٔ آبرسانی برخوردارند.<sup id="cite_ref-164" class="reference"><a href="#cite_note-164"><span class="cite-bracket">[</span>۱۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="بازرگانی"><span id=".D8.A8.D8.A7.D8.B2.D8.B1.DA.AF.D8.A7.D9.86.DB.8C"></span>بازرگانی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بازرگانی در ایران">بازرگانی در ایران</a></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="صادرات"><span id=".D8.B5.D8.A7.D8.AF.D8.B1.D8.A7.D8.AA"></span>صادرات</h4></div> <p>محصولات صادراتی ایران به دو دسته نفتی و غیرنفتی تقسیم می‌شوند که براساس آمارهای منتشره، در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ حدود ۸۸٫۱ درصد کل صادرات غیرنفتی کشور، به ده کشور انجام شده که سه کشور چین، عراق و امارات متحده عربی در صدر این آنها قرار داشتند.<sup id="cite_ref-165" class="reference"><a href="#cite_note-165"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به صورت کلی مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به بازارهای جهانی عبارت‌اند از: </p> <ul><li>نفت و گاز: ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان است و صادرات این محصولات به بازارهای جهانی به‌خصوص آسیا و اروپا از منابع اصلی درآمد کشور است.</li> <li>پتروشیمی: صنعت پتروشیمی ایران به تولید محصولات شیمیایی متنوع از جمله پلاستیک، لاستیک، و کودها می‌پردازد و بخش عمده این محصولات به بازارهای جهانی صادر می‌شوند.</li></ul> <p>بر اساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، بیشترین سهم صادرات کشور مربوط به پتروشیمی و میعانات گازی است؛ بنابراین، در شش‌ماهه اول سال ۱۴۰۲ به میزان ۲۲٫۹ میلیون تن محصولات پتروشیمی به ارزش حدودی ۹٫۰ میلیارد دلار به خارج از کشور صادر شده است. </p> <ul><li>فولاد و فلزات: ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد در منطقه است و محصولات فلزی از جمله فولاد، آلومینیوم و مس به بازارهای جهانی صادر می‌کند.</li> <li>کشاورزی و محصولات غذایی: ایران تولیدات بسیار زیادی در زمینه کشاورزی دارد، محصولاتی همچون پسته، زعفران، پنبه و انواع میوه‌ها. این محصولات به کشورهایی چون چین، هند و اروپا صادر می‌شوند.</li> <li>انواع سنگ معدنی و مصالح ساختمانی: ایران یکی از بزرگ‌ترین کشورهای صادر کننده سنگ‌های معدنی است و اغلب سنگ‌های کشف شده از معادن ایران به بازارهای بین‌المللی کشورهای اروپایی صادر می‌گردد.</li> <li>لوازم خانگی و منسوجات: ایران در سال‌های اخیر توانسته در زمینه تولید برخی از لوازم خانگی به خودکفایی برسد و بخشی از محصولات تولید داخل را به بازارهای کشورهای همسایه صادر کند.</li></ul> <p>به صورت کلی مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران در حوزه غیرنفتی شامل محصولاتی از قبیل موارد زیر است: </p> <ul><li>پسته</li> <li>زعفران</li> <li>فرش دستباف</li> <li>خاویار</li> <li>چرم</li> <li>کشمش</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="واردات"><span id=".D9.88.D8.A7.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D8.AA"></span>واردات</h4></div> <p>براساس آمارهای رسمی منتشر شده از سوی گمرک ایران؛ ذرت، روغن‌های خوراکی نیمه جامد و مایع و خام، انواع دانه‌های روغنی، برنج، گندم، جو، کود شیمیایی، لاستیک سنگین، کنجاله سویا، شکر خام، کاغذ چاپ و تحریر، خمیر کاغذ، گوشت قرمز سرد سنگین، چای خشک، حبوبات، گوشت قرمز سبک گرم، سموم تکنیکال شیمیایی، گوشت مرغ، انواع بذر و کاغذ روزنامه از کالاهای اساسی وارداتی در ایران در ۷ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۲ بودند.<sup id="cite_ref-166" class="reference"><a href="#cite_note-166"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="صنایع"><span id=".D8.B5.D9.86.D8.A7.DB.8C.D8.B9"></span>صنایع</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت در ایران">صنعت در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iran_Khodro_factory_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Iran_Khodro_factory_2.jpg/220px-Iran_Khodro_factory_2.jpg" decoding="async" width="220" height="157" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Iran_Khodro_factory_2.jpg/330px-Iran_Khodro_factory_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Iran_Khodro_factory_2.jpg/440px-Iran_Khodro_factory_2.jpg 2x" data-file-width="744" data-file-height="531" /></a><figcaption>کارخانهٔ <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%88" title="ایران خودرو">ایران خودرو</a> در سال ۱۳۹۶. <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت خودروسازی ایران">صنعت خودروسازی ایران</a> پس از نفت، گاز و پتروشیمی، بزرگ‌ترین صنعت این کشور به‌شمار می‌رود.<sup id="cite_ref-167" class="reference"><a href="#cite_note-167"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure><p><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87%D9%94_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="توسعهٔ صنعتی ایران">توسعهٔ صنعتی ایران</a> از اواسط دههٔ ۱۳۳۰ شدت یافت و بخش‌های گوناگون این کشور را متحول کرد. ایران کنونی، طیف گسترده‌ای از کالاها همانند خودرو، لوازم خانگی، تجهیزات مخابراتی، ماشین‌آلات صنعتی، کاغذ، کالاهای لاستیکی، فولاد، مواد خوراکی، محصولات چوبی و چرمی، منسوجات و دارو را تولید می‌کند. کارخانه‌های نساجی این کشور در اصفهان و در امتداد سواحل دریای مازندران، متمرکز شده‌اند. ایران همچنین به خاطر <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="قالی ایرانی">فرش‌های دستباف خود</a> در سراسر جهان شناخته شده است. کار دستی سنتی ساخت این فرش‌ها، به میزان قابل توجهی در درآمدهای روستایی کشور نقش دارد و همواره یکی از مهم‌ترین صنایع صادراتی ایران بوده است. <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="صنایع دستی ایران">صنایع دستی ایران</a> در مناطقی در سراسر کشور، بومی‌سازی شده است و هر شهر برای صنایع دستی خود، در پایتخت و دیگر شهرهای بزرگ کشور بازاری ایجاد کرده است.<sup id="cite_ref-:14_168-0" class="reference"><a href="#cite_note-:14-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>تا اوایل دههٔ ۱۳۳۰ میلادی، صنعت <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2" title="ساخت‌وساز">ساخت‌وساز</a> ایران به شرکت‌های داخلی محدود می‌شد. کمی بعد، با افزایش درآمد حاصل از نفت و گاز و دسترسی به اعتبارات جدید، رونق قابل توجهی به صنعت ساختمان این کشور وارد شد و شرکت‌های بزرگ بین‌المللی ساخت‌وساز را به سمت ایران کشاند. این رشد تا اواسط دههٔ ۱۳۵۰ ادامه داشت. صنعت ساخت‌وساز ایران تا اواسط دههٔ ۱۳۶۰، تا حدودی احیا شده بود، اما کمبود مسکن به ویژه در <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="منطقه شهری">مناطق شهری</a>، به عنوان یک مشکل جدی باقی ماند.<sup id="cite_ref-:14_168-1" class="reference"><a href="#cite_note-:14-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="انرژی"><span id=".D8.A7.D9.86.D8.B1.DA.98.DB.8C"></span>انرژی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="انرژی در ایران">انرژی در ایران</a>، <a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت نفت ایران">صنعت نفت ایران</a>، و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="برنامه هسته‌ای در ایران">برنامه هسته‌ای در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:South_Pars_Onshore_Facilities_(8).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/South_Pars_Onshore_Facilities_%288%29.jpg/220px-South_Pars_Onshore_Facilities_%288%29.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/South_Pars_Onshore_Facilities_%288%29.jpg/330px-South_Pars_Onshore_Facilities_%288%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/South_Pars_Onshore_Facilities_%288%29.jpg/440px-South_Pars_Onshore_Facilities_%288%29.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="531" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="میدان گازی پارس جنوبی">میدان گازی پارس جنوبی</a> (در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="استان بوشهر">استان بوشهر</a>)، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان. پارس جنوبی ۱۴٫۲ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی، برابر هشت درصد از کل ذخایر گازی جهان و نزدیک به ۴۰ درصد از کل ۳۳٫۸ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی ایران، بعلاوه ۱۸ میلیارد بشکه میعانات گازی را داراست.<sup id="cite_ref-169" class="reference"><a href="#cite_note-169"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>در میان ۱۴ عضو <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87_%D9%86%D9%81%D8%AA" class="mw-redirect" title="سازمان کشورهای صادرکننده نفت">سازمان کشورهای صادرکننده نفت</a>، ایران <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B0%D8%AE%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%D9%86%D9%81%D8%AA%DB%8C" title="فهرست کشورها بر پایه ذخایر نفتی">سومین دارندهٔ ذخایر اثبات شدهٔ نفت</a> است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۷ این سازمان، ایران ۱۵۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون بشکه ذخیرهٔ اثبات شدهٔ نفتی دارد. در رده‌بندی جهانی، در خارج از اوپک، با حضور کانادا در جایگاه سوم، ایران در ردهٔ چهارم بزرگ‌ترین کشورهای دارای ذخایر اثبات شدهٔ نفت جهان قرار می‌گیرد.<sup id="cite_ref-170" class="reference"><a href="#cite_note-170"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از اجرای برجام و پیش از <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%AC_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85" title="خروج آمریکا از برجام">خروج آمریکا از آن</a>، ایران توانست در سال ۱۳۹۶، به‌طور متوسط روزانه ۲٫۱ میلیون بشکه نفت صادر کند. درآمد نفتی این کشور در سال ۲۰۱۷ میلادی، برابر با ۵۵ میلیارد دلار بوده و ۴۵ درصد نسبت به سال پیشین آن، رشد داشته است. خروج آمریکا از برجام باعث کاهش شدید صادرات نفتی ایران شد.<sup id="cite_ref-171" class="reference"><a href="#cite_note-171"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ایران <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B0%D8%AE%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%D8%AB%D8%A7%D8%A8%D8%AA_%DA%AF%D8%A7%D8%B2_%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C" title="فهرست کشورها بر پایه ذخایر ثابت گاز طبیعی">دومین دارندهٔ ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان</a> نیز است اما سهم آن از بازار جهانی گاز، اندک است. اگرچه بیشتر کشورهای همسایه، بازار خوبی برای <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="میدان‌های گازی ایران">گاز طبیعی ایران</a> هستند، اما پروژه‌هایی همانند <a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7_%D9%84%D9%88%D9%84%D9%87_%D8%B5%D9%84%D8%AD" title="خط لوله صلح">خط لوله صلح</a> که با هدف صادرات گاز ایران آغاز شدند، نیمه‌تمام رها شده‌اند. تحریم‌ها علیه ایران، سیاست خارجی این کشور و نبود منابع مالی، به عنوان دلایل ناتوانی ایران در صادرات گاز دانسته می‌شوند. ترکیه و عراق نیز تنها متقاضیان عمدهٔ گاز ایران هستند.<sup id="cite_ref-172" class="reference"><a href="#cite_note-172"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>تا <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B2%DB%B0_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" class="mw-redirect" title="سده ۲۰ (میلادی)">سده بیستم میلادی</a>، منابع انرژی ایران، به شکل کلی، به <a href="/wiki/%DA%86%D9%88%D8%A8" title="چوب">چوب</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%BA%D8%A7%D9%84" title="زغال">زغال</a> محدود می‌شد. هم‌اکنون از نفت، گاز طبیعی و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%BA%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%B3%D9%86%DA%AF" title="زغال‌سنگ">زغال‌سنگ</a> برای تأمین گرما و تولید بخش بزرگی از برق کشور استفاده می‌شود. شبکه‌ای از سدها در کشور، دارای بخش <a href="/wiki/%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%B3%DB%8C%D8%AA%D9%87" class="mw-redirect" title="هیدروالکتریسیته">هیدروالکتریسیته</a> هستند و برای آبیاری زمین‌های کشاورزی نیز استفاده می‌شوند.<sup id="cite_ref-:14_168-2" class="reference"><a href="#cite_note-:14-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C_%D8%A7%D8%AA%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سازمان انرژی اتمی ایران">سازمان انرژی اتمی ایران</a> در سال ۱۳۵۳، برای ایجاد شبکه‌ای با بیش از ۲۰ نیروگاه هسته‌ای بنیان گذاشته شد. در سال ۱۳۵۷، کار ایجاد دو رآکتور ۱۲۰۰ مگاواتی در نزدیکی بوشهر تقریباً به پایان رسید و قرار بود به زودی عملیات اجرایی آن آغاز شود که دولت انقلابی، این برنامه را لغو کرد. <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="نیروگاه هسته‌ای بوشهر">یکی از این دو رآکتور</a>، با کمک بسیار از روسیه کامل شد و در سال ۱۳۹۰ شروع به کار کرد. هیچ برنامه‌ای برای تکمیل رآکتور دوم وجود ندارد. از سال ۲۰۰۲ میلادی، در جهان شک‌هایی دربارهٔ برنامه‌های هسته‌ای ایران شکل گرفت و این احتمال که ایران برای ساخت <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="جنگ‌افزار هسته‌ای">جنگ‌افزار هسته‌ای</a> تمایل دارد، مورد توجه قرار گرفت. از آن زمان، برنامهٔ هسته‌ای ایران، که مقامات ایرانی اعلام کرده‌اند تنها اهداف صلح‌آمیز دارد، از منابع اصلی تنش‌های بین‌المللی ایران بوده است و از سال ۲۰۰۶ میلادی، باعث افزایش تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران شده است.<sup id="cite_ref-:14_168-3" class="reference"><a href="#cite_note-:14-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="پیشه‌های_نخستین"><span id=".D9.BE.DB.8C.D8.B4.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.86.D8.AE.D8.B3.D8.AA.DB.8C.D9.86"></span>پیشه‌های نخستین</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کشاورزی در ایران">کشاورزی در ایران</a></div> <p>ایران از نخستین سرزمین‌هایی است که <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C" title="کشاورزی">کشاورزی</a> در آن پدیدار شد. برخی مهاجرت‌های باستانی به این کشور نیز، به دلیل یافتن زمین‌های بهتر برای کشاورزی بوده است. <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کشاورزی در ایران">کشاورزی در ایران</a>، بخش قابل توجهی از اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهد. بر اساس آمار رسمی در سال ۱۳۹۶، ۱۷٫۶ درصد از نیروی کار ایرانی در بخش کشاورزی مشغول هستند. بر همین اساس، سهم ارزش افزودهٔ بخش کشاورزی به قیمت ثابت در ایران، ۶ درصد است که شامل ۷۱٪ کشت و باغداری، ۲۴٪ دامداری، ۴٪ بخش آبزیان و ۱٪ <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="جنگل‌داری">جنگل‌داری</a> است.<sup id="cite_ref-:31_173-0" class="reference"><a href="#cite_note-:31-173"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بر اساس آمار سال ۱۳۹۳، مساحت زمین‌های زراعی ایران برابر با ۱۴ میلیون و ۶۸۷ هزار هکتار است که ۵ میلیون و ۹۹۷ هزار هکتار آن به روش آبی و دیگر زمین‌ها، با روش دیم، کشت می‌شوند. بیشترین اراضی زراعی این کشور، به ترتیب، در استان‌های خوزستان، خراسان رضوی، فارس، کرمان و اصفهان قرار گرفته‌اند و ۶ درصد از زمین‌های زراعی ایران، زیر کشت محصولات سالانه و بقیه تحت آیش هستند.<sup id="cite_ref-:31_173-1" class="reference"><a href="#cite_note-:31-173"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بر اساس آماری در دههٔ ۱۳۹۰، از کل زمین‌های زراعی ایران، ۵۶ درصد زیر کشت گندم، ۱۸ درصد زیر کشت <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88_(%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87)" title="جو (گیاه)">جو</a>، ۳ درصد زیر کشت <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AC" title="برنج">برنج</a> و ۲۳ درصد زیر کشت دیگر محصولات هستند. دیگر محصولات، به ترتیب درصد کشت، شامل مواردی چون <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AC%D9%87" title="یونجه">یونجه</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D9%81%D8%B1%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="گوجه‌فرنگی">گوجه‌فرنگی</a>، گونه‌های سبزیجات، <a href="/wiki/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="خیار">خیار</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%AE%D9%88%D8%AF" title="نخود">نخود</a> و <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="لوبیا">لوبیا</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B9%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زعفران">زعفران</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="سیب‌زمینی">سیب‌زمینی</a> و <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D8%B2" title="پیاز">پیاز</a> می‌شود.<sup id="cite_ref-:31_173-2" class="reference"><a href="#cite_note-:31-173"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>طبق گزارشی در سال ۱۳۹۹ و بنابر اطلاعات <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%A6%D9%88" title="فائو">فائو</a>، ایران از ده کشور بزرگ جهان در تولید محصولات کشاورزی بوده است.<sup id="cite_ref-:33_116-1" class="reference"><a href="#cite_note-:33-116"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنابر گفتهٔ کارشناسان فائو، ایران توانایی تولید و تأمین کل نیاز داخلی و کشورهای پیرامون خود به محصولات کشاورزی را دارد و می‌تواند نیاز <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%B2_%D8%A8%D8%A7_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" class="mw-redirect" title="کشورهای هم‌مرز با خلیج فارس">کشورهای هم‌مرز با خلیج فارس</a> را نیز برآورده کند.<sup id="cite_ref-:33_116-2" class="reference"><a href="#cite_note-:33-116"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این حال، کشاورزی ایران، برای دسترسی به آب در نبرد است.<sup id="cite_ref-:34_174-0" class="reference"><a href="#cite_note-:34-174"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>میزان <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="دامداری">دامداری</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="دامپروری">دامپروری</a> در ایران نیز قابل توجه است. از میان دام‌های این کشور، <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF" title="گوسفند">گوسفند</a>ان شمار بسیاری دارند و نسبت به بقیه، بیشترند و به دنبال آنان <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B2" title="بز">بز</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%88" title="گاو">گاو</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%AA%D8%B1" title="شتر">شتر</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A8" title="اسب">اسب</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%B4" title="گاومیش">گاومیش</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%B7%D8%B1" title="قاطر">قاطر</a> قرار دارند. یکی از بخش‌های دارای رشد بالا، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="مرغداری">مرغ‌داری</a>‌ها هستند که زیرساخت آنان، به سرعت رشد کرده است. چهرهٔ صنعت مربوط، اکنون به شکل چشمگیری تغییر یافته است؛ به گونه‌ای که همهٔ فرایند زنجیرهٔ تأمین، می‌تواند در خود کشور انجام شود.<sup id="cite_ref-175" class="reference"><a href="#cite_note-175"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:34_174-1" class="reference"><a href="#cite_note-:34-174"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ایران همچنین صنایع لبنی بزرگی دارد و به عنوان نمونه، در سال ۲۰۰۶ م، نزدیک به دو میلیون تن دانه علوفه وارد کرد. پرورش <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%DA%A9" title="خوک">خوک</a> نیز به دلیل قوانین اسلامی در ایران ممنوع است.<sup id="cite_ref-:34_174-2" class="reference"><a href="#cite_note-:34-174"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="دانش_و_فناوری"><span id=".D8.AF.D8.A7.D9.86.D8.B4_.D9.88_.D9.81.D9.86.D8.A7.D9.88.D8.B1.DB.8C"></span>دانش و فناوری</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4_%D9%88_%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دانش و فناوری در ایران">دانش و فناوری در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Omid_0651.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Omid_0651.jpg/220px-Omid_0651.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Omid_0651.jpg/330px-Omid_0651.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Omid_0651.jpg/440px-Omid_0651.jpg 2x" data-file-width="450" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1_%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%B1" title="ماهواره‌بر سفیر">ماهواره بر سفیر</a> نخستین ماهوارهٔ ایرانی با نام <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF" title="ماهواره امید">امید</a> را در بهمن ۱۳۸۷ در مدار قرار داد.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:AryoGen_Iran1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/AryoGen_Iran1.jpg/220px-AryoGen_Iran1.jpg" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/AryoGen_Iran1.jpg/330px-AryoGen_Iran1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/AryoGen_Iran1.jpg/440px-AryoGen_Iran1.jpg 2x" data-file-width="693" data-file-height="530" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D9%88%DA%98%D9%86" title="آریوژن">آریوژن</a>، شرکت زیست‌دارویی ایرانی در سال ۱۳۹۵</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Ghasabe_Qanats_of_Gonabad.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Ghasabe_Qanats_of_Gonabad.jpg/220px-Ghasabe_Qanats_of_Gonabad.jpg" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Ghasabe_Qanats_of_Gonabad.jpg/330px-Ghasabe_Qanats_of_Gonabad.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Ghasabe_Qanats_of_Gonabad.jpg/440px-Ghasabe_Qanats_of_Gonabad.jpg 2x" data-file-width="4610" data-file-height="2593" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D9%82%D8%B5%D8%A8%D9%87" title="قنات قصبه">قنات قصبه</a> معروف‌ترین قنات ایران در <a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="گناباد">گناباد</a></figcaption></figure> <p>در طول تاریخ، ایران پرورش‌دهندهٔ دانشمندان سرشناسی بوده است که برخی از آنان، در میان دانشمندانی جای گرفتند که با اکتشافات خود، جهان را دگرگون کردند. این کشور، به شکل تاریخی، دارای دانشمندان بزرگی در زمینه‌های <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="اخترشناسی">اخترشناسی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="انسان‌شناسی">انسان‌شناسی</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C" title="پزشکی">پزشکی</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="ریاضیات">ریاضیات</a>، شیمی، تاریخ و جغرافیا بوده است که شامل <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86_%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C" title="ابوریحان بیرونی">ابوریحان بیرونی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%88%D8%B2%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="ابوالوفا محمد بوزجانی">ابوالوفا محمد بوزجانی</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7" class="mw-redirect" title="پورسینا">پورسینا</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="جابر بن حیان">جابر بن حیان</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="محمد بن موسی خوارزمی">خوارزمی</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%85" title="خیام">خیام</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="زکریای رازی">زکریای رازی</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87_%D9%86%D8%B5%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B7%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="خواجه نصیرالدین طوسی">خواجه نصیرالدین طوسی</a> و <a href="/wiki/%D8%BA%DB%8C%D8%A7%D8%AB%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF_%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="غیاث‌الدین جمشید کاشانی">غیاث‌الدین جمشید کاشانی</a> می‌شود.<sup id="cite_ref-176" class="reference"><a href="#cite_note-176"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران دانش و فناوری باستانی نیز دارد؛ برای مثال، در دوران ساسانیان، آموزشگاه‌هایی همانند <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%DA%AF%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="دانشگاه گندی‌شاپور">دانشگاه گندی شاپور</a> و افرادی همچون <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مانی">مانی</a> وجود داشتند و کتب خارجی به زبان پهلوی ترجمه شدند.<sup id="cite_ref-177" class="reference"><a href="#cite_note-177"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین ایرانیان باستان، فناوری آبی <a href="/wiki/%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA" title="قنات">قنات</a> را اختراع کردند که به کشورهای دیگر نیز راه یافت.<sup id="cite_ref-178" class="reference"><a href="#cite_note-178"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%84_%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="پیل بغداد">پیل بغداد</a> نیز به عنوان نخستین باتری احتمالی ساخت انسان، در دوران اشکانیان یا ساسانیان در نظر گرفته شده است و نظریات گوناگونی را دربارهٔ چرایی دست‌یابی ایرانیان باستان به اصول تولید برق، پدیدآورد.<sup id="cite_ref-179" class="reference"><a href="#cite_note-179"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دوران نوین، دانشمندان ایرانی سهم قابل توجهی در گسترش دانش داشته‌اند؛ به عنوان نمونه، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86" title="علی جوان">علی جوان</a> نخستین <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%B2%D8%B1_%DA%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="لیزر گازی">لیزر گازی</a> را پدیدآورد و <a href="/wiki/%D9%84%D8%B7%D9%81%DB%8C_%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="لطفی زاده">لطفی زاده</a> تئوری <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="مجموعه‌های فازی">مجموعه‌های فازی</a> را به جهان معرفی کرد.<sup id="cite_ref-180" class="reference"><a href="#cite_note-180"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مریم میرزاخانی">مریم میرزاخانی</a>، ریاضی‌دان اهل تهران که نخستین زن و نخستین ایرانی برندهٔ <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%84_%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%B2" title="مدال فیلدز">مدال فیلدز</a> است، توسط <a href="/wiki/%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF_%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" class="mw-redirect" title="نهاد زنان سازمان ملل متحد">نهاد زنان سازمان ملل متحد</a> در فهرست «۷ زنی که دنیا را تغییر دادند» قرار گرفته است.<sup id="cite_ref-181" class="reference"><a href="#cite_note-181"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%81%DB%8C%D9%82_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF" title="توفیق موسیوند">توفیق موسیوند</a> نخستین پمپ قلب مصنوعی را اختراع و توسعه داد. در پیشبرد تحقیقات و درمان دیابت نیز <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%A6%D9%84_%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1" title="ساموئل رهبر">ساموئل رهبر</a> توانست <a href="/wiki/%D9%87%D9%85%D9%88%DA%AF%D9%84%D9%88%D8%A8%DB%8C%D9%86_%DA%AF%D9%84%DB%8C%DA%A9%D9%88%D8%B2%DB%8C%D9%84%D9%87" title="هموگلوبین گلیکوزیله">هموگلوبین گلیکوزیله</a> را کشف کند. فیزیک ایران نیز به ویژه در <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87_%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86" title="نظریه ریسمان">نظریه ریسمان</a>، قوی است و مقالات بسیاری در این کشور منتشر می‌شوند.<sup id="cite_ref-182" class="reference"><a href="#cite_note-182"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>اخیراً ایران در تلاش بوده است که اثرگذاری دانش و فناوری در اقتصاد خود را افزایش دهد. در سال ۱۳۹۷ اعلام شد که <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA_%D9%86%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="شرکت نوپا">شرکت‌های نوپا</a>ی ایرانی، با پرداخت تسهیلات مالی پشتیبانی خواهند شد. در این سال، بانک‌های ایرانی به صورت ماهانه تا سقف ۶ هزار میلیارد ریال، قابلیت ارائهٔ تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان کشور را داشته‌اند.<sup id="cite_ref-183" class="reference"><a href="#cite_note-183"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C" title="جشنواره خوارزمی">جشنواره خوارزمی</a> که در سال ۱۳۶۶ پایه‌گذاری شد، به عنوان با سابقه‌ترین جشنوارهٔ علمی ایران شناخته می‌شود و مورد توجه دانشمندان ایرانی و خارجی بوده است.<sup id="cite_ref-184" class="reference"><a href="#cite_note-184"><span class="cite-bracket">[</span>۱۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس گزارش سال ۲۰۱۵ <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF" title="مجمع جهانی اقتصاد">مجمع جهانی اقتصاد</a>، ایران از نظر شمار فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی، در جایگاه سوم جهان قرار داشت.<sup id="cite_ref-185" class="reference"><a href="#cite_note-185"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشگاه تهران">دانشگاه تهران</a> موفق شده است که ربات‌های انسان‌نمای سری <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%A7_(%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AA)" title="سورنا (ربات)">سورنا</a> را توسعه دهد و تاکنون چندین نسل از آن را رونمایی کرده است.<sup id="cite_ref-186" class="reference"><a href="#cite_note-186"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C_%D9%88_%D8%A8%DB%8C%D9%88%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران">مرکز تحقیقات بیوشیمی و بیوفیزیک دانشگاه تهران</a> نیز دارای کرسی یونسکو در رشتهٔ <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C" title="بیوشیمی">بیوشیمی</a> است.<sup id="cite_ref-187" class="reference"><a href="#cite_note-187"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="پژوهشگاه رویان">پژوهشگاه رویان</a> یکی از معتبرترین مراکز خدمات تخصصی و فوق تخصصی در خاورمیانه است و در سال ۱۳۸۵ توانست تولد نخستین گوسفند شبیه‌سازی شده در ایران را رقم بزند.<sup id="cite_ref-188" class="reference"><a href="#cite_note-188"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال ۲۰۱۸ میلادی، ایران در زمینهٔ سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی، در جایگاه چهاردهم جهان جای داشت؛ همچنین شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در این زمینه، محصولات خود را به کشورهایی در آسیا و خاورمیانه صادر می‌کنند.<sup id="cite_ref-189" class="reference"><a href="#cite_note-189"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس آمارهای <a href="/wiki/%D9%88%D8%A8_%D8%A2%D9%88_%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B3" title="وب آو ساینس">وب آو ساینس</a>، ایران تا پایان دسامبر سال ۲۰۱۷ میلادی، با انتشار ۸ هزار و ۷۹۱ مقاله توانسته است که رتبهٔ چهارم جهانی را در فناوری نانو داشته باشد. محصولات نانویی ایران نیز در این دوران، به ۴۷ کشور صادر می‌شد.<sup id="cite_ref-190" class="reference"><a href="#cite_note-190"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF" title="ماهواره امید">ماهواره امید</a> نیز با سکوی پرتاب و موشکی ایرانی به فضا پرتاب شد و ایران را در فهرست ۱۰ کشوری وارد کرد که توانسته‌اند ماهوارهٔ خود را در مدار قرار دهند. نخستین جاندار نیز در دوران دولت <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF" title="محمود احمدی‌نژاد">احمدی‌نژاد</a> به فضا فرستاده شد تا ایران در کنار شش کشوری قرار گیرد که موفق به انجام چنین کاری شده‌اند. در <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="برنامه‌های هسته‌ای ایران">برنامه‌های هسته‌ای ایران</a>، افزایش شمار مراکز هسته‌ای و سانتریفیوژها به شکلی قابل توجه، ادامه پیدا کرد. به شکل کلی، ایران در <a href="/wiki/%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="فناوری هسته‌ای">فناوری هسته‌ای</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%88%D8%AA%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%84%D9%88%DA%98%DB%8C" class="mw-redirect" title="بیوتکنولوژی">بیوتکنولوژی</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%AA%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%84%D9%88%DA%98%DB%8C" class="mw-redirect" title="نانوتکنولوژی">نانوتکنولوژی</a>، هوا فضا و استخراج و فرآوری مواد معدنی به رتبه‌های بالای جهانی (زیر بیست) دست پیدا کرده است. همچنین میزان تحقیقات در حوزهٔ دانش، به ویژه در علوم مهندسی، ریاضی، پزشکی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و محیط زیست رشد داشته است.<sup id="cite_ref-191" class="reference"><a href="#cite_note-191"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="گردشگری"><span id=".DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.B4.DA.AF.D8.B1.DB.8C"></span>گردشگری</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گردشگری در ایران">گردشگری در ایران</a></div> <p>تا اوایل دههٔ ۱۹۶۰ میلادی، ایران توجه اندکی به گردشگری کرده بود. کمبود امکانات و زیرساخت‌های مسافرت، سفر در ایران را بسیار سخت کرده بود. سرانجام، حکومت پهلوی شروع به ایجاد <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%D9%81%D8%B1%D8%B4" title="سنگفرش">سنگفرش</a>، بزرگراه و هتل کرد و شمار گردشگران وارد شده به این کشور، به‌طور پیوسته از دههٔ ۱۳۴۰ تا سال ۱۳۵۷ افزایش یافت. با این حال، آشفتگی سیاسی در سال ۱۳۵۷ که منجر به سرنگونی سلطنت در ایران شد، عملاً صنعت <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گردشگری در ایران">گردشگری در ایران</a> را نابود کرد. حکومت جمهوری اسلامی در پی تلاش برای از بین بردن تأثیرهای غربی، شمار گردشگران را از کشورهای غیرمسلمان کاهش داد و بخش خدماتی ایرانی که به صنعت گردشگری وابسته بود، فروریخت. با این حال، دولت ایران بعداً تلاش کرد که ایران را به عنوان یک مقصد گردشگری ترویج دهد. اکنون، خدمات مرتبط با گردشگری، تنها بخش کوچکی از اقتصاد ایران هستند.<sup id="cite_ref-:14_168-4" class="reference"><a href="#cite_note-:14-168"><span class="cite-bracket">[</span>۱۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دههٔ ۱۳۹۰، با گذشت هر سال، سفرهای خارجی ایرانیان بیشتر شد. از مهم‌ترین مقاصد گردشگری خارجی ایرانیان نیز، می‌توان به ترکیه و امارات متحده عربی اشاره کرد. ایران در رتبه‌های بالا از نظر ارسال گردشگر به ترکیه قرار گرفته است و تنها در نیمهٔ نخست سال ۲۰۱۸ میلادی، یک میلیون و ۱۵۹ هزار گردشگر ایرانی به ترکیه سفر کردند.<sup id="cite_ref-192" class="reference"><a href="#cite_note-192"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-193" class="reference"><a href="#cite_note-193"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در شش ماه نخست سال ۱۳۹۸، چهار میلیون و ۲۵۸ هزار و ۹۴۴ نفر از ایران خارج شدند و چهار میلیون و ۹۹۸ هزار و ۲۱۵ گردشگر خارجی به ایران سفر کردند؛ این آمار، در مقایسه با زمان مشابه در سال ۱۳۹۷، رشد ۲۶٫۳۴ درصدی ورود گردشگر به ایران را نشان می‌داد. کشورهای همسایهٔ ایران در فرستادن گردشگر به ایران پیشتاز هستند. در سال ۱۳۹۸ اعلام شد که عراق، آذربایجان، افغانستان، ترکیه و پاکستان، بیشترین گردشگر را به ایران فرستاده‌اند.<sup id="cite_ref-194" class="reference"><a href="#cite_note-194"><span class="cite-bracket">[</span>۱۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="جمعیت‌شناسی"><span id=".D8.AC.D9.85.D8.B9.DB.8C.D8.AA.E2.80.8C.D8.B4.D9.86.D8.A7.D8.B3.DB.8C"></span>جمعیت‌شناسی</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جمعیت‌شناسی ایران">جمعیت‌شناسی ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA.jpg/220px-%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA.jpg/330px-%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA.jpg/440px-%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA.jpg 2x" data-file-width="1110" data-file-height="708" /></a><figcaption>روند <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="رشد جمعیت">رشد جمعیت</a> و <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="میزان کلی باروری">میزان کلی باروری</a> در ایران (از ۱۹۵۰)</figcaption></figure> <p>بر اساس آمار سال ۱۳۹۸، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="جمعیت ایران">جمعیت ایران</a> در حدود یک سده، ۸ برابر شده است. هرچند که در دهه‌های اخیر، باروری در این کشور، کاهش داشته و حرکت جمعیت به سوی سالخوردگی است. میان سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵، هر سال به‌طور میانگین، یک میلیون تن به جمعیت ایران افزوده شد. <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="میزان کلی باروری">میزان کلی باروری</a> در این کشور، نزدیک به ۲٫۱ است.<sup id="cite_ref-195" class="reference"><a href="#cite_note-195"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> جمعیت کنونی ایران از ۸۳ میلیون تن گذر کرده است.<sup id="cite_ref-196" class="reference"><a href="#cite_note-196"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس آمار سال ۲۰۱۸ میلادی <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="گروه بانک جهانی">گروه بانک جهانی</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B4%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA" title="رشد جمعیت">رشد جمعیت</a> سالانهٔ ایران، ۱٫۴ درصد بوده است.<sup id="cite_ref-197" class="reference"><a href="#cite_note-197"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> آمار سال ۲۰۲۰ نیز اعلام می‌کند که <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D8%A7%D8%AF_%D9%88%D9%84%D8%AF" class="mw-redirect" title="میزان زاد ولد">میزان زاد ولد</a> ۱۶٫۳ در هر ۱۰۰۰ تن و <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%B1" class="mw-redirect" title="میزان مرگ‌ومیر">میزان مرگ‌ومیر</a> ۵٫۳ در هر ۱۰۰۰ تن بوده است؛ بر اساس همین آمار، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA_%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C" title="نسبت جنسی">نسبت جنسی</a> نیز ۱۰۲٫۸ مرد به ازای هر ۱۰۰ زن بود. <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="منطقه شهری">مناطق شهری</a> تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، کرج و تبریز، اهواز، به ترتیب، بزرگ‌ترین کانون‌های جمعیتی ایران هستند.<sup id="cite_ref-:6_114-6" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ایران شمار قابل توجهی از مهاجران خارجی را میزبانی می‌کند. بر اساس <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C_%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3_%D9%88_%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86_(%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B5)" title="سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)">سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵</a>، مهاجران ساکن ایران، به ترتیب، بیشتر از افغانستان (یک میلیون و ۵۸۴ هزار تن)، عراق (۳۴ هزار و ۵۰۰ تن) و پاکستان (۱۴ هزار و سیصد تن) هستند. طبق این آمار، استان سکونت معمول این مهاجران، برای افغان‌ها تهران و برای عراقی‌ها و پاکستانی‌ها قم بوده است.<sup id="cite_ref-198" class="reference"><a href="#cite_note-198"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> میزان مهاجرت از ایران نیز قابل توجه است. در سال ۱۳۹۶، <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D9%87_%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C" title="حسین عبده تبریزی">حسین عبده تبریزی</a> اعلام کرد که یک و نیم میلیون ایرانی در صف مهاجرت به کشورهای <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7" title="کانادا">کانادا</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="استرالیا">استرالیا</a> قرار دارند. پس از انقلاب ۱۳۵۷، چندین موج مهاجرتی در ایران به راه افتاد؛ موج نخست به دلایل سیاسی، بلافاصله پس از انقلاب ۱۳۵۷ و بیشتر به سمت ایالات متحده، موج دوم به دلایل سیاسی-عقیدتی در ابتدای دههٔ ۱۳۶۰ و بیشتر به سوی اروپا، موج سوم با دلایلی چون کسب <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C%D8%AA_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="کیفیت زندگی">کیفیت زندگی</a> و رفاه بالاتر به سمت کشورهایی همانند کانادا و استرالیا و موج چهارم که به دلایل سیاسی رخ داد و از سال ۱۳۸۸ آغاز شد. بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در ابعاد تظاهرات سراسری نمود پیدا کرده و با همراهی بلایای طبیعی، بر دشواری زندگی در این کشور افزوده‌اند؛ این شرایط، انگیزه‌ها برای <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مهاجرت از ایران">مهاجرت از ایران</a> را افزایش داده است. برآوردهای زیادی از خسارت سنگین مهاجرت سرمایه‌داران و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%BA%D8%B2%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فرار مغزها از ایران">فرار مغزها از ایران</a> انجام شده که برخی از آنان، از سوی منابع رسمی این کشور تأیید شده‌اند.<sup id="cite_ref-199" class="reference"><a href="#cite_note-199"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-200" class="reference"><a href="#cite_note-200"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="قومیت"><span id=".D9.82.D9.88.D9.85.DB.8C.D8.AA"></span>قومیت</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="اقوام ایرانی‌زبان">اقوام ایرانی‌زبان</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="مردمان ایرانی‌تبار">مردمان ایرانی‌تبار</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Map_of_the_genetic_distance_between_Iranian_people_and_the_surrounding_areas_(2024).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Map_of_the_genetic_distance_between_Iranian_people_and_the_surrounding_areas_%282024%29.png/220px-Map_of_the_genetic_distance_between_Iranian_people_and_the_surrounding_areas_%282024%29.png" decoding="async" width="220" height="108" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Map_of_the_genetic_distance_between_Iranian_people_and_the_surrounding_areas_%282024%29.png/330px-Map_of_the_genetic_distance_between_Iranian_people_and_the_surrounding_areas_%282024%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Map_of_the_genetic_distance_between_Iranian_people_and_the_surrounding_areas_%282024%29.png/440px-Map_of_the_genetic_distance_between_Iranian_people_and_the_surrounding_areas_%282024%29.png 2x" data-file-width="2654" data-file-height="1307" /></a><figcaption>نقشه فواصل ژنتیکی میانگین مردم ایران با مناطق اطراف، رنگ سبز نشان دهنده شباهت ژنتیکی بیشتر و رنگ‌های قرمزتر نشان دهنده شباهت کمتر است، همان‌طور که مشخص است مردم ایران بیشترین شباهت را با مردم منطقه <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C" title="آناتولی">آناتولی</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="قفقاز جنوبی">قفقاز جنوبی</a> دارند همچنین تا حدی با مردم <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="جنوب اروپا">جنوب اروپا</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بین‌النهرین">بین‌النهرین</a> و <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C" title="آسیای مرکزی">آسیای میانه</a> نیز خویشاوندی دارند</figcaption></figure> <p>ایران دارای جامعه‌ای با فرهنگ‌های گوناگون است و روابط بین <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="اقوام ایرانی‌زبان">اقوام آن</a> معمولاً دوستانه بوده است. گروه‌های قومی و فرهنگی ایران شامل فارسی‌زبانان، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آذری‌های ایرانی">آذری‌ها</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کردهای ایران">کردها</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بلوچ‌های ایران">بلوچ‌ها</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="مردم بختیاری">بختیاری‌ها</a>، <a href="/wiki/%D9%84%D8%B1%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="لرها">لرها</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%84%DA%A9" title="مردم لک">لک‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عرب‌های ایران">عرب‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ترکمن‌های ایران">ترکمن‌ها</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B4%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="قشقایی">قشقایی‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارمنی‌های ایران">ارمنی‌ها</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آشوریان ایران">آشوری‌ها</a>، <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="یهودیان ایرانی">یهودیان</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زرتشتیان ایران">زرتشتیان</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%88%DB%8C%DB%8C" title="مردم براهویی">براهویی‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقوام ساکن ایران">دیگران</a> است. در سال ۲۰۱۶ میلادی، ۹۷٫۸ درصد از مردم ساکن ایران، ایرانی بودند و تنها ۲٫۲ درصد از ساکنان ایران را خارجی‌ها، با اکثریت <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="افغان‌ها">افغان</a> تشکیل می‌دادند.<sup id="cite_ref-:16_201-0" class="reference"><a href="#cite_note-:16-201"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87_%DA%A9%D9%86%DA%AF%D8%B1%D9%87" title="کتابخانه کنگره">کتابخانه کنگره</a> اعلام داشته است که قومیت مردم ایران به ترتیب جمعیت، شامل: ۶۵ درصد فارسی‌زبانان، ۱۶ درصد آذری‌ها، ۷ درصد کردها، ۶ درصد لرها، ۲ درصد عرب‌ها، ۲ درصد بلوچ‌ها، ۱ درصد <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ترکمن‌ها">ترکمن‌ها</a>، ۱ درصد گروه‌های ایلی ترک (شامل <a href="/wiki/%D9%82%D8%B4%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="قشقایی">قشقایی</a>) و کمتر از ۱ درصد دیگر اقلیت‌ها (شامل <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="ارمنی‌ها">ارمنی‌ها</a>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="گرجی‌ها">گرجی‌ها</a> و <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="آشوری‌ها">آشوری‌ها</a>) می‌شود.<sup id="cite_ref-:17_202-0" class="reference"><a href="#cite_note-:17-202"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>آذری‌های ایرانی به‌طور معمول، ساکن استان‌های مرزی در شمال غربی ایران هستند. قشقایی‌ها در اطراف <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="شیراز">شیراز</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="استان فارس">استان فارس</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ترکمن‌ها">ترکمن‌ها</a> در شمال شرق این کشور، ساکن هستند. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارمنی‌های ایران">ارمنی‌های ایران</a> با میراث قومی گوناگون در تهران، اصفهان و منطقهٔ آذربایجان متمرکز شده‌اند. <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گرجی‌های ایران">گرجی‌های ایران</a>، بیشتر در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86" title="استان اصفهان">استان اصفهان</a> زندگی می‌کنند. چند گروه جداگانه که گویش <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="مردمان دراویدی">دراویدی</a> دارند، در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان سیستان و بلوچستان">استان سیستان و بلوچستان</a> در جنوب شرق ایران یافت می‌شوند. آشوریان در شمال غربی متمرکز شده‌اند و اعراب ایرانی نیز در خوزستان و جزایر خلیج فارس، زندگی می‌کنند. <a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="یهودیان ایرانی">یهودیان ایرانی</a>، میراث تاریخی خود را به سرانجام <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84" class="mw-redirect" title="اسیران یهودی در بابل">اسیران یهودی در بابل</a> وابسته می‌دانند و در بزرگ‌ترین شهرهای ایران، سکونت دارند.<sup id="cite_ref-:16_201-1" class="reference"><a href="#cite_note-:16-201"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Y-DNA_J2_haplogroup_map_in_middle_east.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Y-DNA_J2_haplogroup_map_in_middle_east.svg/220px-Y-DNA_J2_haplogroup_map_in_middle_east.svg.png" decoding="async" width="220" height="211" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Y-DNA_J2_haplogroup_map_in_middle_east.svg/330px-Y-DNA_J2_haplogroup_map_in_middle_east.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Y-DNA_J2_haplogroup_map_in_middle_east.svg/440px-Y-DNA_J2_haplogroup_map_in_middle_east.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="492" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%AA%DA%A9_%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_J-M172" title="تک گروه J-M172">تک‌گروه J2</a> (خاورمیانه شمالی) رایج‌ترین تک‌گروه در اکثر مناطق ایران</figcaption></figure> <p>طبق پژوهشی که در سال ۲۰۱۳ م منتشر شد، گوناگونی ژنتیکی ایرانیان، سطح بالایی دارد و در مجموع، نظیر مناطقی چون <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C" title="آناتولی">آناتولی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپا</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="قفقاز جنوبی">قفقاز جنوبی</a> است. آذری‌های ایرانی، به شکل قابل توجهی از نظر ژنتیکی به <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%AF%D8%B1%D8%AC%DB%8C" title="مردم گرجی">مردم گرجی</a> نزدیکند و عموماً گمان می‌رود که با آذربایجانی‌ها منشأ مشترکی دارند؛ اما <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%87_%DA%98%D9%86" title="خوشه ژن">خوشهٔ ژن</a> آنان، با آذربایجانی‌ها متفاوت است. پارسیان، کردها، قشقایی‌ها و اقوام گویشور <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زبان‌های هندواروپایی">زبان‌های هندواروپایی</a> در ایران، از نظر ژنتیکی، تشابه بالایی به هم دارند.<sup id="cite_ref-203" class="reference"><a href="#cite_note-203"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:16_201-2" class="reference"><a href="#cite_note-:16-201"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در سال ۲۰۱۹ م، پژوهشی دربارهٔ <a href="/wiki/%DA%98%D9%86%D8%AA%DB%8C%DA%A9" title="ژنتیک">ژنتیک</a> مردم ۱۱ قوم ساکن ایران، منتشر شد که مقایسه‌ای با ژنتیک دیگر مناطق و نیز <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%98%D9%86%D8%AA%DB%8C%DA%A9_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1_%D9%86%D8%B2%D8%AF%DB%8C%DA%A9" title="باستان‌ژنتیک خاور نزدیک">باستان‌ژنتیک خاور نزدیک</a> در آن وجود داشت؛ بر اساس آن، هفت گروه قومی آذری، <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فارسی‌زبانان">پارس</a>، عرب، کرد، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%AF%DB%8C%D9%84%DA%A9" title="مردم گیلک">گیلک</a>، لر و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="مردم تبری">مازندرانی</a> شباهت بسیاری در توزیع ویژگی‌های ژنتیکی دارند که آن‌ها را در یک خوشه قرار می‌دهد؛ این همگونی، درون خود تنوع دارد اما میزان آن از جمعیت دیگر مناطق، حتی از ارمنی‌های <a href="/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2" title="قفقاز">قفقاز</a> کمتر است. همچنین این همگونی، دست کم برای پنج هزار سال، ادامه یافته است و یافته‌های ژنتیکی، تنها مؤید مهاجرت مردم قفقاز به فلات ایران، طی دوران <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="دوران نوسنگی">نوسنگی</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%B2" title="عصر برنز">برنز</a> است. در نتیجهٔ این پژوهش، دانسته شده است که مهاجرت‌های بعدی، همانند مهاجرت آریایی‌ها، عرب‌ها و ترک‌ها، به اندازه‌ای نبوده است که باعث دگرگونی ساختار ژنتیک جمعیت بومی فلات ایران شود. همچنین این خوشهٔ جمعیتی، افزون بر شباهت قابل توجه با ژنتیک مردم خاورمیانه، همانند ژنتیک مردم <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="جنوب اروپا">جنوب اروپا</a>، به ویژه نواحی <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="توسکانی">توسکانی</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="ایتالیا">ایتالیا</a> است.<sup id="cite_ref-204" class="reference"><a href="#cite_note-204"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="زبان"><span id=".D8.B2.D8.A8.D8.A7.D9.86"></span>زبان</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">زبان فارسی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زبان‌های رایج در ایران">زبان‌های رایج در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iranische_sprachen_bog.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Iranische_sprachen_bog.png/220px-Iranische_sprachen_bog.png" decoding="async" width="220" height="112" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Iranische_sprachen_bog.png/330px-Iranische_sprachen_bog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Iranische_sprachen_bog.png/440px-Iranische_sprachen_bog.png 2x" data-file-width="3157" data-file-height="1610" /></a><figcaption>نقشه پراکندگی <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان‌های ایرانی">زبان‌های ایرانی</a></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">زبان فارسی</a> زبان غالب و رسمی ایران است. با این حال، شماری از زبان‌ها و گویش‌های دیگر نیز، از سه خانوادهٔ زبانی <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زبان‌های هندواروپایی">هندواروپایی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C" title="زبان‌های ترکی">ترکی</a> و <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زبان‌های آفروآسیایی">آفروآسیایی</a> در این کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند. بیش از سه چهارم مردم ایران، گویشور یکی از زبان‌های هندواروپایی هستند. گویش اصلی کمی بیش از نصف مردم این کشور، فارسی است. <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="ادبیات فارسی">ادبیات فارسی</a>، نوعی پخته‌تر از زبان ایرانی رایج، توسط بیشتر ایرانی‌ها قابل درک است. فارسی به عنوان زبان غالب در ادبیات، روزنامه‌نگاری و علوم به کار برده می‌شود. کمتر از یک دهم جمعیت این کشور نیز به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C" title="زبان‌های کردی">زبان کردی</a> سخن می‌گویند. لرها و بختیاری‌ها هر دو <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%B1%DB%8C" title="زبان لری">زبان لری</a> را می‌دانند؛ زبانی که از فارسی جداست اما با آن ارتباط نزدیکی دارد. <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="زبان ارمنی">زبان ارمنی</a> نیز یک زبان هندواروپایی است که توسط اقلیت ارمنی ایران، استفاده می‌شود.<sup id="cite_ref-:19_205-0" class="reference"><a href="#cite_note-:19-205"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C" title="زبان‌های ترکی">زبان‌های ترکی</a>، که تقریباً یک پنجم از مردم ایران به آنان گویش می‌کنند، به‌طور قابل توجهی در این کشور نمایان شده است. بیشتر گویشوران ایرانی این خانواده از زبان‌ها، به <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان ترکی آذربایجانی">زبان ترکی آذربایجانی</a> سخن می‌گویند؛ زبانی که همانند <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="ترکی نوین">ترکی نوین</a> است. همچنین <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DB%8C" title="زبان ترکمنی">زبان ترکمنی</a>، یکی دیگر از زبان‌های ترکی است که ترکمن‌های این کشور به آن صحبت می‌کنند.<sup id="cite_ref-:19_205-1" class="reference"><a href="#cite_note-:19-205"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از میان <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="زبان‌های سامی">زبان‌های سامی</a> که از خانوادهٔ آفروآسیایی هستند، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="زبان عربی">زبان عربی</a> بیشترین گویشور را در ایران دارد اما درصد اندکی از این گویشوران، آن را به عنوان <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C" title="زبان مادری">زبان مادری</a> استفاده می‌کنند. اهمیت اصلی زبان عربی در ایران، از دیدگاه تاریخی و مذهبی است. به دنبال <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فتح ایران توسط مسلمانان">فتح ایران توسط مسلمانان</a>، زبان عربی عملاً اثر فراوانی بر فارسی گذاشت. از آن زمان به بعد، فارسی بخش قابل توجهی از کل واژه‌های عربی را پذیرفت و ساختارهای دستوری را از زبان عربی باستان و در برخی موارد، از عربی محاوره وام گرفت. در زمان حکومت پادشاهی پیشین، تلاش شد تا عناصر زبان عربی از زبان فارسی حذف شود، اما این کوشش با موفقیت اندکی روبرو شد و به دنبال انقلاب ۱۳۵۷، کاملاً متوقف شد. از آن زمان به بعد، مطالعهٔ زبان عربی کلاسیک، در مدرسه‌های ایرانی مورد تأکید قرار گرفته است و زبان عربی، همچنان غالب گفتمان دینی است.<sup id="cite_ref-:19_205-2" class="reference"><a href="#cite_note-:19-205"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پیش از سال ۱۳۵۷، زبان انگلیسی و فرانسوی و به میزان کمی آلمانی و روسی، توسط طبقهٔ تحصیل کرده مورد استفاده قرار می‌گرفتند. زبان‌های اروپایی، اکنون کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد اما هنوز در مدرسه‌ها و دانشگاه‌های ایران، آموزش داده می‌شوند.<sup id="cite_ref-:19_205-3" class="reference"><a href="#cite_note-:19-205"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از دیدگاه دانش زبان‌های بین‌المللی نیز، <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%A6%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%81" class="mw-redirect" title="رتبه‌بندی مهارت انگلیسی ئی‌اف">رتبه‌بندی مهارت انگلیسی ئی‌اف</a>، ایران را در رتبهٔ ۶۹ از ۱۰۰ قرار داده است و میزان مهارت انگلیسی ایرانیان، در سطح <i>پایین</i> قرار دارد؛ این کشور، با سطح <i>بسیار پایین</i> (۷۰)، تنها یک شماره فاصله دارد و رتبهٔ دوم مهارت انگلیسی در خاورمیانه را داراست.<sup id="cite_ref-206" class="reference"><a href="#cite_note-206"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="دین"><span id=".D8.AF.DB.8C.D9.86"></span>دین</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دین در ایران">دین در ایران</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="دین‌های ایرانی">دین‌های ایرانی</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti" /><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:242px;max-width:242px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:178px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Adrian_Temple_2019.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Adrian_Temple_2019.jpg/238px-Adrian_Temple_2019.jpg" decoding="async" width="238" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Adrian_Temple_2019.jpg/357px-Adrian_Temple_2019.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Adrian_Temple_2019.jpg/476px-Adrian_Temple_2019.jpg 2x" data-file-width="4032" data-file-height="3024" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="نیایشگاه آدریان">نیایشگاه آدریان</a>؛ از نیایشگاه‌های زرتشتی ایران</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:133px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mabad-Mehr_(5).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Mabad-Mehr_%285%29.jpg/238px-Mabad-Mehr_%285%29.jpg" decoding="async" width="238" height="134" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Mabad-Mehr_%285%29.jpg/357px-Mabad-Mehr_%285%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d7/Mabad-Mehr_%285%29.jpg/476px-Mabad-Mehr_%285%29.jpg 2x" data-file-width="5312" data-file-height="2988" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D9%85%D9%87%D8%B1" title="معبد مهر">معبد مهر</a>، محل پرستش آیین <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="مهرپرستی">مهرپرستی</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:158px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:YusefAbad_synagogue_Tehran.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/YusefAbad_synagogue_Tehran.jpg/238px-YusefAbad_synagogue_Tehran.jpg" decoding="async" width="238" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/YusefAbad_synagogue_Tehran.jpg/357px-YusefAbad_synagogue_Tehran.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/YusefAbad_synagogue_Tehran.jpg/476px-YusefAbad_synagogue_Tehran.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="684" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%87_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="کنیسه یوسف‌آباد">کنیسه یوسف‌آباد</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:184px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9._%D8%B9%DA%A9%D8%B3_Rasool_AB.JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9._%D8%B9%DA%A9%D8%B3_Rasool_AB.JPG/238px-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9._%D8%B9%DA%A9%D8%B3_Rasool_AB.JPG" decoding="async" width="238" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9._%D8%B9%DA%A9%D8%B3_Rasool_AB.JPG/357px-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9._%D8%B9%DA%A9%D8%B3_Rasool_AB.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9._%D8%B9%DA%A9%D8%B3_Rasool_AB.JPG/476px-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9._%D8%B9%DA%A9%D8%B3_Rasool_AB.JPG 2x" data-file-width="1200" data-file-height="929" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="کلیسای وانک">کلیسای وانک</a> در اصفهان</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:-nanpx;max-width:-nanpx"><div class="thumbimage" style="height:infpx;overflow:hidden"><span class="mw-default-size" typeof="mw:Error mw:File"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری?wpDestFile=%DB%B2_(%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B1%D8%B6%D8%A7_(%D8%B9.jpg" class="new" title="پرونده:۲ (معماری حرم امام رضا (ع.jpg"><span class="mw-file-element mw-broken-media">پرونده:۲ (معماری حرم امام رضا (ع.jpg</span></a></span></div><div class="thumbcaption">نمایی از <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%B1%D8%B6%D8%A7" title="حرم امام رضا">حرم امام رضا</a>، مهم‌ترین مکان مذهبی در ایران</div></div></div></div></div> <p>در طول تاریخ، ایرانیان سازنده و توسعه‌دهندهٔ دین بوده‌اند و باورهای دینی در زندگی روزمرهٔ ایرانیان، نفوذ فراوانی دارد. از حدود دوران باستان، <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="دین‌های ایرانی">دین‌های ایرانی</a> آغاز به پدیداری کردند. <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">آیین زرتشتی</a>، دین باستانی ایران است که تاکنون حفظ شده است.<sup id="cite_ref-207" class="reference"><a href="#cite_note-207"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="مهرپرستی">مهرپرستی</a> نخستین دینی است که آریاییان ایرانی پس از شهرنشینی تدوین کردند و در خارج از ایران نیز گسترش داشت؛ آثار این آیین، در ایران کنونی نیز یافت می‌شود. قدیمی‌ترین پیامبر ایرانی، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA" title="زرتشت">زرتشت</a> است که در حدود هزار سال پیش از میلاد پدیدار شد و مزدیسنا را ترویج داد. زرتشت <a href="/wiki/%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="یکتاپرستی">یکتاپرست</a> بود و مردم را به پرستش خدای یکتا دعوت می‌کرد. در مضامین <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7" title="اوستا">اوستا</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%AF%D8%A7" title="اهورامزدا">اهورامزدا</a> (خدای آیین زرتشتی) بالاترین قدرت جهان هستی دانسته شده است. آیین زرتشتی افزون بر یکتاپرستی، مردم را به رعایت اصول اخلاقی دعوت می‌کرد و جهان را به دو بخش <i>خیر و شر</i> تقسیم کرده بود.<sup id="cite_ref-208" class="reference"><a href="#cite_note-208"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> منابع در مورد یکتاپرستی زرتشت، توافق ندارند و گروه دوم، مزدیسنا را دارای ثنویت می‌دانند. به صورت کلی، این آیین به عنوان دینی در نظر گرفته می‌شود که گرایش توحیدی دارد اما دارای عناصر قوی ثنویت است.<sup id="cite_ref-209" class="reference"><a href="#cite_note-209"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%B2%D8%AF%DA%A9" title="آیین مزدک">آیین مزدک</a> و <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C" title="آیین مانوی">آیین مانوی</a> نیز دیگر اثرگذاران مهم دین در ایران هستند.<sup id="cite_ref-210" class="reference"><a href="#cite_note-210"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ یهودیان در ایران">تاریخ یهودیان در ایران</a> نیز پیشینه‌ای طولانی دارد و قدمت آن به <a href="/wiki/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84" title="سقوط بابل">سقوط بابل</a> می‌رسد؛ جایی که کوروش، شاه هخامنشی، یهودیان را که دهه‌های بسیاری در اسارت بودند، آزاد کرد و به یهودیان در بازسازی معابدشان یاری رساند و اموال آنان را بازگرداند. پس از آن، یهودیان در کشورهای گوناگونی از جمله ایران، گسترش یافتند.<sup id="cite_ref-:18_211-0" class="reference"><a href="#cite_note-:18-211"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>نخستین برخورد ایرانیان با <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%AA" title="مسیحیت">مسیحیت</a> را می‌توان <a href="/wiki/%D8%B3%D9%87_%D9%85%D8%BA" title="سه مغ">دیدار سه مغ با عیسی نوزاد</a> دانست.<sup id="cite_ref-:46_212-0" class="reference"><a href="#cite_note-:46-212"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پادشاهی <a href="/wiki/%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%AF_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="یزدگرد یکم">یزدگرد یکم</a> که <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%82" title="کلیسای مشرق">کلیسای مشرق</a> را به رسمیت رساند، برای <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مسیحیان ایران">مسیحیان ایران</a>، نقطهٔ عطفی بود. این کارش، منجر به دایر شدن <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="کلیسای ایرانی">کلیسای ایرانی</a> شد که در سال ۴۲۴ م، استقلال خود را از کلیسای روم اعلام کرد.<sup id="cite_ref-213" class="reference"><a href="#cite_note-213"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-214" class="reference"><a href="#cite_note-214"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین در دوره‌هایی، بیزانس تلاش کرد تا در توجه به مسیحیان ایران، در این کشور مداخله کند. سپس پیمان‌هایی میان دو امپراتوری بسته شد که مدارای مذهبی را برای مسیحیان در ایران و زرتشتیان در سرزمین‌های بیزانس فراهم می‌کرد.<sup id="cite_ref-:46_212-1" class="reference"><a href="#cite_note-:46-212"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87" class="mw-redirect" title="اسلام شیعه">اسلام شیعه</a> که بیشترین پیرو را در ایران داشت، در همان اوایل پیدایش <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اسلام در ایران">اسلام در ایران</a>، مورد علاقهٔ برخی از ایرانیان بود؛<sup id="cite_ref-:18_211-1" class="reference"><a href="#cite_note-:18-211"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> هر چند در دوره <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نظام جمهوری اسلامی ایران">نظام جمهوری اسلامی ایران</a>، آمار مسلمانان به ویژه شیعه بسیار کاهش یافته است.<sup id="cite_ref-215" class="reference"><a href="#cite_note-215"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به هر حال، اسلام شیعه در این کشور، با فرمان <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاه اسماعیل یکم">شاه اسماعیل</a> و از دوران صفویان گسترش یافت تا سدی شود در برابر نفوذ دیگر کشورهای مسلمان (<a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8" class="mw-redirect" title="سنی مذهب">سنی مذهب</a>). از دوران صفوی بود که اسلام شیعه اثرگذاری فراوانی بر حیات فرهنگی ایران داشت و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="شاهان صفوی">شاهان صفوی</a> تلاش کردند تا با پیوند دادن حکومت خود با اسلام، مشروعیت بیشتری کسب کنند. همچنین در دوران صفوی، روحانیت جایگاه بالایی داشت و در زمان شاه تهماسب، فرمان‌های سلطنتی، از جانب مقام روحانی وقت، بررسی و تأیید می‌شدند.<sup id="cite_ref-:18_211-2" class="reference"><a href="#cite_note-:18-211"><span class="cite-bracket">[</span>۲۰۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اسلام شیعه را <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="دین رسمی">دین رسمی</a> ایران اعلام کرده است. دست کم ۹۰ درصد از ایرانیان، مسلمان شیعه و حدود ۸ درصد از ایرانیان، مسلمان <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DB%8C" title="سنی">سنی</a> هستند. مسیحیت با بیش از ۳۰۰ هزار پیرو، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA" title="بهائیت">بهائیت</a> با حداقل ۲۵۰ هزار پیرو، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="مزدیسنا">دین زرتشت</a> با حدود ۳۲ هزار پیرو و یهودیت با حدود ۳۰ هزار پیرو، دیگر <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ادیان موجود در ایران">ادیان موجود در ایران</a> هستند. قانون اساسی این کشور، مسیحیت، مزدیسنا و یهودیت را به رسمیت می‌شناسد.<sup id="cite_ref-:17_202-1" class="reference"><a href="#cite_note-:17-202"><span class="cite-bracket">[</span>۱۹۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> از مهم‌ترین مباحث <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B4%DB%8C%D8%B9_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="تشیع در ایران">تشیع در ایران</a>، نوید بازگشت <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%AA_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86" title="حجت بن الحسن">امام دوازدهم</a> و ادای احترام به پیشوای شهید او است. <a href="/wiki/%D8%BA%DB%8C%D8%A8%D8%AA_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85" class="mw-redirect" title="غیبت امام دوازدهم">غیبت امام دوازدهم</a> به‌طور غیرمستقیم در افزایش قدرت <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="روحانی‌گرایی در ایران">روحانیت در ایران</a> نقش داشت. روحانیت شیعهٔ ایران، از زمان انقلاب ۱۳۵۷ تاکنون، نیروی غالب سیاسی و اجتماعی در ایران بوده است. <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D8%A7_(%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86)" title="ملا (عنوان)">ملاها</a> به شکل وسیعی در پست‌های مذهبی در ایران، شاغل هستند. شیعیان این کشور در موارد بسیاری به روحانیون متکی هستند و برای اجتناب از گناه، از یک <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AC%D8%B9_%D8%AA%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AF" title="مرجع تقلید">مرجع تقلید</a>، آموزه‌هایی را دنبال می‌کنند. این امور، قدرت روحانیت در ایران را افزایش داد و نقش آنان را به عنوان میانجی الهی تقویت کرد؛ به اندازه‌ای که در اسلام سنی و شیعهٔ نخستین وجود نداشت.<sup id="cite_ref-:47_216-0" class="reference"><a href="#cite_note-:47-216"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>یافته‌های تاریخی همچون منشور به جا مانده از پادشاهی کوروش بزرگ که به وجود ادیان گوناگون و آزادی پیروان آنان اشاره دارد و نوشتارهای تاریخی، هم‌زیستی ادیان در ایران را گزارش می‌دهند.<sup id="cite_ref-:48_217-0" class="reference"><a href="#cite_note-:48-217"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این وجود، مدارای دینی، یکی از ویژگی‌های ایران در هنگام سلطنت پهلوی با انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، پایان یافت و پس از این، گروه‌هایی از اقلیت‌های دینی به مهاجرت دست زدند. همچنین برخی اقلیت‌های دینی ایران، همانند پیروان <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%AA" title="بهائیت">بهائیت</a>، مورد آزار قرار گرفته‌اند.<sup id="cite_ref-:47_216-1" class="reference"><a href="#cite_note-:47-216"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:48_217-1" class="reference"><a href="#cite_note-:48-217"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="دین‌ناباوری_در_ایران"><span id=".D8.AF.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.A7.D9.88.D8.B1.DB.8C_.D8.AF.D8.B1_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86"></span>دین‌ناباوری در ایران</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بی‌دینی در ایران">بی‌دینی در ایران</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">همچنین ببینید: <a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="خداناباوری در ایران">خداناباوری در ایران</a></div> <p>در دوره <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نظام جمهوری اسلامی ایران">نظام جمهوری اسلامی ایران</a> به دلیل استفاده از دین برای سرکوب معترضان (و دلایلی دیگر)، <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="بی‌دینی">دین‌ناباوری</a> از جمله، اسلام‌گریزی،<sup id="cite_ref-218" class="reference"><a href="#cite_note-218"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> مانند سونامی در میان جوانان ایرانی افزایش یافته است.<sup id="cite_ref-219" class="reference"><a href="#cite_note-219"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="آموزش"><span id=".D8.A2.D9.85.D9.88.D8.B2.D8.B4"></span>آموزش</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آموزش در ایران">آموزش در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:UIS_Literacy_Rate_Iran.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/UIS_Literacy_Rate_Iran.jpg/220px-UIS_Literacy_Rate_Iran.jpg" decoding="async" width="220" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/UIS_Literacy_Rate_Iran.jpg/330px-UIS_Literacy_Rate_Iran.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/UIS_Literacy_Rate_Iran.jpg 2x" data-file-width="396" data-file-height="315" /></a><figcaption>نرخ باسوادی میان جمعیت ۱۵ ساله و پیرتر ایران (۲۰۱۵–۱۹۷۵)</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:University_of_Tehran_Students_ceremony.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/University_of_Tehran_Students_ceremony.jpg/220px-University_of_Tehran_Students_ceremony.jpg" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/University_of_Tehran_Students_ceremony.jpg/330px-University_of_Tehran_Students_ceremony.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/University_of_Tehran_Students_ceremony.jpg/440px-University_of_Tehran_Students_ceremony.jpg 2x" data-file-width="775" data-file-height="502" /></a><figcaption>جشن فارغ‌التحصیلی دانشجویان <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشگاه تهران">دانشگاه تهران</a> در سال ۱۳۹۸</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="تحصیلات در ایران">تحصیلات در ایران</a>، میان ۶ تا ۱۱ سال اجباری است. به شکل کلی، چهار پنجم مردان و دو سوم زنان ایرانی سواد دارند. <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="آموزش ابتدایی">آموزش ابتدایی</a> در ایران به دانش‌آموزان امکان می‌دهد تا شایستگی‌های خود را ارزیابی کنند و در انتخاب رشتهٔ آنان در دورهٔ دبیرستان اثرگذار است. سیستم آموزش همگانی ایران، توسط <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4" title="وزارت آموزش و پرورش">وزارت آموزش و پرورش</a> کنترل می‌شود. دانشگاه‌ها زیر نظر <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85%D8%8C_%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D9%88_%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="وزارت علوم، تحقیقات و فناوری">وزارت علوم، تحقیقات و فناوری</a> و آموزشگاه‌های پزشکی زیر نظر <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%8C_%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C" title="وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی">وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی</a> فعالیت می‌کنند.<sup id="cite_ref-:15_220-0" class="reference"><a href="#cite_note-:15-220"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>تحولات سیاسی که از زمان انقلاب ۱۳۵۷ آغاز شد، دوران آموزشگاه‌های مختلط را در ایران پایان داد و تمام آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌های ایرانی، ملزم به ترویج ارزش‌های اسلامی شدند. پیروی از عقیده‌های دینی سیاسی رایج، برای دانشجویان و استادان دانشگاهی که مایل به کسب موفقیت در دانشگاه‌های ایران هستند، از اهمیت بالایی برخوردار بوده است و پذیرش در دانشگاه‌های این کشور، تا حد زیادی مبتنی بر تقوی شخصی فرد است، خواه واقعی باشد یا برای ملاحظه.<sup id="cite_ref-:15_220-1" class="reference"><a href="#cite_note-:15-220"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:20_99-1" class="reference"><a href="#cite_note-:20-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشگاه تهران">دانشگاه تهران</a> در سال ۱۳۱۳ بنیان‌گذاری شد و از آن دوران، ایران انواع دانشگاه، دانشکدهٔ آموزگاران و دانشکده‌های فنی را تأسیس کرده است. مؤسسات <a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="آموزش عالی ایران">آموزش عالی ایران</a> پس از انقلاب ۱۳۵۷ متحمل رنج‌هایی شدند؛ با انقلاب ۱۳۵۷، ده‌ها هزار پروفسور و آموزگار یا از کشور گریختند یا به دلیل <a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85" title="سکولاریسم">سکولاریسم</a> و ارتباط با حکومت سلطنتی، از کار اخراج شدند. دانشگاه‌های ایران دچار کمبود پرسنل شدند و نام‌نویسی دانشجویان در کشور کاهش یافت. در حالی که شمار نام‌نویسی در دانشگاه‌های ایران کاهش داشته است، میزان پذیرش زنان در دانشگاه‌های این کشور به شکلی چشم‌گیر، افزایش یافته است و تا سال ۲۰۰۰ میلادی، بیش از نیمی از دانشجویان ورودی، زنان بودند.<sup id="cite_ref-:15_220-2" class="reference"><a href="#cite_note-:15-220"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:20_99-2" class="reference"><a href="#cite_note-:20-99"><span class="cite-bracket">[</span>۹۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر اساس داده‌های <a href="/wiki/%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C%DA%A9" title="وبومتریک">وبومتریک</a> تا ژانویه ۲۰۲۰، پنج مورد برتر <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دانشگاه‌های ایران">دانشگاه‌های ایران</a> به ترتیب، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشگاه تهران">دانشگاه تهران</a> (۴۳۸ جهان)، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دانشگاه علوم پزشکی تهران">دانشگاه علوم پزشکی تهران</a> (۵۷۰ جهان)، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C_%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81" title="دانشگاه صنعتی شریف">دانشگاه صنعتی شریف</a> (۷۷۰ جهان)، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="دانشگاه صنعتی امیرکبیر">دانشگاه پلی‌تکنیک تهران</a> (۷۹۱ جهان) و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C_%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C" title="دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی">دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی</a> (۷۹۴ جهان) هستند.<sup id="cite_ref-221" class="reference"><a href="#cite_note-221"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="بهداشت"><span id=".D8.A8.D9.87.D8.AF.D8.A7.D8.B4.D8.AA"></span>بهداشت</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%AA_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مراقبت سلامت در ایران">مراقبت سلامت در ایران</a></div><p>پس از <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="جنگ جهانی دوم">جنگ جهانی دوم</a>، با تلاش حکومت ایران، آژانس‌های فرامرزی و نیکوکاران، شرایط بهداشتی این کشور به طرز چشمگیری بهبود یافت. در حدود سال ۱۳۴۲، ایران توانست <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%D9%84%D9%87" title="آبله">آبله</a> را از بین ببرد، <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D8%B9%D9%88%D9%86" title="طاعون">طاعون</a> را ناپدید کند و <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="مالاریا">مالاریا</a> را عملاً در سرزمین خود، ناپیدا سازد. <a href="/wiki/%D9%88%D8%A8%D8%A7" title="وبا">وبا</a> نیز در حدود سال ۱۳۴۹ شایع و کمی بعد، کنترل شد؛ این بیماری دوباره در اوایل دههٔ ۱۳۶۰ گسترش یافت و به سرعت به آن رسیدگی شد. با این وجود، امکانات بهداشتی ایران، ناکافی است و کمبود پزشک، پرستار و تجهیزات پزشکی در این کشور، نمود پیدا می‌کند.<sup id="cite_ref-:21_139-1" class="reference"><a href="#cite_note-:21-139"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>بیمارستان‌های دولتی در کنار نهادهای خصوصی، به مردم خدمات بهداشتی و درمانی ارائه می‌دهند اما هنوز ناکافی هستند. <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A8%D9%87%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%8C_%D8%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C" title="وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی">وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی</a> بر خدمات درمانی کشور نظارت می‌کند. بهزیستی نیز توسط <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سازمان بهزیستی ایران">سازمان بهزیستی ایران</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF_%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF_%D9%88_%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%AB%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بنیاد شهید و امور ایثارگران">بنیاد شهید و امور ایثارگران</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%B6%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی">بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی</a> اجرا می‌شود.<sup id="cite_ref-:21_139-2" class="reference"><a href="#cite_note-:21-139"><span class="cite-bracket">[</span>۱۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بنا بر آمار سال ۲۰۱۷ میلادی، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میزان مرگ مادران">میزان مرگ مادران</a> در این کشور، ۱۶ در هر ۱۰۰ هزار زایمان زنده بوده است (رتبهٔ ۵۰ از ۱۸۵ کشور). این میزان در سنجش با هفده سال پیش (۲۰۰۰ میلادی)، به یک سوم رسیده است و از این روی، ایران جایگاه سیزدهم را از دید کاهش میزان مرگ مادری در این بازهٔ زمانی داشته است.<sup id="cite_ref-222" class="reference"><a href="#cite_note-222"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%B1_%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="مرگ‌ومیر نوزادان">مرگ‌ومیر نوزادان</a> بر اساس برآورد سال ۲۰۱۹، ۱۲ در هر ۱۰۰۰ تولد زنده است. از این روی ایران از میان ۱۹۳ کشور بررسی شده، در رتبهٔ ۸۲ ام جای گرفته است.<sup id="cite_ref-223" class="reference"><a href="#cite_note-223"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="فهرست کشورها بر پایه امید به زندگی">نرخ امید به زندگی در ایران</a> برابر ۷۶/۵ سال (۷۵ سال مردان<sup id="cite_ref-224" class="reference"><a href="#cite_note-224"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> و ۷۸ سال زنان<sup id="cite_ref-225" class="reference"><a href="#cite_note-225"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) و از این نظر، این کشور در جایگاه ۷۳ ام جهان (از میان ۱۹۹ کشور) جای دارد. این رقم با افزایشی بیش از بیست و دو ساله، یافته است.<sup id="cite_ref-226" class="reference"><a href="#cite_note-226"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سرانهٔ تخت‌های بیمارستانی در این کشور در سال ۱۳۹۷، ۱٫۶ تخت برای هر ۱۰۰۰ نفر بوده است و توزیع آنان در استان‌های این کشور، نابرابر است. بر اساس آمار سال ۱۳۹۶، نزدیک به ۷۵ درصد از تخت‌های موجود در ایران، از بخش دولتی بوده‌اند. میزان قابل توجهی از تخت‌های بیمارستان‌های خصوصی این کشور، بیشتر مواقع خالی هستند که کمبود توانایی مالی ایرانیان به عنوان چرایی آن در نظر گرفته شده است.<sup id="cite_ref-227" class="reference"><a href="#cite_note-227"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بیماری غالب ناشی از آب و غذای این کشور نیز، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%87%D8%A7%D9%84" title="اسهال">اسهال</a> باکتریایی است. <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B3_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دنیاگیری کروناویروس در ایران">دنیاگیری کروناویروس در ایران</a> (سال ۱۳۹۸) نیز رخ داد و با گسترش پایدار در جامعهٔ ایرانی، تلفات قابل توجهی بر جای گذاشت.<sup id="cite_ref-:6_114-7" class="reference"><a href="#cite_note-:6-114"><span class="cite-bracket">[</span>۱۱۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="فرهنگ"><span id=".D9.81.D8.B1.D9.87.D9.86.DA.AF"></span>فرهنگ</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فرهنگ ایرانی">فرهنگ ایرانی</a></div> <p><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فرهنگ ایرانی">میراث فرهنگی تاریخی ایران</a>، در جهان، کم‌نظیر است. مردم ایران نیز از آیین فرهنگ خود، با آگاهی یاد می‌کنند. ایران به عنوان یک کشور تاریخی، در دوران باستان شاهنشاهی‌هایی چون هخامنشیان را به خود دیده است و با وجود تغییرات سیاسی، مذهبی و تاریخی، ایرانیان ارتباط عمیق با گذشتهٔ خود را حفظ کرده‌اند. اگرچه زندگی روزمره در ایران نوین با اسلام شیعه در هم آمیخته شد، اما هنر، ادبیات و معماری بومی این کشور، یادآور سنت عمیق ملی آن و فرهنگ ادبی گسترده‌تری است که در دوران پیشین، در سراسر خاورمیانه و جنوب آسیا گسترش یافته است. از دیدگاه فرهنگی، بخش اعظم تاریخ نوین ایران، به تنش میان مذهب شیعه و میراث فرهنگی ایرانی تعلق گرفت.<sup id="cite_ref-:15_220-3" class="reference"><a href="#cite_note-:15-220"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>با وجود غالب بودن <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فرهنگ ایرانی">فرهنگ پارسی</a>، ایران همچنان به عنوان یک <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1_%DA%86%D9%86%D8%AF_%D9%82%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%AA%DB%8C" class="mw-redirect" title="کشور چند قومیتی">کشور چند قومیتی</a> شناخته می‌شود و قومیت‌های پارس، ارمنی، آذری، کرد، لر و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقوام ساکن ایران">دیگر قومیت‌ها</a>، هر کدام دارای آیین‌های ادبی و تاریخی خود هستند که قدمت بسیاری از آن‌ها به سده‌ها پیش بازمی‌گردد؛ به عنوان نمونه، در مورد ارمنی‌ها، این آیین‌ها به دوران پیش از میلاد مربوط می‌شوند. این گروه‌های قومی، غالباً با فرهنگ‌های همسایه در خارج از ایران، ارتباط نزدیکی دارند.<sup id="cite_ref-:15_220-4" class="reference"><a href="#cite_note-:15-220"><span class="cite-bracket">[</span>۲۱۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>شمار <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست موزه‌های ایران">موزه‌های ایران</a> کم است و سرآغاز مواردی که وجود دارند نیز از دوران اخیر است. هرچند که موارد استثنایی چون <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کاخ گلستان">کاخ گلستان</a> وجود دارد. <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87_%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="موزه هنرهای معاصر تهران">موزه هنرهای معاصر تهران</a> که در سال ۱۳۵۶ گشایش یافت، تنها گالری انحصاری بزرگ هنر، در ایران است. <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="موزه پارس">موزه پارس</a> در شیراز و <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="موزه ملی ایران">موزه ملی ایران</a> در تهران، از موزه‌های شناخته‌شدهٔ ایرانی هستند.<sup id="cite_ref-228" class="reference"><a href="#cite_note-228"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="آیین‌ها_و_رسوم"><span id=".D8.A2.DB.8C.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D9.87.D8.A7_.D9.88_.D8.B1.D8.B3.D9.88.D9.85"></span>آیین‌ها و رسوم</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%B3%D9%88%DA%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فهرست جشنواره‌ها و سوگواره‌های ایران">فهرست جشنواره‌ها و سوگواره‌های ایران</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B9%D8%B7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="تعطیلات عمومی در ایران">تعطیلات عمومی در ایران</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r26758752/mw-parser-output/.tmulti" /><div class="thumb tmulti tleft"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:242px;max-width:242px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:213px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:7SEEN_89.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/7SEEN_89.jpg/238px-7SEEN_89.jpg" decoding="async" width="238" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/7SEEN_89.jpg/357px-7SEEN_89.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/7SEEN_89.jpg/476px-7SEEN_89.jpg 2x" data-file-width="1199" data-file-height="1077" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D9%87%D9%81%D8%AA%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C%D9%86" title="هفت‌سین">هفت‌سین</a> از رسوم <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="نوروز">نوروز</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:170px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:L04vb2pizbcs.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/L04vb2pizbcs.jpg/238px-L04vb2pizbcs.jpg" decoding="async" width="238" height="170" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/L04vb2pizbcs.jpg/357px-L04vb2pizbcs.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/L04vb2pizbcs.jpg/476px-L04vb2pizbcs.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="500" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8_%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7" title="شب یلدا">شب یلدا</a></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:240px;max-width:240px"><div class="thumbimage" style="height:186px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Fire-festival-in-Iran.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Fire-festival-in-Iran.jpg/238px-Fire-festival-in-Iran.jpg" decoding="async" width="238" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Fire-festival-in-Iran.jpg/357px-Fire-festival-in-Iran.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Fire-festival-in-Iran.jpg/476px-Fire-festival-in-Iran.jpg 2x" data-file-width="764" data-file-height="600" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="چهارشنبه‌سوری">چهارشنبه‌سوری</a></div></div></div></div></div> <p>ایران دارای مردمی از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقوام ساکن ایران">اقوام گوناگون</a> است که خود را دارای هویت ایرانی می‌دانند و تاکنون، جشن‌های ملی ایران را پاس داشته‌اند. اعیاد و سوگواری‌های اسلامی نیز در این کشور بسیار رایج است. پس از انقلاب ۱۳۵۷، این مراسم‌ها شکلی مجلل به خود گرفت و هویت اسلامی، توسط ساختار حکومت جدید، پشتیبانی شد.<sup id="cite_ref-:22_229-0" class="reference"><a href="#cite_note-:22-229"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>جشن سال نوی ایرانی، <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="نوروز">نوروز</a>، از سوی <a href="/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DA%A9%D9%88" title="یونسکو">یونسکو</a> به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشریت ثبت شده است و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" title="مجمع عمومی سازمان ملل متحد">مجمع عمومی سازمان ملل متحد</a> با تصویب قطعنامه‌ای، <a href="/wiki/%DB%B2%DB%B1_%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="۲۱ مارس">۲۱ مارس</a>، برابر با اول بهار را به عنوان <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="روز جهانی نوروز">روز جهانی نوروز</a> به رسمیت شناخته است. این آیین باستانی ایرانی، توسط پیروان ادیان مختلف و در کشورهای دیگر نیز جشن گرفته می‌شود.<sup id="cite_ref-:22_229-1" class="reference"><a href="#cite_note-:22-229"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:23_230-0" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> این جشن به عنوان مهم‌ترین <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B9%D8%B7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="تعطیلات عمومی در ایران">تعطیلات ایران</a> شناخته می‌شود و از چهارشنبهٔ آخر سال که <a href="/wiki/%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="چهارشنبه‌سوری">چهارشنبه‌سوری</a> در آن برگزار می‌شود، آغاز شده و با تعطیلات یک هفته‌ای، به روز سیزدهم سال جدید می‌رسد که <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B2%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%B1" class="mw-redirect" title="سیزده‌به‌در">سیزده‌به‌در</a> نام دارد و در آن، مردم به <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%DA%A9%E2%80%8C%D9%86%DB%8C%DA%A9" title="پیک‌نیک">پیک‌نیک</a> می‌روند.<sup id="cite_ref-:23_230-1" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>روایت <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF" title="شهید">شهادت</a> یکی از مؤلفه‌های اساسی فرهنگ شیعه است. یادبود <a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7" title="نبرد کربلا">نبرد کربلا</a> و شهادت <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%84%DB%8C" title="حسین بن علی">حسین بن علی</a> و یارانش، به تمام بخش‌های فرهنگ ایران، وارد شده است و در اشعار، آهنگ‌ها و رسوم مذهبی شیعیان نمایان است. هیچ‌کدام از تلاش‌های حکومت سلطنتی پیشین، مانند جشنواره‌های سالانه و پشتیبانی از موسیقی‌دانان و بخش بومی وابسته، موفق به تغییر این گرایش در ایران نشد. نمایش عمومی خنده و شادی در این دوران، نامطلوب بوده و در برخی محافل، گناه دانسته شده است. به شکل کلی، در هر ماه ایران، حداقل یک روز عزای عمومی و مذهبی وجود دارد و در مراسم‌های مذهبی، معمولاً به نبرد کربلا نیز اشاره می‌شود. این کشور، چندین <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%AF" title="عید">عید</a> را نیز جشن می‌گیرد. <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%AF_%D9%82%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="عید قربان">عید قربان</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%AF_%D9%81%D8%B7%D8%B1" title="عید فطر">عید فطر</a> توسط شیعه و سنی در این کشور، جشن گرفته می‌شود. زادروز <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%AA_%D8%A8%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%D9%86" title="حجت بن الحسن">حجت بن الحسن</a> نیز از مهم‌ترین جشن‌هایی است که در ایران برگزار می‌شود؛ در <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87_%D8%B4%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="نیمه شعبان">این روز</a>، خیابان‌ها چراغانی می‌شوند، شهرها نمایی دیگر می‌گیرند و بازارهای سنتی تزئین می‌شوند تا پذیرای مشتریان باشند.<sup id="cite_ref-:23_230-2" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> سرچشمهٔ <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%85_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="رسوم اسلامی در ایران">رسوم اسلامی در ایران</a> به <a href="/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حمله اعراب به ایران">ورود اسلام به این کشور</a> می‌رسد و با فروپاشی سلسلهٔ ساسانی و آتشکده‌ها، دوران فرهنگ متمایز پیشین به گونه‌ای پایان یافت و بقایای آخرین نمایندهٔ تمدن خاورمیانهٔ باستان، برچیده شد.<sup id="cite_ref-:30_44-20" class="reference"><a href="#cite_note-:30-44"><span class="cite-bracket">[</span>۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>جشن <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="تیرگان">تیرگان</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="مهرگان">مهرگان</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86_%D8%B3%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%B0%DA%AF%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="جشن سپندارمذگان">سپندارمذگان</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86_%D8%B3%D8%AF%D9%87" title="جشن سده">سده</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="امردادگان">امرداد</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8_%DB%8C%D9%84%D8%AF%D8%A7" title="شب یلدا">شب یلدا</a> از بازماندگان آداب و رسوم ایرانی هستند که هنوز در این کشور زنده‌اند. جشن میلاد <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85" title="امام">امامان</a> و <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF_%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%A8%D8%B1" title="میلاد پیامبر">میلاد پیامبر</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D8%AF_%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1_%D8%AE%D9%85" title="عید غدیر خم">عید غدیر خم</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%87_%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ماه رمضان">ماه رمضان</a> (در این ماه، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="روزه در اسلام">روزه</a> بر مسلمانان واجب است) و جشن <a href="/wiki/%D9%85%D8%A8%D8%B9%D8%AB" title="مبعث">مبعث</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%AC" title="معراج">معراج</a> نیز از آداب و رسوم اسلامی ایران هستند.<sup id="cite_ref-231" class="reference"><a href="#cite_note-231"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="آشپزی"><span id=".D8.A2.D8.B4.D9.BE.D8.B2.DB.8C"></span>آشپزی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%BE%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آشپزی ایرانی">آشپزی ایرانی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Kebab_Bakhtyari.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Kebab_Bakhtyari.jpg/220px-Kebab_Bakhtyari.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Kebab_Bakhtyari.jpg/330px-Kebab_Bakhtyari.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/Kebab_Bakhtyari.jpg/440px-Kebab_Bakhtyari.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption><a href="/wiki/%DA%86%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%A8%D8%A7%D8%A8" title="چلوکباب">چلوکباب</a>، از خوراک‌های پرهوادار ایرانی که با <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AC" title="برنج">برنج</a> و <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B4%D8%AA" title="گوشت">گوشت</a> تهیه و معمولاً با <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%87_(%D9%84%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AA)" title="کره (لبنیات)">کره</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%B2%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="سبزیجات">سبزیجات</a> سرو می‌شود.<sup id="cite_ref-232" class="reference"><a href="#cite_note-232"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%BE%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آشپزی ایرانی">آشپزی ایرانی</a> اگرچه تحت تأثیر روش‌های آشپزی جهان عرب و شبه‌قاره‌ای بوده است اما به اندازهٔ زیادی محصول جغرافیا و محصولات خوراکی درون ایران است. <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AC" title="برنج">برنج</a> یک مادهٔ اصلی در رژیم غذایی ایرانیان است و گوشت (عمدتاً <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF" title="گوسفند">گوسفند</a>) تقریباً در هر وعدهٔ خوراک ایرانی نقش دارد. <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%B2%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="سبزیجات">سبزیجات</a> برای رژیم غذایی ایرانی حائز اهمیت است و <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D8%B2" title="پیاز">پیاز</a> تقریباً در هر غذا استفاده می‌شود. دام‌داری مدت‌هاست که بخش کهن اقتصاد بوده است و فراورده‌های لبنی همانند <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1_(%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%A7%DA%A9%DB%8C)" title="شیر (خوراکی)">شیر</a>، <a href="/wiki/%D9%BE%D9%86%DB%8C%D8%B1" title="پنیر">پنیر</a> و به ویژه <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="ماست">ماست</a>، به‌طور معمول در سفرهٔ ایرانیان استفاده می‌شوند. آشپزی اصیل ایرانی، تمایل به ایجاد مزه‌های لطیف و تهیهٔ غذاهایی با مقدمات نسبتاً ساده، مانند <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4" title="خورش">خورش</a> و انواع <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A8%D8%A7%D8%A8" title="کباب">کباب</a> دارد. برجسته‌ترین <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D9%88%DB%8C%D9%87" title="ادویه">ادویه</a> که در ایران استفاده می‌شود، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B9%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زعفران">زعفران</a> است؛ اما بسیاری از طعم‌دهنده‌های دیگر، از جمله <a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%AA%D8%B1%D8%B4" title="لیموترش">لیمو</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B9%D9%86%D8%A7" title="نعنا">نعنا</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AF%DA%86%D9%88%D8%A8%D9%87" title="زردچوبه">زردچوبه</a> و <a href="/wiki/%DA%AF%D9%84%D8%A7%D8%A8" title="گلاب">گلاب</a> به اندازهٔ عناصری چون <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%B1" title="انار">انار</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%BA%D8%B2_%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%88" class="mw-redirect" title="مغز گردو">گردو</a> در خوراک ایرانی استفاده می‌شوند.<sup id="cite_ref-:23_230-3" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به جز برنج، <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%86" title="نان">نان</a> هم در رژیم غذایی ایرانیان، یک مادهٔ اصلی به‌شمار می‌رود. <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="نان بربری">بربری</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D9%81%D8%AA%D9%88%D9%86" title="تافتون">تافتون</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%86_%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B4" title="نان لواش">لواش</a> و در نهایت، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%DA%A9" title="سنگک">سنگک</a> که سرآمد نان‌های ایرانی است، توسط ایرانیان مصرف می‌شوند. ایرانیان در پخت انواع <a href="/wiki/%DA%86%D9%84%D9%88" title="چلو">چلو</a>، از <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%DA%AF" title="ته‌دیگ">ته‌دیگ</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%B4%DA%A9" title="زرشک">زرشک</a>، زعفران و <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AC%DB%8C%D9%84" title="آجیل">آجیل</a> بهره می‌برند. در رستوران‌های این کشور، بیشتر خوراک اصلی را انواع کباب تشکیل می‌دهد؛ رایج‌ترین موارد آن، شامل <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="کباب بختیاری">کباب بختیاری</a>، <a href="/wiki/%DA%86%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%A8%D8%A7%D8%A8" title="چلوکباب">چلوکباب</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%DA%A9%D8%A8%D8%A7%D8%A8" title="جوجه‌کباب">جوجه‌کباب</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A8%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D9%88%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D9%87" title="کباب کوبیده">کباب کوبیده</a> می‌شود. خوراک‌های ایرانی همانند <a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%DA%AF%D9%88%D8%B4%D8%AA" title="آبگوشت">آبگوشت</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%84%D9%85%D9%87" title="دلمه">دلمه</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%B4%DA%A9%E2%80%8C%D9%BE%D9%84%D9%88" title="زرشک‌پلو">زرشک‌پلو</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D9%84%D9%88" title="سبزی‌پلو">سبزی‌پلو</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="فسنجان">فسنجان</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D8%A8%D8%B2%DB%8C" title="قرمه‌سبزی">قرمه‌سبزی</a> و <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="میرزاقاسمی">میرزاقاسمی</a> به سفرهٔ ایرانی، گوناگونی قابل توجهی می‌بخشند. <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست انواع شیرینی‌های ایرانی">انواع شیرینی‌های ایرانی</a> نیز به عنوان <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%B1" title="دسر">دسر</a> استفاده می‌شوند. <a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%87" title="فالوده">فالوده</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%86%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="بستنی ایرانی">بستنی ایرانی</a> از مهم‌ترین دسرهای این کشور هستند. ایرانیان، معمولاً <a href="/wiki/%D8%B5%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%86%D9%87" title="صبحانه">صبحانه</a> و <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%DB%8C" title="چای">چای</a> را در رژیم غذایی خود دارند. <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%87%D8%A7%D8%B1" title="ناهار">ناهار</a> حکم وعدهٔ اصلی را دارد و <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85" title="شام">شام</a> معمولاً سبک‌تر است.<sup id="cite_ref-233" class="reference"><a href="#cite_note-233"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="خاویار">خاویار</a> ایران در جهان شهرت دارد و ایران، زمانی مقام نخست تولید خاویار در جهان را داشت.<sup id="cite_ref-234" class="reference"><a href="#cite_note-234"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شراب ایرانی">شراب ایرانی</a> نیز تاریخچه‌ای طولانی دارد و این کشور از قدیمی‌ترین تولیدکنندگان <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="نوشیدنی‌های الکلی">نوشیدنی‌های الکلی</a> است؛ اگرچه در دوران جمهوری اسلامی با ممنوعیت به همراه مجازات روبرو بوده‌اند.<sup id="cite_ref-235" class="reference"><a href="#cite_note-235"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="موسیقی،_رقص_و_تئاتر"><span id=".D9.85.D9.88.D8.B3.DB.8C.D9.82.DB.8C.D8.8C_.D8.B1.D9.82.D8.B5_.D9.88_.D8.AA.D8.A6.D8.A7.D8.AA.D8.B1"></span>موسیقی، رقص و تئاتر</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="موسیقی در ایران">موسیقی در ایران</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%82%D8%B5_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="رقص ایرانی">رقص ایرانی</a>، و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A6%D8%A7%D8%AA%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تئاتر در ایران">تئاتر در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Museum_of_Persepolis_Darafsh_(16)_(cropped).JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Museum_of_Persepolis_Darafsh_%2816%29_%28cropped%29.JPG/220px-Museum_of_Persepolis_Darafsh_%2816%29_%28cropped%29.JPG" decoding="async" width="220" height="158" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Museum_of_Persepolis_Darafsh_%2816%29_%28cropped%29.JPG/330px-Museum_of_Persepolis_Darafsh_%2816%29_%28cropped%29.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Museum_of_Persepolis_Darafsh_%2816%29_%28cropped%29.JPG/440px-Museum_of_Persepolis_Darafsh_%2816%29_%28cropped%29.JPG 2x" data-file-width="1280" data-file-height="921" /></a><figcaption>یک <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%86%D8%A7" title="کرنا">کرنا</a>، ساز موسیقی ایرانی که در <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" class="mw-redirect" title="موزه هخامنشی">موزه هخامنشی</a> نگهداری می‌شود.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="موسیقی در ایران">موسیقی در ایران</a>، از دوران باستان، حائز اهمیت بوده است. در دوران شاهنشاهی هخامنشی، موسیقی در آیین‌های مذهبی و دادگاه‌ها استفاده می‌شده است. هویت دقیق موسیقی ایرانی، هنوز آشکار نشده است اما تحقیقات پیرامون آن، ادامه دارد و جوانبی از آن، مشخص شده است.<sup id="cite_ref-:24_236-0" class="reference"><a href="#cite_note-:24-236"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="موسیقی در دوران ساسانیان">موسیقی در دوران ساسانیان</a> قابل توجه بوده است و ساسانیان، شمار فراوانی از سازها را به کار برده‌اند. <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%AF" title="باربد">باربد</a>، از موسیقی‌دانان دوران شاهنشاهی ساسانی، نخستین سیستم موزیکال خاورمیانه را با عنوان <i>خسروانی</i> ایجاد کرد. بسیاری از <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF_(%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C)" title="مد (موسیقی)">مدها</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="ملودی">ملودی‌های</a> باستانی ایران، با تسلط اعراب بر این کشور، از بین رفته‌اند؛ اما <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="دستگاه‌های موسیقی ایرانی">دستگاه‌ها</a>، به شکل شفاهی به ایران کنونی رسیده‌اند.<sup id="cite_ref-:24_236-1" class="reference"><a href="#cite_note-:24-236"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:25_237-0" class="reference"><a href="#cite_note-:25-237"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران زادگاه نخستین سازهای پیچیده است که قدمت برخی از آنان، به هزارهٔ سوم پیش از میلاد می‌رسد.<sup id="cite_ref-:25_237-1" class="reference"><a href="#cite_note-:25-237"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نواحی ایران، دارای شمار قابل توجهی سازهای بومی از انواع بادی، پوست‌صدا، خودصدا و زهی هستند. سازهایی همانند <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1" title="تار">تار</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D8%A7%D8%B1" title="سه‌تار">سه‌تار</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%88%D8%AF_(%D8%B3%D8%A7%D8%B2)" title="عود (ساز)">بربط</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="سنتور">سنتور</a>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_(%D8%B3%D8%A7%D8%B2)" title="قانون (ساز)">قانون</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%86%D9%87" title="کمانچه">کمانچه</a>، <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C_(%D8%B3%D8%A7%D8%B2)" title="نی (ساز)">نی</a>، <a href="/wiki/%D9%82%DB%8C%DA%86%DA%A9" title="قیچک">قیچک</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%A8" title="رباب">رباب</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%86%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="تنبک">تنبک</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%81" title="دف">دف</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%87_(%D8%B3%D8%A7%D8%B2)" title="دایره (ساز)">دایره</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%B2%D9%86%DA%AF%DB%8C" title="دایره‌زنگی">دایره‌زنگی</a> در <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موسیقی سنتی ایرانی">موسیقی ملی ایران</a> به کار می‌روند.<sup id="cite_ref-238" class="reference"><a href="#cite_note-238"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰، موسیقی ایران به شکل اساسی تغییر یافت. در دههٔ ۱۳۳۰، <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D9%BE" title="موسیقی پاپ">موسیقی پاپ</a> وارد ایران شد و نخستین گروه‌های پاپ و <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%DA%A9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="راک ایرانی">راک ایرانی</a>، شکل گرفتند. <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D9%BE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موسیقی پاپ ایرانی">موسیقی پاپ ایرانی</a> در این دوران، از موسیقی پاپ غربی اثر گرفت. در دههٔ ۱۳۴۰ نیز نخستین شاخه‌های نوگرایی در موسیقی ایران، پدیدار شد.<sup id="cite_ref-239" class="reference"><a href="#cite_note-239"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در اواسط دههٔ ۱۳۴۰، استودیوهای ایرانی با همراهی <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1_(%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86)" title="بار (مکان)">بارها</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%87" title="باشگاه شبانه">باشگاه‌های شبانه</a>، به گسترش موسیقی جدید رایج در ایران کمک کردند. در این سال‌ها، شعر و موسیقی ایران، دگرگون شد و ستاره‌های موسیقی، یکی پس از دیگری بر روی صحنه رفتند.<sup id="cite_ref-240" class="reference"><a href="#cite_note-240"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>مسائل جنسیتی در موسیقی و رقص ایران بسیار مورد توجه بوده است. در دوران قاجار و صفویه، به پسربچه‌ها لباس دخترانه پوشانده می‌شد و از آنان برای رقص و آواز استفاده می‌کردند. <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="جایگاه زنان در موسیقی ایرانی">جایگاه زنان در موسیقی ایرانی</a>، پس از انقلاب ۱۳۵۷، با محدودیت‌هایی مواجه شد و فقهای اسلامی این کشور، اعلام داشته‌اند که آواز خواندن آنان، کاری <i>لهو و لعبی</i> است. برای اجرای بانوان، قوانین خاصی وجود دارد که باعث توقف بسیاری از کنسرت‌های زنان شده است. پیش‌تر نیز برنامه‌های موسیقی زنان با فشار محافل محافظه‌کار جمهوری اسلامی، لغو شده‌اند.<sup id="cite_ref-241" class="reference"><a href="#cite_note-241"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-242" class="reference"><a href="#cite_note-242"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اگرچه ممنوعیت و محدودیت‌ها برای مردان نیز بوده‌اند و برخی موسیقی‌ها کلاً ممنوع دانسته شده‌اند.<sup id="cite_ref-243" class="reference"><a href="#cite_note-243"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>رقص در ایران، پیشینه‌ای طولانی دارد و به عنوان نمونه‌ای باستانی، در دربار ساسانیان، رقصی ویژه انجام می‌شده است. <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="فردوسی">فردوسی</a>، شاعر حماسه‌سرای ایرانی، از رقاصانی چون <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87_(%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)" title="آزاده (شاهنامه)">آزاده</a> یاد کرده است که <a href="/wiki/%DA%86%D9%86%DA%AF" title="چنگ">چنگ</a> می‌نواختند، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1" title="شعر">چامه</a> می‌خواندند، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%82%DB%8C" title="ساقی">ساقی</a> بودند و می‌رقصیدند.<sup id="cite_ref-244" class="reference"><a href="#cite_note-244"><span class="cite-bracket">[</span>۲۳۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به شکل کلی، ایران، یکی از امپراتوری‌های باستانی بود که به گسترش هنر <a href="/wiki/%D8%B1%D9%82%D8%B5" title="رقص">رقص</a> پرداخت. برای این ملت کهن، رقص یک پدیدهٔ مهم اجتماعی و یک آیین مذهبی بوده است. پیشینهٔ <a href="/wiki/%D8%B1%D9%82%D8%B5_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="رقص ایرانی">رقص ایرانی</a> به عنوان یک شکل هنری مستقل، دست کم از دوران <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%B1%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%AA%DB%8C" title="مهرپرستی">مهرپرستی</a> تخمین زده می‌شود و منابع تاریخی دوران باستان، به آن اشاره کرده‌اند. رقص ایرانی بسیار متداول بوده است و کتب تاریخی یونانی از اهمیت آن در نزد ایرانیان، نوشته‌اند. پس از انقلاب ۱۳۵۷، محدودیت‌هایی برای رقص، وضع شد.<sup id="cite_ref-245" class="reference"><a href="#cite_note-245"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87_%D9%87%DA%98%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="دستگیری مائده هژبری">دستگیری یک دختر ۱۷ ساله</a> که در سال ۱۳۹۷ در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85" title="اینستاگرام">اینستاگرام</a>، ویدئوهایی از رقص خود منتشر کرده بود و پخش اعترافات او علیه خود از تلویزیون ملی ایران، نمونه‌ای از محدودیت‌های رقص در این کشور را به نمایش گذاشت. در جمهوری اسلامی ایران، ممکن است در قالب اتهاماتی چون «خلاف عفت عمومی»، علیه افرادی که برقصند، اعلام جرم شود.<sup id="cite_ref-246" class="reference"><a href="#cite_note-246"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:RudakiHall.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/RudakiHall.jpg/220px-RudakiHall.jpg" decoding="async" width="220" height="138" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/RudakiHall.jpg/330px-RudakiHall.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/RudakiHall.jpg/440px-RudakiHall.jpg 2x" data-file-width="639" data-file-height="400" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1_%D9%88%D8%AD%D8%AF%D8%AA" title="تالار وحدت">تالار وحدت</a> که برای نمایش‌های <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%87_(%D8%B1%D9%82%D8%B5)" class="mw-redirect" title="باله (رقص)">باله</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D9%BE%D8%B1%D8%A7" title="اپرا">اپرا</a> نیز به‌کار می‌رفت.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A6%D8%A7%D8%AA%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تئاتر در ایران">تئاتر در ایران</a> با گونه‌های بومی نمایان شده است. ایرانیان، گونهٔ ویژه‌ای از <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85" title="درام">درام</a> را داشتند؛ شیوهٔ اجرایی قابل توجه، معروف به <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="نقالی">نقالی</a> که یک هنر کهن داستان‌گویی است و گاه شامل موسیقی نیز می‌شود. سنت نمایشی ایران، وام‌دار گونه‌های نمایشی بومی مانند نقالی و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DA%A9%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="عروسک‌گردانی">عروسک‌گردانی‌ها</a> است اما نمایش‌های مذهبی نیز جنبه‌ای دیگر را به این سنت افزوده‌اند. <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D9%87" title="تعزیه">تعزیه</a> (که در آن <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D9%87_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7" class="mw-redirect" title="واقعه کربلا">واقعه کربلا</a> نمایش داده می‌شود) نقشی قابل توجه در تئاتر ایران داشته است. <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%DA%AF_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%88%D8%B4" title="سوگ سیاوش">سوگ سیاوش</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%DB%8C%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%A8%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="خیمه‌شب‌بازی">خیمه‌شب‌بازی</a> و <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="سیاه‌بازی">سیاه‌بازی</a> نیز نمایش‌های سرشناس ایرانی هستند.<sup id="cite_ref-:42_247-0" class="reference"><a href="#cite_note-:42-247"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>از میانه‌های سدهٔ نوزدهم م به بعد، تولید <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="درام‌های غربی">درام‌های غربی</a> در ایران، تشویق شد؛ به شکلی دقیق، پس از سفر <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="ناصرالدین‌شاه">ناصرالدین‌شاه</a> به اروپا بود که یک سالن تئاتر در تهران تأسیس شد. در اواخر دههٔ ۱۹۵۰ م، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%85%D9%84%DB%8C" title="گروه هنر ملی">گروه هنر ملی</a> با جذب برترین نمایشنامه‌نویسان، کارگردانان صحنه و بازیگران به برقراری دوبارهٔ تئاتر در ایران کمک کرد. بعدها، تلویزیون ملی ایران نیز از تشکیلات و نمایش‌های تئاتر در ایران، پشتیبانی می‌کرد. <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4" title="کارگاه نمایش">کارگاه نمایش</a> (از ۱۳۴۸) از نمایش‌های وابسته به این رسانه است. در این دوران، دیگر عوامل اثرگذار در رشد تئاتر، پشتیبانی‌های تجاری و حکومتی بودند و اینها در کنار جشنواره‌های این دوره (همچون <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86_%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="جشن هنر شیراز">جشن هنر شیراز</a>)، توانستند تئاتر ایران را نیرومند سازند.<sup id="cite_ref-:42_247-1" class="reference"><a href="#cite_note-:42-247"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="هنر_و_طراحی"><span id=".D9.87.D9.86.D8.B1_.D9.88_.D8.B7.D8.B1.D8.A7.D8.AD.DB.8C"></span>هنر و طراحی</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="هنر ایرانی">هنر ایرانی</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cup_with_a_frieze_of_gazelles_MET.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Cup_with_a_frieze_of_gazelles_MET.jpg/220px-Cup_with_a_frieze_of_gazelles_MET.jpg" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Cup_with_a_frieze_of_gazelles_MET.jpg/330px-Cup_with_a_frieze_of_gazelles_MET.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Cup_with_a_frieze_of_gazelles_MET.jpg/440px-Cup_with_a_frieze_of_gazelles_MET.jpg 2x" data-file-width="3254" data-file-height="2464" /></a><figcaption>جام زرین یافت شده در <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8C%DA%A9" title="مارلیک">مارلیک</a>، از <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%D8%A2%D9%87%D9%86" title="عصر آهن">عصر آهن</a> که در <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87_%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%BE%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%86_%D9%86%DB%8C%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B1%DA%A9" class="mw-redirect" title="موزه متروپولیتن نیویورک">موزه متروپولیتن نیویورک</a> نگهداری می‌شود.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Mirror_Hall.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Mirror_Hall.jpg/220px-Mirror_Hall.jpg" decoding="async" width="220" height="164" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Mirror_Hall.jpg/330px-Mirror_Hall.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4f/Mirror_Hall.jpg/440px-Mirror_Hall.jpg 2x" data-file-width="1640" data-file-height="1220" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1_%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="نقاشی تالار آینه">نقاشی تالار آینه</a> در <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کاخ گلستان">کاخ گلستان</a>؛ اثر <a href="/wiki/%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9" title="کمال‌الملک">کمال‌الملک</a>، نقاش ایرانی در دوران قاجاریان</figcaption></figure> <p>از هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ دوم پیش از میلاد، <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1" title="هنر">هنر</a> در ایران، بیشتر شامل عناصری از باورهای دینی می‌شده است. ظروف منقش و کنده‌کاری‌هایی همانند آنچه که در <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%86" title="سنگ‌نگاره کورانگون">کورانگون</a> و <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B4_%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="نقش رستم">نقش رستم</a> صورت گرفته، از بازماندگان آثار هنری آن دوران هستند. در اواخر هزارهٔ سوم و در هزارهٔ دوم، صنعت <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%B2" title="برنز">برنز</a> در ایران، با مهارت بالا و استادی دنبال شد. در این دوران، سفال‌سازی ظریف گردید و نقوش جاندارانی بر آنان گذارده شد. مجسمه‌هایی نیز در <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D8%AA%D9%BE%D9%87" title="تورنگ‌تپه">تورنگ‌تپه</a> یافت شده‌اند که احتمال دارد، ساخت مردم همین دوران باشند.<sup id="cite_ref-:26_248-0" class="reference"><a href="#cite_note-:26-248"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در کاخ‌های هخامنشی، با همکاری تمام کشور، تلاش شده است که تصویری از آن دوران نمایش یابد و هنرهای بسیاری در ساخت آنان به کار رفته است؛ سنگ‌نگاره‌ها و کنده‌کاری‌ها، جزئیات رنگی، روکش‌های طلا و برنز و نقوش روی اشیاء درونی ساختمان‌ها، بخشی از هنر هخامنشی هستند که تاکنون حفظ شده‌اند.<sup id="cite_ref-:26_248-1" class="reference"><a href="#cite_note-:26-248"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> پس از <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="هنر اشکانیان">هنر پارت‌ها</a> که تحت تأثیر <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="هنر در یونان باستان">هنر یونانی</a> بود، <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="هنر ساسانیان">هنر ساسانیان</a>، تمدن ایرانی را بار دیگر زنده کرد. هنر ساسانی، از فرهنگ‌های دیگر هم اثر گرفت اما اساساً ایرانی بود؛ از رویدادهای مهم در این دوران، این بود که معماری طاق‌دار در ساختمان‌ها رواج یافت.<sup id="cite_ref-:26_248-2" class="reference"><a href="#cite_note-:26-248"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>به شکل کلی، فرهنگ اسلامی در ایران، مکتب‌های بومی قدرتمندی از <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%AC%D8%B3%D9%85%DB%8C" title="هنرهای تجسمی">هنرهای تجسمی</a> را توسعه نداد. اما موارد استثنایی نیز وجود دارد؛ یکی از این موارد مهم، گسترش <a href="/wiki/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="نگارگری ایرانی">نگارگری ایرانی</a> در مکتب‌هایی چون <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D9%88%D9%84" title="مکتب شیراز اول">مکتب شیراز</a> و <a href="/wiki/%D9%85%DA%A9%D8%AA%D8%A8_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86" title="مکتب اصفهان">اصفهان</a> است. با این حال، نگارگری ایرانی، در اواخر دوران صفوی، رو به انقراض رفت. اما هنرهایی چون <a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B4%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="خوش‌نویسی ایرانی">خوش‌نویسی ایرانی</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B0%D9%87%DB%8C%D8%A8" title="تذهیب">تذهیب</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%81%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C" title="بافندگی">بافندگی</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="سفال ایرانی">سفال ایرانی</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B2%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="فلزکاری">فلزکاری</a> ادامه یافتند. نقاشی و مجسمه‌سازی کلاسیک غربی در اواخر <a href="/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B9_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="سده ۱۹ میلادی">سده ۱۹ میلادی</a> وارد ایران و با مضامین ایرانی تطبیق داده‌شدند. گرایش به اسلامی‌سازی پس از انقلاب ۱۳۵۷، هنرهای تجسمی را محدود کرد اما این هنرها همچنان از طریق نمایشگاه‌ها و اخیراً از طریق دسترسی به اینترنت، در حال پیشرفت هستند.<sup id="cite_ref-:23_230-4" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="نوگرایی">نوگرایی</a>، در <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="هنر ایرانی">هنر ایران</a>، قدرت گرفته است و مهم‌ترین تحول در نوگرایی هنری در این کشور، حاصل تغییرات اجتماعی انجام شده توسط رضاشاه پهلوی است. حدوداً در میان سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۵۸، هنر نوین در ایران رشد قابل توجهی کرد و بسیاری از هنرمندان نامی معاصر این کشور، در آن دوران رشد و شکوفایی داشتند.<sup id="cite_ref-249" class="reference"><a href="#cite_note-249"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="روزنامه گاردین">روزنامه گاردین</a> اعلام داشته است که آثار <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D9%87_%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="موزه هنرهای معاصر تهران">موزه هنرهای معاصر تهران</a>، بزرگ‌ترین گنجینهٔ هنر مدرن، در بیرون از آمریکا و اروپای غربی است. در دوران شاهنشاهی پهلوی، گالری‌های خصوصی راه افتادند و <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%88_%D9%87%D9%86%D8%B1" title="وزارت فرهنگ و هنر">وزارت فرهنگ و هنر</a> نیز جشنواره‌های سالیانه‌ای را برگزار می‌کرد.<sup id="cite_ref-250" class="reference"><a href="#cite_note-250"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86_%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2" title="جشن هنر شیراز">جشن هنر شیراز</a> از همان دوران آغازینش با توجه به ابتکار گماشتگی و گوناگونی برنامه‌هایش در میان جشنواره‌های موسیقی بین‌المللی موجود، برجسته بود.<sup id="cite_ref-251" class="reference"><a href="#cite_note-251"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="معماری"><span id=".D9.85.D8.B9.D9.85.D8.A7.D8.B1.DB.8C"></span>معماری</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="معماری ایرانی">معماری ایرانی</a></div><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Azadi_Tower_at_night_in_low_angle.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Azadi_Tower_at_night_in_low_angle.jpg/220px-Azadi_Tower_at_night_in_low_angle.jpg" decoding="async" width="220" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Azadi_Tower_at_night_in_low_angle.jpg/330px-Azadi_Tower_at_night_in_low_angle.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/42/Azadi_Tower_at_night_in_low_angle.jpg/440px-Azadi_Tower_at_night_in_low_angle.jpg 2x" data-file-width="5429" data-file-height="3054" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AC_%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="برج آزادی">برج آزادی</a> از معمار <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA" title="حسین امانت">حسین امانت</a>؛ معماری آن، تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و اسلامی است.<sup id="cite_ref-252" class="reference"><a href="#cite_note-252"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="معماری ایرانی">معماری ایرانی</a> دارای دانش بومی و پیشینه‌ای طولانی است و در طول تاریخ، همواره به عنوان عالی‌ترین بخش هنر ایران، شناخته شده است. این معماری در دوره‌های هخامنشیان، پارت‌ها و ساسانیان برتر بوده است و در دوران اسلامی نیز برتری خود را حفظ کرد.<sup id="cite_ref-253" class="reference"><a href="#cite_note-253"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فرهنگ باستانی ایران، از سبک معماری عمیقی برخوردار است. ایلامی‌ها، هخامنشیان، هلنیستی‌ها و دیگر سلسله‌های پیش از اسلام، آثار سنگی برجسته‌ای را از عظمت معماری خود، به جای گذاشتند. <a href="/wiki/%DA%86%D8%BA%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%A8%DB%8C%D9%84" title="چغازنبیل">چغازنبیل</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">پارسه</a> از این آثار هستند و هر دو در سال ۱۹۷۹ میلادی، به عنوان <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DA%A9%D9%88" class="mw-redirect" title="میراث جهانی یونسکو">میراث جهانی یونسکو</a> شناخته شدند. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1_%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="مجموعه‌آثار رهبانی ارامنه ایران">مجموعه‌آثار رهبانی ارامنه ایران</a> در سال ۲۰۰۸ م، به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد؛ معماری این مجموعه، نمایانگر ترکیبی از فرهنگ‌های <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="امپراتوری بیزانس">بیزانس</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="جوامع فارسی‌زبان">پارسی</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="فرهنگ ارمنی">ارمنی</a> است. از آغاز دوران اسلامی، دستاوردهای معماری سلسله‌های سلجوقی، ایلخانی و صفوی، منحصراً قابل توجه است. در این دوران، شهرهایی در ایران، نظیر <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1" title="نیشابور">نیشابور</a>، اصفهان و شیراز در بین شهرهای بزرگ <a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="جهان اسلام">جهان اسلام</a> قرار گرفتند و شمار بالای مساجد، مدرسه‌های اسلامی، زیارتگاه‌ها و کاخ‌های آن‌ها، یک سبک معماری ایرانی را شکل داد که در مجموعهٔ بزرگتر اسلامی قرار داشت.<sup id="cite_ref-:23_230-5" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دوران شاهنشاهی پهلوی، دو نوع معماری در ایران، توسعه داده شد؛ نخستین نوع، تقلیدی از سبک <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="معماری غربی">معماری غربی</a> بود که ارتباط کمی با اقلیم این کشور داشت و دومین نوع، تلاشی در جهت احیای معماری بومی ایرانی بود. به تدریج، مسئولان ایرانی از تقلید کورکورانه از غرب، دلسرد شدند و به پشتیبانی از سبک‌های بومی ایرانی که برای رفع نیازهای نوین، اصلاح شده بودند، پرداختند. از برجسته‌ترین نمونه‌های <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="معماری دوره پهلوی">معماری این دوران</a>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AC_%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="برج آزادی">برج آزادی</a> است.<sup id="cite_ref-:23_230-6" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> همچنین دو دورهٔ برجستهٔ نفوذ معماری غربی در ایران وجود دارد که نخستین آن در دوران قاجار بود. در دورهٔ دوم نیز که کلاً در دوران پهلوی رخ داد، کل معماری ایران دگرگون شد و ساختمان‌هایی با عنوان و کارکرد غربی در این کشور، متداول شدند.<sup id="cite_ref-254" class="reference"><a href="#cite_note-254"><span class="cite-bracket">[</span>۲۴۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در گفتگوی سال ۱۳۹۷ <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D9%87%D8%B1" title="خبرگزاری مهر">خبرگزاری مهر</a> و امیر منصوری، پژوهشگر معماری، این خبرگزاری به اهمیت ندادن مسئولان جمهوری اسلامی به برقراری پیوندی میان معماری و هویت تاریخی ایران اشاره داشت و اعلام کرد که یک سردرگمی در زمینهٔ معماری ایجاد شده است.<sup id="cite_ref-255" class="reference"><a href="#cite_note-255"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ادبیات_و_فلسفه"><span id=".D8.A7.D8.AF.D8.A8.DB.8C.D8.A7.D8.AA_.D9.88_.D9.81.D9.84.D8.B3.D9.81.D9.87"></span>ادبیات و فلسفه</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="تاریخ ادبیات فارسی">تاریخ ادبیات فارسی</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فلسفه در ایران">فلسفه در ایران</a>، و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اساطیر ایران">اساطیر ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Tomb-of-Ferdowsi_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C_Davoud-Davoudi_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Tomb-of-Ferdowsi_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C_Davoud-Davoudi_1.jpg/220px-Tomb-of-Ferdowsi_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C_Davoud-Davoudi_1.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Tomb-of-Ferdowsi_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C_Davoud-Davoudi_1.jpg/330px-Tomb-of-Ferdowsi_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C_Davoud-Davoudi_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Tomb-of-Ferdowsi_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C_Davoud-Davoudi_1.jpg/440px-Tomb-of-Ferdowsi_%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C_Davoud-Davoudi_1.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1333" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="آرامگاه فردوسی">آرامگاه</a> <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="فردوسی">فردوسی</a>، شاعر حماسه‌سرای ایرانی و سرایندهٔ <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="شاهنامه">شاهنامه</a>، در <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B3" title="توس">توس</a></figcaption></figure> <p>کهن‌ترین سنت ادبی ملی ایران، از <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زبان اوستایی">زبان اوستایی</a>، <a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3" title="زبان مقدس">زبان مقدس</a> نوشتار <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7" title="اوستا">اوستا</a> است که از متون افسانه‌ای و مذهبی زرتشتی و آیین‌های کهن ایرانی تشکیل شده است؛ پیشینهٔ آن به دوران پیش از هخامنشیان می‌رسد.<sup id="cite_ref-256" class="reference"><a href="#cite_note-256"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ادبیات ایران">ادبیات ایران</a>، از بخش‌های معرف <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فرهنگ ایرانی">فرهنگ ایرانی</a> است. استادان بزرگ زبان فارسی، همانند <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="فردوسی">فردوسی</a>، <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8" title="حافظ">حافظ</a>، <a href="/wiki/%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_%DA%AF%D9%86%D8%AC%D9%88%DB%8C" title="نظامی گنجوی">نظامی گنجوی</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="جامی">جامی</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D9%84%D9%88%DB%8C" title="مولوی">مولوی</a>، هنوز الهام‌بخش نویسندگان ایرانی هستند. ادبیات فارسی در سده‌های نوزده و بیست میلادی، عمیقاً تحت تأثیر روش‌های ادبی و فلسفی غربی قرار گرفت؛ اما همچنان، یک رسانهٔ چالاک برای فرهنگ ایرانی ماند. این ادبیات، چه به صورت <a href="/wiki/%D9%86%D8%AB%D8%B1_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="نثر فارسی">نثر</a> و چه در <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1" title="شعر">نظم</a>، به عنوان ابزاری برای نقل درون‌نگری فرهنگی، مخالفت سیاسی و اعتراضات شخصی نویسندگان با نفوذ ایرانی همچون <a href="/wiki/%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82_%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA" title="صادق هدایت">صادق هدایت</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%A2%D9%84_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="جلال آل احمد">جلال آل احمد</a> و <a href="/wiki/%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82_%DA%86%D9%88%D8%A8%DA%A9" title="صادق چوبک">صادق چوبک</a> و سرایندگانی چون <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%88" title="احمد شاملو">احمد شاملو</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA_%D9%81%D8%B1%D8%AE%D8%B2%D8%A7%D8%AF" title="فروغ فرخزاد">فروغ فرخزاد</a> خدمت کرده است. پس از انقلاب ۱۳۵۷، شمار قابل توجهی از نویسندگان ایرانی به تبعید درآمدند و بخش اعظم آثار برتر ادبیات فارسی، در خارج از این کشور، نوشته و منتشر شد. با این حال، در دوران پس از انقلاب ۱۳۵۷، ادبیات جدید حقوق زنان، توسط نویسندگانی چون <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="شهرنوش پارسی‌پور">شهرنوش پارسی‌پور</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="منیرو روانی‌پور">منیرو روانی‌پور</a> متولد شده است.<sup id="cite_ref-:23_230-7" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>آگاهی کنونی از <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اساطیر ایران">اساطیر ایران</a> از منابع گوناگونی به دست آمده است که مهم‌ترین آنان، اوستا است.<sup id="cite_ref-:27_257-0" class="reference"><a href="#cite_note-:27-257"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="ادبیات پارسی میانه">ادبیات پهلوی</a> شامل شروح دینی، الهام، ادبیات اندرزی، ادبیات حماسی، شعر و نوشتار با اهمیت تاریخی می‌شود؛ در برخی از نوشتار این ادبیات، اساطیر و باورهای اوستایی حفظ شده است. <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%B4%D9%86" title="بندهشن">بندهشن</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF" class="mw-redirect" title="دینکرد">دینکرد</a> نیز آگاهی‌رسان‌های مهم دیگری از باورها و اساطیر کهن ایران هستند. پس از آغاز دوران اسلامی در ایران نیز اثر ادبی مهمی از افسانه‌ها و اساطیر ایرانی تهیه شد؛ این اثر، <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="شاهنامه">شاهنامه</a> نام دارد و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="فردوسی">فردوسی</a> آن را پدیدآورده است. در شاهنامه، تاریخ ایران از ابتدا تا ورود اسلام، با شعر، بازسازی شد و اسطوره‌ها همانند رویدادهای تاریخی تعبیر شده‌اند. در بسیاری از داستان‌های شاهنامه، مفهوم نبرد میان <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%DA%A9_%D9%88_%D8%A8%D8%AF" class="mw-redirect" title="نیک و بد">نیک و بد</a> نهفته است.<sup id="cite_ref-:27_257-1" class="reference"><a href="#cite_note-:27-257"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> اساطیر ایران باستان، شامل نبردهای کیهانی، مفاهیم انتزاعی، شخصیت‌های دینی، قهرمانان افسانه‌ای، موجودات افسانه‌ای، نمونه‌های شاهی و افراد دلیر می‌شده است که پیوندی مستقیم با باورهای دوران باستان داشته‌اند.<sup id="cite_ref-258" class="reference"><a href="#cite_note-258"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85" title="رستم">رستم</a> (نام‌آورترین پهلوان شاهنامه)، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="اسفندیار">اسفندیار</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%A8" title="افراسیاب">افراسیاب</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%88%D9%87_%D8%A2%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B1" title="کاوه آهنگر">کاوه آهنگر</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%A8" title="سهراب">سهراب</a>، <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%88%D8%B4" title="سیاوش">سیاوش</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86" title="فریدون">فریدون</a> از معروف‌ترین <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%AE%D8%B5%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="فهرست شخصیت‌های اسطوره‌ای شاهنامه">پهلوان‌های شاهنامه</a> هستند.<sup id="cite_ref-259" class="reference"><a href="#cite_note-259"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> فارسی، نخستین زبان در <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D9%85%D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="تمدن مسلمان">تمدن مسلمان</a> بود که انحصار عربی در نوشتن را شکست. <a href="/wiki/%D9%86%D8%AB%D8%B1_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="نثر فارسی">نثر فارسی</a> نیز گنجینه‌ای از روایت‌ها را شامل می‌شود. نخستین شاعر برجستهٔ فارسی که <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%A9%DB%8C" title="رودکی">رودکی</a> بود، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D9%84%D9%87_%D9%88_%D8%AF%D9%85%D9%86%D9%87" title="کلیله و دمنه">کلیله و دمنه</a> را نیز به نظم درآورده است. همچنین در <a href="/wiki/%D9%86%D8%AB%D8%B1" title="نثر">سنت کلاسیک</a> مفهوم «<a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA" title="ادبیات">ادبیات</a>» تقریباً با <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B9%D8%B1" title="شعر">شعر</a> هم‌معنی بوده است.<sup id="cite_ref-260" class="reference"><a href="#cite_note-260"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فلسفه در ایران">فلسفه در ایران</a> به دلیل تحولات سیاسی و اجتماعی بزرگ در این کشور، بازهٔ گسترده‌ای از مکتب‌های فکری را شامل می‌شود. به‌طور کلی، فلسفه در ایران را می‌توان به دوران پیش و پس از اسلام تقسیم کرد. مکتب‌های پیش از اسلام، شامل آیین زرتشتی، <a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86_%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C" title="آیین مانوی">مانوی</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B2%D8%AF%DA%A9%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="مزدکیه">مزدکیه</a> است. به عنوان نمونه‌ای از این مکتب‌ها، مکتب مزدیسنا به دنبال آموزه‌های زرتشت در سال‌های ۱۰۰۰ تا ۵۸۸ پ. م، در نقاطی از ایران، پدیدار شد. زرتشت نخستین کسی بود که مسائل شر را از نظر فلسفی بررسی کرد. فلسفهٔ اخلاقی وی مبتنی بر تقدم پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک است. اندکی از عقیده‌های زرتشتی در فرهنگ پسا کلاسیک غربی تا اواخر سدهٔ ۱۸ م، شناخته شده بود و او، اثرگذاری بسزایی در فلسفهٔ یونان و روم داشت. در بررسی دوران پس از اسلام، مشخصاً <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="فلسفه اسلامی">فلسفهٔ نخستین اسلامی</a>، در پدیداری فلسفهٔ نوین، بسیار اثرگذار بوده است. از اثرات مهم این فلسفه، بر تئوری‌های <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%DA%AF%D8%B4%D8%AA" title="فرگشت">فرگشت</a> بوده است. از مکتب‌های مهم پس از اسلام، <a href="/wiki/%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA_%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C" title="حکمت سینوی">حکمت سینوی</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="فلسفه اشراق">اشراق</a> و <a href="/wiki/%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87" title="حکمت متعالیه">متعالیه</a> هستند. به عنوان نمونه‌ای از این مکتب‌ها، حکمت سینوی، توسط ابن سینا، فیلسوف ایرانی، بنیان نهاده‌شد و تا سدهٔ دوازدهم میلادی، به مکتب پیشرو در فلسفهٔ اسلامی تبدیل شد. ابن سینا تلاش کرد تا ارسطوگری و <a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%B7%D9%88%D9%86%DB%8C" title="فلسفه نوافلاطونی">فلسفه نوافلاطونی</a> را با الهیات اسلامی آشتی دهد و نظریات وی، بر دانشجویان غربی آن دوران، اثرگذار بود و در غرب نیز نفوذ داشت.<sup id="cite_ref-261" class="reference"><a href="#cite_note-261"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-262" class="reference"><a href="#cite_note-262"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="رسانه‌ها"><span id=".D8.B1.D8.B3.D8.A7.D9.86.D9.87.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>رسانه‌ها</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رسانه در ایران">رسانه در ایران</a></div><p>نشریات و <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست روزنامه‌های ایران">روزنامه‌های ایران</a> عمدتاً در پایتخت این کشور، منتشر می‌شوند و بر اساس قانون مطبوعاتی انقلابی ایران، مجوز می‌گیرند. انتشار تمایلات و باورهای ضداسلام، کاملاً ممنوع است. <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D9%88_%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی">وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7" title="ایرنا">خبرگزاری جمهوری اسلامی</a> را اداره می‌کند. خبرنگاران خارجی، تنها در موارد ویژه‌ای مجازند به این کشور وارد شوند. با وجود تضمین‌های قانونی <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87" title="آزادی رسانه">آزادی رسانه</a>، سانسور <a href="/wiki/%D9%BE%D8%AE%D8%B4_%D9%87%D9%85%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="پخش همگانی">رسانه‌های همگانی</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA" title="اینترنت">اینترنت</a>، توسط عناصر محافظه‌کار دولت، گسترده است. فارغ از این موضوعات، رسانه‌های چاپی در اواخر دههٔ ۱۹۹۰ میلادی، در رشد اصلاحات سیاسی در ایران نقش بسزایی داشتند. در دههٔ ۲۰۰۰ میلادی نیز <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A7%D8%AD_%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%E2%80%8C%D8%B7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="جناح اصلاح‌طلبان جمهوری اسلامی ایران">گروه‌های اصلاح‌طلب</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مخالفان جمهوری اسلامی ایران">مخالف</a>، به‌طور فزاینده‌ای پیام‌های خود را در اینترنت پخش می‌کردند؛ در برابر آنان، مسئولان کشور، تلاش‌های خود را برای خاموش کردن مخالفت‌های آنلاین، تشدید کردند. روزنامه‌های این کشور، شامل روزنامه‌هایی چون <i><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA_(%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)" title="اطلاعات (روزنامه)">اطلاعات</a></i> و <i><a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86_(%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)" title="کیهان (روزنامه)">کیهان</a></i> می‌شود. ایستگاه‌های پخش رادیو و تلویزیون در ایران، توسط حکومت اداره شده و سراسر کشور را پوشش می‌دهند؛ برخی از پخش‌های این بخش، دریافت بین‌المللی نیز دارند. حکومت جمهوری اسلامی، تجهیزات دریافت ماهواره‌ای را در سال ۱۳۷۳ غیرقانونی کرد اما این ممنوعیت به‌طور نامنظمی اجرا شد و بسیاری از ایرانیان، به دریافت برنامه‌های ماهواره‌ای، ادامه دادند. برنامه‌های ساخت ایران، به زبان فارسی، برخی از زبان‌های خارجی و نهایتاً به زبان‌ها و گویش‌های محلی پخش می‌شوند. با وجود آنکه سواد اساسی در سال‌های پس از انقلاب ۱۳۵۷ به میزان قابل توجهی افزایش یافته است، رسانه‌های دیداری و شنیداری، بسیار اثرگذارتر از رسانه‌های چاپی هستند؛ به ویژه در مناطق روستایی ایران.<sup id="cite_ref-:28_263-0" class="reference"><a href="#cite_note-:28-263"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-264" class="reference"><a href="#cite_note-264"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>نخستین فرستندهٔ تلویزیونی در ایران، در سال ۱۳۳۷ ایجاد شد.<sup id="cite_ref-265" class="reference"><a href="#cite_note-265"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به شکل کلی، گسترش <a href="/wiki/%D8%AA%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تلویزیون در ایران">تلویزیون در ایران</a>، سرگرمی‌های سنتی دیگری چون <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%86%DA%AF" title="شهر فرنگ">شهر فرنگ</a> را از میان برد.<sup id="cite_ref-:43_266-0" class="reference"><a href="#cite_note-:43-266"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با وجود آنکه <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B4" title="بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴">بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴</a> (۱۳۵۳) با سیستم رنگی پخش شد، اما برنامه‌ریزی کامل تلویزیون رنگی، از چهار سال پس از آن، انجام شد.<sup id="cite_ref-:43_266-1" class="reference"><a href="#cite_note-:43-266"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> انتشار و پخش برنامه‌های صوتی و تصویری فراگیر در انحصار <a href="/wiki/%D8%B5%D8%AF%D8%A7_%D9%88_%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7" class="mw-redirect" title="صدا و سیما">صدا و سیما</a> است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی، رادیو و تلویزیون، دولتی بوده و راه‌اندازی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی خصوصی، مغایر این اصل دانسته می‌شود.<sup id="cite_ref-267" class="reference"><a href="#cite_note-267"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D8%AF%D8%A7_%D9%88_%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران">سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران</a> (پیش از انقلاب ۱۳۵۷: <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88_%D8%AA%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D9%88%D9%86_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران">سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران</a>) بزرگ‌ترین سازمان رسانه‌ای ایران و یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های رسانه‌ای جهان، از دید شمار نیروی انسانی است. این سازمان، سالانه ردیف بودجهٔ خود را دارد. بر پایهٔ گزارشی در سال ۱۳۹۵، بودجهٔ این سازمان، بیش از ۲ هزار میلیارد تومان بوده است.<sup id="cite_ref-268" class="reference"><a href="#cite_note-268"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>ایران، کشوری با محدودیت بالا در دسترسی به اینترنت است و <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سانسور اینترنت در ایران">سانسور اینترنت در ایران</a> در دوران جمهوری اسلامی، به شکل گسترده‌ای صورت گرفت. نیمی از ۵۰۰ وبگاه برتر <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B3%D8%A7_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA" title="الکسا اینترنت">الکسا</a> در این کشور <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA" title="سانسور اینترنت">فیلتر</a> شده‌اند. شماری از شبکه‌های اجتماعی پربازدید نیز فیلتر شده‌اند؛ <a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%AA%D8%B1" title="توییتر">توییتر</a> نمونه‌ای از موارد فیلترشده بوده است که هنگام <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA" title="سانسور اینترنت">سانسور همگانی</a>، مقامات حکومتی در آن فعالیت می‌کردند.<sup id="cite_ref-269" class="reference"><a href="#cite_note-269"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> قطعی اینترنت هنگام تظاهرات همانند <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B9%DB%8C_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B8)" title="قطعی سراسری اینترنت در ایران (۱۳۹۸)">قطعی سراسری ۱۳۹۸</a> و تشویق ایرانیان به استفاده از <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA" title="شبکه ملی اطلاعات">شبکه ملی اطلاعات</a>، از دیگر مسائل <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اینترنت در ایران">اینترنت در ایران</a> هستند. <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اینترنت ملی ایران">اینترنت ملی</a> در دوران محمود احمدی‌نژاد طرح و در دوران حسن روحانی، پیگیری شد.<sup id="cite_ref-270" class="reference"><a href="#cite_note-270"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>صنعت <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A6%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بازی‌های ویدئویی در ایران">بازی‌های ویدئویی در ایران</a>، از حدود سال ۱۳۹۳، با شیبی تند به سوی افزایش <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="بارگیری">فروش دیجیتالی</a> رفته است. از سال ۱۳۹۲، ساخت بازی‌های موبایل در ایران، گسترش پیدا کرد. این صنعت در ایران، به دلیل رعایت نکردن حق تکثیر در این کشور به ویژه در مورد بازی‌های خارجی، دچار مشکلاتی شده است.<sup id="cite_ref-271" class="reference"><a href="#cite_note-271"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر پایهٔ گزارشی در سال ۱۳۹۶، از هر ۱۰۰ ایرانی، ۳۵ تن <a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D9%85%D8%B1" title="گیمر">گیمر</a> هستند.<sup id="cite_ref-272" class="reference"><a href="#cite_note-272"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="سینما"><span id=".D8.B3.DB.8C.D9.86.D9.85.D8.A7"></span>سینما</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقاله‌های اصلی: <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سینمای ایران">سینمای ایران</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="تاریخ انیمیشن ایران">تاریخ انیمیشن ایران</a></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Vase_animation.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Vase_animation.svg/220px-Vase_animation.svg.png" decoding="async" width="220" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Vase_animation.svg/330px-Vase_animation.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1f/Vase_animation.svg/440px-Vase_animation.svg.png 2x" data-file-width="2384" data-file-height="426" /></a><figcaption>نقش‌های روی جام سفالی یافت‌شده از هزارهٔ سوم پ. م در <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D8%AE%D8%AA%D9%87" title="شهر سوخته">شهر سوخته</a> که به عنوان کهن‌ترین پویانمایی جهان، شناخته شده است.<sup id="cite_ref-273" class="reference"><a href="#cite_note-273"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure><p> پرهوادارترین گونهٔ سرگرمی در ایران، <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7" title="سینما">سینما</a> است که رسانهٔ مهمی برای تفسیرهای اجتماعی و سیاسی بوده است.<sup id="cite_ref-:23_230-8" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> نخستین سینمای همگانی ایران، توسط <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B9%DA%A9%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DB%8C" title="میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی">میرزا ابراهیم‌خان عکاس‌باشی</a> که نخستین فیلم‌ساز ایرانی است، در سال ۱۲۸۳ گشایش یافت اما نخستین سالن رسمی سینمایی در این کشور، در سال ۱۳۰۵ به نام <i>سینما ایران</i> در تهران ساخته شد. نخستین فیلم بلند سینمایی این کشور، <i><a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%DB%8C_%D9%88_%D8%B1%D8%A7%D8%A8%DB%8C" title="آبی و رابی">آبی و رابی</a></i> بود که در سال ۱۳۰۹ توسط <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A7%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%B3" title="اوانس اوهانیانس">اوانس اوگانیانس</a> ساخته شد. نخستین <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="فیلم صدادار">فیلم صدادار</a> ایرانی نیز فیلم <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D9%84%D8%B1" title="دختر لر">دختر لر</a></i> بود که در سال ۱۳۱۲ توسط <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="اردشیر ایرانی">اردشیر ایرانی</a> ساخته شد. در دههٔ ۱۳۲۰ شرکت‌های سینمایی ایرانی پدیدار شدند و سینما میان مردم، عمومی‌تر شد.<sup id="cite_ref-:44_274-0" class="reference"><a href="#cite_note-:44-274"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Kiarostami2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Kiarostami2.jpg/220px-Kiarostami2.jpg" decoding="async" width="220" height="262" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Kiarostami2.jpg/330px-Kiarostami2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Kiarostami2.jpg/440px-Kiarostami2.jpg 2x" data-file-width="581" data-file-height="692" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85%DB%8C" title="عباس کیارستمی">عباس کیارستمی</a> از دیدگاه بسیاری از منتقدان و فیلم‌سازان جهان، مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کارگردان ایرانی بود.<sup id="cite_ref-275" class="reference"><a href="#cite_note-275"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>در دههٔ ۱۳۳۰، پیشرفت سینما ادامه یافت و <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D9%84%D8%A7_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AD%DB%8C" title="شهلا ریاحی">شهلا ریاحی</a> با ساخت <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%86_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85)" title="مرجان (فیلم)"><i>مرجان</i></a> به نخستین کارگردان زن ایرانی تبدیل شد؛ در این دهه، <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="پویانمایی">پویانمایی</a> وارد ایران شد و نخستین تلاش‌های ساخت پویانمایی ایرانی، در ادارهٔ کل فرهنگ و هنرهای زیبای تهران صورت گرفت. نخستین فیلم کوتاه پویانمایی در ایران، توسط <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%81%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="اسفندیار احمدیه">اسفندیار احمدیه</a> با عنوان <i>ملانصرالدین</i> در ۱۳۳۶ ساخته شد. در دههٔ ۱۳۴۰، سینمای فارسی‌زبان، یکی از دوره‌های اوج خود را تجربه کرد؛ فیلم‌هایی چون <i><a href="/wiki/%DA%AF%D9%86%D8%AC_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86" title="گنج قارون">گنج قارون</a></i>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%88_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85)" title="گاو (فیلم)"><i>گاو</i></a> و <a href="/wiki/%D9%82%DB%8C%D8%B5%D8%B1_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85)" title="قیصر (فیلم)"><i>قیصر</i></a> در این دوران نمایش یافتند. بنیان‌گذاری نهادی که پخش‌کنندهٔ فیلم‌های کودکان هم باشد، با عنوان <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4_%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان">کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان</a> در همین دهه، فرصتی مناسب برای شکل‌گیری سینمای فرهنگی در ایران شد.<sup id="cite_ref-:44_274-1" class="reference"><a href="#cite_note-:44-274"><span class="cite-bracket">[</span>۲۶۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-:29_276-0" class="reference"><a href="#cite_note-:29-276"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جشنواره جهانی فیلم تهران">جشنواره جهانی فیلم تهران</a> در دههٔ ۱۳۵۰، مهم‌ترین جشنوارهٔ سینمایی آسیا به‌شمار می‌رفت.<sup id="cite_ref-277" class="reference"><a href="#cite_note-277"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پس از انقلاب ۱۳۵۷، حکومت جدید، ابتدا فیلم‌سازی را محدود کرد؛ سپس در صورت تبلیغ ارزش‌های اسلامی، به کارگردانان، کمک مالی رساند. با این حال، مردم، علاقهٔ کمی نشان دادند و این دوران از فیلم‌سازی با محوریت مستقیم ایدئولوژی، دوامی نیاورد. کمی بعد، فیلم‌هایی که به جنگ ایران و عراق می‌پرداختند و فیلم‌هایی که بیان‌گر مدارای بیشتر با ارزش‌های اسلامی بودند، جایگاه خود را به‌دست آوردند. استقرار مذهبی، عموماً تقلید از فیلم‌های غربی را ناپسند ساخت و سازوار کردن داستان‌های باستانی، قومی و مذهبی غربی و شرقی را تشویق کرد؛ مشروط بر آنکه دلواپسی‌های معاصر ایران را بازتاب دهند و محدودیت‌های اسلامی وضع‌شده را محترم شمارند.<sup id="cite_ref-:23_230-9" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در حدود دههٔ ۱۳۷۰، شوق نخستین انقلابی، با خواسته‌های میانه‌روی سیاسی و روابط بهتر با غرب، جایگزین شد. <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سینمای ایران">صنعت فیلم‌سازی ایران</a> با جشنواره‌های فیلم ایرانی (همچون <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%D9%81%D8%AC%D8%B1" title="جشنواره فیلم فجر">جشنواره فیلم فجر</a>) که هر ساله به شکل جهانی برگزار می‌شوند، به یکی از بهترین‌های نوع خود، در جهان تبدیل شد. کارگردانانی چون <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="بهرام بیضایی">بهرام بیضایی</a>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85%DB%8C" title="عباس کیارستمی">عباس کیارستمی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%AE%D9%85%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%81" title="محسن مخملباف">محسن مخملباف</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B4_%D9%85%D9%87%D8%B1%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C" title="داریوش مهرجویی">داریوش مهرجویی</a> فیلم‌هایی را تولید کرده‌اند که جوایز قابل توجهی را در جشنواره‌های بین‌المللی به سمت خود کشاندند. همچنین نسل جدیدی از کارگردانان زن ایرانی پدید آمده است که شامل کارگردانانی چون <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF" title="رخشان بنی‌اعتماد">رخشان بنی‌اعتماد</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="تهمینه میلانی">تهمینه میلانی</a> می‌شود.<sup id="cite_ref-:23_230-10" class="reference"><a href="#cite_note-:23-230"><span class="cite-bracket">[</span>۲۲۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در فهرست سال ۲۰۱۷ برترین فیلم‌سازان سدهٔ ۲۱ میلادی از <a href="/wiki/%D9%85%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%AA%DB%8C%DA%A9" title="متاکریتیک">متاکریتیک</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87%DB%8C" title="جعفر پناهی">جعفر پناهی</a> (با فیلم‌هایی چون <i><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%87_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B8)" title="دایره (فیلم ۱۳۷۸)">دایره</a></i> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D8%B3%DB%8C_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B3)" title="تاکسی (فیلم ۱۳۹۳)"><i>تاکسی</i></a>) در ردهٔ ۵، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="اصغر فرهادی">اصغر فرهادی</a> (با فیلم‌هایی چون <i><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B2_%D8%B3%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%86" title="جدایی نادر از سیمین">جدایی نادر از سیمین</a></i> و <i><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%D8%AF%D9%87_(%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B4)" title="فروشنده (فیلم ۱۳۹۴)">فروشنده</a></i>) در ردهٔ ۸، عباس کیارستمی (با فیلم‌هایی چون <i><a href="/wiki/%D8%B7%D8%B9%D9%85_%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%B3" title="طعم گیلاس">طعم گیلاس</a></i> و <i><a href="/wiki/%DA%A9%D9%BE%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%A7%D8%B5%D9%84" title="کپی برابر اصل">کپی برابر اصل</a></i>) در ردهٔ ۲۰ و <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86_%D9%82%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="بهمن قبادی">بهمن قبادی</a> (با فیلم‌هایی چون <i><a href="/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="زمانی برای مستی اسب‌ها">زمانی برای مستی اسب‌ها</a></i> و <i><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%DA%A9%E2%80%8C%D9%BE%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%87%D9%85_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند">لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند</a></i>) در در ردهٔ ۲۵ جای داشتند.<sup id="cite_ref-278" class="reference"><a href="#cite_note-278"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با تمام اینها، واکنش رسانه‌های ایرانی به اخبار دریافت جوایز سینمایی توسط ایرانیان، شامل اتهام «سیاه‌نمایی» می‌شود و ملاحظات جشنواره‌ای کارگردانان، مورد بحث بوده است.<sup id="cite_ref-279" class="reference"><a href="#cite_note-279"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران کنونی، در پویانمایی در حال پیشرفت است و علاوه بر پویانمایی‌های کوتاه، انواع مجموعه (همانند <a href="/wiki/%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86_(%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%86)" class="mw-redirect" title="پهلوانان (انیمیشن)"><i>پهلوانان</i></a> و <i><a href="/wiki/%D8%B4%DA%A9%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="شکرستان">شکرستان</a></i>) و فیلم بلند پویانمایی (همانند <i><a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B5%DB%B0%DB%B0" title="تهران ۱۵۰۰">تهران ۱۵۰۰</a></i> و <i><a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="فیلشاه">فیلشاه</a></i>) را می‌سازد.<sup id="cite_ref-:29_276-1" class="reference"><a href="#cite_note-:29-276"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="ورزش"><span id=".D9.88.D8.B1.D8.B2.D8.B4"></span>ورزش</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ورزش در ایران">ورزش در ایران</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Jaeger-LeCoultre_Polo_Masters_2013_-_25082013_-_Match_Poloyou_vs_Lynx_Energy_29.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Jaeger-LeCoultre_Polo_Masters_2013_-_25082013_-_Match_Poloyou_vs_Lynx_Energy_29.jpg/220px-Jaeger-LeCoultre_Polo_Masters_2013_-_25082013_-_Match_Poloyou_vs_Lynx_Energy_29.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Jaeger-LeCoultre_Polo_Masters_2013_-_25082013_-_Match_Poloyou_vs_Lynx_Energy_29.jpg/330px-Jaeger-LeCoultre_Polo_Masters_2013_-_25082013_-_Match_Poloyou_vs_Lynx_Energy_29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Jaeger-LeCoultre_Polo_Masters_2013_-_25082013_-_Match_Poloyou_vs_Lynx_Energy_29.jpg/440px-Jaeger-LeCoultre_Polo_Masters_2013_-_25082013_-_Match_Poloyou_vs_Lynx_Energy_29.jpg 2x" data-file-width="2190" data-file-height="1450" /></a><figcaption><a href="/wiki/%DA%86%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="چوگان">چوگان</a> یک ورزش ملی ایرانی برای زنان و مردان است که بلندپایگان و شاهان نیز آن را بازی می‌کردند.<sup id="cite_ref-:35_280-0" class="reference"><a href="#cite_note-:35-280"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Azadi_Stadium_ACL_2018.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Azadi_Stadium_ACL_2018.jpg/220px-Azadi_Stadium_ACL_2018.jpg" decoding="async" width="220" height="116" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Azadi_Stadium_ACL_2018.jpg/330px-Azadi_Stadium_ACL_2018.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/52/Azadi_Stadium_ACL_2018.jpg/440px-Azadi_Stadium_ACL_2018.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="675" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ورزشگاه آزادی تهران">ورزشگاه آزادی تهران</a>، از <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86_%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="بزرگ‌ترین ورزشگاه‌های آسیا">بزرگ‌ترین ورزشگاه‌های آسیا</a><sup id="cite_ref-281" class="reference"><a href="#cite_note-281"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> که به عنوان میزبان اصلی <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B4" title="بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴">بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴</a> ساخته شد و میزبان مسابقات بین‌المللی قابل توجهی بوده است.<sup id="cite_ref-282" class="reference"><a href="#cite_note-282"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ورزش‌های سنتی ایران">ورزش‌های سنتی ایران</a>، شامل بخش‌های <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%DB%8C_(%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4)" title="کشتی (ورزش)">کشتی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%A8%E2%80%8C%D8%AF%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="مسابقه اسب‌دوانی">اسب‌دوانی</a> و <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D9%86%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="بدن‌سازی">بدن‌سازی</a> می‌شود. ورزش‌های تیمی، در سدهٔ بیستم میلادی، از غرب وارد این کشور شدند که شاخص‌ترین آنان، <a href="/wiki/%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84" title="فوتبال">فوتبال</a>، <a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%A8%DB%8C" title="راگبی">راگبی</a> و <a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A8%D8%A7%D9%84" title="والیبال">والیبال</a> بوده است. در دوران حکومت سلطنتی پیشین، ورزش‌های نوین در برنامه‌های درسی آموزشگاه‌ها گنجانیده شدند. در سال <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%BE%DB%8C%DA%A9_%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B4%DB%B8" class="mw-redirect" title="بازی‌های المپیک تابستانی ۱۹۴۸">۱۹۴۸</a>، ورزشکاران ایرانی برای نخستین‌بار در <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%BE%DB%8C%DA%A9" class="mw-redirect" title="بازی‌های المپیک">بازی‌های المپیک</a> شرکت کردند. نخستین حضور ایران در بازی‌های المپیک زمستانی نیز در سال <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%BE%DB%8C%DA%A9_%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B5%DB%B6" class="mw-redirect" title="بازی‌های المپیک زمستانی ۱۹۵۶">۱۹۵۶</a> بود. بیشتر <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%BE%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="مدال‌های المپیک ایران">مدال‌های المپیک ایران</a>، در رشته‌های کشتی، <a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="وزنه‌برداری">وزنه‌برداری</a> و <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="ورزش‌های رزمی">ورزش‌های رزمی</a> به‌دست آمده‌اند.<sup id="cite_ref-:28_263-1" class="reference"><a href="#cite_note-:28-263"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ایران، زادگاه <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4_%D8%B2%D9%88%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="ورزش زورخانه‌ای">آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای</a> و <a href="/wiki/%DA%86%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="چوگان">چوگان</a> (مورد اختلاف با آذربایجان) است.<sup id="cite_ref-283" class="reference"><a href="#cite_note-283"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> چوگان برای نخستین‌بار، در ایران در سدهٔ ششم پ. م پدیدار گشت و کم‌کم تا <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%AA" title="تبت">تبت</a>، <a href="/wiki/%DA%86%DB%8C%D9%86" title="چین">چین</a>، <a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%BE%D9%86" title="ژاپن">ژاپن</a>، عربستان و <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF" title="هند">هند</a> گسترش یافت.<sup id="cite_ref-:35_280-1" class="reference"><a href="#cite_note-:35-280"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> ورزش زورخانه‌ای و چوگان، در <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AB_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%85%D9%88%D8%B3_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%B3%DA%A9%D9%88_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در ایران">فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در ایران</a> به ثبت رسیده‌اند.<sup id="cite_ref-284" class="reference"><a href="#cite_note-284"><span class="cite-bracket">[</span>۲۷۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84" title="فوتبال">فوتبال</a> به پرهوادارترین <a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ورزش در ایران">ورزش در ایران</a> تبدیل شده است. به عنوان دوره‌ای درخشان، <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%85_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تیم ملی فوتبال ایران">تیم ملی فوتبال ایران</a> در سال‌های <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%DB%B1%DB%B9%DB%B6%DB%B8" title="جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸">۱۹۶۸</a>، <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B2" title="جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۲">۱۹۷۲</a>، <a href="/wiki/%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B4" title="فوتبال در بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴">۱۹۷۴</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B6" title="جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۶">۱۹۷۶</a> به قهرمانی در بالاترین سطح آسیا دست یافت و نخستین‌بار در سال <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B8" title="جام جهانی فوتبال ۱۹۷۸">۱۹۷۸</a> به <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84" title="جام جهانی فوتبال">جام جهانی فوتبال</a> راه پیدا کرد. در این دوران درخشان، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%AA%D8%A7%D8%AC" class="mw-redirect" title="باشگاه فوتبال تاج">باشگاه فوتبال تاج</a> (استقلال کنونی) نیز در <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%82%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B0" title="مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰">مسابقات باشگاهی قهرمانی آسیا ۱۹۷۰</a> به قهرمانی رسید. برخی از این موفقیت‌ها، با گرفتن میزبانی بالاترین رقابت‌های ورزشی آسیا توسط ایران، هم‌دوره بودند و میزبانی <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%DB%B1%DB%B9%DB%B6%DB%B8" title="جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸">جام ملت‌های آسیا ۱۹۶۸</a> و <a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B6" title="جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۶">۱۹۷۶</a> نمونه‌های آن هستند. با روی دادن انقلاب ۱۳۵۷، یک وقفه در پیشرفت ورزش ایران، اتفاق افتاد. در دورانی، دولت جدید، ورزشگاه‌ها را رقیب مساجد دانست. تیم‌های بزرگ ایرانی، ملی شدند و از حضور زنان در بسیاری از فعالیت‌های مربوط، جلوگیری شد. علاوه بر این، جنگ ایران و عراق، منابع کمی را برای اختصاص دادن به ورزش ایران، باقی گذاشت. با این حال، پشتیبانی عظیم مردم از ورزش، به ویژه در مورد فوتبال، ادامه‌دار بود. از دههٔ ۱۹۹۰ میلادی، ورزش ایران و فعالیت بانوان، احیا شد.<sup id="cite_ref-:28_263-2" class="reference"><a href="#cite_note-:28-263"><span class="cite-bracket">[</span>۲۵۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-285" class="reference"><a href="#cite_note-285"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با این حال، حجاب اجباری برای ورزشکاران زن و بی‌حجابی آنان در خارج از این کشور، باعث برخورد فدراسیون‌های ورزشی جمهوری اسلامی با این ورزشکاران، شده است.<sup id="cite_ref-286" class="reference"><a href="#cite_note-286"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> با وجود آنکه در دوران جمهوری اسلامی، هیچ قانونی <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1_%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حضور زنان در ورزشگاه‌های ایران">حضور زنان در ورزشگاه‌های ایران</a> را منع نمی‌کند، زنان، تنها در موارد محدودی برای تماشای فوتبال یا دیگر رشته‌های ورزشی مردان، به ورزشگاه‌ها راه یافتند. در سال ۱۳۹۸، کمی پس از درگذشت <a href="/wiki/%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D8%A2%D8%A8%DB%8C" title="دختر آبی">دختر آبی</a>، که پس از تلاش برای ورود به ورزشگاه دستگیر شده بود، در بازی ایران و <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%85_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84_%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AC" title="تیم ملی فوتبال کامبوج">کامبوج</a> از سری بازی‌های <a href="/wiki/%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84" title="مقدماتی جام جهانی فوتبال">مقدماتی جام جهانی فوتبال</a>، رسماً به زنان اجازه داده‌شد تا وارد ورزشگاه شوند.<sup id="cite_ref-287" class="reference"><a href="#cite_note-287"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۲<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA_%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="مهاجرت ورزشکاران از ایران">مهاجرت ورزشکاران از ایران</a> که در اواخر دههٔ ۱۳۹۰ موجی بی‌سابقه داشت، معمولاً دارای دلایلی با منشأ سیاسی و اجتماعی بوده است. مشکلات مربوط به <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7_%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84_%D9%88_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="روابط اسرائیل و ایران">مسابقه دادن با اسرائیلی‌ها</a>، مسائل حجاب و زنان، دستگیری در تظاهرات و مسائل خانوادگی از دلایل <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA" title="مهاجرت">مهاجرت</a> ورزشکاران سرشناس ایرانی، اعلام شده است.<sup id="cite_ref-288" class="reference"><a href="#cite_note-288"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۳<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="مد_و_پوشاک"><span id=".D9.85.D8.AF_.D9.88_.D9.BE.D9.88.D8.B4.D8.A7.DA.A9"></span>مد و پوشاک</h3></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r41227928" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">مقالهٔ اصلی: <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مد در ایران">مد در ایران</a></div><p>تاریخ دقیق پیدایش <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%AC%DB%8C" title="نساجی">نساجی</a> در ایران، هنوز مشخص نشده است اما به شکل احتمالی، همزمان با پیدایش تمدن در نظر گرفته می‌شود. پوشاک در ایران، در افسانه‌های ایرانی و نوشتار تاریخ‌نگاران، مورد اشاره قرار گرفته است. فردوسی و شماری از تاریخ‌نگاران شرق و غرب، <a href="/wiki/%DA%A9%DB%8C%D9%88%D9%85%D8%B1%D8%AB" title="کیومرث">کیومرث</a> را مبدع استفاده از پوست و موی جانداران به عنوان پوشاک، دانسته‌اند. برخی از تاریخ‌نگاران نیز از <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF" title="هوشنگ">هوشنگ</a> به عنوان نخستین مبدع استفاده از پوست جانداران به عنوان پوشاک، یاد کرده‌اند. فردوسی، <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AB" class="mw-redirect" title="تهمورث">تهمورث</a> را به نوعی، آغازکنندهٔ نساجی در ایران، دانسته است. یافته‌هایی در شمال ایران، از حدود ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد، وجود دارد که به بافت پشم در آن دوران، اشاره می‌کند. اکتشافات دیگری در مرکز ایران که مربوط به ۴۲۰۰ سال پیش از میلاد است، نشان داد که از این سال‌ها، پوست جانداران، دیگر تنها پوشاک رایج در فلات ایران نبوده است. پوشاک دوران باستانی ایران، شکلی پیشرفته گرفت و جنس پارچه و رنگ پوشاک در آن دوران، اهمیت بالایی یافت. بر اساس جایگاه اجتماعی، مقام، اقلیم منطقه و فصل، <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="پوشاک پارسی">پوشاک پارسی</a> در دوران هخامنشیان به فرم‌های گوناگونی درمی‌آمد. فلسفهٔ مورد استفادهٔ این پوشاک، علاوه بر ویژگی کاربردی بودن، نقشی زیباشناختی نیز داشت. در این دوران، انواع گوناگونی از پارچه و رنگ (شامل <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="فیروزه‌ای">فیروزه‌ای</a>) رواج یافت. پارس‌ها تا حد قابل توجهی در پوشاک، از مادها الهام گرفته بودند. دیگر ویژگی پوشاک باستانی این کشور، وجود زینت‌های بسیار بر پوشاک و سلاح است.<sup id="cite_ref-:45_289-0" class="reference"><a href="#cite_note-:45-289"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> در ادامه برخلاف اشکانیان، ساسانیان، چندان تحت تأثیر یونانیان نبودند و در تغییر پوشاک، تاج‌ها و داشتن گوشواره طی دورهٔ ساسانی، گرایش به نفی نقش بیگانگان، دیده می‌شود.<sup id="cite_ref-:45_289-1" class="reference"><a href="#cite_note-:45-289"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۴<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>در دوران مظفرالدین‌شاه و محمدعلی‌شاه قاجار، شوق پوشاک اروپایی در اندیشهٔ قشرهای بسیاری در ایران، نفوذ کرد و تقلید ظاهری از اروپایی‌ها، در حال رواج بود؛ در این دوران، پوشاک مردم و برخی طوایف، تغییر قابل توجهی یافت و به پوشاک اروپایی نزدیک شد. کشمکش‌هایی پیرامون پوشاک در ایران، شکل گرفت تا دوران رضاشاه پهلوی که نقش عمده‌ای در تغییر پوشاک مردم ایران داشت. دوران پادشاهی وی، نقطهٔ اوجی از تغییر ناگهانی پوشاک بود. تا سال ۱۳۱۴، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="کلاه پهلوی">کلاه پهلوی</a> با فشار حکومتی به <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مد در ایران">مد ایران</a> تبدیل و در میان مردم، رایج شد. کمی بعد نیز <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D9%BE%D9%88" title="کلاه شاپو">کلاه شاپو</a> رواج یافت.<sup id="cite_ref-290" class="reference"><a href="#cite_note-290"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۵<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%81_%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کشف حجاب در ایران">کشف حجاب در ایران</a> نیز رویداد مهم دیگری است که در همان سال ۱۳۱۴ رخ داد؛ پیش از این تغییر پوشاک حکومتی، زنان ایرانی از پوشاکی چون <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1" title="چادر">چادر سیاه</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87" title="روبنده">روبنده</a> استفاده می‌کردند.<sup id="cite_ref-291" class="reference"><a href="#cite_note-291"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۶<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>پس از انقلاب ۱۳۵۷ و از آبان ۱۳۶۲، زنان ایرانی با <a href="/wiki/%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حجاب اجباری در ایران">حجاب اجباری در این کشور</a> روبرو شدند که به پدیداری معترضانی چون <a href="/wiki/%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8" title="دختران خیابان انقلاب">دختران خیابان انقلاب</a> انجامید.<sup id="cite_ref-292" class="reference"><a href="#cite_note-292"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۷<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> جشنواره‌های <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%87_%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C" class="mw-redirect" title="ملکه زیبایی">ملکه زیبایی</a> درون ایران، پس از انقلاب ۱۳۵۷، دیگر برگزار نشدند و آخرین مراسم گزینش ملکهٔ زیبایی ایران، در سال ۱۳۵۷ در این کشور برگزار شد.<sup id="cite_ref-293" class="reference"><a href="#cite_note-293"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۸<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> بر پایه گزارشی در بی‌بی‌سی فارسی، جمهوری اسلامی در ساخت و پرداخت هویت «زن ایرانی مسلمان» تلاش کرده است و کد لباس اسلامی تجویزشدهٔ این حکومت، مورد بحث بوده است. این رسانه همچنین حکومت اسلامی را دارای «وسواس» و «وحشت» از زنان مدرن غربی‌پوش دانست.<sup id="cite_ref-294" class="reference"><a href="#cite_note-294"><span class="cite-bracket">[</span>۲۸۹<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> به عنوان دیدگاهی مقابل، مرجع تقلید ایرانی، <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="ناصر مکارم شیرازی">ناصر مکارم شیرازی</a>، حجاب را برای حفظ شخصیت زنان و پیشگیری از انحراف جوانان و فساد دانسته است.<sup id="cite_ref-295" class="reference"><a href="#cite_note-295"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۰<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D9%85%D8%AF_%D9%88_%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9_%D9%81%D8%AC%D8%B1" title="جشنواره بین‌المللی مد و پوشاک فجر">جشنواره بین‌المللی مد و پوشاک فجر</a> نیز رویداد مد دولتی ایران است که بخش‌های داخلی و جهانی دارد و دارای ملاحظات اسلامی است.<sup id="cite_ref-296" class="reference"><a href="#cite_note-296"><span class="cite-bracket">[</span>۲۹۱<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="جستارهای_وابسته"><span id=".D8.AC.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.88.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D9.87"></span>جستارهای وابسته</h2></div> <ul><li><a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="نمای کلی ایران">نمای کلی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7_%D8%A8%D8%A7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فهرست موضوعات مرتبط با ایران">فهرست موضوعات مرتبط با ایران</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="یادداشت‌ها"><span id=".DB.8C.D8.A7.D8.AF.D8.AF.D8.A7.D8.B4.D8.AA.E2.80.8C.D9.87.D8.A7"></span>یادداشت‌ها</h2></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40724476">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">برابر با: <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="آریایی">آریایی</a></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">اشاره به دیگر کشورها دارد.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">در همان دوران نیز نام بومی کشور ایران بوده است و به درخواست حکومت ایران از جامعهٔ بین‌المللی اشاره شده است.</span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/%DA%A9%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کنفرانس تهران">کنفرانس تهران</a> را ببینید.</span> </li> <li id="cite_note-133"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-133">↑</a></span> <span class="reference-text">اگرچه، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="رومانی">رومانی</a> پیش از <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7" title="انقلاب ۱۳۵۷">انقلاب ۱۳۵۷</a> نیز روابط گرمی با ایران داشت که پس از ۱۹۸۹ م، شدتش با نزدیکی رومانی به غرب، کم شد.</span> </li> </ol></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40724476" /><div class="reflist reflist-persian-alpha"> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="منابع"><span id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9"></span>منابع</h2></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40724476" /><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Jeroen Temperman (2010). State-Religion Relationships and Human Rights Law: Towards a Right to Religiously Neutral Governance. Brill. pp. 87–. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789004181489" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-90-04-18148-9</a>. The official motto of Iran is Takbir ('God is the Greatest' or 'God is Great'). Transliteration Allahu Akbar. As referred to in art. 18 of the constitution of Iran (1979). The de facto motto however is: 'Independence, freedom, the Islamic Republic.'<span></span></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Jeroen+Temperman+%282010%29.+State-Religion+Relationships+and+Human+Rights+Law%3A+Towards+a+Right+to+Religiously+Neutral+Governance.+Brill.+pp.+87%E2%80%93.+ISBN+978-90-04-18148-9.+The+official+motto+of+Iran+is+Takbir+%28%27God+is+the+Greatest%27+or+%27God+is+Great%27%29.+Transliteration+Allahu+Akbar.+As+referred+to+in+art.+18+of+the+constitution+of+Iran+%281979%29.+The+de+facto+motto+however+is%3A+%27Independence%2C+freedom%2C+the+Islamic+Republic.%27&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r28290294">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center;padding-right:1em;padding-left:0}.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-free a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-subscription a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output div[dir=ltr] .cs1-lock-registration a{background-position:left .1em center;padding-left:1em;padding-right:0}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></span> </li> <li id="cite_note-:EBok-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:EBok_2-0">۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:EBok_2-1">۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r39868036">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:linear-gradient(transparent,transparent),url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200531140534/https://books.google.com/books?id=JT3Jo4Ekm7sC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false">"The World Factbook (EBook) - Page 330"</a> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=JT3Jo4Ekm7sC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false">the original</a> on 2020-05-22<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-22</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+World+Factbook+%28EBook%29+-+Page+330&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DJT3Jo4Ekm7sC%26printsec%3Dfrontcover%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ccri.ac.ir/fa/news/1641">«اصل ۱۲ قانون اساسی»</a>. <i>پژوهشکده شورای نگهبان</i>. <bdi>۲۶ اسفند ۱۳۹۴</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۳-۱۱-۲۲</bdi></span>. <q>دین رسمی ایران، اسلام و مذهب جعفری اثنی عشری است و این اصل الی الابد غیرقابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی، حنبلی و زیدی دارای احترام کامل می‌باشند و پیروان این مذاهب در انجام مراسم مذهبی، طبق فقه خودشان آزادند و در تعلیم و تربیت دینی و احوال شخصیه (ازدواج، طلاق، ارث و وصیت) و دعاوی مربوط به آن در دادگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقه ای که پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشته باشند، مقررات محلی در حدود اختیارات شوراها برطبق آن مذهب خواهد بود، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87+%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86&rft.atitle=%D8%A7%D8%B5%D9%84+%DB%B1%DB%B2+%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C&rft.date=1394&rft_id=http%3A%2F%2Fccri.ac.ir%2Ffa%2Fnews%2F1641&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /><sup class="Fix-tag"><sup class="noprint Inline-Template"><span title="" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%87" title="ویکی‌پدیا:پیوندهای مرده">پیوند مرده</a></i>]</span></sup></sup></span> </li> <li id="cite_note-:demonym-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:demonym_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200529155122/https://www.worldatlas.com/articles/what-is-a-demonym-a-list-of-nationalities.html">"A List of Nationalities"</a>. <i>WorldAtlas</i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldatlas.com/articles/what-is-a-demonym-a-list-of-nationalities.html">the original</a> on 2020-05-29<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-29</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=WorldAtlas&rft.atitle=A+List+of+Nationalities&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldatlas.com%2Farticles%2Fwhat-is-a-demonym-a-list-of-nationalities.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER">"Surface water and surface water change"</a>. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">11 October</span> 2020</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Surface+water+and+surface+water+change&rft.pub=Organisation+for+Economic+Co-operation+and+Development+%28OECD%29&rft_id=https%3A%2F%2Fstats.oecd.org%2FIndex.aspx%3FDataSetCode%3DSURFACE_WATER&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-imf2-6"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-imf2_6-0">۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-imf2_6-1">۶٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-imf2_6-2">۶٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-imf2_6-3">۶٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April/weo-report?c=158,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2022&ey=2023&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1">"World Economic Outlook Database, April 2023"</a>. <i>IMF.org</i>. <a href="/w/index.php?title=International_Monetary_Fund&action=edit&redlink=1" class="new" title="International Monetary Fund (صفحه وجود ندارد)">International Monetary Fund</a>. April 2023<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">April 11,</span> 2023</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=IMF.org&rft.atitle=World+Economic+Outlook+Database%2C+April+2023&rft.date=2023-04&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.imf.org%2Fen%2FPublications%2FWEO%2Fweo-database%2F2023%2FApril%2Fweo-report%3Fc%3D158%2C%26s%3DNGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2C%26sy%3D2022%26ey%3D2023%26ssm%3D0%26scsm%3D1%26scc%3D0%26ssd%3D1%26ssc%3D0%26sic%3D0%26sort%3Dcountry%26ds%3D.%26br%3D1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-Data.worldbank.org-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Data.worldbank.org_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=IR">"Gini index"</a>. <i><a href="/w/index.php?title=World_Bank&action=edit&redlink=1" class="new" title="World Bank (صفحه وجود ندارد)">World Bank</a></i><span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 January</span> 2023</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=World+Bank&rft.atitle=Gini+index&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FSI.POV.GINI%3Flocations%3DIR&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-HDI-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-HDI_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf">"Human Development Report 2021/2022"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> (به انگلیسی). <a href="/w/index.php?title=United_Nations_Development_Programme&action=edit&redlink=1" class="new" title="United Nations Development Programme (صفحه وجود ندارد)">United Nations Development Programme</a>. 8 September 2022<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">8 September</span> 2022</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Human+Development+Report+2021%2F2022&rft.pub=United+Nations+Development+Programme&rft.date=2022-09-08&rft_id=https%3A%2F%2Fhdr.undp.org%2Fsystem%2Ffiles%2Fdocuments%2Fglobal-report-document%2Fhdr2021-22pdf_1.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldometers.info/world-population/iran-population/">"Iran Population (2024) - Worldometer"</a>. <i>www.worldometers.info</i> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2024-10-24</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.worldometers.info&rft.atitle=Iran+Population+%282024%29+-+Worldometer&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldometers.info%2Fworld-population%2Firan-population%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/جمعیت-به-تفکیک-تقسیمات-کشوری-سال-1395">«نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۹۵»</a>. درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری/جمعیت-به-تفکیک-تقسیمات-کشوری-سال-1395">اصلی</a> <span class="cs1-format">(اکسل)</span> در ۲۰ شهریور ۱۴۰۲.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D8%AC+%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B5&rft.pub=%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D9%85%D9%84%DB%8C+%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amar.org.ir%2F%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%D9%88-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86%2F%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%2F%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%81%DA%A9%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1395&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://oi.uchicago.edu/research/publications/misc/third-century-iran-sapor-and-kartir">«Third Century Iran: Sapor and Kartir | The Oriental Institute of the University of Chicago»</a>. <i>oi.uchicago.edu</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۲-۰۴-۱۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=oi.uchicago.edu&rft.atitle=Third+Century+Iran%3A+Sapor+and+Kartir+%7C+The+Oriental+Institute+of+the+University+of+Chicago&rft_id=https%3A%2F%2Foi.uchicago.edu%2Fresearch%2Fpublications%2Fmisc%2Fthird-century-iran-sapor-and-kartir&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:0-12"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_12-0">۱۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_12-1">۱۲٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_12-2">۱۲٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200327150715/http://www.iranicaonline.org/articles/eran-eransah">"ĒRĀN, ĒRĀNŠAHR – Encyclopaedia Iranica"</a>. <i>www.iranicaonline.org</i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/eran-eransah">the original</a> on 2020-03-27<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-27</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.iranicaonline.org&rft.atitle=%C4%92R%C4%80N%2C+%C4%92R%C4%80N%C5%A0AHR+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Feran-eransah&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Schmitt, Rüdiger (1987), "Aryans", Encyclopedia Iranica, vol. 2, New York: Routledge & Kegan Paul, pp. 684–687</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Schmitt%2C+R%C3%BCdiger+%281987%29%2C+%22Aryans%22%2C+Encyclopedia+Iranica%2C+vol.+2%2C+New+York%3A+Routledge+%26+Kegan+Paul%2C+pp.+684%E2%80%93687&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/iraj">«IRAJ – Encyclopaedia Iranica»</a>. <i>www.iranicaonline.org</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۳-۲۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.iranicaonline.org&rft.atitle=IRAJ+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Firaj&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:1-17"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:1_17-0">۱۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:1_17-1">۱۵٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:1_17-2">۱۵٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFسعید_نفیسی2017" class="citation web">سعید نفیسی (<bdi>۲۰۱۷-۱۲-۲۷</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200327170207/https://www.isna.ir/news/96100603437/روزی-که-نام-پرشیا-و-پرسه-به-ایران-تغییر-یافت">«روزی که نام پرشیا و پرسه به ایران تغییر یافت»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/96100603437/روزی-که-نام-پرشیا-و-پرسه-به-ایران-تغییر-یافت">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۳-۲۷<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۳-۲۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C+%DA%A9%D9%87+%D9%86%D8%A7%D9%85+%D9%BE%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%A7+%D9%88+%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D9%87+%D8%A8%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1+%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA&rft.date=2017-12-27&rft.au=%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF+%D9%86%D9%81%DB%8C%D8%B3%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F96100603437%2F%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D9%BE%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%A7-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1-%DB%8C%D8%A7%D9%81%D8%AA&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>A. Fishman, Joshua (2010). Handbook of Language and Ethnic Identity: Disciplinary and Regional Perspectives (Volume 1). Oxford University Press. p. 266. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780195374926" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-537492-6</a>. " "Iran" and "Persia" are synonymous" The former has always been used by the Iranian speaking peoples themselves, while the latter has served as the international name of the country in various languages</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A.+Fishman%2C+Joshua+%282010%29.+Handbook+of+Language+and+Ethnic+Identity%3A+Disciplinary+and+Regional+Perspectives+%28Volume+1%29.+Oxford+University+Press.+p.+266.+ISBN+978-0-19-537492-6.+%22+%22Iran%22+and+%22Persia%22+are+synonymous%22+The+former+has+always+been+used+by+the+Iranian+speaking+peoples+themselves%2C+while+the+latter+has+served+as+the+international+name+of+the+country+in+various+languages&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Encyclopædia Britannica, Historical region, Persia</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica%2C+Historical+region%2C+Persia&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Wilson, Arnold (2012). "The Middle Ages: Fars". The Persian Gulf (RLE Iran A). Routledge. p. 71. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781136841057" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-136-84105-7</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wilson%2C+Arnold+%282012%29.+%22The+Middle+Ages%3A+Fars%22.+The+Persian+Gulf+%28RLE+Iran+A%29.+Routledge.+p.+71.+ISBN+978-1-136-84105-7.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200528174350/https://www.hamshahrionline.ir/news/6644/آشنایی-با-نام-های-سرزمین-ایران">«آشنایی با نام‌های سرزمین ایران»</a>. <i>همشهری آنلاین</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hamshahrionline.ir/news/6644/آشنایی-با-نام-های-سرزمین-ایران">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۵-۲۸<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D9%87%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C+%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86&rft.atitle=%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%A8%D8%A7+%D9%86%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hamshahrionline.ir%2Fnews%2F6644%2F%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%86%D8%A7%D9%85-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rokna.net/بخش-شبکه-های-اجتماعی-78/979794-کشف-قدیمی-ترین-محوطه-باستانی-ایران-با-قدمت-هزار-سال-پیدا-شدن-بقایای-انسانی-حیوانات-منقرض-شده-فیلم">«کشف قدیمی‌ترین محوطه باستانی ایران با قدمت ۴۷۵ هزار سال / پیدا شدن بقایای انسانی و حیوانات منقرض شده + فیلم»</a>. <i>رکنا</i>. <bdi>۲۰۲۴-۰۷-۱۸</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۴-۰۷-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%DA%A9%D9%86%D8%A7&rft.atitle=%DA%A9%D8%B4%D9%81+%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87+%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D8%A7+%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA+%DB%B4%DB%B7%DB%B5+%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%2F+%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7+%D8%B4%D8%AF%D9%86+%D8%A8%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%88+%D8%AD%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA+%D9%85%D9%86%D9%82%D8%B1%D8%B6+%D8%B4%D8%AF%D9%87+%2B+%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85&rft.date=2024-07-18&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.rokna.net%2F%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C-78%2F979794-%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AD%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%AA-%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7-%D8%B4%D8%AF%D9%86-%D8%A8%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86%D9%82%D8%B1%D8%B6-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFفریدون_بیگلری" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">فریدون بیگلری‎. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.antiquity.ac.uk/projgall/biglari302/">"Ganj Par: The first evidence for Lower Paleolithic occupation in the Southern Caspian Basin, Iran"</a> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-27</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Ganj+Par%3A+The+first+evidence+for+Lower+Paleolithic+occupation+in+the+Southern+Caspian+Basin%2C+Iran&rft.au=%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86+%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D9%84%D8%B1%DB%8C%E2%80%8E&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.antiquity.ac.uk%2Fprojgall%2Fbiglari302%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130726032154/http://www.pbase.com/k_amj/tehran_museum">«ANCIENT IRAN MUSEUM by Ali Majdfar»</a>. <i>PBase</i> (به انگلیسی). بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pbase.com/k_amj/tehran_museum">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۳-۲۸<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۳-۲۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=PBase&rft.atitle=ANCIENT+IRAN+MUSEUM+by+Ali+Majdfar&rft_id=https%3A%2F%2Fpbase.com%2Fk_amj%2Ftehran_museum&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>J. D. Vigne; J. Peters; D. Helmer (2002). First Steps of Animal Domestication, Proceedings of the 9th Conference of the International Council of Archaeozoology. Oxbow Books, Limited. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781842171219" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-84217-121-9</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=J.+D.+Vigne%3B+J.+Peters%3B+D.+Helmer+%282002%29.+First+Steps+of+Animal+Domestication%2C+Proceedings+of+the+9th+Conference+of+the+International+Council+of+Archaeozoology.+Oxbow+Books%2C+Limited.+ISBN+978-1-84217-121-9.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Daryaee, “The Oxford Handbook of Iranian History”, 14-15</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Daryaee%2C+%E2%80%9CThe+Oxford+Handbook+of+Iranian+History%E2%80%9D%2C+14-15.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-28">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20130415085349/http://www.iranicaonline.org/articles/neolithic-age-in-iran">«NEOLITHIC AGE IN IRAN»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/neolithic-age-in-iran">اصلی</a> در ۱۵ آوریل ۲۰۱۳<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۶-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=NEOLITHIC+AGE+IN+IRAN&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fneolithic-age-in-iran&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-29">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/neolithic-age-in-iran">«NEOLITHIC AGE IN IRAN – Encyclopaedia Iranica»</a>. <i>www.iranicaonline.org</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۳-۲۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.iranicaonline.org&rft.atitle=NEOLITHIC+AGE+IN+IRAN+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fneolithic-age-in-iran&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFM._A.B._Ed." class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">M. A., Anthropology; B. Ed., Illinois State University. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thoughtco.com/cuneiform-mesopotamian-writing-in-wedges-170549">"The Syllabary of the Gilgamesh Epic and Hammurabi's Code"</a>. <i>ThoughtCo</i> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-28</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=ThoughtCo&rft.atitle=The+Syllabary+of+the+Gilgamesh+Epic+and+Hammurabi%27s+Code&rft.aulast=M.+A.&rft.aufirst=Anthropology&rft.au=B.+Ed.%2C+Illinois+State+University&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.thoughtco.com%2Fcuneiform-mesopotamian-writing-in-wedges-170549&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>"Emergence of Agriculture in the Foothills of the Zagros Mountains of Iran", by Simone Riehl, Mohsen Zeidi, Nicholas J. Conard – University of Tübingen, publication 10 May 2013</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%22Emergence+of+Agriculture+in+the+Foothills+of+the+Zagros+Mountains+of+Iran%22%2C+by+Simone+Riehl%2C+Mohsen+Zeidi%2C+Nicholas+J.+Conard+%E2%80%93+University+of+T%C3%BCbingen%2C+publication+10+May+2013&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Helwing 2006‏:‎35-48</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Helwing+2006%E2%80%8F%3A%E2%80%8E35-48&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>BRONZE AGE – Encyclopaedia Iranica 1989</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=BRONZE+AGE+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica+1989&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://en.irna.ir/news/83161183/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-Piranshahr">https://en.irna.ir/news/83161183/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-Piranshahr</a></span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://newspakistan.tv/8000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran/">https://newspakistan.tv/8000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran/</a></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.nation.com.pk/08-Jan-2019/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran">https://www.nation.com.pk/08-Jan-2019/8-000-years-old-artifacts-unearthed-in-iran</a></span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>D. T. Potts (1999). The Archaeology of Elam: Formation and Transformation of an Ancient Iranian State. Cambridge University Press. pp. 45–46. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780521564960" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-56496-0</a>. Retrieved 21 June 2013</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=D.+T.+Potts+%281999%29.+The+Archaeology+of+Elam%3A+Formation+and+Transformation+of+an+Ancient+Iranian+State.+Cambridge+University+Press.+pp.+45%E2%80%9346.+ISBN+978-0-521-56496-0.+Retrieved+21+June+2013.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070312120827/http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm#s213087">"iran-daily"</a> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iran-daily.com/1385/2795/html/panorama.htm">the original</a> on 2020-03-27<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-27</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=iran-daily&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iran-daily.com%2F1385%2F2795%2Fhtml%2Fpanorama.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150626145102/http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml">"Archaeologists: Modern civilization began in Iran based on new evidence"</a> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_22427.shtml">the original</a> on 2020-03-27<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-27</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Archaeologists%3A+Modern+civilization+began+in+Iran+based+on+new+evidence&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranian.ws%2Firan_news%2Fpublish%2Farticle_22427.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110513235032/http://www.ancientscripts.com/elamite.html">"Ancient Scripts: Elamite"</a>. <i>www.ancientscripts.com</i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ancientscripts.com/elamite.html">the original</a> on 2020-03-28<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-28</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.ancientscripts.com&rft.atitle=Ancient+Scripts%3A+Elamite&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ancientscripts.com%2Felamite.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFAbediOmrani2015" class="citation journal cs1">Abedi, Akbar; Omrani, Behrooz (2015). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.persee.fr/doc/paleo_0153-9345_2015_num_41_1_5655">"Kura-Araxes culture and North-Western Iran: New perspectives from Kul Tepe Jolfa (Hadishahr)"</a>. <i>Paléorient</i>. <b>41</b> (1): 55–68. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.3406%2Fpaleo.2015.5655">10.3406/paleo.2015.5655</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Pal%C3%A9orient&rft.atitle=Kura-Araxes+culture+and+North-Western+Iran%3A+New+perspectives+from+Kul+Tepe+Jolfa+%28Hadishahr%29&rft.volume=41&rft.issue=1&rft.pages=55-68&rft.date=2015&rft_id=info%3Adoi%2F10.3406%2Fpaleo.2015.5655&rft.aulast=Abedi&rft.aufirst=Akbar&rft.au=Omrani%2C+Behrooz&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.persee.fr%2Fdoc%2Fpaleo_0153-9345_2015_num_41_1_5655&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121029171420/http://www.ivarta.com/columns/OL_051212.htm">"Basu, Dipak"</a>. <i>ww12.ivarta.com</i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ivarta.com/columns/OL_051212.htm">the original</a> on 2020-03-29<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-29</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=ww12.ivarta.com&rft.atitle=Basu%2C+Dipak&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ivarta.com%2Fcolumns%2FOL_051212.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:2-43"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:2_43-0">۴۰٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-1">۴۰٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-2">۴۰٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-3">۴۰٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-4">۴۰٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-5">۴۰٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-6">۴۰٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-7">۴۰٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-8">۴۰٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-9">۴۰٫۰۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-10">۴۰٫۱۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-11">۴۰٫۱۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-12">۴۰٫۱۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-13">۴۰٫۱۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-14">۴۰٫۱۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-15">۴۰٫۱۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-16">۴۰٫۱۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-17">۴۰٫۱۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-18">۴۰٫۱۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-19">۴۰٫۱۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-20">۴۰٫۲۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-21">۴۰٫۲۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:2_43-22">۴۰٫۲۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>تاریخ کامل ایران، دکتر عبدالله رازی، چاپ چهارم، ۱۳۴۷</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1+%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87+%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%8C+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B7.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:30-44"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:30_44-0">۴۱٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-1">۴۱٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-2">۴۱٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-3">۴۱٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-4">۴۱٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-5">۴۱٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-6">۴۱٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-7">۴۱٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-8">۴۱٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-9">۴۱٫۰۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-10">۴۱٫۱۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-11">۴۱٫۱۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-12">۴۱٫۱۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-13">۴۱٫۱۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-14">۴۱٫۱۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-15">۴۱٫۱۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-16">۴۱٫۱۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-17">۴۱٫۱۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-18">۴۱٫۱۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-19">۴۱٫۱۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:30_44-20">۴۱٫۲۰</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201017075042/https://www.iranicaonline.org/articles/iran-ii1-pre-islamic-times">«IRAN ii. IRANIAN HISTORY (1) Pre-Islamic Times – Encyclopaedia Iranica»</a>. <i>www.iranicaonline.org</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.iranicaonline.org/articles/iran-ii1-pre-islamic-times">اصلی</a> در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۱۲-۱۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.iranicaonline.org&rft.atitle=IRAN+ii.+IRANIAN+HISTORY+%281%29+Pre-Islamic+Times+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Firan-ii1-pre-islamic-times&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Roux, Georges (1992). Ancient Iraq. Penguin Adult. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780141938257" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-14-193825-7</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Roux%2C+Georges+%281992%29.+Ancient+Iraq.+Penguin+Adult.+ISBN+978-0-14-193825-7.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Wiesehöfer, Josef (2001). Ancient Persia: From 550 BC to 650 AD. London: I.B. Tauris. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781860646751" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-86064-675-1</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Wieseh%C3%B6fer%2C+Josef+%282001%29.+Ancient+Persia%3A+From+550+BC+to+650+AD.+London%3A+I.B.+Tauris.+ISBN+978-1-86064-675-1.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:3-47"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:3_47-0">۴۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:3_47-1">۴۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>David Sacks; Oswyn Murray; Lisa R. Brody; Oswyn Murray; Lisa R. Brody (2005). ancient Greek world. Infobase Publishing. pp. 256. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780816057221" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8160-5722-1</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=David+Sacks%3B+Oswyn+Murray%3B+Lisa+R.+Brody%3B+Oswyn+Murray%3B+Lisa+R.+Brody+%282005%29.+ancient+Greek+world.+Infobase+Publishing.+pp.+256.+ISBN+978-0-8160-5722-1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.guinnessworldrecords.com/world-records/largest-empire-by-percentage-of-world-population/">«Largest empire by percentage of world population»</a>. <i>Guinness World Records</i> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۳-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Guinness+World+Records&rft.atitle=Largest+empire+by+percentage+of+world+population&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.guinnessworldrecords.com%2Fworld-records%2Flargest-empire-by-percentage-of-world-population%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110429155501/http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty">«ACHAEMENID DYNASTY – Encyclopaedia Iranica»</a>. <i>www.iranicaonline.org</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/achaemenid-dynasty">اصلی</a> در ۲۹ آوریل ۲۰۱۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۳-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.iranicaonline.org&rft.atitle=ACHAEMENID+DYNASTY+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fachaemenid-dynasty&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Schmitt Achaemenid dynasty</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Schmitt+Achaemenid+dynasty&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2011). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781444351637" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-4443-5163-7</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Roisman%2C+Joseph%3B+Worthington%2C+Ian+%282011%29.+A+Companion+to+Ancient+Macedonia.+John+Wiley+and+Sons.+ISBN+978-1-4443-5163-7.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:36-52"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:36_52-0">۴۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:36_52-1">۴۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200811130616/https://www.iranicaonline.org/articles/kingship-02-parthian-period">«Kingship ii. Parthian Period»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.iranicaonline.org/articles/kingship-02-parthian-period">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۱۲-۳۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۱۲-۳۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Kingship+ii.+Parthian+Period&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fkingship-02-parthian-period&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Green, Tamara M. (1992), The City of the Moon God: Religious Traditions of Harran, BRILL, <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9789004095137" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-90-04-09513-7</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Green%2C+Tamara+M.+%281992%29%2C+The+City+of+the+Moon+God%3A+Religious+Traditions+of+Harran%2C+BRILL%2C+ISBN+978-90-04-09513-7&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Brosius 2006, p. 120; Garthwaite 2005, p. 78; Kurz 1983, p. 561</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Brosius+2006%2C+p.+120%3B+Garthwaite+2005%2C+p.+78%3B+Kurz+1983%2C+p.+561&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>تمدن ایران ساسانی، و.گ. لوکونین، ترجمه، تهران ۱۳۵۰، بنگاه ترجمه و نشر کتاب</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C+%D9%88.%DA%AF.+%D9%84%D9%88%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%D9%86%D8%8C+%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%D8%8C+%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B0%D8%8C+%D8%A8%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87+%D9%88+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210121184437/https://www.britannica.com/topic/Sasanian-dynasty">"Sasanian dynasty"</a>. <i>Britannica</i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Sasanian-dynasty">the original</a> on 2021-01-21<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2021-01-21</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Britannica&rft.atitle=Sasanian+dynasty&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftopic%2FSasanian-dynasty&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>History of civilizations of Central Asia, v. 3: The Crossroads of civilizations, P48</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=History+of+civilizations+of+Central+Asia%2C+v.+3%3A+The+Crossroads+of+civilizations%2C+P48&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>George Liska (1998). Expanding Realism: The Historical Dimension of World Politics. Rowman & Littlefield Pub Incorporated. p. 170. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780847686803" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8476-8680-3</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=George+Liska+%281998%29.+Expanding+Realism%3A+The+Historical+Dimension+of+World+Politics.+Rowman+%26+Littlefield+Pub+Incorporated.+p.+170.+ISBN+978-0-8476-8680-3.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFOccawlonline" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Occawlonline. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://docs.google.com/presentation/d/1Pf_SaxcKAt6VmIl7aNOi_cDPZoGyiAxOSWsOz0EtSSE/embed?size=l&slide=id.g47e99d68c_052">"The Rise and Spread of Islam, The Arab Empire of the Umayyads – Weakness of the Adversary Empires"</a> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-03-28</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Rise+and+Spread+of+Islam%2C+The+Arab+Empire+of+the+Umayyads+%E2%80%93+Weakness+of+the+Adversary+Empires&rft.au=Occawlonline&rft_id=https%3A%2F%2Fdocs.google.com%2Fpresentation%2Fd%2F1Pf_SaxcKAt6VmIl7aNOi_cDPZoGyiAxOSWsOz0EtSSE%2Fembed%3Fsize%3Dl%26slide%3Did.g47e99d68c_052&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFپورشریعتی2018" class="citation news">پورشریعتی، پروانه (<bdi>۲۰۱۸-۰۵-۲۹</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/magazine-44291258">«حمله اعراب به ایران»</a>. BBC News فارسی<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87+%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8+%D8%A8%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.date=2018-05-29&rft.aulast=%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C&rft.aufirst=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fmagazine-44291258&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Suha Rassam (2005). Iraq: Its Origins and Development to the Present Day. Gracewing Publishing. p. 77. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780852446331" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-85244-633-1</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Suha+Rassam+%282005%29.+Iraq%3A+Its+Origins+and+Development+to+the+Present+Day.+Gracewing+Publishing.+p.+77.+ISBN+978-0-85244-633-1.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Zarrinkub,'Abd Al-Husain (1975). "The Arab Conquest of Iran and Its Aftermath". In Frye, Richard N. (ed.). Cambridge History of Iran. 4. London: Cambridge University Press. p. 46. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780521200936" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-20093-6</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Zarrinkub%2C%27Abd+Al-Husain+%281975%29.+%22The+Arab+Conquest+of+Iran+and+Its+Aftermath%22.+In+Frye%2C+Richard+N.+%28ed.%29.+Cambridge+History+of+Iran.+4.+London%3A+Cambridge+University+Press.+p.+46.+ISBN+978-0-521-20093-6.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Khanbaghi, Aptin (2006). The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran (reprint ed.). I.B. Tauris. p. 268. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781845110567" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-84511-056-7</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Khanbaghi%2C+Aptin+%282006%29.+The+Fire%2C+the+Star+and+the+Cross%3A+Minority+Religions+in+Medieval+and+Early+Modern+Iran+%28reprint+ed.%29.+I.B.+Tauris.+p.+268.+ISBN+978-1-84511-056-7.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-64">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Meri, Josef W. ; Bacharach, Jere L. (2006). Medieval Islamic Civilization: L-Z, index. Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. II (illustrated ed.). Taylor & Francis. p. 878. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780415966924" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-415-96692-4</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Meri%2C+Josef+W.+%3B+Bacharach%2C+Jere+L.+%282006%29.+Medieval+Islamic+Civilization%3A+L-Z%2C+index.+Medieval+Islamic+Civilization%3A+An+Encyclopedia.+II+%28illustrated+ed.%29.+Taylor+%26+Francis.+p.+878.+ISBN+978-0-415-96692-4.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:4-65"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:4_65-0">۶۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:4_65-1">۶۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Richard Nelson Frye (1975). The Cambridge History of Iran. 4. Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780521200936" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-20093-6</a>. Retrieved 23 June 2013</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Richard+Nelson+Frye+%281975%29.+The+Cambridge+History+of+Iran.+4.+Cambridge+University+Press.+ISBN+978-0-521-20093-6.+Retrieved+23+June+2013.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Gene R. Garthwaite (2008). The Persians. Wiley. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781405144001" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-4051-4400-1</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Gene+R.+Garthwaite+%282008%29.+The+Persians.+Wiley.+ISBN+978-1-4051-4400-1.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFAndrew_Lawler" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Andrew Lawler. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120909120150/http://www.smithsonianmag.com/people-places/Irans-Hidden-Jewel.html?c=y&page=2">"Isfahan: Iran's Hidden Jewel"</a> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.smithsonianmag.com/people-places/Irans-Hidden-Jewel.html">the original</a> on 9 September 2012.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Isfahan%3A+Iran%27s+Hidden+Jewel&rft.au=Andrew+Lawler&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.smithsonianmag.com%2Fpeople-places%2FIrans-Hidden-Jewel.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnooshahr2012">Anooshahr، <i>The Oxford Handbook of Iranian History</i></a>، <bdi>273</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-:38-69"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:38_69-0">۶۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:38_69-1">۶۶٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:38_69-2">۶۶٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:38_69-3">۶۶٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:38_69-4">۶۶٫۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:38_69-5">۶۶٫۵</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFiranicaonline" class="citation web">iranicaonline. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210225151106/https://iranicaonline.org/articles/iran-ii2-islamic-period-page-4">«THE SAFAVIDS (1501-1722)»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/iran-ii2-islamic-period-page-4">اصلی</a> در ۲۰۲۱-۰۲-۲۵<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۲-۲۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=THE+SAFAVIDS+%281501-1722%29&rft.au=iranicaonline&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Firan-ii2-islamic-period-page-4&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Steven R. Ward (2009). Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces. Georgetown University Press. p. 39. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781589015876" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-58901-587-6</a>. Retrieved 21 June 2013</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Steven+R.+Ward+%282009%29.+Immortal%3A+A+Military+History+of+Iran+and+Its+Armed+Forces.+Georgetown+University+Press.+p.+39.+ISBN+978-1-58901-587-6.+Retrieved+21+June+2013.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:39-71"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:39_71-0">۶۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:39_71-1">۶۸٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Axworthy, Door Michael (2006). The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780857721938" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-85772-193-8</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Axworthy%2C+Door+Michael+%282006%29.+The+Sword+of+Persia%3A+Nader+Shah%2C+from+Tribal+Warrior+to+Conquering+Tyrant.+ISBN+978-0-85772-193-8.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:40-72"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:40_72-0">۶۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:40_72-1">۶۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210301162103/https://iranicaonline.org/articles/nader-shah">«NĀDER SHAH»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/nader-shah">اصلی</a> در ۱ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۰۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=N%C4%80DER+SHAH&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Fnader-shah&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:41-73"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:41_73-0">۷۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:41_73-1">۷۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210225074030/https://iranicaonline.org/articles/zand-dynasty">«ZAND DYNASTY – Encyclopaedia Iranica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.iranicaonline.org/articles/zand-dynasty">اصلی</a> در ۲۰۲۱-۰۳-۰۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۰۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=ZAND+DYNASTY+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fzand-dynasty&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-74">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210301182609/https://iranicaonline.org/articles/aga-mohammad-khan">«ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR – Iranica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/aga-mohammad-khan">اصلی</a> در ۱ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۰۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C4%80%E1%B8%A0%C4%80+MO%E1%B8%A4AMMAD+KHAN+Q%C4%80J%C4%80R+%E2%80%93+Iranica&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Faga-mohammad-khan&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:52-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:52_75-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210301182609/https://iranicaonline.org/articles/aga-mohammad-khan">«ĀḠĀ MOḤAMMAD KHAN QĀJĀR – Iranica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/aga-mohammad-khan">اصلی</a> در ۱ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۰۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C4%80%E1%B8%A0%C4%80+MO%E1%B8%A4AMMAD+KHAN+Q%C4%80J%C4%80R+%E2%80%93+Iranica&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Faga-mohammad-khan&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Fisher, William Bayne; Avery, P. ; Hambly, G.R.G; Melville, C. (1991). The Cambridge History of Iran. 7. Cambridge: Cambridge University Press. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780521200950" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-20095-0</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Fisher%2C+William+Bayne%3B+Avery%2C+P.+%3B+Hambly%2C+G.R.G%3B+Melville%2C+C.+%281991%29.+The+Cambridge+History+of+Iran.+7.+Cambridge%3A+Cambridge+University+Press.+ISBN+978-0-521-20095-0.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:49-77"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:49_77-0">۷۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:49_77-1">۷۴٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:49_77-2">۷۴٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:49_77-3">۷۴٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:49_77-4">۷۴٫۴</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/The-Qajar-dynasty-1796-1925">"Iran - The Qājār dynasty (1796–1925)"</a>. <i>Britannica</i> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210415162632/https://www.britannica.com/place/Iran/The-Qajar-dynasty-1796-1925">Archived</a> from the original on 15 April 2021<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2021-04-15</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Britannica&rft.atitle=Iran+-+The+Q%C4%81j%C4%81r+dynasty+%281796%E2%80%931925%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FThe-Qajar-dynasty-1796-1925&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Seyf, Ahmad (2010), "Iran and the Great Famine, 1870–72", Middle East Studies, Taylor & Francis, 46 (2): 289–306, doi:10.1080/00263201003616584</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Seyf%2C+Ahmad+%282010%29%2C+%22Iran+and+the+Great+Famine%2C+1870%E2%80%9372%22%2C+Middle+East+Studies%2C+Taylor+%26+Francis%2C+46+%282%29%3A+289%E2%80%93306%2C+doi%3A10.1080%2F00263201003616584&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Russia and Iran in the Great Game: Travelogues and Orientalism, Elena Andreeva, 40</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Russia+and+Iran+in+the+Great+Game%3A+Travelogues+and+Orientalism%2C+Elena+Andreeva%2C+40&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:50-80"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:50_80-0">۷۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:50_80-1">۷۷٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:50_80-2">۷۷٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:50_80-3">۷۷٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/iran-ii2-islamic-period-page-5">"IRAN ii. IRANIAN HISTORY (2) Islamic period (p – Iranica"</a> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210415182704/https://iranicaonline.org/articles/iran-ii2-islamic-period-page-5">Archived</a> from the original on 15 April 2021<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2021-04-15</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=IRAN+ii.+IRANIAN+HISTORY+%282%29+Islamic+period+%28p+%E2%80%93+Iranica&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Firan-ii2-islamic-period-page-5&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:51-81"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:51_81-0">۷۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:51_81-1">۷۸٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:51_81-2">۷۸٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:51_81-3">۷۸٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210126165532/https://www.britannica.com/place/Iran/Rise-of-Reza-Khan">"Iran - Rise of Reza Khan"</a> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Rise-of-Reza-Khan">the original</a> on 2021-04-15<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2021-04-15</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Iran+-+Rise+of+Reza+Khan&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FRise-of-Reza-Khan&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>آخرین شاهنشاه، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="هوشنگ نهاوندی">هوشنگ نهاوندی</a>-ایوبوماتی، دادمهر ۱۳۹۲ خورشیدی، بخش دوم، فصل اول (۱۱۵)</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%8C+%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF+%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%85%D9%87%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B2+%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%AF%D9%88%D9%85%D8%8C+%D9%81%D8%B5%D9%84+%D8%A7%D9%88%D9%84+%28%DB%B1%DB%B1%DB%B5%29&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>آخرین شاهنشاه، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="هوشنگ نهاوندی">هوشنگ نهاوندی</a>-ایوبوماتی، دادمهر ۱۳۹۲ خورشیدی، بخش دوم، فصل دوم (۱۳۷)</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%8C+%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF+%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%85%D9%87%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B2+%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%AF%D9%88%D9%85%D8%8C+%D9%81%D8%B5%D9%84+%D8%AF%D9%88%D9%85+%28%DB%B1%DB%B3%DB%B7%29&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Nikki R. Keddie, Rudolph P Matthee. Iran and the Surrounding World: Interactions in Culture and Cultural Politics University of Washington Press, 2002 p. 366</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nikki+R.+Keddie%2C+Rudolph+P+Matthee.+Iran+and+the+Surrounding+World%3A+Interactions+in+Culture+and+Cultural+Politics+University+of+Washington+Press%2C+2002+p.+366&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-Kinzer2011-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Kinzer2011_86-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFStephen_Kinzer2011" class="citation book cs1">Stephen Kinzer (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.com/books?id=pNz-3o_GQwsC&pg=PT10"><i>All the Shah's Men</i></a>. John Wiley & Sons. p. 10. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8" title="شماره استاندارد بین‌المللی کتاب">ISBN</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/978-1-118-14440-4" title="ویژه:منابع کتاب/978-1-118-14440-4"><bdi>978-1-118-14440-4</bdi></a><span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">21 June</span> 2013</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=All+the+Shah%27s+Men&rft.pages=10&rft.pub=John+Wiley+%26+Sons&rft.date=2011&rft.isbn=978-1-118-14440-4&rft.au=Stephen+Kinzer&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DpNz-3o_GQwsC%26pg%3DPT10&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRoger_Savory1993">Roger Savory</a>.</span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFJonathan_White2012">Jonathan White</a>, <bdi>281</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRoger_Savory1993">Roger Savory</a>, <bdi>449</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRoger_Savory1993">Roger Savory</a>, <bdi>451</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFRichard_W._Cottam1988">Richard W. Cottam</a>, <bdi>143</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAnn_Gillespie1995">Ann Gillespie</a>, <bdi>191</bdi>.</span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>آخرین شاهنشاه، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="هوشنگ نهاوندی">هوشنگ نهاوندی</a>-ایوبوماتی، دادمهر ۱۳۹۲ خورشیدی، بخش دوم، فصل چهارم (۲۱۵)</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%8C+%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF+%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%85%D9%87%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B2+%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%AF%D9%88%D9%85%D8%8C+%D9%81%D8%B5%D9%84+%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85+%28%DB%B2%DB%B1%DB%B5%29&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>آخرین شاهنشاه، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="هوشنگ نهاوندی">هوشنگ نهاوندی</a>-ایوبوماتی، دادمهر ۱۳۹۲ خورشیدی، بخش چهارم، فصل دوم (۴۸۹)</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%8C+%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF+%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%85%D9%87%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B2+%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%8C+%D9%81%D8%B5%D9%84+%D8%AF%D9%88%D9%85+%28%DB%B4%DB%B8%DB%B9%29&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>آخرین شاهنشاه، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="هوشنگ نهاوندی">هوشنگ نهاوندی</a>-ایوبوماتی، دادمهر ۱۳۹۲ خورشیدی، بخش پنجم، فصل پنجم (۷۰۳)</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%8C+%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF+%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A8%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%85%D9%87%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B2+%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D8%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85%D8%8C+%D9%81%D8%B5%D9%84+%D9%BE%D9%86%D8%AC%D9%85+%28%DB%B7%DB%B0%DB%B3%29&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-47059845">«گاهشمار انقلاب»</a>. BBC News فارسی. <bdi>۲۰۱۹-۰۲-۰۱</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%AF%D8%A7%D9%87%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1+%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8&rft.date=2019-02-01&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-47059845&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3470386">«آرشیو روزنامه دنیای اقتصاد | شماره 4486»</a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A2%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D9%88+%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF+%7C+%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87+4486&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.donya-e-eqtesad.com%2Ffa%2Ftiny%2Fnews-3470386&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-50281247">«آلبوم عکس؛ اشغال سفارت آمریکا در تهران»</a>. BBC. <bdi>۲۰۱۹-۱۱-۰۴</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A2%D9%84%D8%A8%D9%88%D9%85+%D8%B9%DA%A9%D8%B3%D8%9B+%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84+%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%AA+%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7+%D8%AF%D8%B1+%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.date=2019-11-04&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-50281247&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:20-99"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:20_99-0">۹۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:20_99-1">۹۵٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:20_99-2">۹۵٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200505175529/https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-48952483">«انقلاب فرهنگی؛ خمینی و بنی‌صدر و سروش در یک جبهه»</a>. BBC. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-48952483">اصلی</a> در ۵ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%9B+%D8%AE%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C+%D9%88+%D8%A8%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B5%D8%AF%D8%B1+%D9%88+%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B4+%D8%AF%D8%B1+%DB%8C%DA%A9+%D8%AC%D8%A8%D9%87%D9%87&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fblog-viewpoints-48952483&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-features-44846410">«ایران و عراق در جنگ چه مناطقی از خاک یکدیگر را اشغال کردند؟»</a>. BBC. <bdi>۲۰۱۸-۰۷-۱۸</bdi>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190827042921/http://www.bbc.com/persian/iran-features-44846410">بایگانی‌شده</a> از روی نسخه اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۱۹<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82+%D8%AF%D8%B1+%D8%AC%D9%86%DA%AF+%DA%86%D9%87+%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82%DB%8C+%D8%A7%D8%B2+%D8%AE%D8%A7%DA%A9+%DB%8C%DA%A9%D8%AF%DB%8C%DA%AF%D8%B1+%D8%B1%D8%A7+%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84+%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF%D8%9F&rft.date=2018-07-18&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-features-44846410&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-features-47053432">«چهل سال و سرانجام وعده‌های اقتصادی انقلاب»</a>. BBC News. <bdi>۲۰۱۹-۰۲-۰۱</bdi>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200417143006/https://www.bbc.com/persian/iran-features-47053432">بایگانی‌شده</a> از روی نسخه اصلی در ۱۷ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%86%D9%87%D9%84+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%D9%88+%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85+%D9%88%D8%B9%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8&rft.date=2019-02-01&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-features-47053432&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFفریدون_خاوند_اقتصاددان_و_تحلیلگر_اقتصادی" class="citation web">فریدون خاوند اقتصاددان و تحلیلگر اقتصادی. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/f5_damaged_Iran_economy_while_8_years_war_with_Iraq/2163312.html">«اقتصاد ایران و جنگ هشت ساله»</a>. <i>رادیو فردا</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200417162031/https://www.radiofarda.com/a/f5_damaged_Iran_economy_while_8_years_war_with_Iraq/2163312.html">بایگانی‌شده</a> از روی نسخه اصلی در ۱۷ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%AC%D9%86%DA%AF+%D9%87%D8%B4%D8%AA+%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%87&rft.au=%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86+%D8%AE%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DA%AF%D8%B1+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Ff5_damaged_Iran_economy_while_8_years_war_with_Iraq%2F2163312.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFبخش_تحلیل_هوشنگ_امیراحمدی،_تحلیل‌گر_سیاسی." class="citation web">بخش تحلیل هوشنگ امیراحمدی، تحلیل‌گر سیاسی. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/news/story/2004/03/printable/040325_a_2_amini_revo_25.shtml">«BBC Persian»</a>. <i>www.bbc.com</i>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200418141639/https://www.bbc.com/persian/news/story/2004/03/printable/040325_a_2_amini_revo_25.shtml">بایگانی‌شده</a> از روی نسخه اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.bbc.com&rft.atitle=BBC+Persian&rft.au=%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84+%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%8C+%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C.&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fnews%2Fstory%2F2004%2F03%2Fprintable%2F040325_a_2_amini_revo_25.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-104"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-104">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="https://www.farsnews.ir/my/c/98924">https://www.farsnews.ir/my/c/98924</a></span> </li> <li id="cite_note-:10-105"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:10_105-0">۱۰۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:10_105-1">۱۰۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/business-50242991">«تحریم‌های آمریکا؛ چه شد که اقتصاد ایران به این روز افتاد؟»</a>. BBC. <bdi>۲۰۱۹-۱۱-۰۳</bdi>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200418144426/https://www.bbc.com/persian/business-50242991">بایگانی‌شده</a> از روی نسخه اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%9B+%DA%86%D9%87+%D8%B4%D8%AF+%DA%A9%D9%87+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D9%86+%D8%B1%D9%88%D8%B2+%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%AF%D8%9F&rft.date=2019-11-03&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fbusiness-50242991&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:5-106"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:5_106-0">۱۰۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:5_106-1">۱۰۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://tejaratnews.com/فراز-و-فرودهای-اقتصاد-ایران">«روند رشد اقتصادی ایران در 9 سال اخیر / رشد چشمگیر در دوره برجام»</a>. <i>تجارت‌نیوز و statista</i>. <bdi>۲۰۲۰-۰۱-۲۳</bdi>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200418145356/https://tejaratnews.com/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86">بایگانی‌شده</a> از روی نسخه اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B2+%D9%88+statista&rft.atitle=%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF+%D8%B1%D8%B4%D8%AF+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+9+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1+%2F+%D8%B1%D8%B4%D8%AF+%DA%86%D8%B4%D9%85%DA%AF%DB%8C%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87+%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85&rft.date=2020-01-23&rft_id=https%3A%2F%2Ftejaratnews.com%2F%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-107">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200806143731/https://www.radiofarda.com/a/commentary-on-why-no-revolution-going-to-happen-in-Iran/29726929.html">«چرا در ایران انقلاب نمی‌شود؟»</a>. <i>رادیو فردا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/commentary-on-why-no-revolution-going-to-happen-in-Iran/29726929.html">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۸-۰۶<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۸-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%DA%86%D8%B1%D8%A7+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8+%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Fcommentary-on-why-no-revolution-going-to-happen-in-Iran%2F29726929.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-108">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2009/jun/17/iran-protests-day-five">"Iran protests: Fifth day of unrest as regime cracks down on critics"</a>. <i>the Guardian</i> (به انگلیسی). 2009-06-17<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-08-06</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=the+Guardian&rft.atitle=Iran+protests%3A+Fifth+day+of+unrest+as+regime+cracks+down+on+critics&rft.date=2009-06-17&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2F2009%2Fjun%2F17%2Firan-protests-day-five&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-109">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200806161455/https://www.bbc.com/persian/48596921">«محرمانه‌های انتخابات ۱۳۸۸»</a>. BBC News. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/48596921">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۸-۰۶<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۸-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B8&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2F48596921&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-110">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200806163000/https://www.bbc.com/persian/iran-42580026">«اگر اعتراضات در ایران ادامه پیدا کند چه می‌شود؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-42580026">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۸-۰۶<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۸-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%DA%AF%D8%B1+%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%85%D9%87+%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7+%DA%A9%D9%86%D8%AF+%DA%86%D9%87+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-42580026&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-111">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200806165310/https://www.bbc.com/persian/iran-52865225">«وزیر کشور ایران می‌گوید بیش از ۲۰۰ نفر در جریان اعتراضات آبان کشته شدند»</a>. BBC News. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-52865225">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۸-۰۶<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۸-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%AF+%D8%A8%DB%8C%D8%B4+%D8%A7%D8%B2+%DB%B2%DB%B0%DB%B0+%D9%86%D9%81%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA+%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87+%D8%B4%D8%AF%D9%86%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-52865225&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200611140952/https://www.radiofarda.com/a/reuters-on-khamenei-1500-protesters-killed/30339975.html">«رویترز: خامنه‌ای دستور داد «هر کار لازم است بکنید»، «۱۵۰۰» نفر کشته شدند»</a>. <i>رادیو فردا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/reuters-on-khamenei-1500-protesters-killed/30339975.html">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۸-۰۶<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۸-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%B2%3A+%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%C2%AB%D9%87%D8%B1+%DA%A9%D8%A7%D8%B1+%D9%84%D8%A7%D8%B2%D9%85+%D8%A7%D8%B3%D8%AA+%D8%A8%DA%A9%D9%86%DB%8C%D8%AF%C2%BB%D8%8C+%C2%AB%DB%B1%DB%B5%DB%B0%DB%B0%C2%BB+%D9%86%D9%81%D8%B1+%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87+%D8%B4%D8%AF%D9%86%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Freuters-on-khamenei-1500-protesters-killed%2F30339975.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.theguardian.com/world/2022/nov/06/iran-fresh-protests-universities-kurdish-region">"Fresh protests erupt in Iran's universities and Kurdish region"</a>. The Guardian. 6 November 2022<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">7 November</span> 2022</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Fresh+protests+erupt+in+Iran%27s+universities+and+Kurdish+region&rft.date=2022-11-06&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.theguardian.com%2Fworld%2F2022%2Fnov%2F06%2Firan-fresh-protests-universities-kurdish-region&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:6-114"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:6_114-0">۱۱۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_114-1">۱۱۰٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_114-2">۱۱۰٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_114-3">۱۱۰٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_114-4">۱۱۰٫۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_114-5">۱۱۰٫۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_114-6">۱۱۰٫۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:6_114-7">۱۱۰٫۷</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200419155255/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html">"Middle East :: Iran — The World Factbook - Central Intelligence Agency"</a>. <i>www.cia.gov</i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html">the original</a> on 19 April 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-04-19</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.cia.gov&rft.atitle=Middle+East+%3A%3A+Iran+%E2%80%94+The+World+Factbook+-+Central+Intelligence+Agency&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Fgeos%2Fir.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:7-115"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:7_115-0">۱۱۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:7_115-1">۱۱۱٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:7_115-2">۱۱۱٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran">"Iran - Soils"</a> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200419175055/https://www.britannica.com/place/Iran/Soils%23ref32204">Archived</a> from the original on 19 April 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-04-19</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Iran+-+Soils&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:33-116"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:33_116-0">۱۱۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:33_116-1">۱۱۲٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:33_116-2">۱۱۲٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200706151531/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/02/01/2247599/امکان-جهش-تولید-کشاورزی-ایران-با-میزبانی-11-اقلیم-جهانی">«کشاورزی، جغرافیا»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tasnimnews.com/fa/news/1399/02/01/2247599/">اصلی</a> در ۶ ژوئیه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۷-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C%D8%8C+%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tasnimnews.com%2Ffa%2Fnews%2F1399%2F02%2F01%2F2247599%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/UNESCO" class="mw-redirect" title="UNESCO">UNESCO</a> Biosphere Reserves, Iran</span> </li> <li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFeuronews" class="citation web">euronews. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://farsi.euronews.com/embed/745398">«پس از ۸۰ سال؛ غرش دوباره شیر ایرانی»</a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۱۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%BE%D8%B3+%D8%A7%D8%B2+%DB%B8%DB%B0+%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%9B+%D8%BA%D8%B1%D8%B4+%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87+%D8%B4%DB%8C%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft.au=euronews&rft_id=https%3A%2F%2Ffarsi.euronews.com%2Fembed%2F745398&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/iran-accepted-as-member-of-shanghai-org-china-russia/31465025.html">«ایران با حمایت روسیه و چین عضو اصلی سازمان همکاری شانگهای شد»</a>. <i>رادیو فردا</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۱۰-۲۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D8%A7+%D8%AD%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AA+%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87+%D9%88+%DA%86%DB%8C%D9%86+%D8%B9%D8%B6%D9%88+%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C+%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%B4%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B4%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Firan-accepted-as-member-of-shanghai-org-china-russia%2F31465025.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Buzan, Barry (2004). The United States and the Great Powers. Cambridge, United Kingdom: Polity Press. p. 71. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780745633756" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-7456-3375-6</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Buzan%2C+Barry+%282004%29.+The+United+States+and+the+Great+Powers.+Cambridge%2C+United+Kingdom%3A+Polity+Press.+p.+71.+ISBN+978-0-7456-3375-6.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200422220809/https://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html">«ICL - Iran»</a>. <i>www.servat.unibe.ch</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.servat.unibe.ch/icl/ir00000_.html">اصلی</a> در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.servat.unibe.ch&rft.atitle=ICL+-+Iran&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.servat.unibe.ch%2Ficl%2Fir00000_.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200422223217/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/09/26/945802/قانون-اساسی-جمهوری-اسلامی-بر-قوانین-سایر-کشورها-برتری-دارد">«قانون اساسی جمهوری اسلامی بر قوانین سایر کشورها برتری دارد- اخبار سیاسی - اخبار تسنیم - Tasnim»</a>. <i>خبرگزاری تسنیم</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/09/26/945802">اصلی</a> در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%AA%D8%B3%D9%86%DB%8C%D9%85&rft.atitle=%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C+%D8%A8%D8%B1+%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%86+%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7+%D8%A8%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DB%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF-+%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C+-+%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1+%D8%AA%D8%B3%D9%86%DB%8C%D9%85+-+Tasnim&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tasnimnews.com%2Ffa%2Fnews%2F1394%2F09%2F26%2F945802&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:11-123"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:11_123-0">۱۱۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:11_123-1">۱۱۹٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:11_123-2">۱۱۹٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:11_123-3">۱۱۹٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:11_123-4">۱۱۹٫۴</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200422231559/https://www.britannica.com/place/Iran/Government-and-society">«Government - Britannica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Government-and-society">اصلی</a> در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Government+-+Britannica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FGovernment-and-society&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ir.voanews.com/persiannewsiran/iran-government-leader">«احمد جنتی دبیر شورای نگهبان ماند؛ تداوم سیاست‌های ۲۵ سال گذشته»</a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۲-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%AC%D9%86%D8%AA%DB%8C+%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%B1+%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%9B+%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%85+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%DB%B2%DB%B5+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%D9%87&rft_id=https%3A%2F%2Fir.voanews.com%2Fpersiannewsiran%2Firan-government-leader&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.president.ir/fa/president/functions">«president.ir»</a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۴</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=president.ir&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.president.ir%2Ffa%2Fpresident%2Ffunctions&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200523151800/https://www.hamshahrionline.ir/news/263382/استان-های-کشور-به-۵-منطقه-تقسیم-شدند">«استان‌های کشور به ۵ منطقه تقسیم شدند»</a>. <i>همشهری آنلاین</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hamshahrionline.ir/news/263382/استان-های-کشور-به-۵-منطقه-تقسیم-شدند">اصلی</a> در ۲۳ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D9%87%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C+%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86&rft.atitle=%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1+%D8%A8%D9%87+%DB%B5+%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87+%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85+%D8%B4%D8%AF%D9%86%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hamshahrionline.ir%2Fnews%2F263382%2F%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%DB%B5-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85-%D8%B4%D8%AF%D9%86%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>تاریخ کامل ایران، دکتر عبدالله رازی، چاپ چهارم، ۱۳۴۷، ص۲۲ و ۵۱</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1+%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87+%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%8C+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B7%D8%8C+%D8%B5%DB%B2%DB%B2+%D9%88+%DB%B5%DB%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200421160536/https://www.bbc.com/persian/iran-47059848">«چگونه ایران جمهوری اسلامی شد؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-47059848">اصلی</a> در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C+%D8%B4%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-47059848&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:9-129"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:9_129-0">۱۲۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:9_129-1">۱۲۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110605074610/http://www.iranchamber.com/government/articles/structure_of_power.php">«Structure of Power in Iran»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranchamber.com/government/articles/structure_of_power.php">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۴-۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Structure+of+Power+in+Iran&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranchamber.com%2Fgovernment%2Farticles%2Fstructure_of_power.php&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200421150242/https://www.bbc.com/persian/world-features-45891943">«چند کشور دنیا مجازات اعدام دارند؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/world-features-45891943">اصلی</a> در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%86%D9%86%D8%AF+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1+%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7+%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fworld-features-45891943&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-131"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-131">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rfi.fr/fa/Ø³Ø§Ø²ÙØ§Ù-Ø¹ÙÙ-Ø¨ÛÙâØ§ÙÙÙÙ-Ø´ÙØ§Ø±-Ø§Ø¹Ø¯Ø§ÙâÙØ§-Ø¯Ø±-Ø§ÛØ±Ø§Ù-ÛµÙ%A0-درصد-کاهش-داشته-است-20190410/ایران">«سازمان عفو بین‌الملل: شمار اعدام‌ها در ایران ۵٠ درصد کاهش داشته است»</a>. رادیو بین‌المللی فرانسه. <bdi>۱۰ آوریل ۲۰۱۹</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۵ اکتبر ۲۰۲۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86+%D8%B9%D9%81%D9%88+%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%3A+%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1+%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DB%B5%D9%A0+%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF+%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4+%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D8%AA&rft.pub=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C+%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87&rft.date=2019-04-10&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.rfi.fr%2Ffa%2F%C3%98%C2%B3%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%B2%C3%99%C2%85%C3%98%C2%A7%C3%99%C2%86-%C3%98%C2%B9%C3%99%C2%81%C3%99%C2%88-%C3%98%C2%A8%C3%9B%C2%8C%C3%99%C2%86%C3%A2%C2%80%C2%8C%C3%98%C2%A7%C3%99%C2%84%C3%99%C2%85%C3%99%C2%84%C3%99%C2%84-%C3%98%C2%B4%C3%99%C2%85%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%B1-%C3%98%C2%A7%C3%98%C2%B9%C3%98%C2%AF%C3%98%C2%A7%C3%99%C2%85%C3%A2%C2%80%C2%8C%C3%99%C2%87%C3%98%C2%A7-%C3%98%C2%AF%C3%98%C2%B1-%C3%98%C2%A7%C3%9B%C2%8C%C3%98%C2%B1%C3%98%C2%A7%C3%99%C2%86-%C3%9B%C2%B5%C3%99%25A0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4-%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-20190410%2F%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span> <span class="cs1-visible-error error citation-comment">کاراکتر C1 control character در <code class="cs1-code">|نشانی=</code> در موقعیت 30 (<a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C_%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF#invisible_char" title="راهنما:خطاهای الگوی یادکرد">کمک</a>)</span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /><sup class="Fix-tag"><sup class="noprint Inline-Template"><span title="" style="white-space: nowrap;">[<i><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%87" title="ویکی‌پدیا:پیوندهای مرده">پیوند مرده</a></i>]</span></sup></sup></span> </li> <li id="cite_note-132"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-132">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200422152321/https://www.radiofarda.com/a/Islamic-republic-foreign-policy-part-1/29764251.html">«Foreign policy part 1»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/29764251.html">اصلی</a> در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Foreign+policy+part+1&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2F29764251.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:37-134"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-:37_134-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200422161402/https://www.bbc.com/persian/iran-features-47107156">«ایران در سال ۵۷ کجای جهان بود و حالا کجاست»</a>. <bdi>۲۰۱۹-۰۲-۰۳</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-features-47107156">اصلی</a> در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%DB%B5%DB%B7+%DA%A9%D8%AC%D8%A7%DB%8C+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D9%88%D8%AF+%D9%88+%D8%AD%D8%A7%D9%84%D8%A7+%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA&rft.date=2019-02-03&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-features-47107156&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-135"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-135">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200422165327/https://www.bbc.com/persian/iran-50690105">«وزیر خارجه اسرائیل: غرب و اعراب باید علیه ایران ائتلاف نظامی تشکیل دهند»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-50690105">اصلی</a> در ۲۲ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84%3A+%D8%BA%D8%B1%D8%A8+%D9%88+%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8+%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%A6%D8%AA%D9%84%D8%A7%D9%81+%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C+%D8%AA%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%84+%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-50690105&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-136"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-136">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20150714114718/http://america.aljazeera.com/articles/2015/7/14/iran-world-powers-strike-historic-nuclear-deal.html">«Iran, world powers strike historic nuclear deal»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://america.aljazeera.com/articles/2015/7/14/iran-world-powers-strike-historic-nuclear-deal.html">اصلی</a> در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Iran%2C+world+powers+strike+historic+nuclear+deal&rft_id=http%3A%2F%2Famerica.aljazeera.com%2Farticles%2F2015%2F7%2F14%2Firan-world-powers-strike-historic-nuclear-deal.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-137"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-137">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190610195732/www.radiofarda.com/a/f4_trump_us_leave_iran_deal/29215847.html">«ترامپ آمریکا را از برجام خارج کرد»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/f4_trump_us_leave_iran_deal/29215847.html">اصلی</a> در ۲۰۲۱-۰۲-۲۴<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۲-۲۴</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%BE+%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7+%D8%B1%D8%A7+%D8%A7%D8%B2+%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC+%DA%A9%D8%B1%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Ff4_trump_us_leave_iran_deal%2F29215847.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-138"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-138">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>IISS Military Balance 2006, Routledge for the IISS, London, 2006, p.187</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=IISS+Military+Balance+2006%2C+Routledge+for+the+IISS%2C+London%2C+2006%2C+p.187&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:21-139"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:21_139-0">۱۳۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:21_139-1">۱۳۴٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:21_139-2">۱۳۴٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200420222402/https://www.britannica.com/place/Iran/Security">«Security»</a>. <i>Britannica</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Security">اصلی</a> در ۲۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Britannica&rft.atitle=Security&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FSecurity&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-140"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-140">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210224165254/https://www.britannica.com/topic/Quds-Force">«Quds Force»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Quds-Force">اصلی</a> در ۲۰۲۱-۰۲-۲۴<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۲-۲۴</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Quds+Force&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftopic%2FQuds-Force&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-141"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-141">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200421125432/https://www.dw.com/fa-ir/world/a-46803321">«dw.com»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/fa-ir/world/a-46803321">اصلی</a> در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=dw.com&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Ffa-ir%2Fworld%2Fa-46803321&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:8-142"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:8_142-0">۱۳۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:8_142-1">۱۳۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200421131716/https://www.bbc.com/persian/iran-features-50994098">«BBC Website»</a>. BBC. <bdi>۲۰۲۰-۰۱-۰۵</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-features-50994098">اصلی</a> در ۲۱ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=BBC+Website&rft.date=2020-01-05&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-features-50994098&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-143"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-143">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Robin B. Wright, ed. (2010), The Iran Primer: Power, Politics, and US Policy, US Institute of Peace Press, pp. 62–65, <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781601270849" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-60127-084-9</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Robin+B.+Wright%2C+ed.+%282010%29%2C+The+Iran+Primer%3A+Power%2C+Politics%2C+and+US+Policy%2C+US+Institute+of+Peace+Press%2C+pp.+62%E2%80%9365%2C+ISBN+978-1-60127-084-9&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-144"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-144">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Hossein Askari; Amin Mohseni; Shahrzad Daneshvar (2010). The Militarization of the Persian Gulf: An Economic Analysis. Edward Elgar Publishing. p. 93. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9781849801867" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-84980-186-7</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Hossein+Askari%3B+Amin+Mohseni%3B+Shahrzad+Daneshvar+%282010%29.+The+Militarization+of+the+Persian+Gulf%3A+An+Economic+Analysis.+Edward+Elgar+Publishing.+p.+93.+ISBN+978-1-84980-186-7.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-145"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-145">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200420233244/https://www.dw.com/fa-ir/opinion/a-46915774">«ایران دارای موشک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای است | DW | 01.01.2019»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/fa-ir/opinion/a-46915774">اصلی</a> در ۲۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9+%D8%A8%D8%A7+%D9%82%D8%A7%D8%A8%D9%84%DB%8C%D8%AA+%D8%AD%D9%85%D9%84+%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%87%DA%A9+%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D8%B3%D8%AA+%7C+DW+%7C+01.01.2019&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Ffa-ir%2Fopinion%2Fa-46915774&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-146"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-146">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200420224116/https://www.yjc.ir/fa/news/6967820/قدرتمندترین-موشک‌های-ایران-از-ضد-تانک-توفان-تا-بالستیک-سجیل-با-برد-۲-هزار-کیلومتر-جدول">«قدرتمندترین موشک‌های ایران از ضد تانک توفان تا بالستیک سجیل با برد ۲ هزار کیلومتر»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.yjc.ir/00TEeC">اصلی</a> در ۲۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%85%D9%88%D8%B4%DA%A9%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B2+%D8%B6%D8%AF+%D8%AA%D8%A7%D9%86%DA%A9+%D8%AA%D9%88%D9%81%D8%A7%D9%86+%D8%AA%D8%A7+%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%B3%D8%AA%DB%8C%DA%A9+%D8%B3%D8%AC%DB%8C%D9%84+%D8%A8%D8%A7+%D8%A8%D8%B1%D8%AF+%DB%B2+%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1+%DA%A9%DB%8C%D9%84%D9%88%D9%85%D8%AA%D8%B1&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.yjc.ir%2F00TEeC&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-147"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-147">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://pages.eiu.com/rs/753-RIQ-438/images/Democracy_Index_2017.pdf">"Democracy Index 2017: Free Speech Under Attack"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>www.eiu.com</i>. 30 January 2018<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">24 February</span> 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.eiu.com&rft.atitle=Democracy+Index+2017%3A+Free+Speech+Under+Attack&rft.date=2018-01-30&rft_id=http%3A%2F%2Fpages.eiu.com%2Frs%2F753-RIQ-438%2Fimages%2FDemocracy_Index_2017.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-148"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-148">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rfi.fr/fa/ایران/20210821-تازه-ترین-گزارش-جاوید-رحمان-وضعیت-حقوق-بشر-در-ایران-وخیم-تر-شده-است">«تازه‌ترین گزارش جاوید رحمان: وضعیت حقوق بشر در ایران وخیم‌تر شده است»</a>. <i>ار. اف. ای - RFI</i>. <bdi>۲۰۲۱-۰۸-۲۱</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۲-۰۴-۱۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%D8%B1.+%D8%A7%D9%81.+%D8%A7%DB%8C+-+RFI&rft.atitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4+%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF+%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86%3A+%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA+%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82+%D8%A8%D8%B4%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%88%D8%AE%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1+%D8%B4%D8%AF%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D8%AA&rft.date=2021-08-21&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.rfi.fr%2Ffa%2F%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%2F20210821-%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%AE%DB%8C%D9%85-%D8%AA%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-149"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-149">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFSchmidt" class="citation web cs1">Schmidt, Patrick. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/view/irans-election-procedures">"Iran's Election Procedures"</a>. <i>The Washington Institute</i><span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">30 September</span> 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=The+Washington+Institute&rft.atitle=Iran%27s+Election+Procedures&rft.aulast=Schmidt&rft.aufirst=Patrick&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.washingtoninstitute.org%2Fpolicy-analysis%2Fview%2Firans-election-procedures&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-150"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-150">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFBezhan" class="citation web cs1">Bezhan, Frud. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rferl.org/a/explainer-iran-candidate-vetting-process/24992823.html">"Explainer: Iran's Process For Vetting Presidential Candidates"</a>. <i>Radio Free Europe/Radio Liberty</i><span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">30 September</span> 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Radio+Free+Europe%2FRadio+Liberty&rft.atitle=Explainer%3A+Iran%27s+Process+For+Vetting+Presidential+Candidates&rft.aulast=Bezhan&rft.aufirst=Frud&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.rferl.org%2Fa%2Fexplainer-iran-candidate-vetting-process%2F24992823.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-151"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-151">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hrw.org/news/2018/02/24/iran-stop-prosecuting-women-over-dress-code">"Iran: Stop Prosecuting Women Over Dress Code"</a>. Human Rights Watch. 2018<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">18 March</span> 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Iran%3A+Stop+Prosecuting+Women+Over+Dress+Code&rft.pub=Human+Rights+Watch&rft.date=2018&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hrw.org%2Fnews%2F2018%2F02%2F24%2Firan-stop-prosecuting-women-over-dress-code&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-152"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-152">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hrw.org/news/2018/02/07/iran-three-child-offenders-executed">"Iran: Three Child Offenders Executed"</a>. Human Rights Watch. 2018.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Iran%3A+Three+Child+Offenders+Executed&rft.pub=Human+Rights+Watch&rft.date=2018&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hrw.org%2Fnews%2F2018%2F02%2F07%2Firan-three-child-offenders-executed&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-153"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-153">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFFreedom_House2017" class="citation web cs1">Freedom House (2017). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170517002547/https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2017/iran">"Iran"</a>. <i>Freedom in the World 2017</i>. Freedom House. Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://freedomhouse.org/report/freedom-world/2017/iran">the original</a> on 17 May 2017<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">25 May</span> 2017</span>. <q>The Islamic Republic of Iran holds elections regularly, but they fall short of democratic standards due to the role of the hard-line Guardian Council, which disqualifies all candidates deemed insufficiently loyal to the clerical establishment. Ultimate power rests in the hands of the country's <a href="/w/index.php?title=Supreme_Leader_of_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="Supreme Leader of Iran (صفحه وجود ندارد)">supreme leader</a>, Ayatollah <a href="/w/index.php?title=Ali_Khamenei&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ali Khamenei (صفحه وجود ندارد)">Ali Khamenei</a>, and the unelected institutions under his control. Human rights abuses continued unabated in 2016, with the authorities carrying out Iran's largest mass execution in years and launching a renewed crackdown on women's rights activists. The regime maintained restrictions on freedom of expression, both offline and online, and made further arrests of journalists, bloggers, labor union activists, and dual nationals visiting the country, with some facing heavy prison sentences. Hard-liners in control of powerful institutions, including the judiciary and the Islamic Revolutionary Guard Corps (IRGC), were behind many of the year's abuses. There were no indications that President Hassan Rouhani, a self-proclaimed moderate seeking reelection in 2017, was willing or able to push back against repressive forces and deliver the greater social freedoms he had promised. Opposition leaders Mir Hossein Mousavi, his wife Zahra Rahnavard, and reformist cleric Mehdi Karroubi remained under house arrest for a sixth year without being formally charged or put on trial. As in 2015, the media were barred from quoting or reporting on former president Mohammad Khatami, another important reformist figure.</q></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Freedom+in+the+World+2017&rft.atitle=Iran&rft.date=2017&rft.au=Freedom+House&rft_id=https%3A%2F%2Ffreedomhouse.org%2Freport%2Ffreedom-world%2F2017%2Firan&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-154"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-154">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFAvery2019" class="citation news cs1">Avery, Daniel (4 April 2019). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.newsweek.com/73-countries-where-its-illegal-be-gay-1385974">"71 Countries Where Homosexuality is Illegal"</a>. <i>Newsweek</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Newsweek&rft.atitle=71+Countries+Where+Homosexuality+is+Illegal&rft.date=2019-04-04&rft.aulast=Avery&rft.aufirst=Daniel&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.newsweek.com%2F73-countries-where-its-illegal-be-gay-1385974&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-155"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-155">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/en/iran-defends-execution-of-gay-people/a-49144899">"Iran defends execution of gay people"</a>. <i>Deutsche Welle</i>. 12 June 2019.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Deutsche+Welle&rft.atitle=Iran+defends+execution+of+gay+people&rft.date=2019-06-12&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Fen%2Firan-defends-execution-of-gay-people%2Fa-49144899&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-156"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-156">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.independentpersian.com/node/165756/سیاسی-و-اجتماعی/گزارش-یک-دهه-مدیریت-اعتراض-گرسنگان-و-تشنگان-در-ایران-با-شلیک-مستقیم">«گزارش یک دهه مدیریت اعتراض گرسنگان و تشنگان در ایران با شلیک مستقیم»</a>. <i>ایندیپندنت فارسی</i>. <bdi>۲۰۲۱-۰۷-۳۱</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۲-۰۴-۱۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%86%D8%AF%D9%86%D8%AA+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft.atitle=%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4+%DB%8C%DA%A9+%D8%AF%D9%87%D9%87+%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA+%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6+%DA%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%AA%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D8%A7+%D8%B4%D9%84%DB%8C%DA%A9+%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%DB%8C%D9%85&rft.date=2021-07-31&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.independentpersian.com%2Fnode%2F165756%2F%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%2F%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D9%87%D9%87-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6-%DA%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AA%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%B4%D9%84%DB%8C%DA%A9-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%DB%8C%D9%85&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-157"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-157">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ir.voanews.com/a/major-protests-in-iran-post-revolution/6316847.html">«مروری بر اعتراضات مردمی پس از انقلاب اسلامی ایران؛ از مبارزه با حجاب اجباری تا مطالبات معیشتی»</a>. <i>صدای آمریکا</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۲-۰۴-۱۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B5%D8%AF%D8%A7%DB%8C+%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7&rft.atitle=%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D8%A8%D8%B1+%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA+%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%DB%8C+%D9%BE%D8%B3+%D8%A7%D8%B2+%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%9B+%D8%A7%D8%B2+%D9%85%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%87+%D8%A8%D8%A7+%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8+%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%AA%D8%A7+%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%AA+%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B4%D8%AA%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fir.voanews.com%2Fa%2Fmajor-protests-in-iran-post-revolution%2F6316847.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:12-158"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:12_158-0">۱۵۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:12_158-1">۱۵۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Economy">"Iran - Economy"</a> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426132330/https://www.britannica.com/place/Iran/Economy">Archived</a> from the original on 26 April 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-04-26</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Iran+-+Economy&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FEconomy&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-159"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-159">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CD?locations=IR">«GDP per capita»</a>. <i>worldbank.org</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۷-۰۴</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=worldbank.org&rft.atitle=GDP+per+capita&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FNY.GDP.PCAP.CD%3Flocations%3DIR&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-160"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-160">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD?locations=IR">«GDP per capita, PPP»</a>. <i>worldbank.org</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۷-۰۴</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=worldbank.org&rft.atitle=GDP+per+capita%2C+PPP&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FNY.GDP.PCAP.PP.CD%3Flocations%3DIR&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:32-161"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:32_161-0">۱۵۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:32_161-1">۱۵۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200704155746/https://www.worldbank.org/en/country/iran/overview">"Overview"</a>. <i>World Bank</i> (به انگلیسی). Archived from <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldbank.org/en/country/iran/overview">the original</a> on 2020-07-04<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-07-04</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=World+Bank&rft.atitle=Overview&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldbank.org%2Fen%2Fcountry%2Firan%2Foverview&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:13-162"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:13_162-0">۱۵۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:13_162-1">۱۵۷٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:13_162-2">۱۵۷٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:13_162-3">۱۵۷٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200427155130/https://www.britannica.com/place/Iran/Labour-and-taxation%23ref32218#ref32218">«Transportation and telecommunications (en)»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Labour-and-taxation#ref32218">اصلی</a> در ۲۷ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Transportation+and+telecommunications+%28en%29&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FLabour-and-taxation%23ref32218&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-163"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-163">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200427162400/https://www.isna.ir/news/8905-11397/نگاهي-به-وضعيت-فرودگاه-هاي-بين-المللي-ايران-فقط-3-فرودگاه">«نگاهی به وضعیت فرودگاه‌های بین‌المللی ایران»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/8905-11397/">اصلی</a> در ۲۷ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA+%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F8905-11397%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-164"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-164">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200427173605/https://www.khabaronline.ir/news/1230852/چند-درصد-جمعیت-ایران-به-آب-آشامیدنی-و-برق-دسترسی-دارند">«چند درصد جمعیت ایران به آب آشامیدنی و برق دسترسی دارند؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.khabaronline.ir/news/1230852/چند-درصد-جمعیت-ایران-به-آب-آشامیدنی-و-برق-دسترسی-دارند">اصلی</a> در ۲۷ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%DA%86%D9%86%D8%AF+%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF+%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D9%87+%D8%A2%D8%A8+%D8%A2%D8%B4%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C+%D9%88+%D8%A8%D8%B1%D9%82+%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B3%DB%8C+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.khabaronline.ir%2Fnews%2F1230852%2F%DA%86%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%A2%D8%A8-%D8%A2%D8%B4%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D9%82-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-165"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-165">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFTABNAK" class="citation web">TABNAK، تابناک |. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tabnak.ir/fa/news/1204925">«بازار اول کالاهای صادراتی ایران کدام است؟»</a>. <i>fa</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۴-۰۲-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=fa&rft.atitle=%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1+%D8%A7%D9%88%D9%84+%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85+%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F&rft.aulast=TABNAK&rft.aufirst=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D9%86%D8%A7%DA%A9+%7C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tabnak.ir%2Ffa%2Fnews%2F1204925&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-166"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-166">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.fardayeeghtesad.com/news/32029/بیشترین-کالاهای-وارداتی-به-ایران-اعلام-شد-جدول">«بیشترین کالاهای وارداتی به ایران اعلام شد + جدول»</a>. <i>www.fardayeeghtesad.com</i>. <bdi>۲۰۲۳-۱۱-۰۲</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۴-۰۲-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.fardayeeghtesad.com&rft.atitle=%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AA%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85+%D8%B4%D8%AF+%2B+%D8%AC%D8%AF%D9%88%D9%84&rft.date=2023-11-02&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.fardayeeghtesad.com%2Fnews%2F32029%2F%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B4%D8%AF-%D8%AC%D8%AF%D9%88%D9%84&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-167"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-167">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200425213519/https://www.dw.com/fa-ir/iran/a-49998805">«DeutscheW»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/fa-ir/iran/a-49998805">اصلی</a> در ۲۵ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۵</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=DeutscheW&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Ffa-ir%2Firan%2Fa-49998805&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:14-168"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:14_168-0">۱۶۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:14_168-1">۱۶۳٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:14_168-2">۱۶۳٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:14_168-3">۱۶۳٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:14_168-4">۱۶۳٫۴</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200428151015/https://www.britannica.com/place/Iran/Resources-and-power">«Resources and power»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Resources-and-power">اصلی</a> در ۲۸ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Resources+and+power&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FResources-and-power&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-169"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-169">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426142220/https://donya-e-eqtesad.com/بخش-سایت-خوان-62/3648178-موفقیت-جدید-ایران-در-بزرگترین-میدان-گازی-جهان">«بزرگ‌ترین میدان گازی جهان»</a>. <i>دنیای اقتصاد</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.donya-e-eqtesad.com/بخش-سایت-خوان-62/3648178-موفقیت-جدید-ایران-در-بزرگترین-میدان-گازی-جهان">اصلی</a> در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF&rft.atitle=%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86+%DA%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.donya-e-eqtesad.com%2F%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-62%2F3648178-%D9%85%D9%88%D9%81%D9%82%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%85%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-170"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-170">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426215859/https://www.bbc.com/persian/iran-50371981">«جزئیات 'دومین مخزن نفتی بزرگ کشف شده در ایران' اعلام شد»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-50371981">اصلی</a> در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%AC%D8%B2%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%27%D8%AF%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86+%D9%85%D8%AE%D8%B2%D9%86+%D9%86%D9%81%D8%AA%DB%8C+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%DA%A9%D8%B4%D9%81+%D8%B4%D8%AF%D9%87+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%27+%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85+%D8%B4%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-50371981&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-171"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-171">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426230655/https://www.bbc.com/persian/iran-46073989">«تحریم نفتی دولت ایران را به زانو درمی‌آورد؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-46073989">اصلی</a> در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85+%D9%86%D9%81%D8%AA%DB%8C+%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B1%D8%A7+%D8%A8%D9%87+%D8%B2%D8%A7%D9%86%D9%88+%D8%AF%D8%B1%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-46073989&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-172"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-172">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426223400/https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-48230037">«چشم‌انداز ژئوپلیتیک صادرات گاز ایران»</a>. BBC. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-48230037">اصلی</a> در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%86%D8%B4%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B2+%DA%98%D8%A6%D9%88%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%AA%DB%8C%DA%A9+%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%DA%AF%D8%A7%D8%B2+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fblog-viewpoints-48230037&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:31-173"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:31_173-0">۱۶۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:31_173-1">۱۶۸٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:31_173-2">۱۶۸٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFamar.org.ir" class="citation web">amar.org.ir. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200613153614/https://www.amar.org.ir/Portals/0/News/1396/zeraee.pdf">«آمار کشاورزی»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amar.org.ir/Portals/0/News/1396/zeraee.pdf">اصلی</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> در ۲۰۲۰-۰۴-۲۸<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1+%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C&rft.au=amar.org.ir&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amar.org.ir%2FPortals%2F0%2FNews%2F1396%2Fzeraee.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:34-174"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:34_174-0">۱۶۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:34_174-1">۱۶۹٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:34_174-2">۱۶۹٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070807063316/http://atn-riae.agr.ca/africa/3860_e.htm">«Agriculture Canada»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://atn-riae.agr.ca/africa/3860_e.htm">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۷-۰۶.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Agriculture+Canada&rft_id=http%3A%2F%2Fatn-riae.agr.ca%2Fafrica%2F3860_e.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-175"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-175">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20111112215704/http://www.pr-inside.com/iran-agribusiness-report-q-r1801810.htm">«Analysis released»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pr-inside.com/iran-agribusiness-report-q-r1801810.htm">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۷-۰۶.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Analysis+released&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.pr-inside.com%2Firan-agribusiness-report-q-r1801810.htm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-176"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-176">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200429153207/https://www.yjc.ir/fa/news/7059675/دستاورد‌های-علمی-۹-دانشمند-بزرگ-ایرانی-تصاویر">«دستاوردهای علمی ۹ دانشمند بزرگ ایرانی»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.yjc.ir/fa/news/7059675">اصلی</a> در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%DB%B9+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF+%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.yjc.ir%2Ffa%2Fnews%2F7059675&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-177"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-177">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>تاریخ کامل ایران، دکتر عبدالله رازی، چاپ چهارم، ۱۳۴۷، صفحه ۱۲۷، ۱۲۸</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1+%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87+%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C%D8%8C+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B7%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B1%DB%B2%DB%B7%D8%8C+%DB%B1%DB%B2%DB%B8&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-178"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-178">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200429171739/http://www.rfi.fr/fa/عمومی/20160720-تاریخچۀ-قنات-در-ایران">«تاریخ تازه‌ها - تاریخچهٔ قنات در ایران»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rfi.fr/fa/عمومی/20160720-تاریخچۀ-قنات-در-ایران">اصلی</a> در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+-+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87%D9%94+%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.rfi.fr%2Ffa%2F%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C%2F20160720-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%DB%80-%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-179"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-179">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120629190041/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2804257.stm">«Riddle of 'Baghdad's batteries<span class="cs1-kern-right">'</span>»</a> (به انگلیسی). بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2804257.stm">اصلی</a> در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۲<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=Riddle+of+%27Baghdad%27s+batteries%27&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Fscience%2Fnature%2F2804257.stm&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-180"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-180">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20071127005930/http://www-bisc.cs.berkeley.edu/Zadeh-1965.pdf">«Project Retired – EECS at UC Berkeley»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://eecs.berkeley.edu/">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۴-۲۹<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Project+Retired+%E2%80%93+EECS+at+UC+Berkeley&rft_id=https%3A%2F%2Feecs.berkeley.edu%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-181"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-181">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200429142608/https://www.isna.ir/news/98112719316/مریم-میرزاخانی-در-بین-۷-زنی-که-دنیا-را-تغییر-دادند">«مریم میرزاخانی در بین ۷ زنی که دنیا را تغییر دادند»</a>. <i>ایسنا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/98112719316/">اصلی</a> در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7&rft.atitle=%D9%85%D8%B1%DB%8C%D9%85+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%A8%DB%8C%D9%86+%DB%B7+%D8%B2%D9%86%DB%8C+%DA%A9%D9%87+%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7+%D8%B1%D8%A7+%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%86%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F98112719316%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-182"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-182">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Vali Nasr (2007). The Shia Revival: How Conflicts within Islam Will Shape the Future. W.W. Norton. p. 213. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780393066401" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-393-06640-1</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Vali+Nasr+%282007%29.+The+Shia+Revival%3A+How+Conflicts+within+Islam+Will+Shape+the+Future.+W.W.+Norton.+p.+213.+ISBN+978-0-393-06640-1.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-183"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-183">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200429182106/https://www.irna.ir/news/83103918/تلاش-ها-بر-توسعه-اقتصاد-دانش-بنيان-در-كشور-معطوف-است">«تلاش‌ها بر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور معطوف است»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.irna.ir/news/83103918/">اصلی</a> در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AA%D9%84%D8%A7%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D8%A8%D8%B1+%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1+%D9%85%D8%B9%D8%B7%D9%88%D9%81+%D8%A7%D8%B3%D8%AA&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.irna.ir%2Fnews%2F83103918%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-184"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-184">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200429184048/https://www.isna.ir/news/98112618637/جزئیات-سی-وسومین-جشنواره-بین-المللی-خوارزمی">«جزئیات سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی خوارزمی»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/98112618637/">اصلی</a> در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AC%D8%B2%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D8%AA+%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86+%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87+%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C+%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F98112618637%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-185"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-185">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200429185637/https://www.tabnak.ir/fa/news/743628/ایران-رتبه-سوم-جهان-در-تولید-مهندس">«ایران رتبه سوم جهان در تولید مهندس»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tabnak.ir/fa/news/743628">اصلی</a> در ۲۹ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87+%D8%B3%D9%88%D9%85+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF+%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tabnak.ir%2Ffa%2Fnews%2F743628&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-186"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-186">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200430152943/https://www.mehrnews.com/news/4795342/نسل-چهارم-ربات-انسان-نمای-ملی-سورنا-رونمایی-می-شود">«نسل چهارم ربات انسان نمای ملی «سورنا» رونمایی می‌شود»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mehrnews.com/news/4795342">اصلی</a> در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%86%D8%B3%D9%84+%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85+%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86+%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D9%84%DB%8C+%C2%AB%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%86%D8%A7%C2%BB+%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mehrnews.com%2Fnews%2F4795342&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-187"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-187">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200430154351/https://www.isna.ir/news/8409-16676.36256/IBB-سي-سال-تلاش-پيگير-در-عرصه-توليد-علم-جهاني-رييس-مركزتحقيقات">«ایسنا دانشگاه تهران»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/8409-16676.36256/">اصلی</a> در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F8409-16676.36256%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-188"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-188">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200430160107/https://www.hamshahrionline.ir/news/45884/آشنایی-با-پژوهشکده-رویان">«آشنایی با پژوهشکده رویان»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hamshahrionline.ir/news/45884/آشنایی-با-پژوهشکده-رویان">اصلی</a> در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%A8%D8%A7+%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87+%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hamshahrionline.ir%2Fnews%2F45884%2F%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4%DA%A9%D8%AF%D9%87-%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-189"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-189">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200430161224/https://www.irna.ir/news/83202213/قرار-گرفتن-ایران-درجمع-پیشتازان-تولید-علم-سلول-های-بنیادی">«قرار گرفتن ایران درجمع پیشتازان تولید علم سلول‌های بنیادی»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.irna.ir/news/83202213/قرار-گرفتن-ایران-درجمع-پیشتازان-تولید-علم-سلول-های-بنیادی">اصلی</a> در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1+%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%B9+%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86+%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%D9%85+%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.irna.ir%2Fnews%2F83202213%2F%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%85%D8%B9-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%85-%D8%B3%D9%84%D9%88%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-190"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-190">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200430162317/https://www.isna.ir/news/96110905396/قرار-گرفتن-ایران-در-رتبه-چهارم-جهانی-تولید-علم-نانو-محصولات-فناورانه">«قرار گرفتن ایران در رتبه چهارم جهانی تولید علم نانو/محصولات فناورانه ایرانی در 47 کشور»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/96110905396">اصلی</a> در ۳۰ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1+%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87+%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%D9%85+%D9%86%D8%A7%D9%86%D9%88%2F%D9%85%D8%AD%D8%B5%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA+%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+47+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F96110905396&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-191"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-191">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20160713203843/http://www.bbc.com/persian/science/2013/08/130728_me_science_technology_ahmadinejad">«جایگاه علمی ایران واقعاً کجاست؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/science/2013/08/130728_me_science_technology_ahmadinejad">اصلی</a> در ۱۳ ژوئیه ۲۰۱۶<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۳۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AC%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%88%D8%A7%D9%82%D8%B9%D8%A7%D9%8B+%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fscience%2F2013%2F08%2F130728_me_science_technology_ahmadinejad&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-192"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-192">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426164217/http://www.ion.ir/news/390799/">«ایران آنلاین»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ion.ir/news/390799/">اصلی</a> در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ion.ir%2Fnews%2F390799%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-193"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-193">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426165519/https://www.mehrnews.com/news/4090057/مهمترین-مقاصد-گردشگران-ایرانی-اقتصاد-کدام-کشورها-را-متحول-کردیم">«مهم‌ترین مقاصد گردشگران ایرانی. اقتصاد کدام کشورها را متحول کردیم؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://mehrnews.com/xJMvz">اصلی</a> در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%85%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D8%B5%D8%AF+%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C.+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF+%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7+%D8%B1%D8%A7+%D9%85%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84+%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%85%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fmehrnews.com%2FxJMvz&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-194"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-194">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200426171619/https://www.isna.ir/news/98072014814/آمار-سفر-ایرانی-ها-و-خارجی-ها-در-۶-ماه-اول-امسال">«آمار سفر ایرانی‌ها و خارجی‌ها در ۶ ماه اول امسال - ایسنا»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/98072014814/">اصلی</a> در ۲۶ آوریل ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۴-۲۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1+%D8%B3%D9%81%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D9%88+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D8%AF%D8%B1+%DB%B6+%D9%85%D8%A7%D9%87+%D8%A7%D9%88%D9%84+%D8%A7%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84+-+%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F98072014814%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-195"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-195">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200507150940/https://www.tabnak.ir/fa/news/901116/سقوط-نرخ-رشد-جمعیت-در-ایران">«سقوط نرخ رشد جمعیت در ایران»</a>. <i>www.tabnak.ir</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tabnak.ir/fa/news/901116/">اصلی</a> در ۷ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.tabnak.ir&rft.atitle=%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7+%D9%86%D8%B1%D8%AE+%D8%B1%D8%B4%D8%AF+%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tabnak.ir%2Ffa%2Fnews%2F901116%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-196"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-196">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200507160822/https://www.amar.org.ir/دادهها-و-اطلاعات-آماری">«داده‌ها و اطلاعات آماری کلی ایران»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.amar.org.ir/دادهها-و-اطلاعات-آماری">اصلی</a> در ۷ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D9%88+%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA+%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%DA%A9%D9%84%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.amar.org.ir%2F%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-197"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-197">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200507143117/https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.GROW?locations=IR">«Population growth (annual %) - Iran, Islamic Rep. | Data»</a>. <i>data.worldbank.org</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.GROW?locations=IR">اصلی</a> در ۷ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=data.worldbank.org&rft.atitle=Population+growth+%28annual+%25%29+-+Iran%2C+Islamic+Rep.+%7C+Data&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FSP.POP.GROW%3Flocations%3DIR&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-198"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-198">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200507163154/https://www.bbc.com/persian/iran-features-40326695">«مهاجران در ایران؛ تعداد اتباع کدام کشورها بیشتر است؟ BBC»</a>. <bdi>۲۰۱۷-۰۶-۱۹</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-features-40326695">اصلی</a> در ۷ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%9B+%D8%AA%D8%B9%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B9+%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7+%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1+%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F+BBC&rft.date=2017-06-19&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-features-40326695&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-199"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-199">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200507171739/https://www.bbc.com/persian/iran/2014/02/140201_l44_thirty-fifth_anniversary_iranian_revolution">«سه دهه مهاجرت ایرانیان، بلیط‌های یک طرفه و چمدان‌های باز نشده»</a>. <i>BBC</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran/2014/02/140201_l44_thirty-fifth_anniversary_iranian_revolution">اصلی</a> در ۷ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BBC&rft.atitle=%D8%B3%D9%87+%D8%AF%D9%87%D9%87+%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%A8%D9%84%DB%8C%D8%B7%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%DB%8C%DA%A9+%D8%B7%D8%B1%D9%81%D9%87+%D9%88+%DA%86%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A8%D8%A7%D8%B2+%D9%86%D8%B4%D8%AF%D9%87&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan%2F2014%2F02%2F140201_l44_thirty-fifth_anniversary_iranian_revolution&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-200"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-200">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200507172229/https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-43197175">«آینده‌ای نامعلوم در انتظار جامعه ایرانی، سونامی مهاجرت»</a>. BBC. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-43197175">اصلی</a> در ۷ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۷</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A2%DB%8C%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C+%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1+%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C+%D8%B3%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%8C+%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fblog-viewpoints-43197175&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:16-201"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:16_201-0">۱۹۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:16_201-1">۱۹۶٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:16_201-2">۱۹۶٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran">"Iran - People"</a>. <i>Encyclopedia Britannica</i> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200503155531/https://www.britannica.com/place/Iran/People%23ref230041">Archived</a> from the original on 3 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-03</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Iran+-+People&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:17-202"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:17_202-0">۱۹۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:17_202-1">۱۹۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFLibrary_of_Congress2020" class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Library of Congress (2020-05-03). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.loc.gov/rr/frd/cs/pdf/CS_Iran.pdf#27">"Country Profile: Iran"</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200503171417/https://www.loc.gov/rr/frd/cs/pdf/CS_Iran.pdf#27">Archived</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> from the original on 3 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">24 May</span> 2020</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Country+Profile%3A+Iran&rft.date=2020-05-03&rft.au=Library+of+Congress&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.loc.gov%2Frr%2Ffrd%2Fcs%2Fpdf%2FCS_Iran.pdf%2327&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-203"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-203">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite id="CITEREFDerenkoMalyarchukBahmanimehrDenisova2013" class="citation journal cs1 cs1-prop-foreign-lang-source">Derenko, Miroslava; Malyarchuk, Boris; Bahmanimehr, Ardeshir; Denisova, Galina; Perkova, Maria; Farjadian, Shirin; Yepiskoposyan, Levon (2013-11-14). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371%2Fjournal.pone.0080673">"Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians"</a>. <i>PLOS ONE</i> (به انگلیسی). <b>8</b> (11): e80673. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DA%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D8%A1_%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84" title="شناساگر اشیاء دیجیتال">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://doi.org/10.1371%2Fjournal.pone.0080673">10.1371/journal.pone.0080673</a>. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF" title="شماره استاندارد بین‌المللی پیایند">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1932-6203">1932-6203</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200607173237/https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0080673%23s3">Archived</a> from the original on 7 June 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">8 June</span> 2020</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=PLOS+ONE&rft.atitle=Complete+Mitochondrial+DNA+Diversity+in+Iranians&rft.volume=8&rft.issue=11&rft.pages=e80673&rft.date=2013-11-14&rft_id=info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0080673&rft.issn=1932-6203&rft.aulast=Derenko&rft.aufirst=Miroslava&rft.au=Malyarchuk%2C+Boris&rft.au=Bahmanimehr%2C+Ardeshir&rft.au=Denisova%2C+Galina&rft.au=Perkova%2C+Maria&rft.au=Farjadian%2C+Shirin&rft.au=Yepiskoposyan%2C+Levon&rft_id=https%3A%2F%2Fjournals.plos.org%2Fplosone%2Farticle%3Fid%3D10.1371%252Fjournal.pone.0080673&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-204"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-204">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371%2Fjournal.pgen.1008385">"RESEARCH ARTICLE"</a> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200608151241/https://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1008385">Archived</a> from the original on 8 June 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">7 June</span> 2020</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=RESEARCH+ARTICLE&rft_id=https%3A%2F%2Fjournals.plos.org%2Fplosgenetics%2Farticle%3Fid%3D10.1371%252Fjournal.pgen.1008385&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:19-205"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:19_205-0">۲۰۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:19_205-1">۲۰۰٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:19_205-2">۲۰۰٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:19_205-3">۲۰۰٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Languages">"Iran - Languages"</a>. <i>Encyclopedia Britannica</i> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200505165439/https://www.britannica.com/place/Iran/Languages">Archived</a> from the original on 5 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-05</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Iran+-+Languages&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FLanguages&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-206"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-206">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200505165020/https://www.ef.edu/epi/">«EF English Proficiency Index»</a>. <i>www.ef.edu</i> (به انگلیسی). بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ef.edu/epi/">اصلی</a> در ۵ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۵</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.ef.edu&rft.atitle=EF+English+Proficiency+Index&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ef.edu%2Fepi%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-207"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-207">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200504143740/http://newspaper.hamshahrionline.ir/id/16103/ایرانیان-توسعه‌دهندگان-تاریخی-دین-مذهب.html">«ایرانیان؛ توسعه‌دهندگان تاریخی دین و مذهب»</a>. <i>همشهری</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://newspaper.hamshahrionline.ir/id/16103">اصلی</a> در ۴ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۴</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D9%87%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C&rft.atitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%9B+%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C+%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D9%88+%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fnewspaper.hamshahrionline.ir%2Fid%2F16103&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-208"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-208">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، عباس قدیانی، ۱۳۸۱، <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9649422439" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 964-94224-3-9</a> صفحه‌های ۹۲، ۹۸، ۱۰۳، ۱۰۴</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3+%D9%82%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B1%D8%8C+ISBN+964-94224-3-9+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%DB%B9%DB%B2%D8%8C+%DB%B9%DB%B8%D8%8C+%DB%B1%DB%B0%DB%B3%D8%8C+%DB%B1%DB%B0%DB%B4&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-209"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-209">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210319202947/https://iranicaonline.org/articles/dualism">«DUALISM – Iranica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/dualism">اصلی</a> در ۱۹ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۶-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=DUALISM+%E2%80%93+Iranica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fdualism&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-210"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-210">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>IRAN ix. RELIGIONS IN IRAN 1 Pre-Islamic, Iranica, XIII/4, pp. 432-439</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=IRAN+ix.+RELIGIONS+IN+IRAN+1+Pre-Islamic%2C+Iranica%2C+XIII%2F4%2C+pp.+432-439&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:18-211"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:18_211-0">۲۰۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:18_211-1">۲۰۶٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:18_211-2">۲۰۶٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، عباس قدیانی، ۱۳۸۱، <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9649422439" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 964-94224-3-9</a> صفحه‌های ۱۲۹، ۲۳۴، ۲۴۱، ۲۴۲</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3+%D9%82%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B1%D8%8C+ISBN+964-94224-3-9+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%DB%B1%DB%B2%DB%B9%D8%8C+%DB%B2%DB%B3%DB%B4%D8%8C+%DB%B2%DB%B4%DB%B1%D8%8C+%DB%B2%DB%B4%DB%B2&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:46-212"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:46_212-0">۲۰۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:46_212-1">۲۰۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210319183345/https://iranicaonline.org/articles/christianity-i">«CHRISTIANITY - iranica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/christianity-i">اصلی</a> در ۱۹ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۱۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=CHRISTIANITY+-+iranica&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Fchristianity-i&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-213"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-213">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210319200457/https://iranicaonline.org/articles/yazdegerd-i">«yazdegerd-i»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/yazdegerd-i">اصلی</a> در ۱۹ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۱۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=yazdegerd-i&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Fyazdegerd-i&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-214"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-214">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>"Sasanian political ideology". In Potts, Daniel T. (ed.). The Oxford Handbook of Ancient Iran. Oxford University Press. pp. 808. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780190668662" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-066866-2</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%22Sasanian+political+ideology%22.+In+Potts%2C+Daniel+T.+%28ed.%29.+The+Oxford+Handbook+of+Ancient+Iran.+Oxford+University+Press.+pp.+808.+ISBN+978-0-19-066866-2.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-215"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-215">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiozamaneh.com/587108/?fbclid=IwAR3RyxGnvLYJ01M4wevH_OnsRtH_QtbxR3R729UMfrnZXl52tNfiLwHvxpU">«ایران، کشوری "نه‌چندان" شیعه»</a>. radiozamaneh.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C+%22%D9%86%D9%87%E2%80%8C%DA%86%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%22+%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87&rft.pub=radiozamaneh&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiozamaneh.com%2F587108%2F%3Ffbclid%3DIwAR3RyxGnvLYJ01M4wevH_OnsRtH_QtbxR3R729UMfrnZXl52tNfiLwHvxpU&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:47-216"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:47_216-0">۲۱۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:47_216-1">۲۱۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Religion">"Religion"</a> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200503185918/https://www.britannica.com/place/Iran/Religion">Archived</a> from the original on 3 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-03</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Religion&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FReligion&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:48-217"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:48_217-0">۲۱۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:48_217-1">۲۱۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210320191447/https://www.independentpersian.com/node/22351/نگاهی-به-مفهوم-آزادی-ادیان-در-ایران">«نگاهی به مفهوم آزادی ادیان در ایران - ایندیپندنت فارسی»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.independentpersian.com/node/22351">اصلی</a> در ۲۰ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85+%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+-+%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%86%D8%AF%D9%86%D8%AA+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.independentpersian.com%2Fnode%2F22351&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-218"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-218">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-43880862">«آیا آتئیسم در ایران در حال گسترش است؟»</a>. بی‌بی‌سی فارسی.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A2%DB%8C%D8%A7+%D8%A2%D8%AA%D8%A6%DB%8C%D8%B3%D9%85+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%AD%D8%A7%D9%84+%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4+%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F&rft.pub=%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fblog-viewpoints-43880862&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-219"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-219">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/fa-ir/هشدار-نسبت-به-رشد-خداناباوری-و-بیدینی-در-ایران/a-16535723">«هشدار نسبت به "رشد خداناباوری و بی‌دینی" در ایران»</a>. دویچه وله فارسی.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1+%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA+%D8%A8%D9%87+%22%D8%B1%D8%B4%D8%AF+%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D9%88+%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C%22+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%AF%D9%88%DB%8C%DA%86%D9%87+%D9%88%D9%84%D9%87+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Ffa-ir%2F%D9%87%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D8%B4%D8%AF-%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%2Fa-16535723&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:15-220"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:15_220-0">۲۱۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:15_220-1">۲۱۵٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:15_220-2">۲۱۵٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:15_220-3">۲۱۵٫۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:15_220-4">۲۱۵٫۴</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200501160954/https://www.britannica.com/place/Iran/Education">«Iran - Education»</a>. <i>Encyclopedia Britannica</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Education">اصلی</a> در ۱ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Iran+-+Education&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FEducation&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-221"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-221">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.webometrics.info/en/Asia/Iran%20(Islamic%20Republic%20of)">«Iran (Islamic Republic of) | Ranking Web of Universities: Webometrics ranks 30000 institutions»</a>. <i>www.webometrics.info</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.webometrics.info&rft.atitle=Iran+%28Islamic+Republic+of%29+%7C+Ranking+Web+of+Universities%3A+Webometrics+ranks+30000+institutions&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.webometrics.info%2Fen%2FAsia%2FIran%2520%28Islamic%2520Republic%2520of%29&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-222"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-222">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/SH.STA.MMRT?locations=IR">داده‌های مدل‌شده‌ی بانک جهانی.</a> دیتاست منتشر شده از سوی بانک‌جهانی بر اساس میزان تغییر مرگ مادری رتبه‌بندی شده است.</span> </li> <li id="cite_note-223"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-223">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.IMRT.IN">داده‌های childmortality.org به نقل از بانک جهانی.</a></span> </li> <li id="cite_note-224"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-224">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.MA.IN?locations=IR">«Life expectancy at birth, male (years) - Iran, Islamic Rep. | Data»</a>. <i>data.worldbank.org</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۹-۱۵</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=data.worldbank.org&rft.atitle=Life+expectancy+at+birth%2C+male+%28years%29+-+Iran%2C+Islamic+Rep.+%7C+Data&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FSP.DYN.LE00.MA.IN%3Flocations%3DIR&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-225"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-225">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.FE.IN?locations=IR">«Life expectancy at birth, female (years) - Iran, Islamic Rep. | Data»</a>. <i>data.worldbank.org</i><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۹-۱۵</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=data.worldbank.org&rft.atitle=Life+expectancy+at+birth%2C+female+%28years%29+-+Iran%2C+Islamic+Rep.+%7C+Data&rft_id=https%3A%2F%2Fdata.worldbank.org%2Findicator%2FSP.DYN.LE00.FE.IN%3Flocations%3DIR&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-226"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-226">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.LE00.IN?locations=IR">فهرست کشورها بر اساس امید به زندگی، بانک جهانی، ۲۰۱۸.</a> | رتبه‌بندی بر اساس <a rel="nofollow" class="external text" href="http://api.worldbank.org/v2/en/indicator/SP.DYN.LE00.IN?downloadformat=excel">فایل اکسل</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20221208213333/http://api.worldbank.org/v2/en/indicator/SP.DYN.LE00.IN?downloadformat=excel">بایگانی‌شده</a> در ۸ دسامبر ۲۰۲۲ توسط <a href="/wiki/Wayback_Machine" class="mw-redirect" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> انجام گرفته.</span> </li> <li id="cite_note-227"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-227">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200506162833/https://www.irna.ir/news/83603881/سرانه-بیمارستانی-در-کمای-نابرابری">«سرانه بیمارستانی در کمای نابرابری»</a>. <bdi>۲۰۱۹-۱۲-۲۵</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.irna.ir/news/83603881/سرانه-بیمارستانی-در-کمای-نابرابری">اصلی</a> در ۶ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87+%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%DA%A9%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C&rft.date=2019-12-25&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.irna.ir%2Fnews%2F83603881%2F%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-228"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-228">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/The-arts">"The arts and Cultural institutions"</a> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200523181342/https://www.britannica.com/place/Iran/The-arts">Archived</a> from the original on 23 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-23</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+arts+and+Cultural+institutions&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FThe-arts&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-:22-229"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:22_229-0">۲۲۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:22_229-1">۲۲۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFوهمن2018" class="citation news">وهمن، فریدون (<bdi>۲۰۱۸-۰۳-۲۰</bdi>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200508161405/https://www.bbc.com/persian/iran-features-43471804">«نوروز، هویت ملی و دینی ایرانیان»</a>. BBC News فارسی. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-features-43471804">اصلی</a> در ۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%8C+%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA+%D9%85%D9%84%DB%8C+%D9%88+%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86&rft.date=2018-03-20&rft.aulast=%D9%88%D9%87%D9%85%D9%86&rft.aufirst=%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-features-43471804&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:23-230"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:23_230-0">۲۲۵٫۰۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-1">۲۲۵٫۰۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-2">۲۲۵٫۰۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-3">۲۲۵٫۰۳</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-4">۲۲۵٫۰۴</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-5">۲۲۵٫۰۵</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-6">۲۲۵٫۰۶</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-7">۲۲۵٫۰۷</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-8">۲۲۵٫۰۸</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-9">۲۲۵٫۰۹</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:23_230-10">۲۲۵٫۱۰</a></sup></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran">"Iran - Cultural life"</a>. <i>Encyclopedia Britannica</i> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200508164510/https://www.britannica.com/place/Iran/Daily-life-and-social-customs">Archived</a> from the original on 8 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-08</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Iran+-+Cultural+life&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-231"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-231">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200509185916/https://www.ilna.news/بخش-فرهنگ-هنر-6/740246-جشن-های-ایرانی-با-چاشنی-ایران-باستان-ایران-اسلامی">«جشن‌های ایرانی با چاشنی ایران باستان و ایران اسلامی»</a>. <i>خبرگزاری ایلنا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ilna.news/fa/tiny/news-740246">اصلی</a> در ۹ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%A7&rft.atitle=%D8%AC%D8%B4%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%A8%D8%A7+%DA%86%D8%A7%D8%B4%D9%86%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ilna.news%2Ffa%2Ftiny%2Fnews-740246&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-232"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-232">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200508181507/http://www.iranicaonline.org/articles/celow-kabab-a-popular-persian-dish-which-consists-of-cooked-rice-celow-see-berenj-and-a-variety-of-broiled-kabab-se">«ČELOW-KABĀB – Encyclopaedia Iranica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/celow-kabab-a-popular-persian-dish-which-consists-of-cooked-rice-celow-see-berenj-and-a-variety-of-broiled-kabab-se">اصلی</a> در ۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C4%8CELOW-KAB%C4%80B+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fcelow-kabab-a-popular-persian-dish-which-consists-of-cooked-rice-celow-see-berenj-and-a-variety-of-broiled-kabab-se&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-233"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-233">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.lonelyplanet.com/iran/background/other-features/5a634083-a94a-4269-b92e-8f11fbde6e84/a/nar/5a634083-a94a-4269-b92e-8f11fbde6e84/361011">"Iranian Cuisine in Iran"</a> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200508215816/https://www.lonelyplanet.com/iran/background/other-features/5a634083-a94a-4269-b92e-8f11fbde6e84/a/nar/5a634083-a94a-4269-b92e-8f11fbde6e84/361011">Archived</a> from the original on 8 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-08</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Iranian+Cuisine+in+Iran&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.lonelyplanet.com%2Firan%2Fbackground%2Fother-features%2F5a634083-a94a-4269-b92e-8f11fbde6e84%2Fa%2Fnar%2F5a634083-a94a-4269-b92e-8f11fbde6e84%2F361011&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-234"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-234">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200508221602/https://www.mehrnews.com/news/1511991/خاویار-در-دنیا-به-نام-ایران-شهرت-دارد-لزوم-توسعه-خاویار-پرورشی">«خاویار در دنیا به نام ایران شهرت دارد»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mehrnews.com/news/1511991">اصلی</a> در ۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AE%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%A7%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7+%D8%A8%D9%87+%D9%86%D8%A7%D9%85+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%AA+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mehrnews.com%2Fnews%2F1511991&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-235"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-235">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200508222451/https://www.dw.com/fa-ir/الکل-نوشیدنی-چگونه-کشف-شد/a-5136778">«الکل نوشیدنی چگونه کشف شد؟»</a>. <i>DW.COM</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dw.com/fa-ir/الکل-نوشیدنی-چگونه-کشف-شد/a-5136778">اصلی</a> در ۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۰۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=DW.COM&rft.atitle=%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%84+%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C+%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87+%DA%A9%D8%B4%D9%81+%D8%B4%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.dw.com%2Ffa-ir%2F%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%84-%D9%86%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86%DB%8C-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%B4%D8%AF%2Fa-5136778&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:24-236"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:24_236-0">۲۳۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:24_236-1">۲۳۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>موسیقی سنتی ایران، علی نوروزیان نیشابوری، ۱۳۹۰، صفحه ۱۴، ۱۵</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C+%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B0%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B1%DB%B4%D8%8C+%DB%B1%DB%B5&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:25-237"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:25_237-0">۲۳۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:25_237-1">۲۳۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200511141918/http://www.iranicaonline.org/articles/music-history-i-pre-islamic-iran">«MUSIC HISTORY – Encyclopaedia Iranica»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/music-history-i-pre-islamic-iran">اصلی</a> در ۱۱ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=MUSIC+HISTORY+%E2%80%93+Encyclopaedia+Iranica&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Fmusic-history-i-pre-islamic-iran&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-238"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-238">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200511120930/https://www.hamshahrionline.ir/news/474284/مجله-سازشناسی-موسیقی-نواحی-ایران">«مجله سازشناسی موسیقی نواحی ایران»</a>. <i>همشهری آنلاین</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hamshahrionline.ir/news/474284">اصلی</a> در ۱۱ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D9%87%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C+%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86&rft.atitle=%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87+%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C+%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AD%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hamshahrionline.ir%2Fnews%2F474284&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-239"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-239">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200512164939/https://www.bbc.com/persian/43527286">«فایل ویدئویی جویندگان شادی بخش اول - BBC Persian»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/43527286">اصلی</a> در ۱۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%81%D8%A7%DB%8C%D9%84+%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A6%D9%88%DB%8C%DB%8C+%D8%AC%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%A7%D9%88%D9%84+-+BBC+Persian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2F43527286&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-240"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-240">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200512171950/https://www.bbc.com/persian/arts-43550271">«فایل ویدئویی جویندگان شادی بخش سه - BBC Persian»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/arts-43550271">اصلی</a> در ۱۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%81%D8%A7%DB%8C%D9%84+%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A6%D9%88%DB%8C%DB%8C+%D8%AC%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D8%A8%D8%AE%D8%B4+%D8%B3%D9%87+-+BBC+Persian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Farts-43550271&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-241"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-241">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200512222821/https://www.radiofarda.com/a/taboo-e131-on-women-in-singing/30058988.html">«حکم ۴۰ سال حبس برای آواز زنان! چرا؟»</a>. <i>رادیو فردا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/taboo-e131-on-women-in-singing/30058988.html">اصلی</a> در ۱۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D8%AD%DA%A9%D9%85+%DB%B4%DB%B0+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%D8%AD%D8%A8%D8%B3+%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%D8%A2%D9%88%D8%A7%D8%B2+%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86%21+%DA%86%D8%B1%D8%A7%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Ftaboo-e131-on-women-in-singing%2F30058988.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-242"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-242">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200512223503/https://www.dw.com/fa-ir/اعتراض-به-محدودیت-خوانندگی-زنان-در-استانهای-ایران/a-39719832">«اعتراض به محدودیت خوانندگی زنان در استان‌های ایران»</a>. <i>DW.COM</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://p.dw.com/p/2gewS">اصلی</a> در ۱۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=DW.COM&rft.atitle=%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6+%D8%A8%D9%87+%D9%85%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA+%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C+%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fp.dw.com%2Fp%2F2gewS&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-243"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-243">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.independentpersian.com/node/13051/موسیقی-ممنوعه-در-ایران">«موسیقی ممنوعه در ایران»</a>. <i>ایندیپندنت فارسی</i>. <bdi>۲۰۱۹-۰۸-۰۱</bdi><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۲-۱۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AF%DB%8C%D9%BE%D9%86%D8%AF%D9%86%D8%AA+%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&rft.atitle=%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C+%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9%D9%87+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.date=2019-08-01&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.independentpersian.com%2Fnode%2F13051%2F%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-244"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-244">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200512230218/https://www.radiofarda.com/a/f1_dance/385342.html">«رقص، زبانی برای بیان احساس»</a>. <i>رادیو فردا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/f1_dance/385342.html">اصلی</a> در ۱۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D8%B1%D9%82%D8%B5%D8%8C+%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%B3&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Ff1_dance%2F385342.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-245"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-245">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200512234443/http://www.iranchamber.com/cinema/articles/persian_dance_history01.php">«Persian Dance and its forgotten history»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranchamber.com/cinema/articles/persian_dance_history01.php">اصلی</a> در ۱۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Persian+Dance+and+its+forgotten+history&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranchamber.com%2Fcinema%2Farticles%2Fpersian_dance_history01.php&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-246"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-246">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200513000256/https://ir.voanews.com/a/iran-arrest-dancer/4473749.html">«انتقاد شدید در فضای مجازی از بازداشت مائده هژبری رقصنده جوان»</a>. <i>صدای آمریکا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ir.voanews.com/a/iran-arrest-dancer/4473749.html">اصلی</a> در ۱۳ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B5%D8%AF%D8%A7%DB%8C+%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7&rft.atitle=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF+%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D8%AF+%D8%AF%D8%B1+%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C+%D8%A7%D8%B2+%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA+%D9%85%D8%A7%D8%A6%D8%AF%D9%87+%D9%87%DA%98%D8%A8%D8%B1%DB%8C+%D8%B1%D9%82%D8%B5%D9%86%D8%AF%D9%87+%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fir.voanews.com%2Fa%2Firan-arrest-dancer%2F4473749.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:42-247"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:42_247-0">۲۴۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:42_247-1">۲۴۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>THE CAMBRIDGE HISTORY OF IRAN, V7, AVERY;HAMBLY;MELVILLE, 1991, 782، 783، 784، 787</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=THE+CAMBRIDGE+HISTORY+OF+IRAN%2C+V7%2C+AVERY%3BHAMBLY%3BMELVILLE%2C+1991%2C+782%D8%8C+783%D8%8C+784%D8%8C+787&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:26-248"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:26_248-0">۲۴۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:26_248-1">۲۴۳٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:26_248-2">۲۴۳٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>هنر ایران، آندره گدار/ت بهروز حبیبی، ۱۳۷۷، چاپ سوم، چاپ و انتشارات دانشگاه بهشتی، صفحه ۱۵، ۱۴۷، ۲۳۲</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%87%D9%86%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%A2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%87+%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B1%2F%D8%AA+%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%B2+%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B7%D8%8C+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%8C+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%D9%88+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B1%DB%B5%D8%8C+%DB%B1%DB%B4%DB%B7%D8%8C+%DB%B2%DB%B3%DB%B2&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-249"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-249">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200513171119/https://www.hamshahrionline.ir/news/406704/آشنایی-با-هنر-نوگرا-و-معاصر-ایران-۱">«آشنایی با هنر نوگرا و معاصر ایران ۱»</a>. <i>همشهری آنلاین</i>. <bdi>۲۰۱۸-۰۵-۲۸</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.hamshahrionline.ir/news/406704/آشنایی-با-هنر-نوگرا-و-معاصر-ایران-۱">اصلی</a> در ۱۳ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D9%87%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C+%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86&rft.atitle=%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%A8%D8%A7+%D9%87%D9%86%D8%B1+%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7+%D9%88+%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DB%B1&rft.date=2018-05-28&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.hamshahrionline.ir%2Fnews%2F406704%2F%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%D9%87%D9%86%D8%B1-%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%D9%88-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DB%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-250"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-250">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200513181024/https://www.radiofarda.com/a/f4_musuem_contemporary_art_gallery_farah_pahlavi/24676232.html">«فرح پهلوی از جمع‌آوری آثار هنر معاصر در ایران می‌گوید»</a>. <i>رادیو فردا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/f4_musuem_contemporary_art_gallery_farah_pahlavi/24676232.html">اصلی</a> در ۱۳ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D9%81%D8%B1%D8%AD+%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C+%D8%A7%D8%B2+%D8%AC%D9%85%D8%B9%E2%80%8C%D8%A2%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1+%D9%87%D9%86%D8%B1+%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Ff4_musuem_contemporary_art_gallery_farah_pahlavi%2F24676232.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-251"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-251">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranicaonline.org/articles/shiraz-arts-festival">«SHIRAZ ARTS FESTIVAL»</a><span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۲-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=SHIRAZ+ARTS+FESTIVAL&rft_id=https%3A%2F%2Firanicaonline.org%2Farticles%2Fshiraz-arts-festival&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-252"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-252">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200513220524/https://www.bbc.com/persian/iran/2009/07/090718_mg_azadi_sq_tehran.shtml">«برج آزادی پس از۲۰ سال شسته می‌شود - BBC Persian»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran/2009/07/090718_mg_azadi_sq_tehran.shtml">اصلی</a> در ۱۳ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A8%D8%B1%D8%AC+%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D9%BE%D8%B3+%D8%A7%D8%B2%DB%B2%DB%B0+%D8%B3%D8%A7%D9%84+%D8%B4%D8%B3%D8%AA%D9%87+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D9%88%D8%AF+-+BBC+Persian&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan%2F2009%2F07%2F090718_mg_azadi_sq_tehran.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-253"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-253">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>هنر ایران، آندره گدار/ت بهروز حبیبی، ۱۳۷۷، چاپ سوم، چاپ و انتشارات دانشگاه بهشتی، صفحه ۱۳۴</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%87%D9%86%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%A2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%87+%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B1%2F%D8%AA+%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%88%D8%B2+%D8%AD%D8%A8%DB%8C%D8%A8%DB%8C%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B7%D8%8C+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%8C+%DA%86%D8%A7%D9%BE+%D9%88+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B1%DB%B3%DB%B4&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-254"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-254">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>سبک‌شناسی معماری ایرانی، محمدکریم پیرنیا، معماریان</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B3%D8%A8%DA%A9%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%8C+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85+%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%8C+%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-255"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-255">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210218191944/https://www.mehrnews.com/news/4394875/نه-سنتی-نه-مدرن-۹۹-درصد-معماری-شهری-در-تهران-بی-هویت-است">«۹۹ درصد معماری شهری در تهران بی‌هویت است»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mehrnews.com/news/4394875/">اصلی</a> در ۲۰۲۱-۰۲-۱۸<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۲-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%DB%B9%DB%B9+%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF+%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA+%D8%A7%D8%B3%D8%AA&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mehrnews.com%2Fnews%2F4394875%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-256"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-256">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>Malandra, W.W. (1973). "A Glossary of Terms for Weapons and Armor in Old Iranian". Indo-Iranian Journal. Philadelphia: Brill. 15 (4): 264–289. doi:10.1007/BF00161055. JSTOR 24651454</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Malandra%2C+W.W.+%281973%29.+%22A+Glossary+of+Terms+for+Weapons+and+Armor+in+Old+Iranian%22.+Indo-Iranian+Journal.+Philadelphia%3A+Brill.+15+%284%29%3A+264%E2%80%93289.+doi%3A10.1007%2FBF00161055.+JSTOR+24651454.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:27-257"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:27_257-0">۲۵۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:27_257-1">۲۵۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>شناخت اساطیر ایران، جان هیلنز/ت ژاله آموزگار_احمد تفضلی، ۱۳۶۸، نشر چشمه، صفحه ۱۹، ۲۰، ۲۱</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA+%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%AC%D8%A7%D9%86+%D9%87%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%B2%2F%D8%AA+%DA%98%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%AA%D9%81%D8%B6%D9%84%DB%8C%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B6%DB%B8%D8%8C+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%DA%86%D8%B4%D9%85%D9%87%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B1%DB%B9%D8%8C+%DB%B2%DB%B0%D8%8C+%DB%B2%DB%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-258"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-258">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>شناخت اساطیر ایران، جان هیلنز/ت ژاله آموزگار_احمد تفضلی، ۱۳۶۸، نشر چشمه، صفحه ۶۴</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA+%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%AC%D8%A7%D9%86+%D9%87%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%B2%2F%D8%AA+%DA%98%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D8%AA%D9%81%D8%B6%D9%84%DB%8C%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B6%DB%B8%D8%8C+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%DA%86%D8%B4%D9%85%D9%87%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B6%DB%B4&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-259"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-259">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200514230413/https://www.isna.ir/news/92022416075/معروف-ترین-پهلوان-های-شاهنامه-چه-کسانی-هستند">«معروف‌ترین پهلوان‌های شاهنامه چه کسانی هستند؟»</a>. <i>ایسنا</i>. <bdi>۲۰۱۳-۰۵-۱۴</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/92022416075/">اصلی</a> در ۱۴ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۴</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7&rft.atitle=%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87+%DA%86%D9%87+%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%9F&rft.date=2013-05-14&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F92022416075%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-260"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-260">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/art/Persian-literature">"Persian literature"</a> (به انگلیسی)<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2021-02-16</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Persian+literature&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fart%2FPersian-literature&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-261"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-261">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200515181451/https://www.philosophybasics.com/general_eastern_persian.html">«Persian Philosophy - General - The Basics of Philosophy»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.philosophybasics.com/general_eastern_persian.html">اصلی</a> در ۱۵ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۵</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Persian+Philosophy+-+General+-+The+Basics+of+Philosophy&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.philosophybasics.com%2Fgeneral_eastern_persian.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-262"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-262">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200515183712/https://www.farsnews.ir/news/13961218001153/بررسی-پیامدهای-مساله-وحی-در-حکمت-سینوی">«بررسی پیامدهای مسئله وحی در حکمت سینوی، یاسر سالاری، محمد نجاتی»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://media.farsnews.ir/Uploaded/Files/Documents/1396/12/18/13961218000695.pdf">اصلی</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> در ۱۵ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۵</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C+%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D8%B3%D8%A6%D9%84%D9%87+%D9%88%D8%AD%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA+%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%8C+%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%B1+%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%8C+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF+%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%AA%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fmedia.farsnews.ir%2FUploaded%2FFiles%2FDocuments%2F1396%2F12%2F18%2F13961218000695.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:28-263"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:28_263-0">۲۵۸٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:28_263-1">۲۵۸٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:28_263-2">۲۵۸٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200518135446/https://www.britannica.com/place/Iran/Sports-and-recreation">«Iran - Sports and media»</a>. <i>Encyclopedia Britannica</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran/Sports-and-recreation">اصلی</a> در ۱۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Iran+-+Sports+and+media&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FIran%2FSports-and-recreation&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-264"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-264">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200518184201/https://www.bbc.com/persian/iran/2013/02/130227_mgh_magazine_iran_journalism_in_history_part2.shtml">«تیغ سانسور بر پیکر مطبوعات ایران بعد از رفتن شاه - BBC Persian»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2013/02/130227_mgh_magazine_iran_journalism_in_history_part2.shtml">اصلی</a> در ۱۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%AA%DB%8C%D8%BA+%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%B1+%D8%A8%D8%B1+%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1+%D9%85%D8%B7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D8%B9%D8%AF+%D8%A7%D8%B2+%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+-+BBC+Persian&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bbc.co.uk%2Fpersian%2Firan%2F2013%2F02%2F130227_mgh_magazine_iran_journalism_in_history_part2.shtml&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-265"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-265">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200518160459/https://www.isna.ir/news/95112013805/تلویزیون-چگونه-وارد-ایران-شد">««تلویزیون» چگونه وارد ایران شد؟»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/95112013805">اصلی</a> در ۱۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%C2%AB%D8%AA%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D9%88%D9%86%C2%BB+%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87+%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B4%D8%AF%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F95112013805&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:43-266"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:43_266-0">۲۶۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:43_266-1">۲۶۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>William Bayne Fisher; P. Avery; G. R. G. Hambly; C. Melville (10 October 1991). The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press. pp. 810–811. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9780521200950" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-20095-0</a></i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=William+Bayne+Fisher%3B+P.+Avery%3B+G.+R.+G.+Hambly%3B+C.+Melville+%2810+October+1991%29.+The+Cambridge+History+of+Iran.+Cambridge+University+Press.+pp.+810%E2%80%93811.+ISBN+978-0-521-20095-0.&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-267"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-267">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200518173821/https://www.dw.com/fa-ir/انتشار-و-پخش-برنامههای-صوتی-و-تصویری-در-انحصار-صدا-و-سیما-میماند/a-52252901">«انتشار و پخش برنامه‌های صوتی و تصویری در انحصار صدا و سیما می‌ماند | DW | 04.02.2020»</a>. <i>DW.COM</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://p.dw.com/p/3XFMj">اصلی</a> در ۱۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=DW.COM&rft.atitle=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1+%D9%88+%D9%BE%D8%AE%D8%B4+%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B5%D9%88%D8%AA%DB%8C+%D9%88+%D8%AA%D8%B5%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%D9%86%D8%AD%D8%B5%D8%A7%D8%B1+%D8%B5%D8%AF%D8%A7+%D9%88+%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF+%7C+DW+%7C+04.02.2020&rft_id=https%3A%2F%2Fp.dw.com%2Fp%2F3XFMj&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-268"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-268">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200518172042/https://www.khabaronline.ir/photo/537986/وقتی-بی-بی-سی-۲۰۰۰۰-کارمند-دارد-و-صداوسیما-۴۸۰۰۰-بدنه-فربه-ای">«وقتی بی‌بی‌سی ۲۰۰۰۰ کارمند دارد و صداوسیما ۴۸۰۰۰/ بدنه فربه‌ای که کار دست مدیران می‌دهد»</a>. <i>خبرآنلاین</i>. <bdi>۲۰۱۶-۰۵-۱۸</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.khabaronline.ir/photo/537986/">اصلی</a> در ۱۸ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D8%A2%D9%86%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86&rft.atitle=%D9%88%D9%82%D8%AA%DB%8C+%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C+%DB%B2%DB%B0%DB%B0%DB%B0%DB%B0+%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF+%D9%88+%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7+%DB%B4%DB%B8%DB%B0%DB%B0%DB%B0%2F+%D8%A8%D8%AF%D9%86%D9%87+%D9%81%D8%B1%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C+%DA%A9%D9%87+%DA%A9%D8%A7%D8%B1+%D8%AF%D8%B3%D8%AA+%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%D8%AF&rft.date=2016-05-18&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.khabaronline.ir%2Fphoto%2F537986%2F&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-269"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-269">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200518181122/https://tejaratnews.com/training/فیلترینگ-اینترنت">«فیلترینگ اینترنت در ایران از منظر اقتصاد»</a>. <i>تجارت‌نیوز</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://tejaratnews.com/training/فیلترینگ-اینترنت">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۵-۱۸<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۸</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B2&rft.atitle=%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86%DA%AF+%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B2+%D9%85%D9%86%D8%B8%D8%B1+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Ftejaratnews.com%2Ftraining%2F%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-270"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-270">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210303221347/https://www.bbc.com/persian/iran-features-51832598">«ایران در ۱۳۹۸؛ سالی که اینترنت برای 'سرکوب' قطع شد»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/iran-features-51832598">اصلی</a> در ۳ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۰۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B8%D8%9B+%D8%B3%D8%A7%D9%84%DB%8C+%DA%A9%D9%87+%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA+%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%27%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8%27+%D9%82%D8%B7%D8%B9+%D8%B4%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Firan-features-51832598&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-271"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-271">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200516160650/https://www.ircg.ir/fa/news/4746">«اوضاع و احوال بازی‌های ویدیویی در ایران | بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ircg.ir/fa/news/4746">اصلی</a> در ۱۶ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A7%D9%88%D8%B6%D8%A7%D8%B9+%D9%88+%D8%A7%D8%AD%D9%88%D8%A7%D9%84+%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%88%DB%8C%D8%AF%DB%8C%D9%88%DB%8C%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%7C+%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%84%DB%8C+%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ircg.ir%2Ffa%2Fnews%2F4746&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-272"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-272">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200516171502/https://www.ircg.ir/uploads/news/2018/07/123336Persian-Landscape-1396.pdf">«نمای باز ۱۳۹۶»</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span>. <i>ircg.ir</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ircg.ir/uploads/news/2018/07/123336Persian-Landscape-1396.pdf">اصلی</a> <span class="cs1-format">(PDF)</span> در ۲۰۲۰-۰۵-۱۶<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۱۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=ircg.ir&rft.atitle=%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D8%A8%D8%A7%D8%B2+%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.ircg.ir%2Fuploads%2Fnews%2F2018%2F07%2F123336Persian-Landscape-1396.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-273"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-273">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200523175151/https://www.isna.ir/news/95122817773/کهن-ترین-انیمیشن-جهان-کجاست">«کهن‌ترین انیمیشن جهان کجاست؟»</a>. <i>ایسنا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/95122817773/کهن-ترین-انیمیشن-جهان-کجاست">اصلی</a> در ۲۳ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۳</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7&rft.atitle=%DA%A9%D9%87%D9%86%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%86+%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%9F&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F95122817773%2F%DA%A9%D9%87%D9%86-%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:44-274"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:44_274-0">۲۶۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:44_274-1">۲۶۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFگروه_فرهنگی_الف" class="citation web">گروه فرهنگی الف. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200521190838/https://www.alef.ir/news/3960621162.html">«نگاهی به تاریخچه سینمای ایران از ابتدا تا افتخارات»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.alef.ir/news/3960621162.html">اصلی</a> در ۲۱ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87+%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B2+%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A7+%D8%AA%D8%A7+%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA&rft.au=%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87+%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C+%D8%A7%D9%84%D9%81&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.alef.ir%2Fnews%2F3960621162.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-275"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-275">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200521181545/https://www.bbc.com/persian/arts/2016/07/160704_abbas_kiarostami_obit">«عباس کیارستمی؛ آبروی سینمای ایران»</a>. <i>BBC News</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/arts/2016/07/160704_abbas_kiarostami_obit">اصلی</a> در ۲۱ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=BBC+News&rft.atitle=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3+%DA%A9%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D9%85%DB%8C%D8%9B+%D8%A2%D8%A8%D8%B1%D9%88%DB%8C+%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Farts%2F2016%2F07%2F160704_abbas_kiarostami_obit&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:29-276"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:29_276-0">۲۷۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:29_276-1">۲۷۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200521194338/https://www.irna.ir/news/83578578/درباره-انیمیشن-در-ایران-پیشرفت-کمی-و-کیفی-آثار-پویانمایی-در">«دربارهٔ انیمیشن در ایران | پیشرفت کمی و کیفی آثار پویانمایی در سینما و تلویزیون»</a>. <i>ایرنا</i>. <bdi>۲۰۱۹-۱۲-۰۵</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.irna.ir/news/83578578/درباره-انیمیشن-در-ایران-پیشرفت-کمی-و-کیفی-آثار-پویانمایی-در">اصلی</a> در ۲۱ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7&rft.atitle=%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94+%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%7C+%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%B1%D9%81%D8%AA+%DA%A9%D9%85%DB%8C+%D9%88+%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C+%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1+%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7+%D9%88+%D8%AA%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%B2%DB%8C%D9%88%D9%86&rft.date=2019-12-05&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.irna.ir%2Fnews%2F83578578%2F%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B4%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%B1%D9%81%D8%AA-%DA%A9%D9%85%DB%8C-%D9%88-%DA%A9%DB%8C%D9%81%DB%8C-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D9%BE%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-277"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-277">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210306184455/https://www.radiofarda.com/a/Iranian-cinema-representation-outside-the-country/31035012.html">«آیا سینمای ایران پیش از انقلاب ۵۷ در دنیا ناشناخته بود»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/31035012.html">اصلی</a> در ۶ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۰۶</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D8%A2%DB%8C%D8%A7+%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%BE%DB%8C%D8%B4+%D8%A7%D8%B2+%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8+%DB%B5%DB%B7+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7+%D9%86%D8%A7%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87+%D8%A8%D9%88%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2F31035012.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-278"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-278">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200521172048/https://iranintl.com/فرهنگ-و-زندگی/نام-۴-کارگردان‌-ایرانی-در-فهرست-بهترین-فیلمسازان-قرن۲۱">«نام ۴ کارگردان ایرانی در فهرست بهترین فیلمسازان قرن ۲۱»</a>. <i>ایران اینترنشنال</i>. <bdi>۲۰۱۷-۰۷-۲۸</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://iranintl.com/فرهنگ-و-زندگی/نام-۴-کارگردان-ایرانی-در-فهرست-بهترین-فیلمسازان-قرن۲۱">اصلی</a> در ۲۱ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۱</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%84&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D9%85+%DB%B4+%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86+%D9%82%D8%B1%D9%86+%DB%B2%DB%B1&rft.date=2017-07-28&rft_id=https%3A%2F%2Firanintl.com%2F%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%88-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%2F%D9%86%D8%A7%D9%85-%DB%B4-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA-%D8%A8%D9%87%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%B1%D9%86%DB%B2%DB%B1&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-279"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-279">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210309192946/https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-40106339">«فستیوال‌های سینمایی و تئوری سیاه‌نمایی - BBC»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-40106339">اصلی</a> در ۹ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۰۹</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%81%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D9%88+%D8%AA%D8%A6%D9%88%D8%B1%DB%8C+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C+-+BBC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fblog-viewpoints-40106339&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:35-280"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:35_280-0">۲۷۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:35_280-1">۲۷۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>britannica, sports, polo, date published: May 07, 2020</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=britannica%2C+sports%2C+polo%2C+date+published%3A+May+07%2C+2020&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-281"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-281">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r39868036" /><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldatlas.com/articles/which-are-the-largest-stadiums-in-asia.html">"The Largest Stadiums In Asia"</a>. <i>WorldAtlas</i> (به انگلیسی). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200520175741/https://www.worldatlas.com/articles/which-are-the-largest-stadiums-in-asia.html">Archived</a> from the original on 20 May 2020<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">2020-05-20</span></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=WorldAtlas&rft.atitle=The+Largest+Stadiums+In+Asia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldatlas.com%2Farticles%2Fwhich-are-the-largest-stadiums-in-asia.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span></span> </li> <li id="cite_note-282"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-282">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200520183313/https://www.asriran.com/fa/news/251099/ورزشگاه-ازادی-از-نگاه-afc">«ورزشگاه آزادی از نگاه AFC»</a>. <i>www.asriran.com</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.asriran.com/fa/news/251099/ورزشگاه-ازادی-از-نگاه-afc">اصلی</a> در ۲۰ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.asriran.com&rft.atitle=%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C+%D8%A7%D8%B2+%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87+AFC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.asriran.com%2Ffa%2Fnews%2F251099%2F%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-afc&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-283"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-283">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200520153838/https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/12/17/1347536/کاری-که-در-فدراسیون-بین-المللی-زورخانه-ای-شد-و-در-چوگان-نشد">«کاری که در فدراسیون بین‌المللی زورخانه‌ای شد و در چوگان نشد»</a>. <i>خبرگزاری تسنیم - Tasnim</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/12/17/1347536">اصلی</a> در ۲۰ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%AA%D8%B3%D9%86%DB%8C%D9%85+-+Tasnim&rft.atitle=%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%DA%A9%D9%87+%D8%AF%D8%B1+%D9%81%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D9%88%D9%86+%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C+%D8%B2%D9%88%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C+%D8%B4%D8%AF+%D9%88+%D8%AF%D8%B1+%DA%86%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86+%D9%86%D8%B4%D8%AF&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.tasnimnews.com%2Ffa%2Fnews%2F1395%2F12%2F17%2F1347536&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-284"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-284">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i><a href="/wiki/UNESCO" class="mw-redirect" title="UNESCO">UNESCO</a>, state, iran-islamic republic of IR</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=UNESCO%2C+state%2C+iran-islamic+republic+of+IR&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-285"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-285">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200520144304/https://www.mashreghnews.ir/news/368264/افتخارات-فوتبال-ایران-در-کتابچه-AFC">«افتخارات فوتبال ایران در کتابچه AFC»</a>. <i>مشرق نیوز</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.mashreghnews.ir/news/368264/افتخارات-فوتبال-ایران-در-کتابچه-AFC">اصلی</a> در ۲۰ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%82+%D9%86%DB%8C%D9%88%D8%B2&rft.atitle=%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%86%D9%87+AFC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.mashreghnews.ir%2Fnews%2F368264%2F%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%86%D9%87-AFC&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-286"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-286">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200520160538/https://ir.voanews.com/a/iran-soccer-woman-/3827881.html">«محدودیت برای ملی‌پوش فوتسال بانوان؛ بی‌حجابی در خارج، خط خوردن دائمی از تیم ملی»</a>. <i>صدای آمریکا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://ir.voanews.com/a/iran-soccer-woman-/3827881.html">اصلی</a> در ۲۰ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B5%D8%AF%D8%A7%DB%8C+%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7&rft.atitle=%D9%85%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA+%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C+%D9%85%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D9%88%D8%B4+%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D9%84+%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%9B+%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8%DB%8C+%D8%AF%D8%B1+%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%8C+%D8%AE%D8%B7+%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%86+%D8%AF%D8%A7%D8%A6%D9%85%DB%8C+%D8%A7%D8%B2+%D8%AA%DB%8C%D9%85+%D9%85%D9%84%DB%8C&rft_id=https%3A%2F%2Fir.voanews.com%2Fa%2Firan-soccer-woman-%2F3827881.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-287"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-287">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200520163607/https://www.radiofarda.com/a/iran-women-buy-stadium-tickets-for-football-fifa-azadi/30198727.html">«هشتگ «با من به ورزشگاه بیا»: واکنش زنان ایرانی به خرید بلیت استادیوم»</a>. <i>رادیو فردا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/iran-women-buy-stadium-tickets-for-football-fifa-azadi/30198727.html">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D9%87%D8%B4%D8%AA%DA%AF+%C2%AB%D8%A8%D8%A7+%D9%85%D9%86+%D8%A8%D9%87+%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%A8%DB%8C%D8%A7%C2%BB%3A+%D9%88%D8%A7%DA%A9%D9%86%D8%B4+%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D8%AF+%D8%A8%D9%84%DB%8C%D8%AA+%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88%D9%85&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Firan-women-buy-stadium-tickets-for-football-fifa-azadi%2F30198727.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-288"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-288">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200520181912/https://www.bbc.com/persian/sport-51898890">«سال کوچ؛ نگاهی به چهره‌های برجسته ورزش ایران که مهاجرت کردند»</a>. BBC News. <bdi>۲۰۲۰-۰۳-۱۶</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/sport-51898890">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۵-۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%B3%D8%A7%D9%84+%DA%A9%D9%88%DA%86%D8%9B+%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%DA%86%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D9%87+%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D9%87+%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF&rft.date=2020-03-16&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fsport-51898890&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-:45-289"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:45_289-0">۲۸۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:45_289-1">۲۸۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>پوشاک در ایران باستان، فریدون پوربهمن/ت: هاجر ضیاء سیکارودی، امیرکبیر، ۱۳۸۶، صفحه ۲۴، ۲۵، ۵۷، ۱۸۵</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AF%D9%88%D9%86+%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86%2F%D8%AA%3A+%D9%87%D8%A7%D8%AC%D8%B1+%D8%B6%DB%8C%D8%A7%D8%A1+%D8%B3%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%8C+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B2%DB%B4%D8%8C+%DB%B2%DB%B5%D8%8C+%DB%B5%DB%B7%D8%8C+%DB%B1%DB%B8%DB%B5&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-290"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-290">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، سید حسام‌الدین شریعت‌پناهی، نشر قومس، ۱۳۷۲، صفحه ۱۹۱، ۲۵۸، ۲۶۹</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D9%88+%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%E2%80%8C%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%8C+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D9%82%D9%88%D9%85%D8%B3%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B2%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B1%DB%B9%DB%B1%D8%8C+%DB%B2%DB%B5%DB%B8%D8%8C+%DB%B2%DB%B6%DB%B9&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-291"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-291">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><i>اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، سید حسام‌الدین شریعت‌پناهی، نشر قومس، ۱۳۷۲، صفحه ۲۷۶</i>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D9%88+%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%D8%8C+%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%E2%80%8C%D9%BE%D9%86%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%8C+%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D9%82%D9%88%D9%85%D8%B3%D8%8C+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B2%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+%DB%B2%DB%B7%DB%B6&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-292"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-292">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200522213801/https://per.euronews.com/2018/01/31/hijab-in-iran-from-islamic-revolution-to-now">«از اجباری شدن حجاب تا دختران خیابان انقلاب»</a>. <i>euronews</i>. <bdi>۲۰۱۸-۰۱-۳۱</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://fa.euronews.com/2018/01/31/hijab-in-iran-from-islamic-revolution-to-now">اصلی</a> در ۲۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=euronews&rft.atitle=%D8%A7%D8%B2+%D8%A7%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%B4%D8%AF%D9%86+%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8+%D8%AA%D8%A7+%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8&rft.date=2018-01-31&rft_id=https%3A%2F%2Ffa.euronews.com%2F2018%2F01%2F31%2Fhijab-in-iran-from-islamic-revolution-to-now&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-293"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-293">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200522232519/https://www.radiofarda.com/a/f12-iranian-beauty-contest-hel-in-canda/25388427.html">«مسابقه ملکه زیبایی ایران در کانادا»</a>. <i>رادیو فردا</i>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.radiofarda.com/a/f12-iranian-beauty-contest-hel-in-canda/25388427.html">اصلی</a> در ۲۰۲۰-۰۵-۲۲<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%B1%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%88+%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%A7&rft.atitle=%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A8%D9%82%D9%87+%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%87+%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.radiofarda.com%2Fa%2Ff12-iranian-beauty-contest-hel-in-canda%2F25388427.html&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-294"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-294">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation news"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210310191128/https://www.bbc.com/persian/blogs-37634307">«چرا حکومت ایران از مدل‌ها می‌ترسد؟ - BBC»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/blogs-37634307">اصلی</a> در ۱۰ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۱۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%86%D8%B1%D8%A7+%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D8%B2+%D9%85%D8%AF%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7+%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1%D8%B3%D8%AF%D8%9F+-+BBC&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bbc.com%2Fpersian%2Fblogs-37634307&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-295"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-295">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20210310192624/https://www.isna.ir/news/92041710712/پاسخ-آیت-الله-مکارم-شیرازی-به-40-پرسش-درباره-حجاب">«پاسخ مکارم شیرازی به ۴۰ پرسش دربارهٔ حجاب»</a>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.isna.ir/news/92041710712">اصلی</a> در ۱۰ مارس ۲۰۲۱<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۱-۰۳-۱۰</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AE+%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%85+%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%DB%B4%DB%B0+%D9%BE%D8%B1%D8%B3%D8%B4+%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94+%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.isna.ir%2Fnews%2F92041710712&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> <li id="cite_note-296"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-296">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20200522224444/https://www.irna.ir/news/83601181/نهمین-جشنواره-بین-المللی-مد-و-لباس-فجر-فراخوان-داد">«نهمین جشنواره بین‌المللی مد و لباس فجر فراخوان داد»</a>. <i>ایرنا</i>. <bdi>۲۰۱۹-۱۲-۱۹</bdi>. بایگانی‌شده از <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.irna.ir/news/83601181/نهمین-جشنواره-بین-المللی-مد-و-لباس-فجر-فراخوان-داد">اصلی</a> در ۲۲ مه ۲۰۲۰<span class="reference-accessdate">. دریافت‌شده در <bdi>۲۰۲۰-۰۵-۲۲</bdi></span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7&rft.atitle=%D9%86%D9%87%D9%85%DB%8C%D9%86+%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87+%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C+%D9%85%D8%AF+%D9%88+%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3+%D9%81%D8%AC%D8%B1+%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%A7%D8%AF&rft.date=2019-12-19&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.irna.ir%2Fnews%2F83601181%2F%D9%86%D9%87%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AC%D8%B4%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%AF-%D9%88-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%81%D8%AC%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AF&rfr_id=info%3Asid%2Ffa.wikipedia.org%3A%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="Z3988"></span><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r28290294" /></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="برای_مطالعهٔ_بیشتر"><span id=".D8.A8.D8.B1.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D8.B7.D8.A7.D9.84.D8.B9.D9.87.D9.94_.D8.A8.DB.8C.D8.B4.D8.AA.D8.B1"></span>برای مطالعهٔ بیشتر</h2></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.loc.gov/item/2008011784/">Iran : a country study</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87_%DA%A9%D9%86%DA%AF%D8%B1%D9%87" title="کتابخانه کنگره">کتابخانه کنگره</a>، ۲۰۰۸ میلادی.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Iran">ایران</a> در <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه بریتانیکا">دانشنامه بریتانیکا</a>.</li> <li><i>آخرین شاهنشاه</i>، <a href="/wiki/%D9%87%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF_%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="هوشنگ نهاوندی">نهاوندی</a>-ایوبوماتی، دادمهر ۱۳۹۲ خورشیدی.</li> <li><i>هنر ایران</i>، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%87_%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="آندره گدار">آندره گدار</a> (ترجمهٔ بهروز حبیبی)، ۱۳۷۷ خورشیدی.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="پیوند_به_بیرون"><span id=".D9.BE.DB.8C.D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9.88.D9.86"></span>پیوند به بیرون</h2></div> <div role="navigation" aria-labelledby="sister-projects" class="metadata plainlinks sistersitebox plainlist mbox-small" style="border:1px solid #aaa;padding:0;background:#f9f9f9"><div style="padding:0.75em 0;text-align:center"><b style="display:block">ایران</b>در <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%BE%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%A7" title="ویکی‌پدیا:پروژه‌های خواهر ویکی‌مدیا"><span id="sister-projects">پروژه‌های خواهر</span></a> ویکی‌پدیا</div><ul style="border-top:1px solid #aaa;padding:0.75em 0;width:217px;margin:0 auto"><li style="min-height:31px"><span style="display:inline-block;width:31px;line-height:31px;vertical-align:middle;text-align:center"><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></span><span style="display:inline-block;margin-right:4px;width:182px;vertical-align:middle"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="extiw" title="c:ایران">در میان تصاویر و رسانه‌ها</a> از ویکی‌انبار</span></li><li style="min-height:31px"><span style="display:inline-block;width:31px;line-height:31px;vertical-align:middle;text-align:center"><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/27px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="27" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/41px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/54px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></span></span></span><span style="display:inline-block;margin-right:4px;width:182px;vertical-align:middle"><a href="https://fa.wikinews.org/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="extiw" title="n:رده:ایران">در میان خبرها</a> از ویکی‌خبر</span></li><li style="min-height:31px"><span style="display:inline-block;width:31px;line-height:31px;vertical-align:middle;text-align:center"><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/23px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="23" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/35px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/46px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></span></span></span><span style="display:inline-block;margin-right:4px;width:182px;vertical-align:middle"><a href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="extiw" title="q:ایران">در میان گفتاوردها</a> از ویکی‌گفتاورد</span></li><li style="min-height:31px"><span style="display:inline-block;width:31px;line-height:31px;vertical-align:middle;text-align:center"><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/27px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png" decoding="async" width="27" height="27" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/41px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg/54px-Wikivoyage-Logo-v3-icon.svg.png 2x" data-file-width="193" data-file-height="193" /></span></span></span><span style="display:inline-block;margin-right:4px;width:182px;vertical-align:middle"><a href="https://fa.wikivoyage.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="extiw" title="voy:ایران">در میان راهنماهای سفر</a> از ویکی‌سفر</span></li><li style="min-height:31px"><span style="display:inline-block;width:31px;line-height:31px;vertical-align:middle;text-align:center"><span class="mw-valign-middle" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Wikiversity_logo_2017.svg/27px-Wikiversity_logo_2017.svg.png" decoding="async" width="27" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Wikiversity_logo_2017.svg/41px-Wikiversity_logo_2017.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0b/Wikiversity_logo_2017.svg/54px-Wikiversity_logo_2017.svg.png 2x" data-file-width="626" data-file-height="512" /></span></span></span><span style="display:inline-block;margin-right:4px;width:182px;vertical-align:middle"><a href="https://fa.wikiversity.org/wiki/Iran" class="extiw" title="v:Iran">در میان مراجع</a> از ویکی‌دانشگاه</span></li></ul></div> <dl><dt>داده‌های بیشتر</dt></dl> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html">ایران</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120203093100/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html">بایگانی‌شده</a> در ۳ فوریه ۲۰۱۲ توسط <a href="/wiki/Wayback_Machine" class="mw-redirect" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> در <i><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اطلاعات‌نامه جهان">اطلاعات‌نامه جهان</a></i>. <a href="/wiki/%D8%A2%DA%98%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C" class="mw-redirect" title="آژانس اطلاعات مرکزی">آژانس اطلاعات مرکزی</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/">اطلاعات افزوده</a> در <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="دانشنامه ایرانیکا">دانشنامه ایرانیکا</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.irna.ir/">خبرگزاری جمهوری اسلامی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7" title="ایرنا">ایرنا</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.com/persian/topics/ckdxnwvwwjnt">ایران</a> در <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="بی‌بی‌سی فارسی">بی‌بی‌سی فارسی</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.opec.org/opec_web/en/about_us/163.htm">ایران</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="اوپک">اوپک</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eco.int/general_content/86050-Islamic-Republic-of-Iran.html?t=General-content">ایران</a> در <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="سازمان همکاری اقتصادی">سازمان همکاری اقتصادی</a></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r33877113">.mw-parser-output .portal-bar{font-size:88%;font-weight:bold;display:flex;justify-content:center;align-items:baseline}.mw-parser-output .portal-bar-bordered{padding:0 2em;background-color:#fdfdfd;border:1px solid #a2a9b1;clear:both;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .portal-bar-unbordered{padding:0 1.7em;margin-right:0}.mw-parser-output .portal-bar-header{margin:0 0.5em 0 1em;padding:0.2em 0;flex:0 0 auto;min-height:24px;line-height:22px}.mw-parser-output .portal-bar-content{display:flex;flex-flow:row wrap;align-items:baseline;flex:0 1 auto;padding:0.15em 0;column-gap:1em}.mw-parser-output .portal-bar-item{display:flex;align-items:baseline;margin:0.15em 0;min-height:24px;text-align:right}.mw-parser-output .portal-bar-logo{width:22px;line-height:22px;margin:0 0.2em;text-align:left}.mw-parser-output .portal-bar-link{margin:0 0.2em;text-align:right}@media screen and (max-width:768px){.mw-parser-output .portal-bar{font-size:88%;font-weight:bold;display:flex;flex-flow:column wrap}.mw-parser-output .portal-bar-header{text-align:center;flex:0;padding-right:0.5em;margin:0 auto}.mw-parser-output .portal-bar-content{display:flex;flex-flow:row wrap;align-items:baseline;flex:0;margin:0 auto;column-gap:1em;border-top:1px solid #a2a9b1}}.mw-parser-output .navbox+link+.portal-bar-bordered{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox+style+.portal-bar-bordered{margin-top:-1px}.mw-parser-output .portal-bar+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}</style><div class="portal-bar noprint metadata noviewer portal-bar-bordered" role="navigation" aria-label="Portals"><span class="portal-bar-header"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="درگاه:درونمایه/درگاه‌ها">درگاه‌ها</a>:</span><div class="portal-bar-content"><div class="portal-bar-item"><span class="portal-bar-logo"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Flag_of_Iran.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/21px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="21" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/32px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/42px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></a></span></span><span class="portal-bar-link"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="درگاه:ایران">ایران</a></span></div><div class="portal-bar-item"><span class="portal-bar-logo"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Asia_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/19px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="19" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/29px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/38px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></span><span class="portal-bar-link"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="درگاه:آسیا">آسیا</a></span></div></div></div> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40744537">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:1em auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:right;border-left-width:2px;border-right-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#b3ccff}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#dbe7ff}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e5edff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:right;text-align:right;margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox-list li{unicode-bidi:isolate}</style></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="جعبه‌های_گشتن_ایران" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#e8e8ff;"><div id="جعبه‌های_گشتن_ایران" style="font-size:114%;margin:0 4em">جعبه‌های گشتن ایران</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0;font-size:114%"><div style="padding:0px"> <div class="navbox-styles"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40355799">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="کشورهای_خاورمیانه_بزرگ" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r40261389">.mw-parser-output .navbar{display:inline;font-size:88%;font-weight:normal}.mw-parser-output .navbar-collapse{float:right;text-align:right}.mw-parser-output .navbar-boxtext{word-spacing:0}.mw-parser-output .navbar ul{display:inline-block;white-space:nowrap;line-height:inherit}.mw-parser-output .navbar-brackets::before{margin-left:-0.125em;content:"[ "}.mw-parser-output .navbar-brackets::after{margin-right:-0.125em;content:" ]"}.mw-parser-output .navbar li{word-spacing:-0.125em}.mw-parser-output .navbar a>span,.mw-parser-output .navbar a>abbr{text-decoration:inherit}.mw-parser-output .navbar-mini abbr{font-variant:small-caps;border-bottom:none;text-decoration:none;cursor:inherit}.mw-parser-output .navbar-ct-full{font-size:114%;margin:0 7em}.mw-parser-output .navbar-ct-mini{font-size:114%;margin:0 4em}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbar li a abbr{color:var(--color-base)!important}}@media print{.mw-parser-output .navbar{display:none!important}}</style><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="الگو:کشورهای خاورمیانه"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:کشورهای خاورمیانه (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:کشورهای خاورمیانه"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="کشورهای_خاورمیانه_بزرگ" style="font-size:114%;margin:0 4em">کشورهای <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="خاورمیانه">خاورمیانه</a> بزرگ</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Flag_of_Jordan.svg/23px-Flag_of_Jordan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Flag_of_Jordan.svg/35px-Flag_of_Jordan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Flag_of_Jordan.svg/46px-Flag_of_Jordan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86" title="اردن">اردن</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/23px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/35px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/46px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امارات متحده عربی">امارات متحده عربی</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/23px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/35px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/46px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">ایران</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Bahrain.svg/23px-Flag_of_Bahrain.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Bahrain.svg/35px-Flag_of_Bahrain.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Bahrain.svg/46px-Flag_of_Bahrain.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بحرین">بحرین</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/23px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/35px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/45px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Flag_of_the_United_Arab_Republic_%281958%E2%80%931971%29%2C_Flag_of_Syria_%281980%E2%80%932024%29.svg/23px-Flag_of_the_United_Arab_Republic_%281958%E2%80%931971%29%2C_Flag_of_Syria_%281980%E2%80%932024%29.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Flag_of_the_United_Arab_Republic_%281958%E2%80%931971%29%2C_Flag_of_Syria_%281980%E2%80%932024%29.svg/35px-Flag_of_the_United_Arab_Republic_%281958%E2%80%931971%29%2C_Flag_of_Syria_%281980%E2%80%932024%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Flag_of_the_United_Arab_Republic_%281958%E2%80%931971%29%2C_Flag_of_Syria_%281980%E2%80%932024%29.svg/45px-Flag_of_the_United_Arab_Republic_%281958%E2%80%931971%29%2C_Flag_of_Syria_%281980%E2%80%932024%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="سوریه">سوریه</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/23px-Flag_of_Iraq.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/35px-Flag_of_Iraq.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/45px-Flag_of_Iraq.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/23px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/35px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Flag_of_Saudi_Arabia.svg/45px-Flag_of_Saudi_Arabia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="عربستان سعودی">عربستان سعودی</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Oman.svg/23px-Flag_of_Oman.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Oman.svg/35px-Flag_of_Oman.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Oman.svg/46px-Flag_of_Oman.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="عمان">عمان</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Qatar.svg/23px-Flag_of_Qatar.svg.png" decoding="async" width="23" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Qatar.svg/35px-Flag_of_Qatar.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Qatar.svg/46px-Flag_of_Qatar.svg.png 2x" data-file-width="1400" data-file-height="550" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B1" title="قطر">قطر</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Flag_of_Kuwait.svg/23px-Flag_of_Kuwait.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Flag_of_Kuwait.svg/35px-Flag_of_Kuwait.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Flag_of_Kuwait.svg/46px-Flag_of_Kuwait.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA" title="کویت">کویت</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/23px-Flag_of_Lebanon.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/35px-Flag_of_Lebanon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/45px-Flag_of_Lebanon.svg.png 2x" data-file-width="2880" data-file-height="1920" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86" title="لبنان">لبنان</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/23px-Flag_of_Egypt.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/35px-Flag_of_Egypt.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/45px-Flag_of_Egypt.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="مصر">مصر</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Flag_of_Yemen.svg/23px-Flag_of_Yemen.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Flag_of_Yemen.svg/35px-Flag_of_Yemen.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Flag_of_Yemen.svg/45px-Flag_of_Yemen.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%DB%8C%D9%85%D9%86" title="یمن">یمن</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/21px-Flag_of_Israel.svg.png" decoding="async" width="21" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/32px-Flag_of_Israel.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/41px-Flag_of_Israel.svg.png 2x" data-file-width="1100" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="اسرائیل">اسرائیل</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Palestine.svg/23px-Flag_of_Palestine.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Palestine.svg/35px-Flag_of_Palestine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Palestine.svg/46px-Flag_of_Palestine.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86" title="فلسطین">فلسطین</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Flag_of_Algeria.svg/23px-Flag_of_Algeria.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Flag_of_Algeria.svg/35px-Flag_of_Algeria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/77/Flag_of_Algeria.svg/45px-Flag_of_Algeria.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1" title="الجزایر">الجزایر</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Tunisia.svg/23px-Flag_of_Tunisia.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Tunisia.svg/35px-Flag_of_Tunisia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Flag_of_Tunisia.svg/45px-Flag_of_Tunisia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%B3" title="تونس">تونس</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Libya.svg/23px-Flag_of_Libya.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Libya.svg/35px-Flag_of_Libya.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Libya.svg/46px-Flag_of_Libya.svg.png 2x" data-file-width="960" data-file-height="480" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="لیبی">لیبی</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Morocco.svg/23px-Flag_of_Morocco.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Morocco.svg/35px-Flag_of_Morocco.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Morocco.svg/45px-Flag_of_Morocco.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B4" title="مراکش">مراکش</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/23px-Flag_of_Cyprus.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/35px-Flag_of_Cyprus.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/45px-Flag_of_Cyprus.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3" title="قبرس">قبرس</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Flag_of_Somalia.svg/23px-Flag_of_Somalia.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Flag_of_Somalia.svg/35px-Flag_of_Somalia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Flag_of_Somalia.svg/45px-Flag_of_Somalia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="سومالی">سومالی</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Flag_of_Mauritania.svg/23px-Flag_of_Mauritania.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Flag_of_Mauritania.svg/35px-Flag_of_Mauritania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Flag_of_Mauritania.svg/45px-Flag_of_Mauritania.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موریتانی">موریتانی</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_the_Taliban.svg/23px-Flag_of_the_Taliban.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_the_Taliban.svg/35px-Flag_of_the_Taliban.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_the_Taliban.svg/46px-Flag_of_the_Taliban.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_Sudan.svg/23px-Flag_of_Sudan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_Sudan.svg/35px-Flag_of_Sudan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_Sudan.svg/46px-Flag_of_Sudan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="سودان">سودان</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/23px-Flag_of_Georgia.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/35px-Flag_of_Georgia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/45px-Flag_of_Georgia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="گرجستان">گرجستان</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/23px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/35px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/46px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">جمهوری آذربایجان</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/23px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/35px-Flag_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/46px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنستان</a></li></ul> </div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:GreaterMiddleEast.gif" class="mw-file-description" title="خاورميانه بزرگ"><img alt="خاورميانه بزرگ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/GreaterMiddleEast.gif/100px-GreaterMiddleEast.gif" decoding="async" width="100" height="46" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/GreaterMiddleEast.gif/150px-GreaterMiddleEast.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/GreaterMiddleEast.gif/200px-GreaterMiddleEast.gif 2x" data-file-width="1357" data-file-height="628" /></a></span></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="کشورهای_هم‌مرز_با_خلیج_فارس" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%B2_%D8%A8%D8%A7_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="الگو:کشورهای هم‌مرز با خلیج فارس"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%B2_%D8%A8%D8%A7_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:کشورهای هم‌مرز با خلیج فارس (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%85%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%B2_%D8%A8%D8%A7_%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:کشورهای هم‌مرز با خلیج فارس"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="کشورهای_هم‌مرز_با_خلیج_فارس" style="font-size:114%;margin:0 4em">کشورهای هم‌مرز با <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="خلیج فارس">خلیج فارس</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بحرین">بحرین</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA" title="کویت">کویت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="عمان">عمان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B1" title="قطر">قطر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="عربستان سعودی">عربستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امارات متحده عربی">امارات متحده عربی</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="کشورهای_پیرامون_دریای_عرب" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="الگو:کشورهای پیرامون دریای عرب"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="بحث الگو:کشورهای پیرامون دریای عرب"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:کشورهای پیرامون دریای عرب"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="کشورهای_پیرامون_دریای_عرب" style="font-size:114%;margin:0 4em">کشورهای پیرامون <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" title="دریای عرب">دریای عرب</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/23px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/35px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/46px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">ایران</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/23px-Flag_of_Pakistan.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/35px-Flag_of_Pakistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/45px-Flag_of_Pakistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Sri_Lanka.svg/23px-Flag_of_Sri_Lanka.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Sri_Lanka.svg/35px-Flag_of_Sri_Lanka.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Sri_Lanka.svg/46px-Flag_of_Sri_Lanka.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%84%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7" title="سری‌لانکا">سری‌لانکا</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Flag_of_Somalia.svg/23px-Flag_of_Somalia.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Flag_of_Somalia.svg/35px-Flag_of_Somalia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Flag_of_Somalia.svg/45px-Flag_of_Somalia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="سومالی">سومالی</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Oman.svg/23px-Flag_of_Oman.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Oman.svg/35px-Flag_of_Oman.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Oman.svg/46px-Flag_of_Oman.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="عمان">عمان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Maldives.svg/23px-Flag_of_Maldives.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Maldives.svg/35px-Flag_of_Maldives.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Maldives.svg/45px-Flag_of_Maldives.svg.png 2x" data-file-width="720" data-file-height="480" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="مالدیو">مالدیو</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/23px-Flag_of_India.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/35px-Flag_of_India.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/45px-Flag_of_India.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF" title="هند">هند</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Flag_of_Yemen.svg/23px-Flag_of_Yemen.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Flag_of_Yemen.svg/35px-Flag_of_Yemen.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Flag_of_Yemen.svg/45px-Flag_of_Yemen.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%DB%8C%D9%85%D9%86" title="یمن">یمن</a></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Arabian_Sea_map.png" class="mw-file-description" title="نقشه دریای عرب"><img alt="نقشه دریای عرب" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Arabian_Sea_map.png/50px-Arabian_Sea_map.png" decoding="async" width="50" height="47" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Arabian_Sea_map.png/75px-Arabian_Sea_map.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Arabian_Sea_map.png/100px-Arabian_Sea_map.png 2x" data-file-width="797" data-file-height="753" /></a></span></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="سازمان_همکاری_شانگهای_(SCO)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C" title="الگو:سازمان همکاری شانگهای"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:سازمان همکاری شانگهای (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:سازمان همکاری شانگهای"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="سازمان_همکاری_شانگهای_(SCO)" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C" title="سازمان همکاری شانگهای">سازمان همکاری شانگهای (SCO)</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نشست‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=2012_SCO_summit&action=edit&redlink=1" class="new" title="2012 SCO summit (صفحه وجود ندارد)">پکن ۲۰۱۲</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=2014_SCO_summit&action=edit&redlink=1" class="new" title="2014 SCO summit (صفحه وجود ندارد)">دوشنبه ۲۰۱۴</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=2017_SCO_summit&action=edit&redlink=1" class="new" title="2017 SCO summit (صفحه وجود ندارد)">آستانه ۲۰۱۷</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=2022_SCO_summit&action=edit&redlink=1" class="new" title="2022 SCO summit (صفحه وجود ندارد)">سمرقند ۲۰۲۲</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AC%D9%84%D8%A7%D8%B3_%DB%B2%DB%B0%DB%B2%DB%B4_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C" title="اجلاس ۲۰۲۴ سازمان همکاری شانگهای">آستانه ۲۰۲۴</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/w/index.php?title=Member_states_of_Shanghai_Cooperation_Organisation&action=edit&redlink=1" class="new" title="Member states of Shanghai Cooperation Organisation (صفحه وجود ندارد)">کشورهای عضو</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%84%D9%82_%DA%86%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="جمهوری خلق چین">جمهوری خلق چین</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF" title="هند">هند</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قزاقستان">قزاقستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قرقیزستان">قرقیزستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاجیکستان">تاجیکستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ازبکستان">ازبکستان</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ایران</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کشورهای ناظر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="بلاروس">بلاروس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="مغولستان">مغولستان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">شرکای مشورتی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%88%D8%B3" title="بلاروس">بلاروس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%84%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7" title="سری‌لانکا">سری‌لانکا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">میهمانان</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" class="mw-redirect" title="انجمن ملل آسیای جنوب شرقی">ASEAN</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%D9%84_%D9%87%D9%85%D8%B3%D9%88%D8%AF" class="mw-redirect" title="کشورهای مستقل همسود">CIS</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">جستارهای وابسته</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Eurasian_Land_Bridge&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eurasian Land Bridge (صفحه وجود ندارد)">Eurasian Land Bridge</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%87_%D8%B4%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AA" title="سه شرارت">سه شرارت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="زبان کاری">زبان‌های کاری</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%86%DB%8C%D9%86%DB%8C" title="زبان چینی">چینی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C" title="زبان روسی">روسی</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="کشورهای_پیرامون_دریای_خزر" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1" title="الگو:کشورهای پیرامون دریای خزر"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:کشورهای پیرامون دریای خزر (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:کشورهای پیرامون دریای خزر"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="کشورهای_پیرامون_دریای_خزر" style="font-size:114%;margin:0 4em">کشورهای پیرامون <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%B2%D8%B1" title="دریای خزر">دریای خزر</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/23px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/35px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/45px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a><br /></li></ul> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/23px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/35px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/46px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">ایران</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/23px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/35px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/45px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a><br /></li></ul> <ul><li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/23px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/35px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/46px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">جمهوری آذربایجان</a></li> <li><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/23px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/35px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/46px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قزاقستان">قزاقستان</a><br /></li></ul> </div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Caspian_Sea_from_orbit.jpg" class="mw-file-description" title="دریای خزر"><img alt="دریای خزر" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Caspian_Sea_from_orbit.jpg/50px-Caspian_Sea_from_orbit.jpg" decoding="async" width="50" height="64" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Caspian_Sea_from_orbit.jpg/75px-Caspian_Sea_from_orbit.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Caspian_Sea_from_orbit.jpg/100px-Caspian_Sea_from_orbit.jpg 2x" data-file-width="4400" data-file-height="5600" /></a></span></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="زبان_فارسی" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="الگو:زبان فارسی"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:زبان فارسی (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:زبان فارسی"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="زبان_فارسی" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">زبان فارسی</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="پیشینه زبان فارسی">پیشینه</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="زبان نیاهندواروپایی">زبان نیاهندواروپایی</a> <small>(~۳۰۰۰ پیش از میلاد)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان نیاهندوایرانی">زبان نیاهندوایرانی</a> <small>(~۲۰۰۰ پیش از میلاد)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان نیاایرانی">زبان نیاایرانی</a> <small>(~۱۵۰۰ پیش از میلاد)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="زبان فارسی باستان">زبان فارسی باستان</a> <small>(~۵۲۵ – ۳۰۰ پیش از میلاد)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="زبان فارسی میانه">زبان فارسی میانه</a> <small>(~ ۳۰۰ پیش از میلاد – ۸۰۰ میلادی)</small></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">زبان فارسی نو</a> <small>(از ۸۰۰ میلادی)</small></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="گویش‌های فارسی">گویش‌ها</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%A7%D8%B1" title="فارسی معیار">فارسی معیار</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فارسی ایرانی">ایرانی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="لهجه اصفهانی">اصفهانی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1%DB%8C" title="گویش بندری">بندری</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="لهجه تهرانی">تهرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="گویش سیستانی">سیستانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="لهجه شیرازی">شیرازی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="گویش فارسی خراسانی">خراسانی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فارسی افغانستان">افغانستانی</a> <ul><li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%82%DB%8C" title="گویش ایماقی">ایماقی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%A8%D9%84%D8%AE%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="گویش بلخی (صفحه وجود ندارد)">بلخی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="گویش پنجشیری (صفحه وجود ندارد)">پنجشیری</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84%DB%8C" title="لهجه کابلی">کابلی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C" title="گویش هراتی">هراتی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C" title="گویش هزارگی">هزارگی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%DB%8C" class="mw-redirect" title="فارسی تاجیکی">تاجیکی</a> <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="لهجه بخاری (صفحه وجود ندارد)">بخاری</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%A8%D8%AF%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="گویش بدخشانی (صفحه وجود ندارد)">بدخشانی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="گویش خوارزمی (صفحه وجود ندارد)">خوارزمی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%D8%AE%D8%AC%D9%86%D8%AF%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="لهجه خجندی (صفحه وجود ندارد)">خجندی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%D8%AF%D9%88%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="لهجه دوشنبه‌ای (صفحه وجود ندارد)">دوشنبه‌ای</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D9%87%D8%AC%D9%87_%D8%B3%D9%85%D8%B1%D9%82%D9%86%D8%AF%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="لهجه سمرقندی (صفحه وجود ندارد)">سمرقندی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D9%81%D8%B1%D8%BA%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="گویش فرغانه‌ای (صفحه وجود ندارد)">فرغانه‌ای</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%A7%D8%AA%DB%8C_%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2" title="زبان تاتی قفقاز">تاتی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%AA%DB%8C" title="زبان یهودی-تاتی">جهوری</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="فارسی بحرین">بحرینی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA%DB%8C" title="فارسی کویتی">کویتی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D8%A8%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="فارسی کربلایی (صفحه وجود ندارد)">کربلایی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%AF%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="گویش دهواری">دهواری</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">ویژگی‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%DA%98%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="واژگان فارسی">واژگان</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="اسم‌های فارسی">اسم</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B9%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="فعل‌های فارسی">فعل</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="واج‌شناسی فارسی">واج‌شناسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="دستور زبان فارسی">دستور زبان فارسی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%DB%8C" title="دستور زبان فارسی تاجیکی">فارسی تاجیکی</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نوشتار</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7_%D9%85%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="خط میخی هخامنشی">خط میخی هخامنشی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B7_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="خط پهلوی">خط پهلوی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A8%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="الفبای فارسی">الفبای فارسی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="خوشنویسی ایرانی">خوشنویسی ایرانی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%A8%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%DB%8C" title="الفبای تاجیکی">الفبای تاجیکی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="لاتین‌نویسی فارسی">لاتین‌نویسی فارسی</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="لاتین‌نویسی فارسی">لاتین‌نویسی فارسی</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%84_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="بریل فارسی">بریل فارسی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="ادبیات فارسی">ادبیات</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ادبیات پارسی باستان">پارسی باستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="ادبیات فارسی میانه">پارسی میانه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="ادبیات فارسی">فارسی نو</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ادبیات معاصر ایران">معاصر ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ادبیات معاصر افغانستان">معاصر افغانستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ادبیات معاصر تاجیکستان">معاصر تاجیکستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF" title="ادبیات فارسیهود">فارسیهود</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="ادبیات فارسی در فرهنگ غربی">در فرهنگ غربی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نهادها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%AF%D8%A8_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="فرهنگستان زبان و ادب فارسی">فرهنگستان زبان و ادب فارسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%AF_%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C" title="بنیاد سعدی">بنیاد سعدی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%DA%A9%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C_%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="آکادمی علوم افغانستان">آکادمی علوم افغانستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%AA_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%B1%D9%88%D8%AF%DA%A9%DB%8C" title="انستیتوت زبان و ادبیات رودکی">انستیتوت زبان و ادبیات رودکی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2_%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان">مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">وابسته</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فارسی‌زبانان">فارسی‌زبانان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="جوامع فارسی‌زبان">جوامع پارسی‌مآب</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="کشورهای فارسی‌زبان">کشورهای فارسی‌زبان</a> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="فهرست کشورها بر پایه جمعیت فارسی‌زبان">بر پایه جمعیت</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA" class="mw-redirect" title="فهرست سرزمین‌هایی که زبان رسمی‌شان فارسی است">بر پایه رسمیت</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D9%81%D8%A7" title="سامفا">سامفا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%81%D8%A7" title="آمفا">آمفا</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="سازمان_کشورهای_صادرکننده_نفت_(اوپک)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="الگو:اوپک (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:اوپک (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:اوپک"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="سازمان_کشورهای_صادرکننده_نفت_(اوپک)" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="اوپک">سازمان کشورهای صادرکننده نفت</a> (اوپک)</div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1" title="اقتصاد الجزایر">الجزایر</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A2%D9%86%DA%AF%D9%88%D9%84%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="اقتصاد آنگولا (صفحه وجود ندارد)">آنگولا</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%DA%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="اقتصاد گینه استوایی (صفحه وجود ندارد)">گینه استوایی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%DA%AF%D8%A7%D8%A8%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="اقتصاد گابن (صفحه وجود ندارد)">گابن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقتصاد ایران">ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="اقتصاد عراق">عراق</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA" title="اقتصاد کویت">کویت</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="اقتصاد لیبی (صفحه وجود ندارد)">لیبی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D9%86%DB%8C%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="اقتصاد نیجریه (صفحه وجود ندارد)">نیجریه</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D9%86%DA%AF%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="اقتصاد جمهوری کنگو (صفحه وجود ندارد)">جمهوری کنگو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="اقتصاد عربستان">عربستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="اقتصاد امارات متحده عربی">امارات متحده عربی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D9%88%D9%86%D8%B2%D9%88%D8%A6%D9%84%D8%A7" title="اقتصاد ونزوئلا">ونزوئلا</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even hlist" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=List_of_Secretaries_General_of_OPEC&action=edit&redlink=1" class="new" title="List of Secretaries General of OPEC (صفحه وجود ندارد)">List of Secretaries General</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=OPEC_Fund_for_International_Development&action=edit&redlink=1" class="new" title="OPEC Fund for International Development (صفحه وجود ندارد)">OPEC Fund for International Development</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="سبد اوپک">سبد اوپک</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="کشورهای_آسیا" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="الگو:کشورهای آسیا"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="بحث الگو:کشورهای آسیا"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:کشورهای آسیا"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="کشورهای_آسیا" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="آسیا">کشورهای آسیا</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1" title="کشور">کشورها</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><div> <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">جمهوری آذربایجان</a><sup><small>۱</small></sup> • <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86" title="اردن">اردن</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنستان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ازبکستان">ازبکستان</a>  •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="اسرائیل">اسرائیل</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a>  •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امارات متحده عربی">امارات متحده عربی</a>  •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%B2%DB%8C" title="اندونزی">اندونزی</a><sup><small>۳</small></sup> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a class="mw-selflink selflink">ایران</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بحرین">بحرین</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B1" title="میانمار">میانمار</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A6%DB%8C" title="برونئی">برونئی</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%B4" title="بنگلادش">بنگلادش</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%86_(%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1)" title="بوتان (کشور)">بوتان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاجیکستان">تاجیکستان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%AF" title="تایلند">تایلند</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a><sup><small>۱</small></sup> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="تیمور شرقی">تیمور شرقی</a><sup><small>۳</small></sup> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%84%D9%82_%DA%86%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="جمهوری خلق چین">چین</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a><sup><small>۱</small></sup> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%BE%D9%86" title="ژاپن">ژاپن</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%84%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7" title="سری‌لانکا">سری‌لانکا</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="سنگاپور">سنگاپور</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="سوریه">سوریه</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="عربستان سعودی">عربستان سعودی</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="عمان">عمان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%BE%DB%8C%D9%86" title="فیلیپین">فیلیپین</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3" title="قبرس">قبرس</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قرقیزستان">قرقیزستان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قزاقستان">قزاقستان</a><sup><small>۱</small></sup> •</span> <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B1_(%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1)" class="mw-redirect" title="قطر (کشور)">قطر</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AC" title="کامبوج">کامبوج</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="کره جنوبی">کره جنوبی</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="کره شمالی">کره شمالی</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA" title="کویت">کویت</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="گرجستان">گرجستان</a><sup><small>۱</small></sup> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%A6%D9%88%D8%B3" title="لائوس">لائوس</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86" title="لبنان">لبنان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="مالدیو">مالدیو</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%B2%DB%8C" title="مالزی">مالزی</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="مصر">مصر</a><sup><small>۲</small></sup> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="مغولستان">مغولستان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%86%D9%BE%D8%A7%D9%84" title="نپال">نپال</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF" title="هند">هند</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%85" title="ویتنام">ویتنام</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%DB%8C%D9%85%D9%86" title="یمن">یمن</a></span></div></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="3" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Asia_(orthographic_projection).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/150px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="150" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/225px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Asia_%28orthographic_projection%29.svg/300px-Asia_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-file-width="541" data-file-height="541" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF" title="فهرست کشورهای با رسمیت محدود">با رسمیت محدود</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B2" title="آبخاز">آبخاز</a> • <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="اوستیای جنوبی">اوستیای جنوبی</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86" title="تایوان">تایوان</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B1%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D8%AE" title="جمهوری آرتساخ">جمهوری آرتساخ</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86" title="دولت فلسطین">فلسطین</a> •</span> <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9_%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="جمهوری ترک قبرس شمالی">قبرس شمالی</a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%87" class="mw-redirect" title="قلمروی وابسته">قلمروی وابسته</a> و<br /><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87_%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="منطقه ویژه اداری">منطقه ویژه اداری</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;width:relative;"><div style="padding:0em 0.75em;">استرالیا</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85%D8%B3" title="جزیره کریسمس">جزیره کریسمس</a> • <span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D9%88%DA%A9%D9%88%D8%B3" title="جزایر کوکوس">جزایر کوکوس</a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;width:relative;"><div style="padding:0em 0.75em;">چین</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%DA%AF_%DA%A9%D9%86%DA%AF" title="هنگ کنگ">هنگ‌کنگ</a> • <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%A6%D9%88" title="ماکائو">ماکائو</a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding-left:0em;padding-right:0em;width:relative;"><div style="padding:0em 0.75em;">بریتانیا</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A2%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%88_%D8%AF%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="آکراتاری و داکیلیا">آکراتاری و داکیلیا</a> • <span style="white-space:nowrap;"> <a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3_%D9%87%D9%86%D8%AF" class="mw-redirect" title="قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند">قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند</a></span></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div><small> </small><p><small><sup>۱</sup> <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%DB%8C%DA%A9_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%87" class="mw-redirect" title="فهرست کشورهای در گستره بیش از یک قاره">بخشی از آن</a> در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپا</a>.  <sup>۲</sup> <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%DB%8C%DA%A9_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%87" class="mw-redirect" title="فهرست کشورهای در گستره بیش از یک قاره">بخشی از آن</a> در <a href="/wiki/%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7" title="آفریقا">آفریقا</a>.  <sup>۳</sup> <span class="nowrap">تمامی یا بخشی از آن جزو <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="اقیانوسیه">اقیانوسیه</a> به‌شمار می‌آید.</span><br /> </small> </p> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="کشورهای_عضو_سازمان_همکاری_اقتصادی_(اکو)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B6%D9%88_%D8%A7%DA%A9%D9%88" title="الگو:کشورهای عضو اکو"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B6%D9%88_%D8%A7%DA%A9%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:کشورهای عضو اکو (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B6%D9%88_%D8%A7%DA%A9%D9%88" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:کشورهای عضو اکو"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="کشورهای_عضو_سازمان_همکاری_اقتصادی_(اکو)" style="font-size:114%;margin:0 4em">کشورهای عضو <a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="سازمان همکاری اقتصادی">سازمان همکاری اقتصادی (اکو)</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/23px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/35px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/46px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ازبکستان">ازبکستان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_the_Taliban.svg/23px-Flag_of_the_Taliban.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_the_Taliban.svg/35px-Flag_of_the_Taliban.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_the_Taliban.svg/46px-Flag_of_the_Taliban.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/23px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/35px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/46px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></span></span> </span><a class="mw-selflink selflink">ایران</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/23px-Flag_of_Pakistan.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/35px-Flag_of_Pakistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/45px-Flag_of_Pakistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Tajikistan.svg/23px-Flag_of_Tajikistan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Tajikistan.svg/35px-Flag_of_Tajikistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Tajikistan.svg/46px-Flag_of_Tajikistan.svg.png 2x" data-file-width="560" data-file-height="280" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاجیکستان">تاجیکستان</a>• <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/23px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/35px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/45px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/23px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="23" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/35px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/45px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/23px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/35px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/46px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">جمهوری آذربایجان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/23px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png" decoding="async" width="23" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/35px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/46px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قزاقستان">قزاقستان</a> • <span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/23px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png" decoding="async" width="23" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/35px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/46px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></span></span> </span><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قرقیزستان">قرقیزستان</a></div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:ECO_Map.png" class="mw-file-description" title="نقشه کشورهای عضو اکو"><img alt="نقشه کشورهای عضو اکو" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ECO_Map.png/70px-ECO_Map.png" decoding="async" width="70" height="39" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ECO_Map.png/105px-ECO_Map.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/ECO_Map.png/140px-ECO_Map.png 2x" data-file-width="752" data-file-height="424" /></a></span></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="سازمان_همکاری_اسلامی_(OIC)" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="الگو:سازمان همکاری اسلامی (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:سازمان همکاری اسلامی (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:سازمان همکاری اسلامی"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="سازمان_همکاری_اسلامی_(OIC)" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="سازمان همکاری اسلامی">سازمان همکاری اسلامی</a> (OIC)</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">اعضا</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86" title="اردن">اردن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ازبکستان">ازبکستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1" title="الجزایر">الجزایر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امارات متحده عربی">امارات متحده عربی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%B2%DB%8C" title="اندونزی">اندونزی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7" title="اوگاندا">اوگاندا</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آلبانی">آلبانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بحرین">بحرین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A6%DB%8C" title="برونئی">برونئی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%B4" title="بنگلادش">بنگلادش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%86" title="بنین">بنین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%81%D8%A7%D8%B3%D9%88" title="بورکینافاسو">بورکینافاسو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاجیکستان">تاجیکستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%DA%AF%D9%88" title="توگو">توگو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%B3" title="تونس">تونس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">جمهوری آذربایجان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%D8%A8%D9%88%D8%AA%DB%8C" title="جیبوتی">جیبوتی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%AF" title="چاد">چاد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86" title="دولت فلسطین">فلسطین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AD%D9%84_%D8%B9%D8%A7%D8%AC" title="ساحل عاج">ساحل عاج</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%84" title="سنگال">سنگال</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="سودان">سودان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85" title="سورینام">سورینام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="سومالی">سومالی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86" title="سیرالئون">سیرالئون</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="عربستان سعودی">عربستان سعودی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="عمان">عمان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قرقیزستان">قرقیزستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قزاقستان">قزاقستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B1" title="قطر">قطر</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%86" title="کامرون">کامرون</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%85%D9%88%D8%B1" title="کومور">کومور</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA" title="کویت">کویت</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D8%A8%D9%86" title="گابن">گابن</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%85%D8%A8%DB%8C%D8%A7" title="گامبیا">گامبیا</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="گویان">گویان</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%88" title="گینه بیسائو">گینه بیسائو</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D9%86%D9%87" title="گینه">گینه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86" title="لبنان">لبنان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C" title="لیبی">لیبی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="مالدیو">مالدیو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%B2%DB%8C" title="مالزی">مالزی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="مالی">مالی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B4" title="مراکش">مراکش</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="مصر">مصر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موریتانی">موریتانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%A7%D9%85%D8%A8%DB%8C%DA%A9" title="موزامبیک">موزامبیک</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AC%D8%B1" title="نیجر">نیجر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="نیجریه">نیجریه</a></li> <li><a href="/wiki/%DB%8C%D9%85%D9%86" title="یمن">یمن</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">تعلیق‌شده</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="سوریه">سوریه</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">ناظران</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:left;padding-right:0.75em;font-weight:normal;"><div style="padding:0.1em 0;line-height:1.2em;">کشورها و قلمروها</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B3%D9%86%DB%8C_%D9%88_%D9%87%D8%B1%D8%B2%DA%AF%D9%88%DB%8C%D9%86" title="بوسنی و هرزگوین">بوسنی و هرزگوین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C" title="جمهوری آفریقای مرکزی">جمهوری آفریقای مرکزی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9_%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="جمهوری ترک قبرس شمالی">جمهوری ترک قبرس شمالی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%AF" title="تایلند">تایلند</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:left;padding-right:0.75em;font-weight:normal;"><div style="padding:0.1em 0;line-height:1.2em;">جوامع اسلامی</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Moro_National_Liberation_Front&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moro National Liberation Front (صفحه وجود ندارد)">Moro National Liberation Front</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:left;padding-right:0.75em;font-weight:normal;"><div style="padding:0.1em 0;line-height:1.2em;">سازمان‌های بین‌المللی</div></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="سازمان همکاری اقتصادی">سازمان همکاری اقتصادی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7" title="اتحادیه آفریقا">اتحادیه آفریقا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8" class="mw-redirect" title="اتحادیه کشورهای عرب">اتحادیه کشورهای عرب</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D8%B9%D8%AF%D9%85_%D8%AA%D8%B9%D9%87%D8%AF" title="جنبش عدم تعهد">جنبش عدم تعهد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" title="سازمان ملل متحد">سازمان ملل متحد</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744541" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="پایتخت‌های_آسیا" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%AE%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="الگو:پایتخت‌های آسیا"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%AE%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:پایتخت‌های آسیا (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%AE%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:پایتخت‌های آسیا"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="پایتخت‌های_آسیا" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%AE%D8%AA" title="پایتخت">پایتخت‌های</a> آسیا</div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div><a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D9%87" class="mw-redirect" title="قلمروی وابسته">قلمروهای وابسته</a> و <a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7_%D8%B1%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF" title="فهرست کشورهای با رسمیت محدود">کشورهای با رسمیت محدود</a> به صورت <i>کج</i> نوشته شده‌اند.</div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd plainlist" style="width:100%;padding:0;background:transparent;color:inherit;"><div style="padding:0px;"><table cellspacing="0" class="navbox-columns-table" style="text-align:right;width:100%;"><tbody><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="font-weight:bold;">آسیای شمالی و مرکزی</td><td class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;">آسیای جنوبی</td><td class="navbox-abovebelow" colspan="1" style="border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;">آسیای جنوب شرقی</td><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="border-left:2px solid #fdfdfd;font-weight:bold;">آسیای غربی و جنوب غربی</td></tr><tr style="height:2px;"><td></td></tr><tr style="vertical-align:top;"><td style="padding:0px;;;;width:20%;"><div> <ul><li><b><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%87_(%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86)" title="آستانه (قزاقستان)">آستانه</a></b>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قزاقستان">قزاقستان</a>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B4%DA%A9%DA%A9" title="بیشکک">بیشکک</a></b>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="قرقیزستان">قرقیزستان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D9%86%D8%AF" title="تاشکند">تاشکند</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ازبکستان">ازبکستان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B4%D9%86%D8%A8%D9%87_(%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86)" title="دوشنبه (تاجیکستان)">دوشنبه</a></b>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاجیکستان">تاجیکستان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B4%D9%82%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="عشق‌آباد">عشق‌آباد</a></b>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ترکمنستان">ترکمنستان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88" title="مسکو">مسکو</a></b>، <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a>*</li></ul> <div style="background:#dcdcfe; text-align:center;"><b>آسیای شرقی</b></div> <ul><li><b><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1" title="اولان‌باتور">اولان‌باتور</a></b>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="مغولستان">مغولستان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%BE%DA%A9%D9%86" title="پکن">پکن</a></b>، <a href="/wiki/%DA%86%DB%8C%D9%86" title="چین">چین</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%DB%8C%D8%A7%D9%86%DA%AF" title="پیونگ‌یانگ">پیونگ‌یانگ</a></b>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="کره شمالی">کره شمالی</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%BE%D9%87" title="تایپه">تایپه</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86" title="تایوان">تایوان</a></i> <b>†</b></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%88" title="توکیو">توکیو</a></b>، <a href="/wiki/%DA%98%D8%A7%D9%BE%D9%86" title="ژاپن">ژاپن</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A6%D9%88%D9%84" title="سئول">سئول</a></b>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="کره جنوبی">کره جنوبی</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%A6%D9%88" title="ماکائو">ماکائو</a></b>، <i><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%A6%D9%88" title="ماکائو">ماکائو</a></i> (چین)</li> <li><b><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%DA%AF_%DA%A9%D9%86%DA%AF" title="هنگ کنگ">هنگ کنگ</a></b>، <i><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%DA%AF_%DA%A9%D9%86%DA%AF" title="هنگ کنگ">هنگ کنگ</a></i> (چین)</li></ul> </div></td><td style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;;;;width:20%;"><div> <ul><li><b><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="اسلام‌آباد">اسلام‌آباد</a></b>، <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="پاکستان">پاکستان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%81%D9%88" title="تیمفو">تیمفو</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%AA%D8%A7%D9%86_(%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1)" title="بوتان (کشور)">بوتان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%AF%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D9%88_%DA%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="جزیره دیه‌گو گارسیا">جزیره دیه‌گو گارسیا</a></b>، <i><a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88_%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B3_%D9%87%D9%86%D8%AF" class="mw-redirect" title="قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند">قلمرو بریتانیا در اقیانوس هند</a></i> (<a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="بریتانیا">بریتانیا</a>)</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%DA%A9%D8%A7" title="داکا">داکا</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%B4" title="بنگلادش">بنگلادش</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AF%D9%87%D9%84%DB%8C_%D9%86%D9%88" title="دهلی نو">دهلی نو</a></b>، <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF" title="هند">هند</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%A7_%DA%A9%D9%88%D8%AA%D9%87" title="سری جایاواردنپورا کوته">سری جایاواردنپورا کوته</a></b>/<b><a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%85%D8%A8%D9%88" title="کلمبو">کلمبو</a></b>، <a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%84%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%A7" title="سری‌لانکا">سری‌لانکا</a></li> <li><b><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%84" title="کابل">کابل</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88" title="کاتماندو">کاتماندو</a></b>، <a href="/wiki/%D9%86%D9%BE%D8%A7%D9%84" title="نپال">نپال</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%87_(%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%88)" class="mw-redirect" title="ماله (مالدیو)">ماله</a></b>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%88" title="مالدیو">مالدیو</a></li></ul> </div></td><td style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;;;;width:20%;"><div> <ul><li><b><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9%D9%88%DA%A9" title="بانکوک">بانکوک</a></b>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%AF" title="تایلند">تایلند</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%DA%AF%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86" title="بندر سری بگاوان">بندر سری بگاوان</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%A6%DB%8C" title="برونئی">برونئی</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%BE%D9%86%D9%88%D9%85%E2%80%8C%D9%BE%D9%86" title="پنوم‌پن">پنوم‌پن</a></b>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%A8%D9%88%D8%AC" title="کامبوج">کامبوج</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AC%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A7" title="جاکارتا">جاکارتا</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%86%D8%B2%DB%8C" title="اندونزی">اندونزی</a>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%84%DB%8C" title="دیلی">دیلی</a></b>، <a href="/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="تیمور شرقی">تیمور شرقی</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="سنگاپور">سنگاپور</a></b>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="سنگاپور">سنگاپور</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%86%DA%AF_%D9%81%DB%8C%D8%B4_%DA%A9%D8%A7%D9%88" title="فلاینگ فیش کاو">فلاینگ فیش کاو</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85%D8%B3" title="جزیره کریسمس">جزیره کریسمس</a></i> (<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="استرالیا">استرالیا</a>)</li> <li><b><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A7_%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%BE%D9%88%D8%B1" title="کوالا لامپور">کوالا لامپور</a></b>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%D8%B2%DB%8C" title="مالزی">مالزی</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%84" title="مانیل">مانیل</a></b>، <a href="/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%DB%8C%D9%BE%DB%8C%D9%86" title="فیلیپین">فیلیپین</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%DB%8C%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%88" title="نایپیداو">نایپیداو</a></b>، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%B1" title="میانمار">میانمار</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%88%D8%B3%D8%AA_%D8%A2%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%AF_(%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D9%88%DA%A9%D9%88%D8%B3)" title="وست آیلند (جزایر کوکوس)">وست آیلند</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D8%B1_%DA%A9%D9%88%DA%A9%D9%88%D8%B3" title="جزایر کوکوس">جزایر کوکوس</a></i> (<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="استرالیا">استرالیا</a>)</li> <li><b><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="وینتیان">وینتیان</a></b>، <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%A6%D9%88%D8%B3" title="لائوس">لائوس</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%87%D8%A7%D9%86%D9%88%DB%8C" title="هانوی">هانوی</a></b>، <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%85" title="ویتنام">ویتنام</a></li></ul> </div></td><td style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;;;;width:20%;"><div> <ul><li><b><a href="/w/index.php?title=Episkopi_Cantonment&action=edit&redlink=1" class="new" title="Episkopi Cantonment (صفحه وجود ندارد)">Episkopi Cantonment</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%A2%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%88_%D8%AF%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="آکراتاری و داکیلیا">آکراتاری و داکیلیا</a></i> (<a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="بریتانیا">بریتانیا</a>)*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A2%D9%86%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7" title="آنکارا">آنکارا</a></b>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="ترکیه">ترکیه</a>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B8%D8%A8%DB%8C" title="ابوظبی">ابوظبی</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="امارات متحده عربی">امارات متحده عربی</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86" title="امان">امان</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86" title="اردن">اردن</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%84%DB%8C%D9%85" title="اورشلیم">اورشلیم</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84" title="اسرائیل">اسرائیل</a> <b>†</b></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88" title="باکو">باکو</a></b>، <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">جمهوری آذربایجان</a>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="بغداد">بغداد</a></b>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%AA" title="بیروت">بیروت</a></b>، <a href="/wiki/%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86" title="لبنان">لبنان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82" title="دمشق">دمشق</a></b>، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="سوریه">سوریه</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AD%D9%87" title="دوحه">دوحه</a></b>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B1" title="قطر">قطر</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%87" title="قاهره">قاهره</a></b>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B5%D8%B1" title="مصر">مصر</a>*</li> <li><b><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA_(%D8%B4%D9%87%D8%B1)" title="کویت (شهر)">کویت</a></b>، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%DB%8C%D8%AA" title="کویت">کویت</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87" title="منامه">منامه</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%86" title="بحرین">بحرین</a></li></ul> </div></td><td style="border-left:2px solid #fdfdfd;padding:0px;;;;width:20%;"><div> <ul><li><b><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%BE%D8%A7%D9%86%D8%A7%DA%A9%D8%B1%D8%AA" title="استپاناکرت">استپاناکرت</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B1%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D8%AE" title="جمهوری آرتساخ">جمهوری آرتساخ</a></i>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="ایروان">ایروان</a></b>، <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="ارمنستان">ارمنستان</a>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B3%D8%AE%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="تسخینوالی">تسخینوالی</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="اوستیای جنوبی">اوستیای جنوبی</a></i>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AA%D9%81%D9%84%DB%8C%D8%B3" title="تفلیس">تفلیس</a></b>، <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="گرجستان">گرجستان</a>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a></b>، <a class="mw-selflink selflink">ایران</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" title="رام‌الله">رام‌الله</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%DB%8C%D9%86" title="دولت فلسطین">دولت فلسطین</a></i> (دفاکتو) <b>†</b></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6" title="ریاض">ریاض</a></b>، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="عربستان سعودی">عربستان سعودی</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AE%D9%88%D9%85%DB%8C" title="سوخومی">سوخومی</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%A2%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D8%B2" title="آبخاز">آبخاز</a></i>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%A7" title="صنعا">صنعا</a></b>، <a href="/wiki/%DB%8C%D9%85%D9%86" title="یمن">یمن</a></li> <li><b><a href="/w/index.php?title=%D9%84%D9%81%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="لفکوشای شمالی (صفحه وجود ندارد)">لفکوشای شمالی</a></b>، <i><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%DA%A9_%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="جمهوری ترک قبرس شمالی">قبرس شمالی</a></i>*</li> <li><b><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D9%82%D8%B7" title="مسقط">مسقط</a></b>، <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%86" title="عمان">عمان</a></li> <li><b><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%DA%A9%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%A7" title="نیکوزیا">نیکوزیا</a></b>، <a href="/wiki/%D9%82%D8%A8%D8%B1%D8%B3" title="قبرس">قبرس</a>*</li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="padding:0.5em 0 0.3em; line-height:1.3em;"><div><b>*</b><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%DB%8C%DA%A9_%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%87" class="mw-redirect" title="فهرست کشورهای در گستره بیش از یک قاره">فهرست کشورهای در گستره بیش از یک قاره</a>.<br /><b>†</b> Disputed. See: <a href="/w/index.php?title=Positions_on_Jerusalem&action=edit&redlink=1" class="new" title="Positions on Jerusalem (صفحه وجود ندارد)">Positions on Jerusalem</a> and <a href="/wiki/%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86" title="وضعیت سیاسی تایوان">وضعیت سیاسی تایوان</a></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="استان‌های_ایران" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="الگو:استان‌های ایران"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:استان‌های ایران (صفحه وجود ندارد)"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:استان‌های ایران"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="استان‌های_ایران" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان‌های ایران">استان‌های ایران</a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست استان‌های ایران">فهرست استان‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87_%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست استان‌های ایران بر پایه شاخص توسعه انسانی">بر پایه شاخص توسعه انسانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B2_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست مراکز استان‌های ایران">مرکزهای استان‌ها</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D8%B1%D9%82%DB%8C" title="استان آذربایجان شرقی">آذربایجان شرقی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C" title="استان آذربایجان غربی">آذربایجان غربی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84" title="استان اردبیل">اردبیل</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86" title="استان اصفهان">اصفهان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2" title="استان البرز">البرز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85" title="استان ایلام">ایلام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="استان بوشهر">بوشهر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان تهران">تهران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%84_%D9%88_%D8%A8%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="استان چهارمحال و بختیاری">چهارمحال و بختیاری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C" title="استان خراسان جنوبی">خراسان جنوبی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D8%B6%D9%88%DB%8C" title="استان خراسان رضوی">خراسان رضوی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C" title="استان خراسان شمالی">خراسان شمالی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان خوزستان">خوزستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="استان زنجان">زنجان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86" title="استان سمنان">سمنان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان سیستان و بلوچستان">سیستان و بلوچستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="استان فارس">فارس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%B2%D9%88%DB%8C%D9%86" title="استان قزوین">قزوین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%82%D9%85" title="استان قم">قم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان کردستان">کردستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86" title="استان کرمان">کرمان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="استان کرمانشاه">کرمانشاه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%87%DA%AF%DB%8C%D9%84%D9%88%DB%8C%D9%87_%D9%88_%D8%A8%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF" title="استان کهگیلویه و بویراحمد">کهگیلویه و بویراحمد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان گلستان">گلستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86" title="استان گیلان">گیلان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان لرستان">لرستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان مازندران">مازندران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C" title="استان مرکزی">مرکزی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D9%86" title="استان هرمزگان">هرمزگان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86" title="استان همدان">همدان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D8%B2%D8%AF" title="استان یزد">یزد</a></li></ul> </div></td><td class="noviewer navbox-image" rowspan="1" style="width:1px;padding:0 0 0 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Iran_map_vector.svg" class="mw-file-description" title="استان‌های ایران"><img alt="استان‌های ایران" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Iran_map_vector.svg/100px-Iran_map_vector.svg.png" decoding="async" width="100" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Iran_map_vector.svg/150px-Iran_map_vector.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Iran_map_vector.svg/200px-Iran_map_vector.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="400" /></a></span></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="جغرافیای_جشن_نوروز" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="الگو:کشورهای نوروز"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="بحث الگو:کشورهای نوروز"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:کشورهای نوروز"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="جغرافیای_جشن_نوروز" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%AC%D8%B4%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="جغرافیای جشن نوروز">جغرافیای جشن نوروز</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نوروز در ۱۲ کشور ثبت پرونده <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B4%D9%86_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="جشن جهانی نوروز">جشن جهانی نوروز</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نوروز در ایران">ایران</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="نوروز در افغانستان">افغانستان</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%A7%D8%AC%DB%8C%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="نوروز در تاجیکستان">تاجیکستان</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="نوروز در ترکمنستان">ترکمنستان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در عراق (صفحه وجود ندارد)">عراق</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در ترکیه (صفحه وجود ندارد)">ترکیه</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در جمهوری آذربایجان (صفحه وجود ندارد)">جمهوری آذربایجان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B2%D8%A8%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در ازبکستان (صفحه وجود ندارد)">ازبکستان</a> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B1%D9%82%DB%8C%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="نوروز در قرقیزستان">قرقیزستان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در قزاقستان (صفحه وجود ندارد)">قزاقستان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در پاکستان (صفحه وجود ندارد)">پاکستان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%87%D9%86%D8%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در هند (صفحه وجود ندارد)">هند</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کشورهایی با جشن مشابه <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="نوروز">نوروز</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در ارمنستان (صفحه وجود ندارد)">ارمنستان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%B5%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در مصر (صفحه وجود ندارد)">مصر</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%DA%86%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در چین (صفحه وجود ندارد)">چین</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%D8%BA%D9%88%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در مغولستان (صفحه وجود ندارد)">مغولستان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%B2%D9%86%DA%AF%D8%A8%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در زنگبار (صفحه وجود ندارد)">زنگبار (تانزانیا)</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سایر کشورها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> •  <a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7" title="نوروز در میان کردها">نوروز در میان کردها</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%BA%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در میان اویغورها (صفحه وجود ندارد)">نوروز در میان اویغورها</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در میان سالارها (صفحه وجود ندارد)">نوروز در میان سالارها</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در سوریه (صفحه وجود ندارد)">سوریه</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در لبنان (صفحه وجود ندارد)">لبنان</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در استرالیا (صفحه وجود ندارد)">استرالیا</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در آمریکا (صفحه وجود ندارد)">آمریکا</a> •  <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="نوروز در کانادا (صفحه وجود ندارد)">کانادا</a></div></td></tr></tbody></table></div></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="23x15px&#124;border_&#124;alt=ایران&#124;link=ایران_موضوعات_ایران" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible mw-collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40261389" /><div class="navbar plainlinks hlist navbar-mini"><ul><li class="nv-نمایش"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="الگو:موضوعات ایران"><abbr title="مشاهدهٔ این الگو">ن</abbr></a></li><li class="nv-بحث"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بحث الگو:موضوعات ایران"><abbr title="بحث پیرامون این الگو">ب</abbr></a></li><li class="nv-ویرایش"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ویژه:ویرایش صفحه/الگو:موضوعات ایران"><abbr title="ویرایش کردن این الگو">و</abbr></a></li></ul></div><div id="23x15px&#124;border_&#124;alt=ایران&#124;link=ایران_موضوعات_ایران" style="font-size:114%;margin:0 4em"><span style="position: relative; bottom: 1px;"><span class="flagicon"><span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران"><img alt="ایران" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/23px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="23" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/35px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/46px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></a></span></span></span> موضوعات <a class="mw-selflink selflink">ایران</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="تاریخ_ایران" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران">تاریخ ایران</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div id="پیش_از_تاریخ"><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE" class="mw-redirect" title="ایران پیش از تاریخ">پیش از تاریخ</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">باستانی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;">۵۵۰–۳۴۰۰ <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9" class="mw-redirect" title="گاه‌شماری دوران مشترک">ق.م.</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%A7%E2%80%93%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="تمدن کورا–ارس">تمدن کورا–ارس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="نیاعیلامی">نیاعیلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85_(%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86)" class="mw-redirect" title="عیلام (تمدن)">عیلام (تمدن)</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D9%84%D9%88%D8%A8%DB%8C_(%D9%82%D9%88%D9%85)" title="لولوبی (قوم)">لولوبی (قوم)</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DA%A9%D8%AF" class="mw-redirect" title="اکد">اکد</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="کاسیان">کاسیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="منائیان">منائیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D9%86%D9%88" title="امپراتوری آشوری نو">امپراتوری آشوری نو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%88" title="اورارتو">اورارتو</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%85%D8%A7%D8%AF" title="پادشاهی ماد">پادشاهی ماد</a></li> <li>(<a href="/wiki/%D8%B3%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%A7" class="mw-redirect" title="سکاها">سکاها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%84_%D9%86%D9%88" title="امپراتوری بابل نو">امپراتوری بابل نو</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;">۵۵۰ ق.م. – ۲۲۴ <a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9" class="mw-redirect" title="گاه‌شماری دوران مشترک">ب.م.</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C" title="شاهنشاهی هخامنشی">شاهنشاهی هخامنشی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="ارمنستان بزرگ">ارمنستان بزرگ</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%BE%D8%A7%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="آتورپاتکان">آتورپاتکان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%DA%A9%D8%A7%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%87" title="پادشاهی کاپادوکیه">پادشاهی کاپادوکیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D9%88%DA%A9%DB%8C" title="امپراتوری سلوکی">امپراتوری سلوکی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%87" title="فرترکه">فرترکه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="شاهان پارس">شاهان پارس</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%BE%D9%86%D8%AA%D9%88%D8%B3" class="mw-redirect" title="پادشاهی پنتوس">پادشاهی پنتوس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی اشکانی">شاهنشاهی اشکانی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;">۲۲۴–۶۵۱ ب.م.</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="شاهنشاهی ساسانی">شاهنشاهی ساسانی</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">قرون وسطی<br />اوایل مدرنیته</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;">۶۳۷–۱۰۵۵</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B1%D8%A7%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%86" title="خلافت راشدین">خلافت راشدین</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C" title="خلافت اموی">خلافت اموی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%81%D8%AA_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="خلافت عباسی">خلافت عباسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="طاهریان">طاهریان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="علویان طبرستان">علویان طبرستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="صفاریان">صفاریان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="دولت سامانی">دولت سامانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="زیاریان">زیاریان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%84_%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%87" title="آل بویه">آل بویه</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;">۹۷۵–۱۴۳۲</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%BA%D8%B2%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="غزنویان">غزنویان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="غوریان">غوریان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%82%DB%8C" title="امپراتوری سلجوقی">امپراتوری سلجوقی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="خوارزمشاهیان">خوارزمشاهیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="اتابکان آذربایجان">اتابکان آذربایجان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="ایلخانان">ایلخانان</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="کرتیان">کرتیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%84_%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1" title="آل مظفر">آل مظفر</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%86%D9%88%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="چوپانیان">چوپانیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="جلایریان">جلایریان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;">۱۳۷۰–۱۹۲۵</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="امپراتوری تیموری">امپراتوری تیموری</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%84%D9%88" class="mw-redirect" title="قراقویونلو">قراقویونلو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%E2%80%8C%D9%82%D9%88%DB%8C%D9%88%D9%86%D9%84%D9%88" title="آق‌قویونلو">آق‌قویونلو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C" title="ایران صفوی">ایران صفوی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="افشاریان">افشاریان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="زندیان">زندیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ایران قاجاری">ایران قاجاری</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA_%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2" title="خانات قفقاز">خانات قفقاز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84" title="اشغال ایران در جنگ جهانی اول">اشغال ایران در جنگ جهانی اول</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84_%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84" title="اشغال تبریز در جنگ جهانی اول">اشغال تبریز</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B7%E2%80%8C%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85" title="نبرد رباط‌کریم">نبرد رباط‌کریم</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84_%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1" title="اشغال بوشهر">اشغال بوشهر</a></li></ul></li></ul></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مدرن</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;">۱۹۲۵–۱۹۷۹</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="دودمان پهلوی">دودمان پهلوی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%BA%D8%A7%D8%A6%D9%84%D9%87_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="غائله آذربایجان">غائله آذربایجان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مجلس مؤسسان دوم ایران">مجلس مؤسسان دوم ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C_%DB%B2%DB%B8_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF" title="کودتای ۲۸ مرداد">کودتای ۲۸ مرداد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7" title="انقلاب ۱۳۵۷">انقلاب ۱۳۵۷</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA_%D9%85%D9%88%D9%82%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دولت موقت ایران">دولت موقت ایران</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:9.0em;font-weight:normal;font-size:85%;"><span style="font-size: 120%;"><a class="mw-selflink selflink">جمهوری اسلامی</a></span><br />۱۹۷۹–اکنون</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ جمهوری اسلامی ایران">تاریخ جمهوری اسلامی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="جدایی‌خواهی عرب‌ها در خوزستان">جدایی‌خواهی عرب‌ها در خوزستان</a> <ul><li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%DA%AF%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%B3%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86" title="گروگان‌گیری سفارت ایران در لندن">گروگان‌گیری سفارت ایران در لندن</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%AF" title="درگیری‌های اروندرود">درگیری‌های اروندرود</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="جنگ ایران و عراق">جنگ ایران و عراق</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B1_%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%AC_%D8%AF%D8%B1_%D9%85%DA%A9%D9%87" title="کشتار حجاج در مکه">کشتار حجاج در مکه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%B2_%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%DB%B6%DB%B5%DB%B5_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1" title="پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر">پرواز شماره ۶۵۵ ایران ایر</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D9%BE%DA%98%D8%A7%DA%A9" class="mw-redirect" title="درگیری ایران و پژاک">درگیری ایران و پژاک</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="شورش در بلوچستان">شورش در بلوچستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D9%87%D9%85_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم ایران">پیامدهای انتخابات ریاست‌جمهوری دهم ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84%DB%8C_%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87" title="جنگ داخلی سوریه">جنگ داخلی سوریه</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%A8%D8%A7_%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4" title="جنگ با داعش">جنگ با داعش</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%A7%D9%85_%D9%85%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DA%A9" title="برنامه جامع اقدام مشترک">برنامه جامع اقدام مشترک</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%AC_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%A8%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%85" title="خروج آمریکا از برجام">خروج آمریکا از برجام</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%B6%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%DB%8C_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B6_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اعتراضات دی ۱۳۹۶ ایران">اعتراضات دی ۱۳۹۶ ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%B1%DB%8C_%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B8%E2%80%93%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B7_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اعتصابات سراسری ۱۳۹۸–۱۳۹۷ ایران">اعتصابات سراسری ۱۳۹۸–۱۳۹۷ ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D9%88%DB%8C%D8%AF-%DB%B1%DB%B9_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دنیاگیری کووید-۱۹ در ایران">دنیاگیری کووید-۱۹ در ایران</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;">همچنین ببینید</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ ایران">تاریخ ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="ایران بزرگ">ایران بزرگ</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="مردمان ایرانی‌تبار">مردمان ایرانی‌تبار</a> (<a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان‌های ایرانی">زبان‌های ایرانی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%A7%E2%80%93%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="تمدن کورا–ارس">تمدن کورا–ارس</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86_%D8%AC%DB%8C%D8%B1%D9%81%D8%AA" title="تمدن جیرفت">تمدن جیرفت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="آریایی">آریایی‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86" title="فارسی‌زبانان">فارسی‌زبانان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%DB%8C" title="مردم آذری">مردم آذری</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2" title="مردمان قفقاز">مردمان قفقاز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%84%D8%B1" title="تاریخ مردم لر">تاریخ مردم لر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست شاهان ایران">فهرست شاهان ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B1%D8%A4%D8%B3%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="فهرست رؤسای کشور ایران">فهرست رؤسای کشور ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:تاریخ شهرها در ایران">رده:تاریخ شهرها در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ نظامی ایران">تاریخ نظامی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="تاریخ دموکراسی در ایران باستان">تاریخ دموکراسی در ایران باستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="فهرست ایران در سال‌ها">فهرست ایران در سال‌ها</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2"><div>ق.م. = قبل از میلاد / م. = میلادی</div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="جغرافیا" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جغرافیای ایران">جغرافیا</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مرزهای ایران">مرزهای ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:شهرهای ایران">رده:شهرهای ایران</a> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست شهرهای ایران">فهرست شهرهای ایران</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%84%D8%B1%D8%B2%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست زمین‌لرزه‌های ایران">فهرست زمین‌لرزه‌های ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="آذربایجان">آذربایجان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="استان سیستان و بلوچستان">استان سیستان و بلوچستان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="جنگل‌های هیرکانی">جنگل‌های هیرکانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2" title="قفقاز">قفقاز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AE%D8%B4%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="بخش‌های کردنشین ایران">بخش‌های کردنشین</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فلات ایران">فلات ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%86%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87" title="دریاچه ارومیه">دریاچه ارومیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست جزیره‌های ایران">جزایر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%DA%A9%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست کوه‌های ایران">فهرست کوه‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="استان‌های ایران">استان‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%AD%D8%B4_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حیات وحش ایران">حیات وحش</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="سیاست_در_ایران" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سیاست در ایران">سیاست در ایران</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کلی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سانسور در ایران">سانسور</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران">قانون اساسی</a> (<a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جنبش مشروطه ایران">جنبش مشروطه</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="انتخابات در ایران">انتخابات</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B8)" title="انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۸۸)">انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۸۸</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="سیاست خارجی ایران">سیاست خارجی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%A8%D8%B4%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران">حقوق بشر</a> (<a href="/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%AF%DA%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="حقوق دگرباشان در ایران">حقوق دگرباشان</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D9%87_%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران">قوه قضائیه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران">نیروهای مسلح</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارتش جمهوری اسلامی ایران">ارتش</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران">نیروی هوایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%B4_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران">نیروی دریایی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA" title="وزارت اطلاعات">وزارت اطلاعات</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جنگ سایبری در ایران">جنگ سایبری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="برنامه هسته‌ای ایران">برنامه هسته‌ای</a> (<a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DB%B1%DB%B7%DB%B4%DB%B7_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA" title="قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت">قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AD%D8%B2%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست حزب‌ها در ایران">فهرست حزب‌ها</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A7%D8%AD_%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="جناح اصول‌گرایان جمهوری اسلامی ایران">اصول‌گرایان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7%DA%AF%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="پروپاگاندا در ایران">پروپاگاندا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="شهادت در ایران">شهادت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A7%D8%AD_%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%E2%80%8C%D8%B7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="جناح اصلاح‌طلبان جمهوری اسلامی ایران">اصلاح‌طلبان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تروریسم در ایران">تروریسم</a> (<a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%DB%8C" title="جمهوری اسلامی ایران و پرونده‌های تروریسم دولتی">پرونده‌های تروریسم دولتی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%AF" title="انقلاب سفید">انقلاب سفید</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جنبش زنان ایران">جنبش زنان</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">شوراها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="مجلس خبرگان رهبری">مجلس خبرگان رهبری</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9_%D8%AA%D8%B4%D8%AE%DB%8C%D8%B5_%D9%85%D8%B5%D9%84%D8%AD%D8%AA_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85" title="مجمع تشخیص مصلحت نظام">مجمع تشخیص مصلحت نظام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7" title="شوراهای اسلامی شهر و روستا">شوراهای اسلامی شهر و روستا</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="شورای نگهبان">شورای نگهبان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="مجلس شورای اسلامی">مجلس شورای اسلامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA_%D9%85%D9%84%DB%8C" title="شورای عالی امنیت ملی">شورای عالی امنیت ملی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران">مقامات عالی‌رتبه</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B3%D9%81%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست سفیران ایران">سفیران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رئیس‌جمهور ایران">رئیس‌جمهور</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست استانداران ایران">استانداران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رهبر جمهوری اسلامی ایران">رهبر</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="اقتصاد" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقتصاد ایران">اقتصاد</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کلی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Bonyad&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bonyad (صفحه وجود ندارد)">Bonyad <small style="font-size:85%;">(charitable trust)</small></a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%82%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فقر در ایران">فقر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%BA%D8%B2%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فرار مغزها از ایران">فرار مغزها</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست شرکت‌های ایرانی">فهرست شرکت‌ها</a> (<a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت خودروسازی ایران">صنعت خودروسازی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فساد در ایران">فساد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="سازمان همکاری اقتصادی">سازمان همکاری اقتصادی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ اقتصادی ایران">تاریخ اقتصادی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقتصاد ایران">اقتصاد</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="انرژی در ایران">انرژی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%DB%8C%D8%B7%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مسائل زیست‌محیطی در ایران">مسائل زیست‌محیطی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%82%DB%8C%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران">سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9%DB%8C%D8%AA_%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مالکیت فکری در ایران">مالکیت فکری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B1%D8%B3_%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بورس نفت ایران">بورس نفت</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رتبه‌بندی‌های بین‌المللی ایران">رتبه‌بندی‌های بین‌المللی</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Iran_and_the_World_Trade_Organization&action=edit&redlink=1" class="new" title="Iran and the World Trade Organization (صفحه وجود ندارد)">Iran and the World Trade Organization</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مالیات در ایران">مالیات</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=List_of_economic_laws_in_Iran&action=edit&redlink=1" class="new" title="List of economic laws in Iran (صفحه وجود ندارد)">Main economic laws</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Economy_of_the_Middle_East&action=edit&redlink=1" class="new" title="Economy of the Middle East (صفحه وجود ندارد)">Economy of the Middle East</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AC_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF" title="برج میلاد">برج میلاد</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AA%D8%AC%D9%87%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست تجهیزات نظامی ساخت ایران">تجهیزات نظامی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="برنامه هسته‌ای ایران">برنامه هسته‌ای</a> (<a href="/wiki/%D9%82%D8%B7%D8%B9%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DB%B1%DB%B7%DB%B4%DB%B7_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%AA" title="قطعنامه ۱۷۴۷ شورای امنیت">قطعنامه ۱۷۴۷</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="خصوصی‌سازی در ایران">خصوصی‌سازی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ریال ایران">ریال</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سازمان فضایی ایران">سازمان فضایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85" title="ستاد اجرایی فرمان امام">ستاد اجرایی فرمان امام</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1" title="دیوان محاسبات کشور">دیوان محاسبات کشور</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%88%D8%B1%D8%B3_%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%82_%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بورس اوراق بهادار تهران">بورس اوراق بهادار تهران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بانکداری در ایران">بانکداری</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارتباطات در ایران">ارتباطات</a>)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AE%D8%B4_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="بخش اقتصادی">بخش‌های اقتصادی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کشاورزی در ایران">کشاورزی</a> (<a href="/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF_%D9%85%DB%8C%D9%88%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تولید میوه در ایران">تولید میوه</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بانکداری در ایران">بانکداری و بیمه</a> (<a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بانکداری در ایران">بانکداری</a> (<a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران">بانک مرکزی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%A8_(%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C)" title="شتاب (بانکداری)">شتاب</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A6%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="بازی‌های ویدئویی در ایران">بازی‌های ویدیویی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%E2%80%8C%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ساخت‌وساز در ایران">ساخت‌وساز</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنایع دفاعی ایران">صنایع دفاعی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%AA_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مراقبت سلامت در ایران">مراقبت سلامت</a> (<a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%AA_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مراقبت سلامت در ایران">دارویی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت در ایران">صنعت</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="معادن ایران">معدن</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA_%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنعت نفت ایران">صنعت نفت</a> (<a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA_%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3" title="شرکت نفت ایران و انگلیس">ایران و انگلیس</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارتباطات در ایران">ارتباطات</a> (<a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA_%D9%85%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="شرکت مخابرات ایران">شرت مخابرات</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ترابری در ایران">ترابری</a> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%87%D9%88%D8%A7%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست شرکت‌های هواپیمایی ایران">شرکت‌های هواپیمایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AA%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="متروی تهران">متروی تهران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%87%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="راه‌آهن ایران">راه‌آهن</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران">کشتیرانی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DA%AF%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گردشگری در ایران">گردشگری</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;padding:0.35em 1.0em;line-height:1.2em;"><a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%DB%8C" title="شرکت دولتی">شرکت دولتی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%AF%D9%81%D8%A7%D8%B9_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سازمان صنایع دفاع جمهوری اسلامی ایران">سازمان صنایع دفاع جمهوری اسلامی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%B4_%D9%88_%D9%86%D9%88%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران">سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D9%87%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سازمان صنایع هوایی ایران">سازمان صنایع هوایی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="صنایع الکترونیک ایران">صنایع الکترونیک ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D9%86%D9%81%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="شرکت ملی نفت ایران">شرکت ملی نفت ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%AF%D9%88%D9%82_%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="صندوق توسعه ملی ایران">صندوق توسعه ملی ایران</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">مکان‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%B9%D8%B3%D9%84%D9%88%DB%8C%D9%87" title="بندر عسلویه">بندر عسلویه</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87_%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF_%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA%DB%8C_%DA%86%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1" title="منطقه آزاد تجاری-صنعتی چابهار">منطقه آزاد تجاری-صنعتی چابهار</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%DA%A9%DB%8C%D8%B4" title="جزیره کیش">جزیره کیش</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=List_of_Iranian_research_centers&action=edit&redlink=1" class="new" title="List of Iranian research centers (صفحه وجود ندارد)">Research centers</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks mw-collapsible mw-collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="جامعه" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:جامعه ایران">جامعه</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جمعیت‌شناسی ایران">جمعیت‌شناسی ایران</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%AC_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زبان‌های رایج در ایران">زبان‌های رایج در ایران</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="زبان فارسی">زبان فارسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="زبان ارمنی">زبان ارمنی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان ترکی آذربایجانی">زبان ترکی آذربایجانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C" title="زبان‌های کردی">زبان‌های کردی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%84%D8%B1%DB%8C" title="زبان لری">زبان لری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%B1%DB%8C" title="زبان عبری">زبان عبری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%AF%D8%B1%D8%AC%DB%8C" title="زبان گرجی">زبان گرجی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%8C_%D9%86%D9%88_%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="آرامی نو آشوری">آرامی نو آشوری</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="زبان‌های ایرانی">زبان‌های ایرانی</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;">مردم</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جمعیت‌شناسی ایران">جمعیت‌شناسی ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%82%DB%8C%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC" title="ایرانیان مقیم خارج">ایرانیان مقیم خارج</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85_%D8%B3%D8%A7%DA%A9%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اقوام ساکن ایران">اقوام ساکن ایران</a> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ارمنی‌های ایران">ارمنی‌های ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آشوریان ایران">آشوریان ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آذری‌های ایرانی">آذری‌های ایرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%86%D8%B1%DA%A9%D8%B3%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="چرکس‌ها در ایران">چرکس‌ها در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گرجی‌های ایران">گرجی‌های ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کردهای ایران">کردهای ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تاریخ یهودیان در ایران">تاریخ یهودیان در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ترکمن‌های ایران">ترکمن‌های ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کولی‌های ایران">کولی‌های ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جت‌های ایران">جت‌های ایران</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دین در ایران">دین در ایران</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="روحانی‌گرایی در ایران">روحانی‌گرایی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اسلام در ایران">اسلام در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="بهائیان ایرانی">بهائیت در ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%B2%DB%8C" title="بهائی‌ستیزی">بهائی‌ستیزی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DB%8C%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مسیحیان ایران">مسیحیت در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="یهودیان ایرانی">یهودیت در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زرتشتیان ایران">زرتشتیان ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%B1_%D8%B2%D8%B1%D8%AA%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="آزار زرتشتیان">آزار زرتشتیان</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دین در ایران">دین در ایران</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;font-weight:normal;">دیگر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فساد در ایران">فساد در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B1%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جرم در ایران">جرم در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آموزش در ایران">آموزش در ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4_%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="آموزش عالی در ایران">آموزش عالی در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1" title="فهرست دانشمندان ایرانی پیش از دوران معاصر">فهرست دانشمندان ایرانی پیش از دوران معاصر</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست دانشگاه‌های ایران">فهرست دانشگاه‌های ایران</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%BA%D8%B2%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فرار مغزها از ایران">فرار مغزها از ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%AA_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مراقبت سلامت در ایران">مراقبت سلامت در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رتبه‌بندی‌های بین‌المللی ایران">رتبه‌بندی‌های بین‌المللی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="قانون شهروندی ایران">قانون شهروندی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AE%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B6%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%88_%D8%B9%D8%B1%D8%B6%D9%87_%D8%A2%D8%A8_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="خدمات فاضلاب و عرضه آب در ایران">خدمات فاضلاب و عرضه آب در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="زنان در ایران">زنان در ایران</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%"><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فرهنگ ایرانی">فرهنگ ایرانی</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="معماری ایرانی">معماری ایرانی</a> (<a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="معماری هخامنشیان">معماری هخامنشیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فهرست معماران ایرانی">فهرست معماران ایرانی</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="هنر ایرانی">هنر ایرانی</a> (<a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1_%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7_%D9%88_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="هنر نوگرا و معاصر ایران">هنر نوگرا و معاصر ایران</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ستاره‌شناسی در ایران">ستاره‌شناسی در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%B1_%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%88%D8%A8%D9%84%D8%A7%DA%AF%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سیر زمانی وبلاگ‌نویسی در ایران">سیر زمانی وبلاگ‌نویسی در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="گاه‌شماری در ایران">گاه‌شماری در ایران</a> (<a href="/wiki/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2" title="نوروز">نوروز</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="مد در ایران">مد در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%B4%DB%8C%DA%A9%D8%A7%DA%AF%D9%88" title="مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو">مؤسسه خاورشناسی دانشگاه شیکاگو</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سینمای ایران">سینمای ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جواهرات ملی ایران">جواهرات ملی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%B4%D9%BE%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="آشپزی ایرانی">آشپزی ایرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D8%B9%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="فرهنگ‌عامه ایرانی">فرهنگ‌عامه ایرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%E2%80%8C%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جریان‌های روشن‌فکری در ایران">جریان‌های روشن‌فکری در ایران</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="فهرست ایرانی‌ها (صفحه وجود ندارد)">ایرانیان</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="ایران‌شناسی">ایران‌شناسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اسلام در ایران">اسلام در ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85_%D8%A2%D9%88%D8%B1%D8%AF%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="اسلام آوردن ایرانیان">اسلام آوردن ایرانیان</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="ادبیات فارسی">ادبیات فارسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رسانه در ایران">رسانه در ایران</a> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D9%88%D8%A8%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست خبرگزاری‌ها و وبگاه‌های خبری ایران">فهرست خبرگزاری‌ها و وبگاه‌های خبری ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%A7" title="ایسنا">ایسنا</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست روزنامه‌های ایران">فهرست روزنامه‌های ایران</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B7%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="اساطیر ایرانی">اساطیر ایرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نمادهای ملی ایران">نمادهای ملی ایران</a> (<a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="سرود شاهنشاهی ایران">سرود شاهنشاهی ایران</a>)</li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%A9_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تریاک در ایران">تریاک در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%BA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="باغ ایرانی">باغ ایرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%85_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" class="mw-redirect" title="نام فارسی">نام فارسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فلسفه در ایران">فلسفه در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B9%D8%B7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="تعطیلات عمومی در ایران">تعطیلات عمومی در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="پیشاهنگی در ایران">پیشاهنگی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%88%D8%B1%D8%B2%D8%B4_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ورزش در ایران">ورزش در ایران</a> (<a href="/wiki/%D9%81%D9%88%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D9%84_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فوتبال در ایران">فوتبال</a>، <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%DA%86%D8%B1%D8%AE%D9%87%E2%80%8C%D8%B3%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="دوچرخه‌سواری در ایران">دوچرخه‌سواری</a>)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:5.2em;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="موسیقی در ایران">موسیقی در ایران</a></th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AD%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="موسیقی نواحی ایران">موسیقی نواحی ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%AC%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موسیقی جاز ایرانی">جاز</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D9%BE_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موسیقی پاپ ایرانی">موسیقی پاپ ایرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%B1%D9%BE_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="رپ فارسی">رپ فارسی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%DA%A9_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موسیقی راک ایرانی">موسیقی راک ایرانی</a></li> <li><a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C_%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="موسیقی سنتی ایرانی">موسیقی سنتی ایرانی</a></li> <li><i><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ای ایران">ای ایران</a></i></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سایر موضوعات</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4_%D9%88_%D9%81%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="دانش و فناوری در ایران">دانش و فناوری در ایران</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%B2%DB%8C" title="ایرانی‌ستیزی">ایرانی‌ستیزی</a></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%84%D8%B3" title="تهرانجلس">تهرانجلس</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="font-weight:bold;"><div> <ul><li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Symbol_category_class.svg" class="mw-file-description" title="رده"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/16px-Symbol_category_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/23px-Symbol_category_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/31px-Symbol_category_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span> <a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:ایران">رده</a></li> <li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Portal-puzzle.svg" class="mw-file-description" title="درگاه"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/16px-Portal-puzzle.svg.png" decoding="async" width="16" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/24px-Portal-puzzle.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Portal-puzzle.svg/32px-Portal-puzzle.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="28" /></a></span> <a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="درگاه:ایران">درگاه</a></li> <li><span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:People_icon.svg" class="mw-file-description" title="ویکی‌پروژه"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/People_icon.svg/16px-People_icon.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/People_icon.svg/24px-People_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/People_icon.svg/32px-People_icon.svg.png 2x" data-file-width="100" data-file-height="100" /></a></span> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D9%88%DA%98%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ویکی‌پدیا:ویکی‌پروژه ایران">ویکی‌پروژه</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div class="navbox-styles"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40355799" /><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r40744537" /></div><div role="navigation" class="navbox authority-control" aria-labelledby="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q794#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div id="داده‌های_کتابخانه‌ای_frameless&#124;text-top&#124;10px&#124;alt=ویرایش_در_ویکی‌داده&#124;link=https&#58;//www.wikidata.org/wiki/Q794#identifiers&#124;class=noprint&#124;ویرایش_در_ویکی‌داده" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C" title="راهنما:داده‌های کتابخانه‌ای">داده‌های کتابخانه‌ای</a> <span class="mw-valign-text-top noprint" typeof="mw:File/Frameless"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q794#identifiers" title="ویرایش در ویکی‌داده"><img alt="ویرایش در ویکی‌داده" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/10px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png" decoding="async" width="10" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/15px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg/20px-OOjs_UI_icon_edit-rtl-progressive.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">عمومی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A2%DB%8C_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="آی‌اس‌ان‌آی (شناسه)">ISNI</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://isni.org/isni/0000000404539679">1</a></span></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="برگه‌دان مستند مجازی بین‌المللی">ویاف</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/149669363">1</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/2945159337534613150000">2</a></span></li></ul></li> <li><span class="nowrap"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/149669363">ورلدکت (از طریق ویاف)</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">کتابخانه‌های ملی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://authority.bibsys.no/authority/rest/authorities/html/90221401">نروژ</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bncatalogo.cl/F?func=direct&local_base=red10&doc_number=000270238">شیلی</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX451360">اسپانیا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb153420449">فرانسه</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://data.bnf.fr/ark:/12148/cb153420449">(داده‌ها)</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://cantic.bnc.cat/registre/981061103965506706">کاتالونیا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://esu.com.ua/search_articles.php?id=12589">اوکراین</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4027653-3">آلمان</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://uli.nli.org.il/F/?func=find-b&local_base=NLX10&find_code=UID&request=987007559654805171">اسرائیل</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/names/n79039880">ایالات متحده آمریکا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00564213">ژاپن</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ge131735&CON_LNG=ENG">جمهوری چک</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nla.gov.au/anbd.aut-an35236304">استرالیا</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://opac.vatlib.it/auth/detail/497_633">واتیکان</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نگارخانه‌های هنری و موزه‌ها</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ngv.vic.gov.au/explore/collection/artist/12696/">ویکتوریا</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">نهادهای پژوهش هنری</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kulturnav.org/03ebe7c5-ec5a-4b92-85e6-28f8c4ffbb97">کولتورناو (نروژ)</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">پایگاه‌های دادهٔ علمی</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://ci.nii.ac.jp/author/DA01363859?l=en">ساینی (ژاپن)</a></span></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%">سایر</th><td class="navbox-list-with-group navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0"><div style="padding:0 0.25em"> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.worldcat.org/fast/1204889/">کاربرد چندوجهی اصطلاحات موضوعی</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://hls-dhs-dss.ch/fr/articles/003410">فرهنگ تاریخی سوئیس</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://musicbrainz.org/area/a63fbc7f-af00-33c7-8616-3e86df9fc16b">منطقهٔ</a> <a href="/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B2%DB%8C%DA%A9%E2%80%8C%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%B2" title="موزیک‌برینز">موزیک‌برینز</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalog.archives.gov/id/10044493">بایگانی ملی (ایالات متحده)</a></span></li> <li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%AF%D8%A7%DA%A9_(%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87)" class="mw-redirect" title="سوداک (شناسه)">سوداک (فرانسه)</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/026488655">1</a></span></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.idref.fr/026488930">2</a></span></li></ul></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://islamansiklopedisi.org.tr/iran">دانشنامهٔ اسلام</a></span></li> <li><a href="/wiki/%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%88" title="تروو">تروو (استرالیا)</a> <ul><li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://trove.nla.gov.au/people/876427">1</a></span></li></ul></li> <li><span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.parliament.uk/vePVRKUd">پارلمان بریتانیا</a></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">برگرفته از «<a dir="ltr" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ایران&oldid=41209980">https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ایران&oldid=41209980</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویژه:رده‌ها">رده‌ها</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:ایران">ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B9_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۷۹ (میلادی)">ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در ۱۹۷۹ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D9%82%D9%84%D9%85%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B6_(%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF)" title="رده:ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در سده ۶ (پیش از میلاد)">ایالت‌ها و قلمروهای بنیان‌گذاری‌شده در سده ۶ (پیش از میلاد)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B6_(%D9%BE%DB%8C%D8%B4_%D8%A7%D8%B2_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF)" title="رده:بنیان‌گذاری‌ها در سده ۶ (پیش از میلاد)">بنیان‌گذاری‌ها در سده ۶ (پیش از میلاد)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B7%DB%B9_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:بنیان‌گذاری‌های ۱۹۷۹ (میلادی) در ایران">بنیان‌گذاری‌های ۱۹۷۹ (میلادی) در ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="رده:جمهوری‌ها">جمهوری‌ها</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:جمهوری‌های اسلامی">جمهوری‌های اسلامی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%81%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:فلات ایران">فلات ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="رده:کشورها در آسیا">کشورها در آسیا</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="رده:کشورها و سرزمین‌های ایرانی">کشورها و سرزمین‌های ایرانی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D9%88_%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86" title="رده:کشورها و سرزمین‌های فارسی‌زبان">کشورها و سرزمین‌های فارسی‌زبان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1_%D9%86%D8%B2%D8%AF%DB%8C%DA%A9" title="رده:کشورهای خاور نزدیک">کشورهای خاور نزدیک</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87" title="رده:کشورهای خاورمیانه">کشورهای خاورمیانه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B6%D9%88_%D8%A7%D9%88%D9%BE%DA%A9" title="رده:کشورهای عضو اوپک">کشورهای عضو اوپک</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B6%D9%88_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%84%D9%84_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF" title="رده:کشورهای عضو سازمان ملل متحد">کشورهای عضو سازمان ملل متحد</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B6%D9%88_%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C" title="رده:کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی">کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%B6%D9%88_%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D9%86%D8%B2%D8%AF%D9%87" title="رده:کشورهای عضو گروه پانزده">کشورهای عضو گروه پانزده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%BA%D8%B1%D8%A8_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7" title="رده:کشورهای غرب آسیا">کشورهای غرب آسیا</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%DA%A9%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C_%D8%AB%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="رده:مکان‌های یادشده در کتاب‌های قانونی ثانی">مکان‌های یادشده در کتاب‌های قانونی ثانی</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">رده‌های پنهان: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9_%D8%A8%D9%87_%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3%DB%8C" title="رده:یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی">یادکردهای دارای منبع به زبان انگلیسی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%87" title="رده:صفحه‌های دارای پیوند مرده">صفحه‌های دارای پیوند مرده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%A7%D8%B2_%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF_%D9%88%D8%A8_%D8%A8%D8%A7_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA%D8%B1_%D9%88%D8%B6%D8%B9%DB%8C%D8%AA_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87_%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که از یادکرد وب با پارامتر وضعیت پیوند استفاده می‌کنند">صفحه‌هایی که از یادکرد وب با پارامتر وضعیت پیوند استفاده می‌کنند</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%AA%D8%AC%D9%85%DB%8C%D8%B9_%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%B9_%D8%AF%D8%B1_%D8%A2%D9%86%E2%80%8C%D9%87%D8%A7_%D9%85%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B9_%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="رده:مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است">مقاله‌هایی که تجمیع ارجاع در آن‌ها ممنوع است</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AE%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF:_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A6%DB%8C" title="رده:خطاهای یادکرد: کاراکترهای نامرئی">خطاهای یادکرد: کاراکترهای نامرئی</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%E2%80%8C%D8%A8%DA%A9_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA" title="رده:پیوندهای وی‌بک الگوی بایگانی اینترنت">پیوندهای وی‌بک الگوی بایگانی اینترنت</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AD%D8%A7%D9%88%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%86" title="رده:صفحه‌های حاوی پیوند جادویی آی‌اس‌بی‌ان">صفحه‌های حاوی پیوند جادویی آی‌اس‌بی‌ان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%AD%D8%AF%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%AA_%D9%88%DB%8C%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B4_%DA%A9%D9%85%D8%AA%D8%B1_%D8%A7%D8%B2_%DB%B3%DB%B0-%DB%B5%DB%B0%DB%B0" title="رده:صفحات ویکی‌پدیا با محدودیت ویرایش کمتر از ۳۰-۵۰۰">صفحات ویکی‌پدیا با محدودیت ویرایش کمتر از ۳۰-۵۰۰</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="رده:مختصات در ویکی‌داده">مختصات در ویکی‌داده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87" title="رده:صفحه‌های دارای پیوند خراب به پرونده">صفحه‌های دارای پیوند خراب به پرونده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_ISNI" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_VIAF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BIBSYS" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BIBSYS">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BIBSYS</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNE" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNE">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNE</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_CANTICN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CANTICN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CANTICN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_EMU" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های EMU">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های EMU</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_GND" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_J9U" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های J9U</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_LCCN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NDL" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NDL">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NDL</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NKC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NKC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NLA" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NLA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_VcBA" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VcBA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VcBA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NGV" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NGV">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NGV</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_KULTURNAV" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های KULTURNAV">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های KULTURNAV</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_CINII" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CINII">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های CINII</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_FAST" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های FAST</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_HDS" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های HDS">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های HDS</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_MusicBrainz_area" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های MusicBrainz area">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های MusicBrainz area</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_NARA" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NARA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های NARA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_SUDOC" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های SUDOC</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_TDV%C4%B0A" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های TDVİA">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های TDVİA</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_Trove" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های Trove">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های Trove</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_UKPARL" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های UKPARL">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های UKPARL</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_WorldCat-VIAF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های WorldCat-VIAF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%A7_%DB%B2%DB%B7_%D8%B9%D9%86%D8%B5%D8%B1" title="رده:داده‌های کتابخانه‌ای با ۲۷ عنصر">داده‌های کتابخانه‌ای با ۲۷ عنصر</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%86%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های چندگانه">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های چندگانه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%DA%A9%D9%87_%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%AA_%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%AF" title="رده:صفحه‌هایی که ربات نمی‌پذیرند">صفحه‌هایی که ربات نمی‌پذیرند</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> این صفحه آخرین‌بار در ۲۰ فوریهٔ ۲۰۲۵ ساعت ۱۴:۰۲ ویرایش شده است.</li> <li id="footer-info-copyright">همهٔ نوشته‌ها تحت <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.en">مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike</a> در دسترس است؛ برای جزئیات بیشتر <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">شرایط استفاده</a> را بخوانید.<br /> ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">بنیاد ویکی‌مدیا</a> است.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">سیاست حفظ حریم خصوصی</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87">دربارهٔ ویکی‌پدیا</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C">تکذیب‌نامه‌ها</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">آیین‌نامه رفتاری</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/How_to_contribute/fa?uselang=fa">توسعه‌دهندگان</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/fa.wikipedia.org">آمار</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">بیانیهٔ کوکی</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//fa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نمای موبایل</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>جستجو</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="ویژه:جستجو"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">جستجو</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="فهرست" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="تغییر وضعیت فهرست محتویات" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">تغییر وضعیت فهرست محتویات</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">ایران</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>۲۸۸ زبان</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>افزودن مبحث</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-64b5bb4b79-d6krw","wgBackendResponseTime":5268,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"4.004","walltime":"4.741","ppvisitednodes":{"value":38081,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":1382580,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":147729,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":30,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":136,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":1097832,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 3809.808 1 -total"," 58.57% 2231.308 3 الگو:پانویس"," 33.69% 1283.605 171 الگو:یادکرد_وب"," 10.82% 412.219 1 الگو:جعبه‌های_گشتن"," 9.62% 366.471 24 الگو:Navbox"," 9.14% 348.248 64 الگو:یادکرد_کتاب"," 6.14% 233.771 1 الگو:Infobox_country"," 5.99% 228.345 3 الگو:Infobox"," 5.32% 202.672 48 الگو:اصلی"," 4.66% 177.497 1 الگو:کشورهای_خاورمیانه"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"2.395","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":17431915,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::gsub","440","15.8"],["?","440","15.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","340","12.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpandedArgument","280","10.1"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","200","7.2"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::match","160","5.8"],["dataWrapper \u003Cmw.lua:672\u003E","120","4.3"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntity","80","2.9"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getExpensiveData","80","2.9"],["type","80","2.9"],["[others]","560","20.1"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-64b5bb4b79-d6krw","timestamp":"20250228192237","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0627\u06cc\u0631\u0627\u0646","url":"https:\/\/fa.wikipedia.org\/wiki\/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q794","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q794","author":{"@type":"Organization","name":"\u0645\u0634\u0627\u0631\u06a9\u062a\u200c\u06a9\u0646\u0646\u062f\u06af\u0627\u0646 \u067e\u0631\u0648\u0698\u0647\u0654 \u0648\u06cc\u06a9\u06cc\u200c\u0645\u062f\u06cc\u0627"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-02-01T17:36:10Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/ca\/Flag_of_Iran.svg","headline":"\u06a9\u0634\u0648\u0631\u06cc \u062f\u0631 \u063a\u0631\u0628 \u0622\u0633\u06cc\u0627"}</script> </body> </html>