CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="pl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Filozofia polska – Wikipedia, wolna encyklopedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )plwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","styczeń","luty","marzec","kwiecień","maj","czerwiec","lipiec","sierpień","wrzesień","październik","listopad","grudzień"],"wgRequestId":"74ee3c9d-cd13-455e-b61d-ce507d0fb08e","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Filozofia_polska","wgTitle":"Filozofia polska","wgCurRevisionId":75174882,"wgRevisionId":75174882,"wgArticleId":655161,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Uniwersalny szablon cytowania – brak strony","Szablon odn bez numeru strony","Szablon cytowania bez określonego trybu","Szablon cytowania używa pól opisowych","Hasła kanonu polskiej Wikipedii","Filozofia polskojęzyczna","Kultura w Polsce"],"wgPageViewLanguage":"pl","wgPageContentLanguage":"pl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Filozofia_polska","wgRelevantArticleId":655161,"wgIsProbablyEditable":true, "wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":75174882,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2338671","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.wikiflex":"ready","ext.gadget.infobox":"ready","ext.gadget.hlist":"ready","ext.gadget.darkmode-overrides":"ready","ext.gadget.small-references":"ready","ext.gadget.citation-access-info":"ready","ext.gadget.sprawdz-problemy-szablony":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready", "ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.ll-script-loader","ext.gadget.veKeepParameters","ext.gadget.szablon-galeria","ext.gadget.NavFrame","ext.gadget.citoid-overrides","ext.gadget.maps","ext.gadget.padlock-indicators","ext.gadget.interwiki-langlist","ext.gadget.edit-summaries","ext.gadget.edit-first-section","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.map-toggler","ext.gadget.narrowFootnoteColumns","ext.gadget.WDsearch","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns", "ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=ext.gadget.citation-access-info%2Cdarkmode-overrides%2Chlist%2Cinfobox%2Csmall-references%2Csprawdz-problemy-szablony%2Cwikiflex&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Filozofia polska – Wikipedia, wolna encyklopedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pl.m.wikipedia.org/wiki/Filozofia_polska"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Edytuj" href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (pl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Filozofia_polska"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Kanał Atom Wikipedii" href="/w/index.php?title=Specjalna:Ostatnie_zmiany&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Filozofia_polska rootpage-Filozofia_polska skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Przejdź do zawartości</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu główne" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Menu główne </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu główne</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Nawigacja </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" title="Przejdź na stronę główną [z]" accesskey="z">Strona główna</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Losowa_strona" title="Załaduj losową stronę [x]" accesskey="x">Losuj artykuł</a></li><li id="n-Kategorie" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Kategorie_G%C5%82%C3%B3wne">Kategorie artykułów</a></li><li id="n-Featured-articles" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Wyr%C3%B3%C5%BCniona_zawarto%C5%9B%C4%87_Wikipedii">Najlepsze artykuły</a></li><li id="n-FAQ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:FAQ">Częste pytania (FAQ)</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-zmiany" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-zmiany" > <div class="vector-menu-heading"> Dla czytelników </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-czytelnicy" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li><li id="n-contact" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Kontakt_z_wikipedystami">Kontakt</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-edytorzy" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-edytorzy" > <div class="vector-menu-heading"> Dla wikipedystów </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-pierwsze-kroki" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki">Pierwsze kroki</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_wikipedyst%C3%B3w" title="O projekcie – co możesz zrobić, gdzie możesz znaleźć informacje">Portal wikipedystów</a></li><li id="n-Noticeboard" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Tablica_og%C5%82osze%C5%84">Ogłoszenia</a></li><li id="n-Guidelines" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Zasady">Zasady</a></li><li id="n-helppage-name" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Pomoc:Spis_tre%C5%9Bci">Pomoc</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Ostatnie_zmiany" title="Lista ostatnich zmian w Wikipedii. [r]" accesskey="r">Ostatnie zmiany</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Strona_g%C5%82%C3%B3wna" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="wolna encyklopedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Specjalna:Szukaj" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f"> Szukaj </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Przeszukaj Wikipedię" aria-label="Przeszukaj Wikipedię" autocapitalize="sentences" title="Przeszukaj Wikipedię [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Specjalna:Szukaj"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Szukaj</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Narzędzia osobiste"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Zmień rozmiar czcionki, szerokość oraz kolorystykę strony" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Wygląd" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Wygląd </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl" class="">Wspomóż Wikipedię</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Filozofia+polska" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe." class="">Utwórz konto</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Filozofia+polska" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o" class="">Zaloguj się</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Więcej opcji" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia osobiste" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Narzędzia osobiste </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu użytkownika" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_pl.wikipedia.org&uselang=pl">Wspomóż Wikipedię</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Utw%C3%B3rz_konto&returnto=Filozofia+polska" title="Zachęcamy do stworzenia konta i zalogowania, ale nie jest to obowiązkowe."> Utwórz konto</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Zaloguj&returnto=Filozofia+polska" title="Zachęcamy do zalogowania się, choć nie jest to obowiązkowe. [o]" accesskey="o"> Zaloguj się</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Strony dla anonimowych edytorów <a href="/wiki/Pomoc:Pierwsze_kroki" aria-label="Dowiedz się więcej na temat edytowania">dowiedz się więcej</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:M%C3%B3j_wk%C5%82ad" title="Lista edycji wykonanych z tego adresu IP [y]" accesskey="y">Edycje</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Moja_dyskusja" title="Dyskusja użytkownika dla tego adresu IP [n]" accesskey="n">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Witryna"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Spis treści" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Spis treści</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ukryj</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Początek</div> </a> </li> <li id="toc-Charakterystyka" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Charakterystyka"> <div class="vector-toc-text"> 1 Charakterystyka </div> </a> <ul id="toc-Charakterystyka-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zakres_pojęcia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Zakres_pojęcia"> <div class="vector-toc-text"> 2 Zakres pojęcia </div> </a> <ul id="toc-Zakres_pojęcia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historia"> <div class="vector-toc-text"> 3 Historia </div> </a> <button aria-controls="toc-Historia-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Przełącz podsekcję Historia </button> <ul id="toc-Historia-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Średniowiecze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Średniowiecze"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Średniowiecze </div> </a> <ul id="toc-Średniowiecze-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Renesans" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Renesans"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Renesans </div> </a> <ul id="toc-Renesans-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wiek_XVII" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wiek_XVII"> <div class="vector-toc-text"> 3.3 Wiek XVII </div> </a> <ul id="toc-Wiek_XVII-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oświecenie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oświecenie"> <div class="vector-toc-text"> 3.4 Oświecenie </div> </a> <ul id="toc-Oświecenie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wiek_XIX" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Wiek_XIX"> <div class="vector-toc-text"> 3.5 Wiek XIX </div> </a> <ul id="toc-Wiek_XIX-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Zmiana_charakteru_filozofii" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Zmiana_charakteru_filozofii"> <div class="vector-toc-text"> 3.5.1 Zmiana charakteru filozofii </div> </a> <ul id="toc-Zmiana_charakteru_filozofii-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mesjanizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Mesjanizm"> <div class="vector-toc-text"> 3.5.2 Mesjanizm </div> </a> <ul id="toc-Mesjanizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pozytywizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Pozytywizm"> <div class="vector-toc-text"> 3.5.3 Pozytywizm </div> </a> <ul id="toc-Pozytywizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Inne_nurty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Inne_nurty"> <div class="vector-toc-text"> 3.5.4 Inne nurty </div> </a> <ul id="toc-Inne_nurty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Od_przełomu_wieków_do_1918" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Od_przełomu_wieków_do_1918"> <div class="vector-toc-text"> 3.6 Od przełomu wieków do 1918 </div> </a> <ul id="toc-Od_przełomu_wieków_do_1918-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Modernizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Modernizm"> <div class="vector-toc-text"> 3.6.1 Modernizm </div> </a> <ul id="toc-Modernizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Neomesjanizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Neomesjanizm"> <div class="vector-toc-text"> 3.6.2 Neomesjanizm </div> </a> <ul id="toc-Neomesjanizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Socjalizm_i_marksizm" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Socjalizm_i_marksizm"> <div class="vector-toc-text"> 3.6.3 Socjalizm i marksizm </div> </a> <ul id="toc-Socjalizm_i_marksizm-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Działalność_Kazimierza_Twardowskiego" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Działalność_Kazimierza_Twardowskiego"> <div class="vector-toc-text"> 3.6.4 Działalność Kazimierza Twardowskiego </div> </a> <ul id="toc-Działalność_Kazimierza_Twardowskiego-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-1918–1945" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#1918–1945"> <div class="vector-toc-text"> 3.7 1918–1945 </div> </a> <ul id="toc-1918–1945-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Szkoła_lwowsko-warszawska" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Szkoła_lwowsko-warszawska"> <div class="vector-toc-text"> 3.7.1 Szkoła lwowsko-warszawska </div> </a> <ul id="toc-Szkoła_lwowsko-warszawska-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Roman_Ingarden_i_fenomenologia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Roman_Ingarden_i_fenomenologia"> <div class="vector-toc-text"> 3.7.2 Roman Ingarden i fenomenologia </div> </a> <ul id="toc-Roman_Ingarden_i_fenomenologia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Inne_nurty_2" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Inne_nurty_2"> <div class="vector-toc-text"> 3.7.3 Inne nurty </div> </a> <ul id="toc-Inne_nurty_2-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-II_wojna_światowa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#II_wojna_światowa"> <div class="vector-toc-text"> 3.7.4 II wojna światowa </div> </a> <ul id="toc-II_wojna_światowa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-1945-1989" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#1945-1989"> <div class="vector-toc-text"> 3.8 1945-1989 </div> </a> <ul id="toc-1945-1989-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Kontekst_polityczny_i_instytucjonalny" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Kontekst_polityczny_i_instytucjonalny"> <div class="vector-toc-text"> 3.8.1 Kontekst polityczny i instytucjonalny </div> </a> <ul id="toc-Kontekst_polityczny_i_instytucjonalny-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nurty" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Nurty"> <div class="vector-toc-text"> 3.8.2 Nurty </div> </a> <ul id="toc-Nurty-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dyscypliny_filozoficzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Dyscypliny_filozoficzne"> <div class="vector-toc-text"> 3.8.3 Dyscypliny filozoficzne </div> </a> <ul id="toc-Dyscypliny_filozoficzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Historiografia_filozofii_polskiej" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Historiografia_filozofii_polskiej"> <div class="vector-toc-text"> 4 Historiografia filozofii polskiej </div> </a> <ul id="toc-Historiografia_filozofii_polskiej-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Przypisy" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Przypisy"> <div class="vector-toc-text"> 5 Przypisy </div> </a> <ul id="toc-Przypisy-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> 6 Bibliografia </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Linki_zewnętrzne" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Linki_zewnętrzne"> <div class="vector-toc-text"> 7 Linki zewnętrzne </div> </a> <ul id="toc-Linki_zewnętrzne-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Spis treści" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Przełącz stan spisu treści" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Przełącz stan spisu treści </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Filozofia polska</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Przejdź do artykułu w innym języku. Treść dostępna w 7 językach" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-7" aria-hidden="true" > 7 języków </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE_%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D8%A9_%D9%81%D9%8A_%D8%A8%D9%88%D9%84%D9%86%D8%AF%D8%A7" title="تاريخ الفلسفة في بولندا – arabski" lang="ar" hreflang="ar" data-title="تاريخ الفلسفة في بولندا" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="arabski" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_philosophy_in_Poland" title="History of philosophy in Poland – angielski" lang="en" hreflang="en" data-title="History of philosophy in Poland" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angielski" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%8F%B4%EB%9E%80%EB%93%9C_%EC%B2%A0%ED%95%99%EC%82%AC" title="폴란드 철학사 – koreański" lang="ko" hreflang="ko" data-title="폴란드 철학사" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreański" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%84%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D0%B8%D1%8F" title="Польская философия – rosyjski" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Польская философия" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rosyjski" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Po%C4%BEsk%C3%A1_filozofia" title="Poľská filozofia – słowacki" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Poľská filozofia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="słowacki" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Filosofins_historia_i_Polen" title="Filosofins historia i Polen – szwedzki" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Filosofins historia i Polen" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="szwedzki" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D1%84%D1%96%D0%BB%D0%BE%D1%81%D0%BE%D1%84%D1%96%D1%8F" title="Польська філософія – ukraiński" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Польська філософія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraiński" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2338671#sitelinks-wikipedia" title="Edytuj linki pomiędzy wersjami językowymi" class="wbc-editpage">Edytuj linki</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Przestrzenie nazw"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Filozofia_polska" title="Zobacz stronę treści [c]" accesskey="c">Artykuł</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Dyskusja:Filozofia_polska" rel="discussion" title="Dyskusja o zawartości tej strony [t]" accesskey="t">Dyskusja</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Zmień wariant języka" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >polski </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Widok"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Filozofia_polska">Czytaj</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=history" title="Starsze wersje tej strony [h]" accesskey="h">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Narzędzia" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Narzędzia </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Narzędzia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ukryj</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Więcej opcji" > <div class="vector-menu-heading"> Działania </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Filozofia_polska">Czytaj</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit" title="Edytuj tę stronę [v]" accesskey="v">Edytuj</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit" title="Edycja kodu źródłowego strony [e]" accesskey="e">Edytuj kod źródłowy</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=history">Wyświetl historię</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ogólne </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Linkuj%C4%85ce/Filozofia_polska" title="Pokaż listę wszystkich stron linkujących do tej strony [j]" accesskey="j">Linkujące</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Zmiany_w_linkowanych/Filozofia_polska" rel="nofollow" title="Ostatnie zmiany w stronach, do których ta strona linkuje [k]" accesskey="k">Zmiany w linkowanych</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Prześlij_plik" title="Prześlij pliki [u]" accesskey="u">Prześlij plik</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Specjalna:Strony_specjalne" title="Lista wszystkich stron specjalnych [q]" accesskey="q">Strony specjalne</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&oldid=75174882" title="Stały link do tej wersji tej strony">Link do tej wersji</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=info" title="Więcej informacji na temat tej strony">Informacje o tej stronie</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Cytuj&page=Filozofia_polska&id=75174882&wpFormIdentifier=titleform" title="Informacja o tym jak należy cytować tę stronę">Cytowanie tego artykułu</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Skr%C3%B3%C4%87_adres_URL&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFilozofia_polska">Zobacz skrócony adres URL</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Kod_QR&url=https%3A%2F%2Fpl.wikipedia.org%2Fwiki%2FFilozofia_polska">Pobierz kod QR</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Drukuj lub eksportuj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCka&bookcmd=book_creator&referer=Filozofia+polska">Utwórz książkę</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Specjalna:DownloadAsPdf&page=Filozofia_polska&action=show-download-screen">Pobierz jako PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&printable=yes" title="Wersja do wydruku [p]" accesskey="p">Wersja do druku</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> W innych projektach </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2338671" title="Link do powiązanego elementu w repozytorium danych [g]" accesskey="g">Element Wikidanych</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Narzędzia dla stron"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Wygląd"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Wygląd</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">przypnij</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ukryj</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Z Wikipedii, wolnej encyklopedii</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pl" dir="ltr">Filozofia polska – narodowa tradycja <a href="/wiki/Filozofia" title="Filozofia">filozoficzna</a> w ramach <a href="/wiki/Filozofia_Zachodu" title="Filozofia Zachodu">filozofii europejskiej</a>, uprawiana w języku polskim, przez Polaków, lub na terytorium <a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polski</a>. <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Charakterystyka">Charakterystyka</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=1" title="Edytuj sekcję: Charakterystyka" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=1" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Charakterystyka">edytuj kod</a>]</div> Tradycja filozofii w Polsce sięga średniowiecza. Od XIV w. dominującym nurtem filozoficznym była <a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">scholastyka</a>, a głównym ośrodkiem Akademia Krakowska (odrodzona później jako <a href="/wiki/Uniwersytet_Jagiello%C5%84ski" title="Uniwersytet Jagielloński">Uniwersytet Jagielloński</a>). Dzieła filozoficzne pisano po łacinie, a sama filozofia była mało oryginalna, odzwierciedlając z opóźnieniem prądy intelektualne powstałe w krajach Europy Zachodniej. W XV w. filozofia w Polsce zaczyna uzyskiwać pewną odrębność, kiedy powstały podstawy polskiego słownictwa filozoficznego. Pierwszych istotnych tłumaczeń dzieł starożytnych na polski dokonano w wieku XVI. Na przełomie XV i XVI wieku dotarły do Polski prądy renesansowe, humanizm, stoicyzm czy odnowiona scholastyka. Szybko rozwijała się <a href="/wiki/Filozofia_przyrody" title="Filozofia przyrody">filozofia przyrody</a>, której najwybitniejszym przedstawicielem był <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik" title="Mikołaj Kopernik">Mikołaj Kopernik</a>. Duży wpływ na ożywienie dyskusji intelektualnych miała reformacja. W 1579 do Polski przybył <a href="/wiki/Unitarianizm" title="Unitarianizm">unitarianin</a> <a href="/wiki/Faust_Socyn" title="Faust Socyn">Faust Socyn</a>, którego zwolennicy byli tu nazywani socynianami lub <a href="/wiki/Bracia_polscy" title="Bracia polscy">braćmi polskimi</a>. Ich pisma miały szeroki (choć bardzo krytyczny) odbiór również poza granicami Rzeczypospolitej. Rozpoczęta <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_trydencki" title="Sobór trydencki">soborem trydenckim</a> katolicka kontrreformacja starała się odpowiedzieć na intelektualne wyzwania protestantyzmu, m.in. przez pogłębioną refleksję filozoficzną. Spór filozoficzny dotyczył nie tylko religii, ale również metafizyki, etyki czy filozofii politycznej. Kształtowanie się <a href="/wiki/Demokracja_szlachecka" title="Demokracja szlachecka">demokracji szlacheckiej</a> i spory religijne stały się źródłem oryginalnych idei, których wyrazicielami byli m.in. <a href="/wiki/Andrzej_Frycz_Modrzewski" title="Andrzej Frycz Modrzewski">Andrzej Frycz Modrzewski</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Orzechowski_(pisarz)" title="Stanisław Orzechowski (pisarz)">Stanisław Orzechowski</a> czy <a href="/wiki/Piotr_Skarga" title="Piotr Skarga">Piotr Skarga</a>. W XVII wieku <a href="/wiki/Sebastian_Petrycy" title="Sebastian Petrycy">Sebastian Petrycy</a> dokonał przekładu dzieł Arystotelesa na polski, kładąc podwaliny pod polskojęzyczną tradycję filozoficzną. Wraz z umacnianiem się <a href="/wiki/Sarmatyzm" title="Sarmatyzm">kultury sarmackiej</a>, filozofia traciła na znaczeniu. Filozofia polityczna ograniczała się do publicystycznej legitymizacji ustroju szlacheckiego (<a href="/wiki/%C5%81ukasz_Opali%C5%84ski_m%C5%82odszy" title="Łukasz Opaliński młodszy">Łukasz Opaliński</a>, <a href="/wiki/Andrzej_Maksymilian_Fredro" title="Andrzej Maksymilian Fredro">Andrzej Maksymilian Fredro</a>). W innych dyscyplinach filozoficznych dominowała scholastyka. Z postępującym upadkiem państwa zaczęto walczyć w XVIII w., często łącząc program reform społeczno-politycznych z myślą oświecenia. Polska filozofia oświecenia miała w programie całościową reformę państwa i społeczeństwa. Obok przebudowy instytucji politycznych, rozwijano szkolnictwo i dążono do zmiany kultury polskiej i świadomości jednostek w duchu oświecenia. Filozofia polska została wtedy gwałtownie zderzona z aktualnymi prądami filozofii francuskiej, niemieckiej i angielskiej. Pojawiły się francuski racjonalizm, angielski empiryzm, a później również kantyzm. Najwybitniejsi filozofowie tej epoki byli również czynnymi naukowcami lub politykami (<a href="/wiki/Hugo_Ko%C5%82%C5%82%C4%85taj" title="Hugo Kołłątaj">Hugo Kołłątaj</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Staszic" title="Stanisław Staszic">Stanisław Staszic</a> i <a href="/wiki/Jan_%C5%9Aniadecki" title="Jan Śniadecki">Jan Śniadecki</a>). Rozbiory Rzeczypospolitej gwałtownie zmieniły sytuację społeczno-polityczną w kraju, jednak aż do lat 30. XIX w. nadal dominowały oświeceniowe prądy intelektualne. Stopniowo ustępowały one przed myśleniem w duchu <a href="/wiki/Romantyzm" title="Romantyzm">romantyzmu</a>. Filozofia romantyczna początkowo czerpała inspiracje z filozofii niemieckiej, od lat 30. XIX w. starała się coraz bardziej podkreślać własną niezależność. Najbardziej znaczącym nurtem romantyzmu był <a href="/wiki/Mesjanizm_polski" title="Mesjanizm polski">mesjanizm</a> łączący w sobie refleksje filozoficzną, religijną i polityczną. Wyrażał się zarówno w traktatach, jak i dziełach literackich, a najwybitniejszymi jego przedstawicielami byli <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Maria_Hoene-Wro%C5%84ski" title="Józef Maria Hoene-Wroński">Józef Hoene-Wroński</a>, <a href="/wiki/August_Cieszkowski" title="August Cieszkowski">August Cieszkowski</a>, <a href="/wiki/Adam_Mickiewicz" title="Adam Mickiewicz">Adam Mickiewicz</a>, <a href="/wiki/Juliusz_S%C5%82owacki" title="Juliusz Słowacki">Juliusz Słowacki</a> i <a href="/wiki/Andrzej_Towia%C5%84ski" title="Andrzej Towiański">Andrzej Towiański</a>. Myśl mesjanistyczna powstała jako ideologia narodu uciśnionego, szukającego podstaw własnej moralnej wyższości i możliwości odzyskania wolności. Mesjanizm był nurtem dość różnorodnym, o ogromnym wpływie na kulturę polską. Po klęsce <a href="/wiki/Powstanie_styczniowe" title="Powstanie styczniowe">powstania styczniowego</a>, romantyzm stracił jednak na popularności i stopniowo został zastąpiony przez <a href="/wiki/Pozytywizm" title="Pozytywizm">pozytywizm</a>. Był to szeroki nurt literacko-kulturowy, który jedynie częściowo był stanowiskiem filozoficznym. Pozytywiści odnowili zainteresowanie programem oświecenia. Kładli nacisk na reformy społeczne, światopogląd naukowy, szeroką edukację społeczną i wartość pracy. O ile romantyzm rozwijał się poza instytucjami, to pozytywiści znajdują oparcie w szkołach (szczególnie w <a href="/wiki/Szko%C5%82a_G%C5%82%C3%B3wna_Warszawska" title="Szkoła Główna Warszawska">Szkole Głównej Warszawskiej</a>) i czasopismach (w 1897 ukazuje się „<a href="/wiki/Przegl%C4%85d_Filozoficzny" title="Przegląd Filozoficzny">Przegląd Filozoficzny</a>”, pierwsze polskie czasopismo filozoficzne). Pod koniec XIX w. na sile zyskała krytyka pozytywizmu (czasami określana jako modernizm). Powrócił mesjanizm (<a href="/wiki/Wincenty_Lutos%C5%82awski" title="Wincenty Lutosławski">Wincenty Lutosławski</a>) i pojawiła się myśl socjalistyczna i marksistowska (<a href="/wiki/Boles%C5%82aw_Limanowski" title="Bolesław Limanowski">Bolesław Limanowski</a>, <a href="/wiki/Kazimierz_Kelles-Krauz" title="Kazimierz Kelles-Krauz">Kazimierz Kelles-Krauz</a>, <a href="/wiki/R%C3%B3%C5%BCa_Luksemburg" title="Róża Luksemburg">Róża Luksemburg</a>). Wysoko oryginalne prace wydał <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Brzozowski_(pisarz)" title="Stanisław Brzozowski (pisarz)">Stanisław Brzozowski</a>. Wydarzeniem o doniosłych konsekwencjach było rozpoczęcie przez <a href="/wiki/Kazimierz_Twardowski" title="Kazimierz Twardowski">Kazimierza Twardowskiego</a> nauczania na Uniwersytecie Lwowskim w 1895. Twardowski zgromadził wokół siebie szerokie grono uczniów i współpracowników, które po kilkunastu latach zaczęto postrzegać jako szkołę filozoficzną. Po odzyskaniu niepodległości w 1918, część tych osób przeniosła się do Warszawy, a całe środowisko zaczęto określać mianem „<a href="/wiki/Szko%C5%82a_lwowsko-warszawska" title="Szkoła lwowsko-warszawska">szkoły lwowsko-warszawskiej</a>”. Do szkoły należeli m.in. <a href="/wiki/Jan_%C5%81ukasiewicz" title="Jan Łukasiewicz">Jan Łukasiewicz</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Witwicki" title="Władysław Witwicki">Władysław Witwicki</a>, <a href="/wiki/Kazimierz_Ajdukiewicz" title="Kazimierz Ajdukiewicz">Kazimierz Ajdukiewicz</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Cze%C5%BCowski" title="Tadeusz Czeżowski">Tadeusz Czeżowski</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Kotarbi%C5%84ski" title="Tadeusz Kotarbiński">Tadeusz Kotarbiński</a>, <a href="/wiki/Zygmunt_Zawirski" title="Zygmunt Zawirski">Zygmunt Zawirski</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Le%C5%9Bniewski_(1886%E2%80%931939)" title="Stanisław Leśniewski (1886–1939)">Stanisław Leśniewski</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Tatarkiewicz" title="Władysław Tatarkiewicz">Władysław Tatarkiewicz</a>, <a href="/wiki/Alfred_Tarski" title="Alfred Tarski">Alfred Tarski</a>, <a href="/wiki/Maria_Ossowska" title="Maria Ossowska">Maria</a> i <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Ossowski_(socjolog)" title="Stanisław Ossowski (socjolog)">Stanisław Ossowscy</a>. Szkoła lwowsko-warszawska stała się znana na całym świecie dzięki swojemu dorobkowi w zakresie logiki. Dorobek szkoły jest jednak znacznie szerszy i obejmuje właściwie wszystkie dyscypliny filozoficzne. Działalność szkoły trwała przez całe dwudziestolecie międzywojenne. II wojna światowa spowodowała śmierć i emigrację wielu jej członków i rozproszenie środowiska. Wywarła jednak wpływ na całą późniejszą polską kulturę. Obok szkoły lwowsko-warszawskiej, w dwudziestoleciu międzywojennym rozwijały się również <a href="/wiki/Fenomenologia" title="Fenomenologia">fenomenologia</a> (której przedstawicielem był uczeń Husserla, <a href="/wiki/Roman_Ingarden" title="Roman Ingarden">Roman Ingarden</a>) i <a href="/wiki/Neoscholastyka" title="Neoscholastyka">neoscholastyka</a>. Wielu autorów tworzyło w duchu, który zostanie później określony jako <a href="/wiki/Katastrofizm_(kultura)" title="Katastrofizm (kultura)">katastrofizm</a> (<a href="/wiki/Marian_Zdziechowski" title="Marian Zdziechowski">Marian Zdziechowski</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Ignacy_Witkiewicz" title="Stanisław Ignacy Witkiewicz">Stanisław Ignacy Witkiewicz</a>). Działało również wielu filozofów, którzy nie należeli do żadnego szerszego nurtu (<a href="/wiki/Leon_Chwistek" title="Leon Chwistek">Leon Chwistek</a> czy <a href="/wiki/Ludwik_Fleck" title="Ludwik Fleck">Ludwik Fleck</a>). Po II wojnie światowej, władzę przejęła partia komunistyczna, wprowadzając w nauczaniu <a href="/wiki/Marksizm" title="Marksizm">marksizm</a> jako oficjalną doktrynę filozoficzną. Wydziały filozofii na uczelniach wyższych zamykano, przedwojennych nauczycieli filozofii odsuwano od nauczania lub zwalniano, nie-marksistowską filozofię cenzurowano i ograniczano możliwość jej rozwoju. Wyjątkową pozycję uzyskał <a href="/wiki/Katolicki_Uniwersytet_Lubelski_Jana_Paw%C5%82a_II" title="Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II">Katolicki Uniwersytet Lubelski</a>, zachowujący dużą autonomię i nauczający niemarksistowskiej filozofii (przede wszystkim w duchu <a href="/wiki/Neotomizm" title="Neotomizm">neotomizmu</a>). Od zmiany ustrojowej w 1989, filozofia w Polsce odzyskała możliwość swobodnego rozwoju. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zakres_pojęcia">Zakres pojęcia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=2" title="Edytuj sekcję: Zakres pojęcia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=2" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zakres pojęcia">edytuj kod</a>]</div> Pojęcie filozofii polskiej jest nieostre i zależy od kontekstu<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201013-1">[1]</a>. W opracowaniach używa się kilku pojęć: „filozofia polska”, „filozofia w Polsce”, „myśl polska”, „myśl filozoficzna w Polsce”, które używa się zamiennie, lub też, nadaje się odmienne zakresy znaczeniowe<a href="#cite_note-autonazwa1-2">[2]</a>. W szczególności, „filozofia polska” miałaby oznaczać pewną tradycję filozoficzną o cechach dystynktywnych, wyróżniających ją z innych tradycji narodowych. Cechy te jednak są możliwe do wyodrębnienia dopiero od pewnego momentu (np. zdaniem <a href="/wiki/Henryk_Struve" title="Henryk Struve">Henryka Struvego</a> od XIX w.)<a href="#cite_note-CITEREFPieróg1999XIV–XV-3">[3]</a>. Brak zgody co do nomenklatury wynika także z tego, że na terytorium Polski działali filozofowie innych tradycji narodowych, tworzący w innych niż polski językach, obcokrajowcy, którzy przybyli do Polski, czy osoby o pochodzeniu mieszanym<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201014-4">[4]</a>. Sytuację utrudnia również okres zaborów, kiedy to ściśle rzecz biorąc nie można mówić o „filozofii w Polsce”. W zakres tego pojęcia włącza się również działalność wielu filozofów tworzących w innych krajach (Niemczech, Rosji, Francji, Stanach Zjednoczonych). Część piśmiennictwa zaliczanego do filozofii polskiej tworzona była w innych językach, do XVII w. po łacinie, później często po francusku, niemiecku, rosyjsku czy angielsku (stąd też nie można używać pojęcia „filozofia polskojęzyczna”). <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historia">Historia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=3" title="Edytuj sekcję: Historia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=3" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historia">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Średniowiecze">Średniowiecze</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=4" title="Edytuj sekcję: Średniowiecze" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=4" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Średniowiecze">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Witelo,_book.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/21/Witelo%2C_book.gif" decoding="async" width="213" height="303" class="mw-file-element" data-file-width="213" data-file-height="303" /></a><figcaption>Strona tytułowa dzieła Witelona Turyngo-Polaka ksiąg dziesięcioro o optyce, wznowione i nowymi ozdobione rysunkami (Bazylea 1572)</figcaption></figure> Aż do wieku XII nie było w Polsce własnej tradycji filozoficznej, a piśmiennictwo jako całość było ubogie<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki19897-5">[5]</a>. W wieku XIII powstawać zaczęły dzieła podejmujące pewne problemy filozoficzne, a ich autorzy to albo twórcy obcego pochodzenia, albo Polacy wykształceni w Zachodniej Europie. Na początku XIII w. powstała <a href="/wiki/Kronika_Wincentego_Kad%C5%82ubka" title="Kronika Wincentego Kadłubka">kronika Wincentego Kadłubka</a>, pierwsze znaczące dzieło filozoficzne, w którym autor podjął problematykę moralną<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198914–16-6">[6]</a>. Działający w drugiej połowie XIII wieku Ślązak <a href="/wiki/Witelon" title="Witelon">Witelon</a> stworzył dzieła z zakresu <a href="/wiki/Filozofia_przyrody" title="Filozofia przyrody">filozofii przyrody</a>, wywodzące się z tradycji <a href="/wiki/Neoplatonizm" title="Neoplatonizm">neoplatońskiej</a> łączonej z <a href="/wiki/Arystotelizm" title="Arystotelizm">arystotelizmem</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198918–19-7">[7]</a>. Witelona uznaje się za pierwszego prawdziwego filozofa, wywodzącego się z ziem polskich<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198916-8">[8]</a>. Życie intelektualne uległo ożywieniu dzięki otwarciu w Pradze <a href="/wiki/Uniwersytet_Karola" title="Uniwersytet Karola">Uniwersytetu Karola</a> (1348), a później również <a href="/wiki/Uniwersytet_Jagiello%C5%84ski" title="Uniwersytet Jagielloński">Akademii Krakowskiej</a> (1364)<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki19899–10-9">[9]</a>. Dzięki tej ostatniej uczelni, pomimo krótkiego okresu jej funkcjonowania, zaczęto uprawiać w Polsce <a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">filozofię scholastyczną</a>. Tradycję tę podjęto po roku 1400, kiedy uczelnię odnowiono<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198910–11-10">[10]</a>. Związki polskiego życia akademickiego z Pragą pozostaną silne przez całe średniowiecze<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201027-28-11">[11]</a>. Powstanie uniwersytetu w Polsce, na którym w sposób systematyczny wykładano filozofię, miało fundamentalne znaczenie dla powstania polskiej tradycji filozoficznej. Wybitnym teologiem tej przejściowej epoki był <a href="/wiki/Mateusz_z_Krakowa" title="Mateusz z Krakowa">Mateusz z Krakowa</a>, wykształcony w Pradze, działający na rzecz odnowienia uniwersytetu, a wykładający w Pradze i <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Heidelbergu" title="Uniwersytet w Heidelbergu">Heidelbergu</a>. W swoich utworach podejmował tematykę moralną i religijną, z pewnymi elementami metafizyki<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198930–37-12">[12]</a>. W XV wieku w <a href="/wiki/Korona_Kr%C3%B3lestwa_Polskiego" title="Korona Królestwa Polskiego">Królestwie Polskim</a> działali już przedstawiciele obydwu gałęzi późnej <a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">scholastyki</a>. <a href="/w/index.php?title=Via_moderna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Via moderna (strona nie istnieje)">Via moderna</a> reprezentowali: <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_ze_Skarbimierza" title="Stanisław ze Skarbimierza">Stanisław ze Skarbimierza</a>, <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_z_Gorzkowa" title="Mikołaj z Gorzkowa">Mikołaj z Gorzkowa</a>, <a href="/wiki/Andrzej_z_Kokorzyna" title="Andrzej z Kokorzyna">Andrzej z Kokorzyna</a>, <a href="/wiki/Jakub_z_Parady%C5%BCa" title="Jakub z Paradyża">Jakub z Paradyża</a>, <a href="/wiki/Pawe%C5%82_z_Worczyna" title="Paweł z Worczyna">Paweł z Worczyna</a> i <a href="/wiki/Benedykt_Hesse" title="Benedykt Hesse">Benedykt Hesse</a>, a dominującą na krakowskim uniwersytecie w drugiej połowie wieku <a href="/w/index.php?title=Via_antiqua&action=edit&redlink=1" class="new" title="Via antiqua (strona nie istnieje)">via antiqua</a>: <a href="/wiki/Jan_z_G%C5%82ogowa" title="Jan z Głogowa">Jan z Głogowa</a> i <a href="/wiki/Jakub_z_Gostynina" title="Jakub z Gostynina">Jakub z Gostynina</a> (zm. 1506). Silnych reprezentantów miał <a href="/wiki/Skotyzm" title="Skotyzm">skotyzm</a> w postaci <a href="/wiki/Micha%C5%82_Wroc%C5%82awczyk" title="Michał Wrocławczyk">Michała z Wrocławia</a> i <a href="/wiki/Jan_ze_Stobnicy" title="Jan ze Stobnicy">Jana ze Stobnicy</a>. Via moderna odżyła za sprawą <a href="/w/index.php?title=Jan_Szylling&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan Szylling (strona nie istnieje)">Jana z Szylinga</a>. Oba nurty scholastyki opierały się na komentowaniu (w różnej formie) <a href="/wiki/Corpus_Aristotelicum" title="Corpus Aristotelicum">dzieł Arystotelesa</a>. Z okresu późnego średniowiecza i renesansu zachowało się w <a href="/wiki/Biblioteka_Jagiello%C5%84ska" title="Biblioteka Jagiellońska">Bibliotece Jagiellońskiej</a> kilkaset rękopisów <a href="/wiki/Komentarz_(gatunek_literacki)" title="Komentarz (gatunek literacki)">komentarzy</a> do dzieł Stagiryty<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201031-13">[13]</a>. Wykładowcy Uniwersytetu Jagiellońskiego pełnili również ważne role urzędnicze i dyplomatyczne w państwie polskim. Prawniczy spór z <a href="/wiki/Zakon_krzy%C5%BCacki" title="Zakon krzyżacki">zakonem krzyżackim</a> zaowocował sformułowaniem oryginalnych koncepcji politycznych <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_ze_Skarbimierza" title="Stanisław ze Skarbimierza">Stanisława ze Skarbimierza</a> (idea <a href="/wiki/Wojna_sprawiedliwa" title="Wojna sprawiedliwa">wojny sprawiedliwej</a>) oraz <a href="/wiki/Pawe%C5%82_W%C5%82odkowic" title="Paweł Włodkowic">Pawła Włodkowica</a> (<a href="/wiki/Tolerancja" title="Tolerancja">tolerancji</a> wobec pogan, prawa do pokojowego współistnienia), które zapowiadały powstanie nowożytnego <a href="/wiki/Prawo_mi%C4%99dzynarodowe" title="Prawo międzynarodowe">prawa międzynarodowego</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198950–62-14">[14]</a><a href="#cite_note-15">[15]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Renesans">Renesans</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=5" title="Edytuj sekcję: Renesans" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=5" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Renesans">edytuj kod</a>]</div> W związku z powszechnym użyciem <a href="/wiki/%C5%81acina" title="Łacina">łaciny</a> i swobodną wymianą myśli pomiędzy krajami, w średniowieczu nie można mówić o odrębnych, narodowych tradycjach filozoficznych. Wykształciły się one dopiero w renesansie, wraz ze stopniowym wprowadzaniem <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wernakularny" title="Język wernakularny">języków wernakularnych</a>. Od tego też momentu można mówić o filozofii polskiej w ścisłym sensie. Łacina (oczyszczona ze średniowiecznych naleciałości poprzez odnowiony kontakt ze źródłami klasycznymi) nadal dominowała w tekstach naukowych. Stopniowo, dzięki tłumaczeniom i pracom oryginalnym, powstało również polskie słownictwo filozoficzne. U wielu autorów oba języki koegzystowały, a słowa pochodzenia łacińskiego i słowa rodzime uzyskały nieco inne odcienie znaczeniowe. <a href="/wiki/%C5%81ukasz_G%C3%B3rnicki" title="Łukasz Górnicki">Łukasz Górnicki</a> wskazywał np. na odmienność znaczenia słów <a href="/wiki/Filozofia" title="Filozofia">filozof</a> i mędrzec<a href="#cite_note-CITEREFZiomek1999102,_143–144-16">[16]</a>. Najważniejszym filozofem pozostał Arystoteles, jednak coraz częściej zaczęto sięgać do jego oryginalnych tekstów (po łacinie lub w starogrece)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201059-17">[17]</a>. Obok wciąż popularnego arystotelizmu scholastycznego, rozwinął się jego nowy nurt, odwołujący się do prac <a href="/wiki/Jacques_Lef%C3%A8vre_d%E2%80%99%C3%89taples" title="Jacques Lefèvre d’Étaples">Jacques’a Lefèvre’a d’Étaples</a> (fabryzm), którego przedstawicielami byli <a href="/w/index.php?title=Jan_Szyling&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jan Szyling (strona nie istnieje)">Jan Szyling</a> i <a href="/wiki/Grzegorz_ze_Stawiszyna" title="Grzegorz ze Stawiszyna">Grzegorz ze Stawiszyna</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989221–222-18">[18]</a>. Grzegorz ze Stawiszyna, jako rektor Akademii Krakowskiej przeprowadził w 1536 reformę nauczania filozofii, zastępując pochodzący z IV w. podręcznik logiki <a href="/wiki/Eliusz_Donat" title="Eliusz Donat">Eliusza Donata</a>, wydaną w 1533 Dialektyką <a href="/w/index.php?title=Johann_Caesarius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Johann Caesarius (strona nie istnieje)">Jana Caesariusa</a> prezentującą nowoczesny wykład renesansowego arystotelizmu<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201063-64-19">[19]</a>. Fabryzm otworzył drogę do późniejszych tłumaczeń pism Stagiryty na język polski. Pierwszym tłumaczem Arystotelesa na język polski był scholastyk <a href="/wiki/Andrzej_Glaber" title="Andrzej Glaber">Andrzej Glaber</a> z <a href="/wiki/Kobylin" title="Kobylin">Kobylina</a>. W 1535 wydał on <a href="/wiki/Problemata_Aristotelis" title="Problemata Aristotelis">Gadki o składności członków człowieczych z Arystotelesa i też inszych mędrców wybrane</a>, zawierające fragmenty pism medycznych Stagiryty<a href="#cite_note-20">[20]</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989228-21">[21]</a>. Pełne tłumaczenia (autorstwa <a href="/wiki/Sebastian_Petrycy" title="Sebastian Petrycy">Sebastiana Petrycego z Pilzna</a>) pojawiły się dopiero w kolejnej epoce. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Grzegorz_z_Sanoka_1.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grzegorz_z_Sanoka_1.JPG/170px-Grzegorz_z_Sanoka_1.JPG" decoding="async" width="170" height="199" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grzegorz_z_Sanoka_1.JPG/255px-Grzegorz_z_Sanoka_1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grzegorz_z_Sanoka_1.JPG/340px-Grzegorz_z_Sanoka_1.JPG 2x" data-file-width="1596" data-file-height="1869" /></a><figcaption><a href="/wiki/Grzegorz_z_Sanoka" title="Grzegorz z Sanoka">Grzegorz z Sanoka</a></figcaption></figure> <a href="/wiki/Humanizm_renesansowy" title="Humanizm renesansowy">Humanizm</a> dotarł do Polski z Włoch w XV wieku za sprawą <a href="/wiki/Biskupi_lwowscy_(Ko%C5%9Bci%C3%B3%C5%82_%C5%82aci%C5%84ski)" title="Biskupi lwowscy (Kościół łaciński)">arcybiskupa</a> <a href="/wiki/Grzegorz_z_Sanoka" title="Grzegorz z Sanoka">Grzegorza z Sanoka</a> oraz <a href="/wiki/Rektorzy_Uniwersytetu_Jagiello%C5%84skiego" title="Rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego">rektora Akademii Krakowskiej</a> <a href="/wiki/Jan_z_D%C4%85br%C3%B3wki" title="Jan z Dąbrówki">Jana z Dąbrówki</a>. Grzegorz z Sanoka gościł na swoim arcybiskupim dworze wybitne umysły epoki, był przeciwnikiem filozofii scholastycznej i zachęcał do sięgania po oryginalne teksty autorów starożytnych, oraz po uprawianie bardziej użytecznych i praktycznych dyscyplin wiedzy. Jego życie i poglądy spisał jego uczeń, z pochodzenia Włoch, <a href="/wiki/Filip_Kallimach" title="Filip Kallimach">Filip Kallimach</a><a href="#cite_note-CITEREFCiszewski20007-22">[22]</a>. Jan z Dąbrówki znany jest natomiast ze swojego komentarza do <a href="/wiki/Sentencje" title="Sentencje">Sentencji</a> <a href="/wiki/Piotr_Lombard" title="Piotr Lombard">Piotra Lombarda</a> oraz z nowatorskiego spojrzenia na <a href="/wiki/Historiografia" title="Historiografia">historiografię</a>. Jego wykłady z Kroniki Kadłubka były pretekstem do badania problemów <a href="/wiki/Retoryka" title="Retoryka">retoryki</a>, etyki i filozofii politycznej<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989210–211-23">[23]</a><a href="#cite_note-24">[24]</a>. Innym istotnym nurtem filozoficznym był <a href="/wiki/Stoicyzm" title="Stoicyzm">stoicyzm</a>, szczególnie w postaci chrześcijańskiego <a href="/wiki/Neostoicyzm" title="Neostoicyzm">neostoicyzmu</a> <a href="/wiki/Justus_Lipsius" title="Justus Lipsius">Justusa Lipsiusa</a>. <a href="/wiki/Jakub_G%C3%B3rski_(humanista)" title="Jakub Górski (humanista)">Jakub Górski</a> w swojej Dialektyce (1563 r.) łączył stoicyzm z arystotelizmem. Z kolei profesor <a href="/wiki/Akademia_Zamojska" title="Akademia Zamojska">Akademii Zamojskiej</a> <a href="/wiki/Adam_Burski" title="Adam Burski">Adam Burski</a>, obok stoicyzmu popierał <a href="/wiki/Empiryzm" title="Empiryzm">empiryzm</a> i stosowanie <a href="/wiki/Rozumowanie_indukcyjne" title="Rozumowanie indukcyjne">metody indukcyjnej</a><a href="#cite_note-CITEREFCiszewski20008-25">[25]</a>. W latach dwudziestych XVI w. do Polski dotarła <a href="/wiki/Reformacja_w_Polsce" title="Reformacja w Polsce">reformacja</a>. Związani z nią autorzy stworzyli oryginalne i różnorodne piśmiennictwo, w szczególności w zakresie teologii, etyki, czy filozofii politycznej. Zapowiedzią twórczości filozoficznej były dzieła <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Rej" title="Mikołaj Rej">Mikołaja Reja</a>, piszącego <a href="/wiki/Moralitet" title="Moralitet">moralitety</a> w których starożytni filozofowie i mędrcy uczyli <a href="/wiki/Cnota" title="Cnota">cnotliwego</a> życia<a href="#cite_note-CITEREFZiomek199991-26">[26]</a>. Najbardziej znaczące dzieła filozoficzne powstały w kręgu polskiego <a href="/wiki/Antytrynitaryzm" title="Antytrynitaryzm">antytrynitaryzmu</a> (<a href="/wiki/Bracia_polscy" title="Bracia polscy">bracia polscy</a> lub arianie), ukształtowanego w latach sześćdziesiątych XVI w. W późniejszym okresie byli również nazywani socynianami, od przebywającego od 1579 w Polsce włoskiego <a href="/wiki/Unitarianizm" title="Unitarianizm">unitarianina</a> <a href="/wiki/Faust_Socyn" title="Faust Socyn">Fausta Socyna</a>, który emigrował z kraju z przyczyn religijnych. Bracia polscy (m.in. <a href="/wiki/Grzegorz_Pawe%C5%82_z_Brzezin" title="Grzegorz Paweł z Brzezin">Grzegorz Paweł z Brzezin</a>, <a href="/wiki/Piotr_z_Goni%C4%85dza" title="Piotr z Goniądza">Piotr z Goniądza</a>, <a href="/wiki/Szymon_Budny" title="Szymon Budny">Szymon Budny</a>) wyróżniali się radykalizmem myśli teologicznej i społecznej (<a href="/wiki/Pacyfizm" title="Pacyfizm">pacyfizm</a>), z powodu której zostali nie tylko potępieni przez katolików, ale i przez innych protestantów, i w wyniku czego doszło ich do wygnania w 1660<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989318–328-27">[27]</a>. Twórczość braci polskich była znana i komentowana w całej Europie (w szczególności w XVII stuleciu), wpływając na kształt <a href="/wiki/Luteranizm" title="Luteranizm">luteranizmu</a> i <a href="/wiki/Kalwinizm" title="Kalwinizm">kalwinizmu</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989328-28">[28]</a>, a także stając się jednym ze źródeł europejskiego <a href="/wiki/O%C5%9Bwiecenie_(epoka)" title="Oświecenie (epoka)">oświecenia</a><a href="#cite_note-29">[29]</a>. Rozwój protestantyzmu spotkał się z reakcją katolicką w postaci <a href="/wiki/Kontrreformacja_w_Polsce" title="Kontrreformacja w Polsce">kontrreformacji</a> (od <a href="/wiki/Sob%C3%B3r_trydencki" title="Sobór trydencki">soboru trydenckiego</a> 1545-1563), która starała się dać odpowiedź na nowe wyzwania intelektualne. Jedną z jej najważniejszych konsekwencji był rozwój <a href="/wiki/Szkolnictwo_jezuickie_w_Polsce" title="Szkolnictwo jezuickie w Polsce">szkolnictwa jezuickiego</a>. Filozofia była częścią podstawowego programu nauczania w kolegiach jezuickich. W momencie <a href="/wiki/Jezuici#Kasata" title="Jezuici">kasaty zakonu</a> (1773) działało ich 32<a href="#cite_note-CITEREFDarowski199651-30">[30]</a>. Szacuje się, że przez cały okres ich działania, filozofii uczyło w nich 2-3 tysiące wykładowców<a href="#cite_note-CITEREFDarowski199652-31">[31]</a>. Kolegia były więc główną drogą upowszechniania filozofii w Polsce w okresie XVII–XVIII w. Z <a href="/wiki/Kolegium_jezuit%C3%B3w_w_Wilnie" title="Kolegium jezuitów w Wilnie">wileńskiego kolegium jezuickiego</a> rozwinęła się <a href="/wiki/Akademia_i_Uniwersytet_Wile%C5%84ski_Towarzystwa_Jezusowego" title="Akademia i Uniwersytet Wileński Towarzystwa Jezusowego">Akademia Wileńska</a> (1579), która później przekształci się w <a href="/wiki/Uniwersytet_Wile%C5%84ski" title="Uniwersytet Wileński">Uniwersytet Wileński</a>, główny ośrodek życia intelektualnego i filozoficznego na Litwie<a href="#cite_note-32">[32]</a>. Podstawę programową nauczania filozofii w kolegiach opracowano na podstawie <a href="/w/index.php?title=Ratio_Studiorum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ratio Studiorum (strona nie istnieje)">Ratio Studiorum</a> (1599), zgodnie z którym naczelnym autorytetem w filozofii był <a href="/wiki/Arystoteles" title="Arystoteles">Arystoteles</a>, a w teologii <a href="/wiki/Tomasz_z_Akwinu" title="Tomasz z Akwinu">Tomasz z Akwinu</a>. Z czasem filozofia jezuicka zaczęła ewoluować. Pojawiały się elementy nowożytnej <a href="/wiki/Filozofia_przyrody" title="Filozofia przyrody">filozofii przyrody</a> i mocne wpływy hiszpańskie (szczególnie <a href="/w/index.php?title=Suarezjanizm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Suarezjanizm (strona nie istnieje)">suarezjańskie</a>)<a href="#cite_note-CITEREFDarowski1996-33">[33]</a> . <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Nikolaus_Kopernikus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Nikolaus_Kopernikus.jpg/150px-Nikolaus_Kopernikus.jpg" decoding="async" width="150" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Nikolaus_Kopernikus.jpg/225px-Nikolaus_Kopernikus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f2/Nikolaus_Kopernikus.jpg/300px-Nikolaus_Kopernikus.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1001" /></a><figcaption><a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik" title="Mikołaj Kopernik">Mikołaj Kopernik</a></figcaption></figure> Wyróżniającą cechą filozofii renesansu był bujny rozwój <a href="/wiki/Filozofia_przyrody" title="Filozofia przyrody">filozofii przyrody</a>, kładący podwaliny pod nowożytną naukę. Najwybitniejszą postacią był <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik" title="Mikołaj Kopernik">Mikołaj Kopernik</a>, którego dzieło miało ogromny wpływ na rozwój nauki i umysłowości zachodniej, a w tym filozofii<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989245-34">[34]</a>. Choć sam Kopernik nie uważał się za filozofa, jego dzieło <a href="/wiki/De_revolutionibus_orbium_coelestium" title="De revolutionibus orbium coelestium">De revolutionibus orbium coelestium</a> miało charakter racjonalnej spekulacji i było mocno zakorzenione w filozoficznej <a href="/wiki/Platonizm_renesansowy" title="Platonizm renesansowy">tradycji platońsko-pitagorejskiej</a>, przeciwstawiającej się arystotelizmowi. Kopernik przeciwstawił tradycyjnemu <a href="/wiki/Teoria_geocentryczna" title="Teoria geocentryczna">geocentrycznemu</a> obrazowi wszechświata, swój model <a href="/wiki/Heliocentryzm" title="Heliocentryzm">heliocentryczny</a>, zmieniając spojrzenie na miejsce Ziemi i człowieka we wszechświecie (<a href="/wiki/Przewr%C3%B3t_kopernika%C5%84ski" title="Przewrót kopernikański">przewrót kopernikański</a>)<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989247–251-35">[35]</a>. Znaczenie teorii heliocentrycznej wykraczało daleko poza ramy astronomii<a href="#cite_note-CITEREFSokołow1969144-36">[36]</a>. Teoria Kopernika wywarła znaczny wpływ na rozwój myśli filozoficznej i sprzyjała pogłębieniu światopoglądu materialistycznego<a href="#cite_note-CITEREFSokołow1969144-36">[36]</a>. Odkrycie Kopernika utwierdzało ludzi w przekonaniu, że rozum zdolny jest do poznania prawdy<a href="#cite_note-CITEREFSokołow1969145-37">[37]</a>. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Goslicki_blisko.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Goslicki_blisko.jpg/200px-Goslicki_blisko.jpg" decoding="async" width="200" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Goslicki_blisko.jpg/300px-Goslicki_blisko.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Goslicki_blisko.jpg/400px-Goslicki_blisko.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption><a href="/wiki/Wawrzyniec_Go%C5%9Blicki" title="Wawrzyniec Goślicki">Wawrzyniec Goślicki</a></figcaption></figure> Okres odrodzenia to kluczowy okres kształtowania się <a href="/wiki/Demokracja_szlachecka" title="Demokracja szlachecka">demokracji szlacheckiej</a>, co wiązało się z powstaniem oryginalnych koncepcji ustrojowych i idei politycznych. Oprócz przemian ustrojowych, na rozwój myśli politycznej miała wpływ także reformacja, krytykująca scentralizowanie i hierarchiczność Kościoła katolickiego i przyczyniając się do wypracowania idei <a href="/wiki/Tolerancja_religijna" title="Tolerancja religijna">tolerancji religijnej</a> (której wyrazem był m.in. <a href="/wiki/Konfederacja_warszawska_(1573)" title="Konfederacja warszawska (1573)">akt konfederacji warszawskiej</a> z 1573) i samorządnych wspólnot politycznych i religijnych<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989272–274-38">[38]</a>. Największe znaczenie mieli dwaj pisarze sytuujący się po przeciwnych stronach sporu religijno-politycznego, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Orzechowski_(pisarz)" title="Stanisław Orzechowski (pisarz)">Stanisław Orzechowski</a> i <a href="/wiki/Andrzej_Frycz_Modrzewski" title="Andrzej Frycz Modrzewski">Andrzej Frycz Modrzewski</a>. Frycz Modrzewski (którego najważniejszym dziełem jest <a href="/wiki/Commentariorum_de_Republica_emendanda_libri_quinque" title="Commentariorum de Republica emendanda libri quinque">De Republica emendanda</a>) związany był ze szlacheckim <a href="/wiki/Ruch_egzekucyjny" title="Ruch egzekucyjny">ruchem egzekucyjnym</a>. Autor przeprowadził radykalną krytykę ustroju Rzeczypospolitej, bronił stanu chłopskiego przed uciskiem szlachty i proponował reformę obyczajów i instytucji Kościoła<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989274–289-39">[39]</a>. Jego dzieło było w Polsce cenzurowane, a on sam spotykał się z represjami<a href="#cite_note-CITEREFZiomek1999114–115-40">[40]</a>. Dzisiaj uznaje się go za najwybitniejszego publicystę humanistycznego epoki<a href="#cite_note-CITEREFZiomek1999110-41">[41]</a>. Jego dzieła były znane i komentowane za granicą, zarówno wśród autorów katolickich (np. <a href="/wiki/Jean_Bodin" title="Jean Bodin">Jean Bodin</a>), jak i protestanckich<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989288–289-42">[42]</a>. Twórczość Frycza Modrzewskiego spotkała się z ostrą krytyką <a href="/wiki/Kontrreformacja" title="Kontrreformacja">pisarzy kontrreformacyjnych</a> w Polsce, której najpełniejszy wyraz dały dzieła Stanisława Orzechowskiego. Początkowo był on zwolennikiem reform, z czasem jednak przeszedł do obozu ich przeciwników. Łącząc Arystotelesa z kontrreformacyjną myślą katolicką, stał się najważniejszym pisarzem konserwatywnym, przyczyniając się do ukształtowania charakterystycznej dla polskiej szlachty kultury politycznej (m.in. dominacji stanu szlacheckiego, idei <a href="/wiki/Z%C5%82ota_wolno%C5%9B%C4%87" title="Złota wolność">złotej wolności</a> oraz szlacheckiego <a href="/wiki/Republikanizm" title="Republikanizm">republikanizmu</a>). Orzechowski wychwalał ustrój Rzeczypospolitej uznając go za ideał, a społeczna hierarchia i nierówności były dla niego odbiciem hierarchii niebiańskiej<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989295–304-43">[43]</a>. Innymi ważnymi pisarzami epoki byli <a href="/wiki/%C5%81ukasz_G%C3%B3rnicki" title="Łukasz Górnicki">Łukasz Górnicki</a>, <a href="/wiki/Krzysztof_Warszewicki" title="Krzysztof Warszewicki">Krzysztof Warszewicki</a>, i <a href="/wiki/Wawrzyniec_Go%C5%9Blicki" title="Wawrzyniec Goślicki">Wawrzyniec Goślicki</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989307–315-44">[44]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Kazanie_Skargi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Kazanie_Skargi.jpg/350px-Kazanie_Skargi.jpg" decoding="async" width="350" height="199" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Kazanie_Skargi.jpg/525px-Kazanie_Skargi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e6/Kazanie_Skargi.jpg/700px-Kazanie_Skargi.jpg 2x" data-file-width="9478" data-file-height="5398" /></a><figcaption><a href="/wiki/Jan_Matejko" title="Jan Matejko">Jan Matejko</a>, Kazanie Skargi (olej na płótnie, 1864). Obraz Matejki walnie przyczynił się do utrwalenia romantycznego mitu Skargi, jako proroka ostrzegającego przed upadkiem Rzeczypospolitej<a href="#cite_note-CITEREFZiomek1999127-45">[45]</a>.</figcaption></figure> W okresie tym działał również <a href="/wiki/Piotr_Skarga" title="Piotr Skarga">Piotr Skarga</a>, którego <a href="/wiki/Kazania_sejmowe" title="Kazania sejmowe">Kazania sejmowe</a> uznane zostały przez <a href="/wiki/Romantyzm" title="Romantyzm">romantyków</a> za dzieło profetyczne, wskazujące na psucie się instytucji Rzeczypospolitej i zapowiadające jej upadek. W rzeczywistości kazania te nigdy nie zostały wygłoszone w <a href="/wiki/Sejm_walny_I_Rzeczypospolitej" title="Sejm walny I Rzeczypospolitej">Sejmie</a> (była to jedynie literacka konwencja<a href="#cite_note-CITEREFZiomek1999128-46">[46]</a>), a wydane w druku nie spotkały się z szerokim oddźwiękiem. Pod względem politycznym, dzieło Skargi postulowało silną władzę polityczną (wręcz <a href="/wiki/Monarchia_absolutna" title="Monarchia absolutna">absolutystyczną</a>), krytykując wolności szlacheckie, a także tolerancję religijną (i przeciwstawiając jej surową odnowę moralną i ścisłe związki państwa z katolicyzmem)<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989315–318-47">[47]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wiek_XVII">Wiek XVII</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=6" title="Edytuj sekcję: Wiek XVII" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=6" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wiek XVII">edytuj kod</a>]</div> Głównym ośrodkiem wykładania filozofii pozostawał Uniwersytet Krakowski. W 1603 przeszedł on gruntowną reformę pod kierownictwem rektora <a href="/wiki/Miko%C5%82aj_Dobrocieski" title="Mikołaj Dobrocieski">Mikołaja Dobrocieskiego</a>, w wyniku której <a href="/wiki/Arystotelizm" title="Arystotelizm">arystotelizm</a> w ściśle określonej interpretacji <a href="/wiki/Tomizm" title="Tomizm">tomistycznej</a> stał się oficjalną filozofią tej uczelni<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989331-48">[48]</a>. Podobny charakter miały studia na uniwersytetach <a href="/wiki/Uniwersytet_Wile%C5%84ski" title="Uniwersytet Wileński">Wileńskim</a> (zał. 1579) i <a href="/wiki/Uniwersytet_Lwowski" title="Uniwersytet Lwowski">Lwowskim</a> (zał. 1661). Bardziej eklektyczny, antyscholastyczny i inspirowany nurtami filozofii renesansu, program wykładano na założonej w 1595 <a href="/wiki/Akademia_Zamojska" title="Akademia Zamojska">Akademii Zamojskiej</a>, gdzie wykładał m.in. <a href="/wiki/Adam_Burski" title="Adam Burski">Adam Burski</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989333–334,_347–350-49">[49]</a>. Wysoki poziom osiągnęło w XVII w. szkolnictwo protestanckie. Gimnazjum akademickie w Toruniu, kierowane od 1660 przez <a href="/w/index.php?title=Heinrich_Schaevius&action=edit&redlink=1" class="new" title="Heinrich Schaevius (strona nie istnieje)">Heinricha Schaeviusa</a> wprowadziło do swoich wykładów najnowsze osiągnięcia <a href="/wiki/Filozofia_przyrody" title="Filozofia przyrody">filozofii przyrody</a>, m.in. wprowadzając po raz pierwszy w Polsce wykłady z fizyki <a href="/wiki/Ren%C3%A9_Descartes" title="René Descartes">kartezjańskiej</a>. Nowatorstwo to wzbudziło sprzeciw rady miejskiej i na pewien czas powrócono do tradycyjnych nurtów filozofii<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989340,_387–388-50">[50]</a>. Sławę zyskało gimnazjum akademickie w Lesznie, gdy w pierwszych dekadach XVII w. do miasta napłynęli <a href="/wiki/Bracia_czescy" title="Bracia czescy">bracia czescy</a>, emigranci religijni z Czech i Moraw. Najwybitniejszym z nich był <a href="/wiki/Jan_%C3%81mos_Komensk%C3%BD" title="Jan Ámos Komenský">Jan Ámos Komenský</a>, reformator <a href="/wiki/Pedagogika" title="Pedagogika">pedagogiki</a>, autor traktatów religijnych i podręczników religijnych<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989344–345,_373–378-51">[51]</a>. Z Lesznem związany był także ewangelik <a href="/wiki/Jan_Jonston" title="Jan Jonston">Jan Jonston</a>, lekarz i filozof przyrody, zwolennik <a href="/wiki/Francis_Bacon_(filozof)" title="Francis Bacon (filozof)">Bacona</a>, którego Naturae constantia ze swoją geometryczną metodą wywodzenia twierdzeń i <a href="/wiki/Panteizm" title="Panteizm">panteizmem</a> mogła wywrzeć wpływ na <a href="/wiki/Baruch_Spinoza" title="Baruch Spinoza">Spinozę</a><a href="#cite_note-52">[52]</a>. W trakcie <a href="/wiki/Potop_szwedzki" title="Potop szwedzki">potopu szwedzkiego</a> Leszno zostało spalone, a większość braci czeskich wyemigrowała (sam Komenský osiadł ostatecznie w Amsterdamie). Poza granicami Rzeczypospolitej znane było również gimnazjum w Rakowie, centrum <a href="/wiki/Bracia_polscy" title="Bracia polscy">ruchu socyniańskiego</a> (m.in. <a href="/wiki/Joachim_Stegmann" title="Joachim Stegmann">Joachim Stegmann</a>, <a href="/wiki/Samuel_Przypkowski" title="Samuel Przypkowski">Samuel Przypkowski</a>, <a href="/wiki/Jonasz_Szlichtyng" title="Jonasz Szlichtyng">Jonasz Szlichtyng</a>, <a href="/wiki/Andrzej_Wiszowaty" title="Andrzej Wiszowaty">Andrzej Wiszowaty</a>)<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989346–347-53">[53]</a>. Pod względem filozoficznym istotne są rozważania socynian nad problemem racjonalności religii, ich krytyka fizyki arystotelejskiej oraz wpływ jaki wywarły ich pisma na rozwój europejskiej <a href="/wiki/Filozofia_nowo%C5%BCytna" title="Filozofia nowożytna">filozofii nowożytnej</a>. Ich pisma były znane, krytykowane i bronione w całej Europie i wpłynęły m.in. na <a href="/wiki/Hugo_Grocjusz" title="Hugo Grocjusz">Hugona Grocjusza</a>, <a href="/wiki/Pierre_Bayle" title="Pierre Bayle">Pierre’a Bayle’a</a>, Leibniza czy <a href="/wiki/John_Locke" title="John Locke">Johna Locke’a</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989390–405-54">[54]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Sebastian_Petrycy.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Sebastian_Petrycy.jpg/150px-Sebastian_Petrycy.jpg" decoding="async" width="150" height="161" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Sebastian_Petrycy.jpg/225px-Sebastian_Petrycy.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Sebastian_Petrycy.jpg/300px-Sebastian_Petrycy.jpg 2x" data-file-width="648" data-file-height="694" /></a><figcaption><a href="/wiki/Sebastian_Petrycy" title="Sebastian Petrycy">Sebastian Petrycy</a></figcaption></figure> Szersze przyswojenie językowi polskiemu pism filozoficznych Arystotelesa jest zasługą <a href="/wiki/Sebastian_Petrycy" title="Sebastian Petrycy">Sebastiana Petrycego</a>, którego uznaje się także za głównego twórcę polskiej terminologii filozoficznej. Petrycy przełożył (z łaciny) i skomentował <a href="/w/index.php?title=Ekonomika_(Arystoteles)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ekonomika (Arystoteles) (strona nie istnieje)">Ekonomikę</a>, <a href="/wiki/Polityka_(Arystoteles)" title="Polityka (Arystoteles)">Politykę</a> i <a href="/wiki/Etyka_nikomachejska" title="Etyka nikomachejska">Etykę</a><a href="#cite_note-55">[55]</a><a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989414–423-56">[56]</a>. Przekłady te były jednymi z pierwszych w <a href="/wiki/J%C4%99zyk_wernakularny" title="Język wernakularny">językach wernakularnych</a>, wyprzedzając tłumaczenia na języki angielski, niemiecki czy hiszpański<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989415-57">[57]</a>. W wieku tym rozwinęła się publicystyka polityczna, podejmująca niejednokrotnie istotne wątki etyczne i z zakresu filozofii politycznej. Do najwybitniejszych autorów zalicza się <a href="/wiki/%C5%81ukasz_Opali%C5%84ski_m%C5%82odszy" title="Łukasz Opaliński młodszy">Łukasza Opalińskiego</a> i <a href="/wiki/Andrzej_Maksymilian_Fredro" title="Andrzej Maksymilian Fredro">Andrzeja Maksymiliana Fredro</a>. Utwory Opalińskiego legitymizowały ustrój i system społeczny <a href="/wiki/Rzeczpospolita_Obojga_Narod%C3%B3w" title="Rzeczpospolita Obojga Narodów">rzeczypospolitej szlacheckiej</a>. Również Fredro był apologetą ustroju, podejmującym również problematykę moralną. Jego Monita politico-moralia (Przestrogi polityczno-obyczajowe) były niezwykle popularne w całej Europie, doczekując się kilkudziesięciu wydań<a href="#cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989429–438-58">[58]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oświecenie">Oświecenie</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=7" title="Edytuj sekcję: Oświecenie" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=7" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Oświecenie">edytuj kod</a>]</div> Oświecenie dotarło do Polski z opóźnieniem. Uważa się, że epoka ta trwała od połowy XVIII w. (pojedyncze wpływy zaznaczały się już wcześniej) do (najpóźniej licząc) lat 30. XIX w.<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010198–199-59">[59]</a> Cechą charakterystyczną polskiej myśli oświeceniowej było jej ścisłe powiązanie z burzliwymi przemianami społeczno-politycznymi. Oświecenie było utożsamiane z obozem, który chciał zmian i reform w kraju. Środowiska reformistyczne były też rozsadnikami myśli oświeceniowej i starały się, zgodnie z nią, przekształcić wszelkie przejawy życia w Rzeczypospolitej<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010200-60">[60]</a>. Obok reform politycznych, dla rozwoju filozofii duże znaczenie miały też szeroko zakrojone reformy systemu edukacji, które zrywały z nauczaniem w duchu scholastyki, opierając się na <a href="/wiki/Empiryzm" title="Empiryzm">empiryzmie</a> i <a href="/wiki/Sensualizm" title="Sensualizm">sensualizmie</a>. W szkołach pod nadzorem <a href="/wiki/Komisja_Edukacji_Narodowej" title="Komisja Edukacji Narodowej">Komisji Edukacji Narodowej</a> zrezygnowano z tradycyjnego kursu filozofii, włącznie z uniezależnieniem od filozofii nauczania nauk przyrodniczych, a pozostawiono jedynie logikę (rozumianą jednak nie w sposób klasyczny, a sensualistyczny) i elementy etyki (<a href="/wiki/Utylitaryzm" title="Utylitaryzm">utylitaryzm</a> i <a href="/wiki/Prawo_natury" title="Prawo natury">prawa naturalne</a> służące edukacji obywatelskiej)<a href="#cite_note-61">[61]</a>. W okresie od 1780-1792 praktycznie więc nie wykładano w Polsce filozofii<a href="#cite_note-CITEREFKonstańczak20179-62">[62]</a>. Na zamówienie KEN <a href="/wiki/%C3%89tienne_de_Condillac" title="Étienne de Condillac">Étienne de Condillac</a> napisał swoją Logikę (1779, tłum. pl. <a href="/wiki/Jan_Znosko" title="Jan Znosko">Jana Znosko</a> 1802), która miała służyć jako podręcznik<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010201-63">[63]</a>. Logika Condillaca, zajmowała się opisem poznania za pomocą doświadczenia zmysłowego, a nie formalnymi regułami rozumowania, jak w usuniętej ze szkół logice Arystotelesa<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010207-64">[64]</a>. Początkowo, w <a href="/wiki/Historia_Polski_(1697%E2%80%931763)" title="Historia Polski (1697–1763)">okresie saskim</a> dominowały wpływy niemieckie, w postaci oświeceniowej filozofii <a href="/wiki/Christian_Wolff" title="Christian Wolff">Christiana Wollfa</a>. Jego zwolennikami w Polsce byli m.in. nadworny lekarz <a href="/wiki/August_III_Sas" title="August III Sas">Augusta III</a> <a href="/wiki/Wawrzyniec_Mitzler_de_Kolof" title="Wawrzyniec Mitzler de Kolof">Wawrzyniec Mitzler de Kolof</a> oraz <a href="/wiki/Pijarzy" title="Pijarzy">pijar</a> <a href="/wiki/Daniel_Kazimierz_Narbutt" title="Daniel Kazimierz Narbutt">Daniel Kazimierz Narbutt</a>. Od lat 70. XVIII w. coraz większe uznanie zdobyły <a href="/wiki/Filozofia_francuska" title="Filozofia francuska">filozofia francuska</a> i <a href="/wiki/Empiryzm" title="Empiryzm">empiryzm</a> <a href="/wiki/John_Locke" title="John Locke">Johna Locke’a</a>. W okresie tym tworzyło wielu filozofów utożsamianych często z polską filozofią oświecenia – <a href="/wiki/Hugo_Ko%C5%82%C5%82%C4%85taj" title="Hugo Kołłątaj">Hugo Kołłątaj</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Staszic" title="Stanisław Staszic">Stanisław Staszic</a> i <a href="/wiki/Jan_%C5%9Aniadecki" title="Jan Śniadecki">Jan Śniadecki</a>. Kołłątaj i Staszic byli czołowymi ideologami bloku młodej burżuazji miejskiej i zbliżonych do burżuazji warstw szlachty. Blok ten zaczął się formować u schyłku XVIII w. Najbardziej charakterystycznym rysem poglądów filozoficznych Kołłątaja i Staszica jest krytyka – ze stanowiska <a href="/wiki/Deizm" title="Deizm">deistycznego</a> – <a href="/wiki/Religia" title="Religia">religijnych</a> koncepcji praw społecznych i obowiążków moralnych człowieka. Byli oni rzecznikami teorii o obiektywności praw przyrody, zwolennikami <a href="/wiki/Sensualizm" title="Sensualizm">sensualistycznej</a> <a href="/wiki/Epistemologia" title="Epistemologia">teorii poznania</a>. Kołłątaj i Staszic stali na stanowisku, że filozofia winna się opierać na danych konkretnych nauk i ich uogólnieniach<a href="#cite_note-CITEREFNarski1969378-65">[65]</a>. W pojmowaniu życia społecznego polscy przedstawiciele Oświecenia nie zajmowali stanowiska <a href="/wiki/Materializm_historyczny" title="Materializm historyczny">materialistycznego pojmowania dziejów</a>, upatrując podstawę postępu społecznego w walce oświaty i wiedzy naukowej z wstecznictwem<a href="#cite_note-CITEREFNarski1969379-66">[66]</a>. Po <a href="/wiki/III_rozbi%C3%B3r_Polski" title="III rozbiór Polski">ostatnim rozbiorze</a> głównymi autorami zostają <a href="/wiki/J%C4%99drzej_%C5%9Aniadecki" title="Jędrzej Śniadecki">Jędrzej Śniadecki</a>, <a href="/wiki/Adam_Ignacy_Zubelewicz" title="Adam Ignacy Zubelewicz">Adam Ignacy Zubelewicz</a> i <a href="/wiki/Krystyn_Lach_Szyrma" title="Krystyn Lach Szyrma">Krystyn Lach Szyrma</a>, zwolennicy <a href="/w/index.php?title=Szkockie_o%C5%9Bwiecenie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szkockie oświecenie (strona nie istnieje)">szkockiego oświecenia</a>, oraz <a href="/wiki/Anio%C5%82_Dowgird" title="Anioł Dowgird">Anioł Dowgird</a>, w tym okresie skłaniający się ku filozofii <a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Kanta</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010204–205-67">[67]</a>. W epoce tej szczególnego znaczenia nabrała filozofia polityczna. Postępujący kryzys i ostateczny upadek I Rzeczypospolitej spowodował ferment intelektualny, owocujący licznymi dziełami, które starały się ocenić stan państwa i społeczeństwa i wskazać drogę wyjścia z kryzysu. Utworem zapowiadającym reformy oświeceniowe był <a href="/wiki/G%C5%82os_wolny_wolno%C5%9B%C4%87_ubezpieczaj%C4%85cy" title="Głos wolny wolność ubezpieczający">Głos wolny wolność ubezpieczający</a>, przypisywany <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Leszczy%C5%84ski" title="Stanisław Leszczyński">Stanisławowi Leszczyńskiemu</a> (1743). Ogromną poczytność zyskał traktat <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Konarski" title="Stanisław Konarski">Stanisława Konarskiego</a> <a href="/wiki/O_skutecznym_rad_sposobie" title="O skutecznym rad sposobie">O skutecznym rad sposobie</a> (1761-1763), wyrażający ducha całego obozu reformistycznego<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010232–236-68">[68]</a>. Ważne teksty polityczne pisali Kołłątaj i Staszic. Dzieła te mierzyły się z problemami ustrojowymi Rzeczypospolitej, korzystając jednak z dorobku intelektualnego innych krajów europejskich i twórczo stosując je do rodzimych warunków. Sytuacja w Polsce żywo interesowała również najwybitniejsze umysły Europy. Bardzo krytycznie do polskich instytucji i kultury politycznej podchodził m.in. <a href="/wiki/Voltaire" title="Voltaire">Voltaire</a><a href="#cite_note-CITEREFForycki200424–30-69">[69]</a>. Swoje projekty reform ustrojowych przedstawili <a href="/wiki/Jean-Jacques_Rousseau" title="Jean-Jacques Rousseau">Jean-Jacques Rousseau</a> (<a href="/w/index.php?title=Uwagi_o_rz%C4%85dzie_polskim&action=edit&redlink=1" class="new" title="Uwagi o rządzie polskim (strona nie istnieje)">Uwagi o rządzie polskim</a>, 1772) oraz <a href="/wiki/Gabriel_Mably" title="Gabriel Mably">Gabriel Mably</a> (autor obszernej korespondencji z <a href="/wiki/Konfederacja_barska" title="Konfederacja barska">konfederatami barskimi</a>)<a href="#cite_note-CITEREFForycki200439–49-70">[70]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Wiek_XIX">Wiek XIX</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=8" title="Edytuj sekcję: Wiek XIX" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=8" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Wiek XIX">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Zmiana_charakteru_filozofii">Zmiana charakteru filozofii</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=9" title="Edytuj sekcję: Zmiana charakteru filozofii" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=9" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Zmiana charakteru filozofii">edytuj kod</a>]</div> Upadek Rzeczypospolitej był wyraźnym końcem epoki. Od 1800 do 1830 zaczęła się w Polsce epoka preromantyczna, w której filozofia miała odmienny charakter i funkcjonowała w zupełnie innych warunkach<a href="#cite_note-CITEREFKonstańczak20179–10-71">[71]</a>. W okresie tym filozofia polska rozwijała się pod wpływem <a href="/w/index.php?title=Filozofia_niemiecka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia niemiecka (strona nie istnieje)">filozofii niemieckiej</a>, odzwierciedlając zachodzące w niej zjawiska<a href="#cite_note-CITEREFKonstańczak201722–23-72">[72]</a>. Na początku XIX wieku zwolennicy <a href="/w/index.php?title=Filozofia_zdrowego_rozs%C4%85dku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia zdrowego rozsądku (strona nie istnieje)">filozofii zdrowego rozsądku</a> wykładali w Wilnie (<a href="/wiki/Anio%C5%82_Dowgird" title="Anioł Dowgird">Anioł Dowgird</a>), Krakowie (<a href="/wiki/J%C3%B3zef_Emanuel_Jankowski" title="Józef Emanuel Jankowski">Józef Emanuel Jankowski</a>) i Warszawie (<a href="/w/index.php?title=Adam_Ignacy_Zebellewicz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Adam Ignacy Zebellewicz (strona nie istnieje)">Adam Ignacy Zebellewicz</a>). <a href="/wiki/Kantyzm" title="Kantyzm">Kantyzm</a> miał swoich propagatorów w uczniu Immanuela Kanta, <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Kalasanty_Szaniawski" title="Józef Kalasanty Szaniawski">Józefie Kalasantym Szaniawskim</a> i Niemcach wykładających w Polsce (<a href="/w/index.php?title=Micha%C5%82_Wac%C5%82aw_Voigt&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michał Wacław Voigt (strona nie istnieje)">Michał Wacław Voigt</a>, <a href="/wiki/Johann_Heinrich_Abicht" title="Johann Heinrich Abicht">Johann Heinrich Abicht</a>). Zapalonym kantystą był też ks. <a href="/wiki/Feliks_Jaro%C5%84ski_(filozof)" title="Feliks Jaroński (filozof)">Feliks Jaroński</a>. Kontynuatorem myśli oświeceniowej był <a href="/wiki/Micha%C5%82_Wiszniewski" title="Michał Wiszniewski">Michał Wiszniewski</a>. W pierwszej połowie XIX w. rozpoczynają się też prace nad unowocześnieniem polskiego słownika filozoficznego, który bądź trzymał się pojęciowości scholastycznej, bądź też kopiował niemieckie słownictwo filozoficzne. Szczególną rolę odegrali w tym przedsięwzięciu <a href="/wiki/Bronis%C5%82aw_Ferdynand_Trentowski" title="Bronisław Ferdynand Trentowski">Bronisław Trentowski</a> i <a href="/wiki/Karol_Libelt" title="Karol Libelt">Karol Libelt</a>, wykształceni na uczelniach niemieckich i przeświadczeni o wartości własnego języka filozofii dla kultury narodowej, ale udział w nim brali również inni pisarze romantyczni. Duża część wypracowanych w romantyzmie pojęć (np. <a href="/wiki/Jestestwo" title="Jestestwo">jestestwo</a>) jest już dziś przestarzała<a href="#cite_note-73">[73]</a>. Po upadku <a href="/wiki/Powstanie_listopadowe" title="Powstanie listopadowe">powstania listopadowego</a> doszło do likwidacji Uniwersytetu Wileńskiego (1832). Stopniowo dochodziło też do germanizacji uniwersytetów w Krakowie i Lwowie. Coraz częściej Polacy studiowali filozofię za granicami dawnej Polski (Niemcy, Austria, Francja, Rosja). Spowodowało to bliższe kontakty z zachodnią filozofią, ale także zatarcie się specyfiki polskiej myśli filozoficznej. Po 1870 r. w Galicji doszło do częściowej repolonizacji uniwersytetów w Krakowie i Lwowie, co pozwoliło na rozwój lokalnych środowisk filozoficznych<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201010-74">[74]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Mesjanizm">Mesjanizm</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=10" title="Edytuj sekcję: Mesjanizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=10" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Mesjanizm">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Polonia_(fragment).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Polonia_%28fragment%29.jpg/220px-Polonia_%28fragment%29.jpg" decoding="async" width="220" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Polonia_%28fragment%29.jpg/330px-Polonia_%28fragment%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Polonia_%28fragment%29.jpg/440px-Polonia_%28fragment%29.jpg 2x" data-file-width="558" data-file-height="444" /></a><figcaption>Adam Mickiewicz wiedzie polskich poetów. Za nim Juliusz Słowacki i Zygmunt Krasiński. <a href="/wiki/Jan_Styka" title="Jan Styka">Jan Styka</a>, fragment obrazu Polonia (1891)</figcaption></figure> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Mesjanizm_polski" title="Mesjanizm polski">Mesjanizm polski</a>.</div> Mesjanizm był głównym nurtem polskiego romantyzmu, a jego największy rozkwit przypada na XIX wiek między <a href="/wiki/Powstanie_listopadowe" title="Powstanie listopadowe">powstaniem listopadowym</a> a <a href="/wiki/Powstanie_styczniowe" title="Powstanie styczniowe">styczniowym</a>. Podobnie jak inne postacie <a href="/wiki/Mesjanizm" title="Mesjanizm">mesjanizmu</a>, mesjanizm polski opierał się na idei ziemskiego <a href="/wiki/Zbawienie" title="Zbawienie">zbawienia</a> ludzkości (<a href="/wiki/Eschatologia" title="Eschatologia">eschatologia</a>). W jego najbardziej rozpowszechnionej postaci zbawienie to wiązane było ściśle z <a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">narodem polskim</a> i dokonywało się w procesie historycznym (<a href="/wiki/Filozofia_historii" title="Filozofia historii">filozofia historii</a>). Mesjanizm łączył w sobie refleksje filozoficzną, religijną i polityczną. Wyrażał się zarówno w traktatach, jak i dziełach literackich (szczególnie literaturze romantyzmu)<a href="#cite_note-CITEREFPieróg2002540-75">[75]</a>. Mesjanizm powstał jako ideologia narodu uciśnionego, szukającego w nim zarówno <a href="/wiki/Kompensacja_(psychologia)" title="Kompensacja (psychologia)">kompensacji</a> własnych klęsk (poczucie własnej wyższości moralnej), jak i poszukującego dróg wyjścia z ucisku (funkcja mobilizacyjna)<a href="#cite_note-CITEREFWawrzynowicz2015-76">[76]</a> . Postulowany przezeń program polityczny oparty był na wyższości moralnej i duchowej, dzięki którym „sprawa polska” miała zatriumfować<a href="#cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015136-77">[77]</a>. Mesjanizmy rozkwitły w <a href="/wiki/Romantyzm" title="Romantyzm">romantyzmie</a>, stawiając sobie za cel odnowienie duchowości i religii w opozycji zarówno do <a href="/wiki/O%C5%9Bwiecenie_(epoka)" title="Oświecenie (epoka)">myślenia oświeceniowego</a>, jak i do instytucjonalnej religii (Kościoła katolickiego)<a href="#cite_note-CITEREFPieróg2002537-78">[78]</a>. O ile w myśli oświeceniowej silne były wątki <a href="/wiki/Empiryzm" title="Empiryzm">empiryczne</a> i <a href="/wiki/Racjonalizm_filozoficzny" title="Racjonalizm filozoficzny">racjonalistyczne</a>, to romantyzm podkreślał rolę <a href="/wiki/Emocja" title="Emocja">emocji</a> i <a href="/wiki/Wyobra%C5%BAnia" title="Wyobraźnia">wyobraźni</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010256-79">[79]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:August_Cieszkowski_1851-1862_(737608)_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/August_Cieszkowski_1851-1862_%28737608%29_%28cropped%29.jpg/220px-August_Cieszkowski_1851-1862_%28737608%29_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="220" height="275" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/August_Cieszkowski_1851-1862_%28737608%29_%28cropped%29.jpg/330px-August_Cieszkowski_1851-1862_%28737608%29_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d5/August_Cieszkowski_1851-1862_%28737608%29_%28cropped%29.jpg/440px-August_Cieszkowski_1851-1862_%28737608%29_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="1991" data-file-height="2485" /></a><figcaption>August Cieszkowski</figcaption></figure> Mesjanizm polski, obok francuskiego i niemieckiego był najżywotniejszą postacią romantycznego mesjanizmu<a href="#cite_note-CITEREFPieróg2002537-78">[78]</a>. Był tworzony przede wszystkim w <a href="/wiki/Wielka_Emigracja" title="Wielka Emigracja">polskich środowiskach emigracyjnych</a> przebywających we Francji po <a href="/wiki/Powstanie_listopadowe" title="Powstanie listopadowe">powstaniu listopadowym</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010258-80">[80]</a>. Polski mesjanizm jest szerokim i różnorodnym nurtem, którego poszczególni przedstawiciele znacząco różnili się między sobą. Pierwszą wyraźną artykulacją idei mesjanizmu była twórczość <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Maria_Hoene-Wro%C5%84ski" title="Józef Maria Hoene-Wroński">Józefa Hoene-Wrońskiego</a>, który jako pierwszy użył tego terminu<a href="#cite_note-CITEREFPieróg2002537-78">[78]</a>. Był to rozbudowany <a href="/wiki/System_filozoficzny" title="System filozoficzny">system filozoficzny</a> rozwijany w licznych, pisanych w języku francuskim pracach, w którym autor dąży do połączenia filozofii, religii, reformy nauk, wyjaśnienia celu dziejów oraz osiągnięcia pełni człowieczeństwa. Mesjanizm był „filozofią absolutną”, wypełniającą obietnicę daną ludzkości przez Mesjasza-Chrystusa<a href="#cite_note-CITEREFZiółkowski20005-81">[81]</a><a href="#cite_note-CITEREFWawrzynowicz2015-76">[76]</a> <a href="#cite_note-CITEREFWalicki198628-82">[82]</a>. Odmienny charakter miała myśl mesjanistyczna <a href="/wiki/Adam_Mickiewicz" title="Adam Mickiewicz">Adama Mickiewicza</a>, która ze względu na wysoką formę literacką, w jakiej została zaprezentowana, a także ze względu na swoją rolę w kulturze narodowej, zadecydowała o znaczeniu mesjanizmu w ogólności dla polskiego romantyzmu, a także o jego charakterze. W <a href="/wiki/Dziady_cz%C4%99%C5%9B%C4%87_III" title="Dziady część III">III Części Dziadów</a>, <a href="/wiki/Ksi%C4%99gi_narodu_polskiego_i_pielgrzymstwa_polskiego" title="Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego">Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego</a> oraz <a href="/wiki/Prelekcje_paryskie" title="Prelekcje paryskie">Prelekcjach paryskich</a> Mickiewicz wskazywał, że wybitne jednostki i narody prowadzą ludzkość do zbawienia<a href="#cite_note-CITEREFZawojska2011102-83">[83]</a>. Szczególne role pełnią narody <a href="/wiki/S%C5%82owianie" title="Słowianie">słowiańskie</a> (przede wszystkim Polacy), oraz <a href="/wiki/Francuzi" title="Francuzi">Francuzi</a><a href="#cite_note-CITEREFWalicki1986112–113-84">[84]</a>. Od 1841 znalazł się w sferze wpływów <a href="/wiki/Andrzej_Towia%C5%84ski" title="Andrzej Towiański">Andrzeja Towiańskiego</a><a href="#cite_note-CITEREFWalicki1986111-85">[85]</a>, który miał charakter bardziej religijny i <a href="/wiki/Spirytualizm" class="mw-disambig" title="Spirytualizm">spirytualistyczny</a><a href="#cite_note-CITEREFWawrzynowicz2015-76">[76]</a> . Dzięki osobistej charyzmie Towiański zgromadził wokół siebie duże grono wybitnych przedstawicieli kultury polskiej, nazywanych <a href="/wiki/Ko%C5%82o_Sprawy_Bo%C5%BCej" title="Koło Sprawy Bożej">Kołem Sprawy Bożej</a> lub towiańczykami. Należeli do niego Mickiewicz, <a href="/wiki/Juliusz_S%C5%82owacki" title="Juliusz Słowacki">Juliusz Słowacki</a>, <a href="/wiki/Zygmunt_Krasi%C5%84ski" title="Zygmunt Krasiński">Zygmunt Krasiński</a> czy <a href="/wiki/Seweryn_Goszczy%C5%84ski" title="Seweryn Goszczyński">Seweryn Goszczyński</a>. Mesjanizm towiańczyków był nie tylko ideologią, ale i zorganizowanym ruchem filozoficzno-polityczno-religijnym, zorganizowanym w formie <a href="/wiki/Sekta" title="Sekta">sekty</a>. Ruch ten starał się wcielać swoje idee w życie, a jednocześnie problemy, które pojawiały się w praktyce, wywierały wpływ na treść doktryny<a href="#cite_note-CITEREFWalicki197130–31-86">[86]</a>. Niezależnym nurtem mesjanizmu była filozofia <a href="/wiki/August_Cieszkowski" title="August Cieszkowski">Augusta Cieszkowskiego</a> (której ważnym elementem była <a href="/w/index.php?title=Filozofia_czynu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia czynu (strona nie istnieje)">filozofia czynu</a>). Cieszkowski obracał się w kręgu <a href="/w/index.php?title=Filozofia_niemiecka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia niemiecka (strona nie istnieje)">filozofii niemieckiej</a> (po niemiecku ogłosił też wiele swoich prac) i jest jednym z najważniejszych przedstawicieli wczesnego <a href="/wiki/Heglizm" title="Heglizm">heglizmu</a>, mającym istotny wpływ na rozwój filozofii <a href="/wiki/Karl_Marx" title="Karl Marx">Karola Marksa</a><a href="#cite_note-CITEREFWalicki198662–72-87">[87]</a><a href="#cite_note-CITEREFPieróg2002538-88">[88]</a>. Cieszkowski starał się zbudować system <a href="/wiki/Filozofia_historii" title="Filozofia historii">historiozoficzny</a> o charakterze <a href="/wiki/Millenaryzm" title="Millenaryzm">millenarystycznym</a>. Dzieje ludzkie dzielą się na trzy epoki, z której w trzeciej, epoce Ducha Świętego, nastąpić miało odnowienie moralne ludzkości i zapanować miała uniwersalna „religia Parakleta”<a href="#cite_note-CITEREFWalicki198664–72-89">[89]</a>. Postęp przez epoki następuje w drodze ewolucji i ma charakter moralno-religijny<a href="#cite_note-CITEREFPieróg2002538-88">[88]</a>. Do innych przedstawicieli mesjanizmu, z okresu jego największego rozkwitu, należeli: <a href="/wiki/Ludwik_Kr%C3%B3likowski" title="Ludwik Królikowski">Ludwik Królikowski</a> (wydawca w 1843-1846 mesjanistycznego pisma emigracyjnego „<a href="/wiki/Polska_Chrystusowa" title="Polska Chrystusowa">Polska Chrystusowa</a>”), <a href="/wiki/Florian_Bochwic" title="Florian Bochwic">Florian Bochwic</a>, <a href="/wiki/Konstanty_Danielewicz" title="Konstanty Danielewicz">Konstanty Danielewicz</a>, <a href="/wiki/Bronis%C5%82aw_Ferdynand_Trentowski" title="Bronisław Ferdynand Trentowski">Bronisław Trentowski</a>, <a href="/wiki/Karol_Libelt" title="Karol Libelt">Karol Libelt</a>, <a href="/wiki/Cyprian_Kamil_Norwid" title="Cyprian Kamil Norwid">Cyprian Kamil Norwid</a> oraz <a href="/wiki/Eleonora_Ziemi%C4%99cka" title="Eleonora Ziemięcka">Eleonora Ziemięcka</a> (pierwsza filozofka polska<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010273-90">[90]</a>). <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Pozytywizm">Pozytywizm</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=11" title="Edytuj sekcję: Pozytywizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=11" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Pozytywizm">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:PrzegladFilozoficzny.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/PrzegladFilozoficzny.JPG/200px-PrzegladFilozoficzny.JPG" decoding="async" width="200" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/PrzegladFilozoficzny.JPG/300px-PrzegladFilozoficzny.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c5/PrzegladFilozoficzny.JPG/400px-PrzegladFilozoficzny.JPG 2x" data-file-width="1294" data-file-height="1822" /></a><figcaption>Pierwszy numer <a href="/wiki/Przegl%C4%85d_Filozoficzny" title="Przegląd Filozoficzny">Przeglądu Filozoficznego</a>, pierwszego polskiego czasopisma filozoficznego (1897)</figcaption></figure> Pozytywizm polski był ruchem społeczno-literackim, mającym również swój wymiar filozoficzny<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010317-91">[91]</a>. Tendencje pozytywistyczne pojawiły się już w filozofii polskiej okresu oświecenia (szczególnie u Jana Śniadeckiego, Kołłątaja i Staszica, a później u <a href="/wiki/Micha%C5%82_Wiszniewski" title="Michał Wiszniewski">Michała Wiszniewskiego</a>). W okresie romantyzmu tendencje te przygasły, by od lat 60. XIX wieku znowu zyskiwać na sile i ukształtować się w latach 70. XIX w. jako nurt filozoficzny, który zdominuje epokę aż do przełomu wieków<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010308–309-92">[92]</a>. W początkowym okresie (prepozytywizmu) najważniejszymi autorami byli <a href="/wiki/Dominik_Szulc" title="Dominik Szulc">Dominik Szulc</a> i <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Supi%C5%84ski" title="Józef Supiński">Józef Supiński</a>. Ich myśl stanowiła pomost pomiędzy myślą oświeceniową, a dojrzałą postacią pozytywizmu, <a href="/wiki/Pozytywizm_warszawski" title="Pozytywizm warszawski">pozytywizmem warszawskim</a>. Jako pierwsi czytali oni i komentowali prace <a href="/wiki/Auguste_Comte" title="Auguste Comte">Auguste’a Comte’a</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010309–311-93">[93]</a>. Nurt pozytywistyczny był aktywny aż do pierwszych lat <a href="/wiki/II_Rzeczpospolita" title="II Rzeczpospolita">po odzyskaniu niepodległości</a>, choć na przełomie XIX i XX w. stracił znaczenie na rzecz nurtów modernistycznych. Większość filozofów tego okresu była amatorami, a ich teksty miały w dużej mierze charakter publicystyczny, społeczno-polityczny czy popularyzatorski. Najważniejszym ośrodkiem była Warszawa, a ukształtowane tam środowisko określa się jako <a href="/wiki/Pozytywizm_warszawski" title="Pozytywizm warszawski">pozytywizm warszawski</a>. W Warszawie działała <a href="/wiki/Szko%C5%82a_G%C5%82%C3%B3wna_Warszawska" title="Szkoła Główna Warszawska">Szkoła Główna Warszawska</a> (1862-1869), na której działali wybitni wykładowcy, przedstawiciele formacji pozytywistycznej<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010311–312-94">[94]</a>. Po jej zamknięciu pozytywizm stopniowo przestał być spójnym środowiskiem, a filozofia przestała mieć charakter akademicki<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010316–317-95">[95]</a>. Głównym pismem był początkowo „<a href="/wiki/Przegl%C4%85d_Tygodniowy_%C5%BBycia_Spo%C5%82ecznego,_Literatury_i_Sztuk_Pi%C4%99knych" title="Przegląd Tygodniowy Życia Społecznego, Literatury i Sztuk Pięknych">Przegląd Tygodniowy</a>”, a później również „<a href="/wiki/Niwa_(czasopismo)" title="Niwa (czasopismo)">Niwa</a>”<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010311–312-94">[94]</a>. Innymi ważnymi ośrodkami życia filozoficznego były Kraków (z Uniwersytetem Jagiellońskim) i Lwów. W 1897 zaczęło się ukazywać pierwsze polskie czasopismo filozoficzne – „<a href="/wiki/Przegl%C4%85d_Filozoficzny" title="Przegląd Filozoficzny">Przegląd Filozoficzny</a>”, którego twórcą był <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Weryho" title="Władysław Weryho">Władysław Weryho</a>. Łamy pisma były otwarte również dla filozofów niepozytywistycznych, a także dla tekstów nie mających charakteru filozoficznego (a ogólnie pozytywistyczny czy scjentystyczny). Weryho założył też w 1915 <a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Psychologiczne" title="Polskie Towarzystwo Psychologiczne">Polskie Towarzystwo Psychologiczne</a> i <a href="/w/index.php?title=Instytut_Filozoficzny_w_Warszawie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Instytut Filozoficzny w Warszawie (strona nie istnieje)">Instytut Filozoficzny w Warszawie</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010315–316-96">[96]</a>. Polski pozytywizm filozoficzny miał charakter <a href="/wiki/Eklektyzm" title="Eklektyzm">eklektyczny</a> i dość mało oryginalny. Głównymi źródłami inspiracji byli <a href="/wiki/Auguste_Comte" title="Auguste Comte">Auguste Comte</a>, <a href="/wiki/John_Stuart_Mill" title="John Stuart Mill">John Stuart Mill</a> i <a href="/wiki/Herbert_Spencer" title="Herbert Spencer">Herbert Spencer</a>. W okresie tym przetłumaczono na język polski dzieła czołowych filozofów i naukowców epoki. Wobec braku filozoficznych ośrodków akademickich zapewniało to polskiemu społeczeństwu kontakt ze współczesnymi nurtami intelektualnymi i możliwość samokształcenia, a także stworzyło podwaliny pod rozwój nauki i filozofii w języku polskim<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010314–317-97">[97]</a>. Najbardziej znanymi filozofami byli: <a href="/wiki/Aleksander_%C5%9Awi%C4%99tochowski" title="Aleksander Świętochowski">Aleksander Świętochowski</a>, <a href="/wiki/Julian_Ochorowicz" title="Julian Ochorowicz">Julian Ochorowicz</a> i <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Koz%C5%82owski_(filozof)" title="Władysław Kozłowski (filozof)">Władysław Kozłowski</a>. <a href="/wiki/Psychologia" title="Psychologia">Psychologia</a> i <a href="/wiki/Socjologia" title="Socjologia">socjologia</a> były na etapie oddzielania się od filozofii, prace z tych dziedzin miały jeszcze wyraźny charakter filozoficzny. Ochorowicz był bardziej znany jako psycholog niż filozof, a Świętochowski jako socjolog. Socjologiem, którego prace miały duże znaczenie filozoficzne, był <a href="/wiki/Ludwik_Gumplowicz" title="Ludwik Gumplowicz">Ludwik Gumplowicz</a>. Międzynarodową sławę zyskały prace <a href="/wiki/Leon_Petra%C5%BCycki" title="Leon Petrażycki">Leona Petrażyckiego</a>, piszącego początkowo w językach rosyjskim i niemieckim. Petrażycki zajmował się <a href="/wiki/Filozofia_prawa" title="Filozofia prawa">filozofią</a> i <a href="/wiki/Socjologia_prawa" title="Socjologia prawa">socjologią prawa</a> i jest uznawany za jednego z ojców tej dyscypliny (ze swoją psychologiczną szkołą prawa). Wydał również istotne prace z zakresu etyki i metodologii nauk<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010346–348-98">[98]</a>. Działali również naukowcy, którzy obok swej działalności badawczej, wydawali również prace na temat filozoficznych i metodologicznych podstaw swoich dyscyplin, np. <a href="/wiki/Benedykt_Dybowski" title="Benedykt Dybowski">Benedykt Dybowski</a> i <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Nusbaum-Hilarowicz" title="Józef Nusbaum-Hilarowicz">Józef Nusbaum-Hilarowicz</a> w zakresie biologii czy <a href="/wiki/Samuel_Dickstein" title="Samuel Dickstein">Samuel Dickstein</a> w zakresie matematyki<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010318–329-99">[99]</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Biega%C5%84ski" title="Władysław Biegański">Władysław Biegański</a> w <a href="/wiki/Medycyna" title="Medycyna">medycynie</a> (<a href="/wiki/Polska_szko%C5%82a_filozofii_medycyny" title="Polska szkoła filozofii medycyny">polska szkoła filozofii medycyny</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010341-100">[100]</a>, czy <a href="/wiki/Marian_Smoluchowski" title="Marian Smoluchowski">Marian Smoluchowski</a> w fizyce<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010344–345-101">[101]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Inne_nurty">Inne nurty</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=12" title="Edytuj sekcję: Inne nurty" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=12" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Inne nurty">edytuj kod</a>]</div> Pozytywizm pozostawał głównym nurtem filozoficznym epoki. Obok niego rozwijały się również nurty poboczne (łączone niekiedy z pozytywizmem), w szczególności <a href="/wiki/Empiriokrytycyzm" title="Empiriokrytycyzm">empiriokrytycyzm</a> (<a href="/wiki/Adam_Mahrburg" title="Adam Mahrburg">Adam Mahrburg</a>, uznawany przez niektórych za najwybitniejszego filozofa pozytywistycznego<a href="#cite_note-CITEREFKonstańczak2017153–159-102">[102]</a>), <a href="/wiki/Neokantyzm" title="Neokantyzm">neokantyzm</a> (<a href="/wiki/J%C3%B3zefa_Krzy%C5%BCanowska-Kodisowa" title="Józefa Krzyżanowska-Kodisowa">Józefa Krzyżanowska-Kodisowa</a>, jedna z pierwszych kobiet w Europie z tytułem doktora filozofii; <a href="/wiki/Marian_Massonius" title="Marian Massonius">Marian Massonius</a>), <a href="/wiki/Pragmatyzm" title="Pragmatyzm">pragmatyzm</a> (zauważony przez <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Mieczys%C5%82aw_Koz%C5%82owski" title="Władysław Mieczysław Kozłowski">Władysława Mieczysława Kozłowskiego</a>, tłumacza <a href="/wiki/William_James" title="William James">Williama Jamesa</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010329–333-103">[103]</a>. Wielkim krytykiem pozytywizmu ze stanowiska bliskiego niemieckiej filozofii akademickiej był <a href="/wiki/Henryk_Struve" title="Henryk Struve">Henryk Struve</a>, który był również wybitnym <a href="/wiki/Historia_filozofii_(nauka)" title="Historia filozofii (nauka)">historykiem filozofii</a>, oraz jedynym w drugiej połowie XIX w. akademickim filozofem w Warszawie<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010334–336-104">[104]</a>. Od wydania w 1879 encykliki <a href="/wiki/Aeterni_Patris" title="Aeterni Patris">Aeterni Patris</a> <a href="/wiki/Leon_XIII" title="Leon XIII">Leona XIII</a> zaczęła się rozwijać w Polsce <a href="/wiki/Neoscholastyka" title="Neoscholastyka">neoscholastyka</a> (<a href="/wiki/Marian_Ignacy_Morawski" title="Marian Ignacy Morawski">Marian Ignacy Morawski</a>, <a href="/wiki/Stefan_Pawlicki" title="Stefan Pawlicki">Stefan Pawlicki</a>, <a href="/wiki/Franciszek_Gabryl" title="Franciszek Gabryl">Franciszek Gabryl</a>). Nurt ten stał się podstawą nauczania filozofii na powstałym w 1918 <a href="/wiki/Katolicki_Uniwersytet_Lubelski_Jana_Paw%C5%82a_II" title="Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II">Katolickim Uniwersytecie Lubelskim</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010342–343-105">[105]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Od_przełomu_wieków_do_1918">Od przełomu wieków do 1918</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=13" title="Edytuj sekcję: Od przełomu wieków do 1918" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=13" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Od przełomu wieków do 1918">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Modernizm">Modernizm</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=14" title="Edytuj sekcję: Modernizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=14" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Modernizm">edytuj kod</a>]</div> Pod koniec XIX w. pozytywizm przestał być dominującym nurtem kulturowym, a na znaczeniu zyskały liczne stanowiska antypozytywistyczne, które określano łącznie nazwami „modernizm” czy „<a href="/wiki/M%C5%82oda_Polska" title="Młoda Polska">Młoda Polska</a>”. Filozofia tego okresu ściśle związała się z literaturą<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010353–355-106">[106]</a>. Wymiar filozoficzny zawierają liczne teksty ideologów i pisarzy tego nurtu, takich jak <a href="/wiki/Ignacy_Matuszewski" title="Ignacy Matuszewski">Ignacy Matuszewski</a>, <a href="/wiki/Antoni_Lange" title="Antoni Lange">Antoni Lange</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Przybyszewski" title="Stanisław Przybyszewski">Stanisław Przybyszewski</a>, <a href="/wiki/Zenon_Przesmycki" title="Zenon Przesmycki">Zenon Przesmycki</a>, <a href="/wiki/Artur_G%C3%B3rski_(pisarz)" title="Artur Górski (pisarz)">Artur Górski</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Mici%C5%84ski" title="Tadeusz Miciński">Tadeusz Miciński</a>. Szczególną rolę gra w ich pracach refleksja nad <a href="/wiki/Estetyka" title="Estetyka">estetyką</a> czy <a href="/wiki/Filozofia_kultury" title="Filozofia kultury">filozofią kultury</a>. Autorzy ci inspirowali się różnymi nurtami ideowymi: <a href="/wiki/Romantyzm" title="Romantyzm">romantyzmem</a>, filozofią <a href="/wiki/Friedrich_Nietzsche" title="Friedrich Nietzsche">Friedricha Nietzschego</a>, idealizmem, <a href="/wiki/Dekadentyzm" title="Dekadentyzm">dekadentyzmem</a> i <a href="/wiki/Filozofia_%C5%BCycia" title="Filozofia życia">filozofią życia</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010356–363-107">[107]</a>. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:PL_Stanis%C5%82aw_Brzozowski_-_Legenda_M%C5%82odej_Polski_p0004a.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/PL_Stanis%C5%82aw_Brzozowski_-_Legenda_M%C5%82odej_Polski_p0004a.jpg/220px-PL_Stanis%C5%82aw_Brzozowski_-_Legenda_M%C5%82odej_Polski_p0004a.jpg" decoding="async" width="220" height="352" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/PL_Stanis%C5%82aw_Brzozowski_-_Legenda_M%C5%82odej_Polski_p0004a.jpg/330px-PL_Stanis%C5%82aw_Brzozowski_-_Legenda_M%C5%82odej_Polski_p0004a.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/PL_Stanis%C5%82aw_Brzozowski_-_Legenda_M%C5%82odej_Polski_p0004a.jpg/440px-PL_Stanis%C5%82aw_Brzozowski_-_Legenda_M%C5%82odej_Polski_p0004a.jpg 2x" data-file-width="817" data-file-height="1308" /></a><figcaption>Stanisław Brzozowski w 1910 r.</figcaption></figure> Stanisław Brzozowski był jedną z wielkich osobowości epoki, zarówno pod względem intelektualnym, osobowościowym, jak i literackim. Pozostawił po sobie obszerny i zróżnicowany dorobek. Jego filozofia miała charakter dynamiczny i aktywistyczny. Centralne miejsce zajmują w niej pojęcia życia, czynu i pracy (jego późniejszy dorobek określa się mianem <a href="/w/index.php?title=Filozofii_pracy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofii pracy (strona nie istnieje)">filozofii pracy</a>). Brzozowski dokonał krytycznego przeglądu polskiej tradycji intelektualnej i współczesnych nurtów literackich i filozoficznych. Jego myśl ewoluowała od krytyki pozytywizmu i naturalizmu, w kierunku marksizmu i ruchu socjalistycznego<a href="#cite_note-108">[108]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010363–365-109">[109]</a>. Od modernizmu młodopolskiego należy odróżnić <a href="/wiki/Modernizm_katolicki" title="Modernizm katolicki">modernizm religijny</a>, nurt filozoficzny w ramach katolicyzmu, którego jedynym zadeklarowanym przedstawicielem był <a href="/wiki/Marian_Zdziechowski" title="Marian Zdziechowski">Marian Zdziechowski</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010372–374-110">[110]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Neomesjanizm">Neomesjanizm</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=15" title="Edytuj sekcję: Neomesjanizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=15" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Neomesjanizm">edytuj kod</a>]</div> Na przełomie XIX i XX w. nastąpiły powrót zainteresowania mesjanizmem i próba syntetycznego ujęcia jego różnych nurtów, określane jako neomesjanizm. W nurcie tym zmianie uległo pojęcie narodu, z historycznej wspólnoty etnicznej na wspólnotę religijną. Katolicyzm został uznany podstawą polskiej <a href="/wiki/To%C5%BCsamo%C5%9B%C4%87_narodowa" title="Tożsamość narodowa">tożsamości narodowej</a>, a jako misję Polski określono sąsiedztwo z dwoma wrogimi żywiołami: protestanckimi Niemcami i prawosławną Rosją. Głównymi przedstawicielami tego nurtu byli <a href="/wiki/Wojciech_Dzieduszycki_(polityk)" title="Wojciech Dzieduszycki (polityk)">Wojciech Dzieduszycki</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Szczepanowski" title="Stanisław Szczepanowski">Stanisław Szczepanowski</a>, <a href="/wiki/Ludwik_Posadzy" title="Ludwik Posadzy">Ludwik Posadzy</a>, <a href="/wiki/Antoni_Cho%C5%82oniewski" title="Antoni Chołoniewski">Antoni Chołoniewski</a> czy <a href="/wiki/Wincenty_Lutos%C5%82awski" title="Wincenty Lutosławski">Wincenty Lutosławski</a><a href="#cite_note-CITEREFWawrzynowicz2015-76">[76]</a> . Lutosławski był jednym z nielicznych polskich filozofów tego okresu znanych za granicą. Był przyjacielem <a href="/wiki/William_James" title="William James">Jamesa</a> i <a href="/wiki/Henri_Bergson" title="Henri Bergson">Bergsona</a>. Z szerokim uznaniem spotkały się jego pisma na temat <a href="/wiki/Platon" title="Platon">Platona</a>, w szczególności próba ustalenia chronologii jego dialogów metodą <a href="/wiki/Stylometria" title="Stylometria">stylometrii</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010369-111">[111]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Socjalizm_i_marksizm">Socjalizm i marksizm</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=16" title="Edytuj sekcję: Socjalizm i marksizm" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=16" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Socjalizm i marksizm">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0_%D0%9B%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B5_II_%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0_%D0%9B%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B5_II_%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg/300px-%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0_%D0%9B%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B5_II_%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg" decoding="async" width="300" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0_%D0%9B%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B5_II_%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg/450px-%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0_%D0%9B%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B5_II_%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0_%D0%9B%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B5_II_%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg/600px-%D0%A0%D0%BE%D0%B7%D0%B0_%D0%9B%D1%8E%D0%BA%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B1%D1%83%D1%80%D0%B3_%D0%B2_%D0%BF%D1%80%D0%B5%D0%B7%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D1%83%D0%BC%D0%B5_II_%D0%98%D0%BD%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="2352" data-file-height="1157" /></a><figcaption>Róża Luksemburg wśród liderów <a href="/wiki/Druga_Mi%C4%99dzynarod%C3%B3wka" title="Druga Międzynarodówka">II Międzynarodówki</a></figcaption></figure> Pod koniec XIX w. na znaczeniu zyskał <a href="/wiki/Socjalizm" title="Socjalizm">socjalizm</a> i <a href="/wiki/Marksizm" title="Marksizm">marksizm</a>, zarówno jako ruch społeczno-polityczny, jak i stanowisko w naukach społecznych i filozofii. Wyróżnia się dwa nurty socjalizmu: niepodległościowy (łączący hasła polepszenia losu klas uciskanych z patriotyzmem i programem niepodległości państwa), oraz międzynarodowy (uważający, że <a href="/wiki/To%C5%BCsamo%C5%9B%C4%87_narodowa" title="Tożsamość narodowa">tożsamość narodowa</a> jest wtórna wobec przynależności <a href="/wiki/Klasa_spo%C5%82eczna" title="Klasa społeczna">klasowej</a> i zwycięstwo w <a href="/wiki/Walka_klas" title="Walka klas">konflikcie klasowym</a> jest ważniejsze niż walka narodowowyzwoleńcza). Do znaczących autorów nurtu niepodległościowego, piszących prace o charakterze filozoficznym, należeli <a href="/wiki/Boles%C5%82aw_Limanowski" title="Bolesław Limanowski">Bolesław Limanowski</a> i <a href="/wiki/Kazimierz_Kelles-Krauz" title="Kazimierz Kelles-Krauz">Kazimierz Kelles-Krauz</a>. Nurt internacjonalistyczny reprezentowali m.in. <a href="/wiki/Julian_Marchlewski" title="Julian Marchlewski">Julian Marchlewski</a> i <a href="/wiki/R%C3%B3%C5%BCa_Luksemburg" title="Róża Luksemburg">Róża Luksemburg</a>, której stanowisko (<a href="/wiki/Luksemburgizm" title="Luksemburgizm">luksemburgizm</a>) ma znaczącą pozycję w <a href="/wiki/Historia_ruchu_socjalistycznego" title="Historia ruchu socjalistycznego">historii marksizmu</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010377–386-112">[112]</a>. Wielu socjalistów i marksistów miało poglądy leżące poza głównym nurtem tych stanowisk, lub łączone z innymi nurtami (np. pozytywizmem). Wielu inspirowało się jedynie marksizmem, lub odchodziło od niego w pewnym momencie swego życia. Do takich osób należeli <a href="/wiki/Ludwik_Krzywicki" title="Ludwik Krzywicki">Ludwik Krzywicki</a> czy <a href="/wiki/Edward_Abramowski" title="Edward Abramowski">Edward Abramowski</a>. Autorem, który w pewien sposób inspirował się marksizmem, jednak nigdy nie należał do tego nurtu i stworzył wysoce oryginalną „<a href="/w/index.php?title=Filozofia_pracy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia pracy (strona nie istnieje)">filozofię pracy</a>” był (wspomniany wyżej) <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Brzozowski_(pisarz)" title="Stanisław Brzozowski (pisarz)">Stanisław Brzozowski</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010384–392-113">[113]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Działalność_Kazimierza_Twardowskiego">Działalność Kazimierza Twardowskiego</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=17" title="Edytuj sekcję: Działalność Kazimierza Twardowskiego" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=17" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Działalność Kazimierza Twardowskiego">edytuj kod</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Kazimierz_Twardowski_1933.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Kazimierz_Twardowski_1933.jpg/220px-Kazimierz_Twardowski_1933.jpg" decoding="async" width="220" height="367" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Kazimierz_Twardowski_1933.jpg/330px-Kazimierz_Twardowski_1933.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Kazimierz_Twardowski_1933.jpg/440px-Kazimierz_Twardowski_1933.jpg 2x" data-file-width="1233" data-file-height="2056" /></a><figcaption>Kazimierz Twardowski (1933)</figcaption></figure> W 1895 profesorem filozofii na Uniwersytecie Lwowskim został wykształcony w Wiedniu <a href="/wiki/Kazimierz_Twardowski" title="Kazimierz Twardowski">Kazimierz Twardowski</a>. Był on wybitnym dydaktykiem, badaczem i organizatorem życia filozoficznego. Dzięki jego staraniom m.in. rozpoczęto wydawanie „<a href="/wiki/Ruch_Filozoficzny" title="Ruch Filozoficzny">Ruchu Filozoficznego</a>” (1911) i zaczęły się odbywać ogólnopolskie zjazdy filozoficzne (1923, 1927, 1936)<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990130-114">[114]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010399–400-115">[115]</a>. Brał też udział w założeniu w 1904 <a href="/wiki/Polskie_Towarzystwo_Filozoficzne" title="Polskie Towarzystwo Filozoficzne">Polskiego Towarzystwa Filozoficznego</a> (Lwów, 1904) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ptfilozofia.pl/historia/">Historia PTF</a>. Przede wszystkim jednak, Twardowski wychował kilka pokoleń uczniów i zorganizował wokół siebie środowisko, które po kilkunastu latach zaczęto postrzegać jako szkołę filozoficzną. Po odzyskaniu niepodległości w 1918, część tych osób przeniosła się do Warszawy, a całe środowisko zaczęto określać mianem „<a href="/wiki/Szko%C5%82a_lwowsko-warszawska" title="Szkoła lwowsko-warszawska">szkoła lwowsko-warszawska</a>”<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010399–400-115">[115]</a>. Do pierwszego pokolenia uczniów Twardowskiego należeli <a href="/wiki/Jan_%C5%81ukasiewicz" title="Jan Łukasiewicz">Jan Łukasiewicz</a> (logik) i <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Witwicki" title="Władysław Witwicki">Władysław Witwicki</a> (psycholog i tłumacz <a href="/wiki/Platon" title="Platon">Platona</a>)<a href="#cite_note-116">[116]</a>. W kolejnych latach do środowiska weszli <a href="/wiki/Kazimierz_Ajdukiewicz" title="Kazimierz Ajdukiewicz">Kazimierz Ajdukiewicz</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Cze%C5%BCowski" title="Tadeusz Czeżowski">Tadeusz Czeżowski</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Kotarbi%C5%84ski" title="Tadeusz Kotarbiński">Tadeusz Kotarbiński</a>, <a href="/wiki/Zygmunt_Zawirski" title="Zygmunt Zawirski">Zygmunt Zawirski</a>. Rosnąca sława szkoły ściągnęła do Lwowa <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Le%C5%9Bniewski_(1886%E2%80%931939)" title="Stanisław Leśniewski (1886–1939)">Stanisława Leśniewskiego</a> i <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Tatarkiewicz" title="Władysław Tatarkiewicz">Władysława Tatarkiewicza</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010400–401-117">[117]</a>. Do kręgu uczniów Twardowskiego zaliczało się także kilku <a href="/w/index.php?title=Filozofia_ukrai%C5%84ska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia ukraińska (strona nie istnieje)">filozofów ukraińskich</a>, ważnych dla rozwoju filozofii w tym języku: <a href="/wiki/Stefan_Baley" title="Stefan Baley">Stefan Baley</a>, <a href="/w/index.php?title=Jakym_Jarema&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jakym Jarema (strona nie istnieje)">Jakym Jarema</a>, <a href="/w/index.php?title=Hawryi%C5%82_Kostelnyk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hawryił Kostelnyk (strona nie istnieje)">Hawryił Kostelnyk</a> i <a href="/w/index.php?title=Hilarion_%C5%9Awi%C4%99cicki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hilarion Święcicki (strona nie istnieje)">Hilarion Święcicki</a><a href="#cite_note-118">[118]</a>. Twardowski uważał się za ucznia <a href="/wiki/Franz_Brentano" title="Franz Brentano">Franza Brentano</a>. Kontynuował on jego program unaukowienia filozofii, przede wszystkim w zakresie stosowania <a href="/w/index.php?title=Metoda_filozoficzna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Metoda filozoficzna (strona nie istnieje)">metod</a> podobnych do metod naukowych: jasnego sformułowania problemu i stosowania <a href="/wiki/Rozumowanie" title="Rozumowanie">rozumowań logicznych</a>. Nauką, która miała najwięcej do zaoferowania filozofii była psychologia. Konsekwencją takiego podejścia miało też być porzucenie wielu problemów tradycyjnej metafizyki. Twardowski zajmował się również problemami epistemologii<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010409–412-119">[119]</a>. Wielu jego uczniów zajęło się natomiast problemami <a href="/wiki/Logika" title="Logika">logiki formalnej</a>, co dało szkole międzynarodową sławę<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010412-120">[120]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="1918–1945">1918–1945</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=18" title="Edytuj sekcję: 1918–1945" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=18" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: 1918–1945">edytuj kod</a>]</div> Odzyskanie niepodległości w 1918 pozwoliło na swobodne uprawianie filozofii w języku polskim, a także na rozwój nauczania akademickiego. Do już wychodzących pism „Ruchu Filozoficznego” i „Przeglądu Filozoficznego” dołączają kolejne: „<a href="/wiki/Kwartalnik_Filozoficzny" title="Kwartalnik Filozoficzny">Kwartalnik Filozoficzny</a>” (1922) oraz wydawane w językach konferencyjnych „<a href="/w/index.php?title=Studia_Philosophica&action=edit&redlink=1" class="new" title="Studia Philosophica (strona nie istnieje)">Studia Philosophica</a>” (1935)<a href="#cite_note-CITEREFWójcicki20071-121">[121]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Szkoła_lwowsko-warszawska">Szkoła lwowsko-warszawska</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=19" title="Edytuj sekcję: Szkoła lwowsko-warszawska" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=19" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Szkoła lwowsko-warszawska">edytuj kod</a>]</div> <div class="noprint relarticle mainarticle" style="margin:0.2em 0 0.5em 1.6em"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/16px-Information_icon4.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/24px-Information_icon4.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1d/Information_icon4.svg/32px-Information_icon4.svg.png 2x" data-file-width="620" data-file-height="620" /> Osobny artykuł: <a href="/wiki/Szko%C5%82a_lwowsko-warszawska" title="Szkoła lwowsko-warszawska">Szkoła lwowsko-warszawska</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:AlfredTarski1968.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/AlfredTarski1968.jpeg/220px-AlfredTarski1968.jpeg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/AlfredTarski1968.jpeg/330px-AlfredTarski1968.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/AlfredTarski1968.jpeg 2x" data-file-width="400" data-file-height="271" /></a><figcaption>Alfred Tarski (1968)</figcaption></figure> Kiedy po odzyskaniu niepodległości w największych miastach kraju zaczęto organizować szkolnictwo wyższe, uczniowie Kazimierza Twardowskiego znaleźli zatrudnienie na wszystkich (prócz KULu) uniwersytetach. Szczególnie silną pozycję uzyskali na <a href="/wiki/Uniwersytet_Warszawski" title="Uniwersytet Warszawski">Uniwersytecie Warszawskim</a>, a szkołę lwowską zaczęto nazywać (od lat 30.) szkołą lwowsko-warszawską<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010402-122">[122]</a>. Przedstawiciele szkoły działali także w innych miastach, m.in. w Krakowie<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444-123">[123]</a> i w Wilnie (wokół Tadeusza Czeżowskiego)<a href="#cite_note-124">[124]</a>. Na Uniwersytecie Warszawskim ukształtowała się <a href="/wiki/Polska_szko%C5%82a_matematyczna" title="Polska szkoła matematyczna">polska szkoła matematyczna</a>, która zgodnie z <a href="/w/index.php?title=Program_Janiszewskiego&action=edit&redlink=1" class="new" title="Program Janiszewskiego (strona nie istnieje)">programem Janiszewskiego</a> skupiła swe badania nad nowymi zagadnieniami matematycznymi. Jednymi z nich były logika matematyczna i podstawy matematyki. Ze Lwowa do Warszawy przybyli Stanisław Leśniewski i Jan Łukasiewicz. Wraz z nimi pierwsze pokolenie warszawskich logików tworzyli <a href="/wiki/Wac%C5%82aw_Sierpi%C5%84ski" title="Wacław Sierpiński">Wacław Sierpiński</a>, <a href="/wiki/Stefan_Mazurkiewicz" title="Stefan Mazurkiewicz">Stefan Mazurkiewicz</a> i <a href="/wiki/Kazimierz_Kuratowski" title="Kazimierz Kuratowski">Kazimierz Kuratowski</a>. Wychowali oni wielu uczniów, z których najwybitniejszym był <a href="/wiki/Alfred_Tarski" title="Alfred Tarski">Alfred Tarski</a>, twórca <a href="/w/index.php?title=Semantyczna_teoria_prawdy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Semantyczna teoria prawdy (strona nie istnieje)">semantycznej teorii prawdy</a>, uznawany za jednego z najwybitniejszych logików XX w.<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010402–403-125">[125]</a> Wśród osiągnięć tego środowiska wymienia się prace nad formalizacją systemów logicznych (m.in. <a href="/wiki/Notacja_polska" title="Notacja polska">notacja Łukasiewicza</a>), <a href="/wiki/Logika_wielowarto%C5%9Bciowa" title="Logika wielowartościowa">logiką wielowartościową</a> czy teoriami <a href="/wiki/Prawda" title="Prawda">prawdy</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010412–419-126">[126]</a>. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:III_Zjazd_Filozof%C3%B3w_1936.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/III_Zjazd_Filozof%C3%B3w_1936.png/250px-III_Zjazd_Filozof%C3%B3w_1936.png" decoding="async" width="250" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/III_Zjazd_Filozof%C3%B3w_1936.png/375px-III_Zjazd_Filozof%C3%B3w_1936.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/III_Zjazd_Filozof%C3%B3w_1936.png/500px-III_Zjazd_Filozof%C3%B3w_1936.png 2x" data-file-width="3500" data-file-height="2474" /></a><figcaption>III Zjazd Filozofów w Krakowie (1936). Stoją od lewej: <a href="/wiki/Zygmunt_Zawirski" title="Zygmunt Zawirski">Zygmunt Zawirski</a>, NN, <a href="/wiki/Witold_Rubczy%C5%84ski" title="Witold Rubczyński">Witold Rubczyński</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Tatarkiewicz" title="Władysław Tatarkiewicz">Władysław Tatarkiewicz</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Garbowski" title="Tadeusz Garbowski">Tadeusz Garbowski</a>, <a href="/wiki/Jan_%C5%81ukasiewicz" title="Jan Łukasiewicz">Jan Łukasiewicz</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Cze%C5%BCowski" title="Tadeusz Czeżowski">Tadeusz Czeżowski</a>, <a href="/wiki/Marian_Heitzman" title="Marian Heitzman">Marian Heitzman</a>.</figcaption></figure> Na Uniwersytecie Warszawskim rozpoczął pracę również inny uczeń Twardowskiego, Tadeusz Kotarbiński, który sformułował podstawy <a href="/wiki/Reizm" title="Reizm">reizmu</a>, nowatorskiej koncepcji ontologicznej, a także <a href="/wiki/Prakseologia" title="Prakseologia">prakseologii</a> (przedstawionej w rozwiniętej postaci dopiero po wojnie)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010429–432,_440-127">[127]</a>. Filozof ten zgromadził też wokół siebie liczne grono uczniów (m.in. <a href="/wiki/Maria_Ossowska" title="Maria Ossowska">Maria</a> i <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Ossowski_(socjolog)" title="Stanisław Ossowski (socjolog)">Stanisław Ossowscy</a>, <a href="/wiki/Mieczys%C5%82aw_Wallis" title="Mieczysław Wallis">Mieczysław Wallis</a>, <a href="/wiki/Edward_Pozna%C5%84ski" title="Edward Poznański">Edward Poznański</a>). Zainteresowania tej grupy były bardziej różnorodne: od metodologii nauk i <a href="/wiki/Semantyka_(logika)" title="Semantyka (logika)">semantyki</a> po <a href="/wiki/Estetyka" title="Estetyka">estetykę</a>. Te dwa środowiska pozostawały ze sobą w kontakcie, odzwierciedlając jednocześnie rodzący się podział na logikę formalną i metodologię nauk oraz na <a href="/wiki/Semantyka_(logika)" title="Semantyka (logika)">semantykę</a> i <a href="/wiki/Semiotyka_(logika)" title="Semiotyka (logika)">semiotykę</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010403–404-128">[128]</a>. Twardowski i Ajdukiewicz kontynuowali swoją działalność we Lwowie. Do kolejnego pokolenia uczniów Twardowskiego należeli m.in. <a href="/wiki/Izydora_D%C4%85mbska" title="Izydora Dąmbska">Izydora Dąmbska</a>, <a href="/wiki/Maria_Kokoszy%C5%84ska-Lutmanowa" title="Maria Kokoszyńska-Lutmanowa">Maria Kokoszyńska</a> czy <a href="/wiki/Henryk_Mehlberg" title="Henryk Mehlberg">Henryk Mehlberg</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010404–405-129">[129]</a>. Ajdukiewicz był autorem ważnych prac z zakresu epistemologii (<a href="/wiki/Logistyczny_antyirracjonalizm" title="Logistyczny antyirracjonalizm">logistyczny antyirracjonalizm</a>, radykalny <a href="/wiki/Konwencjonalizm" title="Konwencjonalizm">konwencjonalizm</a> i <a href="/w/index.php?title=Epistemologia_semantyczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epistemologia semantyczna (strona nie istnieje)">epistemologia semantyczna</a>) i metodologii nauk (klasyfikacja rozumowań i wnioskowań)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010426–428,_434–435-130">[130]</a>. Zdaniem <a href="/wiki/Jan_Wole%C5%84ski" title="Jan Woleński">Jana Woleńskiego</a> kres szkole położyła II wojna światowa. Twardowski i Leśniewski zmarli krótko przed wojną, a Zawirski i Witwicki krótko po niej. Wielu przedstawicieli szkoły zginęło w trakcie wojny lub emigrowało z kraju. Nowa sytuacja polityczna po 1945 spowodowała, że choć wielu członków szkoły pozostawało aktywnych, to środowisko uległo rozproszeniu<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010407–409-131">[131]</a>. Z kolei zdaniem <a href="/wiki/Jacek_Juliusz_Jadacki" title="Jacek Juliusz Jadacki">Jacka Jadackiego</a>, szkoła w latach 1940–1960 przechodziła okres rozproszenia i destrukcji, by odrodzić się wraz z osłabnięciem represji politycznych kolejnym pokoleniem filozofów<a href="#cite_note-132">[132]</a>. Szkoła lwowsko-warszawska wywarła znaczący wpływ nie tylko na rozwój polskiej filozofii, ale także poza granicami kraju. Poprzez Tarskiego, warszawski ośrodek szkoły nawiązał bliskie kontakty z <a href="/wiki/Ko%C5%82o_Wiede%C5%84skie" title="Koło Wiedeńskie">Kołem Wiedeńskim</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444-123">[123]</a>. W 1933 przez sześć tygodni w Warszawie przebywał <a href="/wiki/Willard_Van_Orman_Quine" title="Willard Van Orman Quine">Willard Van Orman Quine</a>, słuchając wykładów i dyskutując z Tarskim, Leśniewskim, Łukasiewiczem i innymi przedstawicielami szkoły<a href="#cite_note-133">[133]</a>. Dzięki jego staraniom, krótko przed wojną Tarski wyjechał do Stanów Zjednoczonych, zaczynając tam międzynarodową karierę. Wojna spowodowała też emigrację wielu innych członków szkoły, powodując, że jej idee włączone zostały w tradycje filozoficzne innych krajów. Największy międzynarodowy rozgłos zyskały osiągnięcia szkoły w dziedzinie logiki. Wpływ idei Kazimierza Twardowskiego odnajduje się w filozofiach <a href="/wiki/Alexius_Meinong" title="Alexius Meinong">Alexiusa Meinonga</a> i <a href="/wiki/Edmund_Husserl" title="Edmund Husserl">Edmunda Husserla</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444-123">[123]</a>. Krakowscy przedstawiciele szkoły (m.in. <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Maria_Boche%C5%84ski" title="Józef Maria Bocheński">Józef Maria Bocheński</a> i <a href="/wiki/Jan_Salamucha" title="Jan Salamucha">Jan Salamucha</a>) mieli swój wkład w rozwój neoscholastyki<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444-123">[123]</a>, choć w późniejszym okresie analityczny nurt w neoscholastyce nie był kontynuowany<a href="#cite_note-134">[134]</a>. Szkoła odegrała też kluczową rolę na kształtowanie się polskiej kultury intelektualnej. Pod jej wpływem kształciły się pokolenia filozofów. Z jej kręgu wywodziło się wielu wybitnych intelektualistów. Podręczniki Kotarbińskiego (<a href="/w/index.php?title=Elementy_teorii_poznania,_logiki_formalnej_i_metodologii_nauk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk (strona nie istnieje)">Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk</a>), Tatarkiewicza (<a href="/wiki/Historia_filozofii_(Tatarkiewicz)" title="Historia filozofii (Tatarkiewicz)">Historia filozofii</a>), Ajdukiewicza (<a href="/wiki/Zagadnienia_i_kierunki_filozofii._Teoria_poznania._Metafizyka" title="Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka">Zagadnienia i kierunki filozofii. Teoria poznania. Metafizyka</a>, <a href="/wiki/Logika_pragmatyczna" title="Logika pragmatyczna">Logika pragmatyczna</a>), Witwickiego (Psychologia) wraz z jego tłumaczeniami dialogów Platona długo były podstawą wykształcenia polskich humanistów<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444–445-135">[135]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Roman_Ingarden_i_fenomenologia">Roman Ingarden i fenomenologia</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=20" title="Edytuj sekcję: Roman Ingarden i fenomenologia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=20" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Roman Ingarden i fenomenologia">edytuj kod</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:Witkacy_Roman_Ingarden_1937.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Witkacy_Roman_Ingarden_1937.jpg/150px-Witkacy_Roman_Ingarden_1937.jpg" decoding="async" width="150" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Witkacy_Roman_Ingarden_1937.jpg/225px-Witkacy_Roman_Ingarden_1937.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Witkacy_Roman_Ingarden_1937.jpg/300px-Witkacy_Roman_Ingarden_1937.jpg 2x" data-file-width="1400" data-file-height="1992" /></a><figcaption><a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Ignacy_Witkiewicz" title="Stanisław Ignacy Witkiewicz">Stanisław Ignacy Witkiewicz</a>, portret Romana Ingardena (pastel na papierze, 1937)</figcaption></figure> Obok szkoły lwowsko-warszawskiej silną pozycję w życiu filozoficznym dwudziestolecia miała <a href="/wiki/Fenomenologia" title="Fenomenologia">fenomenologia</a>, której głównym reprezentantem był <a href="/wiki/Roman_Ingarden" title="Roman Ingarden">Roman Ingarden</a>, uczeń zarówno Kazimierza Twardowskiego, jak i twórcy fenomenologii, <a href="/wiki/Edmund_Husserl" title="Edmund Husserl">Edmunda Husserla</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010463-136">[136]</a>. W swojej głównej pracy (<a href="/w/index.php?title=Sp%C3%B3r_o_istnienie_%C5%9Bwiata&action=edit&redlink=1" class="new" title="Spór o istnienie świata (strona nie istnieje)">Spór o istnienie świata</a>, 1945-1970) Ingarden występował przeciwko ideom późnego Husserla – fenomenologii transcendentalnej. Relacja między realizmem a idealizmem była przyczynkiem do zrekonstruowania fenomenologii według przebiegającego na tym gruncie sporu o istnienie świata<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010464-137">[137]</a>. Wcześniejszą pracą, która przyniosła mu międzynarodowy rozgłos, było dzieło Das literalische Kunstwerk (1931, tłum. pl. <a href="/w/index.php?title=O_dziele_literackim&action=edit&redlink=1" class="new" title="O dziele literackim (strona nie istnieje)">O dziele literackim</a>), w którym autor bada istotę tzw. przedmiotu intencjonalnego, wykrywając możliwość różnych sposobów istnienia, momentów bytowych i warstw<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010469–470,_479–481-138">[138]</a>. Praca miała duży wpływ m.in. na polską teorię literatury, a także na takich filozofów jak <a href="/w/index.php?title=Mikel_Dufrenne&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mikel Dufrenne (strona nie istnieje)">Mikel Dufrenne</a> czy <a href="/wiki/Nelson_Goodman" title="Nelson Goodman">Nelson Goodman</a><a href="#cite_note-CITEREFThomasson2016-139">[139]</a> . Ingarden jest jednym z najbardziej znanych polskich filozofów, najwybitniejszym estetykiem w fenomenologii i jednym z głównych przedstawicieli tego nurtu<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010482-140">[140]</a>. Ingarden zgromadził wokół siebie we Lwowie grono uczniów i za jego sprawą fenomenologia stała się silnym nurtem w polskiej filozofii (choć to nie on ją tu wprowadził)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010463–464,_482–483-141">[141]</a>. Po wojnie kontynuował nauczanie w Krakowie. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Inne_nurty_2">Inne nurty</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=21" title="Edytuj sekcję: Inne nurty" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=21" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Inne nurty">edytuj kod</a>]</div> Logiką interesowali się nie tylko przedstawiciele szkoły lwowsko-warszawskiej. Znaczącą postacią spoza jej grona był <a href="/wiki/Leon_Chwistek" title="Leon Chwistek">Leon Chwistek</a>, logik, filozof i malarz. W zakresie logiki pozostawał pod wpływem prac <a href="/wiki/Bertrand_Russell" title="Bertrand Russell">Bertranda Russella</a> i <a href="/wiki/Henri_Poincar%C3%A9" title="Henri Poincaré">Henri Poincarégo</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010445–447-142">[142]</a>. Jako twórca i teoretyk sztuki był głównym przedstawicielem <a href="/wiki/Formizm" title="Formizm">formizmu</a>. Władysław Tatarkiewicz wywodził się ze szkoły lwowsko-warszawskiej, ale duża część jego twórczości ma charakter odrębny. Oprócz trzytomowej Historii filozofii (dwa tomy wydane w 1931, trzeci po wojnie), z której uczyło się kilka pokoleń humanistów, duże znaczenie miały jego prace z historii estetyki oraz praca <a href="/wiki/O_szcz%C4%99%C5%9Bciu" title="O szczęściu">O szczęściu</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010517-143">[143]</a>. Własną drogą poszedł również <a href="/wiki/Henryk_Elzenberg_(filozof)" title="Henryk Elzenberg (filozof)">Henryk Elzenberg</a>, etyk i estetyk, krytyk szkoły lwowsko-warszawskiej<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010516-144">[144]</a>. Wyraźnie odrębnym nurtem była powstająca neoscholastyka, której przedstawicielami byli <a href="/wiki/Kazimierz_Wais" title="Kazimierz Wais">Kazimierz Wais</a>, <a href="/wiki/Jacek_Woroniecki" title="Jacek Woroniecki">Jacek Woroniecki</a>, <a href="/wiki/Konstanty_Michalski" title="Konstanty Michalski">Konstanty Michalski</a> i <a href="/w/index.php?title=Augustyn_Jakubiak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Augustyn Jakubiak (strona nie istnieje)">Augustyn Jakubiak</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010513–516-145">[145]</a>. <a href="/wiki/Pragmatyzm" title="Pragmatyzm">Pragmatyzm</a> pojawił się w Polsce jeszcze przed I wojną światową, dzięki tłumaczeniom prac Jamesa dokonanym przez Witwickiego. Był poglądem popularnym, traktowanym z zainteresowaniem przez Kotarbińskiego i Łukasiewicza<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010490-146">[146]</a>. Oryginalnym badaczem, wiązanym z pragmatyzmem był <a href="/wiki/Florian_Znaniecki" title="Florian Znaniecki">Florian Znaniecki</a>, socjolog i filozof, którego znana praca (pisana wspólnie z <a href="/wiki/William_Thomas" title="William Thomas">Williamem Thomasem</a> <a href="/wiki/Ch%C5%82op_polski_w_Europie_i_Ameryce" title="Chłop polski w Europie i Ameryce">Chłop polski w Europie i Ameryce</a>) jest traktowana jako rozwinięcie pragmatyzmu na grunt socjologii<a href="#cite_note-147">[147]</a>. Twórczość Znanieckiego obejmowała również <a href="/wiki/Filozofia_kultury" title="Filozofia kultury">filozofię kultury</a> ściśle powiązaną z <a href="/wiki/Teoria_socjologiczna" title="Teoria socjologiczna">teorią socjologiczną</a> oraz <a href="/w/index.php?title=Metodologia_nauk_spo%C5%82ecznych&action=edit&redlink=1" class="new" title="Metodologia nauk społecznych (strona nie istnieje)">metodologią nauk społecznych</a> (<a href="/wiki/Kulturalizm_(socjologia)" title="Kulturalizm (socjologia)">kulturalizm</a>, <a href="/wiki/Socjologia_humanistyczna" title="Socjologia humanistyczna">socjologia humanistyczna</a> i koncepcja <a href="/wiki/Wsp%C3%B3%C5%82czynnik_humanistyczny" title="Współczynnik humanistyczny">współczynnika humanistycznego</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010505–506-148">[148]</a>. Nie tylko Znaniecki łączył nauki społeczne z pogłębioną refleksją filozoficzną nad kulturą. Duży wpływ na polskie życie intelektualne miały także prace <a href="/wiki/Bronis%C5%82aw_Malinowski_(antropolog)" title="Bronisław Malinowski (antropolog)">Bronisława Malinowskiego</a>, jednego z ojców <a href="/wiki/Antropologia_kulturowa" title="Antropologia kulturowa">antropologii kulturowej</a>, który większość swoich prac opublikował po angielsku. Ważne prace z zakresu filozofii kultury wydali również <a href="/wiki/Zygmunt_%C5%81empicki_(profesor)" title="Zygmunt Łempicki (profesor)">Zygmunt Łempicki</a>, <a href="/wiki/Jerzy_Braun" title="Jerzy Braun">Jerzy Braun</a>, <a href="/wiki/Stefan_Czarnowski" title="Stefan Czarnowski">Stefan Czarnowski</a> czy <a href="/wiki/Bogdan_Suchodolski" title="Bogdan Suchodolski">Bogdan Suchodolski</a>. Oryginalną <a href="/wiki/Neopoga%C5%84stwo" title="Neopogaństwo">neopogańską</a> wizję kultury przedstawił również <a href="/wiki/Jan_Stachniuk" title="Jan Stachniuk">Jan Stachniuk</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010504–513-149">[149]</a>. Okres ten wydał także wielu interesujących i oryginalnych filozofów zajmujących się <a href="/wiki/Filozofia_historii" title="Filozofia historii">filozofią historii</a> i <a href="/w/index.php?title=Teoria_cywilizacji&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teoria cywilizacji (strona nie istnieje)">teoriami cywilizacji</a> (<a href="/wiki/Napoleon_Cybulski" title="Napoleon Cybulski">Napoleon Cybulski</a>, <a href="/wiki/Feliks_Koneczny" title="Feliks Koneczny">Feliks Koneczny</a>, <a href="/wiki/Erazm_Majewski" title="Erazm Majewski">Erazm Majewski</a>, <a href="/wiki/Zygmunt_Wasilewski" title="Zygmunt Wasilewski">Zygmunt Wasilewski</a>, <a href="/wiki/Feliks_M%C5%82ynarski" title="Feliks Młynarski">Feliks Młynarski</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010491–498-150">[150]</a>. Charakterystycznym dla międzywojnia nurtem filozoficznym i literackim, który łączył refleksję nad kulturą i historią, stawiając tezy o zmierzchu cywilizacji, kryzysie kultury i schyłkowości dziejów, był <a href="/wiki/Katastrofizm_(kultura)" title="Katastrofizm (kultura)">katastrofizm</a>. Był to nurt niejednorodny, którego ślady można odnaleźć u bardzo różnorodnych twórców, m.in. u Znanieckiego, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Ignacy_Witkiewicz" title="Stanisław Ignacy Witkiewicz">Stanisława Ignacego Witkiewicza</a>, <a href="/wiki/Marian_Zdziechowski" title="Marian Zdziechowski">Mariana Zdziechowskiego</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010498–504-151">[151]</a>. Niedocenioną w swoich czasach postacią był <a href="/wiki/Ludwik_Fleck" title="Ludwik Fleck">Ludwik Fleck</a>, lwowski mikrobiolog, który wydawał w językach polskim i niemieckim prace z zakresu filozofii nauki. Jego stanowisko w filozofii naukowej cechowało się <a href="/wiki/Historyzm_(filozofia)" title="Historyzm (filozofia)">historyzmem</a> i naciskiem na kolektywne podstawy poznania (pojęcia <a href="/w/index.php?title=Styl_my%C5%9Blowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Styl myślowy (strona nie istnieje)">stylu myślowego</a> i <a href="/w/index.php?title=Kolektyw_my%C5%9Blowy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kolektyw myślowy (strona nie istnieje)">kolektywu myślowego</a>)<a href="#cite_note-152">[152]</a>. W II połowie XX w. został odkryty ponownie przez <a href="/wiki/Thomas_Kuhn" title="Thomas Kuhn">Thomasa Kuhna</a>, a później zaliczony przez <a href="/wiki/Socjologia_wiedzy" title="Socjologia wiedzy">socjologów wiedzy</a> i przedstawicieli <a href="/wiki/Studia_nad_nauk%C4%85_i_technik%C4%85" title="Studia nad nauką i techniką">studiów nad nauką i techniką</a> do wczesnych przedstawicieli <a href="/wiki/Konstruktywizm_spo%C5%82eczny" title="Konstruktywizm społeczny">konstruktywizmu</a> w filozofii nauki<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010448–449-153">[153]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="II_wojna_światowa">II wojna światowa</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=22" title="Edytuj sekcję: II wojna światowa" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=22" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: II wojna światowa">edytuj kod</a>]</div> II wojna światowa jest wyraźną cezurą w kulturze polskiej, również w rozwoju polskiej filozofii. W trakcie wojny zginęło wielu filozofów, m.in. Leon Chwistek, Jan Salamucha, <a href="/wiki/Adam_Ziele%C5%84czyk" title="Adam Zieleńczyk">Adam Zieleńczyk</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Spasowski" title="Władysław Spasowski">Władysław Spasowski</a>, <a href="/wiki/Jakub_Sega%C5%82" title="Jakub Segał">Jakub Segał</a>, <a href="/wiki/Jan_Mosdorf" title="Jan Mosdorf">Jan Mosdorf</a>, <a href="/wiki/Boles%C5%82aw_Mici%C5%84ski" title="Bolesław Miciński">Bolesław Miciński</a>, <a href="/wiki/Micha%C5%82_Sobeski" title="Michał Sobeski">Michał Sobeski</a>, <a href="/wiki/Stefan_Rudnia%C5%84ski" title="Stefan Rudniański">Stefan Rudniański</a>, Stanisław Ignacy Witkiewicz i <a href="/wiki/Salomon_Igel" title="Salomon Igel">Salomon Igel</a>. Część z nich została zabita w egzekucjach, część zmarła w obozach, zginęła w walce czy popełniła samobójstwo. Dokładna liczba osób zmarłych w wyniku wojny nie jest znana, a różne szacunki oceniają ją na kilkadziesiąt osób<a href="#cite_note-CITEREFKonstańczak2017238=253-154">[154]</a>. Bardzo wielu filozofów wyemigrowało i zaczęło pracę w innych krajach. Wojna przerwała działalność uniwersytetów. Nauczanie trwało w konspiracji, lecz było bardzo ograniczone (m.in. tajne nauczanie prowadzili Kotarbiński, Tatarkiewicz, M. i S. Ossowscy, <a href="/wiki/Bogdan_Suchodolski" title="Bogdan Suchodolski">Bogdan Suchodolski</a>, <a href="/wiki/Sergiusz_Hessen" title="Sergiusz Hessen">Sergiusz Hessen</a>)<a href="#cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015282-155">[155]</a>. Niektórzy filozofowie, mimo utrudnionego dostępu do źródeł kontynuowali jednak swoje prace (m.in. Tatarkiewicz nad Historią filozofii i O szczęściu oraz Ingarden nad Sporem o istnienie świata)<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990130-114">[114]</a>. W konspiracji ukazały się tłumaczenia dzieł <a href="/wiki/Jacques_Maritain" title="Jacques Maritain">Jacques’a Maritaina</a> (autorstwa <a href="/wiki/Czes%C5%82aw_Mi%C5%82osz" title="Czesław Miłosz">Czesława Miłosza</a>) i <a href="/wiki/Emmanuel_Mounier" title="Emmanuel Mounier">Emmanuela Mouniera</a> (autorstwa <a href="/wiki/Jan_Strzelecki" title="Jan Strzelecki">Jana Strzeleckiego</a>)<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990130-114">[114]</a>. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="1945-1989">1945-1989</h3>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=23" title="Edytuj sekcję: 1945-1989" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=23" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: 1945-1989">edytuj kod</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Kontekst_polityczny_i_instytucjonalny">Kontekst polityczny i instytucjonalny</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=24" title="Edytuj sekcję: Kontekst polityczny i instytucjonalny" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=24" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Kontekst polityczny i instytucjonalny">edytuj kod</a>]</div> W wyniku powojennego przesunięcia granic, dwa ważne ośrodki polskiego życia intelektualnego, Lwów i Wilno, znalazły się w granicach ZSRR. Do Polski włączono natomiast ziemie zachodnie i północne. Objęcie przez komunistów władzy w powojennej Polsce doprowadziło także do radykalnej zmiany w społeczno-politycznym otoczeniu uprawiania filozofii. Po wojnie, wraz z umocnieniem się przy władzy komunistów, wolność prowadzenia badań, nauczania i głoszenia poglądów uległa znacznemu ograniczeniu. Zamknięto katedry filozofii na uniwersytetach (z wyjątkiem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i Uniwersytetu Warszawskiego), przedwojennych filozofów odsunięto od pracy na uczelniach, zamknięto możliwości publikacji<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010525–527-156">[156]</a>. Jednocześnie upowszechniono oficjalną wersję doktryny <a href="/wiki/Marksizm" title="Marksizm">marksistowskiej</a> (<a href="/w/index.php?title=Marksizm_ortodoksyjny&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marksizm ortodoksyjny (strona nie istnieje)">marksizm ortodoksyjny</a>), która była powszechnie wykładana na wszystkich studiach i miała status „naukowy”. Inne nurty filozoficzne przedstawiane były jako historyczne bądź krytykowane jako burżuazyjne. Filozofia marksistowska zaczyna dominować we wszystkich dyscyplinach filozoficznych (w tym również w logice pod postacią „logiki dialektycznej”, krytykującej osiągnięcia szkoły lwowsko-warszawskiej) Represje były najsilniejsze w okresie <a href="/wiki/Stalinizm" title="Stalinizm">stalinizmu</a> (1951–1956). W 1951 odbywa się <a href="/w/index.php?title=I_Kongres_Nauki_Polskiej&action=edit&redlink=1" class="new" title="I Kongres Nauki Polskiej (strona nie istnieje)">I Kongres Nauki Polskiej</a>, na którym zadecydowano o stalinizacji kultury polskiej. Usunięto ze stanowisk m.in. Ajdukiewicza, Czeżowskiego, Kokoszyńską, Kotarbińskiego, Tatarkiewicza, Ingardena, Elzenberga, Dąmbską, Znamierowskiego<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010528-157">[157]</a>. Kotarbiński, Ajdukiewicz, Czeżowski, Ingarden, Ossowscy stali się celem ataków politycznych<a href="#cite_note-CITEREFWójcicki20074–5-158">[158]</a>. W atakach aktywny udział brali filozofowie młodego pokolenia <a href="/wiki/Adam_Schaff" title="Adam Schaff">Adam Schaff</a>, <a href="/wiki/Leszek_Ko%C5%82akowski" title="Leszek Kołakowski">Leszek Kołakowski</a> i <a href="/wiki/Bronis%C5%82aw_Baczko" title="Bronisław Baczko">Bronisław Baczko</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010537-159">[159]</a>. Zamknięto „Przegląd Filozoficzny”, „Kwartalnik Filozoficzny” i „Studia Philosophica”. W zamian za to w 1952 założono „<a href="/wiki/My%C5%9Bl_Filozoficzna" title="Myśl Filozoficzna">Myśl Filozoficzną</a>” (red. <a href="/wiki/Adam_Schaff" title="Adam Schaff">Adam Schaff</a>), która stała się głównym miejscem prezentacji ortodoksyjnego marksizmu i krytyki innych nurtów filozoficznych<a href="#cite_note-CITEREFWójcicki20074-160">[160]</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010529-161">[161]</a>. Od 1952 zaczęto wydawać klasyczne dzieła filozoficzne w <a href="/wiki/Biblioteka_Klasyk%C3%B3w_Filozofii" title="Biblioteka Klasyków Filozofii">Bibliotece Klasyków Filozofii</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010530-162">[162]</a>. Od 1966 zaczęło się ukazywać czasopismo „<a href="/wiki/Etyka_(czasopismo)" title="Etyka (czasopismo)">Etyka</a>”. <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:BernhardYourcenarKolakowskiBerlin1983.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/BernhardYourcenarKolakowskiBerlin1983.jpg/220px-BernhardYourcenarKolakowskiBerlin1983.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/BernhardYourcenarKolakowskiBerlin1983.jpg/330px-BernhardYourcenarKolakowskiBerlin1983.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/BernhardYourcenarKolakowskiBerlin1983.jpg/440px-BernhardYourcenarKolakowskiBerlin1983.jpg 2x" data-file-width="3674" data-file-height="2447" /></a><figcaption>Leszek Kołakowski podczas wręczania <a href="/wiki/Nagroda_Erazma" title="Nagroda Erazma">Nagrody Erazma</a> w 1983 (od lewej <a href="/wiki/Bernhard_(ksi%C4%85%C5%BC%C4%99_holenderski)" title="Bernhard (książę holenderski)">książę holenderski Bernhardt</a>, <a href="/wiki/Marguerite_Yourcenar" title="Marguerite Yourcenar">Marguerite Yourcenar</a>, Leszek Kołakowski i <a href="/wiki/Isaiah_Berlin" title="Isaiah Berlin">Isaiah Berlin</a>)</figcaption></figure> Po 1956 nastał okres odwilży, a ograniczenia wobec filozofii i represje uległy osłabieniu, znacznie osłabł nacisk polityczny. „Myśl Filozoficzną”, skompromitowaną w poprzednim okresie, przekształcono w „<a href="/wiki/Studia_Filozoficzne" title="Studia Filozoficzne">Studia Filozoficzne</a>” (red. Leszek Kołakowski)<a href="#cite_note-CITEREFWójcicki20077-163">[163]</a>. Stopniowo, wielu ortodoksyjnych marksistów, zaczęło się przesuwać na stanowiska krytyczne wobec władzy i <a href="/wiki/Rewizjonizm_(marksizm)" title="Rewizjonizm (marksizm)">rewizjonistyczne</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010535-164">[164]</a>. W 1968 Schaff, Baczko i Kołakowski zostali usunięci z Uniwersytetu Warszawskiego, co stało się bezpośrednią przyczyną protestów dużej części kadry i studentów<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010540-165">[165]</a>. Po <a href="/wiki/Marzec_1968" title="Marzec 1968">wydarzeniach 1968</a> roku z kraju wyemigrowali m.in. Leszek Kołakowski (który całkowicie odszedł od marksizmu, publikując za granicą jego całościową krytykę – <a href="/wiki/G%C5%82%C3%B3wne_nurty_marksizmu" title="Główne nurty marksizmu">Główne nurty marksizmu</a>), <a href="/wiki/Zygmunt_Bauman" title="Zygmunt Bauman">Zygmunt Bauman</a> (w tym okresie socjolog, później jeden z głównych przedstawicieli <a href="/wiki/Postmodernizm_(filozofia)" title="Postmodernizm (filozofia)">postmodernizmu</a>), Bronisław Baczko, <a href="/wiki/Andrzej_Zab%C5%82udowski" title="Andrzej Zabłudowski">Andrzej Zabłudowski</a>, <a href="/wiki/Helena_Eilstein" title="Helena Eilstein">Helena Eilstein</a>, <a href="/wiki/Krzysztof_Pomian" title="Krzysztof Pomian">Krzysztof Pomian</a>, <a href="/wiki/Roman_Zimand" title="Roman Zimand">Roman Zimand</a>, <a href="/wiki/Stefan_Amsterdamski" title="Stefan Amsterdamski">Stefan Amsterdamski</a>, <a href="/wiki/Stefan_Morawski" title="Stefan Morawski">Stefan Morawski</a>. Od lat 80. stopniowo pojawiły się szersze możliwości uprawiania filozofii poza oficjalnym marksizmem (w postaci marksizmu otwartego czy różnych nurtów filozofii niemarksistowskiej), ochraniane rosnącą autonomią uczelni wyższych. Pojawiły się nowe czasopisma filozoficzne: „<a href="/w/index.php?title=Colloquia_Communia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Colloquia Communia (strona nie istnieje)">Colloquia Communia</a>” (1979), „<a href="/w/index.php?title=Ethos_(czasopismo)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethos (czasopismo) (strona nie istnieje)">Ethos</a>” (1988) czy „<a href="/wiki/Edukacja_Filozoficzna" title="Edukacja Filozoficzna">Edukacja Filozoficzna</a>” (1986)<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990140-166">[166]</a>. Wielu filozofów zaangażowało się w działalność opozycyjną, oraz podziemny, niezależny ruch wydawniczy i edukacyjny (m.in. <a href="/wiki/Stefan_Amsterdamski" title="Stefan Amsterdamski">Stefan Amsterdamski</a>, <a href="/wiki/Leszek_Nowak_(filozof)" title="Leszek Nowak (filozof)">Leszek Nowak</a>, <a href="/wiki/Klemens_Szaniawski" title="Klemens Szaniawski">Klemens Szaniawski</a>, <a href="/wiki/Barbara_Skarga" title="Barbara Skarga">Barbara Skarga</a>, <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Tischner" title="Józef Tischner">Józef Tischner</a>)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010541-167">[167]</a>. Możliwość rozwoju filozofii w Polsce w tym okresie, w porównaniu do innych państw <a href="/wiki/Blok_wschodni" title="Blok wschodni">bloku wschodniego</a>, była mimo wielu ograniczeń i represji, lepsza<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201010-74">[74]</a>. Dopiero jednak od zmiany ustrojowej w 1989, filozofia w Polsce odzyskała możliwość swobodnego rozwoju. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Nurty">Nurty</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=25" title="Edytuj sekcję: Nurty" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=25" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Nurty">edytuj kod</a>]</div> Dominującą i oficjalną filozofią w Polsce była <a href="/wiki/Filozofia_marksistowsko-leninowska" title="Filozofia marksistowsko-leninowska">marksistowsko-leninowska</a>. Była ona nauczana na wszystkich studiach wyższych i wywierała wpływ na całą kulturę. Pod względem filozoficznym, był to marksizm spłycony, wykładany dogmatycznie i służący jako środek politycznej indoktrynacji. Istniało jednak grono filozofów marksistowskich, którzy starali się rozwijać filozofię marksistowską poza dogmatyką. Pod względem oryginalności i zakresu swobody rozwoju, polski marksizm wybijał się spośród innych państw bloku wschodniego. Po roku 1968 w ramach marksizmu ukształtowały się dwa nurty: scjentystyczny i antropologiczny<a href="#cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015289-168">[168]</a>. Nurt scjentystyczny zajmował się epistemologią, filozofią przyrody, filozofią i metodologią nauki, w nawiązaniu do materializmu dialektycznego w duchu <a href="/wiki/Friedrich_Engels" title="Friedrich Engels">Engelsa</a>. Jego przedstawicielami byli <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Krajewski_(filozof)" title="Władysław Krajewski (filozof)">Władysław Krajewski</a>, <a href="/wiki/Stefan_Amsterdamski" title="Stefan Amsterdamski">Stefan Amsterdamski</a>, <a href="/wiki/Zdzis%C5%82aw_Cackowski" title="Zdzisław Cackowski">Zdzisław Cackowski</a><a href="#cite_note-CITEREFChudy1990137-169">[169]</a>. Nurt ten cechowały bliskie związki z <a href="/wiki/Pozytywizm_logiczny" title="Pozytywizm logiczny">neopozytywizmem</a>. Nurt antropologiczny, zajmował się problematyką człowieka, wartości i kultury<a href="#cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015289-168">[168]</a>. Starał się łączyć marksizm z takimi kierunkami jak <a href="/wiki/Egzystencjalizm" title="Egzystencjalizm">egzystencjalizm</a> czy neopozytywizm. Jego przedstawicielami byli m.in. Leszek Kołakowski, Bronisław Baczko czy Krzysztof Pomian<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990137-169">[169]</a>. Z tego nurtu wywodziła się też <a href="/wiki/Warszawska_szko%C5%82a_historii_idei" title="Warszawska szkoła historii idei">warszawska szkoła historii idei</a>, której przedstawiciele stopniowo odchodzili od marksizmu. Z tego ośrodka wywodziła się m.in. <a href="/wiki/Jolanta_Brach-Czaina" title="Jolanta Brach-Czaina">Jolanta Brach-Czaina</a>, filozofka sztuki i feministka zajmująca się głównie estetyką, związana później z <a href="/wiki/Uniwersytet_w_Bia%C5%82ymstoku" title="Uniwersytet w Białymstoku">Uniwersytetem w Białymstoku</a>. Jedynym nurtem filozoficznym, który funkcjonował oficjalnie obok marksizmu (choć znacznie ograniczony i nie bez represji), była <a href="/wiki/Filozofia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Filozofia chrześcijańska">filozofia chrześcijańska</a>. W 1946 na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim powstał Wydział Filozoficzny. Przez kolejne dekady stanowił jedyną instytucjonalną alternatywę wobec zdominowanych przez oficjalny marksizm uczelni wyższych<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990130-114">[114]</a>. Rozwinęła się tam <a href="/w/index.php?title=Lubelska_szko%C5%82a_filozoficzna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lubelska szkoła filozoficzna (strona nie istnieje)">lubelska szkoła filozoficzna</a>, będąca oryginalną wersją <a href="/wiki/Tomizm" title="Tomizm">tomizmu</a> (<a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Kami%C5%84ski_(duchowny)" title="Stanisław Kamiński (duchowny)">Stanisław Kamiński</a>, <a href="/wiki/Mieczys%C5%82aw_Albert_Kr%C4%85piec" title="Mieczysław Albert Krąpiec">Mieczysław Krąpiec</a>, <a href="/wiki/Stefan_Swie%C5%BCawski" title="Stefan Swieżawski">Stefan Swieżawski</a>). W Lublinie wykładał też <a href="/wiki/Jan_Pawe%C5%82_II" title="Jan Paweł II">Karol Wojtyła</a> (późniejszy Jan Paweł II), który łączył tomizm z fenomenologią<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010542–543-170">[170]</a>. Istotnym elementem twórczości tych filozofów był też szeroko rozumiany <a href="/wiki/Personalizm_chrze%C5%9Bcija%C5%84ski" title="Personalizm chrześcijański">personalizm</a><a href="#cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015296–297-171">[171]</a>. Wydziały teologiczne na innych uczelniach zostały zlikwidowane. Mimo tych działań, władze pozostawały jednak pewien margines dla chrześcijańskiego życia umysłowego. Oprócz KUL-u, od 1954 działała <a href="/wiki/Uniwersytet_Kardyna%C5%82a_Stefana_Wyszy%C5%84skiego_w_Warszawie" title="Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie">Akademia Teologii Katolickiej</a> (Warszawa). Filozoficzne teksty ukazywały się na łamach <a href="/wiki/Tygodnik_Powszechny" title="Tygodnik Powszechny">Tygodnika Powszechnego</a> i <a href="/wiki/Znak_(miesi%C4%99cznik)" title="Znak (miesięcznik)">Znaku</a><a href="#cite_note-CITEREFChudy1990131-172">[172]</a>. Innym istotnym nurtem filozofii niemarksistowskim była fenomenologia. Roman Ingarden po wojnie podjął wykłady na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był jednym z profesorów wobec którego zwróciły się represje stalinowskie i w 1950 odsunięto go od nauczania. Wznowił je w 1957, gromadząc grono uczniów i pośrednich naśladowców nazywane niekiedy „polską szkołą fenomenologiczną” (m.in. <a href="/wiki/Danuta_Gierulanka" title="Danuta Gierulanka">Danuta Gierulanka</a>, <a href="/wiki/Adam_P%C3%B3%C5%82tawski" title="Adam Półtawski">Adam Półtawski</a>, <a href="/wiki/Antoni_B._St%C4%99pie%C5%84" title="Antoni B. Stępień">Antoni B. Stępień</a>, <a href="/wiki/Anna-Teresa_Tymieniecka" title="Anna-Teresa Tymieniecka">Anna-Teresa Tymieniecka</a>, <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Tischner" title="Józef Tischner">Józef Tischner</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Str%C3%B3%C5%BCewski" title="Władysław Stróżewski">Władysław Stróżewski</a>, <a href="/wiki/Jan_Szewczyk_(filozof)" title="Jan Szewczyk (filozof)">Jan Szewczyk</a>). Charakterystyczną cechą tej fenomenologii był wpływ jaki wywierała na inne nurty filozoficzne, m.in. tomizm (Stępień), czy marksizm (Szewczyk)<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990135-173">[173]</a><a href="#cite_note-174">[174]</a>. <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Dyscypliny_filozoficzne">Dyscypliny filozoficzne</h4>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=26" title="Edytuj sekcję: Dyscypliny filozoficzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=26" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Dyscypliny filozoficzne">edytuj kod</a>]</div> W okresie powojennym logika w coraz większym stopniu oddalała się od filozofii, stając się <a href="/wiki/Logika_matematyczna" title="Logika matematyczna">logiką matematyczną</a>. Do zagadnień, którymi zajmowali się filozofowie należały m.in. <a href="/wiki/Metalogika" title="Metalogika">metalogika</a> czy typy logiki (m.in. <a href="/w/index.php?title=Logika_deontyczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Logika deontyczna (strona nie istnieje)">logiki deontyczne</a>, <a href="/wiki/Logika_modalna" title="Logika modalna">modalne</a>). Kontynuowano także badania nad zagadnieniami i systemami logicznymi przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej<a href="#cite_note-CITEREFJadacki201556–57-175">[175]</a>. Ogromnym zainteresowaniem w powojennej filozofii polskiej cieszyły się metodologia i <a href="/wiki/Filozofia_nauki" title="Filozofia nauki">filozofia nauki</a>. Problematyki ta rozwijane były już przed wojną przez przedstawicieli szkoły lwowsko-warszawskiej. Po wojnie zajęły się nimi także inne grupy badaczy. Na tym obszarze badań filozofia polska pozostawała w ścisłym kontakcie z rozwojem dyscypliny w innych krajach, podejmując dialog z <a href="/wiki/Pozytywizm_logiczny" title="Pozytywizm logiczny">pozytywizmem logicznym</a>, <a href="/wiki/Popperyzm" title="Popperyzm">falsyfikacjonizmem</a> czy <a href="/wiki/Pluralizm_teoretyczny" title="Pluralizm teoretyczny">pluralizmem w filozofii nauki</a>. Dużym zainteresowaniem cieszyła się filozofia <a href="/wiki/Pozytywizm_logiczny" title="Pozytywizm logiczny">neopozytywistyczna</a>. Toczono dyskusje nad wizjami pozytywistyczną i <a href="/w/index.php?title=Antypozytywizm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Antypozytywizm (strona nie istnieje)">antypozytywistyczną</a> nauki, a także nad interpretacjami realistyczną i instrumentalistyczną teorii naukowych<a href="#cite_note-CITEREFJadacki201558-176">[176]</a>. Napisano także liczne prace z zakresu metodologii poszczególnych dyscyplin naukowych<a href="#cite_note-CITEREFJadacki201558-176">[176]</a>. Wielu badaczy zajmowało się tematem metodologicznych podstaw nauk społecznych. Obok autorów nawiązujących do metodologii nauk przyrodniczych (<a href="/wiki/Antoni_Su%C5%82ek" title="Antoni Sułek">Antoni Sułek</a>, <a href="/wiki/Andrzej_Malewski" title="Andrzej Malewski">Andrzej Malewski</a>), w kilku ośrodkach prowadzono refleksję nad specyfiką nauk społecznych (m.in. Jerzy Kmita, <a href="/w/index.php?title=Edmund_Mokrzycki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edmund Mokrzycki (strona nie istnieje)">Edmund Mokrzycki</a>, Stanisław Ossowski, <a href="/wiki/Zdzis%C5%82aw_Krasnod%C4%99bski_(socjolog)" title="Zdzisław Krasnodębski (socjolog)">Zdzisław Krasnodębski</a>)<a href="#cite_note-CITEREFJadacki201560-177">[177]</a>. Esteyk <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Plik:J._Such_z_kolegami,_1964_r.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/J._Such_z_kolegami%2C_1964_r.jpg/400px-J._Such_z_kolegami%2C_1964_r.jpg" decoding="async" width="400" height="263" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/J._Such_z_kolegami%2C_1964_r.jpg/600px-J._Such_z_kolegami%2C_1964_r.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/J._Such_z_kolegami%2C_1964_r.jpg/800px-J._Such_z_kolegami%2C_1964_r.jpg 2x" data-file-width="999" data-file-height="658" /></a><figcaption>Pracownicy Katedry Historii Filozofii UAM (1964). Od lewej: <a href="/w/index.php?title=Jerzy_Szyma%C5%84ski_(filozof)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jerzy Szymański (filozof) (strona nie istnieje)">Jerzy Szymański</a>, <a href="/wiki/Jan_Such_(filozof)" title="Jan Such (filozof)">Jan Such</a>, <a href="/w/index.php?title=Roman_Koz%C5%82owski_(filozof)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Roman Kozłowski (filozof) (strona nie istnieje)">Roman Kozłowski</a>, <a href="/wiki/Seweryn_Dziamski" title="Seweryn Dziamski">Seweryn Dziamski</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Kot" title="Władysław Kot">Władysław Kot</a>, <a href="/wiki/J%C3%B3zef_Ba%C5%84ka" title="Józef Bańka">Józef Bańka</a>.</figcaption></figure> Na przełomie lat 60. i 70. powstało na <a href="/wiki/Uniwersytet_im._Adama_Mickiewicza_w_Poznaniu" title="Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu">Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu</a> środowisko badaczy, które zaczęto określać jako <a href="/wiki/Pozna%C5%84ska_szko%C5%82a_metodologiczna" title="Poznańska szkoła metodologiczna">poznańska szkoła metodologiczna</a>. Jej pierwszym filarem była filozofia marksistowska, jednak nie w wersji marksizmu oficjalnego, ale odwołującej się do pism samego Marksa. Drugim była filozofia nauki łącząca wpływy <a href="/wiki/Karl_Popper" title="Karl Popper">Karla Poppera</a> i Kazimierza Ajdukiewicza. Podstawy tej syntezy opracował <a href="/w/index.php?title=Jerzy_Giedymin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jerzy Giedymin (strona nie istnieje)">Jerzy Giedymin</a>, uczeń obu filozofów<a href="#cite_note-CITEREFZamiara2010284–285-178">[178]</a>. Trzecim zaś niemiecka antynaturalistyczna metodologia nauk humanistycznych (<a href="/wiki/Wilhelm_Dilthey" title="Wilhelm Dilthey">Wilhelm Dilthey</a>, <a href="/wiki/Eduard_Spranger" title="Eduard Spranger">Eduard Spranger</a> i <a href="/wiki/Max_Weber" title="Max Weber">Max Weber</a>)<a href="#cite_note-CITEREFZamiara2010297–298-179">[179]</a>. Te różne nurty, uznawane dotychczas za sobie przeciwstawne, stały się źródłem oryginalności szkoły, ale z czasem doprowadziły do jej podziału. W latach siedemdziesiątych część badaczy skupiona wokół <a href="/wiki/Leszek_Nowak_(filozof)" title="Leszek Nowak (filozof)">Leszka Nowaka</a> zajęła się rozwojem <a href="/w/index.php?title=Idealizacyjna_teoria_nauki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Idealizacyjna teoria nauki (strona nie istnieje)">idealizacyjnej teorii nauki</a>. Badacze skupieni wokół <a href="/wiki/Jerzy_Kmita" title="Jerzy Kmita">Jerzego Kmity</a> zajęli się podstawami metodologicznymi humanistyki, rozwijając koncepcję <a href="/w/index.php?title=Interpretacja_humanistyczna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Interpretacja humanistyczna (strona nie istnieje)">interpretacji humanistycznej</a>, a później także <a href="/w/index.php?title=Spo%C5%82eczno-regulacyjna_koncepcja_kultury&action=edit&redlink=1" class="new" title="Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury (strona nie istnieje)">społeczno-regulacyjnej koncepcji kultury</a>. Badacze związani z <a href="/wiki/Jan_Such_(filozof)" title="Jan Such (filozof)">Janem Suchem</a> badali marksistowsko-dialektyczne cechy przyrodoznawczego obrazu świata. Natomiast zespół <a href="/wiki/Seweryn_Dziamski" title="Seweryn Dziamski">Seweryna Dziamskiego</a> prowadził badania nad kształtowaniem się myśli marksistowskiej<a href="#cite_note-CITEREFKotowa2010311-180">[180]</a>. Oprócz wymienionych, ze szkołą wiązani są również <a href="/wiki/Krystyna_Zamiara" title="Krystyna Zamiara">Krystyna Zamiara</a>, <a href="/wiki/Izabella_Nowak" title="Izabella Nowak">Izabella Nowakowa</a>, <a href="/wiki/Tadeusz_Zg%C3%B3%C5%82ka" title="Tadeusz Zgółka">Tadeusz Zgółka</a>, <a href="/wiki/Andrzej_Malewski" title="Andrzej Malewski">Andrzej Malewski</a>, <a href="/wiki/Jerzy_Topolski" title="Jerzy Topolski">Jerzy Topolski</a>, <a href="/wiki/Teresa_Kostyrko" title="Teresa Kostyrko">Teresa Kostyrko</a>, <a href="/w/index.php?title=Anna_Pa%C5%82ubicka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anna Pałubicka (strona nie istnieje)">Anna Pałubicka</a>, <a href="/wiki/Anna_Zeidler-Janiszewska" title="Anna Zeidler-Janiszewska">Anna Zeidler-Janiszewska</a> oraz <a href="/w/index.php?title=Barbara_Kotowa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barbara Kotowa (strona nie istnieje)">Barbara Kotowa</a><a href="#cite_note-CITEREFZamiara2010-181">[181]</a> . Prace członków szkoły wychodziły przede wszystkim w czasopismach „<a href="/wiki/Studia_Metodologiczne" title="Studia Metodologiczne">Studia Metodologiczne</a>” (zał. 1966) i „<a href="/w/index.php?title=Pozna%C5%84skie_Studia_z_Filozofii_Nauki&action=edit&redlink=1" class="new" title="Poznańskie Studia z Filozofii Nauki (strona nie istnieje)">Poznańskie Studia z Filozofii Nauki</a>” (od 1976). W środowisku filozofów katolickich (w różnych ośrodkach uniwersyteckich) powstało grono uczonych, zajmujące się <a href="/wiki/Filozofia_nauki" title="Filozofia nauki">filozofią nauki</a> i <a href="/wiki/Filozofia_przyrody" title="Filozofia przyrody">przyrody</a>. Jego przedstawicielami są <a href="/wiki/Micha%C5%82_Heller" title="Michał Heller">Michał Heller</a>, <a href="/wiki/J%C3%B3zef_%C5%BByci%C5%84ski" title="Józef Życiński">Józef Życiński</a>, <a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Mazierski" title="Stanisław Mazierski">Stanisław Mazierski</a>, <a href="/wiki/Kazimierz_K%C5%82%C3%B3sak" title="Kazimierz Kłósak">Kazimierz Kłósak</a>. Heller i Życiński założyli w Krakowie <a href="/wiki/O%C5%9Brodek_Bada%C5%84_Interdyscyplinarnych" title="Ośrodek Badań Interdyscyplinarnych">Ośrodek Badań Interdyscyplinarnych</a> i zaczęli wydawać czasopismo „<a href="/wiki/Zagadnienia_Filozoficzne_w_Nauce" title="Zagadnienia Filozoficzne w Nauce">Zagadnienia Filozoficzne w Nauce</a>”<a href="#cite_note-182">[182]</a>. Michał Heller za swoją działalność łączącą naukę, religię i filozofię otrzymał w 2008 <a href="/wiki/Nagroda_Templetona" title="Nagroda Templetona">nagrodę Templetona</a>. Postuluje on powstanie nowej filozofii przyrody, nie zajmującej się jedynie nauką, ale funkcjonującej w ścisłej z nią łączności<a href="#cite_note-183">[183]</a>. W związku z ograniczeniem w uprawianiu filozofii, wielu badaczy rozpoczęło działalność w obszarze historii filozofii, lub podjęło się tłumaczenia dzieł filozoficznych. Znaczenie międzynarodowe zyskały polskie badania nad <a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bredniowieczna" title="Filozofia średniowieczna">filozofią średniowieczną</a>. <a href="/wiki/Marian_Kurdzia%C5%82ek" title="Marian Kurdziałek">Marian Kurdziałek</a> opublikował i opatrzył komentarzem dzieło <a href="/wiki/Dawid_z_Dinant" title="Dawid z Dinant">Dawida z Dinant</a>. Stefan Swieżawski jest autorem ośmiotomowych <a href="/w/index.php?title=Dzieje_filozofii_europejskiej_w_XV_wieku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dzieje filozofii europejskiej w XV wieku (strona nie istnieje)">Dziejów filozofii europejskiej w XV wieku</a>. Dużą wartość mają także prace <a href="/wiki/Adam_Krokiewicz" title="Adam Krokiewicz">Adama Krokiewicza</a> z historii filozofii starożytnej<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990136-184">[184]</a>. Po odwilży 1956 na Uniwersytecie Warszawskim ukształtowała się grupa filozofów, którzy zerwali ze stalinizmem, zajmując się <a href="/wiki/Historia_idei" title="Historia idei">historią idei</a> (<a href="/wiki/Warszawska_szko%C5%82a_historii_idei" title="Warszawska szkoła historii idei">warszawska szkoła historii idei</a>). Należeli do niej: Leszek Kołakowski, Bronisław Baczko, Krzysztof Pomian, <a href="/wiki/Andrzej_Walicki" title="Andrzej Walicki">Andrzej Walicki</a>, <a href="/wiki/Barbara_Skarga" title="Barbara Skarga">Barbara Skarga</a>, <a href="/wiki/Jerzy_Szacki_(socjolog)" title="Jerzy Szacki (socjolog)">Jerzy Szacki</a>. Przedstawiciele tej szkoły odchodzili od marksistowskiego wyjaśniania rozwoju idei, zajmując się szczegółowymi, stroniącymi od ideologii analizami historyczno-socjologicznymi. Wiele prac tej szkoły spowodowało ożywione dyskusje w polskim życiu intelektualnym, przekraczając swoim znaczeniem akademicką filozofię<a href="#cite_note-CITEREFChudy1990137-169">[169]</a>. Po 1968 niektórzy jej przedstawiciele wyemigrowali (Kołakowski, Baczko, Pomian), kontynuując prace i upowszechniając dorobek szkoły za granicą. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historiografia_filozofii_polskiej">Historiografia filozofii polskiej</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=27" title="Edytuj sekcję: Historiografia filozofii polskiej" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=27" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Historiografia filozofii polskiej">edytuj kod</a>]</div> Początki historiografii polskiej filozofii datowane są na drugą połowę XVIII w., gdy tacy autorzy jak <a href="/wiki/Hugo_Ko%C5%82%C5%82%C4%85taj" title="Hugo Kołłątaj">Hugo Kołłątaj</a>, <a href="/wiki/Adam_Naruszewicz" title="Adam Naruszewicz">Adam Tadeusz Naruszewicz</a> i <a href="/wiki/Jan_%C5%9Aniadecki" title="Jan Śniadecki">Jan Śniadecki</a>, w ramach szerszego programu oświeceniowej reformy kultury polskiej, zwrócili uwagę na konieczność badań nad historią polskiej filozofii<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017-185">[185]</a>. Systematyczne badania w tym zakresie rozpoczęły się jednak dopiero w wieku XIX, początkowo w ramach historii literatury czy historii oświaty<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017-185">[185]</a>. Liczne uwagi na temat dzieł filozoficznych można znaleźć w Historii literatury polskiej <a href="/wiki/Micha%C5%82_Wiszniewski" title="Michał Wiszniewski">Michała Wiszniewskiego</a> (wyd. 1840-1866), czy w pismach <a href="/wiki/Feliks_Jaro%C5%84ski_(filozof)" title="Feliks Jaroński (filozof)">Feliksa Jarońskiego</a>, <a href="/wiki/Jan_Majorkiewicz" title="Jan Majorkiewicz">Jana Majorkiewicza</a>, <a href="/wiki/Karol_Libelt" title="Karol Libelt">Karola Libelta</a> i <a href="/wiki/Dominik_Szulc" title="Dominik Szulc">Dominika Szulca</a>. Całościowy zarys historii filozofii polskiej został po raz pierwszy napisany przez <a href="/wiki/Franciszek_Krupi%C5%84ski" title="Franciszek Krupiński">Franciszka Krupińskiego</a> i dołączony jako osobny rozdział do polskiego przekładu Historii filozofii <a href="/w/index.php?title=Albert_Schwegler&action=edit&redlink=1" class="new" title="Albert Schwegler (strona nie istnieje)">Alberta Schweglera</a> (wyd. pl. 1863)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017-185">[185]</a>. Autorem, który prowadził wieloletnie studia historyczne nad polską filozofią był <a href="/wiki/Henryk_Struve" title="Henryk Struve">Henryk Struve</a>. Ich efektem były: obszerny wstęp historyczny do pracy Wykład systematyczny logiki czyli nauka dochodzenia i poznania prawdy (wyd. 1868-1870), oraz Historia logiki jako teorii poznania w Polsce (1912)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017-185">[185]</a>. W początkach XX w. doszło do instytucjonalizacji badań historycznych nad polską filozofią. W 1917 przy Polskiej Akademii Umiejętności powstała zajmująca się tym komisja, która wydawała czasopismo „<a href="/w/index.php?title=Archiwum_Komisji_do_Badania_Historii_Filozofii_w_Polsce&action=edit&redlink=1" class="new" title="Archiwum Komisji do Badania Historii Filozofii w Polsce (strona nie istnieje)">Archiwum Komisji do Badania Historii Filozofii w Polsce</a>”<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017-185">[185]</a>. W okresie międzywojennym wydano też niewielkich rozmiarów syntezę autorstwa <a href="/wiki/Maurycy_Straszewski" title="Maurycy Straszewski">Maurycego Straszewskiego</a>, jako dodatek do polskiego tłumaczenia Historii filozofii w zarysie <a href="/w/index.php?title=Albert_St%C3%B6ckl&action=edit&redlink=1" class="new" title="Albert Stöckl (strona nie istnieje)">Alberta Stöckla</a> i <a href="/w/index.php?title=Josef_Weing%C3%A4rtner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Josef Weingärtner (strona nie istnieje)">Josefa Weingärtnera</a> (1930). Po II wojnie światowej ukazała się krótka praca <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Tatarkiewicz" title="Władysław Tatarkiewicz">Władysława Tatarkiewicza</a> Zarys dziejów filozofii w Polsce (1948), będąca właściwie zebraniem fragmentów z jego Historii filozofii. Dopiero jednak koniec stalinizmu, pozwolił na szersze zajmowanie się tą tematyką<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-186">[186]</a>. Wybitnymi historykami polskiej filozofii drugiej połowy XX w. byli <a href="/wiki/Juliusz_Doma%C5%84ski" title="Juliusz Domański">Juliusz Domański</a>, <a href="/w/index.php?title=Mieczys%C5%82aw_Markowski_(zm._2011)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mieczysław Markowski (zm. 2011) (strona nie istnieje)">Mieczysław Markowski</a>, <a href="/wiki/Zbigniew_Ogonowski" title="Zbigniew Ogonowski">Zbigniew Ogonowski</a>, <a href="/wiki/W%C5%82adys%C5%82aw_Se%C5%84ko" title="Władysław Seńko">Władysław Seńko</a>, <a href="/wiki/Barbara_Skarga" title="Barbara Skarga">Barbara Skarga</a>, <a href="/wiki/Lech_Szczucki" title="Lech Szczucki">Lech Szczucki</a>, <a href="/wiki/Andrzej_Walicki" title="Andrzej Walicki">Andrzej Walicki</a>, <a href="/wiki/Zofia_W%C5%82odek" title="Zofia Włodek">Zofia Włodek</a><a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-186">[186]</a>. Już na początku <a href="/wiki/Polski_pa%C5%BAdziernik_1956" title="Polski październik 1956">odwilży</a> (1956) powstał Zespół Historii Filozofii Średniowiecznej w Polsce przy IFiS PAN, który przez kolejne dekady opublikował wiele studiów, źródeł i syntez. Dzięki pracy wielu autorów, okres średniowieczny jest stosunkowo najlepiej opracowany historycznie<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-186">[186]</a>. W 1959 ukazał się pierwszy, a w 1966 drugi, tom Historii filozofii polskiej <a href="/wiki/Wiktor_W%C4%85sik" title="Wiktor Wąsik">Wiktora Wąsika</a>. Praca doprowadzona była do roku 1863.<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-186">[186]</a> Dziełem zbiorowym jest wydany w latach 1983 i 1989 Zarys dziejów filozofii w Polsce (dwa tomy, pierwszy obejmujący XIII–XVII w., drugi okres 1815-1918)<a href="#cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-19-187">[187]</a>. W 2010 ukazała się Historia filozofii polskiej <a href="/wiki/Jan_Skoczy%C5%84ski" title="Jan Skoczyński">Jana Skoczyńskiego</a> i <a href="/wiki/Jan_Wole%C5%84ski" title="Jan Woleński">Jana Woleńskiego</a> (doprowadzona do 1989 r.), a w 2013 Zarys historii filozofii polskiej <a href="/wiki/Krzysztof_Bochenek" title="Krzysztof Bochenek">Krzysztofa Bochenka</a>, <a href="/wiki/Leszek_Gawor" title="Leszek Gawor">Leszka Gawora</a> i <a href="/w/index.php?title=Ryszard_W%C3%B3jtowicz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ryszard Wójtowicz (strona nie istnieje)">Ryszarda Wójtowicza</a> (omawiający również współczesny rozwój filozofii w Polsce). W okresie powojennym powstały liczne opracowania słownikowe i encyklopedyczne, utrwalające kanon filozofii polskiej, m.in. Filozofia w Polsce. Słownik pisarzy (Wrocław 1971), Polska filozofia powojenna (3 tomy, 2001–2005), Słownik filozofów polskich (1999), Klasycy filozofii polskiej (1999), Encyklopedia filozofii polskiej (2 tomy, 2011)<a href="#cite_note-188">[188]</a>. W 1978 r. rozpoczęto wydawanie wielotomowej antologii tekstów źródłowych 700 lat myśli polskiej, której redaktorami byli czołowi polscy historycy filozofii. Dobór filozofów i ich tekstów w antologii utrwalił podstawowy kanon historii filozofii w Polsce i ułatwił dostęp do historycznych źródeł<a href="#cite_note-autonazwa1-2">[2]</a>. Spośród czasopism filozoficznych, historii filozofii polskiej poświęcone są „Studia z Filozofii Polskiej” (od 2006) i „Rocznik Historii Filozofii Polskiej” (od 2008). W XX wieku rozwinął się również namysł nad metodologią filozofii historii. Wytworzyło się w tym zakresie kilka stanowisk. Rozróżnia się autorski i problemowy sposób prezentacji materiału. Pierwszy z nich skoncentrowany jest na filozofach, ich postaciach i ich poglądach. Z kolei drugi skoncentrowany jest na problemach nad którymi refleksja jest rozwijana, nurtach i stanowiskach filozoficznych, czy kontekstach filozofowania. Nie są to przy tym stanowiska rozłączne, a określające, co jest podstawowym kryterium organizującym materiał. Ku ujęciu autorskiemu skłaniali się Władysław Tatarkiewicz, <a href="/w/index.php?title=Jerzy_Legowicz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jerzy Legowicz (strona nie istnieje)">Jerzy Legowicz</a> czy <a href="/wiki/Zbigniew_Kuderowicz" title="Zbigniew Kuderowicz">Zbigniew Kuderowicz</a>. Ujęcie problemowe prezentowali Stefan Swieżawski, <a href="/wiki/Zdzis%C5%82aw_Kuksewicz" title="Zdzisław Kuksewicz">Zdzisław Kuksewicz</a>, <a href="/wiki/Bohdan_Dziemidok" title="Bohdan Dziemidok">Bohdan Dziemidok</a>, <a href="/wiki/Micha%C5%82_Hempoli%C5%84ski" title="Michał Hempoliński">Michał Hempoliński</a>, <a href="/w/index.php?title=Andrzej_Mi%C5%9B&action=edit&redlink=1" class="new" title="Andrzej Miś (strona nie istnieje)">Andrzej Miś</a><a href="#cite_note-189">[189]</a>. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Przypisy">Przypisy</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=28" title="Edytuj sekcję: Przypisy" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=28" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Przypisy">edytuj kod</a>]</div> <div class="do-not-make-smaller refsection"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201013-1"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201013_1-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 13. </li> <li id="cite_note-autonazwa1-2">↑ <a href="#cite_ref-autonazwa1_2-0">a</a> <a href="#cite_ref-autonazwa1_2-1">b</a> <cite class="citation book nourl">StanisławS. Borzym StanisławS., O przedmiocie historii filozofii polskiej, [w:] StanisławS. Pieróg i inni red., Filozofia polska w tradycji europejskiej, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2011, s. 31–37<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=O+przedmiocie+historii+filozofii+polskiej&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft.aulast=Borzym&rft.date=2011&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Filozofia+polska+w+tradycji+europejskiej&rft.pub=Wydawnictwo+Uniwersytetu+Warszawskiego" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFPieróg1999XIV–XV-3"><a href="#cite_ref-CITEREFPieróg1999XIV–XV_3-0">↑</a> <a href="#CITEREFPieróg1999">Pieróg 1999 ↓</a>, s. XIV–XV. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201014-4"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201014_4-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 14. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki19897-5"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki19897_5-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 7. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198914–16-6"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198914–16_6-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 14–16. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198918–19-7"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198918–19_7-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 18–19. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198916-8"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198916_8-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 16. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki19899–10-9"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki19899–10_9-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 9–10. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198910–11-10"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198910–11_10-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 10–11. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201027-28-11"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201027-28_11-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 27-28. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198930–37-12"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198930–37_12-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 30–37. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201031-13"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201031_13-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 31. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198950–62-14"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki198950–62_14-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 50–62. </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> <cite class="citation book nourl">LudwikL. Ehrlich LudwikL., Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza, Warszawa: PWN, 1954<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Ludwik&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Pawe%C5%82+W%C5%82odkowic+i+Stanis%C5%82aw+ze+Skarbimierza&rft.place=Warszawa&rft.pub=PWN&rft.date=1954&rft.aulast=Ehrlich" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-CITEREFZiomek1999102,_143–144-16"><a href="#cite_ref-CITEREFZiomek1999102,_143–144_16-0">↑</a> <a href="#CITEREFZiomek1999">Ziomek 1999 ↓</a>, s. 102, 143–144. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201059-17"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201059_17-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 59. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989221–222-18"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989221–222_18-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 221–222. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201063-64-19"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201063-64_19-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 63-64. </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <cite class="citation book" id="CITEREFGlaber1893">Andrzej Glaber: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=1699&from=publication">Gadki o składności członków człowieczych z Arystotelesa i też inszych mędrców wybrane</a>. Kraków: Akademia Umiejętności, 1893. [dostęp 2013-12-01].<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Gadki+o+sk%C5%82adno%C5%9Bci+cz%C5%82onk%C3%B3w+cz%C5%82owieczych+z+Arystotelesa+i+te%C5%BC+inszych+m%C4%99drc%C3%B3w+wybrane&rft.aulast=Glaber&rft.aufirst=Andrzej&rft.pub=Akademia+Umiej%C4%99tno%C5%9Bci&rft.place=Krak%C3%B3w&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wbc.poznan.pl%2Fdlibra%2Fdocmetadata%3Fid%3D1699%26from%3Dpublication"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989228-21"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989228_21-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 228. </li> <li id="cite_note-CITEREFCiszewski20007-22"><a href="#cite_ref-CITEREFCiszewski20007_22-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiszewski2000">Ciszewski 2000 ↓</a>, s. 7. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989210–211-23"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989210–211_23-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 210–211. </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <cite class="citation book" id="CITEREFZwiercan2000">MarianM. Zwiercan MarianM., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/d/dabrowkaj.pdf">Dąbrówka Jan</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, t. 1, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2018-11-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=D%C4%85br%C3%B3wka+Jan&rft.aufirst=Marian&rft.aulast=Zwiercan&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFCiszewski20008-25"><a href="#cite_ref-CITEREFCiszewski20008_25-0">↑</a> <a href="#CITEREFCiszewski2000">Ciszewski 2000 ↓</a>, s. 8. </li> <li id="cite_note-CITEREFZiomek199991-26"><a href="#cite_ref-CITEREFZiomek199991_26-0">↑</a> <a href="#CITEREFZiomek1999">Ziomek 1999 ↓</a>, s. 91. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989318–328-27"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989318–328_27-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 318–328. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989328-28"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989328_28-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 328. </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <cite class="citation book nourl">Jonathan I.J.I. Israel Jonathan I.J.I., Enlightenment Contested. Philosophy, Modernity, and the Emancipation of Man 1670-1752, Oxford: Oxford University Press, 2006, s. 115–134<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Jonathan+I.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Enlightenment+Contested.+Philosophy%2C+Modernity%2C+and+the+Emancipation+of+Man+1670-1752&rft.place=Oxford&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=2006&rft.aulast=Israel" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFDarowski199651-30"><a href="#cite_ref-CITEREFDarowski199651_30-0">↑</a> <a href="#CITEREFDarowski1996">Darowski 1996 ↓</a>, s. 51. </li> <li id="cite_note-CITEREFDarowski199652-31"><a href="#cite_ref-CITEREFDarowski199652_31-0">↑</a> <a href="#CITEREFDarowski1996">Darowski 1996 ↓</a>, s. 52. </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <cite class="citation book">MałgorzataM. Kowalewska MałgorzataM., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/a/akademiaw.pdf">Akademia Wileńska (Uniwersytet Wileński)</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, t. 1, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2018-11-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Akademia+Wile%C5%84ska+%28Uniwersytet+Wile%C5%84ski%29&rft.aufirst=Ma%C5%82gorzata&rft.aulast=Kowalewska&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-CITEREFDarowski1996-33"><a href="#cite_ref-CITEREFDarowski1996_33-0">↑</a> <a href="#CITEREFDarowski1996">Darowski 1996 ↓</a>. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989245-34"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989245_34-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 245. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989247–251-35"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989247–251_35-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 247–251. </li> <li id="cite_note-CITEREFSokołow1969144-36">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSokołow1969144_36-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSokołow1969144_36-1">b</a> <a href="#CITEREFSokołow1969">Sokołow 1969 ↓</a>, s. 144. </li> <li id="cite_note-CITEREFSokołow1969145-37"><a href="#cite_ref-CITEREFSokołow1969145_37-0">↑</a> <a href="#CITEREFSokołow1969">Sokołow 1969 ↓</a>, s. 145. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989272–274-38"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989272–274_38-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 272–274. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989274–289-39"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989274–289_39-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 274–289. </li> <li id="cite_note-CITEREFZiomek1999114–115-40"><a href="#cite_ref-CITEREFZiomek1999114–115_40-0">↑</a> <a href="#CITEREFZiomek1999">Ziomek 1999 ↓</a>, s. 114–115. </li> <li id="cite_note-CITEREFZiomek1999110-41"><a href="#cite_ref-CITEREFZiomek1999110_41-0">↑</a> <a href="#CITEREFZiomek1999">Ziomek 1999 ↓</a>, s. 110. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989288–289-42"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989288–289_42-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 288–289. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989295–304-43"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989295–304_43-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 295–304. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989307–315-44"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989307–315_44-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 307–315. </li> <li id="cite_note-CITEREFZiomek1999127-45"><a href="#cite_ref-CITEREFZiomek1999127_45-0">↑</a> <a href="#CITEREFZiomek1999">Ziomek 1999 ↓</a>, s. 127. </li> <li id="cite_note-CITEREFZiomek1999128-46"><a href="#cite_ref-CITEREFZiomek1999128_46-0">↑</a> <a href="#CITEREFZiomek1999">Ziomek 1999 ↓</a>, s. 128. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989315–318-47"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989315–318_47-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 315–318. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989331-48"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989331_48-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 331. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989333–334,_347–350-49"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989333–334,_347–350_49-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 333–334, 347–350. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989340,_387–388-50"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989340,_387–388_50-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 340, 387–388. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989344–345,_373–378-51"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989344–345,_373–378_51-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 344–345, 373–378. </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> <cite class="citation book nourl">WładysławW. Tatarkiewicz WładysławW., Zarys dziejów filozofii w Polsce, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1948, s. 11<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=W%C5%82adys%C5%82aw&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zarys+dziej%C3%B3w+filozofii+w+Polsce&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pub=Polska+Akademia+Umiej%C4%99tno%C5%9Bci&rft.date=1948&rft.aulast=Tatarkiewicz" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989346–347-53"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989346–347_53-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 346–347. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989390–405-54"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989390–405_54-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 390–405. </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <cite class="citation book" id="CITEREFWójcik2000">Kazimierz Wójcik: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/p/petrycy.pdf">Petrycy Sebastian z Pilzna</a>. W: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>. T. 8: P-S. Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000. [dostęp 2013-11-24].<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.atitle=Petrycy+Sebastian+z+Pilzna&rft.aulast=W%C3%B3jcik&rft.aufirst=Kazimierz&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft.place=Lublin&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989414–423-56"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989414–423_56-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 414–423. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989415-57"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989415_57-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 415. </li> <li id="cite_note-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989429–438-58"><a href="#cite_ref-CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989429–438_58-0">↑</a> <a href="#CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">Domański, Ogonowski i Szczucki 1989 ↓</a>, s. 429–438. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010198–199-59"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010198–199_59-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 198–199. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010200-60"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010200_60-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 200. </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> <cite class="citation book" id="CITEREFJaneczek2000">StanisławS. Janeczek StanisławS., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/k/ken.pdf">Komisja Edukacji Narodowej</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2018-11-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Komisja+Edukacji+Narodowej&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft.aulast=Janeczek&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFKonstańczak20179-62"><a href="#cite_ref-CITEREFKonstańczak20179_62-0">↑</a> <a href="#CITEREFKonstańczak2017">Konstańczak 2017 ↓</a>, s. 9. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010201-63"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010201_63-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 201. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010207-64"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010207_64-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 207. </li> <li id="cite_note-CITEREFNarski1969378-65"><a href="#cite_ref-CITEREFNarski1969378_65-0">↑</a> <a href="#CITEREFNarski1969">Narski 1969 ↓</a>, s. 378. </li> <li id="cite_note-CITEREFNarski1969379-66"><a href="#cite_ref-CITEREFNarski1969379_66-0">↑</a> <a href="#CITEREFNarski1969">Narski 1969 ↓</a>, s. 379. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010204–205-67"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010204–205_67-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 204–205. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010232–236-68"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010232–236_68-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 232–236. </li> <li id="cite_note-CITEREFForycki200424–30-69"><a href="#cite_ref-CITEREFForycki200424–30_69-0">↑</a> <a href="#CITEREFForycki2004">Forycki 2004 ↓</a>, s. 24–30. </li> <li id="cite_note-CITEREFForycki200439–49-70"><a href="#cite_ref-CITEREFForycki200439–49_70-0">↑</a> <a href="#CITEREFForycki2004">Forycki 2004 ↓</a>, s. 39–49. </li> <li id="cite_note-CITEREFKonstańczak20179–10-71"><a href="#cite_ref-CITEREFKonstańczak20179–10_71-0">↑</a> <a href="#CITEREFKonstańczak2017">Konstańczak 2017 ↓</a>, s. 9–10. </li> <li id="cite_note-CITEREFKonstańczak201722–23-72"><a href="#cite_ref-CITEREFKonstańczak201722–23_72-0">↑</a> <a href="#CITEREFKonstańczak2017">Konstańczak 2017 ↓</a>, s. 22–23. </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> <cite class="citation journal nourl">JanJ. Skoczyński JanJ., Jestestwo i zniweczenie, „Studia z Filozofii Polskiej”, 2, 2007, s. 278<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2007&rft.jtitle=Studia+z+Filozofii+Polskiej&rft.volume=2&rft.atitle=Jestestwo+i+zniweczenie" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201010-74">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201010_74-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201010_74-1">b</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 10. </li> <li id="cite_note-CITEREFPieróg2002540-75"><a href="#cite_ref-CITEREFPieróg2002540_75-0">↑</a> <a href="#CITEREFPieróg2002">Pieróg 2002 ↓</a>, s. 540. </li> <li id="cite_note-CITEREFWawrzynowicz2015-76">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFWawrzynowicz2015_76-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWawrzynowicz2015_76-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWawrzynowicz2015_76-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFWawrzynowicz2015_76-3">d</a> <a href="#CITEREFWawrzynowicz2015">Wawrzynowicz 2015 ↓</a>. </li> <li id="cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015136-77"><a href="#cite_ref-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015136_77-0">↑</a> <a href="#CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015">Bochenek i in. 2015 ↓</a>, s. 136. </li> <li id="cite_note-CITEREFPieróg2002537-78">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPieróg2002537_78-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPieróg2002537_78-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPieróg2002537_78-2">c</a> <a href="#CITEREFPieróg2002">Pieróg 2002 ↓</a>, s. 537. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010256-79"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010256_79-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 256. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010258-80"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010258_80-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 258. </li> <li id="cite_note-CITEREFZiółkowski20005-81"><a href="#cite_ref-CITEREFZiółkowski20005_81-0">↑</a> <a href="#CITEREFZiółkowski2000">Ziółkowski 2000 ↓</a>, s. 5. </li> <li id="cite_note-CITEREFWalicki198628-82"><a href="#cite_ref-CITEREFWalicki198628_82-0">↑</a> <a href="#CITEREFWalicki1986">Walicki 1986 ↓</a>, s. 28. </li> <li id="cite_note-CITEREFZawojska2011102-83"><a href="#cite_ref-CITEREFZawojska2011102_83-0">↑</a> <a href="#CITEREFZawojska2011">Zawojska 2011 ↓</a>, s. 102. </li> <li id="cite_note-CITEREFWalicki1986112–113-84"><a href="#cite_ref-CITEREFWalicki1986112–113_84-0">↑</a> <a href="#CITEREFWalicki1986">Walicki 1986 ↓</a>, s. 112–113. </li> <li id="cite_note-CITEREFWalicki1986111-85"><a href="#cite_ref-CITEREFWalicki1986111_85-0">↑</a> <a href="#CITEREFWalicki1986">Walicki 1986 ↓</a>, s. 111. </li> <li id="cite_note-CITEREFWalicki197130–31-86"><a href="#cite_ref-CITEREFWalicki197130–31_86-0">↑</a> <a href="#CITEREFWalicki1971">Walicki 1971 ↓</a>, s. 30–31. </li> <li id="cite_note-CITEREFWalicki198662–72-87"><a href="#cite_ref-CITEREFWalicki198662–72_87-0">↑</a> <a href="#CITEREFWalicki1986">Walicki 1986 ↓</a>, s. 62–72. </li> <li id="cite_note-CITEREFPieróg2002538-88">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFPieróg2002538_88-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFPieróg2002538_88-1">b</a> <a href="#CITEREFPieróg2002">Pieróg 2002 ↓</a>, s. 538. </li> <li id="cite_note-CITEREFWalicki198664–72-89"><a href="#cite_ref-CITEREFWalicki198664–72_89-0">↑</a> <a href="#CITEREFWalicki1986">Walicki 1986 ↓</a>, s. 64–72. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010273-90"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010273_90-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 273. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010317-91"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010317_91-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 317. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010308–309-92"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010308–309_92-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 308–309. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010309–311-93"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010309–311_93-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 309–311. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010311–312-94">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010311–312_94-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010311–312_94-1">b</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 311–312. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010316–317-95"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010316–317_95-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 316–317. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010315–316-96"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010315–316_96-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 315–316. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010314–317-97"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010314–317_97-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 314–317. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010346–348-98"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010346–348_98-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 346–348. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010318–329-99"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010318–329_99-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 318–329. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010341-100"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010341_100-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 341. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010344–345-101"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010344–345_101-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 344–345. </li> <li id="cite_note-CITEREFKonstańczak2017153–159-102"><a href="#cite_ref-CITEREFKonstańczak2017153–159_102-0">↑</a> <a href="#CITEREFKonstańczak2017">Konstańczak 2017 ↓</a>, s. 153–159. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010329–333-103"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010329–333_103-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 329–333. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010334–336-104"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010334–336_104-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 334–336. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010342–343-105"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010342–343_105-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 342–343. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010353–355-106"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010353–355_106-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 353–355. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010356–363-107"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010356–363_107-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 356–363. </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> <cite class="citation book nourl">AndrzejA. Walicki AndrzejA., Stanisław Brzozowski, [w:] AndrzejA. Walicki (red.), Zarys dziejów filozofii polskiej 1815-1918, Warszawa: PWN, 1986, s. 465–478<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=Stanis%C5%82aw+Brzozowski&rft.aufirst=Andrzej&rft.aulast=Walicki&rft.date=1986&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zarys+dziej%C3%B3w+filozofii+polskiej+1815-1918&rft.pub=PWN" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010363–365-109"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010363–365_109-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 363–365. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010372–374-110"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010372–374_110-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 372–374. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010369-111"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010369_111-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 369. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010377–386-112"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010377–386_112-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 377–386. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010384–392-113"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010384–392_113-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 384–392. </li> <li id="cite_note-CITEREFChudy1990130-114">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990130_114-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990130_114-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990130_114-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990130_114-3">d</a> <a href="#CITEREFChudy1990">Chudy 1990 ↓</a>, s. 130. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010399–400-115">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010399–400_115-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010399–400_115-1">b</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 399–400. </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <cite class="citation book"><a href="/wiki/Teresa_Rzepa" title="Teresa Rzepa">Teresa Rzepa</a>: Psychologia Władysława Witwickiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1991, s. 16–17. <a href="/wiki/Specjalna:Ksi%C4%85%C5%BCki/8323203326" title="Specjalna:Książki/8323203326">ISBN 83-232-0332-6</a>.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Psychologia+W%C5%82adys%C5%82awa+Witwickiego&rft.aulast=Rzepa&rft.aufirst=Teresa&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+UAM&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pages=16%E2%80%9317&rft.isbn=83-232-0332-6"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010400–401-117"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010400–401_117-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 400–401. </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> <cite class="citation journal nourl">AnnaA. Jedynak AnnaA., Początki szkoły lwowsko-warszawskiej, „Galicja. Studia i Materiały”, 2, 2016, s. 191–192<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=2016&rft.jtitle=Galicja.+Studia+i+Materia%C5%82y&rft.volume=2&rft.atitle=Pocz%C4%85tki+szko%C5%82y+lwowsko-warszawskiej" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010409–412-119"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010409–412_119-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 409–412. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010412-120"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010412_120-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 412. </li> <li id="cite_note-CITEREFWójcicki20071-121"><a href="#cite_ref-CITEREFWójcicki20071_121-0">↑</a> <a href="#CITEREFWójcicki2007">Wójcicki 2007 ↓</a>, s. 1. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010402-122"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010402_122-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 402. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444-123">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444_123-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444_123-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444_123-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444_123-3">d</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 444. </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <cite class="citation book" id="CITEREFLechniak2000">MarekM. Lechniak MarekM., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/c/czezowskit.pdf">Czeżowski Tadeusz</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, t. 1, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2018-11-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Cze%C5%BCowski+Tadeusz&rft.aufirst=Marek&rft.aulast=Lechniak&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010402–403-125"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010402–403_125-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 402–403. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010412–419-126"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010412–419_126-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 412–419. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010429–432,_440-127"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010429–432,_440_127-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 429–432, 440. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010403–404-128"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010403–404_128-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 403–404. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010404–405-129"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010404–405_129-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 404–405. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010426–428,_434–435-130"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010426–428,_434–435_130-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 426–428, 434–435. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010407–409-131"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010407–409_131-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 407–409. </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> <cite class="citation book nourl">JacekJ. Jadacki JacekJ., The Lvov-Warsaw School and its Influence on Polish Philosophy of the Second Half of the 20th Century, [w:] JacekJ. Jadacki, JacekJ. Paśniczek (red.), The Lvov-Warsaw School – The New Generation, Amsterdam – New York: Rodopi, 2006, s. 45–47<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Amsterdam+%E2%80%93+New+York&rft.atitle=The+Lvov-Warsaw+School+and+its+Influence+on+Polish+Philosophy+of+the+Second+Half+of+the+20th+Century&rft.aufirst=Jacek&rft.aulast=Jadacki&rft.date=2006&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Lvov-Warsaw+School+%E2%80%93+The+New+Generation&rft.pub=Rodopi" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> <cite class="citation book nourl">Murray G.M.G. Murphey Murray G.M.G., The Development of Quine’s Philosophy, Dordrecht: Springer, 2012, s. 11<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Murray+G.&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Development+of+Quine%E2%80%99s+Philosophy&rft.place=Dordrecht&rft.pub=Springer&rft.date=2012&rft.aulast=Murphey" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> <cite class="citation book" id="CITEREFSzubka2000">TadeuszT. Szubka TadeuszT., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/a/analitycznaf.pdf">Analityczna filozofia</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, t. 1, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2018-11-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Analityczna+filozofia&rft.aufirst=Tadeusz&rft.aulast=Szubka&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444–445-135"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010444–445_135-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 444–445. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010463-136"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010463_136-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 463. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010464-137"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010464_137-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 464. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010469–470,_479–481-138"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010469–470,_479–481_138-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 469–470, 479–481. </li> <li id="cite_note-CITEREFThomasson2016-139"><a href="#cite_ref-CITEREFThomasson2016_139-0">↑</a> <a href="#CITEREFThomasson2016">Thomasson 2016 ↓</a>. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010482-140"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010482_140-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 482. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010463–464,_482–483-141"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010463–464,_482–483_141-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 463–464, 482–483. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010445–447-142"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010445–447_142-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 445–447. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010517-143"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010517_143-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 517. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010516-144"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010516_144-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 516. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010513–516-145"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010513–516_145-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 513–516. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010490-146"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010490_146-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 490. </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">↑</a> <cite class="citation book nourl">ErkkiE. Kilpinen ErkkiE., Social Theory, [w:] SamiS. Pihlström (red.), The Continuum Companion to Pragmatism, London – New York: Continuum, 2011, s. 147–149<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=London+%E2%80%93+New+York&rft.atitle=Social+Theory&rft.aufirst=Erkki&rft.aulast=Kilpinen&rft.date=2011&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=The+Continuum+Companion+to+Pragmatism&rft.pub=Continuum" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010505–506-148"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010505–506_148-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 505–506. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010504–513-149"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010504–513_149-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 504–513. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010491–498-150"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010491–498_150-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 491–498. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010498–504-151"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010498–504_151-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 498–504. </li> <li id="cite_note-152"><a href="#cite_ref-152">↑</a> <cite class="citation book nourl">AleksandraA. Derra AleksandraA., Ludwik Fleck, [w:] EwaE. Bińczyk, AleksandraA. Derra (red.), Studia nad nauką i technologią. Wybór tekstów, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2014, s. 23<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Toru%C5%84&rft.atitle=Ludwik+Fleck&rft.aufirst=Aleksandra&rft.aulast=Derra&rft.date=2014&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Studia+nad+nauk%C4%85+i+technologi%C4%85.+Wyb%C3%B3r+tekst%C3%B3w&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+Uniwersytetu+Miko%C5%82aja+Kopernika" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010448–449-153"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010448–449_153-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 448–449. </li> <li id="cite_note-CITEREFKonstańczak2017238=253-154"><a href="#cite_ref-CITEREFKonstańczak2017238=253_154-0">↑</a> <a href="#CITEREFKonstańczak2017">Konstańczak 2017 ↓</a>, s. 238=253. </li> <li id="cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015282-155"><a href="#cite_ref-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015282_155-0">↑</a> <a href="#CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015">Bochenek i in. 2015 ↓</a>, s. 282. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010525–527-156"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010525–527_156-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 525–527. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010528-157"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010528_157-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 528. </li> <li id="cite_note-CITEREFWójcicki20074–5-158"><a href="#cite_ref-CITEREFWójcicki20074–5_158-0">↑</a> <a href="#CITEREFWójcicki2007">Wójcicki 2007 ↓</a>, s. 4–5. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010537-159"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010537_159-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 537. </li> <li id="cite_note-CITEREFWójcicki20074-160"><a href="#cite_ref-CITEREFWójcicki20074_160-0">↑</a> <a href="#CITEREFWójcicki2007">Wójcicki 2007 ↓</a>, s. 4. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010529-161"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010529_161-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 529. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010530-162"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010530_162-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 530. </li> <li id="cite_note-CITEREFWójcicki20077-163"><a href="#cite_ref-CITEREFWójcicki20077_163-0">↑</a> <a href="#CITEREFWójcicki2007">Wójcicki 2007 ↓</a>, s. 7. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010535-164"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010535_164-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 535. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010540-165"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010540_165-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 540. </li> <li id="cite_note-CITEREFChudy1990140-166"><a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990140_166-0">↑</a> <a href="#CITEREFChudy1990">Chudy 1990 ↓</a>, s. 140. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010541-167"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010541_167-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 541. </li> <li id="cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015289-168">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015289_168-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015289_168-1">b</a> <a href="#CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015">Bochenek i in. 2015 ↓</a>, s. 289. </li> <li id="cite_note-CITEREFChudy1990137-169">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990137_169-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990137_169-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990137_169-2">c</a> <a href="#CITEREFChudy1990">Chudy 1990 ↓</a>, s. 137. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010542–543-170"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński2010542–543_170-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 542–543. </li> <li id="cite_note-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015296–297-171"><a href="#cite_ref-CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015296–297_171-0">↑</a> <a href="#CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015">Bochenek i in. 2015 ↓</a>, s. 296–297. </li> <li id="cite_note-CITEREFChudy1990131-172"><a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990131_172-0">↑</a> <a href="#CITEREFChudy1990">Chudy 1990 ↓</a>, s. 131. </li> <li id="cite_note-CITEREFChudy1990135-173"><a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990135_173-0">↑</a> <a href="#CITEREFChudy1990">Chudy 1990 ↓</a>, s. 135. </li> <li id="cite_note-174"><a href="#cite_ref-174">↑</a> <cite class="citation book">ZofiaZ. Majewska ZofiaZ., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/i/IngardenRoman.pdf">Ingarden Roman</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2018-12-22]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Ingarden+Roman&rft.aufirst=Zofia&rft.aulast=Majewska&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite> Brak numerów stron w książce </li> <li id="cite_note-CITEREFJadacki201556–57-175"><a href="#cite_ref-CITEREFJadacki201556–57_175-0">↑</a> <a href="#CITEREFJadacki2015">Jadacki 2015 ↓</a>, s. 56–57. </li> <li id="cite_note-CITEREFJadacki201558-176">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFJadacki201558_176-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFJadacki201558_176-1">b</a> <a href="#CITEREFJadacki2015">Jadacki 2015 ↓</a>, s. 58. </li> <li id="cite_note-CITEREFJadacki201560-177"><a href="#cite_ref-CITEREFJadacki201560_177-0">↑</a> <a href="#CITEREFJadacki2015">Jadacki 2015 ↓</a>, s. 60. </li> <li id="cite_note-CITEREFZamiara2010284–285-178"><a href="#cite_ref-CITEREFZamiara2010284–285_178-0">↑</a> <a href="#CITEREFZamiara2010">Zamiara 2010 ↓</a>, s. 284–285. </li> <li id="cite_note-CITEREFZamiara2010297–298-179"><a href="#cite_ref-CITEREFZamiara2010297–298_179-0">↑</a> <a href="#CITEREFZamiara2010">Zamiara 2010 ↓</a>, s. 297–298. </li> <li id="cite_note-CITEREFKotowa2010311-180"><a href="#cite_ref-CITEREFKotowa2010311_180-0">↑</a> <a href="#CITEREFKotowa2010">Kotowa 2010 ↓</a>, s. 311. </li> <li id="cite_note-CITEREFZamiara2010-181"><a href="#cite_ref-CITEREFZamiara2010_181-0">↑</a> <a href="#CITEREFZamiara2010">Zamiara 2010 ↓</a>. </li> <li id="cite_note-182"><a href="#cite_ref-182">↑</a> <cite class="citation journal nourl">WładysławW. Krajewski WładysławW., Filozofia przyrody w Europie i w Polsce, „Studia Philosophiae Christianae”, 40 (2), s. 49–56<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.volume=40&rft.jtitle=Studia+Philosophiae+Christianae&rft.atitle=Filozofia+przyrody+w+Europie+i+w+Polsce&rft.edition=2" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-183"><a href="#cite_ref-183">↑</a> <cite class="citation book">Nowa filozofia przyrody. W: Michał Heller: Filozofia i wszechświat. Wybór pism. Universitas, 2006, s. 25.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Filozofia+i+wszech%C5%9Bwiat.+Wyb%C3%B3r+pism&rft.atitle=Nowa+filozofia+przyrody&rft.aulast=Heller&rft.aufirst=Micha%C5%82&rft.pub=Universitas&rft.pages=25"></cite> </li> <li id="cite_note-CITEREFChudy1990136-184"><a href="#cite_ref-CITEREFChudy1990136_184-0">↑</a> <a href="#CITEREFChudy1990">Chudy 1990 ↓</a>, s. 136. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017-185">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017_185-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017_185-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017_185-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017_185-3">d</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201017_185-4">e</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 17. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-186">↑ <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018_186-0">a</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018_186-1">b</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018_186-2">c</a> <a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018_186-3">d</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 18. </li> <li id="cite_note-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-19-187"><a href="#cite_ref-CITEREFSkoczyńskiWoleński201018-19_187-0">↑</a> <a href="#CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">Skoczyński i Woleński 2010 ↓</a>, s. 18-19. </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">↑</a> <cite class="citation book nourl">AndrzejA. Maryniarczyk AndrzejA., Słowo wprowadzenia, [w:] AndrzejA. Maryniarczyk (red.), Encyklopedia filozofii polskiej, t. I, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011, s. 11<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=S%C5%82owo+wprowadzenia&rft.aufirst=Andrzej&rft.aulast=Maryniarczyk&rft.date=2011&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Encyklopedia+filozofii+polskiej%2C+t.+I&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu" style="display:none"> .</cite> </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> <cite class="citation book nourl">WłodzimierzW. Kaczocha WłodzimierzW., Filozofia cywilizacji i kultury. Teorie filozoficzne rozwijane w Polsce w pierwszej połowie XX wieku, Poznań: Ars Nova, 1998, s. 38-44<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=W%C5%82odzimierz&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Filozofia+cywilizacji+i+kultury.+Teorie+filozoficzne+rozwijane+w+Polsce+w+pierwszej+po%C5%82owie+XX+wieku&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pub=Ars+Nova&rft.date=1998&rft.aulast=Kaczocha" style="display:none"> .</cite> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=29" title="Edytuj sekcję: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=29" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Bibliografia">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFBochenekGaworMichalik-JeżowskaWójtowicz2015">KrzysztofK. Bochenek KrzysztofK. i inni, Zarys historii filozofii polskiej, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2015<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Krzysztof&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zarys+historii+filozofii+polskiej&rft.place=Rzesz%C3%B3w&rft.pub=Wydawnictwo+Uniwersytetu+Rzeszowskiego&rft.date=2015&rft.aulast=Bochenek" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation journal nourl" id="CITEREFChudy1990">WojciechW. Chudy WojciechW., Filozofia polska po II wojnie światowej. (Szkic), „Studia Philosophiae Christianae”, 26 (1), 1990, s. 129–141<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1990&rft.atitle=Filozofia+polska+po+II+wojnie+%C5%9Bwiatowej.+%28Szkic%29&rft.jtitle=Studia+Philosophiae+Christianae&rft.volume=26&rft.edition=1" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFCiszewski2000">MarianM. Ciszewski MarianM., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/r/renesansuf.pdf">Renesansu filozofia</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, t. 8, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2013-11-24]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Renesansu+filozofia&rft.aufirst=Marian&rft.aulast=Ciszewski&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation journal nourl" id="CITEREFDarowski1996">RomanR. Darowski RomanR., Filozofia jezuitów w Polsce od XVI do XVIII wieku. Próba syntezy, „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej”, 41, 1996, s. 47–73<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1996&rft.jtitle=Archiwum+Historii+Filozofii+i+My%C5%9Bli+Spo%C5%82ecznej&rft.volume=41&rft.atitle=Filozofia+jezuit%C3%B3w+w+Polsce+od+XVI+do+XVIII+wieku.+Pr%C3%B3ba+syntezy" style="display:none"> .</cite>.</li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFDomańskiOgonowskiSzczucki1989">JuliuszJ. Domański JuliuszJ., ZbigniewZ. Ogonowski ZbigniewZ., LechL. Szczucki LechL., Zarys dziejów filozofii w Polsce. Wieki XIII–XVII, Warszawa: PWN, 1989<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Juliusz&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zarys+dziej%C3%B3w+filozofii+w+Polsce.+Wieki+XIII%E2%80%93XVII&rft.place=Warszawa&rft.pub=PWN&rft.date=1989&rft.aulast=Doma%C5%84ski" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFForycki2004">MaciejM. Forycki MaciejM., Anarchia polska w myśli oświecenia. Francuski obraz Rzeczypospolitej szlacheckiej u progu czasów stanisławowskich, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Maciej&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Anarchia+polska+w+my%C5%9Bli+o%C5%9Bwiecenia.+Francuski+obraz+Rzeczypospolitej+szlacheckiej+u+progu+czas%C3%B3w+stanis%C5%82awowskich&rft.place=Pozna%C5%84&rft.pub=Wydawnictwo+Pozna%C5%84skie&rft.date=2004&rft.aulast=Forycki" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFJadacki2015">JacekJ. Jadacki JacekJ., Filozofia polska XIX i XX wieku. T. 2 Wiek XX, Warszawa: Semper, 2015<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Jacek&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Filozofia+polska+XIX+i+XX+wieku.+T.+2+Wiek+XX&rft.place=Warszawa&rft.pub=Semper&rft.date=2015&rft.aulast=Jadacki" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFKonstańczak2017">StefanS. Konstańczak StefanS., Polska XIX i XX wieku w filozoficznym zwierciadle, Kraków 2017<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Stefan&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Polska+XIX+i+XX+wieku+w+filozoficznym+zwierciadle&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.date=2017&rft.aulast=Konsta%C5%84czak" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFKotowa2010">BarbaraB. Kotowa BarbaraB., Od filozofii humanistyki do filozofii jako dziedziny kultury. Główne kierunki badawcze szkoły poznańskiej od połowy lat siedemdziesiątych, [w:] TadeuszT. Buksiński (red.), Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu, Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM, 2010, s. 309–334<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Pozna%C5%84&rft.atitle=Od+filozofii+humanistyki+do+filozofii+jako+dziedziny+kultury.+G%C5%82%C3%B3wne+kierunki+badawcze+szko%C5%82y+pozna%C5%84skiej+od+po%C5%82owy+lat+siedemdziesi%C4%85tych&rft.aufirst=Barbara&rft.aulast=Kotowa&rft.date=2010&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Filozofia+na+Uniwersytecie+w+Poznaniu&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+IF+UAM" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFNarski1969"><a href="/wiki/Igor_Narski" title="Igor Narski">Igor Narski</a>: Polscy myśliciele końca XVIII w. – pierwszej połowy XIX w.. W: <a href="/wiki/Kr%C3%B3tki_zarys_historii_filozofii" title="Krótki zarys historii filozofii">Krótki zarys historii filozofii</a>. Pod redakcją <a href="/wiki/Michai%C5%82_Iowczuk" title="Michaił Iowczuk">M.T. Jowczuka</a>, <a href="/wiki/Teodor_Ojzerman" title="Teodor Ojzerman">T.I. Ojzermana</a>, <a href="/wiki/Iwan_Szczipanow" title="Iwan Szczipanow">I.J. Szczipanowa</a>. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. <a href="/wiki/Warszawa" title="Warszawa">Warszawa</a>: <a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BCka_i_Wiedza" title="Książka i Wiedza">Książka i Wiedza</a>, listopad 1969, s. 378–381.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%5B%5BKr%C3%B3tki+zarys+historii+filozofii%5D%5D&rft.atitle=Polscy+my%C5%9Bliciele+ko%C5%84ca+XVIII+w.+%E2%80%93+pierwszej+po%C5%82owy+XIX+w.&rft.aulast=Narski&rft.aufirst=Igor&rft.edition=II%2C+poprawione+i+uzupe%C5%82nione&rft.pub=%5B%5BKsi%C4%85%C5%BCka+i+Wiedza%5D%5D&rft.place=%5B%5BWarszawa%5D%5D&rft.pages=378%E2%80%93381"> (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFPieróg1999"><a href="/wiki/Stanis%C5%82aw_Pier%C3%B3g" title="Stanisław Pieróg">StanisławS. Pieróg StanisławS.</a>, Wstęp, [w:] StanisławS. Pieróg (red.), Spór o charakter narodowy filozofii polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 1999, VII-XXIV<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=Wst%C4%99p&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft.aulast=Pier%C3%B3g&rft.date=1999&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Sp%C3%B3r+o+charakter+narodowy+filozofii+polskiej&rft.pub=Wydawnictwo+Uniwersytetu+Warszawskiego" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFPieróg2002">StanisławS. Pieróg StanisławS., Mesjanizm, [w:] AlinaA. Kowalczykowa, JózefJ. Bachórz (red.), Słownik literatury polskiej XIX wieku, Wrocław: Ossolineum, 2002, s. 536–540<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Wroc%C5%82aw&rft.atitle=Mesjanizm&rft.aufirst=Stanis%C5%82aw&rft.aulast=Pier%C3%B3g&rft.date=2002&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=S%C5%82ownik+literatury+polskiej+XIX+wieku&rft.pub=Ossolineum" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFSkoczyńskiWoleński2010">JanJ. Skoczyński JanJ., JanJ. Woleński JanJ., Historia filozofii polskiej, Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Jan&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Historia+filozofii+polskiej&rft.place=Krak%C3%B3w&rft.pub=Wydawnictwo+WAM&rft.date=2010&rft.aulast=Skoczy%C5%84ski" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFSokołow1969"><a href="/wiki/Wasilij_Soko%C5%82ow_(filozof)" title="Wasilij Sokołow (filozof)">Wasilij Sokołow</a>: Filozofia w krajach Europy Zachodniej w okresie przechodzenia od feudalizmu do kapitalizmu (XV w. – początek XVII w.). W: <a href="/wiki/Kr%C3%B3tki_zarys_historii_filozofii" title="Krótki zarys historii filozofii">Krótki zarys historii filozofii</a>. Pod redakcją <a href="/wiki/Michai%C5%82_Iowczuk" title="Michaił Iowczuk">M.T. Jowczuka</a>, <a href="/wiki/Teodor_Ojzerman" title="Teodor Ojzerman">T.I. Ojzermana</a>, <a href="/wiki/Iwan_Szczipanow" title="Iwan Szczipanow">I.J. Szczipanowa</a>. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. <a href="/wiki/Warszawa" title="Warszawa">Warszawa</a>: <a href="/wiki/Ksi%C4%85%C5%BCka_i_Wiedza" title="Książka i Wiedza">Książka i Wiedza</a>, listopad 1969, s. 136–155.<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%5B%5BKr%C3%B3tki+zarys+historii+filozofii%5D%5D&rft.atitle=Filozofia+w+krajach+Europy+Zachodniej+w+okresie+przechodzenia+od+feudalizmu+do+kapitalizmu+%28XV+w.+%E2%80%93+pocz%C4%85tek+XVII+w.%29&rft.aulast=Soko%C5%82ow&rft.aufirst=Wasilij&rft.edition=II%2C+poprawione+i+uzupe%C5%82nione&rft.pub=%5B%5BKsi%C4%85%C5%BCka+i+Wiedza%5D%5D&rft.place=%5B%5BWarszawa%5D%5D&rft.pages=136%E2%80%93155"> (<abbr title="Treść w języku polskim">pol.</abbr>).</cite></li> <li><cite class="citation" id="CITEREFThomasson2016">AmieA. Thomasson AmieA., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/ingarden/">Roman Ingarden</a>, Edward N.E.N. Zalta (red.), [w:] <a href="/wiki/Stanford_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Stanford Encyclopedia of Philosophy">Stanford Encyclopedia of Philosophy</a>, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, <a href="/wiki/Uniwersytet_Stanforda" title="Uniwersytet Stanforda">Stanford University</a>, 20 lipca 2016, <a href="/wiki/International_Standard_Serial_Number" title="International Standard Serial Number">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://worldcat.org/issn/1095-5054">1095-5054</a> [dostęp 2018-01-30] [zarchiwizowane z <a rel="nofollow" class="external text" href="http://plato.stanford.edu/entries/ingarden/">adresu</a> 2017-12-21]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.atitle=Roman+Ingarden&rft.aufirst=Amie&rft.aulast=Thomasson&rft.date=2016-07-20&rft.issn=1095-5054&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=%5B%5BStanford+Encyclopedia+of+Philosophy%5D%5D&rft.pub=Metaphysics+Research+Lab%2C+%5B%5BUniwersytet+Stanforda%7CStanford+University%5D%5D&rft_id=http%3A%2F%2Fplato.stanford.edu%2Fentries%2Fingarden%2F" style="display:none">  (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>).???</cite></li> <li><cite class="citation journal nourl" id="CITEREFWalicki1971">AndrzejA. Walicki AndrzejA., Millenaryzm i mesjanizm religijny a romantyczny mesjanizm polski: zarys problematyki, „Pamiętnik Literacki”, 62 (4), 1971, s. 23–46<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=article&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.date=1971&rft.atitle=Millenaryzm+i+mesjanizm+religijny+a+romantyczny+mesjanizm+polski%3A+zarys+problematyki&rft.jtitle=Pami%C4%99tnik+Literacki&rft.volume=62&rft.edition=4" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFWalicki1986">AndrzejA. Walicki AndrzejA., Lata 1815-1863, [w:] AndrzejA. Walicki (red.), Zarys dziejów filozofii polskiej 1815-1918, Warszawa: PWN, 1986<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=Lata+1815-1863&rft.aufirst=Andrzej&rft.aulast=Walicki&rft.date=1986&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Zarys+dziej%C3%B3w+filozofii+polskiej+1815-1918&rft.pub=PWN" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFWawrzynowicz2015">AndrzejA. Wawrzynowicz AndrzejA., Wstęp, [w:] AndrzejA. Wawrzynowicz (red.), Spór o mesjanizm. Rozwój idei, Warszawa: Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, 2015<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Warszawa&rft.atitle=Wst%C4%99p&rft.aufirst=Andrzej&rft.aulast=Wawrzynowicz&rft.date=2015&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Sp%C3%B3r+o+mesjanizm.+Rozw%C3%B3j+idei&rft.pub=Fundacja+Augusta+hr.+Cieszkowskiego" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFWójcicki2007">RyszardR. Wójcicki RyszardR., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://hektor.umcs.lublin.pl/~zlimn/seria/fpxx/dl/rw.pdf">Filozofia polska 20. wieku (1897-1995)</a>, 2007<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Ryszard&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Filozofia+polska+20.+wieku+%281897-1995%29&rft.date=2007&rft.aulast=W%C3%B3jcicki&rft_id=http%3A%2F%2Fhektor.umcs.lublin.pl%2F~zlimn%2Fseria%2Ffpxx%2Fdl%2Frw.pdf" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFZamiara2010">KrystynaK. Zamiara KrystynaK., U początków poznańskiej szkoły metodologicznej, [w:] TadeuszT. Buksiński (red.), Filozofia na Uniwersytecie w Poznaniu, Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM, 2010, s. 283–308<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Pozna%C5%84&rft.atitle=U+pocz%C4%85tk%C3%B3w+pozna%C5%84skiej+szko%C5%82y+metodologicznej&rft.aufirst=Krystyna&rft.aulast=Zamiara&rft.date=2010&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Filozofia+na+Uniwersytecie+w+Poznaniu&rft.pub=Wydawnictwo+Naukowe+IF+UAM" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFZawojska2011">TeresaT. Zawojska TeresaT., Mesjanizm, [w:] Encyklopedia Filozofii Polskiej, t. 2, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2011<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Mesjanizm&rft.aufirst=Teresa&rft.aulast=Zawojska&rft.date=2011&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Encyklopedia+Filozofii+Polskiej&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book nourl" id="CITEREFZiomek1999">JerzyJ. Ziomek JerzyJ., Literatura odrodzenia, Warszawa: PWN, 1999<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=book&rft.aufirst=Jerzy&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Literatura+odrodzenia&rft.place=Warszawa&rft.pub=PWN&rft.date=1999&rft.aulast=Ziomek" style="display:none"> .</cite></li> <li><cite class="citation book" id="CITEREFZiółkowski2000">ZbigniewZ. Ziółkowski ZbigniewZ., <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/pdf/h/Hoene-Wronski.pdf">Hoene-Wroński Józef Maria</a>, [w:] <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ptta.pl/pef/index.php?id=glowna&lang=pl">Powszechna Encyklopedia Filozofii</a>, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000 [dostęp 2018-05-18]<span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft.gengre=bookitem&rft.place=Lublin&rft.atitle=Hoene-Wro%C5%84ski+J%C3%B3zef+Maria&rft.aufirst=Zbigniew&rft.aulast=Zi%C3%B3%C5%82kowski&rft.date=2000&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.btitle=Powszechna+Encyklopedia+Filozofii&rft.pub=Polskie+Towarzystwo+Tomasza+z+Akwinu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ptta.pl%2Fpef%2Findex.php%3Fid%3Dglowna%26lang%3Dpl" style="display:none"> .</cite></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Linki_zewnętrzne">Linki zewnętrzne</h2>[<a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&veaction=edit&section=30" title="Edytuj sekcję: Linki zewnętrzne" class="mw-editsection-visualeditor">edytuj</a> | <a href="/w/index.php?title=Filozofia_polska&action=edit&section=30" title="Edytuj kod źródłowy sekcji: Linki zewnętrzne">edytuj kod</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Otwarty_dost%C4%99p" title="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać"><img alt="publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/8px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png" decoding="async" width="8" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/12px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/Open_Access_logo_green_alt2.svg/16px-Open_Access_logo_green_alt2.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="1000" /></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.rep.routledge.com/articles/overview/poland-philosophy-in/v-1">Poland, philosophy in</a> (<abbr title="Treść w języku angielskim (English)">ang.</abbr>), <a href="/wiki/Routledge_Encyclopedia_of_Philosophy" title="Routledge Encyclopedia of Philosophy">Routledge Encyclopedia of Philosophy</a>, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].</li></ul> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r74983602">.mw-parser-output .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);margin:auto;text-align:center;padding:3px;margin-top:1em;clear:both}.mw-parser-output table.navbox:not(.pionowy){width:100%}.mw-parser-output .navbox+.navbox{border-top:0;margin-top:0}.mw-parser-output .navbox.pionowy{width:250px;float:right;clear:right;margin:0 0 0.4em 1.4em}.mw-parser-output .navbox.pionowy .before,.mw-parser-output .navbox.pionowy .after{padding:0.5em 0;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.caption,.mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background:#ccf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox .tnavbar{font-weight:normal;font-size:xx-small;white-space:nowrap;padding:0}.mw-parser-output .navbox>.tnavbar{margin-left:1em;float:left}.mw-parser-output .navbox .below>hr+.tnavbar{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox .below>.tnavbar:before{content:"Ten szablon: "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:after{content:" · "}.mw-parser-output .navbox .tnavbar li:last-child:after{content:none}.mw-parser-output .navbox hr{margin:0.2em 1em}.mw-parser-output .navbox .title{background:#ddf;text-align:center;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content:not(.grupa-szablonów-nawigacyjnych){margin-top:2px;padding:0;font-size:smaller;overflow:auto}.mw-parser-output .navbox .above+div,.mw-parser-output .navbox .above+.navbox-main-content,.mw-parser-output .navbox .below,.mw-parser-output .navbox .title+.grid{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below{background:#ddf;text-align:center;margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .navbox .flex>.before,.mw-parser-output .navbox .flex>.after{align-self:center;text-align:center}.mw-parser-output .navbox .flex>.navbox-main-content{flex-grow:1}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .before{margin-right:0.5em}.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .after{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navbox .inner-columns,.mw-parser-output .navbox .inner-group,.mw-parser-output .navbox .inner-standard{border-spacing:0;border-collapse:collapse;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis{text-align:right;vertical-align:middle}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.opis+.spis{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td{padding:0;width:100%}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>td:first-child{text-align:center}.mw-parser-output .navbox .inner-standard .inner-standard>tbody>tr>td{text-align:left}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-odd,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>.navbox-even{padding:0 0.3em}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-standard>tbody>tr>th+td{border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns{table-layout:fixed}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{padding:0;border-left:2px solid var(--background-color-base,#fff);border-right:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td{vertical-align:top}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr+tr>td{border-top:2px solid var(--background-color-base,#fff)}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:first-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:first-child{border-left:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>th:last-child,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td:last-child{border-right:0}.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ul,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>ol,.mw-parser-output .navbox .inner-columns>tbody>tr>td>dl{text-align:left;column-width:24em}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+table{margin-top:2px}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.opis,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>.spis{padding:0.1em 1em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-toggle,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.mw-collapsible-toggle{width:4em;text-align:right;margin-right:0.4em}.mw-parser-output .navbox>.fakebar,.mw-parser-output .navbox .inner-group>div.mw-collapsible>.fakebar{float:left;width:4em;height:1em}.mw-parser-output .navbox .opis{background:#ddf;padding:0 1em;white-space:nowrap;font-weight:bold}.mw-parser-output .navbox.pionowy .opis{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-even,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-odd{background:transparent}.mw-parser-output .navbox.pionowy .navbox-odd,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .navbox-even{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .navbox .inner-group>div>div+div{background:transparent}.mw-parser-output .navbox p{margin:0;padding:0.3em 0}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:gold}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:silver}.mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,.mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#c96}.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ul,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>dl,.mw-parser-output .navbox .navbox-main-content>ol{column-width:24em;text-align:left}.mw-parser-output .navbox ul{list-style:none}.mw-parser-output .navbox .references{background:transparent}.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dd,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist dt,.mw-parser-output .navbox .hwrap .hlist li{white-space:normal}.mw-parser-output .navbox .rok{display:inline-block;width:4em;padding-right:0.5em;text-align:right}.mw-parser-output .navbox .navbox-statistics{margin-top:2px;border-top:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:small}.mw-parser-output .navbox-summary>.title{font-weight:bold;font-size:larger}.mw-parser-output .navbox:not(.grupa-szablonów) .navbox{margin:0;border:0;padding:0}.mw-parser-output .navbox.grupa-szablonów>.grupa-szablonów-nawigacyjnych>.navbox:first-child{margin-top:2px}@media(max-width:800px){.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.before,.mw-parser-output .navbox:not(.pionowy) .flex>.after{display:none}}.mw-parser-output .navbox .opis img,.mw-parser-output .navbox .opis .flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.flagicon,.mw-parser-output .navbox>.caption>.image{display:none}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.caption,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>tbody>tr>th{background-color:#3a3c3e}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .title,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.above,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox>.mw-collapsible-content>.below,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox .opis{background-color:#303234}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a1,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a1 .opis{background:#715f00}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a2,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a2 .opis{background:#5f5f5f}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .opis.a3,html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navbox.medaliści .a3 .opis{background:#764617}}</style><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Dzieje_filozofii" title="Szablon:Dzieje filozofii">p</a></li><li><a href="/wiki/Dyskusja_szablonu:Dzieje_filozofii" title="Dyskusja szablonu:Dzieje filozofii">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Dzieje_filozofii&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_filozofii" title="Historia filozofii">Dzieje filozofii</a></div><div class="mw-collapsible-content"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row">tradycje</th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Region" class="mw-disambig" title="Region">regionalne</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">zachodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_ameryka%C5%84ska" title="Filozofia amerykańska">amerykańska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_angielska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia angielska (strona nie istnieje)">angielska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_francuska" title="Filozofia francuska">francuska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_niemiecka&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia niemiecka (strona nie istnieje)">niemiecka</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">polska</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_rosyjska&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia rosyjska (strona nie istnieje)">rosyjska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">wschodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_chi%C5%84ska" title="Filozofia chińska">chińska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_indyjska" title="Filozofia indyjska">indyjska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_japo%C5%84ska" title="Filozofia japońska">japońska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_korea%C5%84ska" title="Filozofia koreańska">koreańska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_afryka%C5%84ska" title="Filozofia afrykańska">afrykańska</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Religia" title="Religia">wyznaniowe</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">zachodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_chrze%C5%9Bcija%C5%84ska" title="Filozofia chrześcijańska">chrześcijańska</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bwiata_islamu" title="Filozofia świata islamu">islamska</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Aredniowieczna_filozofia_%C5%BCydowska" title="Średniowieczna filozofia żydowska">żydowska</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">wschodnie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_buddyjska" title="Filozofia buddyjska">buddyjska</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a1_3"><th class="navbox-group opis" scope="row">inne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_analityczna" title="Filozofia analityczna">filozofia analityczna</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_kontynentalna" title="Filozofia kontynentalna">filozofia kontynentalna</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row">okresy <a href="/wiki/Filozofia_Zachodu" title="Filozofia Zachodu">filozofii zachodniej</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a2_1"><th class="navbox-group opis" scope="row">szerokie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_staro%C5%BCytna" title="Filozofia starożytna">starożytność</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_%C5%9Bredniowieczna" title="Filozofia średniowieczna">średniowiecze</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_nowo%C5%BCytna" title="Filozofia nowożytna">nowożytność</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_wsp%C3%B3%C5%82czesna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia współczesna (strona nie istnieje)">współczesność</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2_2"><th class="navbox-group opis" scope="row">wąskie</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Filozofia_przedsokratejska" title="Filozofia przedsokratejska">przedsokratejski</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_rzymska" title="Filozofia rzymska">rzymski</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_bizanty%C5%84ska" title="Filozofia bizantyńska">bizantyński</a></li> <li><a href="/wiki/Patrystyka" title="Patrystyka">patrystyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Scholastyka_(filozofia)" title="Scholastyka (filozofia)">scholastyczny</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_renesansu" title="Filozofia renesansu">renesansowy</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_nowo%C5%BCytna#Filozofia_wczesnej_nowożytności" title="Filozofia nowożytna">wczesnonowożytny</a></li> <li><a href="/wiki/Filozofia_nowo%C5%BCytna#Filozofia_oświecenia" title="Filozofia nowożytna">oświeceniowy</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_XIX_wieku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia XIX wieku (strona nie istnieje)">XIX wiek</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_XX_wieku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia XX wieku (strona nie istnieje)">XX wiek</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Filozofia_XXI_wieku&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filozofia XXI wieku (strona nie istnieje)">XXI wiek</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Prace teoretyczne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Historia_filozofii_(Copleston)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historia filozofii (Copleston) (strona nie istnieje)">Historia filozofii (Copleston)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_filozofii_(Tatarkiewicz)" title="Historia filozofii (Tatarkiewicz)">Historia filozofii (Tatarkiewicz)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_filozofii_(Dynnik_i_in.)" title="Historia filozofii (Dynnik i in.)">Historia filozofii (Dynnik i in.)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_filozofii_(podr%C4%99cznik)" title="Historia filozofii (podręcznik)">Historia filozofii (1940—1942)</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Dzieje_filozofii_Zachodu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dzieje filozofii Zachodu (strona nie istnieje)">Dzieje filozofii Zachodu</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3tki_zarys_historii_filozofii" title="Krótki zarys historii filozofii">Krótki zarys historii filozofii</a></li> <li><a href="/wiki/Powstanie_filozofii_marksistowskiej" title="Powstanie filozofii marksistowskiej">Powstanie filozofii marksistowskiej</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Journal_of_the_History_of_Philosophy&action=edit&redlink=1" class="new" title="Journal of the History of Philosophy (strona nie istnieje)">Journal of the History of Philosophy</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Polska_tematy_i_zagadnienia" title="Szablon:Polska tematy i zagadnienia">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Polska_tematy_i_zagadnienia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Polska tematy i zagadnienia (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Polska_tematy_i_zagadnienia&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Polska</a> – <a href="/wiki/Kategoria:Polska" title="Kategoria:Polska">tematy i zagadnienia</a></div><div class="mw-collapsible-content"><div class="flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Historia_Polski" title="Historia Polski">Historia</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kalendarium_historii_Polski" title="Kalendarium historii Polski">Kalendarium</a></li> <li><a href="/wiki/Stolica_Polski" title="Stolica Polski">Stolica</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Polski" title="Władcy Polski">Władcy</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_kobiet_w_Polsce" title="Historia kobiet w Polsce">Historia kobiet w Polsce</a></li> <li><a href="/wiki/Prehistoria_ziem_polskich" title="Prehistoria ziem polskich">Prehistoria ziem polskich</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(do_1138)" title="Historia Polski (do 1138)">Historia Polski (do 1138)</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_w_okresie_rozbicia_dzielnicowego" title="Polska w okresie rozbicia dzielnicowego">Polska w okresie rozbicia dzielnicowego (1138–1320)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1320%E2%80%931386)" title="Historia Polski (1320–1386)">Historia Polski (1320–1386)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1386%E2%80%931492)" title="Historia Polski (1386–1492)">Historia Polski (1386–1492)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1492%E2%80%931572)" title="Historia Polski (1492–1572)">Historia Polski (1492–1572)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1572%E2%80%931697)" title="Historia Polski (1572–1697)">Historia Polski (1572–1697)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1697%E2%80%931763)" title="Historia Polski (1697–1763)">Historia Polski (1697–1763)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1764%E2%80%931795)" title="Historia Polski (1764–1795)">Historia Polski (1764–1795)</a></li> <li><a href="/wiki/Ziemie_Rzeczypospolitej_pod_zaborami" title="Ziemie Rzeczypospolitej pod zaborami">Pod zaborami (1795–1918)</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1914%E2%80%931918)" title="Historia Polski (1914–1918)">Polska w czasie I wojny światowej</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1918%E2%80%931939)" title="Historia Polski (1918–1939)">II Rzeczpospolita</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1939%E2%80%931945)" title="Historia Polski (1939–1945)">Polska w czasie II wojny światowej</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa" title="Polska Rzeczpospolita Ludowa">Polska Rzeczpospolita Ludowa</a> <ul><li><a href="/wiki/Gospodarka_Polski_Ludowej" title="Gospodarka Polski Ludowej">Gospodarka</a></li> <li><a href="/wiki/Partie_polityczne_w_Polsce_Ludowej" title="Partie polityczne w Polsce Ludowej">Partie polityczne</a></li> <li><a href="/wiki/Ludowe_Wojsko_Polskie" title="Ludowe Wojsko Polskie">LWP</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/III_Rzeczpospolita" title="III Rzeczpospolita">III Rzeczpospolita</a></li></ul> </td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Geografia_Polski" title="Geografia Polski">Geografia</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Regiony_historyczne_Polski" title="Regiony historyczne Polski">Krainy historyczne</a></li> <li><a href="/wiki/Krainy_geograficzne_w_Polsce" title="Krainy geograficzne w Polsce">Krainy geograficzne</a></li> <li><a href="/wiki/Polskie_mapy_topograficzne" title="Polskie mapy topograficzne">Mapy topograficzne</a></li> <li><a href="/wiki/Klasyfikacja_miejscowo%C5%9Bci_w_Polsce" title="Klasyfikacja miejscowości w Polsce">Miejscowości i ich części</a></li> <li><a href="/wiki/Miasta_w_Polsce" title="Miasta w Polsce">Miasta</a></li> <li><a href="/wiki/Lasy_w_Polsce" title="Lasy w Polsce">Lasy</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_wysp_Polski" title="Lista wysp Polski">Wyspy</a></li> <li><a href="/wiki/Jeziora_w_Polsce" title="Jeziora w Polsce">Jeziora</a></li> <li><a href="/wiki/Rzeki_w_Polsce" title="Rzeki w Polsce">Rzeki</a></li> <li><a href="/wiki/G%C3%B3ry_w_Polsce" title="Góry w Polsce">Góry</a></li> <li><a href="/wiki/Parki_narodowe_w_Polsce" title="Parki narodowe w Polsce">Parki narodowe</a></li> <li><a href="/wiki/Szata_ro%C5%9Blinna_Polski" title="Szata roślinna Polski">Szata roślinna</a></li> <li><a href="/wiki/Fauna_Polski" title="Fauna Polski">Fauna</a></li> <li><a href="/wiki/Ochrona_przyrody_w_Polsce" title="Ochrona przyrody w Polsce">Ochrona przyrody</a></li> <li><a href="/wiki/Regionalizacja_fizycznogeograficzna_Polski" title="Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski">Regionalizacja fizycznogeograficzna</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/System_prawny_Polski" title="System prawny Polski">Prawo</a> i <a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Polski" title="Ustrój polityczny Polski">ustrój polityczny</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Podzia%C5%82_administracyjny_Polski" title="Podział administracyjny Polski">Podział administracyjny</a></li> <li><a href="/wiki/Konstytucja_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej">Konstytucja</a></li> <li><a href="/wiki/System_prawny_Polski" title="System prawny Polski">System prawny</a></li> <li><a href="/wiki/Prawa_cz%C5%82owieka_w_Polsce" title="Prawa człowieka w Polsce">Prawa człowieka</a></li> <li><a href="/wiki/Wymiar_sprawiedliwo%C5%9Bci_w_Polsce" title="Wymiar sprawiedliwości w Polsce">Wymiar sprawiedliwości</a></li> <li><a href="/wiki/Parlament_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Parlament Rzeczypospolitej Polskiej">Parlament</a></li> <li><a href="/wiki/Wybory_w_Polsce" title="Wybory w Polsce">Wybory</a></li> <li><a href="/wiki/Partie_polityczne_w_Polsce" title="Partie polityczne w Polsce">Partie polityczne</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Polscy_politycy" title="Kategoria:Polscy politycy">Politycy</a></li> <li><a href="/wiki/Polityka_zagraniczna_Polski" title="Polityka zagraniczna Polski">Polityka zagraniczna</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_w_organizacjach_mi%C4%99dzynarodowych" title="Polska w organizacjach międzynarodowych">Polska w organizacjach międzynarodowych</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_w_Unii_Europejskiej" title="Polska w Unii Europejskiej">Polska w Unii Europejskiej</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Demografia_Polski" title="Demografia Polski">Demografia</a>, <a href="/wiki/Bezpiecze%C5%84stwo" title="Bezpieczeństwo">bezpieczeństwo</a> i życie społeczne</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Demografia_Polski" title="Demografia Polski">Demografia</a></li> <li><a href="/wiki/Polskie_nazwiska" title="Polskie nazwiska">Polskie nazwiska</a></li> <li><a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">Polacy</a></li> <li><a href="/wiki/Polonia" title="Polonia">Polonia</a></li> <li><a href="/wiki/Ko%C5%9Bcio%C5%82y_i_inne_zwi%C4%85zki_wyznaniowe_w_Polsce" title="Kościoły i inne związki wyznaniowe w Polsce">Związki wyznaniowe</a></li> <li><a href="/wiki/Mniejszo%C5%9Bci_narodowe_i_etniczne_w_Polsce" title="Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce">Mniejszości narodowe i etniczne</a></li> <li><a href="/wiki/Organ_ochrony_bezpiecze%C5%84stwa_i_porz%C4%85dku_publicznego" title="Organ ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego">Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego</a></li> <li><a href="/wiki/Przest%C4%99pczo%C5%9B%C4%87#Przestępczość_w_Polsce" title="Przestępczość">Przestępczość</a></li> <li><a href="/wiki/Si%C5%82y_Zbrojne_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej">Siły Zbrojne</a></li> <li><a href="/wiki/System_opieki_zdrowotnej_w_Polsce" title="System opieki zdrowotnej w Polsce">System opieki zdrowotnej</a></li> <li><a href="/wiki/Polski_system_orderowo-odznaczeniowy" title="Polski system orderowo-odznaczeniowy">Ordery i odznaczenia</a> (<a href="/wiki/Polskie_odznaczenia_(lista)" title="Polskie odznaczenia (lista)">lista</a>)</li> <li><a href="/wiki/Sport_w_Polsce" title="Sport w Polsce">Sport</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Awi%C4%99ta_pa%C5%84stwowe_w_Polsce" title="Święta państwowe w Polsce">Święta państwowe</a></li> <li><a href="/wiki/Dni_wolne_od_pracy_w_Polsce" title="Dni wolne od pracy w Polsce">Dni wolne od pracy</a></li></ul> </td></tr><tr class="a5"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kultura_polska" title="Kultura polska">Kultura</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Architektura_Polski" title="Kategoria:Architektura Polski">Architektura</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_polski" title="Język polski">Polszczyzna</a></li> <li><a href="/wiki/Styl_narodowy#Polska" title="Styl narodowy">Styl narodowy</a></li> <li><a href="/wiki/Sztuka_Polski" title="Sztuka Polski">Sztuka</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_teatru_w_Polsce" title="Historia teatru w Polsce">Teatr</a></li> <li><a href="/wiki/Kinematografia_polska" title="Kinematografia polska">Kinematografia</a></li> <li><a href="/wiki/Literatura_polska" title="Literatura polska">Literatura</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Dewizy_polskie" title="Kategoria:Dewizy polskie">Dewizy polskie</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Media_w_Polsce" title="Kategoria:Media w Polsce">Media</a></li> <li><a href="/wiki/Muzyka_polska" title="Muzyka polska">Muzyka</a></li> <li><a href="/wiki/Polskie_pie%C5%9Bni_hymniczne" title="Polskie pieśni hymniczne">Pieśni hymniczne</a></li> <li><a href="/wiki/Polskie_ta%C5%84ce_narodowe" title="Polskie tańce narodowe">Tańce narodowe</a></li> <li><a href="/wiki/Folklor_polski" title="Folklor polski">Folklor</a></li> <li><a href="/wiki/Stroje_ludowe_w_Polsce" title="Stroje ludowe w Polsce">Stroje ludowe</a></li> <li><a href="/wiki/Edukacja_w_Polsce" title="Edukacja w Polsce">Edukacja</a> <ul><li><a href="/wiki/System_o%C5%9Bwiaty_w_Polsce" title="System oświaty w Polsce">System oświaty</a></li> <li><a href="/wiki/Uczelnie_w_Polsce" title="Uczelnie w Polsce">Szkolnictwo wyższe</a></li></ul></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Filozofia</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Polscy_patroni" title="Kategoria:Polscy patroni">Polscy patroni</a></li> <li><a href="/wiki/Etymologia_nazwy_Polska" title="Etymologia nazwy Polska">Etymologia nazwy</a></li> <li><a href="/wiki/God%C5%82o_Polski" title="Godło Polski">Godło</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_flag_Polski" title="Lista flag Polski">Flagi</a></li> <li><a href="/wiki/Polonik" title="Polonik">Polonica</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:%C5%BBycie_w_dawnej_Polsce" title="Kategoria:Życie w dawnej Polsce">Tradycje życia codziennego</a></li> <li><a href="/wiki/Kuchnia_polska" title="Kuchnia polska">Kuchnia</a></li></ul> </td></tr><tr class="a6"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Gospodarka_Polski" title="Gospodarka Polski">Gospodarka</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Rolnictwo_w_Polsce" title="Rolnictwo w Polsce">Rolnictwo</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Przemys%C5%82_w_Polsce" title="Kategoria:Przemysł w Polsce">Przemysł</a></li> <li><a href="/wiki/Turystyka_w_Polsce" title="Turystyka w Polsce">Turystyka</a></li> <li><a href="/wiki/Transport_w_Polsce" title="Transport w Polsce">Transport</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_%C5%BBegluga_Morska" title="Polska Żegluga Morska">Marynarka Handlowa</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_Wy%C5%82%C4%85czna_Strefa_Ekonomiczna" title="Polska Wyłączna Strefa Ekonomiczna">Polska Wyłączna Strefa Ekonomiczna</a></li> <li><a href="/wiki/Z%C5%82oty" title="Złoty">Waluta</a></li> <li><a href="/wiki/Narodowy_Bank_Polski" title="Narodowy Bank Polski">Narodowy Bank Polski</a></li> <li><a href="/wiki/Gie%C5%82da_Papier%C3%B3w_Warto%C5%9Bciowych_w_Warszawie" title="Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie">Giełda Papierów Wartościowych</a></li> <li><a href="/wiki/Transformacja_systemowa_w_Polsce" title="Transformacja systemowa w Polsce">Transformacja systemowa</a></li> <li><a href="/wiki/Plan_Balcerowicza" title="Plan Balcerowicza">Plan Balcerowicza</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Historia_gospodarcza_Polski" title="Kategoria:Historia gospodarcza Polski">Historia gospodarcza</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Elektrownie_w_Polsce" title="Kategoria:Elektrownie w Polsce">Energetyka</a></li> <li><a href="/wiki/Kategoria:Kopalnie_w_Polsce" title="Kategoria:Kopalnie w Polsce">Kopalnie</a></li> <li><a href="/wiki/G%C3%B3rno%C5%9Bl%C4%85ski_Okr%C4%99g_Przemys%C5%82owy" title="Górnośląski Okręg Przemysłowy">Górnośląski Okręg Przemysłowy</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_A_i_B" title="Polska A i B">Polska A i B</a></li> <li><a href="/wiki/Venture_capital_w_Polsce" title="Venture capital w Polsce">Venture capital</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/God%C5%82o_Rzeczypospolitej_Polskiej" title="Godło Rzeczypospolitej Polskiej"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Herb_Polski.svg/60px-Herb_Polski.svg.png" decoding="async" width="60" height="71" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Herb_Polski.svg/90px-Herb_Polski.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Herb_Polski.svg/120px-Herb_Polski.svg.png 2x" data-file-width="3158" data-file-height="3716" /></a><figcaption></figcaption></figure> </div></div><div class="hlist navbox-below below"> <ul><li>Zobacz też: wikiprojekt <a href="/wiki/Wikiprojekt:Polski_kanon_Wikipedii" title="Wikiprojekt:Polski kanon Wikipedii">Polski kanon Wikipedii</a></li></ul> </div></div></div> <div class="navbox do-not-make-smaller mw-collapsible mw-collapsed" data-expandtext="pokaż" data-collapsetext="ukryj"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r74983602"><ul class="tnavbar noprint plainlinks hlist"><li><a href="/wiki/Szablon:Historia_Polski" title="Szablon:Historia Polski">p</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Dyskusja_szablonu:Historia_Polski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dyskusja szablonu:Historia Polski (strona nie istnieje)">d</a></li><li title="Możesz edytować ten szablon. Użyj przycisku podglądu przed zapisaniem zmian."><a class="external text" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Szablon:Historia_Polski&action=edit">e</a></li></ul><div class="navbox-title caption"><a href="/wiki/Historia_Polski" title="Historia Polski">Historia Polski</a></div><div class="mw-collapsible-content flex"><table class="navbox-main-content inner-standard"><tbody><tr class="a1"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Polska" title="Polska">Państwo polskie</a></th><td class="navbox-list spis"><table class="inner-standard"><tbody><tr class="a1_1"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Polska_wczesnopiastowska" title="Polska wczesnopiastowska">Polska wczesnopiastowska</a></li> <li><a href="/wiki/Polska_w_okresie_rozbicia_dzielnicowego" title="Polska w okresie rozbicia dzielnicowego">Polska w okresie rozbicia dzielnicowego</a></li> <li><a href="/wiki/Zjednoczone_Kr%C3%B3lestwo_Polskie" title="Zjednoczone Królestwo Polskie">Zjednoczone Królestwo Polskie</a></li> <li><a href="/wiki/Korona_Kr%C3%B3lestwa_Polskiego" title="Korona Królestwa Polskiego">Korona Królestwa Polskiego</a> <ul><li><a href="/wiki/Rzeczpospolita_Obojga_Narod%C3%B3w" title="Rzeczpospolita Obojga Narodów">Rzeczpospolita Obojga Narodów</a></li> <li><a href="/wiki/Rzeczpospolita_Trojga_Narod%C3%B3w" title="Rzeczpospolita Trojga Narodów">Rzeczpospolita Trojga Narodów</a></li></ul></li></ul> </td></tr><tr class="a1_2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Ziemie_Rzeczypospolitej_pod_zaborami" title="Ziemie Rzeczypospolitej pod zaborami">Polska pod zaborami</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Ksi%C4%99stwo_Warszawskie" title="Księstwo Warszawskie">Księstwo Warszawskie</a></li> <li><a href="/wiki/Wolne_Miasto_Krak%C3%B3w" title="Wolne Miasto Kraków">Wolne Miasto Kraków</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Polskie_(kongresowe)" title="Królestwo Polskie (kongresowe)">Królestwo Polskie 1815–1917/1918</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Polskie_(1830%E2%80%931831)" title="Królestwo Polskie (1830–1831)">Królestwo Polskie 1830–1831</a></li> <li><a href="/wiki/Kr%C3%B3lestwo_Polskie_(1917%E2%80%931918)" title="Królestwo Polskie (1917–1918)">Królestwo Polskie 1917–1918</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_3"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/II_Rzeczpospolita" title="II Rzeczpospolita">II Rzeczpospolita</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_4"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Polskie_Pa%C5%84stwo_Podziemne" title="Polskie Państwo Podziemne">Polska podczas II wojny światowej</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Okupacja_niemiecka_ziem_polskich_(1939%E2%80%931945)" title="Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)">Okupacja niemiecka ziem polskich 1939–1945</a> <ul><li><a href="/wiki/Generalne_Gubernatorstwo" title="Generalne Gubernatorstwo">Generalne Gubernatorstwo</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Okupacja_sowiecka_ziem_polskich_(1939%E2%80%931941)" title="Okupacja sowiecka ziem polskich (1939–1941)">Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941</a></li></ul> </td></tr><tr class="a1_5"><td colspan="2" class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa" title="Polska Rzeczpospolita Ludowa">Polska Rzeczpospolita Ludowa</a></li> <li><a href="/wiki/III_Rzeczpospolita" title="III Rzeczpospolita">III Rzeczpospolita</a></li></ul> </td></tr></tbody></table></td></tr><tr class="a2"><th class="navbox-group opis" scope="row"><a href="/wiki/Kalendarium_historii_Polski" title="Kalendarium historii Polski">Kalendarium</a></th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Prehistoria_ziem_polskich" title="Prehistoria ziem polskich">Prehistoria ziem polskich</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(do_1138)" title="Historia Polski (do 1138)">do 1138</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Historia_Polski_(1138%E2%80%931320)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historia Polski (1138–1320) (strona nie istnieje)">1138–1320</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1320%E2%80%931386)" title="Historia Polski (1320–1386)">1320–1386</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1386%E2%80%931492)" title="Historia Polski (1386–1492)">1386–1492</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1492%E2%80%931572)" title="Historia Polski (1492–1572)">1492–1572</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1572%E2%80%931697)" title="Historia Polski (1572–1697)">1572–1697</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1697%E2%80%931763)" title="Historia Polski (1697–1763)">1697–1763</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1764%E2%80%931795)" title="Historia Polski (1764–1795)">1764–1795</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1795%E2%80%931831)" title="Historia Polski (1795–1831)">1795–1831</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1831%E2%80%931914)" title="Historia Polski (1831–1914)">1831–1914</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1914%E2%80%931918)" title="Historia Polski (1914–1918)">1914–1918</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1918%E2%80%931939)" title="Historia Polski (1918–1939)">1918–1939</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1939%E2%80%931945)" title="Historia Polski (1939–1945)">1939–1945</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_Polski_(1945%E2%80%931989)" title="Historia Polski (1945–1989)">1945–1989</a></li> <li><a href="/wiki/III_Rzeczpospolita" title="III Rzeczpospolita">od 1989</a></li></ul> </td></tr><tr class="a3"><th class="navbox-group opis" scope="row">Działami</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-odd"> <ul><li><a href="/wiki/Historia_nauki_polskiej" title="Historia nauki polskiej">Nauka</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_wojska_polskiego" title="Historia wojska polskiego">Wojsko</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_j%C4%99zyka_polskiego" title="Historia języka polskiego">Język</a></li> <li><a href="/wiki/Sztuka_Polski" title="Sztuka Polski">Sztuka</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_teatru_w_Polsce" title="Historia teatru w Polsce">Teatr</a></li> <li><a href="/wiki/Kinematografia_polska" title="Kinematografia polska">Kinematografia</a></li> <li><a href="/wiki/Literatura_polska" title="Literatura polska">Literatura</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Filozofia</a></li> <li><a href="/wiki/Folklor_polski" title="Folklor polski">Folklor</a></li> <li><a href="/wiki/Edukacja_w_Polsce" title="Edukacja w Polsce">Edukacja</a></li> <li><a href="/wiki/Muzyka_polska" title="Muzyka polska">Muzyka</a></li> <li><a href="/wiki/Kuchnia_polska" title="Kuchnia polska">Kuchnia</a></li> <li><a href="/wiki/Plemiona_polskie" title="Plemiona polskie">Plemiona</a></li> <li><a href="/wiki/Ch%C5%82opi_w_Polsce" title="Chłopi w Polsce">Chłopi</a></li> <li><a href="/wiki/Szlachta_w_Polsce" title="Szlachta w Polsce">Szlachta</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_kobiet_w_Polsce" title="Historia kobiet w Polsce">Kobiety</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_LGBT_w_Polsce" title="Historia LGBT w Polsce">LGBT</a></li></ul> </td></tr><tr class="a4"><th class="navbox-group opis" scope="row">Pozostałe</th><td class="navbox-list spis hlist navbox-even"> <ul><li><a href="/wiki/Polacy" title="Polacy">Naród polski</a></li> <li><a href="/wiki/J%C4%99zyk_polski" title="Język polski">Język polski</a></li> <li><a href="/wiki/W%C5%82adcy_Polski" title="Władcy Polski">Władcy Polski</a></li> <li><a href="/wiki/Lista_prezydent%C3%B3w_Polski" title="Lista prezydentów Polski">Prezydenci Polski</a></li> <li><a href="/wiki/Premierzy_Polski" title="Premierzy Polski">Premierzy Polski</a></li> <li><a href="/wiki/Ustr%C3%B3j_polityczny_Polski" title="Ustrój polityczny Polski">Ustrój polityczny Polski</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_konstytucji_w_Polsce" title="Historia konstytucji w Polsce">Historia konstytucji w Polsce</a></li></ul> </td></tr></tbody></table><div class="navbox-after after"> <figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/God%C5%82o_Polski" title="Godło Polski"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Herb_Polski.svg/50px-Herb_Polski.svg.png" decoding="async" width="50" height="59" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Herb_Polski.svg/75px-Herb_Polski.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Herb_Polski.svg/100px-Herb_Polski.svg.png 2x" data-file-width="3158" data-file-height="3716" /></a><figcaption></figcaption></figure> </div></div></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Źródło: „<a dir="ltr" href="https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filozofia_polska&oldid=75174882">https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Filozofia_polska&oldid=75174882</a>”</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Specjalna:Kategorie" title="Specjalna:Kategorie">Kategorie</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Filozofia_polskoj%C4%99zyczna" title="Kategoria:Filozofia polskojęzyczna">Filozofia polskojęzyczna</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Kultura_w_Polsce" title="Kategoria:Kultura w Polsce">Kultura w Polsce</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Ukryte kategorie: <ul><li><a href="/wiki/Kategoria:Uniwersalny_szablon_cytowania_%E2%80%93_brak_strony" title="Kategoria:Uniwersalny szablon cytowania – brak strony">Uniwersalny szablon cytowania – brak strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_odn_bez_numeru_strony" title="Kategoria:Szablon odn bez numeru strony">Szablon odn bez numeru strony</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_bez_okre%C5%9Blonego_trybu" title="Kategoria:Szablon cytowania bez określonego trybu">Szablon cytowania bez określonego trybu</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Szablon_cytowania_u%C5%BCywa_p%C3%B3l_opisowych" title="Kategoria:Szablon cytowania używa pól opisowych">Szablon cytowania używa pól opisowych</a></li><li><a href="/wiki/Kategoria:Has%C5%82a_kanonu_polskiej_Wikipedii" title="Kategoria:Hasła kanonu polskiej Wikipedii">Hasła kanonu polskiej Wikipedii</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Tę stronę ostatnio edytowano 7 lis 2024, 18:22.</li> <li id="footer-info-copyright">Tekst udostępniany na licencji <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl">Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach</a>, z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/pl">warunkach korzystania</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Polityka prywatności</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:O_Wikipedii">O Wikipedii</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Korzystasz_z_Wikipedii_tylko_na_w%C5%82asn%C4%85_odpowiedzialno%C5%9B%C4%87">Korzystasz z Wikipedii tylko na własną odpowiedzialność</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Powszechne Zasady Postępowania</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Dla deweloperów</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pl.wikipedia.org">Statystyki</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Oświadczenie o ciasteczkach</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Filozofia_polska&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Wersja mobilna</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-zcwrk","wgBackendResponseTime":162,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.563","walltime":"1.713","ppvisitednodes":{"value":49737,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":264535,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":46705,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":159427,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1437.319 1 -total"," 55.78% 801.775 192 Szablon:Odn"," 25.46% 365.987 192 Szablon:Odn/tekst"," 18.80% 270.151 41 Szablon:Cytuj"," 18.19% 261.470 1 Szablon:Przypisy"," 10.73% 154.289 8 Szablon:Szablon_nawigacyjny"," 9.15% 131.516 1 Szablon:Dzieje_filozofii"," 5.40% 77.630 6 Szablon:Cytuj_książkę"," 5.26% 75.555 388 Szablon:Odn/id"," 2.08% 29.888 2 Szablon:Osobny_artykuł"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.445","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":4499303,"limit":52428800},"limitreport-logs":"ext = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Studia z Filozofii Polskiej\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Galicja Studia i Materiały\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Studia Philosophiae Christianae\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Studia Philosophiae Christianae\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\njournalAbbr = \"Pamiętnik Literacki\"\next = nil\next = false\next = false\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = nil\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\next = false\next = false\next = nil\nrequired = table#1 {\n}\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n\n== Szablon:Szablon nawigacyjny ==\n\n"},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-7587f976f-kh5rj","timestamp":"20241107172425","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Filozofia polska","url":"https:\/\/pl.wikipedia.org\/wiki\/Filozofia_polska","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2338671","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2338671","author":{"@type":"Organization","name":"Wsp\u00f3\u0142tw\u00f3rcy projekt\u00f3w Fundacji Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-09-28T12:01:18Z","headline":"dzieje filozofii w Polsce"}</script> </body> </html>