CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="gl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Historia de Galicia - Wikipedia, a enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )glwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","xaneiro","febreiro","marzo","abril","maio","xuño","xullo","agosto","setembro","outubro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"0826308e-7c49-4461-a869-bc6a16f23e3e","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Historia_de_Galicia","wgTitle":"Historia de Galicia","wgCurRevisionId":6884630,"wgRevisionId":6884630,"wgArticleId":2736,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN","Wikipedia:Todos os artigos que requiren referencias","Wikipedia:Artigos que requiren referencias desde unha data descoñecida","Artigos destacados sobre Galicia","Historia de Galicia"],"wgPageViewLanguage":"gl","wgPageContentLanguage":"gl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Historia_de_Galicia","wgRelevantArticleId":2736,"wgIsProbablyEditable":true, "wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"gl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"gl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2390579","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false, "wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.charinsert-styles":"ready","ext.gadget.PortalClass":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.charinsert", "ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=gl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=ext.gadget.PortalClass%2Ccharinsert-styles&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=gl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg/1200px-Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="940"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg/800px-Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="626"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg/640px-Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="501"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Historia de Galicia - Wikipedia, a enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//gl.m.wikipedia.org/wiki/Historia_de_Galicia"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (gl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//gl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Historia_de_Galicia"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.gl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Fonte Atom de novas de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:Cambios_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Historia_de_Galicia rootpage-Historia_de_Galicia skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar ao contido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portada" title="Visitar a páxina principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portal_da_comunidade" title="Información acerca do proxecto, do que pode facer e dos lugares onde atopar as cousas"><span>Portal da comunidade</span></a></li><li id="n-A-Taberna" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:A_Taberna"><span>A Taberna</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Actualidade" title="Información acerca de acontecementos de actualidade"><span>Actualidade</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_recentes" title="A lista de modificacións recentes no wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recentes</span></a></li><li id="n-Artigos-de-calidade" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Artigos_de_calidade"><span>Artigos de calidade</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Ao_chou" title="Cargar unha páxina ao chou [x]" accesskey="x"><span>Páxina ao chou</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Axuda" title="O lugar para informarse"><span>Axuda</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="a Wikipedia en galego" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-gl.svg" width="118" height="13" style="width: 7.375em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Procurar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Procura</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Procurar en Wikipedia" aria-label="Procurar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Procurar neste wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Procurar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Procurar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas persoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambia a aparencia do tamaño da fonte, o ancho e a cor da páxina" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aparencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aparencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl" class=""><span>Doazóns</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Historia+de+Galicia" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio" class=""><span>Crear unha conta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Historia+de+Galicia" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder ao sistema</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Máis opcións" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas persoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas persoais</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_gl.wikipedia.org&uselang=gl"><span>Doazóns</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_unha_conta&returnto=Historia+de+Galicia" title="É recomendable que cree unha conta e acceda ao sistema, se ben non é obrigatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear unha conta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Iniciar_sesi%C3%B3n&returnto=Historia+de+Galicia" title="É recomendable que se rexistre, se ben non é obrigatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder ao sistema</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páxinas para os editores sen a sesión iniciada <a href="/wiki/Axuda:Introduci%C3%B3n" aria-label="Máis información sobre a edición"><span>máis información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:As_mi%C3%B1as_contribuci%C3%B3ns" title="Unha lista das modificacións feitas desde este enderezo IP [y]" accesskey="y"><span>Contribucións</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:A_mi%C3%B1a_conversa" title="Conversa acerca de edicións feitas desde este enderezo IP [n]" accesskey="n"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">agochar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Prehistoria" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Prehistoria"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Prehistoria</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Prehistoria-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Prehistoria"</span> </button> <ul id="toc-Prehistoria-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Paleolítico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Paleolítico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Paleolítico</span> </div> </a> <ul id="toc-Paleolítico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Neolítico_e_o_megalitismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Neolítico_e_o_megalitismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Neolítico e o megalitismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Neolítico_e_o_megalitismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Idade_do_Bronce_atlántico" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_do_Bronce_atlántico"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Idade do Bronce atlántico</span> </div> </a> <ul id="toc-Idade_do_Bronce_atlántico-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cultura_castrexa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultura_castrexa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.4</span> <span>Cultura castrexa</span> </div> </a> <ul id="toc-Cultura_castrexa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Idade_Antiga" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_Antiga"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Idade Antiga</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Idade_Antiga-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Idade Antiga"</span> </button> <ul id="toc-Idade_Antiga-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pobos_galaicos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pobos_galaicos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Pobos galaicos</span> </div> </a> <ul id="toc-Pobos_galaicos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Conquista_da_Gallaecia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Conquista_da_Gallaecia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Conquista da Gallaecia</span> </div> </a> <ul id="toc-Conquista_da_Gallaecia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cultura_galaicorromana" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cultura_galaicorromana"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Cultura galaicorromana</span> </div> </a> <ul id="toc-Cultura_galaicorromana-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Cristianismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Cristianismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Cristianismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Cristianismo-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Priscilianismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Priscilianismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4.1</span> <span>Priscilianismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Priscilianismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Idade_Media" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_Media"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Idade Media</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Idade_Media-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Idade Media"</span> </button> <ul id="toc-Idade_Media-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Reino_suevo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reino_suevo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Reino suevo</span> </div> </a> <ul id="toc-Reino_suevo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Migracións_britanas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Migracións_britanas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Migracións britanas</span> </div> </a> <ul id="toc-Migracións_britanas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reino_visigodo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reino_visigodo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Reino visigodo</span> </div> </a> <ul id="toc-Reino_visigodo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Invasión_musulmá" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Invasión_musulmá"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span>Invasión musulmá</span> </div> </a> <ul id="toc-Invasión_musulmá-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reinos_cristiáns" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reinos_cristiáns"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span>Reinos cristiáns</span> </div> </a> <ul id="toc-Reinos_cristiáns-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Camiño_de_Santiago" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Camiño_de_Santiago"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Camiño de Santiago</span> </div> </a> <ul id="toc-Camiño_de_Santiago-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Invasións_viquingas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Invasións_viquingas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.7</span> <span>Invasións viquingas</span> </div> </a> <ul id="toc-Invasións_viquingas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enfrontamentos_con_Al-Andalus" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Enfrontamentos_con_Al-Andalus"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.8</span> <span>Enfrontamentos con Al-Andalus</span> </div> </a> <ul id="toc-Enfrontamentos_con_Al-Andalus-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fragmentación_do_reino" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fragmentación_do_reino"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.9</span> <span>Fragmentación do reino</span> </div> </a> <ul id="toc-Fragmentación_do_reino-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Era_Compostelá" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Era_Compostelá"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.10</span> <span>Era Compostelá</span> </div> </a> <ul id="toc-Era_Compostelá-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Florecemento_e_esplendor_cultural" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Florecemento_e_esplendor_cultural"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.11</span> <span>Florecemento e esplendor cultural</span> </div> </a> <ul id="toc-Florecemento_e_esplendor_cultural-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Fin_da_monarquía_galego-leonesa" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Fin_da_monarquía_galego-leonesa"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.12</span> <span>Fin da monarquía galego-leonesa</span> </div> </a> <ul id="toc-Fin_da_monarquía_galego-leonesa-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Guerras_coa_coroa_de_Castela" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Guerras_coa_coroa_de_Castela"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.13</span> <span>Guerras coa coroa de Castela</span> </div> </a> <ul id="toc-Guerras_coa_coroa_de_Castela-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sociedade_baixomedieval" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sociedade_baixomedieval"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.14</span> <span>Sociedade baixomedieval</span> </div> </a> <ul id="toc-Sociedade_baixomedieval-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Gran_Guerra_Irmandiña" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Gran_Guerra_Irmandiña"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.15</span> <span>Gran Guerra Irmandiña</span> </div> </a> <ul id="toc-Gran_Guerra_Irmandiña-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Guerra_polo_trono_de_Castela" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Guerra_polo_trono_de_Castela"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.16</span> <span>Guerra polo trono de Castela</span> </div> </a> <ul id="toc-Guerra_polo_trono_de_Castela-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reis_Católicos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reis_Católicos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.17</span> <span>Reis Católicos</span> </div> </a> <ul id="toc-Reis_Católicos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Idade_Moderna" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_Moderna"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Idade Moderna</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Idade_Moderna-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Idade Moderna"</span> </button> <ul id="toc-Idade_Moderna-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Galicia_baixo_o_imperio_dos_Habsburgo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Galicia_baixo_o_imperio_dos_Habsburgo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Galicia baixo o imperio dos Habsburgo</span> </div> </a> <ul id="toc-Galicia_baixo_o_imperio_dos_Habsburgo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Os_Borbóns._A_creación_da_coroa_das_Españas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Os_Borbóns._A_creación_da_coroa_das_Españas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Os Borbóns. A creación da coroa das Españas</span> </div> </a> <ul id="toc-Os_Borbóns._A_creación_da_coroa_das_Españas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ilustración_galega" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ilustración_galega"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Ilustración galega</span> </div> </a> <ul id="toc-Ilustración_galega-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Idade_Contemporánea" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Idade_Contemporánea"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Idade Contemporánea</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Idade_Contemporánea-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Idade Contemporánea"</span> </button> <ul id="toc-Idade_Contemporánea-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Crise_do_Antigo_Réxime" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Crise_do_Antigo_Réxime"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Crise do Antigo Réxime</span> </div> </a> <ul id="toc-Crise_do_Antigo_Réxime-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Movementos_socio-políticos_e_caciquismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Movementos_socio-políticos_e_caciquismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Movementos socio-políticos e caciquismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Movementos_socio-políticos_e_caciquismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Século_XX" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Século_XX"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Século XX</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Século_XX-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Século XX"</span> </button> <ul id="toc-Século_XX-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Primeiro_terzo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Primeiro_terzo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Primeiro terzo</span> </div> </a> <ul id="toc-Primeiro_terzo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Segunda_República" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Segunda_República"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Segunda República</span> </div> </a> <ul id="toc-Segunda_República-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Réxime_ditatorial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Réxime_ditatorial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Réxime ditatorial</span> </div> </a> <ul id="toc-Réxime_ditatorial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transición_e_camiño_á_autonomía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Transición_e_camiño_á_autonomía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Transición e camiño á autonomía</span> </div> </a> <ul id="toc-Transición_e_camiño_á_autonomía-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Continuidade_e_renovación_das_elites_políticas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Continuidade_e_renovación_das_elites_políticas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4.1</span> <span>Continuidade e renovación das elites políticas</span> </div> </a> <ul id="toc-Continuidade_e_renovación_das_elites_políticas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Nova_economía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nova_economía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5</span> <span>Nova economía</span> </div> </a> <ul id="toc-Nova_economía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Século_XXI" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Século_XXI"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Século XXI</span> </div> </a> <ul id="toc-Século_XXI-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Notas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Notas</span> </div> </a> <ul id="toc-Notas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véxase_tamén" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véxase_tamén"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Véxase tamén</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Véxase_tamén-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Mostrar ou agochar a subsección "Véxase tamén"</span> </button> <ul id="toc-Véxase_tamén-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Outros_artigos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Outros_artigos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.1</span> <span>Outros artigos</span> </div> </a> <ul id="toc-Outros_artigos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.2</span> <span>Bibliografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligazóns_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligazóns_externas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9.3</span> <span>Ligazóns externas</span> </div> </a> <ul id="toc-Ligazóns_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mostrar ou agochar a táboa de contidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Mostrar ou agochar a táboa de contidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Historia de Galicia</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artigo noutra lingua. Dispoñible en 10 linguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-10" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">10 linguas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%97%E0%A6%BE%E0%A6%B2%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE%E0%A6%B0_%E0%A6%87%E0%A6%A4%E0%A6%BF%E0%A6%B9%E0%A6%BE%E0%A6%B8" title="গালিসিয়ার ইতিহাস – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="গালিসিয়ার ইতিহাস" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B2ria_de_Gal%C3%ADcia" title="Història de Galícia – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Història de Galícia" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Galicia" title="History of Galicia – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="History of Galicia" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Historia_de_Galicia" title="Historia de Galicia – español" lang="es" hreflang="es" data-title="Historia de Galicia" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="español" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Galiziako_historia" title="Galiziako historia – éuscaro" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Galiziako historia" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="éuscaro" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Histoire_de_la_Galice" title="Histoire de la Galice – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Histoire de la Galice" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Stair_na_Gail%C3%ADse" title="Stair na Gailíse – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Stair na Gailíse" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Galici%C3%AB_(Spanje)" title="Geschiedenis van Galicië (Spanje) – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Geschiedenis van Galicië (Spanje)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Hist%C3%B3ria_da_Galiza" title="História da Galiza – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="História da Galiza" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%8A%A0%E5%88%A9%E8%A5%BF%E4%BA%9A%E5%8E%86%E5%8F%B2" title="加利西亚历史 – chinés" lang="zh" hreflang="zh" data-title="加利西亚历史" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinés" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2390579#sitelinks-wikipedia" title="Editar as ligazóns interlingüísticas" class="wbc-editpage">Editar as ligazóns</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espazos de nomes"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Historia_de_Galicia" title="Ver o contido da páxina [c]" accesskey="c"><span>Artigo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Conversa:Historia_de_Galicia" rel="discussion" title="Conversa acerca do contido desta páxina [t]" accesskey="t"><span>Conversa</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a variante de lingua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">galego</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Historia_de_Galicia"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=history" title="Versións anteriores desta páxina [h]" accesskey="h"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">agochar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Máis opcións" > <div class="vector-menu-heading"> Accións </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Historia_de_Galicia"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit" title="Editar esta páxina [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit" title="Editar o código fonte desta páxina [e]" accesskey="e"><span>Editar a fonte</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=history"><span>Ver o historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Xeral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_que_ligan_con_esta/Historia_de_Galicia" title="Lista de todas as páxinas do wiki que ligan cara a aquí [j]" accesskey="j"><span>Páxinas que ligan con esta</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Cambios_relacionados/Historia_de_Galicia" rel="nofollow" title="Cambios recentes nas páxinas ligadas desde esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios relacionados</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1xinas_especiais" title="Lista de todas as páxinas especiais [q]" accesskey="q"><span>Páxinas especiais</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&oldid=6884630" title="Ligazón permanente a esta versión desta páxina"><span>Ligazón permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=info" title="Máis información sobre esta páxina"><span>Información da páxina</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Cita&page=Historia_de_Galicia&id=6884630&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre como citar esta páxina"><span>Citar esta páxina</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FHistoria_de_Galicia"><span>Xerar URL acurtado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fgl.wikipedia.org%2Fwiki%2FHistoria_de_Galicia"><span>Descargar o código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Historia+de+Galicia"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Historia_de_Galicia&action=show-download-screen"><span>Descargar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&printable=yes" title="Versión para imprimir da páxina [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros proxectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_Galicia_(Spain)" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2390579" title="Ligazón ao elemento conectado no repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas das páxinas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aparencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aparencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover á barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">agochar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Na Galipedia, a Wikipedia en galego.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="gl" dir="ltr"><div class="dablink">Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: <a href="/wiki/Historia_de_Galicia_(hom%C3%B3nimos)" class="mw-disambig" title="Historia de Galicia (homónimos)">Historia de Galicia (homónimos)</a>.</div> <table class="infobox vcard" style="width:22em; font-size:90%; background-color:#f8f9fa;" cellspacing="5"> <tbody><tr> <td colspan="2" style="text-align:center; font-size:larger; background-color:#ededed; color:#000000;" class="fn"><b>Historia de Galicia</b> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center; font-size:90%;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_(cropped).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg/250px-Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg" decoding="async" width="250" height="196" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg/375px-Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg/500px-Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg 2x" data-file-width="4458" data-file-height="3491" /></a></span><br />Mapa do <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> de c. <a href="/wiki/1603" title="1603">1603</a> </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right"><b>Historia</b></td> <td>de <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Flag_of_Galicia.svg" class="mw-file-description" title="Galicia"><img alt="Galicia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Galicia.svg/20px-Flag_of_Galicia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Galicia.svg/30px-Flag_of_Galicia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Galicia.svg/40px-Flag_of_Galicia.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a> </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right"><b>Cronoloxía</b></td> <td><a href="/wiki/Cronolox%C3%ADa_de_Galicia" title="Cronoloxía de Galicia">Cronoloxía de Galicia</a> </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right"><b>Categoría</b></td> <td><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Historia_de_Galicia" title="Categoría:Historia de Galicia">Historia de Galicia</a> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:#ededed; text-align:center;"><b>Prehistoria</b> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><span class="role"><i><a href="/wiki/Prehistoria_de_Galicia" title="Prehistoria de Galicia">Prehistoria de Galicia</a></i></span> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:#ededed; text-align:center;"><b>Idade Antiga</b> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><span class="role"><i><a href="/wiki/Historia_antiga_de_Galicia" title="Historia antiga de Galicia">Historia antiga de Galicia</a></i></span> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:#ededed; text-align:center;"><b>Idade Media</b> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><span class="role"><i><a href="/wiki/Historia_medieval_de_Galicia" title="Historia medieval de Galicia">Historia medieval de Galicia</a></i></span> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:#ededed; text-align:center;"><b>Idade Moderna</b> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><span class="role"><i><a href="/wiki/Historia_moderna_de_Galicia" title="Historia moderna de Galicia">Historia moderna de Galicia</a></i></span> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:#ededed; text-align:center;"><b>Idade Contemporánea</b> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="text-align:center;"><span class="role"><i><a href="/wiki/Historia_contempor%C3%A1nea_de_Galicia" title="Historia contemporánea de Galicia">Historia contemporánea de Galicia</a></i></span> </td></tr> <tr> <td colspan="2" style="background-color:#ededed; text-align:center;"><b>Relacionados</b> </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right"><b>Historia</b></td> <td><span class="role"><a href="/wiki/Historia_da_lingua_galega" title="Historia da lingua galega">Historia da lingua galega</a><br /><a href="/wiki/Historia_de_Espa%C3%B1a" title="Historia de España">Historia de España</a><br /><a href="/wiki/Historia_de_Portugal" title="Historia de Portugal">Historia de Portugal</a></span> </td></tr> <tr> <td width="85px" align="right"><b>Artigos</b></td> <td><span class="role"><a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">Pobo galego</a><br /><a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a><br /><a href="/wiki/Historiograf%C3%ADa_do_Reino_de_Galicia" class="mw-redirect" title="Historiografía do Reino de Galicia">Historiografía do Reino de Galicia</a><br /></span> </td></tr> </tbody></table> <p>A <b>historia de Galiza</b> abrangue a <a href="/wiki/Historia" title="Historia">historia</a> de <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galiza</a> e dos seus estados predecesores. Comeza arredor do <a href="/wiki/-19" title="-19">19 a. C.</a>, cando o <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a> logra anexionar definitivamente os pobos <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a> —<i>kallaikoi</i> segundo o autor grego <a href="/wiki/Estrab%C3%B3n" title="Estrabón">Estrabón</a>— unificándoos por vez primeira na historia e denominando ó seu territorio como <i><a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a></i> —terra dos <i><a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">callaeci</a></i>—, e que acabaría derivando nos actuais nomes <i>Galicia</i> ou <i>Galiza</i>, motivo polo que é considerada como unha das entidades político-administrativas máis antigas de toda <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>. </p><p>O feito de que no ano <a href="/wiki/298" title="298">298</a> d. C. o emperador <a href="/wiki/Diocleciano" title="Diocleciano">Diocleciano</a> decidise elevala ao rango de provincia consular —ampliando así tamén o seu territorio— supuxo un acrecentamento da súa cohesión política, pois desta maneira pasaba a estar baixo o goberno dun cónsul romano. A súa definitiva consolidación estatal chegaría no ano <a href="/wiki/409" title="409">409</a>, cando o rei <a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevo</a> <a href="/wiki/Hermerico" title="Hermerico">Hermerico</a> funda nela o primeiro <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galiza</a>, afianzando a existencia de Galiza ata os nosos días. </p><p>A ocupación humana do territorio correspondente á actual Galiza, non obstante, é moito máis antiga cá chegada de Roma, existindo testemuños arqueolóxicos que certifican o seu poboamento desde o <a href="/wiki/Paleol%C3%ADtico_inferior" title="Paleolítico inferior">Paleolítico inferior</a>. Estas poboacións recibiron diversas achegas culturais durante milenios, formando parte xa na <a href="/wiki/Idade_de_Bronce_en_Galicia" title="Idade de Bronce en Galicia">Idade de Bronce</a> da <a href="/wiki/Idade_do_bronce_atl%C3%A1ntico" title="Idade do bronce atlántico">área cultural atlántica</a> que se deu entre as terras máis occidentais de <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>. A finais da <a href="/wiki/Idade_de_Ferro" title="Idade de Ferro">Idade de Ferro</a> estas poboacións autóctonas formaban unha unidade cultural, coñecida como <a href="/wiki/Cultura_castrexa" title="Cultura castrexa">cultura castrexa</a>, que os romanos denominaron como <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a> e que supoñen o principal substrato da poboación actual en <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a>. </p><p>Do mesmo xeito, durante os séculos seguintes Galiza recibiu sucesivos asentamentos de xente, entre os que destacan romanos, <a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevos</a> e <a href="/wiki/Britanos" title="Britanos">britanos</a>, que non só se integraron na poboación autóctona senón que tamén influíron decisivamente na súa vida, como foi o caso da <a href="/wiki/Cultura_romana" title="Cultura romana">cultura romana</a> que propiciou a formación dunha nova lingua autóctona, o <a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">galego</a>. Ata o ano <a href="/wiki/1833" title="1833">1833</a> mantívose coma un reino, no ano <a href="/wiki/1933" title="1933">1933</a> recibe o recoñecemento internacional da súa realidade nacional<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup> e desde <a href="/wiki/1981" title="1981">1981</a> organízase xurídica e administrativamente como unha <a href="/wiki/Comunidade_aut%C3%B3noma" title="Comunidade autónoma">comunidade autónoma</a> dentro do <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">Estado español</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Prehistoria">Prehistoria</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=1" title="Editar a sección: «Prehistoria»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=1" title="Editar o código fonte da sección: Prehistoria"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Prehistoria_de_Galicia" title="Prehistoria de Galicia">Prehistoria de Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Paleolítico"><span id="Paleol.C3.ADtico"></span>Paleolítico</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=2" title="Editar a sección: «Paleolítico»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=2" title="Editar o código fonte da sección: Paleolítico"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cave_bear_AMNH.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cave_bear_AMNH.jpg/220px-Cave_bear_AMNH.jpg" decoding="async" width="220" height="331" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cave_bear_AMNH.jpg/330px-Cave_bear_AMNH.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cave_bear_AMNH.jpg/440px-Cave_bear_AMNH.jpg 2x" data-file-width="2848" data-file-height="4288" /></a><figcaption>Esqueleto dun <a href="/wiki/Oso_das_cavernas" title="Oso das cavernas">oso das cavernas</a>. Na <a href="/wiki/Cova_Eir%C3%B3s" title="Cova Eirós">cova Eirós</a> (<a href="/wiki/Triacastela" title="Triacastela">Triacastela</a>) acháronse restos do <a href="/wiki/Oso_das_cavernas" title="Oso das cavernas">oso das cavernas</a>.</figcaption></figure> <p>As primeiras probas líticas de presenza humana en <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galiza</a> remóntanse a uns 300.000 anos, no <a href="/wiki/Paleol%C3%ADtico_inferior" title="Paleolítico inferior">Paleolítico inferior</a>, durante o <a href="/w/index.php?title=Plistoceno_medio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Plistoceno medio (a páxina aínda non existe)">Plistoceno medio</a>. Apareceron restos destes poboadores por todo o litoral, dende <a href="/wiki/Ribadeo" title="Ribadeo">Ribadeo</a> ata <a href="/wiki/A_Guarda" title="A Guarda">A Guarda</a>. Estes restos son instrumentos líticos, que nos amosan unha <a href="/wiki/Cultura_acheulense" title="Cultura acheulense">cultura acheulense</a> a base de <a href="/wiki/Biface" title="Biface">bifaces</a>, fendedores, triedros… feitos sobre unha base de <a href="/wiki/Cuarzo" title="Cuarzo">cuarzo</a> ou <a href="/wiki/Cuarcita" title="Cuarcita">cuarcita</a>. Coñécense dúas culturas, o Paleolítico inferior arcaico (ou "cultura dos cantos tallados") e o Paleolítico inferior clásico ou acheuliano. A técnica é máis simple na primeira delas. As industrias son simples e o número de tipos reducido. </p><p>Os seres humanos do <a href="/wiki/Paleol%C3%ADtico_inferior" title="Paleolítico inferior">Paleolítico inferior</a> vivían en hordas, é dicir, grupos de cazadores-recolectores que practicaban o <a href="/wiki/N%C3%B3made" title="Nómade">nomadismo</a>. Alimentábanse dos froitos que recollían e da caza, que practicaban en <a href="/wiki/Tribo" title="Tribo">tribos</a>. Tamén botaban man da pesca e da recollida de marisco, cando vivían en zonas nas que podían facelo. </p><p>Xa durante o <a href="/wiki/Paleol%C3%ADtico_medio" title="Paleolítico medio">Paleolítico medio</a> a cultura característica é a <a href="/wiki/Cultura_musteriense" title="Cultura musteriense">musteriense</a>, non homoxénea, elaborada polo <a href="/wiki/Home_de_Neandertal" title="Home de Neandertal">home de Neandertal</a> (dos que se documenta a súa presenza no noroeste peninsular grazas ao achado dun asentamento na <a href="/wiki/Cova_Eir%C3%B3s" title="Cova Eirós">Cova Eirós</a>, en <a href="/wiki/Triacastela" title="Triacastela">Triacastela</a>, con materia orgánica e ferramentas do Paleolítico medio<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span>[</span>2<span>]</span></a></sup>). </p><p>O <a href="/wiki/Paleol%C3%ADtico_superior" title="Paleolítico superior">Paleolítico superior</a> espállase entre os anos 30.000 e 8.000 a. C., época na que atopamos instrumentos tanto de pedra como de óso, realizándose neste material puñais, arpóns, agullas etc. Contamos en Galiza con abundantes abrigos baixo rocha, nos que atopamos unha industria <a href="/w/index.php?title=Aziliense&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aziliense (a páxina aínda non existe)">azilense</a> a base de <a href="/wiki/S%C3%ADlex" title="Sílex">sílex</a>, cristal de rocha, <a href="/wiki/P%C3%B3rfiro" title="Pórfiro">pórfiros</a> cuarcíticos, cuarzos e cuarcitas máis ocre. As ferramentas máis características son os <a href="/w/index.php?title=Buril&action=edit&redlink=1" class="new" title="Buril (a páxina aínda non existe)">burís</a>, as tesoiras de dorso rebaixado e as <a href="/w/index.php?title=Raspadeira&action=edit&redlink=1" class="new" title="Raspadeira (a páxina aínda non existe)">raspadeiras</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Neolítico_e_o_megalitismo"><span id="Neol.C3.ADtico_e_o_megalitismo"></span>Neolítico e o megalitismo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=3" title="Editar a sección: «Neolítico e o megalitismo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=3" title="Editar o código fonte da sección: Neolítico e o megalitismo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Megalitismo_en_Galicia" title="Megalitismo en Galicia">Megalitismo en Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Parxubeira.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Parxubeira.jpg/220px-Parxubeira.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Parxubeira.jpg/330px-Parxubeira.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/28/Parxubeira.jpg/440px-Parxubeira.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/Mina_da_Parxubeira" title="Mina da Parxubeira">Dolmen de Corveira</a>, construído entre o IV e III milenios a.C, é unha típica <a href="/wiki/Dolmen" title="Dolmen">anta</a> de corredor que forma parte do conxunto Sotorraño-Parxubeira-Portocoiro, <a href="/wiki/San_Fins_de_Eir%C3%B3n,_Mazaricos" title="San Fins de Eirón, Mazaricos">Eirón</a>, <a href="/wiki/Mazaricos" title="Mazaricos">Mazaricos</a>.</figcaption></figure> <p>Desenvólvese entre o 5.000 e o 3.000 a. C. o período chamado <a href="/wiki/Neol%C3%ADtico" title="Neolítico">Neolítico</a>, caracterizado polo nacemento da <a href="/wiki/Agricultura" title="Agricultura">agricultura</a> e a domesticación de animais, ademais da <a href="/wiki/Cer%C3%A1mica" title="Cerámica">cerámica</a>. Co cultivo dos alimentos e a crianza dos animais, aumentaron as posibilidades de se alimentar, co que aumentou a poboación. O clima fíxose aínda máis cálido e húmido, o que favoreceu o crecemento da vexetación, composta principalmente de <a href="/wiki/Carballeira" title="Carballeira">carballeiras</a>, <a href="/wiki/Sobreira" title="Sobreira">sobreiras</a>, <a href="/wiki/Olmo" title="Olmo">olmos</a>, <a href="/wiki/Freixo" title="Freixo">freixos</a>, <a href="/wiki/Abeleira" title="Abeleira">abeleiras</a>… Os habitantes da Galiza desta época ocuparon zonas altas, por teren unha vexetación menos frondosa, e ser a terra menos dura para a traballar. </p><p>Desta época data o <a href="/wiki/Megalitismo" title="Megalitismo">megalitismo</a>, é dicir, a construción de grandes monumentos de pedra. Estes monumentos existen por toda Galiza, desde a ribeira ata as altas montañas orientais. Calcúlanse no territorio galego máis de tres mil<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup> <a href="/wiki/M%C3%A1moa" title="Mámoa">mámoas</a>, que consisten nunha morea de terra e pedras que pode conter un <a href="/wiki/Dolmen" title="Dolmen">dolmen</a> e que acubilla un lugar de enterramentos colectivos. Poden aparecer <a href="/wiki/Enxoval_funerario" title="Enxoval funerario">enxovais funerarios</a> e pinturas no interior das grandes pedras. </p><p>Galiza, entre os anos 5.000 a 2.500 a. C. forma parte do megalitismo atlántico propio dos denominados fisterras. A peculiaridade galega consiste en que as mámoas e os túmulos non son de gran tamaño, pero si moi numerosos e inzan todo o territorio. Obsérvase unha gran relación entre as mámoas e a <a href="/wiki/Paisaxe" title="Paisaxe">paisaxe</a>: normalmente atópanse en penichairas de media altura e inseridas nunha economía gandeira. Os milleiros de megálitos fálannos do xenio creativo e da habilidade do manexo das grandes pedras duns seres humanos que buscan identificar o seu territorio con elementos perceptibles que os conecten co mundo dos mortos. </p><p>Estariamos ante numerosas unidades sociais que comparten unhas mesmas técnicas e crenzas e que serían relativamente igualitarias. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Idade_do_Bronce_atlántico"><span id="Idade_do_Bronce_atl.C3.A1ntico"></span>Idade do Bronce atlántico</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=4" title="Editar a sección: «Idade do Bronce atlántico»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=4" title="Editar o código fonte da sección: Idade do Bronce atlántico"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Idade_de_Bronce_en_Galicia" title="Idade de Bronce en Galicia">Idade de Bronce en Galicia</a> e <a href="/wiki/Idade_do_bronce_atl%C3%A1ntico" title="Idade do bronce atlántico">Idade do bronce atlántico</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Museo_Arqueol%C3%B3xico_do_Castelo_de_San_Ant%C3%B3n,_A_Coru%C3%B1a.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Museo_Arqueol%C3%B3xico_do_Castelo_de_San_Ant%C3%B3n%2C_A_Coru%C3%B1a.jpg/220px-Museo_Arqueol%C3%B3xico_do_Castelo_de_San_Ant%C3%B3n%2C_A_Coru%C3%B1a.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Museo_Arqueol%C3%B3xico_do_Castelo_de_San_Ant%C3%B3n%2C_A_Coru%C3%B1a.jpg/330px-Museo_Arqueol%C3%B3xico_do_Castelo_de_San_Ant%C3%B3n%2C_A_Coru%C3%B1a.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f8/Museo_Arqueol%C3%B3xico_do_Castelo_de_San_Ant%C3%B3n%2C_A_Coru%C3%B1a.jpg/440px-Museo_Arqueol%C3%B3xico_do_Castelo_de_San_Ant%C3%B3n%2C_A_Coru%C3%B1a.jpg 2x" data-file-width="754" data-file-height="500" /></a><figcaption>O <a href="/wiki/Casco_de_Leiro" title="Casco de Leiro">casco de Leiro</a>, Idade de Bronce final.</figcaption></figure> <p>Entre o Megalítico e o Bronce hai unha etapa ponte denominada <a href="/wiki/Idade_do_Cobre" title="Idade do Cobre">Calcolítico</a>, datada entre o 2.000 e o 1.800 a. C., e na que se produce a aparición da metalurxia. Increméntase a estabilidade dos asentamentos. As <a href="/w/index.php?title=Cistas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cistas (a páxina aínda non existe)">cistas</a> (cámaras de pedra máis pequenas, non soterradas e individuais) substitúen os dolmens, o que indica a existencia dunha certa elite social. Aparecen puñais de cobre, cilindros de ouro, machados e as primeiras <a href="/wiki/Xoia" title="Xoia">xoias</a>. </p><p>Adoita falarse de tres períodos cronolóxicos referidos á fundición do bronce no noroeste peninsular: </p> <ul><li>Fase inicial: ensaios coa metalurxia (1800 - 1200 a. C.)</li> <li>Fase media: eclosión do Bronce (1200 - 1000 a. C.)</li> <li>Fase final: difusión (1000 - 700 a. C.)</li></ul> <p>Xa no Bronce inicial, hai unha conexión intensa coa costa occidental atlántica.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup> As pezas de tiras e os aros teñen os seus concomitantes nas terras litorais do occidente europeo e nas Illas Británicas. Salienta o tesouro de <a href="/wiki/Caldas_de_Reis" title="Caldas de Reis">Caldas de Reis</a>: a maior acumulación de ouro da prehistoria de Europa Occidental. </p><p>No segundo milenio <a href="/wiki/Antes_de_Cristo" title="Antes de Cristo">antes de Cristo</a> xa existe unha cultura galaica plenamente aberta a occidente cun novo metal: o bronce. Estoques de lingüeta trapezoidal, espadas con empuñaduras de remaches, espadas pistiliformes, machados tubulares e con aneis parécennos falar dunha sociedade de xefaturas onde o espírito bélico condiciona a vida cotiá. Salienta o <a href="/wiki/Casco_de_Leiro" title="Casco de Leiro">casco de ouro de Leiro</a> (<a href="/wiki/Rianxo" title="Rianxo">Rianxo</a>). Galiza aparece plenamente conectada co intercambio atlántico. </p><p>Outra manifestación plástica de enorme interese son os gravados en pedra denominados <a href="/wiki/Petr%C3%B3glifo" title="Petróglifo">petróglifos</a>, que en Galiza teñen a singularidade dun maior naturalismo ca noutras áreas. Cérvidos, círculos, labirintos, armas, círculos concéntricos, cazoletas conservan unha simboloxía misteriosa (cúltica, cósmica, ou transcendente) indescifrable nalgúns dos casos. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cultura_castrexa">Cultura castrexa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=5" title="Editar a sección: «Cultura castrexa»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=5" title="Editar o código fonte da sección: Cultura castrexa"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Cultura_castrexa" title="Cultura castrexa">Cultura castrexa</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Castros.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Castros.jpg/220px-Castros.jpg" decoding="async" width="220" height="104" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Castros.jpg/330px-Castros.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/Castros.jpg/440px-Castros.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="486" /></a><figcaption>Ruínas do <a href="/wiki/Castro_de_Borneiro" title="Castro de Borneiro">Castro de Borneiro</a>, poboamento habitado desde finais da <a href="/wiki/Idade_de_Bronce" title="Idade de Bronce">Idade de Bronce</a> e durante a Idade de Ferro.</figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/Cultura_castrexa" title="Cultura castrexa">cultura castrexa</a>, ou cultura dos castros, foi un conxunto de manifestacións culturais do noroeste da <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a> que durou desde finais da <a href="/wiki/Idade_de_Bronce" title="Idade de Bronce">Idade de Bronce</a> (século IX ou VIII a. C.) ata o século I d. C. A súa característica máis notábel son os poboados amurados coñecidos como <a href="/wiki/Castro_(poboado)" title="Castro (poboado)">castros</a> (do latín <i>castrum</i>, campamento), dos que toma o nome; só reciben o nome de <a href="/w/index.php?title=Citania&action=edit&redlink=1" class="new" title="Citania (a páxina aínda non existe)">citanias</a> determinados castros portugueses (como, por exemplo, o de <a href="/wiki/Citania_de_Briteiros" title="Citania de Briteiros">Briteiros</a>). A súa área de extensión chega até os ríos <a href="/wiki/R%C3%ADo_Navia" title="Río Navia">Navia</a> e <a href="/wiki/R%C3%ADo_C%C3%BAa" title="Río Cúa">Cúa</a> polo leste e o <a href="/wiki/R%C3%ADo_Douro" title="Río Douro">Douro</a> polo sur. </p><p>Desenvolveuse durante a <a href="/wiki/Idade_de_Ferro" title="Idade de Ferro">Idade de Ferro</a> sobre un forte substrato indíxena da etapa final da Idade de Bronce. A esta compoñente precastrexa sumáronselle influencias culturais centroeuropeas, atlánticas e mediterráneas. No lento período formativo, que duraría ata o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-V" title="Século -V">século V a. C.</a> os castros fóronse estendendo de sur a norte e da costa cara ao interior.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup> Esta cultura desenvolveuse a continuación durante dous séculos e comezou a ser influenciada pola cultura romana no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_-II" title="Século -II">século II a. C.</a> e continuou na forma de cultura <a href="/w/index.php?title=Galaicorromanos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Galaicorromanos (a páxina aínda non existe)">galaicorromana</a> despois da <a href="/wiki/Romanizaci%C3%B3n_de_Galicia" title="Romanización de Galicia">conquista</a> e até os <a href="/wiki/S%C3%A9culo_III" title="Século III">séculos III</a> ou mesmo o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IV" title="Século IV">IV</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Idade_Antiga">Idade Antiga</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=6" title="Editar a sección: «Idade Antiga»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=6" title="Editar o código fonte da sección: Idade Antiga"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Historia_antiga_de_Galicia" title="Historia antiga de Galicia">Historia antiga de Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pobos_galaicos">Pobos galaicos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=7" title="Editar a sección: «Pobos galaicos»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=7" title="Editar o código fonte da sección: Pobos galaicos"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">Galaicos</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Celtic-galician_house.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Celtic-galician_house.jpg/220px-Celtic-galician_house.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Celtic-galician_house.jpg/330px-Celtic-galician_house.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Celtic-galician_house.jpg/440px-Celtic-galician_house.jpg 2x" data-file-width="2112" data-file-height="2816" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Palloza" title="Palloza">palloza</a> —tipoloxía de casa galaica aínda presente nas montañas galegas orientais— foi desde a <a href="/wiki/Idade_de_Ferro" title="Idade de Ferro">Idade de Ferro</a> ata a <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a> común a toda Galicia.</figcaption></figure> <p>A finais da <a href="/wiki/Idade_de_Ferro" title="Idade de Ferro">Idade de Ferro</a>, as xentes do extremo noroccidental da <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a> conformaban xa unha unidade cultural homoxénea que as diferenciaba do resto e que tempo despois sería percibida polos primeiros autores grecolatinos, denominando a este conxunto de pobos co nome de <i>Gallaeci</i> (<a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a>), se cadra pola aparente similitude cos xa coñecidos <i>Galli</i> (<a href="/wiki/Galos" title="Galos">galos</a>) e <i>Gallati</i> (<a href="/wiki/G%C3%A1latas" title="Gálatas">gálatas</a>). </p><p>Os <i>Gallaeci</i> ou Galaicos foron orixinariamente un <a href="/wiki/Pobos_indoeuropeos" title="Pobos indoeuropeos">pobo indoeuropeo</a> de <a href="/wiki/Linguas_c%C3%A9lticas" title="Linguas célticas">lingua celta</a>,<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span>[</span>4<span>]</span></a></sup> polo tanto <a href="/wiki/Celtas" title="Celtas">celtas</a> para uns autores, celtizados para outros —sen que exista pleno consenso entre os investigadores— que ocuparon durante séculos aproximadamente o territorio da actual <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a> e norte de <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>, limitando ó sur cos <a href="/wiki/Lusitania" title="Lusitania">lusitanos</a> e ó leste cos <a href="/wiki/%C3%81stures" title="Ástures">ástures</a>. Son en si os primeiros "galegos", nome actual que deriva de <i>Gallaeci</i> sendo decote empregado como cultismo para referirse ó relativo a Galicia ou os galegos, non obstante enténdese historicamente a cultura galaica como aquela previa á anexión ó <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a>. </p><p>O modo de hábitat dos galaicos baseouse na ocupación do territorio especialmente en poboados fortificados que reciben o nome de <a href="/wiki/Castro_(poboado)" title="Castro (poboado)">castros</a>, podendo variar o seu tamaño dende pequenas aldeas de menos de 1 hectárea máis usuais no norte, e de grandes castros de máis de 10 hectáreas que reciben o nome de <i>oppida</i> ou "citanias", estando estes máis presentes na metade sur do seu poboamento tradicional. Este xeito de habitar o territorio, en castros, foi común en toda <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> durante a Idade de Bronce e de Ferro, recibindo no noroeste da <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a> o nome de '"cultura dos castros" ou "<a href="/wiki/Cultura_castrexa" title="Cultura castrexa">cultura castrexa</a>", que alude a este tipo de manifestación cultural antes da chegada de Roma, con todo os <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a> seguirían a habitar castros ata o século VIII d. C. Só no territorio da Galicia actual chegan a contabilizarse máis de dous mil castros, o que revela unha das maiores dispersións de poboación da <a href="/wiki/Idade_de_Ferro" title="Idade de Ferro">Idade de Ferro</a> en toda <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>, que sería en boa medida a orixe da ocupación galega do territorio herdada ata o presente, e caracterizada por pequenas e numerosas poboacións distantes entre si.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup> </p><p>A organización <a href="/wiki/Pol%C3%ADtica" title="Política">política</a> dos <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a> artellábase en pequenos estados independentes entre si compostos por un número dispar de <a href="/wiki/Castro_(poboado)" title="Castro (poboado)">castros</a>, encabezados estes estados pola figura dun rei local que os romanos denominaron <i>princeps</i> como noutras partes de Europa. Cada galaico identificábase a si mesmo como membro do castro que habitaba (segundo a interpretación máis común do C invertido da epigrafía posterior) así como do estado/pobo ó que pertencía, e que os romanos denominaron <i>populus</i>, entre os que atopamos numerosos nomes como <i><a href="/wiki/Arrotrebas" class="mw-redirect" title="Arrotrebas">arrotrebi</a>, <a href="/wiki/Albi%C3%B3ns" title="Albións">albioni</a>, celtici supertamarici, <a href="/wiki/Lemavos" title="Lemavos">lemavi</a>, <a href="/wiki/Nemetatos" title="Nemetatos">nemetati</a></i> etc., do mesmo xeito que ata finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a> a xente en Galicia se identificaba coa <a href="/wiki/Parroquia_eclesi%C3%A1stica_galega" title="Parroquia eclesiástica galega">parroquia</a> e a <a href="/wiki/Comarca" title="Comarca">comarca</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Conquista_da_Gallaecia">Conquista da Gallaecia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=8" title="Editar a sección: «Conquista da Gallaecia»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=8" title="Editar o código fonte da sección: Conquista da Gallaecia"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Romanizaci%C3%B3n_de_Galicia" title="Romanización de Galicia">Romanización de Galicia</a> e <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Muralla_-_IM000805.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Muralla_-_IM000805.JPG/220px-Muralla_-_IM000805.JPG" decoding="async" width="220" height="291" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Muralla_-_IM000805.JPG/330px-Muralla_-_IM000805.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d8/Muralla_-_IM000805.JPG/440px-Muralla_-_IM000805.JPG 2x" data-file-width="1232" data-file-height="1632" /></a><figcaption>Muralla romana de Lugo.</figcaption></figure> <p>Os intereses de <a href="/wiki/Roma_antiga" title="Roma antiga">Roma</a> no Noroeste da antiga Hispania supuxeron o comezo dos conflitos armados entre Roma e os <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a> a finais do século I a. C. Aínda que o xeneral <a href="/wiki/D%C3%A9cimo_Xunio_Bruto_Galaico" title="Décimo Xunio Bruto Galaico">Décimo Xunio Bruto Galaico</a> logrou controlar de forma efémera os pobos galaicos máis meridionais na súa campaña do ano 137 a. C., non foi ata a fin das <a href="/wiki/Guerras_c%C3%A1ntabras" title="Guerras cántabras">Guerras cántabras</a> (29 a. C.-19 a. C.) cando <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a>, ástures e <a href="/wiki/C%C3%A1ntabros" title="Cántabros">cántabros</a> foran definitivamente anexionados a Roma.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> </p><p>Ademais da guerra, o <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a> valeuse de tratados de paz (chamados <i>pactos de hospitalidade</i>) cos diferentes pobos galaicos, o que na práctica favorecían a súa integración —sen derramamento de sangue— no Imperio. Conquistado o territorio e as súas xentes —ben pola guerra ou ben por tratados—, o Imperio romano asegurou o seu control militar como era costume con numerosos campamentos onde se albergaban lexións ou cohortes tales como os de <i><a href="/wiki/Aquis_Querquennis" title="Aquis Querquennis">Aquis Querquennis</a></i>, <a href="/wiki/Campamento_romano_da_Ciadella" title="Campamento romano da Ciadella">A Ciadella</a> ou o propio <a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a>. </p><p>Entre os anos <a href="/wiki/284" title="284">284</a> e <a href="/wiki/305" title="305">305</a>, o emperador <a href="/wiki/Diocleciano" title="Diocleciano">Diocleciano</a> acometeu a reorganización administrativa do Imperio. Na <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a> créanse dúas novas provincias (<a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> e Cartaxinense) a partir das xa existentes: <i>Baetica</i>, <i>Tarraconensis</i> e <i>Lusitania</i>. Así, a nova provincia baixo o nome de <i>Gallaecia</i> ocupou o extremo noroeste da Península que anteriormente pertencera á Tarraconensis, e estivo formada polos territorios da rexión de <i>Asturia</i> e da propia <i>Gallaecia</i>. Cabe destacar que entre todas estas capitais de convento (<a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a>, <a href="/wiki/Braga" title="Braga">Braga</a>, <a href="/wiki/Astorga" title="Astorga">Astorga</a>) era a cidade de <i>Bracara</i> a que exercía de capital provincial de toda a <i>Gallaecia</i>, organizada administrativamente en tres <a href="/wiki/Conventus_iuridicus" title="Conventus iuridicus">conventos xurídicos</a>. Esta provincia do noroeste hispánico será, pola súa importancia militar, unha provincia imperial, non senatorial, controlada por unha forte lexión na actual <a href="/wiki/Le%C3%B3n,_Espa%C3%B1a" title="León, España">León</a> e con campamentos como o de <a href="/wiki/Aquis_Querquennis" title="Aquis Querquennis">Aquis Querquennis</a> (<a href="/wiki/Mansi%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Mansión">mansión</a> na vía Nova), A Ciadella (na <a href="/wiki/V%C3%ADa_XX" title="Vía XX">vía XX</a>) ou a propia cidade de <a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a>. </p><p>O Imperio Romano estendeu sobre a Gallaecia a súa rede viaria, conectando as principais poboacións, portos e vilas (<i>villae</i>) con catro grandes vías: a <a href="/wiki/V%C3%ADa_XVII" title="Vía XVII">Vía XVII</a>, a <a href="/wiki/V%C3%ADa_Nova" title="Vía Nova">Vía Nova</a> ou <i>Vía XVIII</i>, a <a href="/wiki/V%C3%ADa_XIX" title="Vía XIX">Vía XIX</a> e a <a href="/wiki/V%C3%ADa_XX" title="Vía XX">Vía XX</a>. </p><p>Xunto ás vías, o imperio de Roma tamén construíu pontes (como a <a href="/wiki/Ponte_do_Bibei" title="Ponte do Bibei">ponte do Bibei</a> e <a href="/wiki/Ponte_Maior_de_Ourense" title="Ponte Maior de Ourense">ponte Maior de Ourense</a>), canalizacións, termas, faros (como a <a href="/wiki/Torre_de_H%C3%A9rcules" title="Torre de Hércules">Torre de Hércules</a>), portos, grandes murallas como a de (<a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a>), así como outras instalacións que favorecían a explotación económica do territorio conquistado e a súa integración no resto o Imperio. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cultura_galaicorromana">Cultura galaicorromana</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=9" title="Editar a sección: «Cultura galaicorromana»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=9" title="Editar o código fonte da sección: Cultura galaicorromana"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Galician-roman_painting.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Galician-roman_painting.jpg/220px-Galician-roman_painting.jpg" decoding="async" width="220" height="275" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Galician-roman_painting.jpg/330px-Galician-roman_painting.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Galician-roman_painting.jpg/440px-Galician-roman_painting.jpg 2x" data-file-width="2400" data-file-height="3000" /></a><figcaption>Pinturas romanas do santuario galaico-romano de Santalla de Bóveda de Mera.</figcaption></figure> <p>A conquista e incorporación dos <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaicos</a> ao <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a> foi non obstante, un proceso continuo pero lento. A conquista supuxo a chegada dunha cultura —a romana— moito máis avanzada tecnoloxicamente da que se nutriron as clases altas galaicas, motivando o apoxeo económico dos grandes castros como <a href="/wiki/Castro_de_San_Cibrao_de_Las" title="Castro de San Cibrao de Las">San Cibrao de Las</a>, <a href="/wiki/Castro_de_Santa_Trega" title="Castro de Santa Trega">Santa Trega</a>, <a href="/wiki/Citania_de_Briteiros" title="Citania de Briteiros">Citania de Briteiros</a> e Lanhoso entre moitos outros, durante douscentos anos. Non obstante tras ese momento de esplendor, a ausencia de conflitos bélicos motivou o paulatino abandono dos castros —fortalezas, a fin e o cabo—, e a poboación comezou a instalarse maioritariamente nos vales, preto das novas terras de cultivo, acudindo aos castros só en caso de perigo. </p><p>Foi nestes vales máis romanizados onde comezaron a espallarse as que se coñecen como <i>villae</i> (vilas); asentamentos estables con explotacións agrarias, que se expanden sobre todo nos séculos III e IV, e que van cambiando a fisionomía do territorio (28 villae no convento de Braga, 32 no de Asturica e 15 no de Lucus). Outro aspecto económico de interese foi a explotación a grande escala dos recursos mineiros, especialmente o do ouro, explotado co sistema da <i>ruina montium</i>, nas medulas de León e no eixo Miño-Sil.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup> </p><p>A administración interna da provincia estaba marca polos <a href="/wiki/Conventus_iuridicus" title="Conventus iuridicus">conventos xurídicos</a> (<i>Conventus iuridicus</i>) amplos territorios adscritos a unha capital, da que recibían o nome e onde se centralizaban as funcións administrativas propias como as militares, fiscais, financeiras, relixiosas e xudiciais. Deste xeito, a provincia romana de <i><a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a></i> estivo dende un primeiro momento dividida en tres conventos xurídicos a comezos do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IV" title="Século IV">século IV</a>: o <i><a href="/wiki/Conventus_bracarensis" class="mw-redirect" title="Conventus bracarensis">Conventus bracarensis</a></i>, o <i><a href="/wiki/Conventus_lucensis" class="mw-redirect" title="Conventus lucensis">Conventus lucensis</a></i> e o <i><a href="/wiki/Conventus_asturicensis" class="mw-redirect" title="Conventus asturicensis">Conventus asturicensis</a></i> con capitais en <a href="/wiki/Braga" title="Braga">Braga</a>, <a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a> e <a href="/wiki/Astorga" title="Astorga">Astorga</a> respectivamente. Pouco tempo despois tamén foi anexionado á <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> o <i><a href="/wiki/Conventus_cluniensis" class="mw-redirect" title="Conventus cluniensis">Conventus cluniensis</a></i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Cristianismo">Cristianismo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=10" title="Editar a sección: «Cristianismo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=10" title="Editar o código fonte da sección: Cristianismo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Paulo_Orosio_-_Detalle.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Paulo_Orosio_-_Detalle.jpg/220px-Paulo_Orosio_-_Detalle.jpg" decoding="async" width="220" height="282" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Paulo_Orosio_-_Detalle.jpg/330px-Paulo_Orosio_-_Detalle.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Paulo_Orosio_-_Detalle.jpg/440px-Paulo_Orosio_-_Detalle.jpg 2x" data-file-width="972" data-file-height="1244" /></a><figcaption><a href="/wiki/Paulo_Orosio" title="Paulo Orosio">Paulo Orosio</a>, historiador e teólogo galaico-romano, foi unha das figuras cristiás máis ilustres da <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> e de <a href="/wiki/Europa_atl%C3%A1ntica" title="Europa atlántica">Europa atlántica</a> a finais do <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Imperio Romano</a>. Códice de Saint-Epure.</figcaption></figure> <p>A conversión dos galaico-romanos á relixión cristiá remóntase ao <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IV" title="Século IV">século IV</a>. Dúas datas marcan o comezo desta cristianización; a primeira no ano <a href="/wiki/313" title="313">313</a>, cando o emperador <a href="/wiki/Constantino_I_o_Grande" title="Constantino I o Grande">Constantino I</a> legalizou a relixión cristiá mediante o <a href="/wiki/Edicto_de_Mil%C3%A1n" title="Edicto de Milán">edicto de Milán</a>, a segunda en <a href="/wiki/380" title="380">380</a> cando o <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a> foi elevado á consideración de relixión oficial do <a href="/wiki/Imperio_Romano_de_Occidente" title="Imperio Romano de Occidente">Imperio Romano de Occidente</a> (<a href="/wiki/Edicto_de_Tesal%C3%B3nica" title="Edicto de Tesalónica">edicto de Tesalónica</a>), desde este período as elites galaico-romanas foron adoptando progresivamente o cristianismo e consecuentemente abandonando o culto a deuses romanos —tales como <a href="/wiki/X%C3%BApiter" title="Xúpiter">Xúpiter</a>, <a href="/wiki/Minerva" title="Minerva">Minerva</a> ou <a href="/wiki/Marte_(deus)" title="Marte (deus)">Marte</a>— e galaicos — <a href="/wiki/Bandua" title="Bandua">Bandua</a>, <a href="/wiki/Reva" title="Reva">Reva</a> ou <a href="/wiki/Berobreo" title="Berobreo">Berobreo</a>— que pese a todo deixaron a súa pegada en mitos, ritos, simbolismos e crenzas de singular riqueza que nalgúns casos chegan aos nosos días. </p><p>A expansión do <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristianismo</a> —isto é, unha relixión <a href="/wiki/Asia" title="Asia">asiática</a>, concretamente <a href="/wiki/Semitas" title="Semitas">semítica</a>— supuxo cambios profundos na <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> romana. Por unha banda, impoñíase unha relixión <a href="/wiki/Monote%C3%ADsmo" title="Monoteísmo">monoteísta</a> que acabaría por substituír as relixións <a href="/wiki/Polite%C3%ADsmo" title="Politeísmo">politeístas</a>, traendo consigo unha simboloxía, culto e arte propia desta relixión que perdurou ata os nosos días e que segue a marcar aspectos sociais tan importantes como o calendario, as leis ou a moral. Por outra banda, a adopción do cristianismo como relixión oficial tamén creou <i>de facto</i> a necesidade de adaptarse á nova rede eclesiástica que se estaba a configurar por todo o Imperio romano con centro en <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>, creando deste xeito unha novedosa organización territorial eclesiástica —as dioceses— que tiñan cadansúa sé episcopal. </p><p>No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IV" title="Século IV">século IV</a> aparecen as primeiras sés episcopais da Igrexa galega que, xa no seguinte século, conectarán coas correntes de pensamento dos <a href="/wiki/Padres_da_Igrexa" title="Padres da Igrexa">Pais da Igrexa</a>. Así <a href="/wiki/Paulo_Orosio" title="Paulo Orosio">Paulo Orosio</a> ou <a href="/wiki/Hidacio" title="Hidacio">Hidacio</a> manifestarán unha autoconsciencia elevada de cristianismo galaico. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Priscilianismo">Priscilianismo</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=11" title="Editar a sección: «Priscilianismo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=11" title="Editar o código fonte da sección: Priscilianismo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Priscilianismo" title="Priscilianismo">Priscilianismo</a>.</span></span></dd></dl></div> <p><a href="/wiki/Prisciliano" title="Prisciliano">Prisciliano</a> defenderá un cristianismo de cariz <a href="/wiki/Gnosticismo" title="Gnosticismo">gnóstico</a>, comunitario e ao mesmo tempo ascético, en confrontación coa instalación urbana da <a href="/wiki/Igrexa_cat%C3%B3lica" title="Igrexa católica">Igrexa católica</a> hispana. O seu simbolismo e cosmovisión semella conectar ben coas tradicións indíxenas. O seu éxito levarao ao martirio en <a href="/wiki/Tr%C3%A9veris" title="Tréveris">Tréveris</a>, acusado de ritos promiscuos, maleficio e maxia, o que fará del unha figura discutida pero idealizada. </p><p>O priscilianismo arraigou ben e de xeito duradeiro na Gallaecia. No ano <a href="/wiki/396" title="396">396</a>, os bispos galegos no sínodo de <a href="/wiki/Toledo" title="Toledo">Toledo</a> néganse a deixar de considerar os priscilianistas como mártires. </p><p>Haberá que esperar á configuración do <a href="/wiki/Reino_Suevo" class="mw-redirect" title="Reino Suevo">Reino Suevo</a> para que o cristianismo de obediencia romana xogue como armazón estable dunha nova sociedade de xeito pioneiro entre os reinos xermánicos </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Idade_Media">Idade Media</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=12" title="Editar a sección: «Idade Media»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=12" title="Editar o código fonte da sección: Idade Media"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Historia_medieval_de_Galicia" title="Historia medieval de Galicia">Historia medieval de Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reino_suevo">Reino suevo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=13" title="Editar a sección: «Reino suevo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=13" title="Editar o código fonte da sección: Reino suevo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Reino_suevo" title="Reino suevo">Reino suevo</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Sueben_coin_II.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Sueben_coin_II.jpg/190px-Sueben_coin_II.jpg" decoding="async" width="190" height="383" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cc/Sueben_coin_II.jpg 1.5x" data-file-width="227" data-file-height="457" /></a><figcaption>Moeda de ouro sueva datada entre os anos 410 e 500.</figcaption></figure> <p>A comezos do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_V" title="Século V">século V</a>, o <a href="/wiki/Imperio_Romano_de_Occidente" title="Imperio Romano de Occidente">Imperio Romano de Occidente</a> experimentou unha grande inestabilidade militar, económica e política. Dende o centro de <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> (especialmente desde o territorio da actual <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a>), numerosos pobos <a href="/wiki/Xermanos" class="mw-redirect" title="Xermanos">xermanos</a> —<a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevos</a>, <a href="/wiki/Sax%C3%B3ns" title="Saxóns">saxóns</a>, <a href="/wiki/Francos" title="Francos">francos</a>, <a href="/wiki/Alanos" title="Alanos">alanos</a> e outros— comezaron atacar os postos fronteirizos romanos no río <a href="/wiki/Rhin" class="mw-redirect" title="Rhin">Rhin</a>, irrompendo finalmente no Imperio o 31 de decembro do ano <a href="/wiki/406" title="406">406</a> e asentándose no seu interior polas armas, mais tamén grazas a pactos pacíficos. </p><p>Arredor do ano <a href="/wiki/409" title="409">409</a>, dirixidos polo seu rei <a href="/wiki/Hermerico" title="Hermerico">Hermerico</a>, gran parte dos <a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevos</a> (estímase que sobre 40 000 persoas) chegaron á provincia romana da <i>Gallaecia</i>, onde lograron instalarse mediante un posible pacto con <a href="/wiki/Imperio_Romano_de_Occidente" title="Imperio Romano de Occidente">Roma</a>, decidindo establecer a súa capital na cidade de <a href="/wiki/Bracara_Augusta" title="Bracara Augusta">Bracara Augusta</a> (<a href="/wiki/Braga" title="Braga">Braga</a>, <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>). Este pacto chamado <i>foedus</i> permitía aos <a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevos</a> gobernar a provincia da <i>Gallaecia</i> como un reino propio (<i>Galliciense Regnum</i>) mentres que estes aceptasen o emperador romano como o seu superior. O historiador galaico <a href="/wiki/Hidacio" title="Hidacio">Hidacio</a> narraba entón que os suevos foran ben recibidos pola poboación galaico-romana, pois aliviaron os impostos. </p><p>Tras a morte de <a href="/wiki/Hermerico" title="Hermerico">Hermerico</a>, o seu fillo <a href="/wiki/Requila" title="Requila">Requila</a> (<a href="/wiki/438" title="438">438</a>-<a href="/wiki/448" title="448">448</a>) asumiu o trono e dirixiu expedicións de saqueo, anexionando o norte da provincia romana da <a href="/wiki/Lusitania" title="Lusitania">Lusitania</a>, integrándose suevos e galaico-romanos. Isto pon de manifesto a plena independencia do Imperio. </p><p>A Requila sucedérao <a href="/wiki/Requiario" title="Requiario">Requiario</a> (<a href="/wiki/448" title="448">448</a>-<a href="/wiki/456" title="456">456</a>), quen adoptará o catolicismo no <a href="/wiki/449" title="449">449</a>, manifestación pioneira dunha nacente concepción do goberno apoiada na <a href="/wiki/Igrexa_cat%C3%B3lica" title="Igrexa católica">Igrexa católica</a>. Tamén foi Requiario o primeiro rei europeo en <a href="/wiki/Cu%C3%B1axe" title="Cuñaxe">acuñar</a> moeda propia, a cal facía referencia ao carácter galego do reino.<sup id="cite_ref-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">López_Carreira</span>1998_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">López_Carreira</span>1998-7"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup> Roma enviou un exército integrado por visigodos e no ano <a href="/wiki/456" title="456">456</a> ten lugar a <a href="/wiki/Batalla_do_r%C3%ADo_%C3%93rbigo" title="Batalla do río Órbigo">batalla do río Órbigo</a>, que enfrontará <a href="/wiki/Visigodos" title="Visigodos">visigodos</a> contra <a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevos</a>, coa derrota destes últimos e que terá como consecuencia o asasinato de <a href="/wiki/Requiario" title="Requiario">Requiario</a>. </p><p>Tras a derrota fronte aos visigodos, o <a href="/wiki/Reino_suevo" title="Reino suevo">reino suevo</a> dividirase e gobernarán simultaneamente <a href="/wiki/Frant%C3%A1n" title="Frantán">Frantán</a> e <a href="/wiki/Aguiulfo" class="mw-redirect" title="Aguiulfo">Aguiulfo</a>. Ambos farano dende <a href="/wiki/456" title="456">456</a> ata <a href="/wiki/457" title="457">457</a>, ano no que <a href="/wiki/Maldras" title="Maldras">Maldras</a> (<a href="/wiki/457" title="457">457</a>-<a href="/wiki/459" title="459">459</a>) reunificará o reino para acabar sendo asasinado tras unha conspiración <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">romano</a>-<a href="/wiki/Visigodos" title="Visigodos">visigoda</a> que finalmente fracasará. A pesar de que a conspiración non conseguiu os seus auténticos propósitos, o reino suevo viuse novamente dividido entre dous reis: <a href="/wiki/Frumario" title="Frumario">Frumario</a> (<a href="/wiki/459" title="459">459</a>-<a href="/wiki/463" title="463">463</a>) e <a href="/wiki/Remismundo" title="Remismundo">Remismundo</a> (fillo de <a href="/wiki/Maldras" title="Maldras">Maldras</a>) (<a href="/wiki/459" title="459">459</a>-<a href="/wiki/469" title="469">469</a>) que reunificaría novamente o reino do seu pai no <a href="/wiki/463" title="463">463</a> e que se vería obrigado a adoptar o <a href="/wiki/Arianismo" title="Arianismo">arianismo</a> no <a href="/wiki/465" title="465">465</a> debido á influencia <a href="/wiki/Visigodos" title="Visigodos">visigoda</a>. </p><p>A época escura rematará co reinado de <a href="/wiki/Carriarico" title="Carriarico">Carriarico</a> (<a href="/wiki/550" title="550">550</a>-<a href="/wiki/559" title="559">559</a>) que se converterá novamente ao <a href="/wiki/Catolicismo" title="Catolicismo">catolicismo</a> no <a href="/wiki/550" title="550">550</a>, feito que significaba a ruptura cos visigodos. Sucederao <a href="/wiki/Teodomiro_(rei_suevo)" title="Teodomiro (rei suevo)">Teodomiro</a> (<a href="/wiki/559" title="559">559</a>-<a href="/wiki/570" title="570">570</a>) (non se confunda con <a href="/wiki/Teodomiro_(rei_ostrogodo)" class="mw-redirect" title="Teodomiro (rei ostrogodo)">Teodomiro</a>, rei dos <a href="/wiki/Ostrogodos" title="Ostrogodos">ostrogodos</a>) durante o reinado do cal terá lugar o <a href="/wiki/Primeiro_Concilio_de_Braga" title="Primeiro Concilio de Braga">Primeiro Concilio de Braga</a> (<a href="/wiki/561" title="561">561</a>), instituíndose esta asemblea como órgano asesor do rei. Salienta neste período a figura de <a href="/wiki/Marti%C3%B1o_de_Dumio" title="Martiño de Dumio">Martiño de Dumio</a> pola súa achega á organización territorial (<i><a href="/wiki/Parroquiale_suevum" class="mw-redirect" title="Parroquiale suevum">parroquiale suevum</a></i>) e á lexitimación cristiá dun goberno estable sobre unha poboación plenamente integrada e fusionada. </p><p>A Teodomiro sucédeo <a href="/wiki/Miro" title="Miro">Miro</a> (<a href="/wiki/570" title="570">570</a>-<a href="/wiki/583" title="583">583</a>). Durante o seu reinado celebrouse o <a href="/wiki/Segundo_Concilio_de_Braga" title="Segundo Concilio de Braga">Segundo Concilio de Braga</a> (<a href="/wiki/572" title="572">572</a>), consolidándose a súa contribución á gobernación e á impartición de xustiza. Aproximadamente no <a href="/wiki/577" title="577">577</a> iníciase a guerra civil visigoda na que intervirá <a href="/wiki/Miro" title="Miro">Miro</a>, quen no <a href="/wiki/583" title="583">583</a> organizará unha expedición de conquista a <a href="/wiki/Sevilla" title="Sevilla">Sevilla</a> que fracasará. Durante a volta desta expedición o rei atopa a morte. No reino suevo comezan a producirse moitas loitas internas. <a href="/wiki/Eborico" title="Eborico">Eborico</a> (tamén chamado Eurico) (<a href="/wiki/583" title="583">583</a>-<a href="/wiki/584" title="584">584</a>) é destronado por <a href="/wiki/Andeca" title="Andeca">Andeca</a> (<a href="/wiki/584" title="584">584</a>-<a href="/wiki/585" title="585">585</a>) que erra no seu intento por evitar a invasión <a href="/wiki/Visigodos" title="Visigodos">visigoda</a> dirixida por <a href="/wiki/Leovixildo" title="Leovixildo">Leovixildo</a> que se fará efectiva finalmente no <a href="/wiki/585" title="585">585</a><sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span>[</span>8<span>]</span></a></sup>. En palabras de San Isidoro de Sevilla<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup> <i>"destruído o reino dos suevos, pasou a ser dos godos"</i> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Migracións_britanas"><span id="Migraci.C3.B3ns_britanas"></span>Migracións britanas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=14" title="Editar a sección: «Migracións britanas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=14" title="Editar o código fonte da sección: Migracións britanas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Diocese_de_Britonia" title="Diocese de Britonia">Diocese de Britonia</a> e <a href="/wiki/Britanos_en_Galicia" title="Britanos en Galicia">Britanos en Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Britonia6hcentury.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Britonia6hcentury.png/190px-Britonia6hcentury.png" decoding="async" width="190" height="333" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Britonia6hcentury.png/285px-Britonia6hcentury.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Britonia6hcentury.png/380px-Britonia6hcentury.png 2x" data-file-width="1670" data-file-height="2928" /></a><figcaption>Mapa dos asentamentos britanos arredor do sec. VI <a href="/wiki/D._C." class="mw-redirect" title="D. C.">d. C.</a></figcaption></figure> <p>A situación política da illa de <a href="/wiki/Gran_Breta%C3%B1a" title="Gran Bretaña">Gran Bretaña</a> (Britania) entre os séculos <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IV" title="Século IV">IV</a> e <a href="/wiki/S%C3%A9culo_VII" title="Século VII">VII</a>, mudou completamente co abandono da illa por parte de <a href="/wiki/Imperio_Romano" title="Imperio Romano">Roma</a> e o constante establecemento de tribos <a href="/wiki/Anglosax%C3%B3ns" title="Anglosaxóns">anglosaxoas</a> —procedentes do norte de <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a> e <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>— na parte oriental de <a href="/wiki/Britania" title="Britania">Britania</a>. As constantes agresións e hostigamentos dos xutos e anglosaxóns contra os nativos —[[britanos— propiciaron que parte da poboación emigrase vía marítima a puntos próximos da costa atlántica, dirixíndose maiormente ás costas da <a href="/wiki/Arm%C3%B3rica" title="Armórica">Armórica</a> (que debido a isto acabaron por tomar o nome actual de <i>Bretaña</i>) e en menor medida ao norte da antiga Gallaecia. </p><p>Descoñécese a causa do deslocamento dalgúns continxentes britanos cara á costa norte de <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a> e a acollida do seu asentamento polos <a href="/wiki/Galaicos" title="Galaicos">galaico</a>-<a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevos</a>, se ben algúns autores poñen de manifesto un posible pacto militar ou, sinxelamente, unha aceptación con condicións descoñecidas actualmente. Organizados nun importante territorio, introduciron a súa senlleira organización relixioso-cristiá algo diferente e fundaron un bispado propio que aparece citado no <i><a href="/wiki/Parrochiale_Suevum" class="mw-redirect" title="Parrochiale Suevum">Parrochiale Suevum</a></i> ou <i>Divisio Teodomiri</i>, un documento que mostra a organización eclesiástica do <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> en época da <a href="/wiki/Reino_Suevo" class="mw-redirect" title="Reino Suevo">monarquía sueva</a> datado entre <a href="/wiki/572" title="572">572</a> e <a href="/wiki/573" title="573">573</a>. A súa integración relixiosa foi total, asistindo o seu representante —<a href="/wiki/Mailoc" class="mw-redirect" title="Mailoc">Maeloc</a>— ao <a href="/wiki/Segundo_Concilio_de_Braga" title="Segundo Concilio de Braga">Segundo Concilio de Braga</a> no ano <a href="/wiki/572" title="572">572</a>. </p><p>O territorio da antiga diocese dos <a href="/wiki/Britanos" title="Britanos">britanos</a> —<a href="/wiki/Diocese_de_Britonia" title="Diocese de Britonia">Britonia</a>— ocupou principalmente a franxa costeira da <a href="/wiki/Mari%C3%B1a_de_Lugo" title="Mariña de Lugo">Mariña Luguesa</a> ata a <a href="/wiki/Comarca_da_Terra_Ch%C3%A1" title="Comarca da Terra Chá">comarca da Terra Chá</a>, chegando a súa influencia ata as costas da <a href="/wiki/Comarca_do_Eo-Navia" title="Comarca do Eo-Navia">comarca do Eo-Navia</a> polo leste, e de <a href="/wiki/Ferrol" title="Ferrol">Ferrol</a> polo oeste. A súa antiga sede, coñecida co nome de <i>Mosteiro Máximo</i> foi identificado por algúns autores coa <a href="/wiki/Bas%C3%ADlica_de_San_Marti%C3%B1o_de_Mondo%C3%B1edo" title="Basílica de San Martiño de Mondoñedo">Basílica medieval de San Martiño de Mondoñedo</a>, onde se atopan restos dos séculos V-VI d. C. Cambiando de sede e nome en varias ocasións, a actual diocese galega de <a href="/wiki/Mondo%C3%B1edo" title="Mondoñedo">Mondoñedo</a> é a súa sucesora histórica. </p><p>O asentamento desta vaga de emigrantes <a href="/wiki/Britanos" title="Britanos">britanos</a> e a creación dunha diocese relixiosa propia supón o segundo maior asentamento dun pobo estranxeiro en terras galegas, despois dos <a href="/wiki/Suevos" title="Suevos">suevos</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reino_visigodo">Reino visigodo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=15" title="Editar a sección: «Reino visigodo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=15" title="Editar o código fonte da sección: Reino visigodo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Galicia_na_monarqu%C3%ADa_visigoda" title="Galicia na monarquía visigoda">Galicia na monarquía visigoda</a> e <a href="/wiki/Reino_visigodo" title="Reino visigodo">Reino visigodo</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:CoronaRecesvinto01.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/CoronaRecesvinto01.JPG/190px-CoronaRecesvinto01.JPG" decoding="async" width="190" height="187" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/CoronaRecesvinto01.JPG/285px-CoronaRecesvinto01.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/68/CoronaRecesvinto01.JPG/380px-CoronaRecesvinto01.JPG 2x" data-file-width="1168" data-file-height="1152" /></a><figcaption>Coroa votiva do rei visigodo <a href="/wiki/Recesvinto" title="Recesvinto">Recesvinto</a> († 672), rei de <a href="/wiki/Reino_de_Galiza" class="mw-redirect" title="Reino de Galiza">Galiza</a> (<i>Gallecia</i>), <i>Spania</i> e <a href="/wiki/Septimania" title="Septimania">Septimania</a>.</figcaption></figure> <p>No ano <a href="/wiki/585" title="585">585</a>, o rei <a href="/wiki/Visigodos" title="Visigodos">visigodo</a> <a href="/wiki/Leovixildo" title="Leovixildo">Leovixildo</a> fíxose co control do <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a>, aproveitando unha disputa interna no reino e derrotando ó derradeiro monarca suevo, <a href="/wiki/Andeca" title="Andeca">Andeca</a>. Deste xeito, o territorio da chamada entón <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> pasou a formar parte dos dominios dos reis visigodos, que tras seren expulsados da <a href="/wiki/Galia" title="Galia">Galia</a> polos <a href="/wiki/Francos" title="Francos">francos</a> se limitaban a Hispania e a <a href="/wiki/Septimania" title="Septimania">Septimania</a> desde o ano <a href="/wiki/507" title="507">507</a>. Aceptados polas elites galaico-suevas, os novos monarcas visigodos, que a pesar de teren a súa corte en Toledo, asumían o control político de tres antigos reinos: <a href="/wiki/Hispania" title="Hispania">Hispania</a>, <a href="/wiki/Septimania" title="Septimania">Septimania</a> e <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a>. Desta maneira, nos concilios relixiosos como o realizado en Toledo no ano <a href="/wiki/589" title="589">589</a> estaban presentes <i>episcoporum totius Hispaniae, Galliae et Gallaetiae</i><sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> é dicir, "bispos de toda Hispania, Galia e Gallaecia", esta concepción tripartita atópase ao longo do goberno visigodo dende o ano 585, diferenciando mediante diversas fórmulas as tres entidades visigodas nos documentos como: <i>fines Spanie, Gallie, Gallecie</i><sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span>[</span>11<span>]</span></a></sup> ou <i>Spaniae et Galliae vel Gallitiae</i><sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span>[</span>12<span>]</span></a></sup>, entre outras. Destaca neste contexto a figura de <a href="/wiki/Froitoso_de_Braga" title="Froitoso de Braga">San Froitoso</a>, bispo galaico de ascendencia visigoda,<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span>[</span>13<span>]</span></a></sup> famoso polas numerosas fundacións levadas a cabo por el en todo o occidente peninsular, case sempre en lugares agochados nas montañas e mesmo illas, sobresaíndo a súa austeridade.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span>[</span>14<span>]</span></a></sup> </p><p>O feito de que a <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> seguise a posuír un <i>status</i> especial dentro da monarquía visigoda propiciou que o rei <a href="/wiki/%C3%89xica" title="Éxica">Éxica</a> cedese ao seu fillo <a href="/wiki/Vitiza" title="Vitiza">Vitiza</a> o goberno de Galicia (antigo reino dos suevos) desde o <a href="/wiki/698" title="698">698</a> ata o <a href="/wiki/702" title="702">702</a>, cando morto o seu pai asumiu o goberno de <a href="/wiki/Hispania" title="Hispania">Hispania</a> e <a href="/wiki/Septimania" title="Septimania">Septimania</a>. Trala súa morte de Vitiza, un sector aristocrático visigodo impediu a subida ao trono do seu fillo <a href="/wiki/Axila" title="Axila">Axila</a>, impoñendo pola forza a Rodrigo, o que supuxo un irresoluble conflito civil entre os seus partidarios e os dos fillos de Vitiza. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Invasión_musulmá"><span id="Invasi.C3.B3n_musulm.C3.A1"></span>Invasión musulmá</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=16" title="Editar a sección: «Invasión musulmá»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=16" title="Editar o código fonte da sección: Invasión musulmá"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Invasi%C3%B3n_musulm%C3%A1_da_Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Invasión musulmá da Península Ibérica">Invasión musulmá da Península Ibérica</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Será no ano <a href="/wiki/711" title="711">711</a> cando os inimigos de <a href="/wiki/Don_Rodrigo" title="Don Rodrigo">Don Rodrigo</a> logren que un exército musulmán cruce o estreito de <a href="/wiki/Xibraltar" title="Xibraltar">Xibraltar</a> e presente batalla a Rodrigo en <a href="/wiki/Batalla_de_Guadalete" title="Batalla de Guadalete">Guadalete</a>, onde este é derrotado, fito que marca a fin do goberno visigodo en <a href="/wiki/Hispania" title="Hispania">Hispania</a>, e que terá unha transcendencia histórica total para as dúas restantes entidades políticas: <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> e <a href="/wiki/Septimania" title="Septimania">Septimania</a>. </p><p>No ano <a href="/wiki/715" title="715">715</a> <a href="/wiki/Abd_al-Aziz_ibn_Musa" title="Abd al-Aziz ibn Musa">Abd al-Aziz ibn Musa</a> toma por esposa á viúva de Rodrigo, chamada <a href="/wiki/Exilona" title="Exilona">Exilona</a> titulada <i>reginam Spanie</i>,<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span>[</span>15<span>]</span></a></sup> confirmando a continuidade dinástica, transferida así lexitimamente ao gobernador <a href="/wiki/Musulm%C3%A1n" title="Musulmán">musulmán</a>. Deste xeito, coa conquista de toda <i>Spania</i> polos musulmáns, alén das súas fronteiras, os <a href="/wiki/Emir" title="Emir">emires</a> <a href="/wiki/C%C3%B3rdoba,_Espa%C3%B1a" title="Córdoba, España">cordobeses</a> serían coñecidos co título de <i>rex Spanie</i>.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span>[</span>16<span>]</span></a></sup> A partir dese intre comeza unha nova concepción xeográfica, pois España vai ser o nome co que se designe ao territorio musulmán, e Galicia ao territorio cristián. Así o historiador <a href="/wiki/Al-Maqqari" title="Al-Maqqari">Al-Maqqari</a> deixa claro a extensión do dominio musulmán ao referirse a conquista de comezos do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_VIII" title="Século VIII">século VIII</a>: </p> <center><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6856698">.mw-parser-output .flexquote{display:flex;flex-direction:column;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border-left:3px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);font-size:90%;margin:1em 4em;padding:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.quote{width:100%}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.separator{border-left:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);border-top:1px solid var(--border-color-subtle,#c8ccd1);margin:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.cite{text-align:right}@media all and (max-width:600px){.mw-parser-output .flexquote>.flex{flex-direction:column}}</style> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote"><i>Non quedou lugar sen dominar en Al-Andalus se exceptuamos o país de Galicia</i>.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span>[</span>17<span>]</span></a></sup></div> </div> </blockquote></center> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reinos_cristiáns"><span id="Reinos_cristi.C3.A1ns"></span>Reinos cristiáns</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=17" title="Editar a sección: «Reinos cristiáns»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=17" title="Editar o código fonte da sección: Reinos cristiáns"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Galicia_altomedieval" class="mw-redirect" title="Galicia altomedieval">Galicia altomedieval</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Tras a vitoria da coalición visigoda e musulmá contra as tropas de Rodrigo en Guadalete, os exércitos musulmáns decidiron asentarse no sur de Hispania. Axiña comezarían unha exitosa campaña de expansión islámica que acabaría por conseguir a conversión ao islam de gran parte da aristocracia visigoda en Hispania derrocando o goberno de Toledo e chegando no ano 720 mesmo a Septimania. A caída e islamización de Hispania supuxo a fin do control visigodo da Gallaecia, comezando un proceso de reconstrución dunha monarquía propia independente xa de <a href="/wiki/Toledo" title="Toledo">Toledo</a>. No 714 chegan a Galicia algúns <a href="/wiki/B%C3%A9rberes" title="Bérberes">bérberes</a>, mais no ano 740 abandónana e recúan para o sur. <a href="/wiki/Afonso_I_o_Cat%C3%B3lico" class="mw-redirect" title="Afonso I o Católico">Afonso I o Católico</a> (<a href="/wiki/739" title="739">739</a> - <a href="/wiki/757" title="757">757</a>) foi o primeiro suposto monarca, pero non pasou de ser máis que un Señor Territorial con moito poder e influencia na zona ovetense, ao cal lle inventarán moitos séculos despois en Crónicas unha ascendencia que vai cara aos visigodos para facer valer a súa entidade rexia. Galicia pasa a ser un núcleo cristián integrado nun territorio norteño que ten por cabeza política a <a href="/wiki/Asturias" title="Asturias">Asturias</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Camiño_de_Santiago"><span id="Cami.C3.B1o_de_Santiago"></span>Camiño de Santiago</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=18" title="Editar a sección: «Camiño de Santiago»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=18" title="Editar o código fonte da sección: Camiño de Santiago"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Cami%C3%B1o_de_Santiago" title="Camiño de Santiago">Camiño de Santiago</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Saint_James_the_Greater_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Saint_James_the_Greater_2.jpg/200px-Saint_James_the_Greater_2.jpg" decoding="async" width="200" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Saint_James_the_Greater_2.jpg/300px-Saint_James_the_Greater_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/Saint_James_the_Greater_2.jpg/400px-Saint_James_the_Greater_2.jpg 2x" data-file-width="1944" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Estatua borgoñoa do século XV na que se representa o apóstolo Santiago, vestido como peregrino. <a href="/wiki/Metropolitan_Museum_of_Art" title="Metropolitan Museum of Art">Metropolitan Museum of Art</a>.</figcaption></figure> <p>Foi a comezos do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_IX" title="Século IX">século IX</a>, sendo o <a href="/wiki/813" title="813">813</a><sup id="cite_ref-:0_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-:0-18"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup> o ano mais xeralmente admitido, cando tivo lugar o acontecemento relixioso máis importante da <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> <a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">cristiá</a> <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">medieval</a>: o descubrimento, en Galicia, dunha arca cuxos restos foron atribuídos ao <a href="/wiki/Santiago_o_Maior" title="Santiago o Maior">Apóstolo Santiago</a>. Segundo a tradición cristiá, nese ano un ermitán albiscou nas inmediacións do castro Libredón (antiga <a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Compostela</a>) unha estrela sobre unha arca de mármore. Avisado o bispo de <a href="/wiki/Iria_Flavia" class="mw-redirect" title="Iria Flavia">Iria Flavia</a>, <a href="/wiki/Teodomiro_(bispo)" title="Teodomiro (bispo)">Teodomiro</a>, este acudiu axiña ao lugar, identificando os restos atopados como o corpo decapitado do Apóstolo Santiago. Mito ou realidade, este "descubrimento" foi acto seguido, atendido polo monarca galego-ovetense, <a href="/wiki/Afonso_II_de_Oviedo" title="Afonso II de Oviedo">Afonso II</a> (<a href="/wiki/791" title="791">791</a>-<a href="/wiki/842" title="842">842</a>), quen no mesmo ano ordenaba edificar unha igrexa arredor da tumba "santa", espallando a nova por toda a <a href="/wiki/Cristiandade" class="mw-redirect" title="Cristiandade">cristiandade</a> europea. A <a href="/wiki/Diocese_de_Iria" title="Diocese de Iria">Diocese de Iria</a> e o seu titular, convertéronse na máis poderosa administración eclesiástica non só da <a href="/wiki/Gallaecia" title="Gallaecia">Gallaecia</a> altomedieval, senón de toda a Península Ibérica, acrecentando o seu poder coas constantes doazóns, por parte dos monarcas, á igrexa compostelá. Convertida no terceiro centro de peregrinación da <a href="/wiki/Cristiandade" class="mw-redirect" title="Cristiandade">Cristiandade</a> —só despois de <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a> e <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>—, foi a partir do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XI" title="Século XI">século XI</a> e principalmente XII, cando desde numerosos puntos de Europa comezaron a chegar peregrinos, ben desde <a href="/wiki/Occitania" title="Occitania">Occitania</a>, <a href="/wiki/Reino_de_Francia" title="Reino de Francia">Francia</a>, <a href="/wiki/Reino_de_Navarra" title="Reino de Navarra">Navarra</a> ou <a href="/wiki/Arag%C3%B3n" title="Aragón">Aragón</a>-<a href="/wiki/Catalu%C3%B1a" title="Cataluña">Cataluña</a> vía terrestre, ben desde as <a href="/wiki/Illas_Brit%C3%A1nicas" class="mw-redirect" title="Illas Británicas">Illas Británicas</a>, <a href="/wiki/Escandinavia" title="Escandinavia">Escandinavia</a>, ou <a href="/wiki/Alema%C3%B1a" title="Alemaña">Alemaña</a> vía marítima. </p><p>O fenómeno xacobeo foi decisivo na conformación cultural-económica do <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a>, debedor en gran medida ao auxe conseguido durante a titularidade de <a href="/wiki/Diego_Xelm%C3%ADrez" title="Diego Xelmírez">Diego Xelmírez</a> (<a href="/wiki/1100" title="1100">1100</a>-<a href="/wiki/1136" title="1136">1136</a>) convertendo a Compostela en sé metropolitana (ano <a href="/wiki/1122" title="1122">1122</a>), a máis importante dignidade de todo Occidente despois de <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>. Arredor do sepulcro apostólico medrou non só unha catedral —centro artístico-relixioso de primeira magnitude— senón unha vila e posteriormente unha cidade, perfectamente establecida na <a href="/wiki/Baixa_Idade_Media" title="Baixa Idade Media">Baixa Idade Media</a>, cunha actividade comercial derivada da súa condición de cidade santa, onde se coroarían <a href="/wiki/Lista_de_monarcas_de_Galicia" title="Lista de monarcas de Galicia">reis galegos</a>, onde medraría a grande escola <a href="/wiki/L%C3%ADrica_galego-portuguesa" class="mw-redirect" title="Lírica galego-portuguesa">galego-portuguesa</a> e onde reside desde a <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a> a capital de <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a>. Os estudos histórico-arqueolóxicos levados a cabo no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> na propia catedral revelaron, non obstante, que desde época galaico-romana e <a href="/wiki/Reino_suevo" title="Reino suevo">sueva</a>, Compostela fora un lugar relevante onde xa se soterraban importantes dignidades civís ou relixiosas moito antes do ano <a href="/wiki/813" title="813">813</a>, o que motivou a diversos especialistas a defenderen que o corpo atribuído ao <a href="/wiki/Ap%C3%B3stolo_Santiago" class="mw-redirect" title="Apóstolo Santiago">apóstolo Santiago</a> fora en realidade o de <a href="/wiki/Prisciliano" title="Prisciliano">Prisciliano</a>, patriarca da igrexa galega, decapitado en <a href="/wiki/Tr%C3%A9veris" title="Tréveris">Tréveris</a> no ano <a href="/wiki/385" title="385">385</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Invasións_viquingas"><span id="Invasi.C3.B3ns_viquingas"></span>Invasións viquingas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=19" title="Editar a sección: «Invasións viquingas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=19" title="Editar o código fonte da sección: Invasións viquingas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Viquingos_en_Galicia" title="Viquingos en Galicia">Viquingos en Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Exhibition_in_Viking_Ship_Museum,_Oslo_01.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Exhibition_in_Viking_Ship_Museum%2C_Oslo_01.jpg/200px-Exhibition_in_Viking_Ship_Museum%2C_Oslo_01.jpg" decoding="async" width="200" height="267" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Exhibition_in_Viking_Ship_Museum%2C_Oslo_01.jpg/300px-Exhibition_in_Viking_Ship_Museum%2C_Oslo_01.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Exhibition_in_Viking_Ship_Museum%2C_Oslo_01.jpg/400px-Exhibition_in_Viking_Ship_Museum%2C_Oslo_01.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="800" /></a><figcaption>Barco <a href="/wiki/Viquingos" class="mw-redirect" title="Viquingos">viquingo</a> (<i>drakar</i>) no Museo naval de Oslo. Grandes frotas de barcos coma este asolaron as costas do <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> durante a <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a>.</figcaption></figure> <p>Procedentes de <a href="/wiki/Escandinavia" title="Escandinavia">Escandinavia</a> —en especial desde <a href="/wiki/Noruega" title="Noruega">Noruega</a>, <a href="/wiki/Suecia" title="Suecia">Suecia</a> e <a href="/wiki/Dinamarca" title="Dinamarca">Dinamarca</a>—, <a href="/wiki/Viquingos" class="mw-redirect" title="Viquingos">viquingos</a> e <a href="/wiki/Normandos" title="Normandos">normandos</a> devastaron e invadiron durante séculos as costas europeas, preferentemente as atlánticas —como as galegas—, chegando tamén ó <a href="/wiki/Mediterr%C3%A1neo" class="mw-redirect" title="Mediterráneo">Mediterráneo</a> oriental. Tradicionalmente considéranse catro os períodos de incursións ou vagadas escandinavas que afectaron ao <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> durante a <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a>; a primeira, arredor do ano <a href="/wiki/844" title="844">844</a>, a segunda (<a href="/wiki/858" title="858">858</a>-<a href="/wiki/861" title="861">861</a>), a terceira (<a href="/wiki/966" title="966">966</a>-<a href="/wiki/971" title="971">971</a>) e a cuarta —e derradeira— (<a href="/wiki/1008" title="1008">1008</a>-<a href="/wiki/1038" title="1038">1038</a>). </p><p>A primeira vagada en Galicia rexistrouse o <a href="/wiki/1_de_agosto" title="1 de agosto">1 de agosto</a> do ano <a href="/wiki/844" title="844">844</a>, en pleno reinado de <a href="/wiki/Ramiro_I_de_Oviedo" title="Ramiro I de Oviedo">Ramiro I de Oviedo</a>. Procedentes dunha extraordinaria rota de saqueo por terras <a href="/wiki/Frisia" class="mw-redirect" title="Frisia">frisas</a>, <a href="/wiki/Francos" title="Francos">francas</a>, <a href="/wiki/Breta%C3%B1a" title="Bretaña">bretoas</a> e <a href="/wiki/Mar_Cant%C3%A1brico" title="Mar Cantábrico">cantábricas</a>, atacaron o norte de Galicia, instalándose temporalmente nos arredores do <i>Farum Bregatium</i> (<a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">A Coruña</a>), dende onde levaron a cabo numerosos asaltos como o que sufriu o <a href="/wiki/Mosteiro_do_Couto" class="mw-redirect" title="Mosteiro do Couto">mosteiro de San Martiño de Xuvia</a>. A intervención dos exércitos de Ramiro I, comandados polo duque Arximiro conseguiu expulsalos de terras galegas minguando a frota viquinga que pouco despois tomaba rumbo a <a href="/wiki/Al-Andalus" title="Al-Andalus">Al-Andalus</a>. </p><p>A segunda incursión escandinava tivo por obxecto as rías baixas galegas entre os anos <a href="/wiki/858" title="858">858</a> e <a href="/wiki/861" title="861">861</a>. Nesta ocasión, vidos desde os seus asentamentos en Irlanda, adentráronse na <a href="/wiki/R%C3%ADa_de_Arousa" title="Ría de Arousa">ría de Arousa</a> con cen naves, acampando nas inmediacións de <a href="/wiki/Iria_Flavia" class="mw-redirect" title="Iria Flavia">Iria Flavia</a> (<a href="/wiki/Padr%C3%B3n" title="Padrón">Padrón</a>). Desde os seus postos, arrasaron Iria Flavia e sitiaron a propia Compostela ata a chegada do exército do conde Pedro, que arrasou mais dunha trintena de dracars, obrigándoos a fuxir. </p><p>Pouco máis de cen anos despois —no ano 966—, unha nova frota de viquingos daneses encabezada polo nobre Gunderedo, penetrou de novo pola <a href="/wiki/R%C3%ADa_de_Arousa" title="Ría de Arousa">ría de Arousa</a> na que se coñece como terceira vagada viquinga. Dirixidos a saquear Compostela, o bispo Sisnando II saíu ao seu encontro cun grande exército episcopal, librando o <a href="/wiki/29_de_marzo" title="29 de marzo">29 de marzo</a> do ano <a href="/wiki/968" title="968">968</a> a coñecida como "batalla de Fornelos", onde o propio bispo perdeu a vida dun frechazo e o seu exército foi derrotado. Dispersadas as tropas de Gunderedo polo interior de Galicia (<a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a>, <a href="/wiki/Mondo%C3%B1edo" title="Mondoñedo">Mondoñedo</a> e o <a href="/wiki/Courel" class="mw-disambig" title="Courel">Courel</a>), estas foron finalmente rexeitadas por un exército galego ao mando do conde Gonzalo Sanches e do bispo <a href="/wiki/Rosendo_de_Celanova" title="Rosendo de Celanova">Rosendo de Celanova</a> no ano <a href="/wiki/971" title="971">971</a>. </p><p>Non obstante, foi o intervalo entre 1008 e 1038 cando se sucederon os ataques viquingos máis violentos nas costas de Galicia. Despois de devastar <a href="/wiki/Braga" title="Braga">Braga</a> no ano <a href="/wiki/1008" title="1008">1008</a>, chegaba ás terras de Tui, unha inxente frota norueguesa ao mando do rei <a href="/wiki/Olavo_de_Noruega" title="Olavo de Noruega">Olavo Haraldson</a>. A pesar da defensa levada a cabo polas tropas do duque galego <a href="/wiki/Mendo_Gundisalviz" class="mw-redirect" title="Mendo Gundisalviz">Mendo Gundisalviz</a>, estas foron aniquiladas —tamén o propio duque— polos atacantes viquingos que asolaron a cidade de <a href="/wiki/Tui" title="Tui">Tui</a> e raptaron o seu bispo Afonso. No ano <a href="/wiki/1028" title="1028">1028</a> unha nova frota escandinava entrou pola ría de Arousa, liderada polo nobre Ulf, máis tarde alcumado "o Galego". Lonxe de ser un mero ataque de pillaxe, as tropas de Ulf serviron como mercenarios a aristócratas galegos, permanecendo dez anos no <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> ata a súa expulsión. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Enfrontamentos_con_Al-Andalus">Enfrontamentos con Al-Andalus</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=20" title="Editar a sección: «Enfrontamentos con Al-Andalus»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=20" title="Editar o código fonte da sección: Enfrontamentos con Al-Andalus"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>No <a href="/wiki/868" title="868">868</a> o conde <a href="/wiki/Vimara_P%C3%A9rez" title="Vimara Pérez">Vimara Pérez</a> conquista <a href="/wiki/Porto,_Portugal" title="Porto, Portugal">Porto</a><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span>[</span>19<span>]</span></a></sup> e atribúeselle a fundación da cidade de <a href="/wiki/Guimar%C3%A3es" title="Guimarães">Guimarães</a>, cuestión esta última posta en dúbida pola Historiografía portuguesa.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span>[</span>20<span>]</span></a></sup> </p><p>No <a href="/wiki/878" title="878">878</a> o conde galego <a href="/wiki/Hermenexildo_Guterrez" class="mw-redirect" title="Hermenexildo Guterrez">Hermenexildo Guterrez</a> conquista <a href="/wiki/Co%C3%ADmbra" title="Coímbra">Coímbra</a>.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span>[</span>21<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span>[</span>22<span>]</span></a></sup> ante a situación o emir de Córdoba envía un poderoso exército que pon sitio á cidade, pero o conde Hermenexildo Gutiérrez resiste valerosamente ata a chegada das tropas do rei Afonso III, inflixindo aos musulmáns unha forte derrota. </p><p>No <a href="/wiki/910" title="910">910</a> <a href="/wiki/Ordo%C3%B1o_II" title="Ordoño II">Ordoño II</a>, casado coa princesa galega <a href="/wiki/Elvira_Men%C3%A9ndez" class="mw-redirect" title="Elvira Menéndez">Elvira Menéndez</a>, convértese en rei de Galiza (ver tamén <a href="/wiki/Reino_de_Galiza" class="mw-redirect" title="Reino de Galiza">Reino de Galiza</a>). </p><p>No <a href="/wiki/925" title="925">925</a> <a href="/wiki/Sancho_Ord%C3%B3%C3%B1ez" title="Sancho Ordóñez">Sancho Ordóñez</a> é coroado en Santiago como rei de Galiza polo bispo Hermenexildo. </p><p>No <a href="/wiki/982" title="982">982</a> <a href="/wiki/Vermudo_II" title="Vermudo II">Vermudo II</a> é coroado en Santiago e vence a Ramiro III de León en <a href="/wiki/Monterroso" title="Monterroso">Monterroso</a>. Vermudo II consolidou a monarquía, mais a nobreza opositora chamou a Almanzor, quen fai unha expedición en terras cristiás e arrebata Coímbra e saquea León, Astorga e Compostela (no <a href="/wiki/997" title="997">997</a>). </p><p>No <a href="/wiki/1035" title="1035">1035</a> <a href="/wiki/Fernando_I_de_Le%C3%B3n" title="Fernando I de León">Fernando I o Magno</a> herdou o <a href="/wiki/Condado_de_Castela" title="Condado de Castela">condado de Castela</a> do seu pai <a href="/wiki/Sancho_III_O_Maior" class="mw-redirect" title="Sancho III O Maior">Sancho III O Maior</a>, rei de Navarra, e no <a href="/wiki/1037" title="1037">1037</a> a súa esposa Sancha herdou os reinos de <a href="/wiki/Reino_de_Le%C3%B3n" title="Reino de León">León</a> e <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Galiza</a> do seu irmán <a href="/wiki/Vermudo_III" title="Vermudo III">Vermudo III</a>. </p><p>Tras a morte de <a href="/wiki/Fernando_I_de_Le%C3%B3n" title="Fernando I de León">Fernando I</a> no <a href="/wiki/1065" title="1065">1065</a>, as súas posesións quedaron repartidas entre os seus 3 fillos: entregoulle o condado de Castela ao seu fillo Sancho, o <a href="/wiki/Reino_de_Le%C3%B3n" title="Reino de León">Reino de León</a> a Afonso e o <a href="/wiki/Reino_de_Galiza" class="mw-redirect" title="Reino de Galiza">Reino de Galiza</a> a García. Pero no <a href="/wiki/1072" title="1072">1072</a> <a href="/wiki/Afonso_VI_de_Le%C3%B3n" title="Afonso VI de León">Afonso VI de León</a> matou a <a href="/wiki/Sancho_II_de_Castela" title="Sancho II de Castela">Sancho II de Castela</a> e encerrou de por vida a <a href="/wiki/Garc%C3%ADa_de_Galiza" class="mw-redirect" title="García de Galiza">García de Galiza</a> gobernando así sobre os reinos dos seus irmáns ata a súa morte en <a href="/wiki/1109" title="1109">1109</a>. </p><p>No <a href="/wiki/1091" title="1091">1091</a> Afonso VI entrega o condado de Galicia á súa filla <a href="/wiki/Urraca_de_Le%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Urraca de León">Urraca</a>, e o condado portucalense á outra súa filla <a href="/wiki/Tareixa,_condesa_de_Portugal" title="Tareixa, condesa de Portugal">Tareixa</a>. Urraca casa con <a href="/wiki/Raimundo_de_Borgo%C3%B1a" title="Raimundo de Borgoña">Raimundo de Borgoña</a>, quen goberna o <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> por concesión de Afonso VI como <i>totia Galletie imperator</i>. É entón a finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XI" title="Século XI">século XI</a> cando o Reino de Galicia pasa a ter, aproximadamente, o territorio xeográfico da Galicia actual. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fragmentación_do_reino"><span id="Fragmentaci.C3.B3n_do_reino"></span>Fragmentación do reino</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=21" title="Editar a sección: «Fragmentación do reino»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=21" title="Editar o código fonte da sección: Fragmentación do reino"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Torres_de_altamira_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Torres_de_altamira_2.JPG/190px-Torres_de_altamira_2.JPG" decoding="async" width="190" height="253" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Torres_de_altamira_2.JPG/285px-Torres_de_altamira_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Torres_de_altamira_2.JPG/380px-Torres_de_altamira_2.JPG 2x" data-file-width="1536" data-file-height="2048" /></a><figcaption>Nos séculos IX-XI increméntanse os feudos e os <a href="/wiki/Castelos_de_Galicia" class="mw-redirect" title="Castelos de Galicia">castelos</a>. Na imaxe, unha das <a href="/wiki/Torres_de_Altamira" title="Torres de Altamira">torres de Altamira</a>.</figcaption></figure> <p>A inseguridade da poboación sometida a saqueos sufridos algunha vez (árabes, normandos) actuou para incrementar as relacións feudo-vasaláticas. Nestes contratos hai unha submisión económica e persoal por parte do campesiñado con respecto á aristocracia, a cal presta a súa protección militar aos seus <a href="/w/index.php?title=Vasalo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vasalo (a páxina aínda non existe)">vasalos</a>. Galicia vaise enchendo por todo o seu territorio de <a href="/wiki/Castelo_(fortificaci%C3%B3n)" title="Castelo (fortificación)">castelos</a> e fortalezas, tanto na costa como no interior, servindo tamén como centros de poder da aristocracia laica e eclesiástica. </p><p>Apréciase tamén certa tensión entre <a href="/wiki/Nobreza" title="Nobreza">nobreza</a> e <a href="/wiki/Clero" title="Clero">clero</a>, da que saíra beneficiada o señorío eclesiástico. Os mosteiros e os bispos apoiaban os reis astur-leoneses e recibían a cambio grandes beneficios. </p><p>O feito era que Galiza era un reino, mais a corte dos reis acostumaba estar en Asturias (e despois León), motivo polo cal a nobreza galega quedaba marxinada. Houbo varios reis de Galiza, como vimos anteriormente (<a href="/wiki/Ordo%C3%B1o_II" title="Ordoño II">Ordoño II</a>, <a href="/wiki/Sancho_Ord%C3%B3%C3%B1ez" title="Sancho Ordóñez">Sancho Ordóñez</a>, <a href="/wiki/Garc%C3%ADa_de_Galicia" class="mw-redirect" title="García de Galicia">García</a>), mais o reino sempre acababa sendo integrado na coroa de León ou de Castela. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Era_Compostelá"><span id="Era_Compostel.C3.A1"></span>Era Compostelá</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=22" title="Editar a sección: «Era Compostelá»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=22" title="Editar o código fonte da sección: Era Compostelá"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Era_Compostel%C3%A1" title="Era Compostelá">Era Compostelá</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Spain.Santiago.de.Compostela.Catedral.Portico.01.002.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Spain.Santiago.de.Compostela.Catedral.Portico.01.002.jpg/200px-Spain.Santiago.de.Compostela.Catedral.Portico.01.002.jpg" decoding="async" width="200" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Spain.Santiago.de.Compostela.Catedral.Portico.01.002.jpg/300px-Spain.Santiago.de.Compostela.Catedral.Portico.01.002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Spain.Santiago.de.Compostela.Catedral.Portico.01.002.jpg/400px-Spain.Santiago.de.Compostela.Catedral.Portico.01.002.jpg 2x" data-file-width="2048" data-file-height="3072" /></a><figcaption><a href="/wiki/Escultura_rom%C3%A1nica" title="Escultura románica">Escultura románica</a> da <a href="/wiki/Catedral_de_Santiago_de_Compostela" title="Catedral de Santiago de Compostela">catedral de Santiago de Compostela</a>, realizada durante a <a href="/wiki/Era_Compostel%C3%A1" title="Era Compostelá">Era Compostelá</a> (<a href="/wiki/S%C3%A9culo_XII" title="Século XII">século XII</a>).</figcaption></figure> <p>A Era Compostelá ou Época de <a href="/wiki/Diego_Xelm%C3%ADrez" title="Diego Xelmírez">Xelmírez</a> foi unha das épocas de maior brillo e de maior desenvolvemento económico da historia de Galiza.<sup id="cite_ref-:0_18-1" class="reference"><a href="#cite_note-:0-18"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup> </p><p>Desenvolveuse durante o século XII, a raíz do período de rexencia do <a href="/wiki/Diego_Xelm%C3%ADrez" title="Diego Xelmírez">Arcebispo Xelmírez</a> na cidade de <a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Santiago de Compostela</a>. </p><p>Tras a morte de <a href="/wiki/Raimundo_de_Borgo%C3%B1a" title="Raimundo de Borgoña">Raimundo de Borgoña</a> en <a href="/wiki/1107" title="1107">1107</a>, hai un conflito por ter o poder no Reino de Galicia. A nobreza laica autóctona, dirixida por <a href="/wiki/Pedro_Froilaz" class="mw-redirect" title="Pedro Froilaz">Pedro Froilaz</a> (conde de Traba), apoia a <a href="/wiki/Afonso_Raim%C3%BAndez" class="mw-redirect" title="Afonso Raimúndez">Afonso Raimúndez</a> (fillo de Raimundo de Borgoña) para ser o novo rei; outra parte de nobreza laica, principalmente foránea, defende os dereitos de <a href="/wiki/Urraca_de_Le%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Urraca de León">Urraca de León</a> (apoiada tamén por leoneses e aragoneses); por último, a alto clero —dirixido por Diego Xelmírez— mantén alianzas cos dous sectores anteriores segundo lle conviña, e será o gran gañador. </p><p>No <a href="/wiki/1110" title="1110">1110</a> Afonso Raimúndez é coroado como rei de Galicia na catedral de Santiago por <a href="/wiki/Diego_Xelm%C3%ADrez" title="Diego Xelmírez">Diego Xelmírez</a> e o conde <a href="/wiki/Pedro_Froilaz_de_Traba" title="Pedro Froilaz de Traba">Pedro Froilaz de Traba</a>. Foi este conde quen uniu o reino e <a href="/wiki/Afonso_VII_de_Le%C3%B3n" class="mw-redirect" title="Afonso VII de León">Afonso VII</a> foi chamado rei de Galiza e León e emperador de toda España, entendendo daquela a Spania coma a zona descendente da bizantina, é dicir, dende Toledo cara ao sur. O conflito acabará no ano <a href="/wiki/1126" title="1126">1126</a> ao morrer Urraca, de modo que Afonso Raimúndez accede tamén á coroa de Castela e León, para ser chamado a partir de agora Afonso VII o emperador. </p><p>Este século XII parte dun contexto de crecemento de poboación e de expansión do fenómeno urbano. Isto propiciou que aparecesen ou que abrollasen con maior forza o artesanado e o comercio, motivado en boa parte polos excedentes motivados pola expansión da agricultura. Tamén durante esta época naceu o <a href="/wiki/Cami%C3%B1o_de_Santiago" title="Camiño de Santiago">Camiño de Santiago</a> como fonte de ingresos e como a ponte que comunicou en case todos os sentidos Galiza co resto de <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>, sendo boa proba disto a magnífica <a href="/wiki/Literatura_galego-portuguesa" title="Literatura galego-portuguesa">literatura medieval</a> expresada na lingua <a href="/wiki/Galego-portugu%C3%A9s" title="Galego-portugués">galego-portuguesa</a>. Así mesmo, acábase a construción da <a href="/wiki/Catedral_de_Santiago_de_Compostela" title="Catedral de Santiago de Compostela">Catedral de Santiago de Compostela</a> e constrúense as de <a href="/wiki/Catedral_de_Mondo%C3%B1edo" title="Catedral de Mondoñedo">Mondoñedo</a>, <a href="/wiki/Catedral_de_Lugo" title="Catedral de Lugo">Lugo</a>, <a href="/wiki/Catedral_de_Ourense" title="Catedral de Ourense">Ourense</a> e <a href="/wiki/Catedral_de_Tui" title="Catedral de Tui">Tui</a>. </p><p>No <a href="/wiki/1156" title="1156">1156</a> Afonso VII divide os seus reinos deixando Galicia e León a <a href="/wiki/Fernando_II_de_Le%C3%B3n_e_Galicia" title="Fernando II de León e Galicia">Fernando II</a>, grande impulsor dos burgos galegos. </p><p>Fernando II fai unha política de concesión de cartas-póboas, que xa iniciara o seu pai e funda, entre outras, as vilas de Padrón, Ribadavia, Noia e Pontevedra; tamén deu un pulo fundamental á catedral de Santiago de Compostela. O seu fillo <a href="/wiki/Afonso_IX" class="mw-redirect" title="Afonso IX">Afonso VIII</a> (computado como IX pola historiografía española), quen sucede a seu pai en 1188 e reinará até 1230, mantivo a mesma política fundando, ao longo da costa, Betanzos, A Coruña, Baiona, Ferrol, Xove e Neda. Estas vilas de reguengo supoñen unha verdadeira revolución na estrutura social da época porque inauguran a diversificación económica, rachando coa autarquía dos séculos anteriores, e ademais facilitan o desenvolvemento das actividades pesqueiras e preindustriais orientadas á elaboración de materias primas —peixe salgado sobre todo, que se comercializa a través dos portos. </p><p>Con estes dous monarcas o centro dos reinos era León, onde residía a corte por norma; mais é certo que Compostela tamén era outro centro vital e na catedral compostelá están ambos enterrados. O esplendor desta cidade ficou perpetuado polo <a href="/wiki/Mestre_Mateu" title="Mestre Mateu">mestre Mateu</a> no granito da catedral e, sobre todo, no <a href="/wiki/P%C3%B3rtico_da_Gloria" title="Pórtico da Gloria">Pórtico da Gloria</a> e <a href="/wiki/Fachada_das_Pratar%C3%ADas" title="Fachada das Pratarías">Praterías</a>. Da prosperidade do reino dan fe tamén as innumerables construcións románicas que aínda salfiren Galiza. A outro nivel menos visible, a cultura galega reflíctese na creación literaria, que ficou plasmada por exemplo na redacción da <i><a href="/wiki/Historia_Compostel%C3%A1" class="mw-redirect" title="Historia Compostelá">Historia Compostelá</a></i> e do <i><a href="/wiki/C%C3%B3dice_Calixtino" title="Códice Calixtino">Códice Calixtino</a></i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Florecemento_e_esplendor_cultural">Florecemento e esplendor cultural</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=23" title="Editar a sección: «Florecemento e esplendor cultural»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=23" title="Editar o código fonte da sección: Florecemento e esplendor cultural"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><i>Ver artigos principais <a href="/wiki/Arte_rom%C3%A1nica#A_arte_románica_en_Galicia" title="Arte románica">Arte románica</a> e <a href="/wiki/Literatura_galego-portuguesa_medieval" class="mw-redirect" title="Literatura galego-portuguesa medieval">Literatura medieval</a></i> </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Organistrum_Orense_200708.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Organistrum_Orense_200708.jpg/200px-Organistrum_Orense_200708.jpg" decoding="async" width="200" height="237" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Organistrum_Orense_200708.jpg/300px-Organistrum_Orense_200708.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Organistrum_Orense_200708.jpg/400px-Organistrum_Orense_200708.jpg 2x" data-file-width="1772" data-file-height="2102" /></a><figcaption>Trobadores tocando un organistro. Pórtico da <a href="/wiki/Catedral_de_Ourense" title="Catedral de Ourense">catedral de Ourense</a>, século XIII.</figcaption></figure> <p>Esta é a etapa de maior esplendor da literatura galego-portuguesa. O galego convértese na lingua por excelencia da <a href="/wiki/L%C3%ADrica" title="Lírica">lírica</a> en toda a <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a>, agás en <a href="/wiki/Catalu%C3%B1a" title="Cataluña">Cataluña</a> (<a href="/wiki/Poes%C3%ADa_trobadoresca" class="mw-redirect" title="Poesía trobadoresca">poesía trobadoresca</a>). Propiamente debemos falar de <a href="/wiki/L%C3%ADrica_galego-portuguesa" class="mw-redirect" title="Lírica galego-portuguesa">lírica galego-portuguesa</a>, estando en apoxeo nos séculos XIII e primeira metade do XIV, cando o galego antigo ou galego-portugués acada o rango de lingua internacional, xa que está presente tanto en autores non só galegos e portugueses, senón tamén en <a href="/wiki/Coroa_de_Castela" title="Coroa de Castela">casteláns</a>, <a href="/wiki/Occitania" title="Occitania">occitanos</a>, <a href="/wiki/Arag%C3%B3n" title="Aragón">aragoneses</a>, <a href="/wiki/Sicilia" title="Sicilia">sicilianos</a> etc. coma en cortes reais e señoriais (<a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Santiago</a>, <a href="/wiki/Toledo" title="Toledo">Toledo</a>, <a href="/wiki/Co%C3%ADmbra" title="Coímbra">Coímbra</a>, <a href="/wiki/Lisboa" title="Lisboa">Lisboa</a>…). </p><p>As <i><a href="/wiki/Cantigas_de_Santa_Mar%C3%ADa" title="Cantigas de Santa María">Cantigas de Santa María</a></i>, composicións feitas en loanza da Virxe, son a mostra da vertente relixiosa desta lírica galego-portuguesa e constitúen o <a href="/wiki/Corpus_ling%C3%BC%C3%ADstico" title="Corpus lingüístico">corpus</a> de poesía mariana medieval máis relevante de toda a península. Foron compostas na corte de <a href="/wiki/Afonso_X_o_Sabio" title="Afonso X o Sabio">Afonso X o Sabio</a>, quen se encargou da dirección e, en ocasións, da propia elaboración. Exemplifican o prestixio acadado polo idioma galego como lingua literaria a finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIII" title="Século XIII">século XIII</a>. </p><p>En comparación coa lírica, a prosa literaria medieval en galego é escasa e tardía. Cómpre ter en conta que os centros culturais da época eran os <i>mosteiro</i>s e escolas monacais, nos que imperaba o uso do latín eclesiástico. Aínda así, a partir de fins do XIII, e máis significativamente nos séculos XIV-XV, os temas de maior difusión na Europa medieval recóllense en lingua galega. Mostra son os relatos do <a href="/wiki/Materia_de_Breta%C3%B1a" title="Materia de Bretaña">ciclo britano</a> arredor da figura do <a href="/wiki/Rei_Artur" title="Rei Artur">rei Artur</a>, os textos referentes á historia e destrución de <a href="/wiki/Materia_de_Roma" title="Materia de Roma">Troia</a>, como a <i>Historia Troiana</i> e a <i>Crónica Troiana</i>; e os <i>Miragres de Santiago</i>, conxunto de relatos que contan desde a destrución de <a href="/wiki/Xerusal%C3%A9n" title="Xerusalén">Xerusalén</a> ata a milagrosa intervención do <a href="/wiki/Ap%C3%B3stolo" title="Apóstolo">Apóstolo</a> en diferentes situacións. Inclúense algúns textos dentro da prosa, que son traducións ou traslacións doutras linguas con elaboración propia: <i>Crónica Xeral Galega</i>, <i>General Estoria</i>, <i>Crónica Galega de 1404</i> e <i>Crónica de Santa María de Iria</i>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Fin_da_monarquía_galego-leonesa"><span id="Fin_da_monarqu.C3.ADa_galego-leonesa"></span>Fin da monarquía galego-leonesa</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=24" title="Editar a sección: «Fin da monarquía galego-leonesa»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=24" title="Editar o código fonte da sección: Fin da monarquía galego-leonesa"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Adeffonsus,_king_of_Galicia_and_Leon_(detail).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Adeffonsus%2C_king_of_Galicia_and_Leon_%28detail%29.jpg/200px-Adeffonsus%2C_king_of_Galicia_and_Leon_%28detail%29.jpg" decoding="async" width="200" height="354" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Adeffonsus%2C_king_of_Galicia_and_Leon_%28detail%29.jpg/300px-Adeffonsus%2C_king_of_Galicia_and_Leon_%28detail%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Adeffonsus%2C_king_of_Galicia_and_Leon_%28detail%29.jpg/400px-Adeffonsus%2C_king_of_Galicia_and_Leon_%28detail%29.jpg 2x" data-file-width="415" data-file-height="734" /></a><figcaption>Representación medieval de <a href="/wiki/Afonso_IX" class="mw-redirect" title="Afonso IX">Afonso VIII</a>, derradeiro rei de <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Galicia</a> e <a href="/wiki/Reino_de_Le%C3%B3n" title="Reino de León">León</a>. No escudo rexio represéntase o león púrpura símbolo da monarquía galaico-leonesa.</figcaption></figure> <p>O feito de que no ano <a href="/wiki/1230" title="1230">1230</a> o rei castelán <a href="/wiki/Fernando_III_de_Castela" title="Fernando III de Castela">Fernando III</a> se apoderase dos reinos de <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Galicia</a> e <a href="/wiki/Reino_de_Le%C3%B3n" title="Reino de León">León</a> tras a morte do seu rei, <a href="/wiki/Afonso_IX" class="mw-redirect" title="Afonso IX">Afonso VIII</a>, marcou un dos acontecementos políticos máis decisivos en toda a historia de Galicia. </p><p>En realidade o conflito remóntase anos atrás, cos dous matrimonios do rei <a href="/wiki/Afonso_IX" class="mw-redirect" title="Afonso IX">Afonso VIII de Galicia e León</a>; o primeiro, coa princesa portuguesa Tareixa Sanches (<a href="/wiki/1191" title="1191">1191</a>) —do que naceron tres fillos; Fernando, <a href="/wiki/Aldonza_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Aldonza de Galicia e León">Aldonza</a> e <a href="/wiki/Sancha_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Sancha de Galicia e León">Sancha</a>— e o segundo, coa princesa castelá <a href="/wiki/Berenguela_de_Castela" class="mw-redirect" title="Berenguela de Castela">Berenguela</a> (<a href="/wiki/1197" title="1197">1197</a>) —do que naceu entre outros Fernando III. A morte inesperada do herdeiro e futuro rei de Galicia e León; Fernando, irmán de <a href="/wiki/Aldonza_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Aldonza de Galicia e León">Aldonza</a> e <a href="/wiki/Sancha_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Sancha de Galicia e León">Sancha</a>, e a coroación de Fernando IIII como rei de <a href="/wiki/Reino_de_Castela" title="Reino de Castela">Castela</a>, impulsada pola súa nai <a href="/wiki/Berenguela_de_Castela" class="mw-redirect" title="Berenguela de Castela">Berenguela</a> e os nobres casteláns en contra da vontade de Afonso VIII, abriu unha fonda disputa sobre quen debía ser o novo herdeiro de Galicia e León. </p><p>Xa no seu leito de morte en <a href="/wiki/Sarria" title="Sarria">Sarria</a>, o rei <a href="/wiki/Afonso_IX" class="mw-redirect" title="Afonso IX">Afonso VIII</a> selaba un testamento de herdanza onde se plasmaba a súa última vontade; as súas fillas, <a href="/wiki/Aldonza_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Aldonza de Galicia e León">Aldonza</a> e <a href="/wiki/Sancha_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Sancha de Galicia e León">Sancha</a> serían as raíñas lexítimas de Galicia e León tras a súa morte, protexendo deste xeito a independencia política destes reinos e impedindo sobre todo que caeran nas mans do seu fillo, o rei castelán Fernando III. Lonxe de acatar este testamento, e seguindo coa súa política expansionista, Fernando III reclamou os reinos de Galicia e León para si, ameazando con tomalos pola forza nunha guerra aberta. Se ben a nobreza galega e asturiana estaba disposta a defender coas armas o cumprimento do testamento real e a proclamación de <a href="/wiki/Aldonza_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Aldonza de Galicia e León">Aldonza</a> e <a href="/wiki/Sancha_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Sancha de Galicia e León">Sancha</a> como raíñas, a aristocracia leonesa —xunto os bispos de <a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a>, <a href="/wiki/Oviedo" title="Oviedo">Oviedo</a> e <a href="/wiki/Mondo%C3%B1edo" title="Mondoñedo">Mondoñedo</a>—, máis achegada xeográfica e culturalmente a Castela, apoiou maioritariamente as pretensións do rei castelán, inclinando a balanza cara a Fernando. A sombra dunha guerra civil e o inminente conflito armado contra León e Castela forzaron un pacto diplomático entre as viúvas de <a href="/wiki/Afonso_IX" class="mw-redirect" title="Afonso IX">Afonso VIII</a>, motivo polo que o rei castelán se apoderaba do trono a cambio de non invadir Galicia nin León e pagar unha renda anual a <a href="/wiki/Aldonza_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Aldonza de Galicia e León">Aldonza</a> e <a href="/wiki/Sancha_de_Galicia_e_Le%C3%B3n" title="Sancha de Galicia e León">Sancha</a> en concepto de compensación pola privación dos seus dereitos reais. </p><p>Galicia (tamén León) perdía desde este momento unha casa real propia que garantira a súa soberanía e unira a súa nobreza; en troques, convertíase nun reino periférico, gobernado desde e por Castela e cuxas cidades foron perdendo poder en detrimento das cidades castelás. Tal situación levou aos nobres galegos a alzárense en numerosas ocasións contra Castela, proclamando un novo rei, e mesmo coroando a <a href="/wiki/Fernando_I_de_Portugal" title="Fernando I de Portugal">Fernando I de Portugal</a>, e ao inglés <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_de_Gante" title="Xoán de Gante">John of Gaunt</a>, como soberanos lexítimos de Galicia. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Guerras_coa_coroa_de_Castela">Guerras coa coroa de Castela</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=25" title="Editar a sección: «Guerras coa coroa de Castela»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=25" title="Editar o código fonte da sección: Guerras coa coroa de Castela"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Alfonso_XI,_king_of_Leon_and_Castile.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Alfonso_XI%2C_king_of_Leon_and_Castile.jpg/220px-Alfonso_XI%2C_king_of_Leon_and_Castile.jpg" decoding="async" width="220" height="206" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Alfonso_XI%2C_king_of_Leon_and_Castile.jpg/330px-Alfonso_XI%2C_king_of_Leon_and_Castile.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Alfonso_XI%2C_king_of_Leon_and_Castile.jpg/440px-Alfonso_XI%2C_king_of_Leon_and_Castile.jpg 2x" data-file-width="496" data-file-height="464" /></a><figcaption>Afonso XI nunha ilustración das Crónicas de <a href="/w/index.php?title=Froissart&action=edit&redlink=1" class="new" title="Froissart (a páxina aínda non existe)">Froissart</a>, <i>c.</i> 1410.</figcaption></figure> <p>Tras cinco anos cos reinos de Galiza-León e Castela separados, co rei <a href="/wiki/Fernando_IV" class="mw-redirect" title="Fernando IV">Fernando IV</a> (1301-1312) vólvense a unir os dous reinos, que xa quedarán unidos case definitivamente. Tras morrer Fernando IV, o seu fillo <a href="/wiki/Afonso_XI" class="mw-redirect" title="Afonso XI">Afonso XI</a> (1312-1350) aínda era moi novo e comezaron algunhas loitas, de maneira que en Galiza pasou a gobernar o <a href="/w/index.php?title=Infante_Filipe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Infante Filipe (a páxina aínda non existe)">infante Filipe</a> (mais sen adoptar o título de rei) apoiado polos Concellos das cidades galegas e enfrontado aos bispos. </p><p>Os <a href="/wiki/Familia_Castro" class="mw-redirect" title="Familia Castro">Castro</a>, sucesores dos <a href="/wiki/Casa_de_Traba" title="Casa de Traba">Traba</a>, conservan a preeminencia en <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a> e unha máis que decisiva influencia na Corte castelá. A guerra civil entre o rei lexítimo <a href="/wiki/Pedro_I_de_Castela" title="Pedro I de Castela">Pedro I</a> e <a href="/wiki/Henrique_de_Trast%C3%A1mara" class="mw-redirect" title="Henrique de Trastámara">Henrique de Trastámara</a>, o bastardo, cambiará os liderados. A derrota dos petristas en Castela non é aceptada en Galicia e os Castro fan que neste reino se recoñeza como monarca ao rei <a href="/wiki/Fernando_I_de_Portugal" title="Fernando I de Portugal">Fernando I de Portugal</a>, emparentado co asasinado Pedro I (<a href="/wiki/1369" title="1369">1369</a>). Tras uns anos de presenza en Galiza, a retirada do portugués non evita o enquistamento do conflito. </p> <table cellspacing="4" cellpadding="4" style="width: 28%; border:1px solid #aaa; font-size: 90%; padding: 4px; margin: 0.5em 0 0.8em 1.4em; float: right; clear: right; background: #F9F9F9;"> <tbody><tr> <td style="text-align:left;"><div>Vexamos os <b>efectos da peste negra</b> no ano 1352: “Os herdamentos, vinnas, casas e casares, cortinnas et chousas que som en termino desta çidade dourense et o redor dela et ennos coutos do dito sennor o bispo que son foreiras e tributarias ao dito sennor o bispo se herman e despobran e se van a monte et os omes non as poden nen queren lavrar por estas rasoes que se seguen et outras moytas que serian longas de diser: a huna rason he por que os omes lavradores et aqueles que eran deles teedores como foreiros morresen na mortaydade et pestilençia que foy enno anno da era de mill e tresentos e oytenta e seys annos en guisa que ficaron poucos para lavrar segundo he notorio por todo o bispado dourense” </div><div style="text-align:right;">—(Extracto do <i>Arquivo da Catedral de Ourense</i> escrito polo bispo). </div> </td></tr></tbody></table> <p>A viaxe á corte inglesa, do conde <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">coruñés</a> <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_Fern%C3%A1ndez_de_Andeiro" title="Xoán Fernández de Andeiro">Xoán Fernández de Andeiro</a> conseguiron tempo despois que os intereses galegos e ingleses confluisen nunha alianza militar contra os <a href="/wiki/Henrique_de_Trast%C3%A1mara" class="mw-redirect" title="Henrique de Trastámara">trastamaristas</a>. Así en <a href="/wiki/1386" title="1386">1386</a> desembarcaba na <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a>, aclamado como rei, o inglés <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_de_Gante" title="Xoán de Gante">Xoán de Gante</a>, duque de Lancaster, casado con <a href="/wiki/Costanza,_duquesa_de_Lancaster" title="Costanza, duquesa de Lancaster">Costanza</a> (filla do defunto Pedro I e sobre a cal caían os dereitos dinásticos). Tras unha campaña vitoriosa, axudado por <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">galegos</a> e <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">portugueses</a>, <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_de_Gante" title="Xoán de Gante">Xoán de Gante</a> logra controlar todo o <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> ata que gran parte das súas tropas son decimadas pola peste, obrigando a un acordo definitivo cos <a href="/wiki/Henrique_de_Trast%C3%A1mara" class="mw-redirect" title="Henrique de Trastámara">Trastámara</a>. A gran nobreza galega, como os Castro ou os <a href="/w/index.php?title=Casa_de_Andeiro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Casa de Andeiro (a páxina aínda non existe)">Andeiro</a>, paga cara a derrota; os que poden exílianse na corte do rei de <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>. <a href="/wiki/Casa_de_Trast%C3%A1mara" title="Casa de Trastámara">Os Trastámara</a> desposúen a vella nobreza galega e reparte os seus bens (e títulos) a unha pequena nobreza foránea, máis desarticulada, autónoma e depredadora que medra grazas ás <a href="/w/index.php?title=Mercedes_enrique%C3%B1as&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mercedes enriqueñas (a páxina aínda non existe)">mercedes enriqueñas</a> polo seu apoio. Así, agroman os <a href="/wiki/Casa_de_Andrade" title="Casa de Andrade">Andrade</a> no noroeste, os <a href="/w/index.php?title=Casa_de_Moscoso&action=edit&redlink=1" class="new" title="Casa de Moscoso (a páxina aínda non existe)">Moscoso</a> no centro, <a href="/wiki/Casa_de_Lemos" class="mw-redirect" title="Casa de Lemos">Lemos</a> na Galicia oriental, e os <a href="/wiki/Casa_de_Sarmiento" title="Casa de Sarmiento">Sarmiento</a> e os <a href="/wiki/Soutomaior" title="Soutomaior">Soutomaior</a> no sur. Tamén se viu beneficiada a nobreza eclesiástica galega —partidaria dos Trastámara—, que recibiu privilexios fiscais. Tamén sufriron consecuencias negativas os concellos galegos, aos que os Trastámara lles anulan moitas conquistas. </p><p>O século XIV é crítico na historia de Europa, con guerras (ex. a <a href="/wiki/Guerra_dos_Cen_Anos" title="Guerra dos Cen Anos">guerra dos Cen Anos</a>) que cortaban as relacións comerciais, cunha crise demográfica provocada pola <a href="/wiki/Peste_negra" class="mw-redirect" title="Peste negra">peste negra</a>, ao que lle hai que sumar as malas colleitas polo clima, a fame e as guerras internas xa descritas. E ademais, a nova nobreza que medra incrementa a presión sobre as xentes dos burgos e fidalgos, os prelados e os campesiños. Nunha Galiza abandonada á súa sorte pola monarquía castelá, estoupará a finais da <a href="/wiki/Idade_Media" title="Idade Media">Idade Media</a> unha gran revolta das clases medias-baixas para acabar cos constantes abusos de gran parte da alta aristocracia galega. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sociedade_baixomedieval">Sociedade baixomedieval</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=26" title="Editar a sección: «Sociedade baixomedieval»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=26" title="Editar o código fonte da sección: Sociedade baixomedieval"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Coca_(vaixell).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Coca_%28vaixell%29.jpg/200px-Coca_%28vaixell%29.jpg" decoding="async" width="200" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Coca_%28vaixell%29.jpg/300px-Coca_%28vaixell%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Coca_%28vaixell%29.jpg/400px-Coca_%28vaixell%29.jpg 2x" data-file-width="1632" data-file-height="1224" /></a><figcaption>As cocas, naves medievais, usábanse no comercio marítimo. Na imaxe, maqueta dunha coca.</figcaption></figure> <p>Na primeira metade do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">século XV</a> obsérvase unha recuperación de poboación, debido a moitos <a href="/wiki/Foro_(contrato)" title="Foro (contrato)">foros</a> que recuperaban parcelas incultas e volvían a render, e un crecemento dos inmóbeis das cidades e da inmigración chegada do rural. De maneira similar, nestes primeiros cincuenta anos aparece certa recuperación económica cunha revitalización no campo, cun protagonismo do viñedo (principalmente o <a href="/wiki/Ribeiro_(vi%C3%B1o)" title="Ribeiro (viño)">Ribeiro</a>), e nas cidades cunha artesanía e comercio en expansión. Expórtase peixe desde <a href="/wiki/Pontevedra" title="Pontevedra">Pontevedra</a> a Europa por vía marítima, <a href="/wiki/Ourense" title="Ourense">Ourense</a> comercia co viño, e na artesanía téxtil do <a href="/wiki/Li%C3%B1o" title="Liño">liño</a> e da <a href="/wiki/La" title="La">la</a> sobresaen <a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Compostela</a> e Ourense. Porén, na segunda metade do s. XV pásase da recuperación ao declive: hai unha forte recesión económica e un estancamento do crecemento da poboación e nalgunhas cidades hai un claro descenso (como en Ourense, cuxos padróns indican un importante descenso). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Gran_Guerra_Irmandiña"><span id="Gran_Guerra_Irmandi.C3.B1a"></span>Gran Guerra Irmandiña</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=27" title="Editar a sección: «Gran Guerra Irmandiña»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=27" title="Editar o código fonte da sección: Gran Guerra Irmandiña"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Gran_Guerra_Irmandi%C3%B1a" title="Gran Guerra Irmandiña">Gran Guerra Irmandiña</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>A crise social e económica que sufriu <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a> durante o <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XV" title="Século XV">século XV</a> motivou no <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> a constante perda de influencia e poder económico das clases altas, tanto aristocráticas como clericais. Ante tal situación, os grandes nobres e bispos co obxecto de manter o seu privilexiado status, comezan a agravar os seus abusos sobre as clases máis desfavorecidas. A resposta das clases baixas galegas —entre elas a pequena nobreza, o baixo clero e especialmente os campesiños— foi a conformación dunha gran Santa Irmandade que impartise xustiza no Reino de Galicia, capaz de agrupar exércitos, axustizar á alta nobreza, e derrubar aqueles castelos que acolleran aos nobres <i>malfeytores</i>, é dicir, a defensa dos seus intereses fronte aos abusos dos señores. </p><p>Cada un dos miles de membros desta Santa Irmandade recibiu o nome de <i>irmandiño</i>, en base á idea de igualdade deste grupo, polo que as guerras civís nas que interviñan pasaron a denominarse <i>Guerras Irmandiñas</i>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Castelo_de_Pambre,_Palas_de_Rei.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Castelo_de_Pambre%2C_Palas_de_Rei.jpg/220px-Castelo_de_Pambre%2C_Palas_de_Rei.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Castelo_de_Pambre%2C_Palas_de_Rei.jpg/330px-Castelo_de_Pambre%2C_Palas_de_Rei.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/Castelo_de_Pambre%2C_Palas_de_Rei.jpg/440px-Castelo_de_Pambre%2C_Palas_de_Rei.jpg 2x" data-file-width="3264" data-file-height="2448" /></a><figcaption><a href="/wiki/Castelo_de_Pambre" title="Castelo de Pambre">Castelo de Pambre</a>.</figcaption></figure> <p>A orixe da confrontación foron os constantes atropelos de <a href="/wiki/Nuno_Freire_de_Andrade,_o_Mao" title="Nuno Freire de Andrade, o Mao">Nuno Freire de Andrade</a> sobre a vila de <a href="/wiki/Ferrol" title="Ferrol">Ferrol</a>, cidade de <i>reguengo</i> na que estoupou a chamada <i>Irmandade Fusquenlla</i> no ano <a href="/wiki/1431" title="1431">1431</a>, e que tivo por obxecto o apresamento, así como o derrubamento dos castelos pertencentes á casa de Andrade, encabezados polo fidalgo <a href="/wiki/Roi_Xordo" title="Roi Xordo">Roi Xordo</a>. Nesa ocasión a Irmandade foi finalmente derrotada en pouco tempo por tropas dos Andrade, do arcebispo de Compostela (pois ata aquí chegou a revolta) e mais do correxedor do rei. </p><p>Anos máis tarde baixo as presións dos señores comezou unha revolta de dimensións moito maiores, que foi organizada por <a href="/wiki/Afonso_de_Lanz%C3%B3s" title="Afonso de Lanzós">Afonso de Lanzós</a> e <a href="/wiki/Diego_de_Lemos" title="Diego de Lemos">Diego de Lemos</a>, baixo o lema <i>Deus fratresque Galliciae</i> (Deus e os irmáns de Galicia) e que contaba co apoio das principais vilas do reino así como dos monarcas de <a href="/wiki/Coroa_de_Castela" title="Coroa de Castela">Castela</a>. Era en si mesma, unha Irmandade Xeral do Reino de Galicia, que logrou derrubar máis de 130 fortalezas e controlou a totalidade de Galicia entre os anos <a href="/wiki/1465" title="1465">1465</a> e <a href="/wiki/1469" title="1469">1469</a>, facendo fuxir os grandes propietarios galegos a <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> e Castela. Non obstante, o apoio dos monarcas de Castela non procuraba acabar cos abusos económicos sobre os clases baixas galegas, senón o esmagamento total da nobreza galega e o control directo do <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> pola monarquía castelá. Derrubadas moitas das fortalezas e axustizados moitos nobres, os acontecementos obrigaron a actuar aos monarcas de Castela, virando a súa posición e apoiando incondicionalmente aos nobres galegos así coma ao arcebispo de Compostela. En <a href="/wiki/1469" title="1469">1469</a> o exército do arcebispo e <a href="/wiki/Pedro_Madruga" title="Pedro Madruga">Pedro Madruga</a>, apoiados por tropais reais castelás e portuguesas, poñía fin á derradeira Guerra Irmandiña. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Guerra_polo_trono_de_Castela">Guerra polo trono de Castela</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=28" title="Editar a sección: «Guerra polo trono de Castela»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=28" title="Editar o código fonte da sección: Guerra polo trono de Castela"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:IsabellaofCastile03.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/IsabellaofCastile03.jpg/150px-IsabellaofCastile03.jpg" decoding="async" width="150" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/IsabellaofCastile03.jpg/225px-IsabellaofCastile03.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/IsabellaofCastile03.jpg/300px-IsabellaofCastile03.jpg 2x" data-file-width="2087" data-file-height="2582" /></a><figcaption>A nobreza castelá e aragonesa apoiou a <a href="/wiki/Isabel_I_de_Castela" title="Isabel I de Castela">Sabela de Castela</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Juana_la_Beltraneja.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Juana_la_Beltraneja.jpg/150px-Juana_la_Beltraneja.jpg" decoding="async" width="150" height="200" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Juana_la_Beltraneja.jpg/225px-Juana_la_Beltraneja.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Juana_la_Beltraneja.jpg/300px-Juana_la_Beltraneja.jpg 2x" data-file-width="768" data-file-height="1024" /></a><figcaption>A coroa portuguesa e <a href="/wiki/Pedro_%C3%81lvarez_de_Soutomaior" class="mw-redirect" title="Pedro Álvarez de Soutomaior">Pedro Álvarez de Soutomaior</a> apoiaron a <a href="/wiki/Xoana_a_Beltranexa" title="Xoana a Beltranexa">Xoana <i>a Beltranexa</i></a>.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/1474" title="1474">1474</a> morre o rei <a href="/wiki/Henrique_IV_de_Castela" title="Henrique IV de Castela">Henrique IV</a> e xorden dous bandos para a sucesión da coroa de Castela: </p> <ul><li><b>Partidarios de Sabela</b>: ademais da nobreza castelá e aragonesa, e con <a href="/wiki/Alonso_II_de_Fonseca" title="Alonso II de Fonseca">Alonso II de Fonseca</a> ao mando, tomaron partido por Sabela o conde de Lemos, o vizconde de Monterrei, o conde de Benavente, os <a href="/wiki/Pardo_de_Cela" title="Pardo de Cela">Pardo de Cela</a>, Saavedras, Bolaños e Ribadeneiras. En realidade, a maioría da nobreza laica e eclesiástica apoiaba a Sabela.</li> <li><b>Partidarios de Xoana</b>: a coroa de Portugal, <a href="/wiki/Pedro_Madruga" title="Pedro Madruga">Pedro Madruga</a> e algúns nobres laicos galegos apoiaban a causa da infanta <a href="/wiki/Xoana_a_Beltranexa" title="Xoana a Beltranexa">Xoana</a> <i>a Beltranexa</i>.</li></ul> <p>En realidade, os dous bandos tiñan no fondo un resultado político distinto: a unión de Castela-León con Aragón (se gañaba Sabela) ou a unión de Castela-León con Portugal (se gañaba Xoana). A <a href="/wiki/Guerra_de_Sucesi%C3%B3n_Castel%C3%A1" class="mw-redirect" title="Guerra de Sucesión Castelá">guerra</a> comezou en <a href="/wiki/1475" title="1475">1475</a>, con dous bandos dirixidos por <a href="/wiki/Pero_Alvares" class="mw-redirect" title="Pero Alvares">Pero Alvares</a> por un lado e o arcebispo de Santiago (<a href="/wiki/Alonso_II_de_Fonseca" title="Alonso II de Fonseca">Alonso II de Fonseca</a>) polo outro, e acabará catro anos despois co <a href="/wiki/Tratado_de_Alc%C3%A1%C3%A7ovas" title="Tratado de Alcáçovas">tratado de Alcáçovas</a>, de maneira que Sabela era quen ascendía ao trono. Os nobres partidarios de Xoana tiveron que exiliarse ou caer en desgraza e comeza a política autoritaria de Sabela e Fernando, chamados os Reis Católicos. Estes reis aínda tiveron algúns nobres que se opuxeron ao seu control, como foi o caso de <a href="/wiki/Pedro_%C3%81lvarez_Osorio" title="Pedro Álvarez Osorio">Pedro Álvarez Osorio</a>, <a href="/w/index.php?title=Rodrigo_Enr%C3%ADquez_de_Castro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rodrigo Enríquez de Castro (a páxina aínda non existe)">Rodrigo Enríquez de Castro</a> e o mariscal <a href="/wiki/Pero_Pardo_de_Cela" class="mw-redirect" title="Pero Pardo de Cela">Pero Pardo de Cela</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reis_Católicos"><span id="Reis_Cat.C3.B3licos"></span>Reis Católicos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=29" title="Editar a sección: «Reis Católicos»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=29" title="Editar o código fonte da sección: Reis Católicos"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Cando xa non había oposición nobiliar, os <a href="/wiki/Reis_Cat%C3%B3licos" title="Reis Católicos">Reis Católicos</a> pretenden someter definitivamente o Reino de Galiza baixo a súa autoridade, e para isto toman determinadas medidas que marcarán os séculos futuros: </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ferdinand_of_Aragon,_Isabella_of_Castile.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Ferdinand_of_Aragon%2C_Isabella_of_Castile.jpg/220px-Ferdinand_of_Aragon%2C_Isabella_of_Castile.jpg" decoding="async" width="220" height="121" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Ferdinand_of_Aragon%2C_Isabella_of_Castile.jpg/330px-Ferdinand_of_Aragon%2C_Isabella_of_Castile.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Ferdinand_of_Aragon%2C_Isabella_of_Castile.jpg/440px-Ferdinand_of_Aragon%2C_Isabella_of_Castile.jpg 2x" data-file-width="1540" data-file-height="847" /></a><figcaption><a href="/wiki/Fernando_II_de_Arag%C3%B3n_e_V_de_Castela" title="Fernando II de Aragón e V de Castela">Fernando II</a> e <a href="/wiki/Isabel_de_Castela" class="mw-redirect" title="Isabel de Castela">Sabela de Castela</a> comezan a uniformación da <a href="/wiki/Coroa_de_Castela" title="Coroa de Castela">coroa de Castela</a>.</figcaption></figure> <ul><li>Nomeamento dun gobernador-capitán xeneral foráneo plenipotenciario (auténtico vicerrei).</li> <li>Creación dun órgano xurisdicional para a impartición da xustiza no nome da monarquía: a <a href="/wiki/Real_Audiencia_de_Galicia" title="Real Audiencia de Galicia">Real Audiencia del Reyno de Galicia</a>, presidida polo gobernador-capitán xeneral.</li> <li>Orde de non reconstruír os castelos derrubados polos irmandiños.</li> <li>Integración dos mosteiros galegos nas congregacións de Castela e Valladolid.</li> <li>Descabezamento da nobreza levantisca: <a href="/wiki/Pardo_de_Cela" title="Pardo de Cela">Pardo de Cela</a> é decapitado en Mondoñedo; Pedro Madruga, conde de Camiña e Soutomaior, arrecunchado en Portugal e, posteriormente, asasinado; o <a href="/wiki/Conde_de_Lemos" class="mw-redirect" title="Conde de Lemos">conde de Lemos</a> é acantoado na Galicia oriental.</li> <li>Creación da <i>Santa Hermandad</i>, institución policial moi mal recibida pola nobreza e que se impón en 1483 coa axuda do arcebispo <a href="/wiki/Alonso_II_de_Fonseca" title="Alonso II de Fonseca">Alonso II de Fonseca</a>, como podemos comprobar nas palabras do cronista <a href="/wiki/Jer%C3%B3nimo_Zurita" title="Jerónimo Zurita">Jerónimo Zurita</a>:</li></ul> <center><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">contra voluntad de todo aquel reino, estando todos en resistencia, recibió la hermandad en Santiago; y en un día la hizo recibir y pregonar desde el Miño hasta la mar, que fue hacer al rey y a la reina señores de aquel reino.</div> </div><div class="cite"> <sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span>[</span>23<span>]</span></a></sup></div> </blockquote></center> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Idade_Moderna">Idade Moderna</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=30" title="Editar a sección: «Idade Moderna»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=30" title="Editar o código fonte da sección: Idade Moderna"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Historia_moderna_de_Galicia" title="Historia moderna de Galicia">Historia moderna de Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Galicia_baixo_o_imperio_dos_Habsburgo">Galicia baixo o imperio dos Habsburgo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=31" title="Editar a sección: «Galicia baixo o imperio dos Habsburgo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=31" title="Editar o código fonte da sección: Galicia baixo o imperio dos Habsburgo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Charles_I_and_V_empire.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Charles_I_and_V_empire.png/220px-Charles_I_and_V_empire.png" decoding="async" width="220" height="197" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Charles_I_and_V_empire.png/330px-Charles_I_and_V_empire.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Charles_I_and_V_empire.png/440px-Charles_I_and_V_empire.png 2x" data-file-width="782" data-file-height="699" /></a><figcaption>Coroa de Castela (en azul) durante o reinado de Carlos I.</figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/Doma_y_castraci%C3%B3n_del_Reino_de_Galicia" title="Doma y castración del Reino de Galicia">doma do Reino de Galicia</a> supuxo a desaparición ou sometemento definitivo da grande aristocracia galega oposta á política castelá-aragonesa. A orde de derrubamento de multitude de fortalezas señoriais, e o desterro de nobres galegos enmarcase dentro dunha política de desarme do reino co obxecto de obter un maior control sobre el por parte da <a href="/wiki/Coroa_de_Castela" title="Coroa de Castela">coroa de Castela</a>, emerxendo desta situación unha fidalguía rendista que conseguiu sosterse co cobramento dos foros ao campesiñado, producíndose unha certa ruralización das elites sociais e o espallamento de novos pazos por toda a xeografía galega. </p><p>A política dos <a href="/wiki/Reis_Cat%C3%B3licos" title="Reis Católicos">Reis Católicos</a> no Reino de Galiza concentrouse en medidas agresivas para a economía galega tales como a ordenanza de arrincar todas as oliveiras existentes <sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup>no reino —poñendo fin a un próspero mercado cos países do norte— favorecendo á produción andaluza-castelá, así como o mantemento da prohibición de que Galiza tivese voz e voto propio dentro das Cortes Castelás, demanda que nas décadas posteriores focalizou a <a href="/wiki/Xunta_do_Reino_de_Galicia" title="Xunta do Reino de Galicia">Xunta do Reino de Galicia</a> onde se representaban ás sete principais cidades do reino, <a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Santiago de Compostela</a>, <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">A Coruña</a>, <a href="/wiki/Mondo%C3%B1edo" title="Mondoñedo">Mondoñedo</a>, <a href="/wiki/Betanzos" title="Betanzos">Betanzos</a>, <a href="/wiki/Ourense" title="Ourense">Ourense</a>, <a href="/wiki/Tui" title="Tui">Tui</a> e <a href="/wiki/Lugo" title="Lugo">Lugo</a>. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Conde_de_gondomar.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Conde_de_gondomar.jpg/180px-Conde_de_gondomar.jpg" decoding="async" width="180" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Conde_de_gondomar.jpg/270px-Conde_de_gondomar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/80/Conde_de_gondomar.jpg/360px-Conde_de_gondomar.jpg 2x" data-file-width="2218" data-file-height="2952" /></a><figcaption>Retrato de <a href="/wiki/Diego_Sarmiento_de_Acu%C3%B1a" title="Diego Sarmiento de Acuña">Diego Sarmiento de Acuña</a>, conde de Gondomar.</figcaption></figure> <p>No terreo relixioso, os mosteiros e congregacións galegas pasan a estar por decreto real baixo o control das congregacións de Castela e Valladolid; así mesmo, comézase a introducir abades e abadesas castelás ao tempo que se instaura a Santa Inquisición por primeira vez no reino (asentándose definitivamente en <a href="/wiki/1574" title="1574">1574</a> en Santiago). De 1560 a 1700 o tribunal inquisitorio do Reino de Galicia realizou 2023 procesos (sendo o máis inactivo). </p><p>Durante esta época, o Reino de Galiza pasa a ser un estado máis na lista de reinos detentados pola monarquía castelá-aragonesa, e máis tarde pola dos Habsburg. </p><p>O monopolio indiano radicado en Sevilla, deixa fóra a Galicia das transaccións económicas con América. Só A Coruña e <a href="/wiki/Baiona" title="Baiona">Baiona</a> obtiveron algúns dereitos que ficaron frustrados pola esixencia de retornar por Sevilla. </p><p>O comercio co Mediterráneo e o mar do Norte de produtos como o <a href="/wiki/Ribeiro_(vi%C3%B1o)" title="Ribeiro (viño)">viño do Ribeiro</a>, a pesca do congro e a sardiña e o dinamismo dos mareantes fan de <a href="/wiki/Pontevedra" title="Pontevedra">Pontevedra</a> a cidade máis dinámica da Galicia do século XVI. </p><p>Deste momento son as expedicións dos navegantes galegos a destinos remotos. En 1545 parte dende <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">A Coruña</a> a expedición de <a href="/w/index.php?title=Garc%C3%ADa_Jofre_de_Loaisa&action=edit&redlink=1" class="new" title="García Jofre de Loaisa (a páxina aínda non existe)">García Jofre de Loaisa</a> que chegará ás <a href="/wiki/Illas_Molucas" class="mw-redirect" title="Illas Molucas">illas Molucas</a>. <a href="/wiki/%C3%81lvaro_de_Menda%C3%B1a" title="Álvaro de Mendaña">Álvaro de Mendaña</a> e <a href="/wiki/Pedro_Sarmiento_de_Gamboa" title="Pedro Sarmiento de Gamboa">Pedro Sarmiento de Gamboa</a> acadan as <a href="/wiki/Illas_Salom%C3%B3n" title="Illas Salomón">illas Salomón</a> (1568). </p><p>Por contra, as guerras dos Habsburgo contra Inglaterra trocan as nosas costas en inseguras e o comercio marítimo de escala europea declina, e con el cidades como Pontevedra. Xa no período anterior ataques a <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">Vigo</a> e á <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a> (1589), como o de <a href="/wiki/Francis_Drake" title="Francis Drake">Francis Drake</a>, favorecen as fazañas populares como a de <a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Pita" title="María Pita">María Pita</a>, pero acaban danando a dinámica das vilas e cidades costeiras. Despois dos ataques ingleses virán os ataques <a href="/wiki/Turqu%C3%ADa" title="Turquía">turcos</a> (resistencia de <a href="/wiki/Mar%C3%ADa_Soli%C3%B1a" class="mw-redirect" title="María Soliña">María Soliña</a>) en Cangas e o acoso dos holandeses. <a href="/wiki/Ferrol" title="Ferrol">Ferrol</a> co seu arsenal convértese nun asentamento militar de primeira orde chegando á cifra sen precedentes de 25.000 habitantes. En xeral, as cidades perden peso; se no século XVI vivían nelas o 7,2% da poboación, a mediados do XVIII só acollerán o 4% dos galegos. </p><p>Aparece un renacemento artístico con arquitectos traballando en Galicia do talle de <a href="/wiki/Rodrigo_Gil_de_Honta%C3%B1%C3%B3n" title="Rodrigo Gil de Hontañón">Rodrigo Gil de Hontañón</a> (obras na catedral de Santiago); <a href="/w/index.php?title=Mart%C3%ADn_Blas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Martín Blas (a páxina aínda non existe)">Martín Blas</a> e <a href="/w/index.php?title=Guill%C3%A9n_Col%C3%A1s&action=edit&redlink=1" class="new" title="Guillén Colás (a páxina aínda non existe)">Guillén Colás</a> (<a href="/wiki/Hostal_dos_Reis_Cat%C3%B3licos" class="mw-redirect" title="Hostal dos Reis Católicos">Hostal dos Reis Católicos</a>); <a href="/w/index.php?title=Mateo_L%C3%B3pez&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mateo López (a páxina aínda non existe)">Mateo López</a> (<a href="/wiki/Mosteiro_de_San_Marti%C3%B1o_Pinario" title="Mosteiro de San Martiño Pinario">Mosteiro de San Martiño Pinario</a>); <a href="/w/index.php?title=Diego_de_Isla&action=edit&redlink=1" class="new" title="Diego de Isla (a páxina aínda non existe)">Diego de Isla</a> (<a href="/wiki/Mosteiro_de_Santo_Estevo_de_Ribas_de_Sil" title="Mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil">mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil</a>); Hernando e <a href="/wiki/Pedro_de_la_Sierra" title="Pedro de la Sierra">Pedro de la Sierra</a> (<a href="/wiki/Mosteiro_de_San_Clodio" class="mw-redirect" title="Mosteiro de San Clodio">mosteiro de San Clodio</a> de <a href="/wiki/Leiro" title="Leiro">Leiro</a>) etc. </p> <table class="wikitable" style="font-size:97%; text-align:center;"> <tbody><tr> <th bgcolor="black" colspan="20" style="color:black;">Evolución demográfica de Galicia e de España <sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span>[</span>24<span>]</span></a></sup> </th></tr> <tr> <th></th> <th><a href="/wiki/1591" title="1591">1591</a></th> <th><a href="/wiki/1630" title="1630">1630</a></th> <th><a href="/wiki/1700" title="1700">1700</a></th> <th><a href="/wiki/1752" title="1752">1752</a></th> <th><a href="/wiki/1787" title="1787">1787</a></th> <th><a href="/wiki/1800" title="1800">1800</a> </th></tr> <tr> <td>Galicia</td> <td align="center">630.000</td> <td align="center">560.000</td> <td align="center">1.000.000</td> <td align="center">1.300.000</td> <td align="center">1.350.000</td> <td align="center">1.400.000 </td></tr> <tr> <td>España</td> <td align="center">8.000.000</td> <td align="center">---------</td> <td align="center">8.000.000</td> <td align="center">9.400.000</td> <td align="center">10.000.000</td> <td align="center">11.000.000 </td></tr> </tbody></table> <p>O <a href="/wiki/Antigo_R%C3%A9xime" title="Antigo Réxime">Antigo Réxime</a> é o termo usado para denominar a organización social e política da Europa Moderna, e abrangue os séculos XVI, XVII e XVIII. O historiador <a href="/wiki/Francisco_Carballo" title="Francisco Carballo">Francisco Carballo</a> fala de catro fases económicas en Galiza durante o Antigo Réxime: </p> <ul><li>1ª fase, 1500-1580: leve expansión, beneficiada pola abertura comercial a América (desde <a href="/wiki/1529" title="1529">1529</a> dáselles o dereito comercial con América a <a href="/wiki/Baiona" title="Baiona">Baiona</a> e á <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a>), cun sistema agrario encadrábel nos sistemas europeos coetáneos e cunha Galicia comercial na costa e nas vías fluviais.</li> <li>2ª fase, 1580-1630: contracción, debida a cuestións monetarias, a causas climáticas, á perda do dereito comercial con América (retirado en <a href="/wiki/1753" title="1753">1753</a> por presións de <a href="/wiki/Sevilla" title="Sevilla">Sevilla</a>) e aos saqueos de <a href="/wiki/Francis_Drake" title="Francis Drake">Drake</a> (na <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a> e <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">Vigo</a>) e dos piratas berberiscos (en <a href="/wiki/Cangas" title="Cangas">Cangas</a>).</li> <li>3ª fase, 1631-1753: expansión constante, ralentizada durante as guerras de independencia de Portugal e tamén no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>. Galicia exporta cereais, ademais están os campesiños en auxe ao seren artesáns e comerciantes á vez.</li> <li>4ª fase, 1753-1813: preocupante recesión, debido ao descenso da produción agraria (aínda que parcialmente compensada polo auxe comercial a partir de 1764), á alza de prezos e descenso dos salarios reais, á emigración e ás guerras de <a href="/wiki/Carlos_IV_de_Espa%C3%B1a" title="Carlos IV de España">Carlos IV</a>.</li></ul> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Kartoffelkaefer_fg02e.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Kartoffelkaefer_fg02e.jpg/180px-Kartoffelkaefer_fg02e.jpg" decoding="async" width="180" height="174" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Kartoffelkaefer_fg02e.jpg/270px-Kartoffelkaefer_fg02e.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b6/Kartoffelkaefer_fg02e.jpg/360px-Kartoffelkaefer_fg02e.jpg 2x" data-file-width="479" data-file-height="462" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Pataca" title="Pataca">pataca</a> é orixinaria de <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_do_Sur" title="América do Sur">Suramérica</a> e contribuíu ao aumento da poboación.</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Escudo-reyno_de_galizia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Escudo-reyno_de_galizia.jpg/200px-Escudo-reyno_de_galizia.jpg" decoding="async" width="200" height="263" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Escudo-reyno_de_galizia.jpg/300px-Escudo-reyno_de_galizia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a3/Escudo-reyno_de_galizia.jpg/400px-Escudo-reyno_de_galizia.jpg 2x" data-file-width="7114" data-file-height="9357" /></a><figcaption>Portada de estilo barroco da obra "Descripción de la costa del reyno de Galizia", cartografía da costa do reino, realizada por Pedro de Teixeira Albernas arredor de 1625.</figcaption></figure> <p>A <a href="/wiki/Universidade_de_Santiago_de_Compostela" title="Universidade de Santiago de Compostela">Universidade de Santiago de Compostela</a>, fundada como tal en <a href="/wiki/1526" title="1526">1526</a> coa axuda de <a href="/wiki/Alonso_III_de_Fonseca" title="Alonso III de Fonseca">Alonso III de Fonseca</a>, conecta a Galicia coa intelectualidade europea (<i>Gallecia fulget</i>). Esta universidade, dotada dun número reducido de cátedras durante o reinado de <a href="/wiki/Filipe_II_de_Espa%C3%B1a" title="Filipe II de España">Filipe II</a>, vai gañando novas cátedras co tempo e no XVIII ten Artes, Teoloxía, Canons, Medicina, Leis, Anatomía e Matemáticas. A lingua das aulas universitarias era o <a href="/wiki/Lingua_latina" title="Lingua latina">latín</a>, despois sumáselle tamén o <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>, mais sen acceder o <a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">galego</a>. A dita Universidade dependía do Arcebispo e do Cabido, até secularizarse no XVIII. O certo foi que os xesuítas buscaban unha universidade propia en Monterrei e Monforte (non o conseguindo), e algo similar facían os monxes nalgúns mosteiros e os mendicantes dominicos, e resultou que houbo máis intelectuais dos centros monásticos e conventais que da propia Universidade durante o Antigo Réxime. </p><p>A incorporación de novos cultivos vidos de América, o <a href="/wiki/Millo" title="Millo">millo</a> contra <a href="/wiki/1630" title="1630">1630</a>, e máis serodiamente a <a href="/wiki/Pataca" title="Pataca">pataca</a> (tubérculo que se estenderá por toda Galiza a partir de <a href="/wiki/1770" title="1770">1770</a> en substitución das <a href="/wiki/Casta%C3%B1a" title="Castaña">castañas</a>, que antes se comían a diario), produce unha fonda transformación agrícola, debido a que estes cultivos se adaptaron moi ben e melloraron a alimentación da poboación. Consecuencia directa será unha explosión demográfica precoz. A poboación galega duplicouse entre mediados do século XVI e a metade do século XVIII. O modelo demográfico galego resulta ser enormemente orixinal con permanencia no tempo das fases alcistas. Deste xeito, a mediados do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a> Galicia terá 44 habitantes por quilómetro cadrado fronte aos 18 de Castela. </p><p>Aumenta a superficie cultivada e o número de aldeas, porén a tecnoloxía agraria mantén uns niveis semellantes aos medievais. Os labregos traballaban a terra baixo determinados tipos de cesión que lles detraían parte da produción: os <a href="/wiki/Foro_(contrato)" title="Foro (contrato)">foros</a> e os subforos. Os grandes beneficiados dos foros eran o clero (beneficiado dobremente, tanto polas rendas da terra como do décimo, de maneira que este grupo sumaba máis da metade da riqueza agraria) e a nobreza laica (a que maiores ingresos logrou); dentro desta última había unha nobreza menor chamada fidalguía —desde mediados do século XVII—, que era intermediaria das rendas agrarias e grandes beneficiados dos foros eclesiáticos. Os labregos era a base fundamental desta sociedade polo número (ao redor do 80% da poboación) e pola riqueza agraria xerada. Outros grupos sociais conformábano mariñeiros, artesáns e comerciantes. </p><p>En <a href="/wiki/1623" title="1623">1623</a>, por influencia do <a href="/wiki/Conde_de_Gondomar" class="mw-redirect" title="Conde de Gondomar">conde de Gondomar</a>, <a href="/wiki/Diego_Sarmiento_de_Acu%C3%B1a" title="Diego Sarmiento de Acuña">Diego Sarmiento de Acuña</a>, e tras un século de peticións, mediante a Real Cédula de 5 de febreiro de 1623 <a href="/wiki/Filipe_IV_de_Espa%C3%B1a" title="Filipe IV de España">Filipe IV de España</a> concedeu o voto a Galicia nas Cortes de Castela. Galicia estivera integrada este tempo na provincia de Zamora, e foi a primeira en romper a resistencia dos privilexiados nas Cortes de Castela. Galicia inaugurou un sistema de voto plural e alternativo, pois este voto para a nova provincia galega non se concedeu a unha única cidade, senón ás capitais das sete provincias: Betanzos, A Coruña, Lugo, Mondoñedo, Ourense, Santiago e Tui. Unha característica propia da representacion galega sería a súa acentuada natureza aristocrática, nunha asemblea onde non era habitual a presenza da alta nobreza. Este sería o caso, nas Cortes de <a href="/wiki/1649" title="1649">1649</a>, cos condes <a href="/wiki/Casa_de_Altamira" title="Casa de Altamira">Altamira</a> e <a href="/wiki/Condado_de_Monterrei" title="Condado de Monterrei">Monterrei</a><sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25"><span>[</span>25<span>]</span></a></sup>. </p><p>En <a href="/wiki/1640" title="1640">1640</a>, Portugal proclama a súa independencia definitiva. As décadas nas que se prolongou a guerra entre a coroa española e portuguesa, supuxeron un grave prexuízo para o crecemento económico galego. A <a href="/wiki/Xunta_do_Reino_de_Galicia" title="Xunta do Reino de Galicia">Xunta do Reino de Galicia</a> oporase ás levas con pouco éxito. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Os_Borbóns._A_creación_da_coroa_das_Españas"><span id="Os_Borb.C3.B3ns._A_creaci.C3.B3n_da_coroa_das_Espa.C3.B1as"></span>Os Borbóns. A creación da coroa das Españas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=32" title="Editar a sección: «Os Borbóns. A creación da coroa das Españas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=32" title="Editar o código fonte da sección: Os Borbóns. A creación da coroa das Españas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Bakhuizen,_Battle_of_Vigo_Bay.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Bakhuizen%2C_Battle_of_Vigo_Bay.jpg/250px-Bakhuizen%2C_Battle_of_Vigo_Bay.jpg" decoding="async" width="250" height="183" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Bakhuizen%2C_Battle_of_Vigo_Bay.jpg/375px-Bakhuizen%2C_Battle_of_Vigo_Bay.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Bakhuizen%2C_Battle_of_Vigo_Bay.jpg/500px-Bakhuizen%2C_Battle_of_Vigo_Bay.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="938" /></a><figcaption>A <a href="/wiki/Batalla_de_Rande" title="Batalla de Rande">batalla de Rande</a> en Vigo (<a href="/wiki/1702" title="1702">1702</a>), foi un dos escenarios bélicos máis importantes entre os <a href="/wiki/Casa_de_Borb%C3%B3n" title="Casa de Borbón">borbónicos</a> e as armadas inglesa e holandessa. Pintura de Ludolf Backhuysen.</figcaption></figure> <p>Morto sen herdeiro <a href="/wiki/Carlos_II_de_Espa%C3%B1a" title="Carlos II de España">Carlos II de Habsburgo</a> en 1700, estalou unha guerra entre os que apoiaban ao francés <a href="/wiki/Filipe_V_de_Espa%C3%B1a" title="Filipe V de España">Filipe V de Borbón</a> como sucesor (principalmente a <a href="/wiki/Coroa_de_Castela" title="Coroa de Castela">coroa de Castela</a> e <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a>) e os que apoiaban ao arquiduque austríaco <a href="/wiki/Carlos_VI,_Sacro_Emperador_Romano-Xerm%C3%A1nico" title="Carlos VI, Sacro Emperador Romano-Xermánico">Carlos VI de Habsburgo</a> (a <a href="/wiki/Coroa_de_Arag%C3%B3n" title="Coroa de Aragón">coroa de Aragón</a>, <a href="/wiki/Inglaterra" title="Inglaterra">Inglaterra</a> e <a href="/wiki/Pa%C3%ADses_Baixos" title="Países Baixos">Países Baixos</a> entre outros). En realidade a loita entre estes dous pretendentes reais supuña na práctica, a loita entre dúas concepcións políticas: o <a href="/wiki/Centralismo" title="Centralismo">centralismo</a> <a href="/wiki/Absolutismo" title="Absolutismo">absolutista</a> —de corte francés— representado por Filipe V de Borbón e o <a href="/wiki/Federalismo" title="Federalismo">federalismo</a> monárquico de <a href="/wiki/Carlos_VI,_Sacro_Emperador_Romano-Xerm%C3%A1nico" title="Carlos VI, Sacro Emperador Romano-Xermánico">Carlos VI de Habsburgo</a>. Nesta longa guerra peninsular (1701-1714) entre as coroas de <a href="/wiki/Coroa_de_Castela" title="Coroa de Castela">coroa de Castela</a> e <a href="/wiki/Coroa_de_Arag%C3%B3n" title="Coroa de Aragón">Aragón</a>, o <a href="/wiki/Reino_de_Galicia" title="Reino de Galicia">Reino de Galicia</a> non puido dispor dunha política propia ao estar desde <a href="/wiki/1486" title="1486">1486</a> ferreamente controlado por Castela, polo que as tropas e prazas galegas tiveron que servir ao pretendente apoiado pola coroa castelá, é dicir a Filipo V de Borbón que gañou finalmente <a href="/wiki/1714" title="1714">1714</a>. </p><p>Empeza a agromar unha industria familiar téxtil, os curtidos e as <a href="/w/index.php?title=Ferrar%C3%ADa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ferraría (a páxina aínda non existe)">ferrarías</a> e acontecen os primeiros asentamentos <a href="/wiki/Catalu%C3%B1a" title="Cataluña">cataláns</a> na beiramar que poñen os alicerces da <a href="/wiki/Industria_conserveira" class="mw-redirect" title="Industria conserveira">industria conserveira</a> e novas técnicas de <a href="/wiki/Pesca" title="Pesca">pesca</a>. </p><p>O ensino (igualmente a asistencia hospitalaria, beneficiencia e acollida de peregrinos) estaba maioritariamente en mans da Igrexa. As escolas de <i>avezar</i> estaban bastante espalladas e desorganizadas, mais no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a> comezaron a ter un <i>status</i> regulado. As escolas de Gramática (unha especie de ensino medio) estiveron case totalmente en mans dos xesuítas desde 1556 até 1767, mais tras a expulsión desta orde relixiosa comezou unha desorde até mediados do século XIX. As escolas dos xesuítas obrigaban a usar o latín, aínda que no século XVII había teatriños trilingües (latín, castelán e galego). </p><p>Xa a finais do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>, <a href="/wiki/Antonio_Raimundo_Ib%C3%A1%C3%B1ez_Llano_y_Vald%C3%A9s" title="Antonio Raimundo Ibáñez Llano y Valdés">Antonio Raimundo Ibáñez</a> levantou unha importante <a href="/wiki/Siderurxia" title="Siderurxia">siderurxia</a> en <a href="/wiki/Sargadelos,_Cervo" title="Sargadelos, Cervo">Sargadelos</a>, e contaba cun contrato do Estado para producir municións no ano <a href="/wiki/1794" title="1794">1794</a>. Esta experiencia consistiu nos primeiros altos fornos de España e dela saíron moitos dos canos, cadeas, rodas hidráulicas, útiles de cociña e demais ferramentas das empregadas na España do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XVIII" title="Século XVIII">século XVIII</a>. Así mesmo, chegaron a crearse fermosos conxuntos escultóricos, fontes públicas e balaustres decorativos que aínda se poden ollar nalgunhas cidades galegas. Posteriormente, xa a inicios do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a>, creará na mesma parroquia unha fábrica de <a href="/wiki/Louza" title="Louza">louza</a>. </p><p>Os excedentes agrarios que benefician aos cabidos catedralicios e aos mosteiros fan xermolar o esplendor barroco: <a href="/w/index.php?title=Melchor_Velasco&action=edit&redlink=1" class="new" title="Melchor Velasco (a páxina aínda non existe)">Melchor Velasco</a> traballa en <a href="/wiki/Celanova" title="Celanova">Celanova</a>; <a href="/wiki/Domingo_de_Andrade" title="Domingo de Andrade">Domingo de Andrade</a> é mestre de obras da catedral de Santiago de Compostela. Tomaralle o relevo <a href="/wiki/Fernando_de_Casas_Novoa" title="Fernando de Casas Novoa">Fernando de Casas Novoa</a> artífice dun barroco con sentido da elevación na fachada do Obradoiro da mesma catedral, modelo que ensaiara en <a href="/wiki/Lourenz%C3%A1" title="Lourenzá">Vilanova de Lourenzá</a>. <a href="/wiki/Clemente_Antonio_Fern%C3%A1ndez_Sarela" title="Clemente Antonio Fernández Sarela">Clemente Fernández Sarela</a> cambiará a fasquía urbana de Santiago. Outra manifestación orixinal da arquitectura galega neste estilo será o <a href="/wiki/Barroco" title="Barroco">barroco</a> de placas de <a href="/wiki/Sim%C3%B3n_Rodr%C3%ADguez" title="Simón Rodríguez">Simón Rodríguez</a>. A solemnidade dun <a href="/wiki/Pedro_de_Monteagudo" title="Pedro de Monteagudo">Pedro de Monteagudo</a> terá en <a href="/wiki/Sobrado" title="Sobrado">Sobrado dos Monxes</a> un magnífico exemplo. Todos eles forman un elenco de talle mundial que nunca volverá a igualarse. </p><p>Na escultura barroca existen tamén figuras de primeira liña como <a href="/wiki/Francisco_de_Moure" title="Francisco de Moure">Francisco de Moure</a>; <a href="/wiki/Gregorio_Fern%C3%A1ndez" title="Gregorio Fernández">Gregorio Fernández</a>; <a href="/wiki/Castro_Canseco" class="mw-redirect" title="Castro Canseco">Castro Canseco</a>; <a href="/wiki/Mateo_de_Prado" title="Mateo de Prado">Mateo de Prado</a> ou <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Gambino" title="Xosé Gambino">Xosé Gambino</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ilustración_galega"><span id="Ilustraci.C3.B3n_galega"></span>Ilustración galega</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=33" title="Editar a sección: «Ilustración galega»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=33" title="Editar o código fonte da sección: Ilustración galega"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Mart%C3%ADn_Sarmiento.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Mart%C3%ADn_Sarmiento.jpeg/220px-Mart%C3%ADn_Sarmiento.jpeg" decoding="async" width="220" height="320" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Mart%C3%ADn_Sarmiento.jpeg/330px-Mart%C3%ADn_Sarmiento.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cc/Mart%C3%ADn_Sarmiento.jpeg/440px-Mart%C3%ADn_Sarmiento.jpeg 2x" data-file-width="696" data-file-height="1013" /></a><figcaption>Retrato de Frei <a href="/wiki/Mart%C3%ADn_Sarmiento" title="Martín Sarmiento">Martín Sarmiento</a>.</figcaption></figure> <p>Fronte ao inmobilismo da sociedade tradicional empezan a levantarse voces autorizadas. Frei <a href="/wiki/Mart%C3%ADn_Sarmiento" title="Martín Sarmiento">Martín Sarmiento</a> trata cuestións sobre agricultura, emigración, historia e propón medidas culturais e educativas, entre as que están a dignificación do galego: </p> <center><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">No sé como toleran los obispos que curas que no son gallegos ni saben la lengua, tengan empleo <i>ad curam animarum</i> y, sobre todo, la administración del santo sacramento de la penitencia. ¿Qué es el coloquio de un penitente rústico y gallego y un confesor no gallego, sino un entremés de sordos?<sup id="cite_ref-26" class="reference"><a href="#cite_note-26"><span>[</span>26<span>]</span></a></sup></div> </div> </blockquote></center> <p>Outro ilustrado que realiza unha fonda crítica social foi o <a href="/wiki/Benito_Xer%C3%B3nimo_Feijoo" title="Benito Xerónimo Feijoo">Padre Feijoo</a>, que equiparou a <a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">lingua galega</a> á <a href="/wiki/Lingua_portuguesa" title="Lingua portuguesa">portuguesa</a> e á <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelá</a>. Outras figuras como <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Cornide_Saavedra" title="José Cornide Saavedra">José Cornide Saavedra</a>, <a href="/wiki/Lucas_Labrada" title="Lucas Labrada">Lucas Labrada</a> ou <a href="/wiki/Pedro_Antonio_S%C3%A1nchez_Vaamonde" title="Pedro Antonio Sánchez Vaamonde">Pedro Antonio Sánchez Vaamonde</a> incorporan o espírito das luces na busca de solucións á problemática social e económica de Galicia. Os ilustrados teñen o mérito de impulsaren a constitución de Academias e Sociedades como a <a href="/w/index.php?title=Sociedad_Econ%C3%B3mica_de_Amigos_del_Pa%C3%ADs&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sociedad Económica de Amigos del País (a páxina aínda non existe)">Sociedad Económica de Amigos del País</a> (en <a href="/wiki/1784" title="1784">1784</a> a de Santiago, e en <a href="/wiki/1785" title="1785">1785</a> a de Lugo, as cales se preocuparon do perfeccionamento da industria do liño) ou o Real Consulado Marítimo da Coruña para regular o comercio con América. </p><p>José Cornide Saavedra é un dos primeiros en denunciar a situación de colonización económica e cultural que Galicia sufría, así como o desdén que Galicia recibía polo poder central da monarquía española: </p> <center><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6856698"> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">No hay provincias en España que no tengan sus fábricas de algún género de paños; solo Galicia se ha contentado con las chapuceras fábricas de buriel tosquísimo (…). Los que ya hicieron callos en esta máxima diabólica (…) son los que más se han de oponer a todo cuanto de bueno y útil se propone en favor de Galicia, porque quieren que Galicia sea país de Indias</div> </div> </blockquote></center> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Idade_Contemporánea"><span id="Idade_Contempor.C3.A1nea"></span>Idade Contemporánea</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=34" title="Editar a sección: «Idade Contemporánea»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=34" title="Editar o código fonte da sección: Idade Contemporánea"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Historia_contempor%C3%A1nea_de_Galicia" title="Historia contemporánea de Galicia">Historia contemporánea de Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Véxase tamén</i><i>:</i> <a href="/wiki/Xunta_Suprema_do_Reino_de_Galicia" title="Xunta Suprema do Reino de Galicia">Xunta Suprema do Reino de Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Crise_do_Antigo_Réxime"><span id="Crise_do_Antigo_R.C3.A9xime"></span>Crise do Antigo Réxime</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=35" title="Editar a sección: «Crise do Antigo Réxime»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=35" title="Editar o código fonte da sección: Crise do Antigo Réxime"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable" style="font-size:97%; text-align:center;"> <tbody><tr> <th bgcolor="black" colspan="20" style="color:black;">Evolución demográfica de Galicia e porcentaxe con respecto ao total estatal<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27"><span>[</span>27<span>]</span></a></sup> </th></tr> <tr> <th></th> <th><a href="/wiki/1787" title="1787">1787</a></th> <th><a href="/wiki/1860" title="1860">1860</a></th> <th><a href="/wiki/1877" title="1877">1877</a></th> <th><a href="/wiki/1887" title="1887">1887</a></th> <th><a href="/wiki/1897" title="1897">1897</a></th> <th><a href="/wiki/1900" title="1900">1900</a> </th></tr> <tr> <td>Poboación</td> <td align="center">1.355.299</td> <td align="center">1.799.224</td> <td align="center">1.848.027</td> <td align="center">1.894.559</td> <td align="center">1.941.023</td> <td align="center">1.980.515 </td></tr> <tr> <td>Porcentaxe</td> <td align="center">12,97%</td> <td align="center">11,50%</td> <td align="center">11,10%</td> <td align="center">10,81%</td> <td align="center">10,72%</td> <td align="center">10,64% </td></tr> </tbody></table> <table cellspacing="4" cellpadding="4" style="width: 35%; border:1px solid #aaa; font-size: 90%; padding: 4px; margin: 0.5em 1.4em 0.8em 0; float: left; clear: left; background: #F9F9F9;"> <tbody><tr> <td style="text-align:left;"><div>Vexamos o <b>estancamento agrario</b> en 1802: "Se se destinasen os solos de boa calidade, uns para sementar de trigo, centeo ou millo, outros para prados, variando o seu cultivo; se nos solos arxilosos e areniscos se plantasen viñas; se as oliveiras, castiñeiros, nogueiras, substituísen os pouco útiles piñeiros, desterrándoos aos montes para que a súa veciñanza non prexudicase os mellores plantíos; se as ribeiras dos nosos ríos en vez de cubertas de infrutíferos chopos o fosen de limoeiros, laranxeiras, moreiras etc., quen podería calcular as avantaxes do país…” </div><div style="text-align:right;">—(Extracto dunha circular do bispo de Tui, Xoán García Benito, aos curas do seu bispado).<sup id="cite_ref-obelleiro_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-obelleiro-28"><span>[</span>28<span>]</span></a></sup> </div> </td></tr></tbody></table> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Ellis_island_1902.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ellis_island_1902.jpg/199px-Ellis_island_1902.jpg" decoding="async" width="199" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ellis_island_1902.jpg/299px-Ellis_island_1902.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Ellis_island_1902.jpg/398px-Ellis_island_1902.jpg 2x" data-file-width="1185" data-file-height="812" /></a><figcaption>Emigrantes desembarcando na <a href="/wiki/Illa_Ellis" title="Illa Ellis">illa Ellis</a> en <a href="/wiki/Nova_York" title="Nova York">Nova York</a> en <a href="/wiki/1902" title="1902">1902</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Emigracion_espanha_1910.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Emigracion_espanha_1910.png/220px-Emigracion_espanha_1910.png" decoding="async" width="220" height="143" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Emigracion_espanha_1910.png/330px-Emigracion_espanha_1910.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Emigracion_espanha_1910.png/440px-Emigracion_espanha_1910.png 2x" data-file-width="1828" data-file-height="1185" /></a><figcaption>Taxa bruta da emigración en <a href="/wiki/1910" title="1910">1910</a> en <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a>. Galiza supera o 20 % de emigrantes.</figcaption></figure> <p>Na primeira metade do <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a> a poboación galega segue medrando por riba da española e representa case un 12% da mesma. Pero este crecemento da poboación realízase sobre un modelo económico insostible. A consecuencia será a sangría humana da <a href="/wiki/Emigraci%C3%B3n" title="Emigración">emigración</a>, feito que levará á perda de medio millón de persoas na segunda metade do século XIX<sup id="cite_ref-obelleiro_28-1" class="reference"><a href="#cite_note-obelleiro-28"><span>[</span>28<span>]</span></a></sup> (principalmente homes e nenos a partir dos 12 anos), aínda que algúns autores dan a cifra de 900.000 emigrantes (Bustelo) para todo o século XIX. Será este un fenómeno que desarticulará a sociedade parroquial galega e que a privará dos seus mellores fillos. Moitos destes emigrantes enviarán recursos para a redención dos <a href="/wiki/Foro_(contrato)" title="Foro (contrato)">foros</a> e a creación de <a href="/wiki/Escola" title="Escola">escolas</a> e outras iniciativas sociais que fixeron avanzar a alfabetización e o benestar. </p><p>Neste século fracasan os intentos de diversificación económica, e pódese falar propiamente de ausencias industriais: </p> <ul><li>A política do Goberno central deu entrada ás importacións dos produtos ingleses e, sumada á competencia interior catalá, supuxo a fin da industria doméstica téxtil do <a href="/wiki/Li%C3%B1o" title="Liño">liño</a>.</li> <li>Existencia dunha agricultura atrasada: técnicas de explotación pouco modernizadas, permanencia do sistema foral, trabucos (impostos á facenda estatal, provincial e municipal, pois na segunda metade do século XIX chegaron a triplicarse). A agricultura é a principal fonte de riqueza, mais segue sendo de autoconsumo con poucos produtos comercializábeis.</li> <li>O proteccionismo do Goberno español para o <a href="/wiki/Trigo" title="Trigo">trigo</a> castelán ten como reverso os obstáculos para a exportación do gando galego.</li> <li>As ferrarías galegas son incapaces de competir cos altos fornos vascos.</li> <li>As demoras na conclusión das redes ferroviarias mantén a Galicia illada do nacente mercado único nacional. Galicia non ficará incorporada á rede ferroviaria española até 1883. As conexións interiores serán moi serodias: A Coruña-Vigo non chegará até <a href="/wiki/1943" title="1943">1943</a>.</li></ul> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Pazo_de_Oca.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Pazo_de_Oca.JPG/175px-Pazo_de_Oca.JPG" decoding="async" width="175" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Pazo_de_Oca.JPG/263px-Pazo_de_Oca.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/Pazo_de_Oca.JPG/350px-Pazo_de_Oca.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Os fidalgos seguen tendo enorme importancia no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a>. Na imaxe, o <a href="/wiki/Pazo_de_Oca" title="Pazo de Oca">Pazo de Oca</a>.</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Malla_na_corti%C3%B1a_da_cancela.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Malla_na_corti%C3%B1a_da_cancela.jpg/175px-Malla_na_corti%C3%B1a_da_cancela.jpg" decoding="async" width="175" height="124" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Malla_na_corti%C3%B1a_da_cancela.jpg/263px-Malla_na_corti%C3%B1a_da_cancela.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/66/Malla_na_corti%C3%B1a_da_cancela.jpg/350px-Malla_na_corti%C3%B1a_da_cancela.jpg 2x" data-file-width="2713" data-file-height="1920" /></a><figcaption>No <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XIX" title="Século XIX">século XIX</a> a maioría dos galegos eran labregos rendeiros; na imaxe <a href="/wiki/Malla" title="Malla">malla</a> nunha aldea galega.</figcaption></figure> <p>No caso galego, a <a href="/wiki/Desamortizaci%C3%B3n" title="Desamortización">desamortización</a> tivo un impacto relativo para o mundo monacal e campesiño. A estrutura social de Galiza non sufriu mudanzas significativas. O sistema foral preocupou aos economistas e á sociedade decimonónica, mais só se produciu un intento exitoso de modificación do réxime da propiedade: a lei de redención de foros de <a href="/wiki/1873" title="1873">1873</a> (defendida por <a href="/wiki/Juan_Manuel_Paz_Novoa" title="Juan Manuel Paz Novoa">Paz Novoa</a> nas Cortes da <a href="/wiki/Primeira_Rep%C3%BAblica_espa%C3%B1ola" class="mw-redirect" title="Primeira República española">I República</a>). Durante seis meses uns miles de campesiños acomodados puideron libertarse das rendas forais. O clero tamén perdeu algúns privilexios anteriores ás desamortizacións dos anos 40, 50 e 60, mais non é o campesiñado o beneficiado, senón comerciantes, nobres fidalgos e profesionais urbanos. </p><p>Con todo, a peculiaridade de Galicia foi que non se transferiron terras, senón dereitos a rendas forais. Deste xeito non se altera a estrutura xurídica da propiedade. A estrutura social ten nun primeiro plano a rendistas (vellos fidalgos ou novos adquirentes da desamortizacion) e rendeiros (campesiños, a maioría da poboación); nun segundo plano están artesáns, mariñeiros, funcionarios e profesións liberais (os cales eran rendistas en moitos casos). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Movementos_socio-políticos_e_caciquismo"><span id="Movementos_socio-pol.C3.ADticos_e_caciquismo"></span>Movementos socio-políticos e caciquismo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=36" title="Editar a sección: «Movementos socio-políticos e caciquismo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=36" title="Editar o código fonte da sección: Movementos socio-políticos e caciquismo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:HomenaxePontesampaio.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/HomenaxePontesampaio.jpg/130px-HomenaxePontesampaio.jpg" decoding="async" width="130" height="196" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/HomenaxePontesampaio.jpg/195px-HomenaxePontesampaio.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/HomenaxePontesampaio.jpg/260px-HomenaxePontesampaio.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="3008" /></a><figcaption>Homenaxe aos <a href="/wiki/Batalla_de_Ponte_Sampaio" title="Batalla de Ponte Sampaio">heroes de Ponte Sampaio</a>.</figcaption></figure> <p>Galicia semella espertar coa invasión das tropas e <a href="/wiki/Napole%C3%B3n_I_de_Francia" title="Napoleón I de Francia">Napoleón Bonaparte</a>. A Xunta Suprema do Reino de Galicia proclámase soberana en ausencia de <a href="/wiki/Fernando_VII" title="Fernando VII">Fernando VII</a>. Organizou un exército e despregou un importante labor diplomático. O Reino de Galicia foi o primeiro territorio liberado do exército francés. As alarmas populares ao mando de guerrilleiros como <a href="/wiki/Bernardo_Gonz%C3%A1lez_del_Valle" title="Bernardo González del Valle">Cachamuiña</a> causan estragos nas forzas de ocupación.<sup id="cite_ref-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">González_López</span>1980564_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">González_López</span>1980564-29"><span>[</span>29<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span>[</span>30<span>]</span></a></sup> Serán fitos importantes dese ano 1809 a <a href="/wiki/Batalla_de_Ponte_Sampaio" title="Batalla de Ponte Sampaio">batalla de Ponte Sampaio</a> e a <a href="/wiki/Reconquista_de_Vigo" title="Reconquista de Vigo">reconquista de Vigo</a>.<sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span>[</span>31<span>]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Espa%C3%B1a_-_Divisi%C3%B3n_provincial_y_regional_de_1833.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Espa%C3%B1a_-_Divisi%C3%B3n_provincial_y_regional_de_1833.svg/220px-Espa%C3%B1a_-_Divisi%C3%B3n_provincial_y_regional_de_1833.svg.png" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Espa%C3%B1a_-_Divisi%C3%B3n_provincial_y_regional_de_1833.svg/330px-Espa%C3%B1a_-_Divisi%C3%B3n_provincial_y_regional_de_1833.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Espa%C3%B1a_-_Divisi%C3%B3n_provincial_y_regional_de_1833.svg/440px-Espa%C3%B1a_-_Divisi%C3%B3n_provincial_y_regional_de_1833.svg.png 2x" data-file-width="2500" data-file-height="1895" /></a><figcaption>División territorial de España en <a href="/wiki/1833" title="1833">1833</a> (rexións).</figcaption></figure> <p>Nunha sociedade de base agraria en desarticulación, a práctica política dexenera nun profundo <a href="/wiki/Caciquismo" title="Caciquismo">caciquismo</a> que todo o abrangue. Redes de influencia, tecidas dende as elites empoleiradas na administración, cambian por votos favores particulares sen proxección xeral e contrarios ao ben común. O galeguismo político, cristalizado xa nun rexionalismo, precursor do <a href="/wiki/Nacionalismo" title="Nacionalismo">nacionalismo</a>, fará do combate a estas prácticas unha das xustificacións máis claras a prol da autonomía política. </p><p>En 1833 é disolto para sempre o Reino de Galicia. A reforma territorial de <a href="/wiki/Javier_de_Burgos" title="Javier de Burgos">Javier de Burgos</a> configura as provincias consonte o modelo liberal francés. Trataranse de departamentos administrativos dependentes directamente do Goberno central. </p><p>Durante o século desenvólvense en Galicia determinados movementos sociopolíticos:<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span>[</span>32<span>]</span></a></sup> </p> <ul><li>O <a href="/wiki/Carlismo" title="Carlismo">carlismo</a>: que busca a recuperación do Reino de Galicia dende unha perspectiva absolutista e tradicionalista. Non acadou un dominio xeral debido á puxanza liberal de cidades como A Coruña.</li></ul> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Manuel_Murgu%C3%ADa,_Faro_de_Vigo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Manuel_Murgu%C3%ADa%2C_Faro_de_Vigo.jpg/140px-Manuel_Murgu%C3%ADa%2C_Faro_de_Vigo.jpg" decoding="async" width="140" height="189" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Manuel_Murgu%C3%ADa%2C_Faro_de_Vigo.jpg/210px-Manuel_Murgu%C3%ADa%2C_Faro_de_Vigo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Manuel_Murgu%C3%ADa%2C_Faro_de_Vigo.jpg/280px-Manuel_Murgu%C3%ADa%2C_Faro_de_Vigo.jpg 2x" data-file-width="1557" data-file-height="2102" /></a><figcaption><a href="/wiki/Manuel_Murgu%C3%ADa" title="Manuel Murguía">Murguía</a>, xunto con <a href="/wiki/Alfredo_Bra%C3%B1as" title="Alfredo Brañas">Brañas</a>, desenvolve o <a href="/wiki/Rexionalismo_galego" title="Rexionalismo galego">rexionalismo</a>.</figcaption></figure> <ul><li>O <a href="/wiki/Provincialismo_galego" title="Provincialismo galego">provincialismo</a>: movemento de raíz liberal, nacido en 1840, que pretende acadar unha cota de autogoberno galego a través dunha Xunta Superior de Goberno de Galicia. Os provincialistas querían que Galicia fose unha soa <a href="/wiki/Provincia" title="Provincia">provincia</a> e que non fose dividida nas catro que hoxe coñecemos. O movemento provincialista desapareceu co fracaso do levantamento de 1846 e os fusilamentos de <a href="/wiki/Carral" title="Carral">Carral</a>.</li> <li>O <a href="/wiki/Rexionalismo_federal" title="Rexionalismo federal">federalismo</a>: que chega a redactar un proxecto de Constitución para un Estado Federado Galaico, pero que arrastra o fracaso da experiencia federal da caótica I República. O federalismo galego vai desde <a href="/wiki/1865" title="1865">1865</a> ata <a href="/wiki/1875" title="1875">1875</a>, e logrará o seu cumio coa <a href="/wiki/Primeira_Rep%C3%BAblica_Espa%C3%B1ola" title="Primeira República Española">Primeira República Española</a>. Os federalistas propugnaban que Galicia ficase como un cantón dentro do estado español e que fose rexida pola súa propia <a href="/wiki/Constituci%C3%B3n" title="Constitución">Constitución</a> cantonal. Esta etapa, non obstante non é demasiado importante e non perviviu de ningún xeito.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span>[</span>33<span>]</span></a></sup></li> <li>O <a href="/wiki/Rexionalismo_galego" title="Rexionalismo galego">rexionalismo</a> (<a href="/wiki/1875" title="1875">1875</a>-<a href="/wiki/1907" title="1907">1907</a>): que ten en <a href="/wiki/Alfredo_Bra%C3%B1as" title="Alfredo Brañas">Alfredo Brañas</a> a súa faciana conservadora e en <a href="/wiki/Manuel_Murgu%C3%ADa" title="Manuel Murguía">Manuel Murguía</a> a súa fasquía progresista. Desenvolven ideas articuladas sobre a autonomía política e o decorrer histórico da identidade galega, e teñen como acontecemento destacado é a fundación da <a href="/wiki/Asociaci%C3%B3n_Regionalista_Gallega" title="Asociación Regionalista Gallega">Asociación Regionalista Gallega</a>.</li> <li>O <a href="/wiki/Agrarismo" title="Agrarismo">agrarismo</a>: movemento de masas campesiñas que se levantan contra o foro e as medidas tributarias do Goberno Central que non se acomodan á realidade labrega do país. Cabe dicir que este movemento xa é propio do século XX.</li></ul> <p>Dende o ámbito estritamente cultural e lingüístico, merece mención especial o <a href="/wiki/Rexurdimento" title="Rexurdimento">Rexurdimento</a> con figuras como <a href="/wiki/Rosal%C3%ADa_de_Castro" title="Rosalía de Castro">Rosalía de Castro</a>, <a href="/wiki/Manuel_Curros_Enr%C3%ADquez" title="Manuel Curros Enríquez">Manuel Curros Enríquez</a> e <a href="/wiki/Eduardo_Pondal" title="Eduardo Pondal">Eduardo Pondal</a> que devolven o prestixio á literatura en lingua galega. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Século_XX"><span id="S.C3.A9culo_XX"></span>Século XX</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=37" title="Editar a sección: «Século XX»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=37" title="Editar o código fonte da sección: Século XX"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table class="wikitable" style="font-size:97%; text-align:center;"> <tbody><tr> <th bgcolor="black" colspan="20" style="color:black;">Evolución demográfica de Galicia e <br />porcentaxe con respecto ao total estatal<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span>[</span>34<span>]</span></a></sup> </th></tr> <tr> <th></th> <th><a href="/wiki/1857" title="1857">1857</a></th> <th><a href="/wiki/1887" title="1887">1887</a></th> <th><a href="/wiki/1900" title="1900">1900</a></th> <th><a href="/wiki/1910" title="1910">1910</a></th> <th><a href="/wiki/1920" title="1920">1920</a></th> <th><a href="/wiki/1930" title="1930">1930</a></th> <th><a href="/wiki/1940" title="1940">1940</a></th> <th><a href="/wiki/1950" title="1950">1950</a> </th></tr> <tr> <td>Poboación</td> <td align="center">1.776.879</td> <td align="center">1.894.558</td> <td align="center">1.980.515</td> <td align="center">2.063.589</td> <td align="center">2.124.244</td> <td align="center">2.230.281</td> <td align="center">2.495.860</td> <td align="center">2.604.200 </td></tr> <tr> <td>Porcentaxe</td> <td align="center">11,49%</td> <td align="center">10,79%</td> <td align="center">10,64%</td> <td align="center">10,32%</td> <td align="center">9,93%</td> <td align="center">9,42%</td> <td align="center">9,59%</td> <td align="center">9,26% </td></tr> <tr> <th></th> <th><a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a></th> <th><a href="/wiki/1970" title="1970">1970</a></th> <th><a href="/wiki/1981" title="1981">1981</a></th> <th><a href="/wiki/1991" title="1991">1991</a></th> <th><a href="/wiki/1996" title="1996">1996</a></th> <th><a href="/wiki/2001" title="2001">2001</a></th> <th><a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a></th> <th><a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a> </th></tr> <tr> <td>Poboación</td> <td align="center">2.602.962</td> <td align="center">2.583.674</td> <td align="center">2.753.836</td> <td align="center">2.720.445</td> <td align="center">2.742.622</td> <td align="center">2.732.926</td> <td align="center">2.767.524</td> <td align="center">2.794.796 </td></tr> <tr> <td>Porcentaxe</td> <td align="center">8,51%</td> <td align="center">7,61%</td> <td align="center">7,30%</td> <td align="center">6,90%</td> <td align="center">6,91%</td> <td align="center">6,65%</td> <td align="center">6,19%</td> <td align="center">5,99% </td></tr></tbody></table> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Poboaci%C3%B3n_de_Galicia.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Poboaci%C3%B3n_de_Galicia.png/270px-Poboaci%C3%B3n_de_Galicia.png" decoding="async" width="270" height="113" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Poboaci%C3%B3n_de_Galicia.png/405px-Poboaci%C3%B3n_de_Galicia.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9d/Poboaci%C3%B3n_de_Galicia.png/540px-Poboaci%C3%B3n_de_Galicia.png 2x" data-file-width="705" data-file-height="294" /></a><figcaption>Poboación galega no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a> (de 2 a case 3 millóns de habitantes).</figcaption></figure> <p>No século XX distínguense tres períodos na historia de Galiza: </p> <ul><li><a href="/wiki/1900" title="1900">1900</a>-<a href="/wiki/1936" title="1936">1936</a>: un primeiro terzo no que se frustraron as tentativas modernizadoras.</li> <li><a href="/wiki/1936" title="1936">1936</a>-<a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a>: un segundo período de regresión durante o <a href="/w/index.php?title=Autarquismo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Autarquismo (a páxina aínda non existe)">autarquismo</a> <a href="/wiki/Franquismo" title="Franquismo">franquista</a>.</li> <li><a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a>-<a href="/wiki/2000" title="2000">2000</a>: unha modernización lenta a partir de <a href="/wiki/1960" title="1960">1960</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Primeiro_terzo">Primeiro terzo</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=38" title="Editar a sección: «Primeiro terzo»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=38" title="Editar o código fonte da sección: Primeiro terzo"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/O_inicio_do_s%C3%A9culo_XX_dende_Galicia" title="O inicio do século XX dende Galicia">O inicio do século XX dende Galicia</a>.</span></span></dd></dl></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:%C3%81_Irmandade_Galega_Curros_Enr%C3%ADquez_de_Rosario,_no_d%C3%ADa_da_mi%C3%B1a_partida._Castelao,_1946.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/%C3%81_Irmandade_Galega_Curros_Enr%C3%ADquez_de_Rosario%2C_no_d%C3%ADa_da_mi%C3%B1a_partida._Castelao%2C_1946.jpg/170px-%C3%81_Irmandade_Galega_Curros_Enr%C3%ADquez_de_Rosario%2C_no_d%C3%ADa_da_mi%C3%B1a_partida._Castelao%2C_1946.jpg" decoding="async" width="170" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/%C3%81_Irmandade_Galega_Curros_Enr%C3%ADquez_de_Rosario%2C_no_d%C3%ADa_da_mi%C3%B1a_partida._Castelao%2C_1946.jpg/255px-%C3%81_Irmandade_Galega_Curros_Enr%C3%ADquez_de_Rosario%2C_no_d%C3%ADa_da_mi%C3%B1a_partida._Castelao%2C_1946.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/14/%C3%81_Irmandade_Galega_Curros_Enr%C3%ADquez_de_Rosario%2C_no_d%C3%ADa_da_mi%C3%B1a_partida._Castelao%2C_1946.jpg/340px-%C3%81_Irmandade_Galega_Curros_Enr%C3%ADquez_de_Rosario%2C_no_d%C3%ADa_da_mi%C3%B1a_partida._Castelao%2C_1946.jpg 2x" data-file-width="848" data-file-height="1141" /></a><figcaption><a href="/wiki/Alfonso_Daniel_Rodr%C3%ADguez_Castelao" title="Alfonso Daniel Rodríguez Castelao">Castelao</a> foi un dos principais impulsores do <a href="/wiki/Galeguismo_(pol%C3%ADtica)" title="Galeguismo (política)">galeguismo político</a> no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_XX" title="Século XX">século XX</a>, a súa obra é de especial importancia para <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a>.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Pobogalego.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Pobogalego.jpg/220px-Pobogalego.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Pobogalego.jpg/330px-Pobogalego.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Pobogalego.jpg/440px-Pobogalego.jpg 2x" data-file-width="5152" data-file-height="3864" /></a><figcaption>Representación do pobo galego por <a href="/wiki/Francisco_Asorey" title="Francisco Asorey">Francisco Asorey</a> no monumento a <a href="/wiki/Curros_Enr%C3%ADquez" class="mw-redirect" title="Curros Enríquez">Curros Enríquez</a> na <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">Coruña</a>.</figcaption></figure> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th colspan="5" align="center">Poboación activa <sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup> </th></tr> <tr> <td align="center">Ano </td> <td align="center">Residencia<br />urbana </td> <td align="center">Sector<br />primario </td> <td align="center">Industria </td> <td align="center">Servizos </td></tr> <tr> <td align="center">1900 </td> <td align="center">9,9 % </td> <td align="center">85,9 % </td> <td align="center">5,9 % </td> <td align="center">8,1 % </td></tr> <tr> <td align="center">1930 </td> <td align="center">13,5 % </td> <td align="center">65,3 % </td> <td align="center">14,7 % </td> <td align="center">20 % </td></tr></tbody></table> <p>Durante todo o século XX emigraron un millón de persoas.<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span>[</span>35<span>]</span></a></sup> A emigración supuxo a fundación de comunidades galegas nos principais países iberoamericanos (América Latina foi o destino até 1960: Venezuela, Arxentina, Uruguai, Brasil, Cuba…) e <a href="/wiki/Europa" title="Europa">europeos</a> (desde 1960, Suíza, Alemaña…), que co tempo serían refuxio e foco da cultura e a literatura galegas. </p><p>En <a href="/wiki/1916" title="1916">1916</a> <a href="/wiki/Ant%C3%B3n_Villar_Ponte" title="Antón Villar Ponte">Antón Villar Ponte</a> funda as <a href="/wiki/Irmandades_da_Fala" title="Irmandades da Fala">Irmandades da Fala</a>, primeira experiencia dun galeguismo nacionalista e que desembocaría na fundación do <a href="/wiki/Partido_Galeguista_(hist%C3%B3rico)" title="Partido Galeguista (histórico)">Partido Galeguista</a>. Alicerce deste movemento será a <a href="/wiki/Xeraci%C3%B3n_N%C3%B3s" class="mw-redirect" title="Xeración Nós">Xeración Nós</a> dinamizada por inquedos intelectuais nas máis variadas disciplinas con raíces fundamentalmente nun <a href="/wiki/Catolicismo" title="Catolicismo">catolicismo</a> avanzado e maioritariamente republicano. </p><p>O <a href="/wiki/Agrarismo" title="Agrarismo">agrarismo</a> acadou na década dos vinte un gran poder de mobilización e conseguiu que en <a href="/wiki/1926" title="1926">1926</a> se aprobase unha lei que permitía a <a href="/w/index.php?title=Redenci%C3%B3n_dos_foros&action=edit&redlink=1" class="new" title="Redención dos foros (a páxina aínda non existe)">redención dos foros</a>, aínda que mediante o pagamento de sumas ás que se aplicou unha parte significativa do aforro dos emigrantes. Foron os anos 1918/1923 os de maior número de redencións forais, de maneira que o campesiño foreiro vaise convertendo agora en propietario cultivador, racionalizándose a produción agraria e penetrando o capitalismo. Os fidalgos e os recentes adquiridores de rendas coa desamortización perderon as súas rendas, tendo que ver moito con esta conquista o <a href="/wiki/Agrarismo" title="Agrarismo">movemento agrarista</a> e as remesas do diñeiro que enviaban os emigrantes. Tamén debemos salientar que neste período se conseguiron melloras técnicas agrícolas. </p><p>Así mesmo, foi importante neste período a consolidación da industria conserveira nas rías galegas, pasando de 11 fábricas en <a href="/wiki/1886" title="1886">1886</a> a 106 no ano <a href="/wiki/1907" title="1907">1907</a>, converténdose <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">Vigo</a> no primeiro centro conserveiro da <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_Ib%C3%A9rica" title="Península Ibérica">Península Ibérica</a> e pasando a ter Galiza un importante papel na produción da conservas en <a href="/wiki/Espa%C3%B1a" title="España">España</a> (o 59 % do total). O aspecto negativo foi que case non houbo máis iniciativas industriais, salvando os casos dalgunha industria mineira (<a href="/wiki/Ferro" title="Ferro">ferro</a>, <a href="/wiki/Cobre" title="Cobre">cobre</a>, <a href="/wiki/Volframio" title="Volframio">volframio</a> e <a href="/wiki/Antimonio" title="Antimonio">antimonio</a>) e algunha empresa ou sociedade para levar os servizos de <a href="/wiki/Auga" title="Auga">auga</a>, <a href="/wiki/Electricidade" title="Electricidade">electricidade</a> e <a href="/wiki/Tranv%C3%ADa" title="Tranvía">tranvía</a> ás cidades de <a href="/wiki/Vigo" title="Vigo">Vigo</a> e <a href="/wiki/A_Coru%C3%B1a" title="A Coruña">A Coruña</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Segunda_República"><span id="Segunda_Rep.C3.BAblica"></span>Segunda República</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=39" title="Editar a sección: «Segunda República»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=39" title="Editar o código fonte da sección: Segunda República"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Fundacion_partido_galeguista.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Fundacion_partido_galeguista.jpg/240px-Fundacion_partido_galeguista.jpg" decoding="async" width="240" height="135" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Fundacion_partido_galeguista.jpg/360px-Fundacion_partido_galeguista.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Fundacion_partido_galeguista.jpg/480px-Fundacion_partido_galeguista.jpg 2x" data-file-width="1000" data-file-height="564" /></a><figcaption>Fundación do <a href="/wiki/Partido_Galeguista_(hist%C3%B3rico)" title="Partido Galeguista (histórico)">Partido Galeguista</a> (7 de decembro de 1931).</figcaption></figure> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigo principal</i><i>:</i> <a href="/wiki/Segunda_Rep%C3%BAblica_Espa%C3%B1ola" title="Segunda República Española">Segunda República Española</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>Coa chegada da <a href="/wiki/Rep%C3%BAblica" title="República">República</a>, o galeguismo republicano acada un éxito electoral <sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span>[</span>36<span>]</span></a></sup> e obtén 15 escanos —dos 47 deputados que lle correspondían a Galicia— a través da Organización Republicana Gallega (<a href="/wiki/ORGA" class="mw-redirect" title="ORGA">ORGA</a>). Ao redor do chamado <a href="/wiki/Pacto_de_Lestrobe" title="Pacto de Lestrobe">Pacto de Lestrobe</a>, pásase a redactar un proxecto de <a href="/wiki/Estatuto_de_autonom%C3%ADa_de_Galicia_de_1936" title="Estatuto de autonomía de Galicia de 1936">Estatuto de Autonomía</a> aprobado polo 77% dos concellos de Galicia na chamada <a href="/w/index.php?title=Asemblea_de_Santiago&action=edit&redlink=1" class="new" title="Asemblea de Santiago (a páxina aínda non existe)">Asemblea de Santiago</a>, os días 17 a 19 de decembro de 1932. </p><p>A fagocitación de ORGA por Izquierda Republicana de <a href="/wiki/Manuel_Aza%C3%B1a" title="Manuel Azaña">Manuel Azaña</a> fai que sexa o Partido Galeguista de <a href="/wiki/Alfonso_Daniel_Rodr%C3%ADguez_Castelao" title="Alfonso Daniel Rodríguez Castelao">Alfonso Daniel Rodríguez Castelao</a> e <a href="/wiki/Alexandre_B%C3%B3veda" title="Alexandre Bóveda">Alexandre Bóveda</a> o que asuma a bandeira do autonomismo. Este partido será a partir de entón o promotor do proceso estatutario que será exitosamente plebiscitado o <a href="/wiki/28_de_xu%C3%B1o" title="28 de xuño">28 de xuño</a> de <a href="/wiki/1936" title="1936">1936</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Réxime_ditatorial"><span id="R.C3.A9xime_ditatorial"></span>Réxime ditatorial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=40" title="Editar a sección: «Réxime ditatorial»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=40" title="Editar o código fonte da sección: Réxime ditatorial"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Spanish_Civil_War_1936-ca.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Spanish_Civil_War_1936-ca.svg/300px-Spanish_Civil_War_1936-ca.svg.png" decoding="async" width="300" height="214" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Spanish_Civil_War_1936-ca.svg/450px-Spanish_Civil_War_1936-ca.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Spanish_Civil_War_1936-ca.svg/600px-Spanish_Civil_War_1936-ca.svg.png 2x" data-file-width="643" data-file-height="458" /></a><figcaption>Faccións no inicio da <a href="/wiki/Guerra_civil_espa%C3%B1ola" title="Guerra civil española">guerra civil española</a>. En azul a zona <i>nacional</i> e en vermello a <i>republicana</i>. O verde amosa as conquistas rápidas dos <i>nacionais</i>.</figcaption></figure> <div class="detail principal"> <dl><dd><span><span><i>Artigos principais</i><i>:</i> <a href="/wiki/Guerra_civil_espa%C3%B1ola" title="Guerra civil española">Guerra civil española</a> e <a href="/wiki/Franquismo" title="Franquismo">Franquismo</a>.</span></span></dd></dl></div> <p>A <a href="/wiki/Guerra_civil_espa%C3%B1ola" title="Guerra civil española">guerra civil</a> e a posterior represión franquista acaba cos partidos, o movemento galeguista e de esquerdas, os sindicatos e toda sospeita de pluralismo e liberdade de expresión e asociación. Mostra da falta de liberdades foron editoriais e publicacións requisadas, así como a instalación da <a href="/wiki/Censura" title="Censura">censura</a> para non transmitir nos medios de comunicación ningunha outra ideoloxía que a do propio réxime franquista. Galeguistas —como <a href="/wiki/Alexandre_B%C3%B3veda" title="Alexandre Bóveda">Alexandre Bóveda</a> ou <a href="/wiki/%C3%81nxel_Casal" title="Ánxel Casal">Ánxel Casal</a>—, esquerdistas, anarquistas, alcaldes republicanos e sindicalistas son fusilados, mentres que outros son encarcerados, silenciados e apartados de calquera traballo público. En paralelo, para moitas persoas vinculadas á República comeza a etapa do <a href="/wiki/Exilio_galego_de_1936" title="Exilio galego de 1936">exilio</a>. Os exiliados foron persoas que ou ben estaban en territorio republicano co estalido da guerra —nesta situación estaría <a href="/wiki/Alfonso_Daniel_Rodr%C3%ADguez_Castelao" title="Alfonso Daniel Rodríguez Castelao">Castelao</a>— ou ben conseguiron escapar de Galicia, xeralmente despois dunha época de fuxidos, sendo un dos casos máis célebres o de <a href="/wiki/Ant%C3%B3n_Alonso_R%C3%ADos" title="Antón Alonso Ríos">Antón Alonso Ríos</a>, aínda que tamén outros puideron saír xa nos primeiros días da guerra. </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Cartilla_de_racionamento_(portada).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Cartilla_de_racionamento_%28portada%29.jpg/150px-Cartilla_de_racionamento_%28portada%29.jpg" decoding="async" width="150" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Cartilla_de_racionamento_%28portada%29.jpg/225px-Cartilla_de_racionamento_%28portada%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/Cartilla_de_racionamento_%28portada%29.jpg/300px-Cartilla_de_racionamento_%28portada%29.jpg 2x" data-file-width="1204" data-file-height="1437" /></a><figcaption>Cartilla de racionamento na posguerra española.</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Tarjeta_de_abastecimiento.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Tarjeta_de_abastecimiento.jpg/150px-Tarjeta_de_abastecimiento.jpg" decoding="async" width="150" height="100" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Tarjeta_de_abastecimiento.jpg/225px-Tarjeta_de_abastecimiento.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Tarjeta_de_abastecimiento.jpg/300px-Tarjeta_de_abastecimiento.jpg 2x" data-file-width="3888" data-file-height="2592" /></a><figcaption>Cartilla de racionamento de <a href="/wiki/Salvaterra_de_Mi%C3%B1o" title="Salvaterra de Miño">Salvaterra</a>.</figcaption></figure> <p>Os primeiros vinte anos de ditadura son de miseria e fame<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span>[</span>37<span>]</span></a></sup> nunha poboación que subsiste sobre a base do racionamento da comida (para o cal se usaba unha cartilla, que durou desde o ano 1936 ao 1953), o <a href="/wiki/Estraperlo" title="Estraperlo">estraperlo</a> e o autoconsumo dunha economía maioritariamente rural. Alimentos básicos como a fariña ou o aceite eran moi escasos. Movementos de esquerda resistente crean pequenos grupiños de guerrillas, con líderes como o Piloto ou <a href="/wiki/Benigno_Andrade_Garc%C3%ADa" title="Benigno Andrade García">Foucellas</a>, que acaban sendo detidos e executados<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span>[</span>38<span>]</span></a></sup>. </p><p>Nos anos 60, ministros como <a href="/wiki/Manuel_Fraga" title="Manuel Fraga">Manuel Fraga</a> introducen certas reformas aperturistas ao tempo que os tecnócratas do <a href="/wiki/Opus_Dei" title="Opus Dei">Opus Dei</a> modernizan a administración e abren a economía española ao <a href="/wiki/Capitalismo" title="Capitalismo">capitalismo</a>. Galicia, porén, xoga un papel de fornecedora de materias primas e enerxía ao resto de España con grandes estragos ecolóxicos e humanos (terceira vaga migratoria, agora co destino de <a href="/wiki/Venezuela" title="Venezuela">Venezuela</a> e Europa). É a época do monopolio de <a href="/wiki/Fenosa" title="Fenosa">Fenosa</a> e o asolagamento dos grandes vales fluviais galegos. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Biduedo-Traktor.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Biduedo-Traktor.jpg/200px-Biduedo-Traktor.jpg" decoding="async" width="200" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Biduedo-Traktor.jpg/300px-Biduedo-Traktor.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Biduedo-Traktor.jpg/400px-Biduedo-Traktor.jpg 2x" data-file-width="1280" data-file-height="960" /></a><figcaption>O mundo agrícola modernizouse a partir dos anos 60. Na imaxe un tractor en <a href="/wiki/Lamas_do_Biduedo,_Triacastela" title="Lamas do Biduedo, Triacastela">Lamas do Biduedo</a>.</figcaption></figure> <p>Van aparecendo iniciativas dinamizadoras como a instalación da <a href="/wiki/Centro_de_Vigo_de_PSA_Peugeot_Citro%C3%ABn" title="Centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën">factoría de Citroën</a> en Vigo, a modernización da industria conserveira e a frota pesqueira de grande altura, o desenvolvemento da construción naval e un esforzo do campesiñado por modernizar as súas cativas explotacións volcándose especialmente na produción do leite e da carne. As labranzas galegas seguen sendo pequenas, mais modernízanse, crecendo de maneira espectacular a maquinaria agrícola —nos anos 60 e con maior intensidade nos 70. Na provincia de Ourense <a href="/wiki/Eulogio_G%C3%B3mez_Franqueira" title="Eulogio Gómez Franqueira">Eulogio Gómez Franqueira</a> dinamiza o sector agropecuario cunha experiencia cooperativista que catapulta a produción e comercialización agroalimentaria (<a href="/wiki/Coren" title="Coren">Coren</a>). Galiza comeza a posuír un mínimo tecido industrial: <a href="/wiki/Al%C3%BAmina" class="mw-redirect" title="Alúmina">Alúmina</a>, <a href="/wiki/Centro_de_Vigo_de_PSA_Peugeot_Citro%C3%ABn" title="Centro de Vigo de PSA Peugeot Citroën">Citroën</a>, <a href="/w/index.php?title=Petrol%C3%ADber&action=edit&redlink=1" class="new" title="Petrolíber (a páxina aínda non existe)">Petrolíber</a>, <a href="/wiki/Pescanova" title="Pescanova">Pescanova</a>, xunto á industria derivada da agricultura. </p><p>Avanzados os anos sesenta, o galeguismo, que se refuxiara nun tímido traballo editorial e cultural á sombra das pequenas aperturas do réxime con políticos como <a href="/wiki/Manuel_Fraga" title="Manuel Fraga">Manuel Fraga</a>, empeza a sementar un cambio cualitativo coa creación de forzas interiores dispostas á loita frontal contra a ditadura: a <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_do_Povo_Galego" title="Unión do Povo Galego">Unión do Povo Galego</a> de <a href="/wiki/Bautista_%C3%81lvarez" title="Bautista Álvarez">Bautista Álvarez</a>, de ideoloxía comunista e soberanista, e o <a href="/wiki/Partido_Socialista_Galego" title="Partido Socialista Galego">PSG</a> de <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manuel_Beiras" title="Xosé Manuel Beiras">Xosé Manuel Beiras</a> aberto ao socialismo democrático europeo. </p><p>Os anos setenta entran pois nunha fase de axitación universitaria, agraria e obreira. En <a href="/wiki/1972" title="1972">1972</a>, as folgas xerais de Vigo e Ferrol cústanlle a vida a <a href="/wiki/Amador_Rei" class="mw-redirect" title="Amador Rei">Amador Rei</a> e <a href="/wiki/Daniel_Niebla" title="Daniel Niebla">Daniel Niebla</a>. Sectores da <a href="/wiki/Igrexa_cat%C3%B3lica" title="Igrexa católica">Igrexa católica</a> e personalidades eclesiais como o bispo de <a href="/wiki/Diocese_cat%C3%B3lica_latina_de_Mondo%C3%B1edo-Ferrol" title="Diocese católica latina de Mondoñedo-Ferrol">Mondoñedo-Ferrol</a>, <a href="/wiki/Miguel_Anxo_Ara%C3%BAxo_Iglesias" title="Miguel Anxo Araúxo Iglesias">Araúxo Iglesias</a> maniféstanse contrarios á represión e a falla de liberdades. Un líder da <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_do_Povo_Galego" title="Unión do Povo Galego">UPG</a>, <a href="/wiki/Moncho_Reboiras" title="Moncho Reboiras">Moncho Reboiras</a> é asasinado pola policía franquista.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39"><span>[</span>39<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Transición_e_camiño_á_autonomía"><span id="Transici.C3.B3n_e_cami.C3.B1o_.C3.A1_autonom.C3.ADa"></span>Transición e camiño á autonomía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=41" title="Editar a sección: «Transición e camiño á autonomía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=41" title="Editar o código fonte da sección: Transición e camiño á autonomía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Morto Franco, <a href="/wiki/Carlos_Arias_Navarro" title="Carlos Arias Navarro">Arias Navarro</a> é o primeiro presidente da Monarquía restaurada. Os intentos de reforma democrática de Areilza e Manuel Fraga nese primeiro goberno de <a href="/wiki/Xo%C3%A1n_Carlos_I_de_Espa%C3%B1a" title="Xoán Carlos I de España">Xoán Carlos I</a> acaban en fracaso. Será <a href="/wiki/Adolfo_Su%C3%A1rez" title="Adolfo Suárez">Adolfo Suárez</a> quen dende o poder e mediante a fundación da coalición <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_de_Centro_Democr%C3%A1tico" title="Unión de Centro Democrático">UCD</a> congregue a forzas galeguistas como o <a href="/wiki/Partido_Gallego_Independiente" title="Partido Gallego Independiente">Partido Gallego Independiente</a> de <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Luis_Meil%C3%A1n_Gil" title="José Luis Meilán Gil">José Luis Meilán Gil</a> ou os centristas de Franqueira de cara a abrir un proceso constituínte e de réximes preautonómicos. O nacionalismo galego optou por posicións de ruptura e non de transición democrática automarxinándose do proceso. A UPG, o PSG e o <a href="/wiki/Partido_Galego_Social_Dem%C3%B3crata" title="Partido Galego Social Demócrata">Partido Galego Social Demócrata</a>, reunidos no <a href="/wiki/Consello_de_Forzas_Pol%C3%ADticas_Galegas" title="Consello de Forzas Políticas Galegas">Consello de Forzas Políticas Galegas</a> propuxeron as denominadas <a href="/wiki/Bases_constitucionais" title="Bases constitucionais">Bases constitucionais</a> como exercicio do <a href="/wiki/Dereito_de_autodeterminaci%C3%B3n" title="Dereito de autodeterminación">dereito de autodeterminación</a>.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40"><span>[</span>40<span>]</span></a></sup> </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Constitucion_espanola_1978.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Constitucion_espanola_1978.JPG/220px-Constitucion_espanola_1978.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Constitucion_espanola_1978.JPG/330px-Constitucion_espanola_1978.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Constitucion_espanola_1978.JPG/440px-Constitucion_espanola_1978.JPG 2x" data-file-width="2048" data-file-height="1536" /></a><figcaption>Exemplar da Constitución no <a href="/wiki/Congreso_dos_Deputados_de_Espa%C3%B1a" class="mw-redirect" title="Congreso dos Deputados de España">Congreso dos Deputados</a>.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Antonio_Ros%C3%B3n" title="Antonio Rosón">Antonio Rosón</a>, presidente preautonómico, ao abeiro da <a href="/wiki/Constituci%C3%B3n_espa%C3%B1ola_de_1978" title="Constitución española de 1978">Constitución española de 1978</a> chama ás forzas democráticas galegas para redactaren un proxecto de Estatuto no que participarían UCD, AP, PSOE, PCE e, como únicas forzas nacionalistas, un renacido pero minoritario <a href="/wiki/Partido_Galeguista_(1978)" title="Partido Galeguista (1978)">Partido Galeguista</a> e un emerxente <a href="/wiki/Camilo_Nogueira_Rom%C3%A1n" title="Camilo Nogueira Román">Camilo Nogueira Román</a> á fronte do <a href="/wiki/Partido_Obreiro_Galego" title="Partido Obreiro Galego">Partido Obreiro Galego</a>, unha escisión da UPG. Aproban un proxecto avanzado de autogoberno coñecido como o <a href="/wiki/Estatuto_dos_dezaseis" title="Estatuto dos dezaseis">Estatuto dos dezaseis</a>, que é recortado na tramitación nas Cortes. Prodúcense entón mobilizacións nas principais cidades galegas contra este texto, que algúns denominaron <i>Estatuto da aldraxe</i>.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41"><span>[</span>41<span>]</span></a></sup> Isto provoca unha revisión de última hora capitaneada polos sectores autonomistas de UCD, que é aceptada polo PSOE, AP, PCE e PG. O plebiscito estatutario tivo unha escasa participación pero uns resultados de apoio da proposta. </p><p>Nas primeiras eleccións autonómicas (<a href="/wiki/1981" title="1981">1981</a>), AP incorpora notables galeguistas como o cabeza de lista <a href="/wiki/Xerardo_Fern%C3%A1ndez_Albor" title="Xerardo Fernández Albor">Xerardo Fernández Albor</a> que acada un inesperado triunfo fronte a unha UCD en proceso de descomposición. Póñense as bases do ordenamento autonómico coa Lei da Xunta e o seu Presidente, a Lei de símbolos, a reguladora do <a href="/wiki/Valedor_do_Pobo_de_Galicia" class="mw-redirect" title="Valedor do Pobo de Galicia">Valedor do Pobo</a>, a do <a href="/wiki/Consello_da_Cultura_Galega" title="Consello da Cultura Galega">Consello da Cultura Galega</a> e a <a href="/wiki/Lei_de_normalizaci%C3%B3n_ling%C3%BC%C3%ADstica" title="Lei de normalización lingüística">Lei de normalización lingüística</a>, recorrida polo Goberno socialista español por recoller o deber de coñecer o galego. Créanse, así mesmo, a Radio e a Televisión públicas galegas que empregan como idioma preponderante o galego. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Televisi%C3%B3n_de_Galicia_Logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Televisi%C3%B3n_de_Galicia_Logo.svg/220px-Televisi%C3%B3n_de_Galicia_Logo.svg.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Televisi%C3%B3n_de_Galicia_Logo.svg/330px-Televisi%C3%B3n_de_Galicia_Logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Televisi%C3%B3n_de_Galicia_Logo.svg/440px-Televisi%C3%B3n_de_Galicia_Logo.svg.png 2x" data-file-width="331" data-file-height="331" /></a><figcaption><a href="/wiki/Televisi%C3%B3n_de_Galicia" title="Televisión de Galicia">Televisión de Galicia</a> é un medio difusor de novas sobre Galiza.</figcaption></figure> <p>Nas segundas eleccións autonómicas (<a href="/wiki/1985" title="1985">1985</a>) emerxe unha forza de centro galeguista <a href="/wiki/Coalici%C3%B3n_Galega" title="Coalición Galega">Coalición Galega</a> que se converte en chave pero que acaba tamén dividida e colonizada por tránsfugas de AP liderados por <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Lu%C3%ADs_Barreiro_Rivas" title="Xosé Luís Barreiro Rivas">Xosé Luís Barreiro Rivas</a>. Estes propician unha moción de censura que lle dá o poder a un tripartito (<a href="/wiki/Partido_dos_Socialistas_de_Galicia" title="Partido dos Socialistas de Galicia">PSOE</a>, <a href="/wiki/Coalici%C3%B3n_Galega" title="Coalición Galega">Coalición Galega</a>, <a href="/wiki/Partido_Nacionalista_Galego" class="mw-redirect" title="Partido Nacionalista Galego">Partido Nacionalista Galego</a>) á fronte do cal está <a href="/wiki/Fernando_Gonz%C3%A1lez_Laxe" title="Fernando González Laxe">Fernando González Laxe</a> nun contexto no que os Gobernos de <a href="/wiki/Felipe_Gonz%C3%A1lez" title="Felipe González">Felipe González</a> en Madrid estaban poñendo en marcha o peche dos estaleiros galegos, as cotas lácteas e a marxinación da frota pesqueira galega como condicións para a integración no <a href="/w/index.php?title=Mercado_Com%C3%BAn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mercado Común (a páxina aínda non existe)">Mercado Común</a> Europeo. Créanse as Universidades da Coruña e Vigo. </p><p>Nesta conxuntura, en <a href="/wiki/1989" title="1989">1989</a> <a href="/wiki/Manuel_Fraga" title="Manuel Fraga">Manuel Fraga</a>, á fronte dun refundado <a href="/wiki/Partido_Popular" title="Partido Popular">Partido Popular</a> en coalición cunha forza nacionalista moderada <a href="/wiki/Centristas_de_Galicia" title="Centristas de Galicia">Centristas de Galicia</a>, acada unha axustada maioría absoluta que inaugura un longo mandato. Fraga acadaría catro maiorías absolutas consecutivas. Este período caracterízase por un avance na transferencia de competencias, o desenvolvemento do sector turístico, a redución dos incendios forestais, a diminución das carencias na distribución de enerxía eléctrica (plan MEGA),<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42"><span>[</span>42<span>]</span></a></sup> o saneamento gandeiro, a regulación do sector pesqueiro, unha reforma electoral e do regulamento parlamentario reducindo a presenza das minorías,<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span>[</span>43<span>]</span></a></sup> a mellora das estradas interiores e a conexión con Castela a través de <a href="/wiki/Autov%C3%ADa" title="Autovía">autovías</a>. </p><p>Pola súa banda, o nacionalismo de centro representado por Coalición Galega desaparece desprazado polo Partido Popular que realiza un discurso galeguista (proposta de <a href="/wiki/Autoidentificaci%C3%B3n" title="Autoidentificación">autoidentificación</a> en 1990, proposta de <a href="/wiki/Administraci%C3%B3n_%C3%BAnica" title="Administración única">administración única</a> en 1993…). O nacionalismo de esquerdas acaba aglutinándose ao redor do <a href="/wiki/Bloque_Nacionalista_Galego" title="Bloque Nacionalista Galego">BNG</a> liderado por <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Manuel_Beiras" title="Xosé Manuel Beiras">Xosé Manuel Beiras</a> que pasa de un a 5, 13, 18 e 17 escanos, sendo nas dúas últimas lexislaturas de Fraga a segunda forza política de Galicia. Nas primeiras eleccións autonómicas o seu antecesor, o <a href="/wiki/Bloque_Nacional_Popular_Galego" title="Bloque Nacional Popular Galego">BNPG</a>, acadara 3 escanos, pero os seus deputados foron expulsados debido a que se negaron a xurar a Constitución. </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Continuidade_e_renovación_das_elites_políticas"><span id="Continuidade_e_renovaci.C3.B3n_das_elites_pol.C3.ADticas"></span>Continuidade e renovación das elites políticas</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=42" title="Editar a sección: «Continuidade e renovación das elites políticas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=42" title="Editar o código fonte da sección: Continuidade e renovación das elites políticas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En Galicia a continuidade das elites políticas locais do último período do franquismo está centrada sobre todo nos partidos estatais da dereita (<a href="/wiki/Alianza_Popular" title="Alianza Popular">AP</a>/<a href="/wiki/Partido_Popular" title="Partido Popular">PP</a>) e o centro (<a href="/wiki/Uni%C3%B3n_de_Centro_Democr%C3%A1tico" title="Unión de Centro Democrático">UCD</a> e <a href="/wiki/Centro_Democr%C3%A1tico_y_Social" title="Centro Democrático y Social">CDS</a>), e nas formacións nacionalistas moderadas (<a href="/wiki/Coalici%C3%B3n_Galega" title="Coalición Galega">CG</a>/CPG/CNG e CoG) e nas Agrupacións Electorais de Independentes en especial durante catro primeiros períodos de eleccións locais (1979, 1983, 1987, 1991). Esta persistencia das elites políticas locais do franquismo nos gobernos locais democráticos está relacionada tanto coas propias redes de poder político, social e económico nas comunidades locais como en tendencias conservadoras do electorado. Esta persistencia na política local tamén transcende, de forma decisiva, noutro marco da dinámica política, como son as institucións autonómicas.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span>[</span>44<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nova_economía"><span id="Nova_econom.C3.ADa"></span>Nova economía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=43" title="Editar a sección: «Nova economía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=43" title="Editar o código fonte da sección: Nova economía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Comercio_Galiza-Portugal.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Comercio_Galiza-Portugal.png/200px-Comercio_Galiza-Portugal.png" decoding="async" width="200" height="136" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Comercio_Galiza-Portugal.png/300px-Comercio_Galiza-Portugal.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/08/Comercio_Galiza-Portugal.png/400px-Comercio_Galiza-Portugal.png 2x" data-file-width="773" data-file-height="527" /></a><figcaption>Comercio exterior entre <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a> e <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a> (en millóns de euros).</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Zarasg.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Zarasg.JPG/175px-Zarasg.JPG" decoding="async" width="175" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Zarasg.JPG/263px-Zarasg.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Zarasg.JPG/350px-Zarasg.JPG 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption><a href="/wiki/Zara" title="Zara">ZARA</a> é o 1º grupo europeo e 2º mundial de confección de roupa.</figcaption></figure> <p>Os anos 90 foron tamén os do desenvolvemento de sectores como o téxtil (<a href="/wiki/Inditex" title="Inditex">Inditex</a>, <a href="/wiki/Adolfo_Dom%C3%ADnguez_SA" title="Adolfo Domínguez SA">Adolfo Domínguez</a>, <a href="/wiki/Roberto_Verino" title="Roberto Verino">Roberto Verino</a>, <a href="/wiki/Florentino" title="Florentino">Florentino</a>…), o vitivinícola (<a href="/wiki/Denominaci%C3%B3ns_de_Orixe_de_Galicia" title="Denominacións de Orixe de Galicia">denominacións de orixe</a> Rías Baixas, Ribeiro, Ribeira Sacra, Monterrei, Valdeorras) e a consolidación do sector da automoción. </p><p>Galicia converteuse tamén nunha das principais produtoras de <a href="/wiki/Enerx%C3%ADa_e%C3%B3lica" title="Enerxía eólica">enerxía eólica</a> mediante o investimento de capital foráneo (Iberdrola, Endesa, Gamesa, Eurovento…). </p><p>O proceso de peche das pequenas explotacións agrogandeiras supuxo un declive do peso do <a href="/wiki/Sector_primario" title="Sector primario">sector primario</a> (do 41% ao 16,9% da poboación ocupada) e a definitiva terciarización da economía galega (un 53% da poboación activa).<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Século_XXI"><span id="S.C3.A9culo_XXI"></span>Século XXI</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=44" title="Editar a sección: «Século XXI»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=44" title="Editar o código fonte da sección: Século XXI"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:PrestigeVolunteersInGaliciaCoast.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/PrestigeVolunteersInGaliciaCoast.jpg/165px-PrestigeVolunteersInGaliciaCoast.jpg" decoding="async" width="165" height="114" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/PrestigeVolunteersInGaliciaCoast.jpg/248px-PrestigeVolunteersInGaliciaCoast.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/PrestigeVolunteersInGaliciaCoast.jpg 2x" data-file-width="289" data-file-height="199" /></a><figcaption>Voluntarios limpando unha praia, tras o naufraxio do <i>Prestige</i> en <a href="/wiki/2002" title="2002">2002</a>.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/2002" title="2002">2002</a>, o naufraxio do petroleiro <i><a href="/wiki/Prestige" title="Prestige">Prestige</a></i> fronte á <a href="/wiki/Costa_da_Morte" title="Costa da Morte">Costa da Morte</a> provoca unha marea negra que coloca a Galicia no punto de mira internacional. Isto desata unha división no goberno <a href="/wiki/Manuel_Fraga" title="Manuel Fraga">Manuel Fraga</a> que se salda coa saída do gabinete de <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Cu%C3%AD%C3%B1a" title="Xosé Cuíña">Xosé Cuíña</a>, ata entón considerado como o delfín de Fraga. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Sede_do_Parlamento_de_Galicia.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Sede_do_Parlamento_de_Galicia.JPG/165px-Sede_do_Parlamento_de_Galicia.JPG" decoding="async" width="165" height="123" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Sede_do_Parlamento_de_Galicia.JPG/248px-Sede_do_Parlamento_de_Galicia.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f0/Sede_do_Parlamento_de_Galicia.JPG/330px-Sede_do_Parlamento_de_Galicia.JPG 2x" data-file-width="2800" data-file-height="2084" /></a><figcaption>Sede do <a href="/wiki/Parlamento_de_Galicia" title="Parlamento de Galicia">Parlamento de Galicia</a>, en <a href="/wiki/Santiago_de_Compostela" title="Santiago de Compostela">Santiago</a>.</figcaption></figure> <p>En <a href="/wiki/2004" title="2004">2004</a>, a Xunta de Galicia impulsa un acordo entre as tres forzas políticas parlamentarias (Partido Popular, PSOE, BNG), o cal permite aprobar o <a href="/wiki/Plan_Xeral_de_Normalizaci%C3%B3n_da_Lingua_Galega" title="Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega">Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega</a> por unanimidade. </p><p>En <a href="/wiki/2005" title="2005">2005</a>, Fraga non acada a maioría absoluta por un escano, o que permite acceder á Xunta de Galicia a un <a href="/wiki/Partido_dos_Socialistas_de_Galicia" title="Partido dos Socialistas de Galicia">PSOE</a> en ascenso e a un <a href="/wiki/Bloque_Nacionalista_Galego" title="Bloque Nacionalista Galego">BNG</a> reducido de 17 a 13 escanos. Será investido presidente o candidato socialista <a href="/wiki/Emilio_P%C3%A9rez_Touri%C3%B1o" title="Emilio Pérez Touriño">Emilio Pérez Touriño</a>. En <a href="/wiki/2006" title="2006">2006</a> Galicia padeceu unha <a href="/wiki/Vaga_de_incendios_forestais_de_2006_en_Galicia" title="Vaga de incendios forestais de 2006 en Galicia">vaga de lumes sen precedentes</a> dende <a href="/wiki/1989" title="1989">1989</a>. A reclamación por parte do <a href="/wiki/Parlamento_de_Galicia" title="Parlamento de Galicia">Parlamento de Galicia</a> de lle permitir a <a href="/wiki/Ferrol" title="Ferrol">Ferrol</a> volver á construción naval civil caeu en saco roto. Frústrase o intento de reforma estatutaria e fréase o proceso de asunción de competencias. Apróbase a lei de protección do litoral (coa prohibición de construír a menos de 500 metros con respecto á costa) e revísase o plan de acuicultura do goberno popular. </p><p>En marzo de <a href="/wiki/2009" title="2009">2009</a> gaña as eleccións autonómicas o <a href="/wiki/Partido_Popular_de_Galicia" title="Partido Popular de Galicia">Partido Popular</a>, o que permite a elección de <a href="/wiki/Alberto_N%C3%BA%C3%B1ez_Feij%C3%B3o" title="Alberto Núñez Feijóo">Alberto Núñez Feijóo</a> como Presidente da Xunta. Feijoo apártase das políticas do bipartito en temas como o sistema de adxudicación de parques eólicos, a gratuidade dos libros de texto ou a protección de espazos naturais como o <a href="/wiki/Cabo_Touri%C3%B1%C3%A1n" title="Cabo Touriñán">cabo Touriñán</a>.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup> Tamén se aparta das políticas de Fraga relativas ao consenso lingüístico sobre a normalización do <a href="/wiki/Historia_da_lingua_galega" title="Historia da lingua galega">idioma galego</a> ou as medidas lexislativas de Fraga contra o caos urbanístico elaborando un anteproxecto de reforma da Lei de ordenación urbanística e do medio rural máis permisiva.<sup>[<i><a href="/wiki/Wikipedia:C%C3%B3mpre_referencia" title="Wikipedia:Cómpre referencia">Cómpre referencia</a></i>]</sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notas">Notas</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=45" title="Editar a sección: «Notas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=45" title="Editar o código fonte da sección: Notas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em; list-style-type: decimal;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><a href="/wiki/Xulio_R%C3%ADos" title="Xulio Ríos"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Ríos</span>, Xulio</a> (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://editorialgalaxia.gal/produto/galicia-e-a-sociedade-das-nacions/"><i>Galicia e a sociedade das nacións</i></a>. Galaxia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-7154-839-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-7154-839-9">978-84-7154-839-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Xulio&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ER%C3os%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Galicia+e+a+sociedade+das+naci%C3%B3ns&rft.date=2010&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-7154-839-9&rft.pub=Galaxia&rft_id=http%3A%2F%2Feditorialgalaxia.gal%2Fproduto%2Fgalicia-e-a-sociedade-das-nacions%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.elprogreso.es/articulo/galicia/hallados-los-mejores-restos-de-neandertales-en-galicia-en-una-cueva-de-triacastela/20080902173700164381.html">"Hallados en Triacastela los mejores restos neandertales en Galicia"</a>. <i>El Progreso de Lugo</i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. 2 de setembro de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado o 10 de xullo de 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=Hallados+en+Triacastela+los+mejores+restos+neandertales+en+Galicia&rft.chron=2+de+setembro+de+2008&rft.genre=unknown&rft.jtitle=El+Progreso+de+Lugo&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.elprogreso.es%2Farticulo%2Fgalicia%2Fhallados-los-mejores-restos-de-neandertales-en-galicia-en-una-cueva-de-triacastela%2F20080902173700164381.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Felipe_Sen%C3%A9n" class="mw-redirect" title="Felipe Senén"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Senén</span>, F.</a> "Prehistoria e Idade Antiga". En <cite class="citation book"><a href="/wiki/Francisco_Carballo" title="Francisco Carballo"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Carballo</span></a> <i><a href="/wiki/Et_alii" title="Et alii">et al.</a></i> (1991). <i>Historia de Galicia</i>. A Nosa Terra. p. 20.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ECarballo%3C%2Fspan%3E+%27%27et+al.%27%27&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1991&rft.genre=book&rft.pages=20&rft.pub=A+Nosa+Terra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Luján Martínez</span>, Eugenio R. (3/5/2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140409155114/http://www4.uwm.edu/celtic/ekeltoi/volumes/vol6/6_16/lujan_6_16.pdf">"The Language(s) of the Callaeci"</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. <i>E-Keltoi: journal of interdisciplinary Celtic studies.</i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_inglesa" title="Lingua inglesa">inglés</a>)</span> <b>6</b>: 715–748. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1540-4889">1540-4889</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www4.uwm.edu/celtic/ekeltoi/volumes/vol6/6_16/lujan_6_16.pdf">o orixinal</a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span> o 09/04/2014<span class="reference-accessdate">. Consultado o 02/06/2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=The+Language%28s%29+of+the+Callaeci&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ELuj%C3%A1n+Mart%C3nez%3C%2Fspan%3E%2C+Eugenio+R.&rft.chron=3%2F5%2F2006&rft.genre=article&rft.issn=1540-4889&rft.jtitle=E-Keltoi%3A+journal+of+interdisciplinary+Celtic+studies.&rft.pages=715-748&rft.volume=6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww4.uwm.edu%2Fceltic%2Fekeltoi%2Fvolumes%2Fvol6%2F6_16%2Flujan_6_16.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Solar Sánchez, Ramón (2014). "Las Guerras Cántabras". <i>Historia Rei Militaris: Historia Militar, Política y Social</i> (7): 71–75. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/2254-7681">2254-7681</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=Las+Guerras+C%C3%A1ntabras&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Solar+S%C3%A1nchez&rft.date=2014&rft.genre=article&rft.issn=2254-7681&rft.issue=7&rft.jtitle=Historia+Rei+Militaris%3A+Historia+Militar%2C+Pol%C3tica+y+Social&rft.pages=71-75&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Villares</span>, R.</a>, <i>Galicia. A historia</i>, <a href="/wiki/Biblioteca_B%C3%A1sica_da_Cultura_Galega" title="Biblioteca Básica da Cultura Galega">BBdCG</a>, Galaxia, 7ª ed., 1992, p. 48.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">López_Carreira</span>1998-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">López_Carreira</span>1998_7-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLópez_Carreira1998"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">López Carreira</span> 1998</a>.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">de Diego Núñez, Miguel Ángel; Béjar Trancón, María Belén (1988). "Reseña histórica del Reino Suevo". <i>ANUARIO 1992. INSTITUTO DE ESTUDIOS ZAMORANOS "FLORIÁN DE OCAMPO" (C.S.I.C.)</i>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/0213-8212">0213-8212</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=Rese%C3%B1a+hist%C3%B3rica+del+Reino+Suevo&rft.au=B%C3%A9jar+Tranc%C3%B3n%2C+Mar%C3a+Bel%C3%A9n&rft.aufirst=Miguel+%C3%81ngel&rft.aulast=de+Diego+N%C3%BA%C3%B1ez&rft.date=1988&rft.genre=article&rft.issn=0213-8212&rft.jtitle=ANUARIO+1992.+INSTITUTO+DE+ESTUDIOS+ZAMORANOS+%22FLORI%C3%81N+DE+OCAMPO%22+%28C.S.I.C.%29&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">López Carreira, Anselmo (2016). <i>Historia de Galicia</i>. Xerais. p. 134. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9121-124-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9121-124-2">978-84-9121-124-2</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Anselmo&rft.aulast=L%C3%B3pez+Carreira&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=2016&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9121-124-2&rft.pages=134&rft.pub=Xerais&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Xo%C3%A1n_Biclarense" title="Xoán Biclarense">Biclarensis</a></span>. <a href="https://gl.wikisource.org/wiki/la:Chronicon_(Iohannes_Biclarensis)" class="extiw" title="s:la:Chronicon (Iohannes Biclarensis)"><i>Chronicon Iohannis Biclarensis</i> 590.1 = vv 330-341.</a></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zeno.org/Geschichte/M/Delbr%C3%BCck,+Hans/Geschichte+der+Kriegskunst/2.+Teil.+Die+Germanen/4.+Buch.+Der+%C3%9Cbergang+ins+Mittelalter/3.+Kapitel.+Der+Verfall+der+urspr%C3%BCnglichen+germanisch-romanischen+Kriegsverfassung/Der+Text+der+Gesetze"><i>Wamba Lex</i></a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.benedictus.mgh.de/quellen/chga/chga_045t.htm"><i>Synodus Toletana tertia</i>.</a></span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Juan Llorens</span>, Vicente Rafael (2007). <i>San Fructuoso de Braga: vida y novena</i>. p 21. V.J. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/9788496741522" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-84-96741-52-2</a>.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Cardoso</span>, J., S. Valerio (623-695): <i>Vida de S. Frutuoso, Arcebispo de Braga</i>, <a href="/wiki/Braga" title="Braga">Braga</a>, Oficina S. José, 1996, p. 24.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Jos%C3%A9_Eduardo_L%C3%B3pez_Pereira" class="mw-redirect" title="José Eduardo López Pereira"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">López Pereira</span>, J. E.</a> (ed.) (1980). <i><a href="/wiki/Cr%C3%B3nica_moz%C3%A1rabe" title="Crónica mozárabe">Crónica mozárabe de 754</a></i>, p. 76-79: "cum reginam spanie in coniugo copulatam".</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Emilio_Lafuente_Alc%C3%A1ntara&action=edit&redlink=1" class="new" title="Emilio Lafuente Alcántara (a páxina aínda non existe)"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Lafuente Alcántara</span>, E.</a> (1867), p. 166.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Al-Maqqari" title="Al-Maqqari">Al-Maccari</a>, <i>Histori</i>, ed. <a href="/w/index.php?title=Pascual_de_Gayangos_y_Arce&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pascual de Gayangos y Arce (a páxina aínda non existe)"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Gayangos</span>, P.</a>, 2002, v. I, p.291.</span> </li> <li id="cite_note-:0-18"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-:0_18-0">18,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-:0_18-1">18,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Villares Paz, Ramón (2004). <i>Historia de Galicia</i>. Galaxia. p. 95. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9865-672-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9865-672-5">978-84-9865-672-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=Villares+Paz&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9865-672-5&rft.pages=95&rft.pub=Galaxia&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Isla Frez, Amancio (1992). <i>La sociedad gallega en la Alta Edad Media</i>. Madrid: Consello Superior de Investigacións Científicas. p. 47. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-00-07215-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-00-07215-4">84-00-07215-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Amancio&rft.aulast=Isla+Frez&rft.btitle=La+sociedad+gallega+en+la+Alta+Edad+Media&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.isbn=84-00-07215-4&rft.pages=47&rft.place=Madrid&rft.pub=Consello+Superior+de+Investigaci%C3%B3ns+Cient%C3ficas&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">da Costa, Avelino de Jesús (1981). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://chi.guimaraes.pt/actas/1CH/vol3/1ch-vol3-009.pdf"><i>Congresso Histórico de Guimaraes e a súa colegiada: 850.º Aniversario da Batalha de S.Mamede</i></a> <span style="font-size:85%;">(PDF)</span>. Povoamento e colonizaçao do território vimaranense nos séculos IX a XI. (III ed.). Actas. p. 152.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Avelino+de+Jes%C3%BAs&rft.aulast=da+Costa&rft.btitle=Congresso+Hist%C3%B3rico++de+Guimaraes+e+a+s%C3%BAa+colegiada%3A+850.%BA+Aniversario+da+Batalha+de+S.Mamede&rft.date=1981&rft.edition=III&rft.genre=book&rft.pages=152&rft.pub=Actas&rft_id=https%3A%2F%2Fchi.guimaraes.pt%2Factas%2F1CH%2Fvol3%2F1ch-vol3-009.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://dbe.rah.es/biografias/62174/hermenegildo-gutierrez">"Hermenegildo Gutiérrez"</a>. <i>Real Academia de la Historia</i><span class="reference-accessdate">. Consultado o 12/10/2023</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=Hermenegildo+Guti%C3%A9rrez&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Real+Academia+de+la+Historia&rft_id=https%3A%2F%2Fdbe.rah.es%2Fbiografias%2F62174%2Fhermenegildo-gutierrez&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">De Gouveia, Mario (2010). "O limiar da tradição no moçarabismo conimbricense: os “Anais de Lorvão” e a memória monástica do território de fronteira (séc . IX -XII).". <i>Revista Medievalista</i>. <a href="/wiki/ISSN" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/issn/1646-740X">1646-740X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=O+limiar+da+tradi%C3%A7%C3%A3o+no+mo%C3%A7arabismo+conimbricense%3A+os+%9CAnais+de+Lorv%C3%A3o%9D+e+a+mem%C3%B3ria+mon%C3%A1stica+do+territ%C3%B3rio+de+fronteira+%28s%C3%A9c+.+IX+-XII%29.&rft.aufirst=Mario&rft.aulast=De+Gouveia&rft.date=2010&rft.genre=article&rft.issn=1646-740X&rft.jtitle=Revista+Medievalista&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text">Extracto dos <i>Anales de la Corona de Aragón</i>, ZURITA, J., lib. XX, cap. XLVI</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Francisco_Carballo" title="Francisco Carballo"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Carballo</span>, F.</a>, "Idade Moderna" en <i>Historia de Galicia</i> de VV.AA., Ed. A Nosa Terra, 1991, p. 128</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">Domínguez Martínez, Antonio (1961). “Concesiones de votos en Cortes a ciudades castellanas”. En: Anuario de Historia del derecho español, nº 31, pp.175-186.</span> </li> <li id="cite_note-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-26">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Mart%C3%ADn_Sarmiento" title="Martín Sarmiento"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Sarmiento</span>, Martín</a>, <i>Catálogo de voces y frases de la Lengua Gallega</i>, ed. de <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Luis_Pensado" title="José Luis Pensado">José Luis Pensado</a>, Salamanca, 1975, pp. 17-18.</span> </li> <li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">Poboación de feito segundo o <a href="/wiki/Instituto_Nacional_de_Estad%C3%ADstica" title="Instituto Nacional de Estadística">Instituto Nacional de Estadística</a>. Datos en <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ine.es/revistas/cifraine/cifine3.pdf">INE. Censo de 1857,</a> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Evoluci%C3%B3n_Poblaci%C3%B3n_Provincias_Espa%C3%B1a_1787_-_1900.pdf" class="extiw" title="commons:File:Evolución Población Provincias España 1787 - 1900.pdf">Poboación de España por provincias desde 1787 a 1900,</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOH&his=0">Series de población de hecho en España desde 1900 a 1991,</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070929131841/http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOH&his=0">Arquivado</a> 29 de setembro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. e <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOP&his=0">Series de poboación de España desde 1996.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100418061537/http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOP&his=0">Arquivado</a> 18 de abril de 2010 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</span> </li> <li id="cite_note-obelleiro-28"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-obelleiro_28-0">28,0</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-obelleiro_28-1">28,1</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Obelleiro</span>, L. <i>Idade contemporánea</i>. En <cite class="citation book"><a href="/wiki/Francisco_Carballo" title="Francisco Carballo"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Carballo</span></a> <i><a href="/wiki/Et_alii" title="Et alii">et al.</a></i> (1991). <i>Historia de Galicia</i>. A Nosa Terra.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ECarballo%3C%2Fspan%3E+%27%27et+al.%27%27&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1991&rft.genre=book&rft.pub=A+Nosa+Terra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">González_López</span>1980564-29"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-FOOTNOTE<span_class="smallcaps"_style="font-variant:small-caps;">González_López</span>1980564_29-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGonzález_López1980"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">González López</span> 1980</a>, p. 564.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Estévez Rodríguez</span>, Emilio (2002). <i>El coronel "Cachamuíña": su carrera y campañas militares, sus vivencias, su hacienda y su madre</i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. IEV. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-89599-21-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-89599-21-5">978-84-89599-21-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Emilio&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EEst%C3%A9vez+Rodr%C3guez%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=El+coronel+%22Cachamu%C3%C3%B1a%22%3A+su+carrera+y+campa%C3%B1as+militares%2C+sus+vivencias%2C+su+hacienda+y+su+madre&rft.date=2002&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-89599-21-5&rft.pub=IEV&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFÁlvarez_Blázquez1980" class="citation book"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Mar%C3%ADa_%C3%81lvarez_Bl%C3%A1zquez" title="Xosé María Álvarez Blázquez"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Álvarez Blázquez</span>, J. M.</a> (1980). "La invasión francesa y la reconquista". <i>Vigo en su historia</i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. Caja de Ahorros Municipal de Vigo. pp. 362–370. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7231-494-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7231-494-4">84-7231-494-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=La+invasi%C3%B3n+francesa+y+la+reconquista&rft.aufirst=J.+M.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3E%C3%81lvarez+Bl%C3%A1zquez%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Vigo+en+su+historia&rft.date=1980&rft.genre=bookitem&rft.isbn=84-7231-494-4&rft.pages=362-370&rft.pub=Caja+de+Ahorros+Municipal+de+Vigo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Cal</span>, Rosa (1998) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ull.es/publicaciones/latina/a/16rosa.htm">"Origen de la prensa nacionalista gallega: Apuntes divulgativos"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091111043813/http://www.ull.es/publicaciones/latina/a/16rosa.htm">Arquivado</a> 11 de novembro de 2009 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <i>Revista Latina de Comunicación Social</i>, 11 <i>(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</i>.</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Obelleiro</span>, M. (27/7/2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://anosaterra.com/no-1282-27-de-setembro-de-2007/">"A República non foi o sistema perfecto"</a>. <i><a href="/wiki/A_Nosa_Terra_(1977)" title="A Nosa Terra (1977)">A Nosa Terra</a></i> (1282).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=A+Rep%C3%BAblica+non+foi+o+sistema+perfecto&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EObelleiro%3C%2Fspan%3E%2C+M.&rft.chron=27%2F7%2F2007&rft.genre=article&rft.issue=1282&rft.jtitle=A+Nosa+Terra&rft_id=https%3A%2F%2Fanosaterra.com%2Fno-1282-27-de-setembro-de-2007%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Poboación de feito segundo o Instituto Nacional de Estadística. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ine.es/revistas/cifraine/cifine3.pdf">INE. Censo de 1857,</a> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Evoluci%C3%B3n_Poblaci%C3%B3n_Provincias_Espa%C3%B1a_1787_-_1900.pdf" class="extiw" title="commons:File:Evolución Población Provincias España 1787 - 1900.pdf">Poboación de España por provincias desde 1787 a 1900,</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOH&his=0">Series de población de hecho en España desde 1900 a 1991,</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070929131841/http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOH&his=0">Arquivado</a> 29 de setembro de 2007 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. y <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOP&his=0">Series de poboación de España desde 1996.</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100418061537/http://www.ine.es/inebase2/leer.jsp?L=0&divi=DPOP&his=0">Arquivado</a> 18 de abril de 2010 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Alonso</span>, Bieito, "Idade contemporánea (século XX)" en <i>Historia de Galicia</i>, Ed. A Nosa Terra, 1991, p. 228. A suma dos emigrantes do cadro dá 1.360.000 durante o século XX.</span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Henrique_Monteagudo" title="Henrique Monteagudo"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Monteagudo</span>, Henrique</a> (2000): "Castelao: a fábula da súa vida", en <i>Para ler a Castelao 2. Estudios sobre a obra escrita</i> (Henrique Monteagudo, coord.), Galaxia 2000, px. 60.</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Lourenzo_Fern%C3%A1ndez_Prieto" title="Lourenzo Fernández Prieto"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Fernández Prieto</span>, Lourenzo</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fervenzasliterarias.gal/index.php/de-actualidade/entrevistas/facendo-historia-con-memoria-3c3-editores-de-lourenzo-fernandez-prieto">"No Estado español houbo moita fame tras o golpe de estado e viviuse a posguerra máis longa de Europa, onde as cartillas de racionamento duraron dende o 36 ata o 53. Non había aceite, non había azucre, nin fariña, nin gasolina. Non había nada"</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200530161530/http://www.fervenzasliterarias.gal/index.php/de-actualidade/entrevistas/facendo-historia-con-memoria-3c3-editores-de-lourenzo-fernandez-prieto">Arquivado</a> 30 de maio de 2020 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Martínez-Risco Daviña, Luís (2002). "La realidad en la ficción: una aproximación a la realidad de la frontera luso-ourensá en el primer franquismo". <i>Actas del IV Simposio de Historia Actual</i>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-95747-79-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-95747-79-0">84-95747-79-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=La+realidad+en+la+ficci%C3%B3n%3A+una+aproximaci%C3%B3n+a+la+realidad+de+la+frontera+luso-ourens%C3%A1+en+el+primer+franquismo&rft.aufirst=Lu%C3s&rft.aulast=Mart%C3nez-Risco+Davi%C3%B1a&rft.date=2002&rft.genre=article&rft.isbn=84-95747-79-0&rft.jtitle=Actas+del+IV+Simposio+de+Historia+Actual&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation book">Martínez González, Xurxo; Pereiro, Xosé Manuel (2021). <i>Reboiras, o camiño da rebeldía</i>. Aira editorial. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-123849-2-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-123849-2-5">978-84-123849-2-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=Pereiro%2C+Xos%C3%A9+Manuel&rft.aufirst=Xurxo&rft.aulast=Mart%C3nez+Gonz%C3%A1lez&rft.btitle=Reboiras%2C+o+cami%C3%B1o+da+rebeld%C3a&rft.date=2021&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-123849-2-5&rft.pub=Aira+editorial&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Xusto_Beramendi" class="mw-redirect" title="Xusto Beramendi"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Beramendi</span></a> (2007). <i><a href="/wiki/A_gran_historia_de_Galicia" title="A gran historia de Galicia">A gran historia de Galicia</a></i> 31, T. 14, vol. 1, p. 76.</span> </li> <li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Suso_de_Toro" title="Suso de Toro"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Toro</span>, Suso de</a> (1991). <i>Camilo Nogueira e outras voces. Unha memoria de esquerda nacionalista</i>. Xerais. p. 239 e 245. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8475076017" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-7507-601-7</a>.</span> </li> <li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Galicia 1997</i>. Xunta de Galicia. p. 271. <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/8445319159" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-453-1915-9</a></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Beramendi</span> (2007). <i>A gran historia de Galicia</i>. Opus cit. p 118, 119, 127 e 129.</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation journal">Márquez Cruz, Guillermo (abril-xuño 1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://recyt.fecyt.es/index.php/RevEsPol/article/view/46951">"La transición local en Galicia: Continuidad de las élites políticas del franquismo y renovación de los gobiernos locales"</a>. <i>Revista de Estudios Políticos</i> (80).</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.atitle=La+transici%C3%B3n+local+en+Galicia%3A+Continuidad+de+las+%C3%A9lites+pol%C3ticas+del+franquismo+y+renovaci%C3%B3n+de+los+gobiernos+locales&rft.aufirst=Guillermo&rft.aulast=M%C3%A1rquez+Cruz&rft.chron=abril-xu%C3%B1o+1993&rft.genre=article&rft.issue=80&rft.jtitle=Revista+de+Estudios+Pol%C3ticos&rft_id=https%3A%2F%2Frecyt.fecyt.es%2Findex.php%2FRevEsPol%2Farticle%2Fview%2F46951&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véxase_tamén"><span id="V.C3.A9xase_tam.C3.A9n"></span>Véxase tamén</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=46" title="Editar a sección: «Véxase tamén»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=46" title="Editar o código fonte da sección: Véxase tamén"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Outros_artigos">Outros artigos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=47" title="Editar a sección: «Outros artigos»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=47" title="Editar o código fonte da sección: Outros artigos"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <table role="presentation" class="mbox-small plainlinks sistersitebox" style="background-color:var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1);color:inherit"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><span class="noviewer" typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span></td> <td class="mbox-text plainlist"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Portada_galega" class="extiw" title="commons:Portada galega">Wikimedia Commons</a> ten máis contidos multimedia na categoría:  <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:History_of_Galicia_(Spain)" class="extiw" title="commons:Category:History of Galicia (Spain)">Historia de Galicia</a> <span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2390579" title="Modificar a ligazón no Wikidata"><img alt="Modificar a ligazón no Wikidata" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/12px-Arbcom_ru_editing.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/18px-Arbcom_ru_editing.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/63/Arbcom_ru_editing.svg/24px-Arbcom_ru_editing.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="600" /></a></span></b></i></td></tr> </tbody></table> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Categor%C3%ADa:Imaxes_sobre_a_historia_de_Galicia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Categoría:Imaxes sobre a historia de Galicia (a páxina aínda non existe)">Imaxes sobre a historia de Galicia</a></li> <li><a href="/wiki/Historia_da_moeda_en_Galicia" title="Historia da moeda en Galicia">Historia da moeda en Galicia</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bibliografía"><span id="Bibliograf.C3.ADa"></span>Bibliografía</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=48" title="Editar a sección: «Bibliografía»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=48" title="Editar o código fonte da sección: Bibliografía"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="refbegin references-column-count references-column-count-02" style="-moz-column-count: 02; -webkit-column-count: 02; column-count: 02;"> <ul><li><cite id="CITEREFAA.VV.2007" class="citation book">AA.VV. (2007). <i><a href="/wiki/A_gran_historia_de_Galicia" title="A gran historia de Galicia">A gran historia de Galicia</a></i>. <i><a href="/wiki/La_Voz_de_Galicia" title="La Voz de Galicia">La Voz de Galicia</a></i>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-96931-00-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-96931-00-8">978-84-96931-00-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=AA.VV.&rft.btitle=A+gran+historia+de+Galicia&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-96931-00-8&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">AA.VV. (2003-2004). <i><a href="/wiki/Diccionario_enciclop%C3%A9dico_galego_universal" title="Diccionario enciclopédico galego universal">Diccionario enciclopédico galego universal</a></i>. <i>La Voz de Galicia</i>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7680-429-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7680-429-6">84-7680-429-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=AA.VV.&rft.btitle=Diccionario+enciclop%C3%A9dico+galego+universal&rft.date=2003%2F2004&rft.genre=book&rft.isbn=84-7680-429-6&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">AA.VV. (2006). <i><a href="/wiki/Diciopedia_do_s%C3%A9culo_21" title="Diciopedia do século 21">Diciopedia do século 21</a></i>. <a href="/wiki/Edici%C3%B3ns_do_Cumio" title="Edicións do Cumio">Do Cumio</a>, <a href="/wiki/Editorial_Galaxia" title="Editorial Galaxia">Galaxia</a> e <a href="/wiki/Edici%C3%B3s_do_Castro" title="Ediciós do Castro">do Castro</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8288-942-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8288-942-9">978-84-8288-942-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=AA.VV.&rft.btitle=Diciopedia+do+s%C3%A9culo+21&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8288-942-9&rft.pub=Do+Cumio%2C+Galaxia+e+do+Castro&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">AA.VV. (1999-2002). <i><a href="/wiki/Enciclopedia_Galega_Universal" title="Enciclopedia Galega Universal">Enciclopedia Galega Universal</a></i>. <a href="/wiki/Ir_Indo" title="Ir Indo">Ir Indo</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7680-288-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7680-288-9">84-7680-288-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=AA.VV.&rft.btitle=Enciclopedia+Galega+Universal&rft.date=1999%2F2002&rft.genre=book&rft.isbn=84-7680-288-9&rft.pub=Ir+Indo&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation encyclopaedia">AA.VV. (2005). <i><a href="/wiki/Gran_Enciclopedia_Galega_Silverio_Ca%C3%B1ada" title="Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada">Gran Enciclopedia Galega</a></i> (<a href="/wiki/DVD" title="DVD">DVD</a>). <a href="/wiki/Grupo_El_Progreso" title="Grupo El Progreso">El Progreso</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-87804-88-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-87804-88-8">84-87804-88-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=AA.VV.&rft.btitle=Gran+Enciclopedia+Galega&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=84-87804-88-8&rft.pub=El+Progreso&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFAA.VV.1991" class="citation book">AA.VV. (1991). <i><a href="/wiki/Historia_de_Galicia_(Faro_de_Vigo)" title="Historia de Galicia (Faro de Vigo)">Historia de Galicia</a></i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <i><a href="/wiki/Faro_de_Vigo" title="Faro de Vigo">Faro de Vigo</a></i>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-404-9520-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-404-9520-X">84-404-9520-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=AA.VV.&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1991&rft.genre=book&rft.isbn=84-404-9520-X&rft.pub=%27%27Faro+de+Vigo%27%27&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">AA.VV. (1995-96). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.centrallibrera.net/es/imagenes/9788489/978848944411.JPG"><i>Historia de Galicia</i></a>. A Coruña: Vía Láctea Editorial. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-89444-11-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-89444-11-0">84-89444-11-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=AA.VV.&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1995%2F1996&rft.genre=book&rft.isbn=84-89444-11-0&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.pub=V%C3a+L%C3%A1ctea+Editorial&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.centrallibrera.net%2Fes%2Fimagenes%2F9788489%2F978848944411.JPG&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Ram%C3%B3n_Barreiro" title="Xosé Ramón Barreiro">Barreiro</a>; <a href="/wiki/Francisco_Carballo" title="Francisco Carballo">Carballo</a>; <a href="/wiki/Anselmo_L%C3%B3pez_Carreira" title="Anselmo López Carreira">López</a>; <a href="/wiki/Felipe_Sen%C3%A9n" class="mw-redirect" title="Felipe Senén">Senén</a></span> (1979). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://4.bp.blogspot.com/_NMMdv2izV88/Rv9hKG8iqUI/AAAAAAAABN8/xkknTj9A0YY/s1600-h/1979.+A+Historia+de+Galicia+da+AN-PG.+O+volume+foi+coordenado+por+Mill%C3%83%C2%A1n+Picouto+e+a+portada+%C3%83%C2%A9+de+Perfeuto+A.+Est%C3%83%C2%A9vez.jpg"><i>Historia de Galicia</i></a>. <a href="/wiki/Asemblea_Nacional-Popular_Galega" title="Asemblea Nacional-Popular Galega">Asemblea Nacional-Popular Galega</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EBarreiro%3B+Carballo%3B+L%C3%B3pez%3B+Sen%C3%A9n%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1979&rft.genre=book&rft.pub=Asemblea+Nacional-Popular+Galega&rft_id=http%3A%2F%2F4.bp.blogspot.com%2F_NMMdv2izV88%2FRv9hKG8iqUI%2FAAAAAAAABN8%2FxkknTj9A0YY%2Fs1600-h%2F1979.%2BA%2BHistoria%2Bde%2BGalicia%2Bda%2BAN-PG.%2BO%2Bvolume%2Bfoi%2Bcoordenado%2Bpor%2BMill%25C3%2583%25C2%25A1n%2BPicouto%2Be%2Ba%2Bportada%2B%25C3%2583%25C2%25A9%2Bde%2BPerfeuto%2BA.%2BEst%25C3%2583%25C2%25A9vez.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">———— (1981). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/81YLRJ2jwhL.jpg"><i>Historia de Galicia IV. Edade contemporánea</i></a>. Galaxia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-7154-389-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-7154-389-9">978-84-7154-389-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EBarreiro%5D%5D%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia+IV.+Edade+contempor%C3%A1nea&rft.date=1981&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-7154-389-9&rft.pub=Galaxia&rft_id=https%3A%2F%2Fimages-na.ssl-images-amazon.com%2Fimages%2FI%2F81YLRJ2jwhL.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">———— (1982). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano/tc/2014/09/24/00/45380353.jpg"><i>Temática gallega. Historia política</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. 4 vol,s. A Coruña: Gamma.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Xos%C3%A9+Ram%C3%B3n&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EBarreiro%5D%5D%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Tem%C3%A1tica+gallega.+Historia+pol%C3tica&rft.date=1982&rft.genre=book&rft.place=A+Coru%C3%B1a&rft.pub=Gamma&rft_id=https%3A%2F%2Fcloud10.todocoleccion.online%2Flibros-segunda-mano%2Ftc%2F2014%2F09%2F24%2F00%2F45380353.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFBeramendi2008" class="citation book"><a href="/wiki/Xusto_Beramendi" class="mw-redirect" title="Xusto Beramendi"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Beramendi</span>, J.</a> (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200530161423/https://www.xerais.gal/libro.php?id=758794"><i>De provincia a nación: historia do galeguismo político</i></a>. Xerais. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9782-640-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9782-640-2">978-84-9782-640-2</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.xerais.gal/libro.php?id=758794">o orixinal</a> o 30 de maio de 2020<span class="reference-accessdate">. Consultado o 04 de xuño de 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=J.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EBeramendi%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=De+provincia+a+naci%C3%B3n%3A+historia+do+galeguismo+pol%C3tico&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9782-640-2&rft.pub=Xerais&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.xerais.gal%2Flibro.php%3Fid%3D758794&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFBeramendi2016" class="citation book">———— (2016). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.turnerlibros.com/book/historia-minima-de-galicia.html"><i>Historia mínima de Galicia</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. Turner. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-16354-07-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-16354-07-8">978-84-16354-07-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=J.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EBeramendi%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+m%C3nima+de+Galicia&rft.date=2016&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-16354-07-8&rft.pub=Turner&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.turnerlibros.com%2Fbook%2Fhistoria-minima-de-galicia.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Xos%C3%A9_Carlos_Bermejo_Barrera" class="mw-redirect" title="Xosé Carlos Bermejo Barrera"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Bermejo</span></a>; <a href="/wiki/Carmen_Pallares_M%C3%A9ndez" title="Carmen Pallares Méndez"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Pallares</span></a>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Pérez</span>; <a href="/wiki/Ermelindo_Portela_Silva" title="Ermelindo Portela Silva"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Portela</span></a>; <a href="/wiki/Jos%C3%A9_Manuel_V%C3%A1zquez_Varela" title="José Manuel Vázquez Varela"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Vázquez</span></a>; <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Villares</span></a> (1980). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://cloud10.todocoleccion.online/libros-segunda-mano-historia-antigua/tc/2010/11/05/22565998.jpg"><i>Historia de Galiza</i></a>. Alhambra. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-205-0758-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-205-0758-X">84-205-0758-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EBermejo%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EP%C3%A9rez%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EPallares%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EPortela%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EV%C3%A1zquez%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EVillares%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galiza&rft.date=1980&rft.genre=book&rft.isbn=84-205-0758-X&rft.pub=Alhambra&rft_id=https%3A%2F%2Fcloud10.todocoleccion.online%2Flibros-segunda-mano-historia-antigua%2Ftc%2F2010%2F11%2F05%2F22565998.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFCaloLópezCarballoObelleiro1997" class="citation book"><a href="/wiki/Francisco_Calo_Lourido" title="Francisco Calo Lourido"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Calo</span></a>; <a href="/wiki/Anselmo_L%C3%B3pez_Carreira" title="Anselmo López Carreira"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">López</span></a>; <a href="/wiki/Francisco_Carballo" title="Francisco Carballo"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Carballo</span></a>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Obelleiro</span>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Alonso</span> (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pictures.abebooks.com/LALCANA/19682798379.jpg"><i>Historia xeral de Galicia</i></a>. A Nosa Terra. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-89138-99-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-89138-99-0">84-89138-99-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EAlonso%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ECalo%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ECarballo%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EL%C3%B3pez%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EObelleiro%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+xeral+de+Galicia&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.isbn=84-89138-99-0&rft.pub=A+Nosa+Terra&rft_id=https%3A%2F%2Fpictures.abebooks.com%2FLALCANA%2F19682798379.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFCarballoSenénLópezObelleiro1991" class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Francisco_Carballo" title="Francisco Carballo">Carballo</a></span>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Felipe_Sen%C3%A9n" class="mw-redirect" title="Felipe Senén">Senén</a></span>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Anselmo_L%C3%B3pez_Carreira" title="Anselmo López Carreira">López</a></span>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Obelleiro</span>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Alonso</span> (1991). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pictures.abebooks.com/JFERNANDEZ/22596353559.jpg"><i>Historia de Galicia</i></a>. <a href="/wiki/Edici%C3%B3ns_A_Nosa_Terra" title="Edicións A Nosa Terra">Edicións A Nosa Terra</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EAlonso%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ECarballo%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EL%C3%B3pez%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EObelleiro%3C%2Fspan%3E&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ESen%C3%A9n%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1991&rft.genre=book&rft.pub=Edici%C3%B3ns+A+Nosa+Terra&rft_id=https%3A%2F%2Fpictures.abebooks.com%2FJFERNANDEZ%2F22596353559.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFCarballo2000" class="citation book">———— (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200530161532/http://datos.bne.es/edicion/bimo0001664876.html"><i>Breve historia de Galiza</i></a>. Vigo: Edicións A Nosa Terra. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-95350-57-2" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-95350-57-2">84-95350-57-2</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://datos.bne.es/edicion/bimo0001664876.html">o orixinal</a> o 30 de maio de 2020<span class="reference-accessdate">. Consultado o 02 de xuño de 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ECarballo%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Breve+historia+de+Galiza&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.isbn=84-95350-57-2&rft.place=Vigo&rft.pub=Edici%C3%B3ns+A+Nosa+Terra&rft_id=http%3A%2F%2Fdatos.bne.es%2Fedicion%2Fbimo0001664876.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFDubert(coord.)2012" class="citation book"><a href="/wiki/Isidro_Dubert_Garc%C3%ADa" class="mw-redirect" title="Isidro Dubert García"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Dubert</span>, I</a>; (coord.) (2012). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=764690"><i>Historia de la Galicia Moderna</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Universidade_de_Santiago_de_Compostela" title="Universidade de Santiago de Compostela">USC</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9887-844-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9887-844-8">978-84-9887-844-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%28coord.%29&rft.aufirst=I&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EDubert%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+la+Galicia+Moderna&rft.date=2012&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9887-844-8&rft.pub=USC&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fservlet%2Flibro%3Fcodigo%3D764690&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFDubert2006" class="citation book">———— (2006). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.xerais.gal/libro.php?id=4258911"><i>Historia das historias de Galicia</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Edici%C3%B3ns_Xerais_de_Galicia" title="Edicións Xerais de Galicia">Xerais</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9121-001-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9121-001-6">978-84-9121-001-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=I.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EDubert%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+das+historias+de+Galicia&rft.date=2006&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9121-001-6&rft.pub=Xerais&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.xerais.gal%2Flibro.php%3Fid%3D4258911&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFElías_de_Tejada1966" class="citation book"><a href="/wiki/Francisco_El%C3%ADas_de_Tejada" title="Francisco Elías de Tejada"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Elías de Tejada</span>, F.</a> (1966). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=KyfsmIa0H6IC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false"><i>El Reino de Galicia hasta 1700</i></a>. Col. Murguía <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. Galaxia.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=F.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EEl%C3as+de+Tejada%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=El+Reino+de+Galicia+hasta+1700&rft.date=1966&rft.genre=book&rft.pub=Galaxia&rft.series=Col.+Murgu%C3a&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DKyfsmIa0H6IC%26lpg%3DPP1%26hl%3Des%26pg%3DPP1%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFGonzález_López1980" class="citation book"><a href="/wiki/Emilio_Gonz%C3%A1lez_L%C3%B3pez" title="Emilio González López"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">González López</span>, E.</a> (1980). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pictures.abebooks.com/LIBRERIABIBLIOMANIA/13361585491.jpg"><i>Historia de Galicia</i></a>. Serie Nova <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <i>La Voz de Galicia</i>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-85287-22-3" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-85287-22-3">84-85287-22-3</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=E.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EGonz%C3%A1lez+L%C3%B3pez%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1980&rft.genre=book&rft.isbn=84-85287-22-3&rft.pub=%27%27La+Voz+de+Galicia%27%27&rft.series=Serie+Nova&rft_id=https%3A%2F%2Fpictures.abebooks.com%2FLIBRERIABIBLIOMANIA%2F13361585491.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFJuanaPrada2005" class="citation book"><a href="/wiki/Jes%C3%BAs_de_Juana_L%C3%B3pez" title="Jesús de Juana López"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Juana</span>, J. de</a>; <a href="/wiki/Julio_Prada_Rodr%C3%ADguez" title="Julio Prada Rodríguez"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Prada</span>, (coord.)</a> (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/servlet/libro?codigo=7875"><i>Historia contemporánea de Galicia</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Grupo_Planeta" title="Grupo Planeta">Ariel</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-344-6790-9" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-344-6790-9">84-344-6790-9</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EPrada%3C%2Fspan%3E%2C+%28coord.%29&rft.aufirst=J.+de&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EJuana%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+contempor%C3%A1nea+de+Galicia&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=84-344-6790-9&rft.pub=Ariel&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fservlet%2Flibro%3Fcodigo%3D7875&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFLópez_Carreira1998" class="citation book"><a href="/wiki/Anselmo_L%C3%B3pez_Carreira" title="Anselmo López Carreira"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">López Carreira</span>, Anselmo</a> (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/81Vkp%2BKQF5L.jpg"><i>O reino de Galiza</i></a>. Edicións A Nosa Terra. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-89976-43-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-89976-43-0">84-89976-43-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Anselmo&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EL%C3%B3pez+Carreira%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=O+reino+de+Galiza&rft.date=1998&rft.genre=book&rft.isbn=84-89976-43-0&rft.pub=Edici%C3%B3ns+A+Nosa+Terra&rft_id=https%3A%2F%2Fimages-na.ssl-images-amazon.com%2Fimages%2FI%2F81Vkp%252BKQF5L.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFLópez_Carreira2003" class="citation book">———— (2003). <i>Os reis de Galicia</i>. Vigo: Edicións A Nosa Terra. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-96203-44-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-96203-44-1">84-96203-44-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Anselmo&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EL%C3%B3pez+Carreira%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Os+reis+de+Galicia&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=84-96203-44-1&rft.place=Vigo&rft.pub=Edici%C3%B3ns+A+Nosa+Terra&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFLópez_Carreira2013" class="citation book">———— (2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160809114143/http://image7.casadellibro.com/a/l/t0/27/9788499145327.jpg"><i>Historia de Galicia</i></a>. <a href="/wiki/Edici%C3%B3ns_Xerais_de_Galicia" title="Edicións Xerais de Galicia">Edicións Xerais de Galicia</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-9914-532-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-9914-532-7">978-84-9914-532-7</a>. Arquivado dende <a rel="nofollow" class="external text" href="http://image7.casadellibro.com/a/l/t0/27/9788499145327.jpg">o orixinal</a> o 09 de agosto de 2016<span class="reference-accessdate">. Consultado o 01 de xuño de 2018</span>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Anselmo&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EL%C3%B3pez+Carreira%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=2013&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-9914-532-7&rft.pub=Edici%C3%B3ns+Xerais+de+Galicia&rft_id=http%3A%2F%2Fimage7.casadellibro.com%2Fa%2Fl%2Ft0%2F27%2F9788499145327.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Leopoldo_Mart%C3%ADnez_Pad%C3%ADn" title="Leopoldo Martínez Padín"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Martínez Padín</span>, L.</a> (1849). <i><a href="/wiki/Ficheiro:Historia_pol%C3%ADtica,_religiosa_y_descriptiva_de_Galicia,_Leopoldo_Mart%C3%ADnez_de_Pad%C3%ADn,_1849,_Tomo_I.pdf" title="Ficheiro:Historia política, religiosa y descriptiva de Galicia, Leopoldo Martínez de Padín, 1849, Tomo I.pdf">Historia política, religiosa y descriptiva de Galicia</a></i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Madrid" title="Madrid">Madrid</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=L.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EMart%C3nez+Pad%C3n%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+pol%C3tica%2C+religiosa+y+descriptiva+de+Galicia&rft.date=1849&rft.genre=book&rft.place=Madrid&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFMíguez_Macho2011" class="citation book"><a href="/wiki/Antonio_M%C3%ADguez_Macho" title="Antonio Míguez Macho"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Míguez Macho</span>, A.</a> (2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://imagessl4.casadellibro.com/a/l/t0/74/9788477375074.jpg"><i>Historia breve de Galicia</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/S%C3%ADlex_Ediciones" title="Sílex Ediciones">Sílex</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-7737-507-4" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-7737-507-4">978-84-7737-507-4</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=A.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EM%C3guez+Macho%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+breve+de+Galicia&rft.date=2011&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-7737-507-4&rft.pub=S%C3lex&rft_id=https%3A%2F%2Fimagessl4.casadellibro.com%2Fa%2Fl%2Ft0%2F74%2F9788477375074.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Pérez López </span>, David (<a href="/wiki/2015" title="2015">2015</a>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/810qWGNKaaL.jpg"><i>Historia de Galicia</i></a>. <a href="/wiki/Edici%C3%B3ns_do_Cumio" title="Edicións do Cumio">Edicións do Cumio</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-8289-491-1" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-8289-491-1">978-84-8289-491-1</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=David&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EP%C3%A9rez+L%C3%B3pez+%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-8289-491-1&rft.pub=Edici%C3%B3ns+do+Cumio&rft_id=https%3A%2F%2Fimages-na.ssl-images-amazon.com%2Fimages%2FI%2F810qWGNKaaL.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Ramos</span>, Carlos Rafael <i><a href="/wiki/Et_alii" title="Et alii">et al.</a></i> (2008-09). <i>Historias de Galiza</i>. <a href="/wiki/Xunta_de_Galicia" title="Xunta de Galicia">Xunta</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-936673-3-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-936673-3-7">978-84-936673-3-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Carlos+Rafael+%27%27et+al.%27%27&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ERamos%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historias+de+Galiza&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-936673-3-7&rft.pub=Xunta&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <sup><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=CYvM0iy4-OMC&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false">T1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=RgrndjtQK84C&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false">T2</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=OI2acERetPIC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false">T3</a></sup></li> <li><cite id="CITEREFRecueroBarreiro2008" class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Recuero</span>, M.; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Barreiro</span>, B. (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.silabo.pt/livros.asp?num=324"><i>História da Galiza</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_portuguesa" title="Lingua portuguesa">portugués</a>)</span>. Sílabo. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-972-618-492-8" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-972-618-492-8">978-972-618-492-8</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EBarreiro%3C%2Fspan%3E%2C+B.&rft.aufirst=M.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ERecuero%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Hist%C3%B3ria+da+Galiza&rft.date=2008&rft.genre=book&rft.isbn=978-972-618-492-8&rft.pub=S%C3labo&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.silabo.pt%2Flivros.asp%3Fnum%3D324&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><a href="/wiki/Pegerto_Saavedra" title="Pegerto Saavedra"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Saavedra</span>, P.</a> (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.alcanalibros.com/322194.jpg"><i>La vida cotidiana en la Galicia del Antiguo Régimen</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. Crítica. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7423-672-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7423-672-X">84-7423-672-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=P.&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ESaavedra%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=La+vida+cotidiana+en+la+Galicia+del+Antiguo+R%C3%A9gimen&rft.date=1994&rft.genre=book&rft.isbn=84-7423-672-X&rft.pub=Cr%C3tica&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.alcanalibros.com%2F322194.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFSobrado_Correa2004" class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Sobrado Correa</span>, Ortensio (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://images-na.ssl-images-amazon.com/images/I/81BoxFpLegL.jpg"><i>Historia de Galicia</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Nigra_Trea" title="Nigra Trea">Nigra Trea</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-95364-22-0" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-95364-22-0">84-95364-22-0</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Ortensio&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3ESobrado+Correa%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=84-95364-22-0&rft.pub=Nigra+Trea&rft_id=https%3A%2F%2Fimages-na.ssl-images-amazon.com%2Fimages%2FI%2F81BoxFpLegL.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Jos%C3%A9_Manuel_V%C3%A1zquez_Varela" title="José Manuel Vázquez Varela">Vázquez</a>; <a href="/wiki/Xos%C3%A9_Carlos_Bermejo_Barrera" class="mw-redirect" title="Xosé Carlos Bermejo Barrera">Bermejo</a>; <a href="/wiki/Ermelindo_Portela_Silva" title="Ermelindo Portela Silva">Portela</a>; <a href="/wiki/Carmen_Pallares_M%C3%A9ndez" title="Carmen Pallares Méndez">Pallares</a>; <a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares">Villares</a></span>; <span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;"><a href="/wiki/Lourenzo_Fern%C3%A1ndez_Prieto" title="Lourenzo Fernández Prieto">Fernández</a></span>; et al. (1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pictures.abebooks.com/CENTRALLIBRERA/12274568198.jpg"><i>Nova Historia de Galicia</i></a>. Tambre. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-88681-27-5" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-88681-27-5">84-88681-27-5</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.au=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EV%C3%A1zquez%3B+Bermejo%3B+Portela%3B+Pallares%3B+Villares%3C%2Fspan%3E%3B+%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EFern%C3%A1ndez%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Nova+Historia+de+Galicia&rft.date=1996&rft.genre=book&rft.isbn=84-88681-27-5&rft.pub=Tambre&rft_id=https%3A%2F%2Fpictures.abebooks.com%2FCENTRALLIBRERA%2F12274568198.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFVerea_y_Aguiar1838" class="citation book"><a href="/wiki/Jos%C3%A9_Verea_Aguiar" title="José Verea Aguiar"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Verea y Aguiar</span>, José</a> (1838). <i><a href="/wiki/Ficheiro:Historia_de_Galicia_por_Jos%C3%A9_Verea_y_Aguiar,_1838.pdf" title="Ficheiro:Historia de Galicia por José Verea y Aguiar, 1838.pdf">Historia de Galicia</a></i> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Ferrol" title="Ferrol">Ferrol</a>: Imp. de <a href="/wiki/Nicasio_Taxonera" title="Nicasio Taxonera">Nicasio Taxonera</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Jos%C3%A9&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EVerea+y+Aguiar%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=1838&rft.genre=book&rft.place=Ferrol&rft.pub=Imp.+de+Nicasio+Taxonera&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFVillares_Paz1984" class="citation book"><a href="/wiki/Ram%C3%B3n_Villares" title="Ramón Villares"><span class="smallcaps" style="font-variant:small-caps;">Villares Paz</span>, Ramón</a> (1984). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bdh.bne.es/bnesearch/detalle/bdh0000117930"><i>Galicia. A Historia</i></a>. <a href="/wiki/Biblioteca_B%C3%A1sica_da_Cultura_Galega" title="Biblioteca Básica da Cultura Galega">BBdCG</a>. Galaxia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-7154-463-6" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-7154-463-6">84-7154-463-6</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EVillares+Paz%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Galicia.+A+Historia&rft.date=1984&rft.genre=book&rft.isbn=84-7154-463-6&rft.pub=Galaxia&rft.series=BBdCG&rft_id=http%3A%2F%2Fbdh.bne.es%2Fbnesearch%2Fdetalle%2Fbdh0000117930&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="citation book">———— (1992). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://datos.bne.es/edicion/bimo0000176685.html"><i>Historia de Galicia. I (e II)</i></a>. <a href="/wiki/Biblioteca_114" title="Biblioteca 114">Biblioteca 114</a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Editorial_Compostela" title="Editorial Compostela">El Correo Gallego</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EVillares+Paz%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia.+I+%28e+II%29&rft.date=1992&rft.genre=book&rft.pub=El+Correo+Gallego&rft.series=Biblioteca+114&rft_id=http%3A%2F%2Fdatos.bne.es%2Fedicion%2Fbimo0000176685.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFVillares_Paz2003" class="citation book">———— (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.librosambigu.com/static/img/portadas/breve-historia-de-galicia_48544.jpg"><i>Breve historia de Galicia</i></a> <span style="font-style: italic;">(en <a href="/wiki/Lingua_castel%C3%A1" title="Lingua castelá">castelán</a>)</span>. <a href="/wiki/Alianza_Editorial" title="Alianza Editorial">Alianza</a>. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/978-84-206-5642-7" title="Especial:Fontes bibliográficas/978-84-206-5642-7">978-84-206-5642-7</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EVillares+Paz%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Breve+historia+de+Galicia&rft.date=2003&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-206-5642-7&rft.pub=Alianza&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.librosambigu.com%2Fstatic%2Fimg%2Fportadas%2Fbreve-historia-de-galicia_48544.jpg&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite id="CITEREFVillares_Paz2004" class="citation book">———— (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=RotYdunovwkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false"><i>Historia de Galicia</i></a>. Manuais. Galaxia. <a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:Fontes_bibliogr%C3%A1ficas/84-8288-655-X" title="Especial:Fontes bibliográficas/84-8288-655-X">84-8288-655-X</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fgl.wikipedia.org%3AHistoria+de+Galicia&rft.aufirst=Ram%C3%B3n&rft.aulast=%3Cspan+class%3D%22smallcaps%22+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%3B%22%3EVillares+Paz%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Historia+de+Galicia&rft.date=2004&rft.genre=book&rft.isbn=84-8288-655-X&rft.pub=Galaxia&rft.series=Manuais&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.es%2Fbooks%3Fid%3DRotYdunovwkC%26lpg%3DPP1%26hl%3Des%26pg%3DPP1%23v%3Donepage%26q%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ligazóns_externas"><span id="Ligaz.C3.B3ns_externas"></span>Ligazóns externas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&veaction=edit&section=49" title="Editar a sección: «Ligazóns externas»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&action=edit&section=49" title="Editar o código fonte da sección: Ligazóns externas"><span>editar a fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://historiadegalicia.gal/">Historiadegalicia.gal</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.crtvg.es/tvg/a-carta/capitulo-13-nacion-de-breogan"><i>Nación de Breogán</i></a>, capítulo 13 de <i><a href="/wiki/Historias_de_Galicia" title="Historias de Galicia">Historias de Galicia</a></i> na <a href="/wiki/Televisi%C3%B3n_de_Galicia" title="Televisión de Galicia">TVG</a>.</li></ul> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Temas_relacionados_con_Galicia" style="padding:3px"><table class="nowraplinks mw-collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Modelo:De_Galicia" title="Modelo:De Galicia"><abbr title="Ver o modelo">v</abbr></a></li><li class="nv-conversa"><a href="/w/index.php?title=Conversa_modelo:De_Galicia&action=edit&redlink=1" class="new" title="Conversa modelo:De Galicia (a páxina aínda non existe)"><abbr title="Conversa do modelo">c</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Modelo:De_Galicia&action=edit"><abbr title="Editar o modelo">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Temas_relacionados_con_Galicia" style="font-size:114%;margin:0 4em">Temas relacionados con <a href="/wiki/Galicia" title="Galicia">Galicia</a></div></th></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd hlist" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Agricultura_de_Galicia" title="Agricultura de Galicia">Agricultura</a></li> <li><a href="/wiki/Arte_de_Galicia" title="Arte de Galicia">Arte</a></li> <li><a href="/wiki/Clima_de_Galicia" title="Clima de Galicia">Clima</a></li> <li><a href="/wiki/Cultura_de_Galicia" title="Cultura de Galicia">Cultura</a></li> <li><a href="/wiki/Demograf%C3%ADa_de_Galicia" title="Demografía de Galicia">Demografía</a></li> <li><a href="/wiki/Dereito_civil_galego" title="Dereito civil galego">Dereito</a></li> <li><a href="/wiki/D%C3%ADa_das_Letras_Galegas" title="Día das Letras Galegas">Día das Letras</a></li> <li><a href="/wiki/Di%C3%A1spora_galega" title="Diáspora galega">Diáspora</a></li> <li><a href="/wiki/Econom%C3%ADa_de_Galicia" title="Economía de Galicia">Economía</a></li> <li><a href="/wiki/Galegofobia" title="Galegofobia">Galegofobia</a></li> <li><a href="/wiki/Gastronom%C3%ADa_de_Galicia" title="Gastronomía de Galicia">Gastronomía</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Historia</a></li> <li><a href="/wiki/Lingua_galega" title="Lingua galega">Lingua</a></li> <li><a href="/wiki/Literatura_galega" title="Literatura galega">Literatura</a></li> <li><a href="/wiki/Mitolox%C3%ADa_galega" title="Mitoloxía galega">Mitoloxía</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%BAsica_tradicional_galega" title="Música tradicional galega">Música</a></li> <li><a href="/wiki/Pesca_en_Galicia" title="Pesca en Galicia">Pesca</a></li> <li><a href="/wiki/Pobo_galego" title="Pobo galego">Pobo</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%ADmbolos_de_Galicia" title="Símbolos de Galicia">Símbolos</a></li> <li><a href="/wiki/Xeograf%C3%ADa_de_Galicia" title="Xeografía de Galicia">Xeografía</a></li> <li><a href="/wiki/Xeolox%C3%ADa_de_Galicia" title="Xeoloxía de Galicia">Xeoloxía</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Control_de_autoridades" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th id="Control_de_autoridades" scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Axuda:Control_de_autoridades" title="Axuda:Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd plainlinks" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Wikidata:Main_Page" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span>: <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q2390579" class="extiw" title="wikidata:Q2390579">Q2390579</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">BNE</a>: <span class="uid"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX464241">XX464241</a></span></span></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1&useformat=desktop" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Traído desde «<a dir="ltr" href="https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&oldid=6884630">https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&oldid=6884630</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categoría</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Historia_de_Galicia" title="Categoría:Historia de Galicia">Historia de Galicia</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías agochadas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1xinas_que_usan_ligaz%C3%B3ns_m%C3%A1xicas_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN">Wikipedia:Páxinas que usan ligazóns máxicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Todos_os_artigos_que_requiren_referencias" title="Categoría:Wikipedia:Todos os artigos que requiren referencias">Wikipedia:Todos os artigos que requiren referencias</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Artigos_que_requiren_referencias_desde_unha_data_desco%C3%B1ecida" title="Categoría:Wikipedia:Artigos que requiren referencias desde unha data descoñecida">Wikipedia:Artigos que requiren referencias desde unha data descoñecida</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Artigos_destacados_sobre_Galicia" title="Categoría:Artigos destacados sobre Galicia">Artigos destacados sobre Galicia</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> A última edición desta páxina foi o 11 de novembro de 2024 ás 15:53.</li> <li id="footer-info-copyright">Todo o texto está dispoñible baixo a <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/">licenza Creative Commons recoñecemento compartir igual 4.0</a>; pódense aplicar termos adicionais. Consulte os <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/gl">termos de uso</a> para obter máis información.<br />Wikipedia® é unha marca rexistrada da <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org/">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, unha organización sen fins lucrativos.<br /></li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Normas de protección de datos</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Advertencia_xeral">Advertencias</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desenvolvedores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/gl.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//gl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_Galicia&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Vista móbil</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-78f4c97c5d-8llg7","wgBackendResponseTime":205,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.717","walltime":"1.043","ppvisitednodes":{"value":5727,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":143351,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":9248,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":1,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":41741,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":2,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 492.083 1 -total"," 34.71% 170.826 43 Modelo:Cita_libro"," 28.92% 142.325 1 Modelo:Listaref"," 9.96% 49.023 1 Modelo:Control_de_autoridades"," 8.21% 40.411 2 Modelo:Sfn"," 6.11% 30.046 1 Modelo:Commonscat"," 5.66% 27.860 1 Modelo:Irmáns"," 5.27% 25.938 1 Modelo:Caixa_lateral"," 5.24% 25.785 7 Modelo:Cita_publicación_periódica"," 3.84% 18.877 23 Modelo:Artigo_principal"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.223","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3233361,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-h6lmj","timestamp":"20241123190845","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Historia de Galicia","url":"https:\/\/gl.wikipedia.org\/wiki\/Historia_de_Galicia","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2390579","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2390579","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores dos proxectos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-06-25T19:36:35Z","dateModified":"2024-11-11T15:53:04Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/99\/Descripcion_Reyno_de_Galizia_de_Ojea_%28cropped%29.jpg","headline":"historia de Galicia e dos seus estados predecesores"}</script> </body> </html>