CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Հայեր - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"d7403c68-cf03-42f1-9b48-286cd74a89e9","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Հայեր","wgTitle":"Հայեր","wgCurRevisionId":10148709,"wgRevisionId":10148709,"wgArticleId":6739,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)","Webarchive template wayback links","CS1 սխալներ: պարամետրի անվավեր արժեք","CS1 սխալներ: external links","CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու","CS1 ամերիկյան անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-us)", "Կոտրված ֆայլի հղումով հոդվածներ","Օրվա հոդված","Շաբաթվա հոդված","Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից","Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից","Հայեր"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Հայեր","wgRelevantArticleId":6739,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgRelatedArticlesCompat":[], "wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q79797","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript": "ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Armenian_collage_no_2.jpg/1200px-Armenian_collage_no_2.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1647"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Armenian_collage_no_2.jpg/800px-Armenian_collage_no_2.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1098"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Armenian_collage_no_2.jpg/640px-Armenian_collage_no_2.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="878"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Հայեր - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Հայեր rootpage-Հայեր skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Հիմնական ընտրացանկ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB">Գլխավոր էջ</a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB">Կատեգորիաներ</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x">Պատահական հոդված</a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8">Նոր էջեր</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին">Ընթացիկ իրադարձություններ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Էությունը</a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6">Խորհրդարան</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r">Վերջին փոփոխություններ</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց">Օգնություն</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"> Որոնել </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Արտաքին տեսք </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class="">Նվիրաբերել</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class="">Ստեղծել հաշիվ</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class="">Մտնել</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Անձնական գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy">Նվիրաբերել</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"> Ստեղծել հաշիվ</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"> Մտնել</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing">իմանալ ավելին</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y">Ներդրումներ</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n">Քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-Ծագում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծագում"> <div class="vector-toc-text"> 1 Ծագում </div> </a> <button aria-controls="toc-Ծագում-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Ծագում subsection </button> <ul id="toc-Ծագում-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ավանդազրույցներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ավանդազրույցներ"> <div class="vector-toc-text"> 1.1 Ավանդազրույցներ </div> </a> <ul id="toc-Ավանդազրույցներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Գիտական_վերլուծություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Գիտական_վերլուծություններ"> <div class="vector-toc-text"> 1.2 Գիտական վերլուծություններ </div> </a> <ul id="toc-Գիտական_վերլուծություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Անվանում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Անվանում"> <div class="vector-toc-text"> 1.3 Անվանում </div> </a> <ul id="toc-Անվանում-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Պատմություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմություն"> <div class="vector-toc-text"> 2 Պատմություն </div> </a> <button aria-controls="toc-Պատմություն-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Պատմություն subsection </button> <ul id="toc-Պատմություն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հնագույն_ժամանակաշրջան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հնագույն_ժամանակաշրջան"> <div class="vector-toc-text"> 2.1 Հնագույն ժամանակաշրջան </div> </a> <ul id="toc-Հնագույն_ժամանակաշրջան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Հին_ժամանակաշրջան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հին_ժամանակաշրջան"> <div class="vector-toc-text"> 2.2 Հին ժամանակաշրջան </div> </a> <ul id="toc-Հին_ժամանակաշրջան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Միջնադարյան_ժամանակաշրջան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Միջնադարյան_ժամանակաշրջան"> <div class="vector-toc-text"> 2.3 Միջնադարյան ժամանակաշրջան </div> </a> <ul id="toc-Միջնադարյան_ժամանակաշրջան-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Վաղ_միջնադար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Վաղ_միջնադար"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.1 Վաղ միջնադար </div> </a> <ul id="toc-Վաղ_միջնադար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Զարգացած_միջնադար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Զարգացած_միջնադար"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.2 Զարգացած միջնադար </div> </a> <ul id="toc-Զարգացած_միջնադար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ուշ_միջնադար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ուշ_միջնադար"> <div class="vector-toc-text"> 2.3.3 Ուշ միջնադար </div> </a> <ul id="toc-Ուշ_միջնադար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Նոր_ժամանակաշրջան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նոր_ժամանակաշրջան"> <div class="vector-toc-text"> 2.4 Նոր ժամանակաշրջան </div> </a> <ul id="toc-Նոր_ժամանակաշրջան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Նորագույն_ժամանակաշրջան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Նորագույն_ժամանակաշրջան"> <div class="vector-toc-text"> 2.5 Նորագույն ժամանակաշրջան </div> </a> <ul id="toc-Նորագույն_ժամանակաշրջան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Արմենոիդ_ռասա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արմենոիդ_ռասա"> <div class="vector-toc-text"> 3 Արմենոիդ ռասա </div> </a> <ul id="toc-Արմենոիդ_ռասա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Բնակության_վայրեր" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Բնակության_վայրեր"> <div class="vector-toc-text"> 4 Բնակության վայրեր </div> </a> <button aria-controls="toc-Բնակության_վայրեր-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Բնակության վայրեր subsection </button> <ul id="toc-Բնակության_վայրեր-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Պատմական_տարածք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Պատմական_տարածք"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Պատմական տարածք </div> </a> <ul id="toc-Պատմական_տարածք-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հին_գաղթօջախներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հին_գաղթօջախներ"> <div class="vector-toc-text"> 4.1.1 Հին գաղթօջախներ </div> </a> <ul id="toc-Հին_գաղթօջախներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ժամանակակից_տարածք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակակից_տարածք"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Ժամանակակից տարածք </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակակից_տարածք-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հայաստան" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հայաստան"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.1 Հայաստան </div> </a> <ul id="toc-Հայաստան-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արցախ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Արցախ"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.2 Արցախ </div> </a> <ul id="toc-Արցախ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Սփյուռք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Սփյուռք"> <div class="vector-toc-text"> 4.2.3 Սփյուռք </div> </a> <ul id="toc-Սփյուռք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Մշակույթ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Մշակույթ"> <div class="vector-toc-text"> 5 Մշակույթ </div> </a> <button aria-controls="toc-Մշակույթ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Toggle Մշակույթ subsection </button> <ul id="toc-Մշակույթ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Կրոն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Կրոն"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Կրոն </div> </a> <ul id="toc-Կրոն-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հեթանոսություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հեթանոսություն"> <div class="vector-toc-text"> 5.1.1 Հեթանոսություն </div> </a> <ul id="toc-Հեթանոսություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Քրիստոնեություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Քրիստոնեություն"> <div class="vector-toc-text"> 5.1.2 Քրիստոնեություն </div> </a> <ul id="toc-Քրիստոնեություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Իսլամ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Իսլամ"> <div class="vector-toc-text"> 5.1.3 Իսլամ </div> </a> <ul id="toc-Իսլամ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Լեզու" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Լեզու"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Լեզու </div> </a> <ul id="toc-Լեզու-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Գրաբար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրաբար"> <div class="vector-toc-text"> 5.2.1 Գրաբար </div> </a> <ul id="toc-Գրաբար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Միջին_հայերեն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Միջին_հայերեն"> <div class="vector-toc-text"> 5.2.2 Միջին հայերեն </div> </a> <ul id="toc-Միջին_հայերեն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Աշխարհաբար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Աշխարհաբար"> <div class="vector-toc-text"> 5.2.3 Աշխարհաբար </div> </a> <ul id="toc-Աշխարհաբար-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Արևելահայերեն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Արևելահայերեն"> <div class="vector-toc-text"> 5.2.3.1 Արևելահայերեն </div> </a> <ul id="toc-Արևելահայերեն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արևմտահայերեն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-4"> <a class="vector-toc-link" href="#Արևմտահայերեն"> <div class="vector-toc-text"> 5.2.3.2 Արևմտահայերեն </div> </a> <ul id="toc-Արևմտահայերեն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Գրականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Գրականություն"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Գրականություն </div> </a> <ul id="toc-Գրականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ճարտարապետություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ճարտարապետություն"> <div class="vector-toc-text"> 5.4 Ճարտարապետություն </div> </a> <ul id="toc-Ճարտարապետություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Երաժշտություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Երաժշտություն"> <div class="vector-toc-text"> 5.5 Երաժշտություն </div> </a> <ul id="toc-Երաժշտություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Պար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Պար"> <div class="vector-toc-text"> 5.6 Պար </div> </a> <ul id="toc-Պար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Խոհանոց" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Խոհանոց"> <div class="vector-toc-text"> 5.7 Խոհանոց </div> </a> <ul id="toc-Խոհանոց-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ազգային_հագուստ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ազգային_հագուստ"> <div class="vector-toc-text"> 5.8 Ազգային հագուստ </div> </a> <ul id="toc-Ազգային_հագուստ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Տես_նաև" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Տես_նաև"> <div class="vector-toc-text"> 6 Տես նաև </div> </a> <ul id="toc-Տես_նաև-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ծանոթագրություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ծանոթագրություններ"> <div class="vector-toc-text"> 7 Ծանոթագրություններ </div> </a> <ul id="toc-Ծանոթագրություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> 8 Արտաքին հղումներ </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Toggle the table of contents </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Հայեր</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 101 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-101" aria-hidden="true" > 101 լեզու </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%86%D3%99%D0%B0" title="Аерманцәа – աբխազերեն" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Аерманцәа" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="աբխազերեն" class="interlanguage-link-target">Аԥсшәа</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Armene" title="Armene – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Armene" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Armenios" title="Armenios – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="Armenios" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D8%B1%D9%85%D9%86" title="أرمن – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="أرمن" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%A5%DC%A1%DC%90_%DC%90%DC%AA%DC%A1%DC%A2%DC%9D%DC%90" title="ܥܡܐ ܐܪܡܢܝܐ – արամեերեն" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܥܡܐ ܐܪܡܢܝܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="արամեերեն" class="interlanguage-link-target">ܐܪܡܝܐ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86" title="ارمن – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="ارمن" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Armenios" title="Armenios – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Armenios" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BB" title="Армениял – ավարերեն" lang="av" hreflang="av" data-title="Армениял" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="ավարերեն" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Erm%C9%99nil%C9%99r" title="Ermənilər – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Ermənilər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%D9%84%D8%B1" title="ارمنیلر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="ارمنیلر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BD%D0%B4%D3%99%D1%80" title="Әрмәндәр – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Әрмәндәр" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%B5" title="Армяне – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Армяне" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%B5" title="Армяне – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Армяне" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8" title="Арменци – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Арменци" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%86%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AE%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%9C%E0%A6%BE%E0%A6%A4%E0%A6%BF" title="আর্মেনীয় জাতি – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="আর্মেনীয় জাতি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Armeni" title="Armeni – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Armeni" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Armenis" title="Armenis – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Armenis" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D0%B9" title="Эрмалой – չեչեներեն" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Эрмалой" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="չեչեներեն" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%A6%DB%95%D8%B1%D9%85%DB%95%D9%86%DB%8C%DB%8C%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86" title="ئەرمەنییەکان – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ئەرمەنییەکان" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Arm%C3%A9ni" title="Arméni – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Arméni" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Эрменсем – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Эрменсем" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Armeniere" title="Armeniere – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Armeniere" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Armenier" title="Armenier – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Armenier" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Ermeni" title="Ermeni – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Ermeni" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dsb mw-list-item"><a href="https://dsb.wikipedia.org/wiki/Armenijarje" title="Armenijarje – ստորին սորբերեն" lang="dsb" hreflang="dsb" data-title="Armenijarje" data-language-autonym="Dolnoserbski" data-language-local-name="ստորին սորբերեն" class="interlanguage-link-target">Dolnoserbski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CE%B9" title="Αρμένιοι – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Αρμένιοι" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Armenians" title="Armenians – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Armenians" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Armenoj" title="Armenoj – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Armenoj" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Pueblo_armenio" title="Pueblo armenio – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Pueblo armenio" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Armeenlased" title="Armeenlased – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Armeenlased" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Armeniar" title="Armeniar – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Armeniar" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C" title="مردم ارمنی – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="مردم ارمنی" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Armenialaiset" title="Armenialaiset – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Armenialaiset" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Arm%C3%A9niens" title="Arméniens – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Arméniens" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Armenen" title="Armenen – արևմտաֆրիզերեն" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Armenen" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="արևմտաֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Airm%C3%A9anaigh" title="Airméanaigh – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Airméanaigh" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Gaeilge</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Pobo_armenio" title="Pobo armenio – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Pobo armenio" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Armenia-ng%C3%ACn" title="Armenia-ngìn – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Armenia-ngìn" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%90%D7%A8%D7%9E%D7%A0%D7%99%D7%9D" title="ארמנים – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="ארמנים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Armenci" title="Armenci – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Armenci" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/%C3%96rm%C3%A9nyek" title="Örmények – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Örmények" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Հայեր – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Հայեր" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Orang_Armenia" title="Orang Armenia – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Orang Armenia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Armeni" title="Armeni – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Armeni" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%A2%E3%83%AB%E3%83%A1%E3%83%8B%E3%82%A2%E4%BA%BA" title="アルメニア人 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="アルメニア人" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="სომხები – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="სომხები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Jolma_Armenia" title="Jolma Armenia – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Jolma Armenia" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target">Kumoring</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Армяндар – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Армяндар" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%95%84%EB%A5%B4%EB%A9%94%EB%8B%88%EC%95%84%EC%9D%B8" title="아르메니아인 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="아르메니아인" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BB%D0%B8%D0%BB%D0%B5" title="Эрменлиле – կարաչայ-բալկարերեն" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Эрменлиле" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="կարաչայ-բալկարերեն" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Ermen%C3%AE" title="Ermenî – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Ermenî" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Армяндар – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Армяндар" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Armenii" title="Armenii – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Armenii" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Armeenier" title="Armeenier – լյուքսեմբուրգերեն" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Armeenier" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="լյուքսեմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8_%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D1%8C" title="Армани халкь – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Армани халкь" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target">Лакку</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%80" title="Эрменияр – լեզգիերեն" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Эрменияр" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="լեզգիերեն" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Armene" title="Armene – լիմբուրգերեն" lang="li" hreflang="li" data-title="Armene" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="լիմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Arm%C4%97nai" title="Armėnai – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Armėnai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Arm%C4%93%C5%86i" title="Armēņi – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Armēņi" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Armeniana_(vahoaka)" title="Armeniana (vahoaka) – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Armeniana (vahoaka)" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%86%D0%B8" title="Ерменци – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Ерменци" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%87%D1%83%D1%83%D0%B4" title="Арменичууд – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Арменичууд" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Orang_Armenia" title="Orang Armenia – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Orang Armenia" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%AC%E1%80%99%E1%80%B1%E1%80%B8%E1%80%94%E1%80%AE%E1%80%B8%E1%80%9A%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%B8%E1%80%9C%E1%80%B0%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AD%E1%80%AF%E1%80%B8" title="အာမေးနီးယန်းလူမျိုး – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="အာမေးနီးယန်းလူမျိုး" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target">မြန်မာဘာသာ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D1%82" title="Армянт – էրզյա" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Армянт" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="էրզյա" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%D9%88%D9%86" title="ارمنی مردمون – մազանդարաներեն" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="ارمنی مردمون" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="մազանդարաներեն" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Armeniers" title="Armeniers – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Armeniers" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Armeni%C3%ABrs" title="Armeniërs – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Armeniërs" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Armenarar" title="Armenarar – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Armenarar" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Armenere" title="Armenere – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Armenere" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B3_%D0%B0%D0%B4%C3%A6%D0%BC" title="Сомихаг адæм – օսերեն" lang="os" hreflang="os" data-title="Сомихаг адæм" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="օսերեն" class="interlanguage-link-target">Ирон</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ormianie" title="Ormianie – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Ormianie" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="ارمنیان – փուշթու" lang="ps" hreflang="ps" data-title="ارمنیان" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="փուշթու" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Arm%C3%AAnios" title="Armênios – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Armênios" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Armeni" title="Armeni – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Armeni" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%D0%B5" title="Армяне – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Армяне" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D1%80%D0%BC%D1%8D%D1%8D%D0%BD%D0%BD%D1%8D%D1%80" title="Эрмээннэр – յակուտերեն" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Эрмээннэр" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="յակուտերեն" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Armenies" title="Armenies – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Armenies" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Armenci" title="Armenci – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Armenci" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Armenians" title="Armenians – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Armenians" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Arm%C3%A9ni" title="Arméni – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Arméni" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Armenci" title="Armenci – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Armenci" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Armen%C3%ABt" title="Armenët – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Armenët" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8" title="Јермени – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јермени" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Urang_Arm%C3%A9nia" title="Urang Arménia – սունդաներեն" lang="su" hreflang="su" data-title="Urang Arménia" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="սունդաներեն" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Armenier" title="Armenier – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Armenier" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%86%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%AE%E0%AF%80%E0%AE%A9%E0%AE%BF%E0%AE%AF%E0%AE%B0%E0%AF%8D%E0%AE%95%E0%AE%B3%E0%AF%8D" title="ஆர்மீனியர்கள் – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஆர்மீனியர்கள்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D2%B3%D0%BE" title="Арманиҳо – տաջիկերեն" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Арманиҳо" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="տաջիկերեն" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B5%E0%B8%A2" title="ชาวอาร์มีเนีย – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="ชาวอาร์มีเนีย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Ermeniler" title="Ermeniler – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Ermeniler" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D3%98%D1%80%D0%BC%D3%99%D0%BD%D0%BD%D3%99%D1%80" title="Әрмәннәр – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Әрмәннәр" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%96%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8" title="Вірмени – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Вірмени" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%A6%DB%8C" title="آرمینیائی – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="آرمینیائی" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Armanlar" title="Armanlar – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Armanlar" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Armenijalai%C5%BEed" title="Armenijalaižed – վեպսերեն" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Armenijalaižed" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="վեպսերեն" class="interlanguage-link-target">Vepsän kel’</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Armenia" title="Người Armenia – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Người Armenia" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%9A%E7%BE%8E%E5%B0%BC%E4%BA%9A%E4%BA%BA" title="亚美尼亚人 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="亚美尼亚人" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A1%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%94%E1%83%AE%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98" title="სომეხეფი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="სომეხეფი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80w%E1%BB%8Dn_%E1%BB%8Dm%E1%BB%8D_Arm%C3%A9n%C3%AD%C3%A0" title="Àwọn ọmọ Arméníà – յորուբա" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Àwọn ọmọ Arméníà" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="յորուբա" class="interlanguage-link-target">Yorùbá</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%9A%E7%BE%8E%E5%B0%BC%E4%BA%9A%E4%BA%BA" title="亚美尼亚人 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="亚美尼亚人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E4%BA%9E%E7%BE%8E%E5%B0%BC%E4%BA%9E%E4%BA%BA" title="亞美尼亞人 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="亞美尼亞人" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q79797#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c">Հոդված</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" rel="discussion" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին [t]" accesskey="t">քննարկում</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >հայերեն </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80">Կարդալ</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Գործիքներ </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80">Կարդալ</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v">Խմբագրել</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e">Խմբագրել կոդը</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=history">Դիտել պատմությունը</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j">Այստեղ հղվող էջերը</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k">Կապված փոփոխություններ</a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q">Սպասարկող էջեր</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&oldid=10148709" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում">Մշտական հղում</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին">Էջի վիճակագրություն</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&id=10148709&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը">Մեջբերել այս էջը</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2580%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25A5%25D6%2580">Ստանալ կարճ URL հասցե</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D5%2580%25D5%25A1%25D5%25B5%25D5%25A5%25D6%2580">Download QR code</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80">Ստեղծել գիրք</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=show-download-screen">Ներբեռնել որպես PDF</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p">Տպելու տարբերակ</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Armenians" hreflang="en">Վիքիպահեստ</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" hreflang="hy">Վիքիքաղվածք</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q79797" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g">Վիքիտվյալների տարր</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><table class="infobox" style="width:22em; margin-top:0.75em; background:#fff6d9; text-align:center; font-size:95%;" cellpadding="2"> <tbody><tr> <th style="background:#b08261; color:#fee8ab; text-align:center; font-size:larger;">Հայեր </th></tr> <tr> <td style="border:none; padding:0.6em 0 0 0;"><table border="0" align="center"><tbody><tr class="mw-empty-elt"> </tr> </tbody></table> <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Armenian_collage_no_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Armenian_collage_no_2.jpg/280px-Armenian_collage_no_2.jpg" decoding="async" width="280" height="384" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Armenian_collage_no_2.jpg/420px-Armenian_collage_no_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Armenian_collage_no_2.jpg/560px-Armenian_collage_no_2.jpg 2x" data-file-width="2480" data-file-height="3404" /></a></td></tr> <tr><td style="border:none; padding:0.3em 0 0.6em 0; line-height:11pt; font-size:95%;"></td></tr> <tr> <th style="background:#fee8ab;">Ընդհանուր քանակ</th></tr> <tr><td> 6-8 մլն (այլ տվյալներով՝ 10<a href="#cite_note-BBC_estimation-1">[1]</a>-12<a href="#cite_note-Astourian-2007-2">[2]</a> մլն) </td></tr> <tr> <th style="background:#fee8ab; line-height:14pt;">Բնակեցում</th></tr> <tr><td> <table align="center" style="width:100%; background:transparent; line-height:12pt; text-align:left; font-size:95%;"> <tbody><tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Armenia.svg" class="mw-file-description" title="Հայաստան"><img alt="Հայաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/22px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/33px-Flag_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/44px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a></td> <td align="right">2 956 900 մշտական բնակիչ (2020)<a href="#cite_note-Национальный_состав_Армении-3">[3]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Ռուսաստան"><img alt="Ռուսաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ռուսաստանում">Ռուսաստան</a></td> <td align="right">1 712 000 մշտական բնակիչ, որոնցից 1 182 388-ը Ռուսաստանի Դաշնության, իսկ 515 000-ը՝ Հայաստանի քաղաքացի (2010 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-4">[4]</a><a href="#cite_note-пер.2010-5">[5]</a>, կամ մինչ 2 500 000 (գնահատական)<a href="#cite_note-Риа_Новости-6">[6]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_France.svg" class="mw-file-description" title="Ֆրանսիա"><img alt="Ֆրանսիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/22px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/33px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/44px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ֆրանսիայում">Ֆրանսիա</a></td> <td align="right">800 հազար (գնահատական, ծագում)<a href="#cite_note-ed-7">[7]</a><a href="#cite_note-French_in_Armenia_'genocide'_row-8">[8]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%B1%D5%84%D5%86-%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն ԱՄՆ-ում">ԱՄՆ</a></td> <td align="right">483 366 (2010 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-9">[9]</a> կամ մինչև 2 000 0000 (գնահատական, ծագում)<a href="#cite_note-10">[10]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Argentina.svg" class="mw-file-description" title="Արգենտինա"><img alt="Արգենտինա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/22px-Flag_of_Argentina.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/33px-Flag_of_Argentina.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/44px-Flag_of_Argentina.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Արգենտինայում">Արգենտինա</a></td> <td align="right">380 000 - 400 000<a href="#cite_note-11">[11]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Turkey.svg" class="mw-file-description" title="Թուրքիա"><img alt="Թուրքիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/22px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/33px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/44px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Թուրքիայում">Թուրքիա</a></td> <td align="right">60 հազարից (առանց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Համշենցիներ">համշենցիների</a>)<a href="#cite_note-12">[12]</a><a href="#cite_note-13">[13]</a> 450—490 հազար (<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Համշենցիներ">համշենցիների</a> թվաքանակը ներառյալ)<a href="#cite_note-14">[14]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Georgia_official.svg" class="mw-file-description" title="Վրաստան"><img alt="Վրաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Flag_of_Georgia_official.svg/22px-Flag_of_Georgia_official.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Flag_of_Georgia_official.svg/33px-Flag_of_Georgia_official.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Flag_of_Georgia_official.svg/44px-Flag_of_Georgia_official.svg.png 2x" data-file-width="1063" data-file-height="709" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Վրաստանում">Վրաստան</a></td> <td align="right">168 102 (2014)<a href="#cite_note-ReferenceA-15">[15]</a><a href="#cite_note-16">[16]</a>; 248 929 (2002)<a href="#cite_note-ReferenceA-15">[15]</a><a href="#cite_note-statistics.ge-17">[17]</a><a href="#cite_note-18">[18]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Lebanon.svg" class="mw-file-description" title="Լիբանան"><img alt="Լիբանան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/22px-Flag_of_Lebanon.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/33px-Flag_of_Lebanon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/44px-Flag_of_Lebanon.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Լիբանանում">Լիբանան</a></td> <td align="right">247 388 (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%80%D5%8E" class="mw-redirect" title="ԿՀՎ">ԿՀՎ</a>-ի գնահատական)<a href="#cite_note-LebanPpl-19">[19]</a> կամ 150—300 հազար (գնահատական)<a href="#cite_note-20">[20]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Syria.svg" class="mw-file-description" title="Սիրիա"><img alt="Սիրիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Flag_of_Syria.svg/22px-Flag_of_Syria.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Flag_of_Syria.svg/33px-Flag_of_Syria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Flag_of_Syria.svg/44px-Flag_of_Syria.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Սիրիայում">Սիրիա</a></td> <td align="right">100 հազար<a href="#cite_note-21">[21]</a> / 190 հազար<a href="#cite_note-22">[22]</a> (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Iran.svg" class="mw-file-description" title="Իրան"><img alt="Իրան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/22px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/33px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/44px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Իրանում">Իրան</a></td> <td align="right">150 հազար (գնահատական, 2000)<a href="#cite_note-23">[23]</a> կամ մոտ 102 հազար (գնահատական, 2014)<a href="#cite_note-24">[24]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Artsakh.svg" class="mw-file-description" title="Արցախի Հանրապետություն"><img alt="Արցախի Հանրապետություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/22px-Flag_of_Artsakh.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/33px-Flag_of_Artsakh.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/44px-Flag_of_Artsakh.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախի Հանրապետություն</a></td> <td align="right">150 932 (2015 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-перепись2015предв-25">[25]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Ukraine.svg" class="mw-file-description" title="Ուկրաինա"><img alt="Ուկրաինա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/22px-Flag_of_Ukraine.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/33px-Flag_of_Ukraine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/44px-Flag_of_Ukraine.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Ուկրաինայում">Ուկրաինա</a></td> <td align="right">100 հազար (2001 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-perepisU-26">[26]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Poland.svg" class="mw-file-description" title="Լեհաստան"><img alt="Լեհաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Լեհաստանում">Լեհաստան</a></td> <td align="right">1082 (2002 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-27">[27]</a>, 92 հազար (գնահատական, ծագում)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Canada.svg" class="mw-file-description" title="Կանադա"><img alt="Կանադա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Canada.svg/22px-Flag_of_Canada.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Canada.svg/33px-Flag_of_Canada.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Canada.svg/44px-Flag_of_Canada.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Կանադայում">Կանադա</a></td> <td align="right">50 500 (2006 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-канада2006-28">[28]</a> կամ 100 000 (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Austria.svg" class="mw-file-description" title="Ավստրիա"><img alt="Ավստրիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/22px-Flag_of_Austria.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/33px-Flag_of_Austria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_Austria.svg/44px-Flag_of_Austria.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Ավստրիայում">Ավստրիա</a></td> <td align="right">15 791 (2006 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-29">[29]</a> կամ 50 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Uzbekistan.svg" class="mw-file-description" title="Ուզբեկստան"><img alt="Ուզբեկստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/22px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/33px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/44px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D5%88%D6%82%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Ուզբեկստանում">Ուզբեկստան</a></td> <td align="right">42 359 (2000 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-Этнический_атлас_Узбекистана-30">[30]</a> կամ 70 000 (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Germany.svg" class="mw-file-description" title="Գերմանիա"><img alt="Գերմանիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Գերմանիայում">Գերմանիա</a></td> <td align="right">42 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg" class="mw-file-description" title="Աբխազիայի Հանրապետություն"><img alt="Աբխազիայի Հանրապետություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/22px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/33px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/44px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%B1%D5%A2%D5%AD%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Աբխազիայում">Աբխազիա</a><a href="#cite_note-abh-31">[31]</a></td> <td align="right">41 864 (2011 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-32">[32]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Brazil.svg" class="mw-file-description" title="Բրազիլիա"><img alt="Բրազիլիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/22px-Flag_of_Brazil.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/33px-Flag_of_Brazil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/44px-Flag_of_Brazil.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բրազիլիայում">Բրազիլիա</a></td> <td align="right">40 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Spain.svg" class="mw-file-description" title="Իսպանիա"><img alt="Իսպանիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/22px-Flag_of_Spain.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/33px-Flag_of_Spain.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/44px-Flag_of_Spain.svg.png 2x" data-file-width="750" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Իսպանիայում">Իսպանիա</a></td> <td align="right">40 հազար (գնահատական)<a href="#cite_note-33">[33]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Greece.svg" class="mw-file-description" title="Հունաստան"><img alt="Հունաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/22px-Flag_of_Greece.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/33px-Flag_of_Greece.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/44px-Flag_of_Greece.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Հունաստանում">Հունաստան</a></td> <td align="right">35 հազար (գնահատական)<a href="#cite_note-34">[34]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Turkmenistan.svg" class="mw-file-description" title="Թուրքմենստան"><img alt="Թուրքմենստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/22px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/33px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/44px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Թուրքմենստանում">Թուրքմենստան</a></td> <td align="right">32—34 հազար (գնահատական, 2004)<a href="#cite_note-35">[35]</a>/ 25 հազար<a href="#cite_note-36">[36]</a> (գնահատական, 2013)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Israel.svg" class="mw-file-description" title="Իսրայել"><img alt="Իսրայել" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/22px-Flag_of_Israel.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/33px-Flag_of_Israel.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/44px-Flag_of_Israel.svg.png 2x" data-file-width="1100" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Իսրայելում">Իսրայել</a></td> <td align="right">20 հազար (գնահատական)<a href="#cite_note-37">[37]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Iraq.svg" class="mw-file-description" title="Իրաք"><img alt="Իրաք" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/22px-Flag_of_Iraq.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/33px-Flag_of_Iraq.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/44px-Flag_of_Iraq.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D4%BB%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Իրաքում">Իրաք</a></td> <td align="right">20 հազար (գնահատական)<a href="#cite_note-38">[38]</a></td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Uruguay.svg" class="mw-file-description" title="Ուրուգվայ"><img alt="Ուրուգվայ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/22px-Flag_of_Uruguay.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/33px-Flag_of_Uruguay.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/44px-Flag_of_Uruguay.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%B6_%D5%88%D6%82%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերն Ուրուգվայում">Ուրուգվայ</a></td> <td align="right">19 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_Kingdom_(3-5).svg" class="mw-file-description" title="Միացյալ Թագավորություն"><img alt="Միացյալ Թագավորություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/22px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/33px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/44px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Մեծ Բրիտանիայում">Մեծ Բրիտանիա</a></td> <td align="right">18 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Kazakhstan.svg" class="mw-file-description" title="Ղազախստան"><img alt="Ղազախստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/22px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/33px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/44px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AD%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ղազախստանում">Ղազախստան</a></td> <td align="right">13,7 հազար (2009, մարդահամար)<a href="#cite_note-39">[39]</a> կամ 25 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Bulgaria.svg" class="mw-file-description" title="Բուլղարիա"><img alt="Բուլղարիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/22px-Flag_of_Bulgaria.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/33px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/44px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բուլղարիայում">Բուլղարիա</a></td> <td align="right">10 831 (2001 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-40">[40]</a> կամ 30 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Belarus.svg" class="mw-file-description" title="Բելառուս"><img alt="Բելառուս" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/22px-Flag_of_Belarus.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/33px-Flag_of_Belarus.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/44px-Flag_of_Belarus.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բելառուսում">Բելառուս</a></td> <td align="right">10 191 (1999 թվականի մարդահամար)<a href="#cite_note-belstat.gov.by-41">[41]</a> կամ 25 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Belgium_(civil).svg" class="mw-file-description" title="Բելգիա"><img alt="Բելգիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/22px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/33px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/44px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բելգիայում">Բելգիա</a></td> <td align="right">10 հազար (գնահատական, 2003 թվականի սեպտեմբեր)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Czech_Republic.svg" class="mw-file-description" title="Չեխիա"><img alt="Չեխիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/22px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/33px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/44px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%89%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Չեխիայում">Չեխիա</a></td> <td align="right">10 հազար (գնահատական)</td> <td style="padding-left:1em;"> </td></tr> </tbody></table> </td></tr> <tr> <th style="background:#fee8ab;">Լեզու(ներ)</th></tr> <tr><td> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">Հայերեն</a> (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Արևմտահայերեն">Արևմտահայերեն</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արևելահայերեն">Արևելահայերեն</a>)</td></tr> <tr><th style="background:#fee8ab;">Հավատք(ներ)</th></tr> <tr><td> <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/P_christianity.svg/18px-P_christianity.svg.png" decoding="async" width="18" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/P_christianity.svg/27px-P_christianity.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/P_christianity.svg/36px-P_christianity.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="360" /> <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">Քրիստոնեություն</a>։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ Առաքելական Եկեղեցի">առաքելականներ</a> ·<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ Կաթոլիկ եկեղեցի">կաթոլիկներ</a> ·<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ Ավետարանական Եկեղեցի">բողոքականներ</a> ·<a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Ուղղափառներ">ուղղափառներ</a> <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Left-Facing_Armenian_Eternity_Sign_UC_058E_SVG.svg/18px-Left-Facing_Armenian_Eternity_Sign_UC_058E_SVG.svg.png" decoding="async" width="18" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Left-Facing_Armenian_Eternity_Sign_UC_058E_SVG.svg/27px-Left-Facing_Armenian_Eternity_Sign_UC_058E_SVG.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/Left-Facing_Armenian_Eternity_Sign_UC_058E_SVG.svg/36px-Left-Facing_Armenian_Eternity_Sign_UC_058E_SVG.svg.png 2x" data-file-width="532" data-file-height="532" /> <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D6%80%D5%B8%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հին հայկական հեթանոսական կրոն">Հայ հեթանոսություն</a>։ <a href="/wiki/%D5%91%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ցեղակրոնություն">ցեղակրոններ</a> ·<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արևորդիներ">արևորդիներ</a> Թուրքիայում և այլ վայրերում նաև՝ <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Star_and_Crescent.svg/18px-Star_and_Crescent.svg.png" decoding="async" width="18" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Star_and_Crescent.svg/27px-Star_and_Crescent.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Star_and_Crescent.svg/36px-Star_and_Crescent.svg.png 2x" data-file-width="249" data-file-height="216" /> <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">Իսլամ</a>։ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Սուննիներ">սուննիներ</a> ·<a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ալավիներ">ալավիներ</a> </td></tr> <tr><th style="background:#fee8ab;">Բարեկամական էթնիկ խմբեր</th></tr> <tr><td> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Համշենահայեր">համշենահայեր</a>, <a href="/wiki/%D5%89%D5%A5%D6%80%D6%84%D5%A5%D5%A6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Չերքեզահայեր">չերքեզահայեր</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հայհուրումներ">հայհուրումներ</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5-%D5%A9%D5%A1%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Հայ-թաթեր">հայ-թաթեր</a>, <a href="/wiki/%D4%BE%D5%BA%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Ծպտյալ հայեր">ծպտյալ հայեր</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%B7%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բոշաներ">բոշաներ</a></td></tr> <tr><th style="background:#fee8ab;">Ծագել են</th></tr> <tr><td> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհում</a></td></tr> </tbody></table> Հայեր, <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A9%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2" class="mw-redirect" title="Էթնիկական խումբ">էթնիկ խումբ</a>, որը սերել ու կենսագործում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհում</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Հարավային Կովկաս">Հարավային Կովկասում</a><a href="#cite_note-42">[42]</a><a href="#cite_note-43">[43]</a>։ Հայերը մեծամասնություն են կազմում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a>։ Հայերը ցրված են ամբողջ աշխարհում և ունեն 6-8 միլիոնանոց <a href="/wiki/%D5%8D%D6%83%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D6%84" title="Սփյուռք">սփյուռք</a>, որի անդամները միշտ կամ ժամանակ առ ժամանակ ապրում են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> սահմաններից դուրս։ Հայկական սփյուռքի ամենամեծ կենտրոններ են <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռուսաստան">Ռուսաստանը</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Միացյալ Նահանգներ">Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ֆրանսիա">Ֆրանսիան</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Վրաստան">Վրաստանը</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա">Գերմանիան</a>, <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Ուկրաինա">Ուկրաինան</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6" title="Լիբանան">Լիբանանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Բրազիլիա">Բրազիլիան</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Սիրիա">Սիրիան</a>։ Բացի <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրանի</a> և նախկին խորհրդային երկրների գաղթավայրերից, մնացած գաղթավայրերը ստեղծվել են հիմնականում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանության</a> հետևանքով<a href="#cite_note-Հովհաննիսյան-44">[44]</a>։ Հայերի մեծամասնությունը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">Հայ առաքելական եկեղեցու</a> հետևորդ է, որը աշխարհի ամենահին եկեղեցիներից մեկն է։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Հիսուս">Հիսուսի</a> մահից քիչ անց <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունն</a> սկսել է տարածվել հայերի մեջ։ Հայաստանում քրիստոնեություն են տարածել <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Հիսուս">Հիսուսի</a> երկու առաքյալները՝ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոսը</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղիմեոսը</a><a href="#cite_note-HistofChrist-45">[45]</a>։ 301թ.-ին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արշակունիների թագավորություն">Արշակունիների թագավորության</a> Տրդատ III արքայի օրոք Հայաստանը դարձավ առաջին պետությունը, որը պաշտոնապես ընդունեց <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a>՝ որպես պետական կրոն<a href="#cite_note-ncccusa-46">[46]</a>։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">Հայերենը</a> պատկանում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%BE%D5%A1%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84" class="mw-redirect" title="Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք">Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին</a><a href="#cite_note-47">[47]</a>։ Այն բաժանված է երկու մասի՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արևելահայերեն">արևելահայերեն</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Արևմտահայերեն">արևմտահայերեն</a>։ Արևելահայերենը տարածված է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախում</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրանում</a> և հետխորհրդային երկրներում, իսկ արևմտահայերենն օգտագործվել է պատմական <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանում</a>, իսկ այժմ խոսվում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">ցեղասպանության</a> արդյունքում առաջացած գաղթավայրերում։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%A3%D6%80%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հայոց գրեր">Հայոց գրերը</a> ստեղծվել են <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BA_%D5%84%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%81" title="Մեսրոպ Մաշտոց">Մեսրոպ Մաշտոցի</a> կողմից՝ 405 թվականին։ Հայերի մի ստվար մասը ծպտյալ է, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով թաքցնում են իրենց իրական արմատները։ Ծպտյալ հայերը բնակվում են հիմնականում <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիայի</a> տարածքում, որոնց թիվը հասնում է շուրջ 5 մլն-ի (կան նաև այլ տվյալներ՝ 2-7 մլն<a href="#cite_note-48">[48]</a><a href="#cite_note-49">[49]</a><a href="#cite_note-50">[50]</a>): <a href="/wiki/%D4%BE%D5%BA%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Ծպտյալ հայեր">Ծպտյալ հայերը</a> հիմնականում բնակվում են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանի</a> տարածքում, որոշակի քանակությամբ նաև <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիայում</a>։ Նրանք <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">ցեղասպանությունից</a> փրկվելու համար թուրքացվել, քրդացվել կամ արաբացվել են<a href="#cite_note-ԱՐԱԲԱՑԱԾ_ՀԱՅԵՐ_ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ-51">[51]</a><a href="#cite_note-aksiyon.com.tr-52">[52]</a>։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Համշենցիներ">Համշենցիներ</a>-էթնիկ խումբ, որը պատմաբանների, լեզվաբանների, մարդաբանների գերակշիռ մասի կողմից բնութագրվում են որպես հայ էթնոսի մի հատված (մոտ 1,5 - 3 մլն.)։ Ժամանակակից համշենցիները բաժանվում են երեք հիմնական խմբերի` քրիստոնյա համշենցիներ, ովքեր հայեր են, բնակվում են Աբխազիայում և Ռուսաստանի Կրասնոդարի մարզում, սուննի մուսուլման հայախոս համշենցիներ կամ հոփա-համշենցիներ` բնակվում են Թուրքիայի Արդվին նահանգի Հոփա և Բորչկա շրջաններում(ինքնանվանումը համշեցի կամ հոմշեցի)։ Նրանց մի հատվածը մնացել է Սովետական Միության մեջ և այժմ բնակվում է Ղրղզստանում ու Ռուսաստանի Կրասնոդարի մարզում։ Եվ թրքախոս սուննի-մուսուլման համշենցիներ կամ բաշ-համշենցիներ, որոնք հիմնականում բնակվում են Թուրքիայի Ռիզե նահանգում(ինքնանվանումը` համշիլ)։ Նաև հայախոս մուսուլման համշենցիներ կան Ստամբուլի մոտ գտնվող Սաքարյա նահանգում, Ադաբազար քաղաքի մոտակայքում, ովքեր 1877-1878 ռուս-թուրքական պատերազմից փախել են Հոփայից։ <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծագում">Ծագում</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. Ծագում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: Ծագում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%AB_%D5%A7%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%A6" title="Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ">Հայ ժողովրդի էթնոգենեզ</a></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ավանդազրույցներ">Ավանդազրույցներ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Ավանդազրույցներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Ավանդազրույցներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Հայերի ծագման վերաբերյալ հիշատակություններ և ավանդազրույցներ կան մի շարք գրավոր աղբյուրներում, որոնցից հատկապես մեծ կարևորություն ունեն հայկական, հունական, վրացական, արաբական և հին եբրայական ավանդազրույցները, քանի որ դրանք կարևոր սկզնաղբյուրներ են<a href="#cite_note-53">[53]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mkrtum_Hovnatanian._Hayk_Nahapet.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Mkrtum_Hovnatanian._Hayk_Nahapet.jpeg/250px-Mkrtum_Hovnatanian._Hayk_Nahapet.jpeg" decoding="async" width="250" height="333" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/67/Mkrtum_Hovnatanian._Hayk_Nahapet.jpeg/375px-Mkrtum_Hovnatanian._Hayk_Nahapet.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/Mkrtum_Hovnatanian._Hayk_Nahapet.jpeg 2x" data-file-width="460" data-file-height="612" /></a><figcaption>Հայ ժողովրդի նախահայր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Հայկ նահապետ">Հայկ Նահապետը</a>, որը, հաղթելով <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC" title="Բել">Բելին</a>, հաստատվեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհում</a></figcaption></figure> Հայկական ավանդազրույցը պահպանվել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովսես Խորենացու</a> շնորհիվ և ունի զարգացման 2 ժամանակաշրջան՝ նախաքրիստոնեական և քրիստոնեական։ Նախաքրիստոնեական փուլում հայերի ծագման վերաբերյալ նշվում է, որ նրանք սերել են աստվածազուն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" class="mw-redirect" title="Հայկ Նահապետ">Հայկ Նահապետից</a>, որը առաջին արարչագործ աստվածների հսկա որդիներից էր։ Նախաքրիստոնեական ավանդազրույցը հստակ չի նշում, թե ում որդին էր Հայկը, սակայն այս բացը կարելի է լրացնել շումմերա-աքքադական արձանագրությունների միջոցով, որտեղ նշվում է, որ Հայկի հայրը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%BF%D5%A1" title="Արատտա">Արատտայի</a> հովանավոր աստված Հայ(ա)ն է։ Հայ(ա) աստծո պաշտամունքը կապված է տիեզերական ջրերի և <a href="/wiki/%D4%B5%D6%83%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Եփրատ">Եփրատ</a> ու <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%AB%D5%BD" title="Տիգրիս">Տիգրիս</a> գետերի հետ․ նա համարվում է այդ գետերի սկզբնավորողը։ Քրիստոնեական փուլում, երբ 301 թվականին հայերը ընդունում են <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a>՝ որպես պետական կրոն, անհրաժեշտություն է առաջանում հայերի ծագման ավանդազրույցը հարմարեցնել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B9" title="Աստվածաշունչ">Աստվածաշնչի</a> հետ։ Ըստ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B9" title="Աստվածաշունչ">Աստվածաշնչի</a> Ծննդոց գրքի՝ համաշխարհային ջրհեղեղի հետևանքով վերացել էր ամբողջ աշխարհի մարդկությունը․ փրկվել էր միայն <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D5%B5" title="Նոյ">Նոյը</a>՝ իր ընտանիքի հետ միասին։ Հենց Նոյի երեք որդիներից՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Հաբեթ">Հաբեթից</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B4" title="Քամ">Քամից</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%B4" title="Սեմ">Սեմից</a>, առաջացան աշխարհի ազգերը։ Ըստ նոր ավանդազրույցի՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Հաբեթ">Հաբեթի</a> որդի <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B4" title="Թորգոմ">Թորգոմից</a> էլ սերել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" class="mw-redirect" title="Հայկ Նահապետ">Հայկ Նահապետը</a>, որը, չցանկանալով ենթարկվել բռնակալ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC" title="Բել">Բելին</a>, վերցնում է իր ընտանիքը և <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետքից</a> տեղափոխվում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհ</a>։ Ավանդությունը պատմում է, որ Հայկը պատերազմել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետքի</a> տիրակալ բռնակալ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC" title="Բել">Բելի</a> դեմ և հաղթել նրան։ Բուն Հայոց թվականը սկսվում է հենց այդ օրից՝ Ք․ա 2492 թվականի օգոստոսի 11-ից։ Հենց Հայկի անունից էլ մեր ազգը անվանվեց հայ, իսկ երկիրը՝ Հայաստան<a href="#cite_note-54">[54]</a>։ Հունական աղբյուրներում պահպանվել է հայերի ծագման մասին պատմող մի ավանդազրույց, ըստ որի՝ հայերը ծագում են հույների մեջ մեծ սեր վայելող <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արգոնավորդներ">արգոնավորդներից</a> մեկից։ <a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D5%B6" title="Յասոն">Յասոնը</a> և մնացած <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արգոնավորդներ">արգոնավորդներն</a> իրենց Արգոն նավով ուղևորվում են Կողքիս, որտեղ էլ փորձում են գտնել <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5_%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B4" title="Ոսկե գեղմ">ոսկե գեղմը</a>, ինչը համարվում էր անմահության և հավերժության խորհրդանիշը։ Արգոնավորդներից մեկը՝ Արմենոսը, որը <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">Հունաստանի</a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Թեսալիա">Թեսալիա</a> մարզից էր, մնացած արգոնավորդների հետ միասին չի վերադառնում <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">Հունաստան</a>, այլ մնում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF" class="mw-redirect" title="Հայկական բարձրավանդակ">Հայկական բարձրավանդակում</a>, որտեղ էլ ստեղծված պետությունը նրա անունով կոչվում է «Արմենիա», իսկ այդ երկրի բնակիչները՝ «արմեններ»։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Lorenzo_Costa_001.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Lorenzo_Costa_001.jpg/249px-Lorenzo_Costa_001.jpg" decoding="async" width="249" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Lorenzo_Costa_001.jpg/374px-Lorenzo_Costa_001.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Lorenzo_Costa_001.jpg/498px-Lorenzo_Costa_001.jpg 2x" data-file-width="550" data-file-height="482" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արգոնավորդներ">Արգոնավորդները</a>, որոնց մեջ էր գտնվում նաև հայերի նախահայրը (ըստ հունական ավանդազրույցի)։</figcaption></figure> Ք․ա․ I դարի հույն մատենագիր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D5%B6" title="Ստրաբոն">Ստրաբոնն</a> ավելի մանրամասն է անդրադարձել այս պատմությանը՝ նշելով, որ իր սկզբնաղբյուրները <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80_%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Ալեքսանդր Մակեդոնացի">Ալեքսանդր Մակեդոնացու</a> զորավարների պատմություններն են։ Այս ամենը թույլ է տալիս կարծել, որ ավանդազրույցը ստեղծվել և տարածում է գտել հիմնականում <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB_%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80" class="mw-redirect" title="Մակեդոնացի Ալեքսանդր">Մակեդոնացու</a> արշավանքների ընթացքում։ Այդ պատճառով հայերի ծագման այս ավանդազրույցը կարող է արժանահավատ չլինել, քանի որ հնարավոր է ստեղծված լինի քաղաքական միտումներով։ Իրենց արշավանքներին օրինական տեսք հաղորդելու համար միապետները հաճախ են ապավինում այսպիսի ավանդազրուցների ստեղծմանը։ Դրա վառ ապացույցներից է նաև այն, որ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%A6%D5%B4" title="Հելլենիզմ">հելլենիզմի</a> ժամանակաշրջանում հայտնվեցին և սկսեցին շրջանառվել նաև <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պարսիկներ">պարսիկների</a> ու <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80" title="Մարեր">մարերի</a> հունական ծագման մասին նույնանման ավանդազրույցներ<a href="#cite_note-55">[55]</a>։ Վրացական ավանդազրույցը գրի է առնվել վրաց մի շարք հեղինակների կողմից 9-11-րդ դարերում։ Ըստ այս ավանդազրույցի՝ Թարգամոսի (Թորգոմի) 8 որդիներից առաջացել են մի շարք կովկասյան ժողովուրդներ։ Այս 8 որդիներից ավագը Հայոսն էր, որից էլ առաջացան հայերը։ Մյուս որդիներից Քարթլոսից առաջացան <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վրացիներ">վրացիները</a>, իսկ մնացած որդիներից՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Աղվաններ">աղվանական</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%A6%D5%A3%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Լեզգիներ">լեզգիական</a> և մի շարք այլ կովկասյան ցեղերը։ Դատելով ավանդազրույցի մեջ տեղ գտած անձնանունների վերջավորություններից՝ կարելի է կարծել, որ այս ավանդազրույցի համար որպես սկզբնաղբյուր հանդես է եկել ինչ-որ հունական պատում, որը սակայն չի պահպանվել։ Ավանդազրույցը ստեղծվել է մի ժամանակաշրջանում, երբ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունիները</a> իշխող դիրք էին գրավում ոչ միայն <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%BE%D6%80%D5%A1%D6%81" class="mw-redirect" title="Բագրատունիներ վրաց">Վրաստանում</a>, այլ նաև մնացած կովկասյան երկրներում։ Այս փաստով էլ կարելի է բացատրել Հայոսի ավագության իրողությունը<a href="#cite_note-ReferenceB-56">[56]</a>։ Արաբական ավանդազրույցը գրի է առնվել <a href="/w/index.php?title=%D5%85%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Յակուտի (դեռ գրված չէ)">Յակուտիի</a> և <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%B9%D5%AF%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դիմաչկի (դեռ գրված չէ)">Դիմաչկիի</a> երկերում 12-13-րդ դարերում։ Այն նույնպես հայերի ծագումը կապում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%BB%D6%80%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%B2" title="Մեծ ջրհեղեղ">համաշխարհային ջրհեղեղից</a> հետո միակ ողջ մնացած մարդու՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D5%B5" title="Նոյ">Նոյի</a> որդիների հետ<a href="#cite_note-57">[57]</a>։ Ըստ ավանդազրույցի՝ Նոյի որդի Յաֆիսից (<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%A9" title="Հաբեթ">Հաբեթ</a>) ծնվեց Ավմարը, ապա նրա թոռ Լանթանը (<a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B4" title="Թորգոմ">Թորգոմ</a>)։ Հենց նրանից էլ սերեց հայերի նախնին՝ Արմինին։ Ավանդազրույցը հավաստում է, որ Արմինինի եղբայրներից էլ առաջացան <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վրացիներ">վրացիները</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Աղվաններ">աղվանները</a>։ Այս պատմությունը պահպանել է նաև հնդեվրոպական ժողովուրդների եղբայրության ու բարեկամության փաստը՝ նշելով, որ հայերին ազգակից են <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հույներ">հույները</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սլավոններ">սլավոնները</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ֆրանկներ">ֆրանկները</a> և <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պարսիկներ">պարսիկները</a><a href="#cite_note-ReferenceB-56">[56]</a>։ Հին եբրայական ավանդազրույցը գրի է առնվել <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BA%D5%B8%D5%BD_%D5%93%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%B8%D5%BD" class="mw-redirect" title="Հովսեպոս Փլավիոս">Հովսեպոս Փլավիոսի</a> (Ք․ա․ I-Ք․հ․ I դարեր) կողմից <a href="/w/index.php?title=%C2%AB%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%C2%BB&action=edit&redlink=1" class="new" title="«Հրեական հնախոսություն» (դեռ գրված չէ)">«Հրեական հնախոսություն»</a> գրքի էջերում, ըստ որի՝ «Ուրոսը հաստատեց Հայաստանը»։ Այս տեղեկության վերաբերյալ կա տարակարծություն։ Հնարավոր է, որ խոսքը վերաբերում է Հայկի սերունդներից Արա Գեղեցիկին։ Ըստ մեկ այլ վարկածի՝ խոսքը վերաբերում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորության</a> արքա <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1_%D4%B3" title="Ռուսա Գ">Ռուսային</a>, քանի որ նա հայտնի է որպես «Ռուսա Էրիմենայի որդի», և նրա անունը հիշատակվում է նաև «Ուրսա» տարբերակով<a href="#cite_note-58">[58]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Գիտական_վերլուծություններ">Գիտական վերլուծություններ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Գիտական վերլուծություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Գիտական վերլուծություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:Error mw:File/Thumb"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B2%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D5%AC&wpDestFile=LengheIndoeuropee.jpg" class="new" title="Պատկեր:LengheIndoeuropee.jpg">Պատկեր:LengheIndoeuropee.jpg</a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հնդեվրոպական լեզուներ">Հնդեվրոպական լեզուների</a> տարածվածությունը Հնդկաստանից մինչև Արևմտյան Եվրոպա։</figcaption></figure> 19-րդ դարի սկզբին ստեղծվում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%BE%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Համեմատական լեզվաբանություն">համեմատական լեզվաբանությունը</a>, որը կարևոր դեր խաղաց հայերի ծագման հարցի ուսումնասիրման գործում։ 1837 թվականին <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%BC%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Բեռլին">Բեռլինի</a> համալսարանի պրոֆեսոր <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պետերման (դեռ գրված չէ)">Պետերմանը</a> հայտարարեց, որ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">հայերենը</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%BE%D5%A1%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84" class="mw-redirect" title="Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք">հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի</a> մի լեզվաճյուղ է կազմում։ Մինչ այդ տեսակետներ կային, որ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">հայերենը</a> իրանական լեզվաճյուղին պատկանող լեզու էր, որը, սակայն, ամբողջությամբ մերժվեց և դուրս եկավ գործածությունից։ Պրոֆեսոր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%80%D5%AB%D5%AD_%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%B7%D5%B4%D5%A1%D5%B6" title="Հայնրիխ Հյուբշման">Հայնրիխ Հյուբշմանն</a> իր աշխատություններում վերջնականապես հաստատեց հայերենի հնդեվրոպական առանձին լեզվաճյուղ լինելը։ Որոշ հետազոտողներ հասկանալով, որ եթե տարբեր ազգերի լեզուներ ունեն նման հնչյունական կազմ և քերականություններ, ապա այդ ազգերը պետք է ունենան նաև նույնանման ծագում, սկսեցին փնտրել <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D6%84" title="Հնդեվրոպական նախահայրենիք">հնդեվրոպական նախահայրենիքի</a> տեղադրությունը։ Այս նախահայրենիքի վայրը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհն</a> էր, <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Փոքր Ասիա">Փոքր Ասիայի</a> արևելքը, <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF" class="mw-redirect" title="Իրանական բարձրավանդակ">Իրանական բարձրավանդակի</a> հյուսիս-արևմուտքը և Հյուսիսային <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետքի</a> հյուսիսային շրջանները։ Այս ամենը ամբողջացնելով՝ գիտնականները հանգեցին այն համոզմանը, որ հայերը և հնդեվրոպական մնացած ազգերը (անգլիացիները, ֆրանսիացիները, պարսիկները, հնդիկները, հույները և այլն) ապրել են հնդեվրոպական նախահայրենիքում, այսինքն՝ այս ազգերը ազգակից են։ Ք․ա․ 4-րդ հազարամյակի վերջում հայերենը առանձնացել է հնդեվրոպական ընդհանուր լեզվից, իսկ մնացած ազգերը ցրվել են ամբողջ աշխարհով և զբաղեցրել <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հնդկաստան">Հնդկաստանից</a> մինչև <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Արևմտյան Եվրոպա">Արևմտյան Եվրոպա</a> ընկած տարածքները։ Ըստ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B8" title="Լեո">Լեոյի</a>՝ հայերենը ունի 2 շերտ, որից մեկը հնդեվրոպական է, իսկ մյուսը՝ ոչ։ Այս փաստը նա բացատրում է նրանով, որ հայ ժողովուրդը բաղկացած է երկու ֆիզիկական տիպերից։ 1880-ական թվականներին <a href="/wiki/%D5%94%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%A2%D5%A5_%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Քերովբե Պատկանյան">Քերովբե Պատկանյանը</a> պնդում էր, որ հայ ժողովուրդը առաջացել է հայերի և արմենների միաձուլումից։ Նույն տեսակետը 20-րդ դարի սկզբին առաջ էր տանում նաև <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D5%BD_%D5%84%D5%A1%D5%BC" title="Նիկողայոս Մառ">Նիկողայոս Մառը</a>, որը պնդում էր, որ կա հայոց լեզվի երկու շերտ՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Գրաբար">գրաբար</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Աշխարհաբար">աշխարհաբար</a>։ Նա այդ երկու շերտերին տվեց արմենական և հայկական անվանումները, որով նա նույնպես փաստեց, որ արմենները եկվորներ են, իսկ հայերը՝ տեղաբնակներ։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Map_of_the_Life_of_Orpheus_(Greek_Mythology)_(English).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Map_of_the_Life_of_Orpheus_%28Greek_Mythology%29_%28English%29.svg/253px-Map_of_the_Life_of_Orpheus_%28Greek_Mythology%29_%28English%29.svg.png" decoding="async" width="253" height="202" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Map_of_the_Life_of_Orpheus_%28Greek_Mythology%29_%28English%29.svg/380px-Map_of_the_Life_of_Orpheus_%28Greek_Mythology%29_%28English%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Map_of_the_Life_of_Orpheus_%28Greek_Mythology%29_%28English%29.svg/506px-Map_of_the_Life_of_Orpheus_%28Greek_Mythology%29_%28English%29.svg.png 2x" data-file-width="994" data-file-height="793" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">Հին Հունաստանի</a> ցեղերը, որոնց մեջ նկատելի են հյուսիսում բնակվող թրակիացիները, որոնց հետ բնակվում էին նաև դեռևս փոքրաթիվ արմենները։</figcaption></figure> Ըստ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D5%B6" title="Ստրաբոն">Ստրաբոնի</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Հերոդոտոս">Հերոդոտոսի</a>՝ հայերը թրակիացիների և փռյուգիացիների հետ ունեցել են ազգակցական կապ։ Դա պայմանավորված է հենց արմենական ցեղերով, որոնք Ք․ա․ II հազարամյակում սկսեցին իրենց գաղթը <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպայից</a> դեպի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ասիա">Ասիա</a>։ Հենց այս գաղթի ճանապարհին էլ նրանք հաստատվում են մի երկրում, որը կոչվում է <a href="/wiki/%D4%B9%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Թրակիա">Թրակիա</a>։ Հենց այս շրջաններում էլ հիշատակվում է մի քաղաք, որի անունը Արմենիոն էր, և որը գտնվում էր <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հին Հունաստան">Հին Հունաստանի</a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Թեսալիա">Թեսալիա</a> մարզում։ Հետաքրքրական է, որ հենց հունական ավանդազրույցում էլ պահպանվել է այն փաստը, որ հայերի նախնին Արմենիոն քաղաքից էր։ Տեղի տալով նոր ազգերի ճնշումներին՝ թրակիական և փռյուգիական ցեղերը սկսեցին տեղաշարժվել և փոխել իրենց բնակության վայրերը։ Նրանց հետ միասին էլ իրենց բնակության վայրը փոխեցին արմենները, որոնք, անցնելով <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AC%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D6%81" title="Դարդանելի նեղուց">Դարդանելի</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%BD%D6%86%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%B6%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D6%81" class="mw-redirect" title="Բոսֆորի նեղուց">Բոսֆորի նեղուցները</a>, Ք․ա․ 15-րդ դարում բնակություն հաստատեցին <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Փոքր Ասիա">Փոքր Ասիայում</a>։ Այս ժամանակաշրջանում արմենները փոքրաթիվ ժողովուրդ էին, որոնք մինչև Ք․ա․ 7-րդ դարը ապրում էին փռյուգիացիների հետ։ Նրանք այդ ժամանակաշրջանում հաղորդակցվում էին հարևան երկրների՝ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A5%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Խեթեր">խեթերի</a>, ուրարտացիների հետ։ Հենց Ք․ա․ 7-րդ դարում էլ սկսվեցին քաղաքական փոթորիկները։ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կիմերներ">Կիմերների</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AF%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սկյութներ">սկյութների</a> անդադար արշավանքները իրական իրարանցում ստեղծեցին այստեղ բնակվող ազգերի շրջանում, որի հետևանքով էլ արմենները սկսեցին շարժվել դեպի արևելք և բնակություն հաստատեցին <a href="/wiki/%D4%B5%D6%83%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Եփրատ">Եփրատ</a> գետից արևելք։ Այս ժամանակաշրջանում էլ արմենները դաշնակցում են մարերի ու բալբելոնացիների հետ և գրավում <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%A5" title="Նինվե">Նինվեն</a>, որից հետո էլ Հայաստանի հարավ-արևմուտքում ստեղծում են իրենց թագավորությունը։ Ք․ա․ XIII-րդ դարում <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ուրարտացիներ">ուրարտացիները</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խուռիներ">խուռիները</a> և <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Լուվիացիներ">լուվիացիները</a> ձուլվեցին միմյանց հետ, և ստեղծվեց հայ ժողովուրդը, որին օտարները անվանում են «արմեններ», իսկ ինքնավանումն է «հայ»<a href="#cite_note-59">[59]</a>։ Ներկայումս ուսունասիրողների մեծամասնությունն ուրարտացիներ կամ ուրարտական ցեղերի ձևակերպման տակ ընկալում են Հայկական լեռնաշխարհում բնակվող այն բոլոր լեզվական և ծագումնաբանական տարատեսակ ցեղային կազմավորումների ամբողչությունը, որոնք ընդգրկված էին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">ՈՒրարտու</a> պետական կազմավուրման տարածքային կազմի ու ենթակայության տակ (մոտավորապես այն սկզբումքով, ինչպիսին ընկալվում էր նախկին «Սովետական ժողովուրդ» ձևակերպումը, որն իր մեջ ներառում էր տվյալ երկրի տարածքում բնակվող տարատեսակ ցեղեր և ազգություններ)։ Այսինքն վերը նշված բոլոր ցեղերն ու ազգությունները՝ լուվիացիներ, հայասացիներ /<a href="/w/index.php?title=%D5%88%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B6-%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ուման-մանդա (դեռ գրված չէ)">ուման-մանդա</a>․ հու(ա)րիներ, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D6%80" title="Կասկեր">կասկեր</a> և այլն/, խուռիներ (հարի ցեղերի հարավային հատվածը՝ հիշատակվում են նաև <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սուբարիներ">սուբարիներ</a> անվամբ), <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%B7%D6%84%D5%A5%D6%80" title="Մուշքեր">մուշքեր</a>, ինչպես նաև՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ալարոդներ">ալարոդներ</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%A5%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մատիեններ">մատիեններ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%AB%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դիաուխիներ (դեռ գրված չէ)">դիաուխիներ</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A4%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կադմեացիներ">կուտիներ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D5%BA%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սայսպերներ (դեռ գրված չէ)">սայսպերներ</a>, <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%B6" title="Շակաշեն">սպարդաներ</a> (հայկ․ աղբյուրներում՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սյունիներ">սիսականներ</a>) և ուրիշներ - մեկ ընդհանրական անվանմամբ կոչվել էին «ՈՒրարտացիներ» կամ «ՈՒրարտական ցեղեր /ժողովուրդ/»։ <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B0_I_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Դարեհ I Մեծ">Դարեհը I-ը</a> շատ անգամ է հիշատակում Հայաստանը, և այստեղ էլ հին պարսկերենում այն միշտ կոչվում է «Արմինա», իսկ աքքադականում՝ «Ուրարտու» («Ուրաշտու»)։ Հին պարսկերեն նախադասության մեջ գրված է «ուղարկեցի Արմինա», իսկ աքքադերեն միևնույն նախադասության մեջ՝ «ուղարկեցի Ուրաշտու»։ Այս հանգամանքը ևս ապացուցում է, որ Հայաստան և Ուրարտու-Ուրաշտու անվանումները նույնական են և վերաբերում են մեկ երկրի, այսինքն հին պարսկերենով «Արմինա» անվանումը բառացի ունեցել է ՈՒրարտուի /տվյալ բառակազմությունում՝ Արարատի/ մարդկանց /այսինքն՝ բնակիչների կամ ժողովրդի/ երկիր իմաստը։ ժամանակի մի շարք ժողովուրդներ պարսիկների օրինակով <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհի</a> բնակչությանը երկրի պատմական Արարադ/ՈՒրարտու/ անվանբ կոչել են <Արարադի մարդիք կամ բնակիչներ>՝ արմեններ, իսկ երկիրը Արմենիա՝ <Արարադի /ՈՒրարտուի/ ժողովրդի երկիր>։ Այս անվանումը հետագայում տարածվել է աշխարհի շատ լեզուներում։ Իսկ մեր ժողովրդի հայ ինքնանվանումը ավանդությունը կապում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Հայկ նահապետ">«Հայկ Նահապետ»</a> անվան հետ (ենթադրվում է, ուրարտական գլխավոր աստվածություն՝ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%AB" title="Խալդի">Հալ(յ)դի</a> անվանական տարբերակն է)։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Անվանում">Անվանում</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Անվանում" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Անվանում">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4#Հայեր_և_Հայաստան_անունները_տարբեր_լեզուներում" title="Հայաստանի անվանում"> Հայեր անվանումը տարբեր լեզուներում</a></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Պատմություն">Պատմություն</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Պատմություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հնագույն_ժամանակաշրջան">Հնագույն ժամանակաշրջան</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Հնագույն ժամանակաշրջան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Հնագույն ժամանակաշրջան">խմբագրել կոդը</a>]</div> Ք․ա․ III-II հազարամյակներում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհի</a> հարավում բնակվում էին <a href="/wiki/%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Շումերներ">շումերները</a>, որոնք հետագայում տեղափոխվեցին ավելի հարավ՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետք</a>, սակայն պահպանեցին իրենց կապը իրենց նախահայրենիքում բնակվող բնիկների հետ։ Հենց շումերական արձանագրություններն էլ մեզ կարևորագույն տեղեկություններ են հաղորդում հայկական ամենահին թվագրվող թագավորության՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%BF%D5%A1" title="Արատտա">Արատտայի</a> վերաբերյալ։ Թագավորությունը թվագրվում է Ք.ա. XXVIII-XXVII դարերին։ Այս արձանագրություններում հիշատակվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%BF%D5%A1" title="Արատտա">Արատտայի</a> վայրի մասին տեղեկություններ, որը անժխտելիորեն համապատասխանում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհին</a>։ Շումերական արձանագրություններում պահպանվել են նաև Արատտայի գրի, տնտեսության, ճարտարապետության վերաբերյալ տվյալներ<a href="#cite_note-Արատտա-60">[60]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hayasa.tif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Hayasa.tif/lossy-page1-255px-Hayasa.tif.jpg" decoding="async" width="255" height="162" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Hayasa.tif/lossy-page1-383px-Hayasa.tif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Hayasa.tif/lossy-page1-510px-Hayasa.tif.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="381" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A1" title="Հայասա">Հայասա</a>, հայոց պետականություն, որը գոյություն է ունեցել Ք․ա․ 16-14-րդ դարերում։</figcaption></figure> Հաջորդ հնագույն հայկական թագավորությունը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A1" title="Հայասա">Հայասան</a> է, որը հիշատակվում է հիմնականում խեթական արձանագրություններում՝ թվագրվելով Ք․ա․ 16-14-րդ դարերով։ Այս թագավորության անվանման հիմքում ընկած է հայ ժողովրդի ինքնանվանումը՝ «հայ», որին ավելացել է խեթերենում տեղանվանակերտ վերջավորությունը՝ «ասա»-ն։ Հայասան գտնվել է <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Սև ծով">Սև ծովի</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D6%83%D6%80%D5%A1%D5%BF_%D5%A3%D5%A5%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Եփրատ գետ (դեռ գրված չէ)">Եփրատ գետի</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8F%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BD" title="Հայկական Տավրոս">Հայկական Տավրոս</a> լեռների և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1_%D5%AC%D5%AB%D5%B3" title="Վանա լիճ">Վանա լճի</a> միջև, այսինքն՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհի</a> արևմտյան մասում։ Երկրի մայրաքաղաքն էր <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%AD%D5%A1" class="mw-redirect" title="Կումմախա">Կումմախան</a>՝ հետագա <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայքի</a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Բարձր Հայք">Բարձր Հայք</a> աշխարհի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB-%D4%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AD" title="Անի-Կամախ">Անի-Կամախը</a>, որտեղ էլ գտնվում էր հայոց թագավորների դամբարանը։ Հայասան ռազմադաշտ էր դուրս բերում 10 հազար հետևակ և 700 մարտակառք, որը այդ ժամանակների համար զգալի ուժ էր։ Խեթական արձանագրություններում հիշատակվող Հայասան մի դեպքում հանդես է գալիս որպես հակառակորդ, ապա որպես դաշնակից, որի հետ նույնիսկ խնամիական կապեր կային<a href="#cite_note-Հայասա-61">[61]</a>։ Մյուս պետական կազմավորումը <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AB%D6%80%D5%AB" title="Նաիրի">Նաիրին</a> էր, որը ցեղային հիմունքներով միավորված պետություններ էին։ Այս երկրները հիշատակվում են Ք․ա․ 14-10-րդ դարերում։ Առաջին անգամ հիշատակվել են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ասորեստան">Ասորեստանի</a> արքա <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80_%D4%B1" class="mw-redirect" title="Սալմանասար Ա">Սալմանասար Ա</a>-ի օրոք։ Նա, ի թիվս մի շարք գրավված երկրների, հիշատակում է նաև Նաիրի երկրների անունը։ Նրա որդու՝ <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%AB-%D5%86%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%BF%D5%A1_%D4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թուկուլթի-Նինուրտա Ա (դեռ գրված չէ)">Թուկուլթի-Նինուրտա Ա</a>-ի օրոք տեղի ունեցած արշավանքի ժամանակ նա հիշատակում է դաշնակից 40 թագավորների, որոնք դուրս էին եկել իր դեմ։ Այսինքն <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AB%D6%80%D5%AB" title="Նաիրի">Նաիրի</a> երկրի արքաները վերահաս վտանգի դեպքում միավորվում էին<a href="#cite_note-Ժամկոչյան-62">[62]</a>։ Հայտնի էին նաև այլ ցեղային միություններ, որոնցից էին՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A1" title="Հայասա">Հայասա</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D5%AD%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պախխուվա (դեռ գրված չէ)">Պախխուվա</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B6%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%B4%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Զուխմա (դեռ գրված չէ)">Զուխմա</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC%D5%B7%D5%A5&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ալշե (դեռ գրված չէ)">Ալշե</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A1" title="Իսուվա">Իսուվա</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1" class="mw-redirect" title="Թեգարամա">Թեգարամա</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մալդիա (դեռ գրված չէ)">Մալդիա</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%AD%D5%A1" class="mw-redirect" title="Կումմախա">Կումմախա</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տումաննա (դեռ գրված չէ)">Տումաննա</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%AC%D5%A1" title="Պալա">Պալա</a> և այլն։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հին_ժամանակաշրջան">Հին ժամանակաշրջան</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Հին ժամանակաշրջան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Հին ժամանակաշրջան">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Urartu743.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Urartu743.png/262px-Urartu743.png" decoding="async" width="262" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Urartu743.png/393px-Urartu743.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Urartu743.png/524px-Urartu743.png 2x" data-file-width="1708" data-file-height="976" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորությունը</a> Ք․ա․ 743 թվականին, երբ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D4%B2" title="Սարդուրի Բ">Սարդուրի II</a>-ի օրոք ուներ տարածքային ամենամեծ աճը։</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորությունը</a> թվագրվում է Ք․ա․ 9-6-րդ դարերին և գոյություն է ունեցել սկզբնական ժամանակներում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհի</a> հարավ-արևմուտքում, ապա սկսել է իր իշխանության տակ առնել ամբողջ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհը</a>։ Թագավորությունը հայտնի է նաև որպես Բիայնիլի, Նաիրի, Ուրարտու, իսկ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B9" title="Աստվածաշունչ">Աստվածաշնչում</a>՝ Արարատյան թագավորություն։ Թագավորության հիմնադիր արքան <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A5" title="Արամե">Արամեն</a> է, որն էլ առաջին անգամ հիշատակվում է ասորեստանյան արձանագրություններում։ Երկրի մայրաքաղաքը <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BA%D5%A1" title="Տուշպա">Տուշպա-Տոսպ-Վանն</a> էր, որը կառուցվել էր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D4%B1" title="Սարդուրի Ա">Սարդուրի I</a>-ի ժամանակ։ Նրա որդի <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B7%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%B6%D5%AB" title="Իշպուինի">Իշպուինիի</a> օրոք ստեղծվեց տեղական սեպագիր, միասնական դիցարան և սկսվեց արհեստավարժ բանակի ստեղծումը, որն էլ ավարտվեց նրա որդի <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A1" title="Մենուա">Մենուայի</a> օրոք։ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորությունը</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%B7%D5%BF%D5%AB_%D4%B1" title="Արգիշտի Ա">Արգիշտի I</a>-ի օրոք դարձավ տարածաշրջանային աշխարհակալություն և երեք կողմից շրջափակման մեջ վերցրեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ասորեստան">Ասորեստանը</a>։ Ի վերջո՝ Ք․ա․ 6-րդ դարում <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորությունը</a> սկսեց թուլանալ և հեռանալ պատմության թատերաբեմից՝ իր տեղը զիջելով <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երվանդունիների թագավորություն">Երվանդունիների համահայկական թագավորությանը</a><a href="#cite_note-Վանի_թագավորություն-63">[63]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Orontid_Armenia_-250-en.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Orontid_Armenia_-250-en.svg/264px-Orontid_Armenia_-250-en.svg.png" decoding="async" width="264" height="155" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Orontid_Armenia_-250-en.svg/396px-Orontid_Armenia_-250-en.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Orontid_Armenia_-250-en.svg/528px-Orontid_Armenia_-250-en.svg.png 2x" data-file-width="2717" data-file-height="1595" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երվանդունիների թագավորություն">Երվանդունիների թագավորությունը</a> Ք․ա․ 250 թվականին, որը արդեն անկախացել էր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աքեմենյան պետություն">Աքեմենյան Պարսկաստանից</a> և այնտեղ իշխում էր <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B4_%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Շամ Երվանդական">Շամը</a></figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երվանդունիների թագավորություն">Երվանդունիների համահայկական թագավորությունը</a> առաջին անգամ հիշատակվում է Ք․ա․ 681 թվականին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհի</a> հարավ-արևմուտքում։ Այն նույնացվում է ասորեստանյան արձանագրություններում հիշատակվող Արմե-Շուբրիա պետականության հետ, որի ղեկավարը <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%AB" class="mw-redirect" title="Սկայորդի">Սկայորդին</a> էր։ Նրա որդին՝ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%80_%D5%8D%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%AB" title="Պարույր Սկայորդի">Պարույրը</a>, Ք․ա․ 612 թվականին դաշնակցելով <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%B6" title="Բաբելոն">Բաբելոնի</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Մարաստան">Մարաստանի</a> հետ, արշավում է դեպի <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%A5" title="Նինվե">Նինվե</a> և ոչնչացնում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ասորեստան">Ասորեստանը</a>։ Նրա սերունդներից հայտնի է դառնում <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4_%D5%8D%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D6%81" class="mw-redirect" title="Երվանդ Սակավակյաց">Երվանդ Սակավակյացը</a>, որի անունից էլ առաջացել է թագավորության անվանումը։ Նրա օրոք <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Երվանդունիներ">Երվանդունիները</a> ռազմադաշտ էին դուրս բերում 40 հազար հետևակ և 8 հազար հեծելազոր։ Սակայն <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4_%D5%8D%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D6%81" class="mw-redirect" title="Երվանդ Սակավակյաց">Երվանդի</a> օրոք Երվանդունյաց Հայաստանը ընկնում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Մարաստան">Մարաստանի</a> իշխանության տակ, որը թոթափում է նրա որդին՝ <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Տիգրան Երվանդյան">Տիգրան Երվանդյանը</a>՝ դաշնակցելով <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D5%84%D5%A5%D5%AE" class="mw-redirect" title="Կյուրոս Մեծ">Կյուրոս Մեծի</a> հետ։ Ի վերջո՝ Ք․ա․ 521 թվականի <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Երվանդունիներ">Երվանդունիները</a> կորցնում են իրենց անկախությունը և մտնում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Աքեմենյան Պարսկաստան">Աքեմենյան Պարսկաստանի</a> կազմի մեջ՝ կազմելով 13-րդ սատրապությունը։ Այս իրավիճակը շարունակվում է մինչև <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%BE%D5%A3%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Գավգամելայի ճակատամարտ">Գավգամելայի ճակատամարտը</a>՝ Ք․ա․ 331 թվական, որից հետո <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4_%D4%B3" title="Երվանդ Գ">Երվանդ III</a>-ը վերականգնում է Երվանդունյաց անկախությունը։ Պետությունը գոյատևեց մինչև Ք․ա․ 201 թվական և անկում ապրեց <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D6%87%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սելևկյանների կայսրություն">Սելևկյանների</a> արշավանքի հետևանքով։ Երկրի մայրաքաղաքն էր <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Երվանդաշատ">Երվանդաշատը</a>, որը կառուցվել էր <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4_%D4%B4_%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6" title="Երվանդ Դ Վերջին">Երվանդ IV Վերջինի</a> կողմից<a href="#cite_note-Երվանդունիներ-64">[64]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Map_of_the_Armenian_Empire_of_Tigranes_(English).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Map_of_the_Armenian_Empire_of_Tigranes_%28English%29.svg/264px-Map_of_the_Armenian_Empire_of_Tigranes_%28English%29.svg.png" decoding="async" width="264" height="261" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Map_of_the_Armenian_Empire_of_Tigranes_%28English%29.svg/396px-Map_of_the_Armenian_Empire_of_Tigranes_%28English%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Map_of_the_Armenian_Empire_of_Tigranes_%28English%29.svg/528px-Map_of_the_Armenian_Empire_of_Tigranes_%28English%29.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="506" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արտաշեսյանների թագավորություն">Արտաշեսյանների թագավորությունը</a> իր հպատակ թագավորությունների հետ միասին Ք․ա․ 95-71 թվականներին, երբ իշխում էր <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Տիգրան Մեծ">Տիգրան Մեծը</a>։ Նրա իշխանությունը տարածվում էր էլ ավելի հեռու։</figcaption></figure> Այս արշավանքները ղեկավարվում էին հայազգի զորավարներ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD_%D4%B1" class="mw-redirect" title="Արտաշես Ա">Արտաշեսի</a> և <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B0" title="Զարեհ">Զարեհի</a> կողմից, որոնք էլ նշանակվեցին հայոց կառավարիչներ (<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD_%D4%B1" class="mw-redirect" title="Արտաշես Ա">Արտաշեսը</a>՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայքում</a>, իսկ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B0" title="Զարեհ">Զարեհը</a>՝ <a href="/wiki/%D4%BE%D5%B8%D6%83%D6%84" title="Ծոփք">Ծոփքում</a>)։ Օգտվելով հարմար առիթ դարձած <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Մագնեսիայի ճակատամարտ">Մագնեսիայի ճակատամարտից</a>, որը տեղի ունեցավ Ք․ա․ 190 թվականին, Ք․ա․ 189 թվականին Արտաշեսը <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայքում</a>, իսկ Զարեհը <a href="/wiki/%D4%BE%D5%B8%D6%83%D6%84" title="Ծոփք">Ծոփքում</a> վերականգնեցին հայոց անկախությունը։ Ստեղծվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արտաշեսյանների թագավորություն">Արտաշեսյանների թագավորությունը</a>։ Արտաշեսը Ք․ա․ 185 թվականին կառուցեց նոր մայրաքաղաք <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF" title="Արտաշատ">Արտաշատը</a>, որը դարձավ տարածաշրջանի ամենակարևոր քաղաքներից մեկը։ Ք․ա․ 95 թվականին այս թագավորության հզորագույն կառավարիչը դարձավ <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D4%B2_%D5%84%D5%A5%D5%AE" class="mw-redirect" title="Տիգրան Բ Մեծ">Տիգրան Բ Մեծը</a>, որը 94-71 թվականների ընթացքում ստեղծեց մի հսկայածավալ պետություն, որը ձգվում էր <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Եգիպտոս">Եգիպտոսից</a> մինչև <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Կովկասյան լեռներ">Կովկասյան լեռներ</a> և <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Միջերկրական ծով">Միջերկրական ծովից</a> մինչև <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D6%81_%D5%AE%D5%B8%D6%81" title="Պարսից ծոց">Պարսից ծոց</a>։ Սակայն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5-%D5%B0%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Հայ-հռոմեական պատերազմ">հայ-հռոմեական պատերազմի (Ք․ա․ 69-66 թթ․)</a> հետևանքով <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Տիգրան Մեծ">Տիգրան Մեծը</a> կնքեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Արտաշատի պայմանագիր">Արտաշատի պայմանագիրը</a> և կորցրեց իր նվաճումները՝ պահպանելով «արքայից արքա» կոչումը ու չնչին նվաճումներ։ Տիգրանի որդի <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD_%D4%B2" title="Արտաշես Բ">Արտաշես Բ</a>-ն հոր դիվանագետ էր, որը կառավարում էր դժվարագույն ժամանակաշրջանում, որի հետևանքով էլ գերեվարվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Ալեքսանդրիա">Ալեքսանդրիա</a> և մահապատժի ենթարկվեց։ Նրան հաջորդեց իր որդին՝ Արտաշես Բ-ն, որը հոր մահվան վրեժը լուծելու համար հրամայեց գլխատել Հայաստանում գտնվող բոլոր հռոմեացիներին։ Սակայն նա Ք․ա․ 20 թվականին դավադրաբար սպանվեց մայրաքաղաք Արտաշատում։ Նրա մահից հետո սկսեց թուլանալ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արտաշեսյանների թագավորություն">Արտաշեսյանների թագավորությունը</a> և ի վերջո՝ անկում ապրեց Ք․հ․ 1 թվականին՝ <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D4%B4" title="Տիգրան Դ">Տիգրան IV</a>-ի մահից հետո<a href="#cite_note-Արտաշեսյաններ-65">[65]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Arshakuni_Armenia_(hy_-_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Arshakuni_Armenia_%28hy_-_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%29.png/262px-Arshakuni_Armenia_%28hy_-_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%29.png" decoding="async" width="262" height="146" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Arshakuni_Armenia_%28hy_-_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%29.png/393px-Arshakuni_Armenia_%28hy_-_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Arshakuni_Armenia_%28hy_-_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%29.png/524px-Arshakuni_Armenia_%28hy_-_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%29.png 2x" data-file-width="1280" data-file-height="712" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արշակունիների թագավորություն">Արշակունիների թագավորությունը</a> մոտ 150 թվականին, երբ իշխում էր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%B0%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D5%BD" title="Սոհեմոս">Սոհեմոս-Տիգրանը</a>։</figcaption></figure> Երկար պայքարից հետո 66 թվականին <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայքում</a> հաստատվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արշակունիներ">Արշակունիների արքայատոհմը</a>։ Այս թագավորության հիմնադիր հանդիսացավ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B1" title="Տրդատ Ա">Տրդատ I</a>-ը, որը սերում էր <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87_%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պարթև Արշակունիներ">Պարթև Արշակունիներից</a>։ Նա կառուցել է նաև <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%B0%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" title="Գառնու հեթանոսական տաճար">Գառնու հեթանոսական տաճարը</a>, որը նվիրված էր հեթանոսական <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B0%D6%80" title="Միհր">Միհր</a> աստծուն։ Նրան հաջորդում է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկը</a>, որը հիմնադրում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AE%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84" title="Մծուրք">Մծուրք</a> քաղաքը, իսկ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7_%D4%B1" title="Վաղարշ Ա">Վաղարշ I</a>-ը կառուցապատում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A3%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Վարդգեսավան">Վարդգեսավանը</a> (հետագայում՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատ</a>) և դարձնում երկրորդ մայրաքաղաք։ 226 թվականին <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87_%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պարթև Արշակունիներ">Պարթև Արշակունիները</a> պարտություն կրեցին Պարսք նահանգի Սասանյաններից և կորցրին իշխանությունը։ Ի պաշտպանություն <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87_%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պարթև Արշակունիներ">պարթև Արշակունիների</a>՝ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B2" title="Տրդատ Բ">Տրդատ II</a> արքան արշավանք է ձեռնարկում ընդդեմ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սասանյանների պետություն">Սասանյանների</a> և հասնում նույնիսկ մինչև <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A6%D5%A2%D5%B8%D5%B6" title="Տիզբոն">Տիզբոն</a>, սակայն 252 թվականին <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0_I" title="Շապուհ I">Շապուհի</a> արշավանքների հետևանքով ստիպված հեռանում է Հայաստանից։ Նրանից հետո սկսում է իշխել <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7_%D4%B2" title="Վաղարշ Բ">Վաղարշ II</a>-ը, որը սպանվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%AF_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87" title="Անակ Պարթև">Անակ Պարթևի</a> կողմից և Հայաստանում սկսվում է «ժամանակ անիշխանության»։ Օրինական թագաժառանգ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3" title="Տրդատ Գ">Տրդատին</a> փախցնում են <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4" title="Հռոմ">Հռոմ</a>, որտեղ էլ մեծանում է նա, դառնում օլիմպիական չեմպիոն, 276 թվականին հաղթում <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Գոթեր">գոթերի</a> իշխանին և 287 թվականին վերադառնում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արշակունյաց Հայաստան">Հայաստան</a> ու տեր դառնում իր օրինական գահին։ 296 թվականին պատերազմ է սկսվում <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմի</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սասանյանների պետություն">Սասանյանների</a> միջև, որը ավարտվում է Սասանյանների պարտությամբ և կնքվում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%AE%D5%A2%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80_(298)" title="Մծբինի պայմանագիր (298)">Մծբինի 40-ամյա պայմանագիրը</a>, որով Սասանյանները ճանաչում էին Արշակունիների թագավորության անկախությունը<a href="#cite_note-Արշակունիներ-66">[66]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Միջնադարյան_ժամանակաշրջան">Միջնադարյան ժամանակաշրջան</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. Միջնադարյան ժամանակաշրջան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: Միջնադարյան ժամանակաշրջան">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Վաղ_միջնադար">Վաղ միջնադար</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. Վաղ միջնադար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: Վաղ միջնադար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Sassanid_Empire_620.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9b/Sassanid_Empire_620.png" decoding="async" width="250" height="165" class="mw-file-element" data-file-width="250" data-file-height="165" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան կայսրությունը</a>, որը հաճախ իշխել է Արշակունիների թագավորության վրա։</figcaption></figure> 301 թվականին՝ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3" title="Տրդատ Գ">Տրդատ Գ</a>-ի գահակալման ընթացքում, <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արշակունյաց Հայաստան">Հայաստանում</a> ընդունվեց որպես պետական կրոն։ Նոր կրոնը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արշակունյաց Հայաստան">Հայաստանում</a> տարածվեց արյունահեղության միջոցով, ավերվեցին մի շարք հեթանոսական տաճարներ, որոնցից կանգուն մնաց միայն <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%B0%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" title="Գառնու հեթանոսական տաճար">Գառնու հեթանոսական տաճարը</a>։ Մի շարք մեհյանների փոխարեն կառուցվեցին եկեղեցիներ։ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3" title="Տրդատ Գ">Տրդատ Գ</a>-ին փոխարինեց <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%AF" title="Խոսրով Կոտակ">Խոսրով Կոտակը</a>, որը հիմնադրեց <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Դվին">Դվին</a> մայրաքաղաքը և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%BC" class="mw-redirect" title="Խոսրովի անտառ">Խոսրովի անտառը</a> (այն աշխարհի առաջին արհեստական անտառներից է)։ Նա նաև պատերազմել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BD%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Մասքութներ">մազքութական ցեղերի</a> դեմ և հաղթանակ տոնել։ <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A1%D5%AF" title="Խոսրով Կոտակ">Խոսրովին</a> հաջորդում է <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D4%B2" title="Տիրան Բ">Տիրանը</a>, որը դեռևս հեթանոսական սովորույթների հետևորդ էր։ Սա հանգեցնում է <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D4%B2" title="Տիրան Բ">Տիրանի</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%AF" title="Հուսիկ">Հուսիկ կաթողիկոսի</a> հարաբերությունների սրման։ Երբ <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D4%B2" title="Տիրան Բ">Տիրանը</a> ցանկանում է մտնել եկեղեցի, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%AF" title="Հուսիկ">Հուսիկը</a> նրա մուտքը արգելում է, և կաթողիկոսը արքայի թիկնապահների կողմից սպանվում է։ Տիրանը դառնում է Սասանյան <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0_II_%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D6%81" title="Շապուհ II Երկարակյաց">Շապուհ</a> արքայի խաբեության զոհը և կուրացվում։ Նրան հաջորդում է հզոր թագավոր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF_%D4%B2" title="Արշակ Բ">Արշակ Բ</a>-ն, որը կարողանում է դիմագրավել արտաքին թշնամիներին ու ամրապնդել սեփական իշխանությունը։ Նա <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%BF" title="Կոգովիտ">Կոգովիտ</a> գավառում հիմնադրում է նոր մայրաքաղաք <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Արշակավան">Արշակավանը</a>, որը կենտրոնախույզ նախարարական ուժերի կողմից ավերվում են։ Հետագայում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF_%D4%B2" title="Արշակ Բ">Արշակ Բ</a>-ն նույնպես դարձավ <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0_II_%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D6%81" title="Շապուհ II Երկարակյաց">Շապուհ Բ Երկարակյացի</a> դավադրության զոհ և կանչվելով <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A6%D5%A2%D5%B8%D5%B6" title="Տիզբոն">Տիզբոն</a>՝ նետվեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B7_%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անհուշ բերդ (դեռ գրված չէ)">Անհուշ բերդ</a>, որտեղ էլ մահացավ։ Նրան հաջորդում է իր 18-ամյա որդին՝ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BA_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80" title="Պապ թագավոր">Պապը</a>, որը, չնայած իր երիտասարդ տարիքին, ցույց տվեց հզոր կամային հատկանիշներ և 371 թվականին հաղթելով պարսիկներին՝ վերականգնեց հայոց անկախությունը։ Նա նաև կրճատեց եկեղեցական հողերը, ապա սկսեց հողային պահանջներ դնել <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիայի</a> դիմաց։ Այս ամենը 374 թվականին հանգեցրեց նրան, որ նա դավադրաբար սպանվեց հենց սեփական մայրաքաղաքում։ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BA_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80" title="Պապ թագավոր">Պապին</a> հաջորդեցին թույլ արքաներ, որոնց ժամանակաշրջանում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արշակունյաց թագավորություն">Արշակունյաց թագավորությունը</a> սկսեց թուլանալ և ի վերջո 387 թվականին կիսվեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրության</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> միջև։ Հայաստանի արևելյան հատվածում գահակալող <a href="/wiki/%D5%8E%D5%BC%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0" title="Վռամշապուհ">Վռամշապուհի</a> օրոք տեղի ունեցավ ազգապահպան նշանակություն ունեցող կարևորագույն գյուտ՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BA_%D5%84%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%81" title="Մեսրոպ Մաշտոց">Մեսրոպ Մաշտոցը</a> ստեղծեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%A3%D6%80%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հայոց գրեր">հայոց գրերը</a>։ Արտաշեսյան վերջին արքա դարձավ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD_%D4%B4" title="Արտաշես Դ">Արտաշես Դ</a>-ն, որը 428 թվականին հայ եկեղեցու խնդրանքով գահընկեց արվեց <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> կողմից, ինչով էլ ավարտվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արշակունիների թագավորություն">Արշակունիների թագավորության</a> գոյությունը<a href="#cite_note-Արշակունիների_թագավորություն-67">[67]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Map_of_the_Caucasus,_740_CE.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Map_of_the_Caucasus%2C_740_CE.svg/261px-Map_of_the_Caucasus%2C_740_CE.svg.png" decoding="async" width="261" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Map_of_the_Caucasus%2C_740_CE.svg/392px-Map_of_the_Caucasus%2C_740_CE.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Map_of_the_Caucasus%2C_740_CE.svg/522px-Map_of_the_Caucasus%2C_740_CE.svg.png 2x" data-file-width="1155" data-file-height="898" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արմինիա կուսակալություն">Արմինիա կուսակալությունը</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Կովկաս">Կովկասը</a> մոտ 740 թվականին, երբ գտնվում էին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արաբական խալիֆայություն">Արաբական խալիֆայության</a> տիրապետության տակ։</figcaption></figure> Հայաստանը 428-646 թվականներին եղել է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան Պարսկաստանի</a> իշխանության տակ և կազմել է նրա վարչական միավորներից մեկը։ Այս վարչական միավորը հայտնի էն <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մարզպանական Հայաստան">Մարզպանական Հայաստան</a> անվամբ։ Այս ստեղծվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD_%D4%B4" title="Արտաշես Դ">Արտաշես Դ</a> արքային գահընկեց անելուց անմիջապես հետո։ Սակայն հայերը պահպանում էին իրենց ներքին ինքնավարությունը։ Պահպանվում է նախարարական համակարգը, ազգային դիմագիծը և ազգապահպան նշանակություն ունեցող կրոնն ու լեզուն։ Սակայն <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան Պարսկաստանի</a> արքա <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF_%D4%B2" title="Հազկերտ Բ">Հազկերտը</a> շուտով սկսեց հայերի ձուլման քաղաքականություն և Հայաստան ուղարկեց մի հրովարտակ, որով պահանջում է հայերի կրոնափոխություն և <a href="/wiki/%D4%B6%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զրադաշտականություն">զրադաշտականության</a> (մազդեզականություն) ընդունում։ Այդ ժամանակ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մարզպանական Հայաստան">Հայաստանում</a> մարզպան էր <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF_%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" class="mw-redirect" title="Վասակ Սյունի">Վասակ Սյունին</a>, իսկ սպարապետ՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Վարդան Մամիկոնյան">Վարդան Մամիկոնյանը</a>։ Ի վերջո՝ 450 թվականին սկսվում է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Վարդանանց պատերազմ">Վարդանանց պատերազմը</a>, ինչը 451 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Ավարայրի ճակատամարտ">Ավարայրի ճակատամարտում</a> ստանում է իր հանգուցալուծումը։ Պարսիկների կրոնափոխության պլանի իրագործումը ժամանակավորապես դադարեցվում է։ Սակայն 481 թվականին նորից ուժեղանում են կրոնական հալածանքները, ինչն էլ հանգեցնում է պատերազմի։ Այն սկսվում է 480 թվականին և տևում մինչև 484 թվականը։ Ռազմական գործողությունները ղեկավարվում էին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_(%D5%BC%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%AB%D5%B9)" class="mw-redirect" title="Վահան Մամիկոնյան (ռազմական գործիչ)">Վահան Մամիկոնյանի</a> կողմից, որի անունով էլ պատերազմը կոչվել է <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Վահանանց պատերազմ">Վահանանց</a>։ 484 թվականին սկսվում է բանակցություններ, և կնքվում է <a href="/wiki/%D5%86%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Նվարսակի պայմանագիր">Նվարսակի պայմանագիրը</a>, ըստ որի՝ պարսիկները հրաժարվում են կրոնափոխության պլանից։ Սակայն <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան Պարսկաստանը</a> շարունակում էր <a href="/wiki/%D4%B6%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զրադաշտականություն">զրադաշտականության</a> տարածման փորձերը Հայաստանում նաև 6-րդ դարում։ Հայերը նորից ապստամբում են, այս անգամ Վարդան Մամիկոնյանի ղեկավարությամբ, որը հայտնի նաև <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6_%D4%BF%D6%80%D5%BF%D5%BD%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Վարդան Կրտսեր">Վարդան Կրտսեր</a> անվամբ<a href="#cite_note-Մարզպանական_Հայաստան1-68">[68]</a><a href="#cite_note-Մարզպանական_Հայաստան2-69">[69]</a>։ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արաբական արշավանքները Հայաստան">Արաբական արշավանքները Հայաստանում</a> սկսվեցին 640 թվականին։ Այս արշավանքները շարունակվեցին նաև հետագա տարիներին։ 652 թվականին հայոց իշխան <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D5%8C%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Թեոդորոս Ռշտունի">Թեոդորոս Ռշտունուն</a> հաջողվում է պայմանագիր կնքել <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արաբական խալիֆայություն">Արաբական խալիֆայության</a> ապագա խալիֆ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%A1" title="Մուավիա">Մուավիայի</a> հետ։ Հետագայում այս պայմանագիրը որոշ ժամանակ խաղաղություն ապահովեց հայերի համար։ Ի վերջո ուժերի հարաբերակցությունը ակնհայտ թեքվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արաբներ">արաբների</a> կողմը, և նրանք որոշում են վերջնականապես հաստատվել <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհում</a>, որը նրանց հաջողվում է։ Ստեղծվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արմինիա կուսակալություն">Արմինիա կուսակալությունը</a>։ 705 թվականին արաբները դիմում են խաբեության և իրենց մոտ հրավիրելով հայ 1200 ազնվականների՝ նրանց լցնում են <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%B3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Նախճավան">Նախիջևանի</a> ու <a href="/wiki/%D4%BD%D6%80%D5%A1%D5%B4_(%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6)" title="Խրամ (ավան)">Խրամի</a> բերդերը և բոլորին այրում․ այդ տարին արաբական աղբյուրներում հայտնի որպես կրակի տարի։ Հուժկու ապստամբությունները շարունակվում էին նաև այս ժամանակաշրջանում, սակայն հայերը վերջնական հաջողության կարողանում են հասնել միայն 8-րդ դարի վերջին, երբ հայոց իշխան <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D5%84%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80" title="Աշոտ Մսակեր">Աշոտ Բագրատունին</a> վերականգնում է ներքին ինքնավարությունը<a href="#cite_note-արաբական_շրջան-70">[70]</a>։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D5%84%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80" title="Աշոտ Մսակեր">Աշոտ Մսակերի</a> օրոք սկսվում է վերականգնվել հայոց ինքնավարությունը։ Նա սպարապետությունը հանձնում է իր եղբայր Շապուհին։ Նրա իշխանության օրերին խալիֆայության իրավունքների կրճատում է տեղի ունենում, իսկ նրան հաջորդած <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF_%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" class="mw-redirect" title="Բագարատ Բագրատունի">Բագարատ Բագրատունու</a> օրոք հարկերի գանձումը վերապահվում է հայոց իշխանին, և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արմինիա կուսակալություն">Արմինիայի կուսակալությունը</a> խալիֆայությանը մուծում էր ընդամենը սիմվոլիկ հարկագումար։ 862 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D4%B1_%D5%84%D5%A5%D5%AE" title="Աշոտ Ա Մեծ">Աշոտ Բագրատունին</a> ճանաչվեց որպես «Հայոց իշխանաց իշխան», իսկ 885 թվականին թագ ստացավ խալիֆի կողմից, և վերականգնվեց հայոց անկախությունը։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Զարգացած_միջնադար">Զարգացած միջնադար</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Զարգացած միջնադար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Զարգացած միջնադար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Bagratuni_Armenia_1000-hy.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Bagratuni_Armenia_1000-hy.svg/252px-Bagratuni_Armenia_1000-hy.svg.png" decoding="async" width="252" height="148" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Bagratuni_Armenia_1000-hy.svg/378px-Bagratuni_Armenia_1000-hy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Bagratuni_Armenia_1000-hy.svg/504px-Bagratuni_Armenia_1000-hy.svg.png 2x" data-file-width="2717" data-file-height="1595" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բագրատունիների թագավորություն">Բագրատունիների թագավորություն</a>ը մոտ 1000 թվականին։</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բագրատունիների թագավորություն">Բագրատունիների թագավորությունը</a> միջազգային ճանաչում ստացավ 885 թվականին՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D4%B1" class="mw-redirect" title="Աշոտ Ա">Աշոտ Ա Բագրատունու</a> իշխանության օրոք։ Թագավորության սկզբում մայրաքաղաքը <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Բագարան">Բագարանն</a> էր, որին հետագայում փոխարինեցին <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" title="Շիրակավան">Շիրակավանը</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%BD" title="Կարս">Կարսը</a>։ 890-914 թվականներին <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Բագրատունյաց Հայաստան">Բագրատունյաց Հայաստանում</a> գահակալել է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF_%D4%B1_%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF" title="Սմբատ Ա Նահատակ">Սմբատ Ա Նահատակը</a>, որի օրոք արաբական արշավանքները նոր թափ ստացան։ Սմբատը հաճախ կարողանում էր դիմակայել արաբներին, սակայն ի վերջո 914 թվականին արաբների կողմից գերեվարվեց, ապա <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BE%D5%AB%D5%B6" title="Դվին">Դվինի</a> դարպասների վրա խաչ հանվեց։ Նրան հաջորդեց իր որդի <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9" class="mw-redirect" title="Աշոտ Երկաթ">Աշոտը</a>, որի օրոք <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բագրատունիների թագավորություն">Բագրատունիների թագավորությունը</a> նորից հզորացավ։ Նա 921 թվականին կարողացավ հաղթանակի հասնել <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Սևանի ճակատամարտ">Սևանի ճակատամարտում</a> և վերականգնել երկրի լիակատար անկախությունը։ Նրան հաջորդում է իր եղբայր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A1%D5%BD_%D4%B1" title="Աբաս Ա">Աբասը</a>։ 961 թվականից թագավորության մայրաքաղաք է դառնում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AB" title="Անի">Անին</a>։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%B8%D5%BF_%D4%B3_%D5%88%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%AE" title="Աշոտ Գ Ողորմած">Աշոտ Գ Ողորմածի</a> ժամանակաշրջանում <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բագրատունիների թագավորություն">Բագրատունիների թագավորության</a> տարածքը կազմում էր շուրջ 250 հազար կմ2 և ներառում էր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհի</a> մեծ մասը։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Բագրատունյաց թագավորություն">Բագրատունյաց թագավորության</a> անկման հիմնական պատճառ հանդիսացան թագավորությունից անջատված և նոր ձևավորված թագավորությունները, որոնք հաճախ վարում էին <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունիներին</a> հակառակ քաղաքականություն։ Այդ թագավորություններից հայտնի էին <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վասպուրականի թագավորություն">Վասպուրականի</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D6%80-%D5%81%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն">Տաշիր-Ձորագետի</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Վանանդի թագավորություն">Վանանդի</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սյունիքի թագավորություն">Սյունիքի թագավորությունները</a>։ Ի վերջո <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բագրատունիների թագավորություն">Բագրատունիների թագավորությունը</a> անկում ապրեց 1045 թվականին<a href="#cite_note-Բագրատունիներ-71">[71]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:The_Barony_of_Cilician_Armenia,_1080-1199.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/The_Barony_of_Cilician_Armenia%2C_1080-1199.gif/244px-The_Barony_of_Cilician_Armenia%2C_1080-1199.gif" decoding="async" width="244" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/The_Barony_of_Cilician_Armenia%2C_1080-1199.gif/366px-The_Barony_of_Cilician_Armenia%2C_1080-1199.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/The_Barony_of_Cilician_Armenia%2C_1080-1199.gif/488px-The_Barony_of_Cilician_Armenia%2C_1080-1199.gif 2x" data-file-width="699" data-file-height="472" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական իշխանություն">Կիլիկիայի հայկական իշխանության</a> տարածքը տարբեր ժամանակաշրջաններում։</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բագրատունիների թագավորություն">Բագրատունիների թագավորության</a> անկման ժամանակահատվածում Հայաստանը բազմիցս ենթարկվեց քոչվոր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%AC%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF-%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սելջուկ-թյուրքերի արշավանքները Հայաստան">թյուրք-սելջուկների արշավանքներին</a>, որի հետևանքով հայերի մեծ մասը արտագաղթեց <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Միջերկրական ծով">Միջերկրական ծովի</a> հյուսիս-արևելք՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական իշխանություն">Կիլիկիա</a>։ Այստեղ առաջին հայկական իշխանությունները հիշատակվում են սկսած 1080 թվականից, որի իշխանը սերում էր <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունիների</a> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուբինյաններ">Ռուբինյան</a> ճյուղից։ Իշխանության սկզբնական հատվածում իշխանության կենտրոնը <a href="/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Բարձրաբերձ (դեռ գրված չէ)">Բարձրաբերձն</a> էր, որին 1098 թվականին փոխարինում է անառիկ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%AF%D5%A1" title="Վահկա">Վահկան</a>։ Հետագայում նվաճվեց նաև <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Դաշտային Կիլիկիա">Դաշտային Կիլիկիան</a>, որի նվաճումից հետո կենտրոն դարձավ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%BD" title="Սիս">Սիսը</a>։ Այն հետագայում կարևոր դեր խաղաց նաև <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">Կիլիկիայի հայկական թագավորության</a> պատմության մեջ։ Կիլիկիայի իշխանները մեծ օգնություն են ցուցաբերել նաև <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Խաչակիրներ">խաչակիրներին</a>։ Ի վերջո 1198 թվականին՝ <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_%D4%B2_%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE" class="mw-redirect" title="Լևոն Բ Մեծագործ">Լևոն Բ Մեծագործի</a> օրոք, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կիլիկիայի հայոց թագավորություն">Կիլիկիայի հայոց թագավորությունը</a> ստացավ միջազգային ճանաչում և դարձավ անկախ պետություն, որտեղ իշխում էին <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուբինյաններ">Ռուբինյանները</a><a href="#cite_note-Կիլիկիա-72">[72]</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Cilician_Armenia.tif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Cilician_Armenia.tif/lossy-page1-243px-Cilician_Armenia.tif.jpg" decoding="async" width="243" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Cilician_Armenia.tif/lossy-page1-365px-Cilician_Armenia.tif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/Cilician_Armenia.tif/lossy-page1-486px-Cilician_Armenia.tif.jpg 2x" data-file-width="900" data-file-height="616" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">Կիլիկիայի հայկական թագավորության</a> տարածքը ամենամեծ ընդարձակման տարիներին։</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կիլիկիայի հայոց թագավորություն">Կիլիկիայի հայոց թագավորության</a> միջազգային ճանաչումը օգնեց դրա զարգացմանը։ Այստեղ իշխող <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ռուբինյաններ">Ռուբինյանները</a> կարողացան պահպանել իրենց իշխանությունը մինչև 1226 թվականը։ <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_%D4%B2_%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE" class="mw-redirect" title="Լևոն Բ Մեծագործ">Լևոն Բ</a>-ն որդի չուներ, այդ պատճառով գահը կտակեց իր աղջկան՝ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%AC" title="Զապել">Զապելին</a>, որն ամուսնացավ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D4%B1" title="Հեթում Ա">Հեթումի</a> հետ։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D4%B1" title="Հեթում Ա">Հեթումը</a> դարձավ Կիլիկիայի թագավոր և հիմնեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հեթումյաններ">Հեթումյանների</a> իշխանությունը։ Նա իր գահակալման շրջանում չպատերազմեց Կիլիկիայի վրա հարձակված <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մոնղոլներ">մոնղոլ-թաթարների</a> հետ, այլ 1254 թվականին մեկնում է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կարակորում">Կարակորում</a> և այնտեղ կնքում հայ-մոնղոլական դաշինքը։ 1266 թվականին վերելք ապրող <a href="/w/index.php?title=%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Եգիպտոսի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Եգիպտոսի սուլթանությունը</a> մեծ ուժերով հարձակվել է Կիլիկիայի վրա և թալանել <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%BD" title="Սիս">Սիս</a> մայրաքաղաքը։ Ի վերջո <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">Կիլիկիայի հայոց թագավորությունը</a> սկսում է թուլանալ և 1375 թվականին անկում է ապրում իր վերջին թագավորի՝ <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_%D4%B6" title="Լևոն Զ">Լևոն Զ</a>-ի օրոք<a href="#cite_note-Կիլիկիա-72">[72]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ուշ_միջնադար">Ուշ միջնադար</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Ուշ միջնադար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Ուշ միջնադար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A8_%D5%B8%D6%82%D5%B7_%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայաստանը ուշ միջնադարում">Հայաստանը ուշ միջնադարում</a> եղել է ամենադժվար իրավիճակում, քանի որ երբեմնի հզոր նախարարական տները թուլացել կամ ընդհանրապես անհետացել էին։ Թուլացել և անկում էին ապրել նաև հայոց պետականության հովանավորներ <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վրաց թագավորություն">Վրաց</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բյուզանդական կայսրություն">Բյուզանդական թագավորությունները</a>։ Հայաստանը 1386 թվականին ենթարկվում էր <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B6%D5%AF%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Լենկթեմուր">Լենկթեմուրի</a> արշավանքներին, որոնք շարունակվեցին մինչև հաջորդ դարի սկիզբ<a href="#cite_note-Ուշ_միջնադար2-73">[73]</a>։ Այս ժամանակաշրջանի միակ լուսավոր կետը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">Հայ առաքելական եկեղեցու</a> գոյությունն էր, որը ազգապահպան նշանակություն ուներ հայերի համար։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">Հայ առաքելական եկեղեցու</a> նստավայր-աթոռը 1441 թվականին Կիլիկիայի տեղափոխվեց <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF" title="Վաղարշապատ">Վաղարշապատ</a>։ Այս ժամանակաշրջանում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհը</a> դառնում է նոր ձևավորող և զարգացող <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սեֆյան Պարսկաստան">Սեֆյան Պարսկաստանի</a> և Սուլթանական Թուրքիայի մրցակցության ասպարեզը։ 16-րդ դարի կեսին՝ 1555 թվականին, Հայաստանը կիսվում է երկու՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">արևելյան</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">արևմտյան</a> մասերի, որոնք գտնվում էին համապատասխանաբար <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Շահական Պարսկաստանի</a> և <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան կայսրության</a> իշխանության տակ<a href="#cite_note-Ուշ_միջնադար1-74">[74]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նոր_ժամանակաշրջան">Նոր ժամանակաշրջան</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Նոր ժամանակաշրջան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Նոր ժամանակաշրջան">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD.png/243px-%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD.png" decoding="async" width="243" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD.png/365px-%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD.png/486px-%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD.png 2x" data-file-width="914" data-file-height="600" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%95%D6%80%D5%AB" title="Իսրայել Օրի">Իսրայել Օրին</a> և <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_I" title="Պետրոս I">Պետրոս I</a>-ը, որոնք բանակցում էին <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Մոսկովյան ծրագիր">Մոսկովյան ծրագրի</a> շուրջ։</figcaption></figure> 1677 թվականին նկատվում է որոշ աշխուժացում հայ դիվանագիտական մտքի մեջ։ Հայ նշանավոր մի շարք գործիչներ, որոնք գործունեություն էին վարում և՛ եկեղեցական, և՛ առևտրի ոլորտներում, սկսեցին ջանքեր գործադրել Հայաստանը ազատագրելու համար։ Այդ գործիչները հաճախ կոչեր էին ուղղում եվրոպական երկրներին և բանակցություններ սկսում նրանց հետ։ 1677 թվականին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%A2_%D4%B4_%D5%8B%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հակոբ Դ Ջուղայեցի">Հակոբ Դ Ջուղայեցու</a> կողմից հրավիրվեց <a href="/w/index.php?title=%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B6%D5%A5%D6%80_(1547,_1677)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Էջմիածնի ժողովներ (1547, 1677) (դեռ գրված չէ)">Էջմիածնի գաղտնի ժողովը</a>, որին մասնակցում էին Սյունիքի և Արցախի մելիքները։ Ստեղծվեց մի պատվիրակություն, որը պետք է անցներ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպա</a> և բանակցեր Հայաստանի ազատագրման համար։ Սակայն 1678 թվականին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլիսում</a> մահանում է կաթողիկոսը, և պատվիրակությունը ստիպված վերադառնում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Հայաստան</a>։ Պատվիրակության հետ Հայաստան չի վերադառնում <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%95%D6%80%D5%AB" title="Իսրայել Օրի">Իսրայել Օրին</a>, որը անցնում է <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպա</a> և հանգրվանում Պֆալց երկրամասի <a href="/wiki/%D4%B4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A5%D5%AC%D5%A4%D5%B8%D6%80%D6%86" title="Դյուսելդորֆ">Դյուսելդորֆ</a> քաղաքում։ Այստեղ նա բանակցություններ է սկսում <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D5%AC%D5%B0%D5%A5%D5%AC%D5%B4" title="Հովհան Վիլհելմ">Հովհան Վիլհելմ</a> իշխանի հետ և ստեղծում <a href="/wiki/%D5%8A%D6%86%D5%A1%D5%AC%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Պֆալցյան ծրագիր">Պֆալցյան ծրագիրը</a>, որը սակայն քաղաքական անբարենպաստ իրավիճակով պայմանավորված այն չի հաջողվում իրականացնել<a href="#cite_note-Կրճատ-75">[75]</a><a href="#cite_note-76">[76]</a><a href="#cite_note-Բովանդակաություն-77">[77]</a>։ Նա 1701 թվականին անցնում է <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստան</a> և այստեղ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_I" title="Պետրոս I">Պետրոս I</a>-ին է ներկայացվում <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Մոսկովյան ծրագիր">Մոսկովյան ծրագիրը</a>, որը նույնպես իրականություն չի դառնում, քանի որ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանը</a> զբաղված էր <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Հյուսիսային պատերազմ">Հյուսիսային պատերազմով</a><a href="#cite_note-Բովանդակաություն2-78">[78]</a>։ 1722 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%86%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Աֆղաններ">աֆղանների</a> կողմից գրավվում է <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> մայրաքաղաք <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6" title="Սպահան">Սպահանը</a>, ինչը ակտիվություն է առաջացնում հայերի շրջանում։ Լուր է ստացվում, որ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_I" title="Պետրոս I">Պետրոս I</a>-ը իր զորքով շարժվում է դեպի <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Հարավային Կովկաս">Հարավային Կովկաս</a>։ Արցախի մելիքները <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6-%D5%8B%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Եսայի Հասան-Ջալալյան">Եսայի Հասան-Ջալալյանի</a> գլխավորությամբ զորք են հավաքագրում և վրաց <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%AD%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3_VI" title="Վախթանգ VI">Վախթանգ VI</a>-ի հետ միասին ռուսներին սպասում <a href="/w/index.php?title=%D5%89%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Չոլակ (դեռ գրված չէ)">Չոլակ</a> վայրում։ Սակայն ռուսները անակնկալ հետաձգում են արշավանքը, և հայ մելիքները վերադառնում են Արցախ։ Այստեղ ստեղծվում են պաշտպանական ամրություններ՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B2%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սղնախներ">սղնախներ</a>։ 1724 թվականին թուրքերը մտնում են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստան</a> և գրավում <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Երևանի բերդ">Երևանի բերդը</a>, ապա շարժվում Արցախ և Սյունիք, վերջինս ուներ կիսանկախ վիճակ և ղեկավարվում էր <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BE%D5%AB%D5%A9_%D4%B2%D5%A5%D5%AF" title="Դավիթ Բեկ">Դավիթ Բեկի</a> կողմից։ Հայերը մինչև 1728-1730 թվականները կարողանում են դիմանալ թուրքերի արշավանքներին, սակայն ի վերջո պարտություն են կրում<a href="#cite_note-79">[79]</a>։ 1735 թվականին տեղի է ունենում <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Եղվարդի ճակատամարտ">Եղվարդի ճակատամարտը</a>, որի արդյունքով 1736 թվականին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանը</a> նորից անցնում է <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանին</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hovsep_Emin.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Hovsep_Emin.jpg/191px-Hovsep_Emin.jpg" decoding="async" width="191" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/62/Hovsep_Emin.jpg/286px-Hovsep_Emin.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/62/Hovsep_Emin.jpg 2x" data-file-width="352" data-file-height="445" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83_%D4%B7%D5%B4%D5%AB%D5%B6" title="Հովսեփ Էմին">Հովսեփ Էմինը</a>, որը ազատագրական գործունեություն է ծավալել <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանում</a></figcaption></figure> 1761-1770 թվականներին Հայաստանի ազատագրման գործում կարևոր ներդրում է ունեցել <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83_%D4%B7%D5%B4%D5%AB%D5%B6" title="Հովսեփ Էմին">Հովսեփ Էմինը</a>, որի գործունեությունը փաստացի արդյունք չտվեց, սակայն բարձրացավ հայերի ազգային ինքնագիտակցությունը<a href="#cite_note-80">[80]</a>։ Այս ժամանակաշրջանում հայերը ունեին երկու հիմնական գաղթօջախներ՝ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանը</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հնդկաստան">Հնդկաստանը</a>։ 18-րդ դարում ակտիվացավ հնդկահայ գաղութը, որի ներկայացուցիչներ <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%87%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Շահամիր Շահամիրյան">Շահամիր Շահամիրյանը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83_%D4%B7%D5%B4%D5%AB%D5%B6" title="Հովսեփ Էմին">Հովսեփ Էմինը</a> շարունակում էին հայերի շրջանում ազատագրության կոչեր տարածել։ 19-րդ դարի սկզբին ռուսական շահերը սկսեցին համընկնել հայկական շահերի հետ, քանի որ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանը</a> ցանկանում էր իր ազդեցությունը հաստատել <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Հարավային Կովկաս">Հարավային Կովկասում</a>։ 1801 թվականին Վրաստանը գրավվեց <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստան</a> կողմից և 1804 թվականին սկսվեց <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(1804-1813)" title="Ռուս-պարսկական պատերազմ (1804-1813)">ռուս-պարսկական պատերազմը</a><a href="#cite_note-81">[81]</a>, որին զուգահեռ ընթանում էր նաև <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(1806-1812)" title="Ռուս-թուրքական պատերազմ (1806-1812)">1806-1812 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմը</a><a href="#cite_note-82">[82]</a>։ Առաջին ռուս-թուրքական պատերազմը ավարտվում է <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80_(1812)" title="Բուխարեստի պայմանագիր (1812)">Բուխարեստի պայմանագրով</a>, ըստ որի <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանը</a> հրաժարվեց Կովկասյան ճակատում գրավված տարածքներից և նախընտրեց իր տերությանը միացնել <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%AB%D5%A1" title="Բեսարաբիա">Բեսարաբիան</a>։ 1813 թվականին ավարտվեց ռուս-պարսկական առաջին պատերազմը, և կնքվեց <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Գյուլիստանի պայմանագիր">Գյուլիստանի պայմանագիրը</a>։ Ըստ այդ պայմանագրի՝ ամբողջ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանը</a> (բացի <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երևանի խանություն">Երևանի</a> և <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%AB%D5%BB%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Նախիջևանի խանություն">Նախիջևանի խանություններից</a>) անցնում էր <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանին</a>։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Serob.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Serob.jpg/191px-Serob.jpg" decoding="async" width="191" height="232" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Serob.jpg/286px-Serob.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8b/Serob.jpg 2x" data-file-width="295" data-file-height="359" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանում</a> ծավալված հայդուկային շարժման գլխավոր դեմքերից մեկը՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80_%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%A2" title="Աղբյուր Սերոբ">Աղբյուր Սերոբը</a></figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(1826-1828)" title="Ռուս-պարսկական պատերազմ (1826-1828)">Ռուս-պարսկական երկրորդ պատերազմը</a> տեղի է ունեցել 1826-1828 թվականներին, որի ընթացքում ռուսական զորքերին հաջողվեց գրավել ռազմական նշանակություն ունեցող <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A4" title="Երևանի բերդ">Երևանի բերդը</a> և նույնիս առաջ շարժվել <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> տարածքում<a href="#cite_note-83">[83]</a>։ Ի վերջո՝ կնքվեց <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Թուրքմենչայի պայմանագիր">Թուրքմենչայի պայմանագիրը</a>, ըստ որի ամբողջ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանը</a> անցնում էր <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանին</a>։ 1828-1829 թվականներին տեղի է ունենում <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(1828-1829)" title="Ռուս-թուրքական պատերազմ (1828-1829)">ռուս-թուրքական երկրորդ պատերազմը</a>, որի արդյունքը եղավ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Ադրիանապոլսի պայմանագիր">Ադրիանապոլսի պայմանագիրը</a>, ըստ որի՝ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանին</a> անցավ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D6%81%D5%AD%D5%A1" title="Ախալցխա">Ախալցխան</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D6%84%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D6%84" title="Ախալքալաք">Ախալքալաքը</a>, նաև սևծովյան շրջանները՝ <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D5%A9%D5%AB" title="Փոթի">Փոթի</a> նավահանգստով։ Հաջորդ տարիներին ծավալված պատերազմներից կարևորագույնը 1877-1878 թվականներին տեղի ունեցած <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_(1877-1878)" title="Ռուս-թուրքական պատերազմ (1877-1878)">ռուս-թուրքական պատերազմն</a> էր, որտեղ ռուսները կատարյալ հաղթանակ տարան և կնքեցին <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%86%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Սան Ստեֆանոյի պայմանագիր">Սան Ստեֆանոյի պայմանագիրը</a>, ըստ որի՝ <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանին</a> էր անցնում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանի</a> զգալի հատված<a href="#cite_note-84">[84]</a>։ Այս ամենը դուր չեկավ եվրոպական երկրներին և նրանք <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստանին</a> ստիպեցին <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%BC%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" class="mw-redirect" title="Բեռլինի վեհաժողով">Բեռլինի վեհաժողովում</a> իրենց հետ համաձայնեցնել <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%86%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Սան Ստեֆանոյի պայմանագիր">Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի</a> կետերը։ <a href="/wiki/%D4%BD%D6%80%D5%AB%D5%B4%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Խրիմյան Հայրիկ">Խրիմյան Հայրիկի</a> ղեկավարած պատվիրակությանը թույլ չտրվեց մասնակցել վեհաժողովին։ Արևմտյան Հայաստանի մի շարք հայաշատ շրջաններ ազատագրական մարտեր էին մղում, որոնցից նշանավոր են <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6" title="Վան">Վանի</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սասուն">Սասունի</a>, <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A5%D5%B5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զեյթուն">Զեյթունի</a> և այլ հայաշատ շրջաններ։ 1880-ականների սկզբներից <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանում</a> սկսվեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Հայդուկ">հայդուկային շարժումը</a>։ Հայ վրիժաուռները անհատապես կամ խմբերով հեռանում էին լեռներ կամ անտառներ ու պատժիչ գործողություններ կատարում <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80" title="Թուրքեր">թուրք</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%A4%D5%A5%D6%80" title="Քրդեր">քուրդ</a> և դավաճան հայ պաշտոնյանների հանդեպ։ 1890-ականների սկզբին <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%AC_%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%A4_II" title="Աբդուլ Համիդ II">Աբդուլ Համիդ II</a>-ը հայկական հարցի լուծման ուղին գտավ <a href="/wiki/%D5%91%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ցեղասպանություն">ցեղասպանություն</a> իրականացնելու մեջ։ Հենց այս տարիներին էլ հայերին ցեղասպանելու քաղաքականությունը դրվեց պետական մակարդակի վրա և հետագայում օգտագործվեց նաև ազգայնական <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Երիտթուրքեր">երիտթուրքերի</a> ժամանակ։ 1894-1896 թվականներին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանում</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլիսում</a> սպանվեց 300 հազար հայ, 100 հազարը արտագաղթեցին <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսաստան</a>, 200 հազարը <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպա</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Ամերիկա">Ամերիկա</a>, իսկ շատերը ընդունեցին <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամ</a>, որպեսզի պահպանեն իրենց գոյությունը։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF.png/249px-%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF.png" decoding="async" width="249" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF.png/374px-%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF.png/498px-%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF.png 2x" data-file-width="3002" data-file-height="2162" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Առաջին համաշխարհային պատերազմ">Առաջին համաշխարհային պատերազմի</a> կովկասյան ճակատի գործողությունների քարտեզ</figcaption></figure> Հետագայում հայերի ցույց տված դիմադրություններից նշանավոր է 1904 թվականի <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BA%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սասունի ապստամբություն">Սասունի ապստամբությունը</a>, որի համար պատճառ հանդիսացավ թուրքական իշխանությունների ձեռնարկած հակահայկական արշավանքը։ Այս ապստամբությունը ունեցավ իր արդյունքը, և միջազգային ճնշման տակ թուրքերը ժամանակավորապես հրաժարվեցին հայերին բնաջնջելու քաղաքականությունից։ 1908 թվականին տեղի է ունենում <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Երիտթուրքերի հեղաշրջում">երիտթուրքերի հեղաշրջումը</a>, որին օժանդակում էր նաև հայկական կուսակցություններից <a href="/wiki/%D5%80%D5%85%D4%B4" class="mw-redirect" title="ՀՅԴ">ՀՅԴ</a>-ն։ Այդ իշխանությունը նախօրոք խոստանում էր մի շարք հարցերում հայկական բարենորոգումներ իրականացնել, սակայն իշխանությունը զավթելուց հետո նրանք շարունակեցին հայատյաց քաղաքականությունը և առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին իրականացրին <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանությունը</a>, որին զոհ գնաց ավելի քան 1,5 մլն հայ, իսկ շատերը հայրենազրկվեցին և դառնալով տարագիր՝ ցրվեցին ամբողջ աշխարհում։ 1917 թվականին կնքվեց <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF-%D4%BC%D5%AB%D5%BF%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%AF%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիր">Բրեստ-Լիտովսկի պայմանագիրը</a>, որով ռուս <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B7%D6%87%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բոլշևիկներ">բոլշևիկները</a> ավարտեցին պատերազմը <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան կայսրության</a> հետ։ Թուրքերը, օգտվելով հայերի անպաշտպան իրավիճակից, հարձակվեցին <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանի</a> վրա, սակայն հայերը <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D6%80" title="Մայիսյան հերոսամարտեր">մայիսյան հերոսամարտերի</a> ժամանակ հերոսական դիմադրություն ցուցաբերեցին և հաղթանակ տարան թուրքերի հանդեպ՝ դուրս շպրտելով նրանց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանից</a>։ Հետագայում <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Երիտթուրքեր">երիտթուրքերը</a> դատապարտվեցին և հեռացան <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Թուրքիայից</a>, իսկ նրանց փոխարինեց <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A9%D5%A1%D6%86%D5%A1_%D5%94%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%AC_%D4%B1%D5%A9%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84" title="Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրք">Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքը</a>։ Նա ստեղծեց <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Թուրքիայի Հանրապետություն">Թուրքիայի առաջին հանրապետությունը</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Նորագույն_ժամանակաշրջան">Նորագույն ժամանակաշրջան</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Նորագույն ժամանակաշրջան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Նորագույն ժամանակաշրջան">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:The_First_Armenian_Republic_1918-1920.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/The_First_Armenian_Republic_1918-1920.gif/246px-The_First_Armenian_Republic_1918-1920.gif" decoding="async" width="246" height="166" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/The_First_Armenian_Republic_1918-1920.gif/369px-The_First_Armenian_Republic_1918-1920.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/The_First_Armenian_Republic_1918-1920.gif/492px-The_First_Armenian_Republic_1918-1920.gif 2x" data-file-width="700" data-file-height="473" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի առաջին հանրապետություն">Հայաստանի առաջին հանրապետությունը</a> 1918-1920 թվականներին</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%AB_%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Սարդարապատի հերոսամարտ">Սարդարապատի</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B7-%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Բաշ-Ապարանի ճակատամարտ">Բաշ-Ապարանի</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Ղարաքիլիսայի ճակատամարտ">Ղարաքիլիսայի ճակատամարտերում</a> տարած հաղթանակներից հետո՝ 1918 թվականի մայիսի 28-ին ստեղծվեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի առաջին հանրապետություն">Հայաստանի առաջին հանրապետությունը</a>։ Հայաստանի առաջին հանրապետության առաջին վարչապետ դարձավ <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%94%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Հովհաննես Քաջազնունի">Հովհաննես Քաջազնունին</a>։ Հանրապետության դրոշ ճանաչվեց կարմիր, կապույտ և ծիրանագույն գույներով եռագույնը։ Հանրապետությունը տարածքային վեճեր ուներ իր երեք հարևանների՝ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիայի</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Վրաստան">Վրաստանի</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ադրբեջան">Ադրբեջանի</a> հետ։ Դեռևս Թուրքիայի տիրապետության տակ էր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանի</a> զգալի մասը, <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Վրաստան">Վրաստանը</a> բռնագրավել էր <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D6%81%D5%AD%D5%A1" title="Ախալցխա">Ախալցխան</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D6%84%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D6%84" title="Ախալքալաք">Ախալքալաքը</a>, իսկ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ադրբեջան">Ադրբեջանը</a>՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%A1%D5%AF" title="Գանձակ">Գանձակը</a> և <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%A8_1918-1920_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լեռնային Ղարաբաղը 1918-1920 թվականներին (դեռ գրված չէ)">Արցախը</a>։ <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Վրաստան">Վրաստանի</a> դեմ տեղի է ունենում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5-%D5%BE%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Հայ-վրացական պատերազմ">հայ-վրացական պատերազմը</a>, որի արդյունքում Լոռի-Փամբակը միանում է Հայաստանին, իսկ Ախալքալաքը և Ախալցխան Գերմանիայի աջակցությամբ՝ Վրաստանին։ Թուրք-ադրբեջանական սադրանքների արդյունքում 1919 հուլիսին Հայաստանում բռնկվեց թուրք-թաթարական խռովություն։ Նույն թվականի վերջում Զանգեզուրի համար լուրջ պայքար էր ծավալվել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև։ Միայն Դրոյի և Անդրանիկի շնորհիվ պահպանվեց <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Զանգեզուր">Զանգեզուրի</a> ամբողջականությունը։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Մուդրոսի զինադադար">Մուդրոսի զինադադարով</a> Թուրքիան ընդունել էր իր պարտությունը և դուրս եկել պատերազմից։ Սկսվեցին բանակցությունները, որի արդյունքում, որպես պատերազմի կողմ՝ Թուրքիան <a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Սևրի պայմանագիր">Սևրի պայմանագրով</a> Հայաստանին պետք է զիջեր նաև <a href="/wiki/%D4%B7%D6%80%D5%A6%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Էրզրում">Էրզրումի</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%AB%D5%A6%D5%B8%D5%B6" title="Տրապիզոն">Տրապիզոնի</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6" title="Վան">Վանի</a> ու <a href="/wiki/%D4%B2%D5%AB%D5%A9%D5%AC%D5%AB%D5%BD" class="mw-redirect" title="Բիթլիս">Բիթլիսի</a> նահանգները, սակայն դա իրականություն չդարձավ, քանի որ <a href="/wiki/%D5%94%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%AC_%D4%B1%D5%A9%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84" class="mw-redirect" title="Քեմալ Աթաթուրք">Քեմալ Աթաթուրքը</a> հեղաշրջում կատարեց և ստեղծվեց Թուրքիայի Հանրապետությունը։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Map_of_Soviet_Armenia.gif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Map_of_Soviet_Armenia.gif/252px-Map_of_Soviet_Armenia.gif" decoding="async" width="252" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Map_of_Soviet_Armenia.gif/378px-Map_of_Soviet_Armenia.gif 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Map_of_Soviet_Armenia.gif/504px-Map_of_Soviet_Armenia.gif 2x" data-file-width="700" data-file-height="517" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն">Սովետական Հայաստանի</a> (ՀԽՍՀ) տարածքը 1921-1991 թվականներին</figcaption></figure> Ի վերջո 1920 թվականին <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Խորհրդային Ռուսաստան">Ռուսաստանը</a> և Թուրքիան ծրագրեցին և իրականցրին համատեղ ագրեսիա ընդդեմ Հայաստանի։ 1920 թվականի սեպտեմբերի 22-ին թուրքերը առանց պատերազմ հայտարարելու հարձակվեցին Հայաստանի վրա, որին հաջորդեց նաև նոյեմբերի 29-ին <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" class="mw-redirect" title="Կարմիր բանակ">Կարմիր բանակի</a> մուտքը Հայաստան։ Պատերազմը ավարտվեց հայերի պարտությամբ և կնքվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Ալեքսանդրապոլի պայմանագիր">Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը</a>, ըստ որի՝ Թուրքիային էին զիջվում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանի</a> բոլոր տարածքները։ Դեկտեմբերի 2-ին ստորագրվեց նաև Հայաստանի խորհրդայնացման մասին համաձայնագիրը։ 1920 թվականին ստեղծվեց <a href="/wiki/%D5%80%D4%BD%D5%8D%D5%80" class="mw-redirect" title="ՀԽՍՀ">ՀԽՍՀ</a>-ն, որի հենց առաջին օրվանից սկսվեցին զանգվածային ձերբակալություններ և գնդակահարություններ։ 1921 թվականի մարտի 16-ին Մոսկվայում կնքվեց մի <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80_(1921)" class="mw-redirect" title="Մոսկվայի պայմանագիր (1921)">պայմանագիր</a>, ըստ որի Խորհրդային Հայաստանի և Թուրքիայի սահման էր հաստատվում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_(%D5%A3%D5%A5%D5%BF)" title="Ախուրյան (գետ)">Ախուրյան</a> գետը։ Հետագայում այս նույն պայմանագիրը ստիպողաբար ստորագրվեց նաև <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%BD" title="Կարս">Կարսում</a>։ 1921 թվականի հուլիսի 5-ին ՌԿ(բ)Կ կենտկոմի Կովկասյան բյուրոյի պլենումը հայտարարեց մի որոշում, ըստ որի՝ <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2" title="Լեռնային Ղարաբաղ">Լեռնային Ղարաբաղը</a> հանձնվում էր Ադրբեջանին։ 1922 թվականին փետրվարին ընդունվեց <a href="/wiki/%D5%80%D4%BD%D5%8D%D5%80" class="mw-redirect" title="ՀԽՍՀ">ՀԽՍՀ</a> առաջին Սահմանադրությունը, որը դարձավ առաջինը հայոց պատմության մեջ։ Երկրում սկսեցին զարգանալ գյուղատնտեսությունը, հանքարդյունաբերությունը, ապա բարձրացավ նաև գրագիտության մակարդակը։ Կոլեկտիվացումը Հայաստանում ավարտվեց 1935–1937 թվականներին, որին հաջորդեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Հայրենական մեծ պատերազմ">Հայրենական մեծ պատերազմը</a>։ Այս պատերազմում հայերը ունեցան կարևոր մասնակցություն։ Ամբողջ ԽՍՀՄ-ի տարածքից բանակ զորակոչվեց շուրջ 500 հազար հայ, կազմակերպվեցին մի շարք ջոկատներ, որոնքից <a href="/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BB%D5%B8%D5%AF%D5%A1%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Թամանյան ջոկատ (դեռ գրված չէ)">Թամանյան ջոկատը</a> մասնակցություն ունեցավ 1945 թվականի Բեռլինի գրավմանը։ 1949 թվականին նորից սկսվեց զանգվածային ձերբակալությունները և աքսորը, որից տուժեցին շուրջ 13 հազար հայ։ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%80%D5%80_%D6%87_%D4%BC%D5%82%D5%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D5%80%D5%80_%D6%87_%D4%BC%D5%82%D5%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6.png/252px-%D5%80%D5%80_%D6%87_%D4%BC%D5%82%D5%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6.png" decoding="async" width="252" height="207" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D5%80%D5%80_%D6%87_%D4%BC%D5%82%D5%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6.png/378px-%D5%80%D5%80_%D6%87_%D4%BC%D5%82%D5%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/%D5%80%D5%80_%D6%87_%D4%BC%D5%82%D5%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6.png/504px-%D5%80%D5%80_%D6%87_%D4%BC%D5%82%D5%80_%D6%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%A6.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="986" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի երրորդ Հանրապետության</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախի Հանրապետության</a> միացյալ քարտեզ</figcaption></figure> 1953 թվականին մահացավ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ստալին">Ստալինը</a>, որից հետո սկսվեց <a href="/wiki/%D4%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%B9%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B1%D5%B6%D5%B0%D5%A1%D5%AC" title="Խրուշչովյան ձնհալ">«ձնհալի»</a> տարիները, որի ժամանակաշրջանը նշանակալի է հայ ազգային-մշակութային, գրական ազատությամբ։ Հաջորդ տարիներին շարունակվում էր ՀԽՍՀ-ի տնտեսության զարգացումը։ Կառուցվեցին հանրապետական նշանակության մի շարք ենթակառուցվածքներ, որոնք օգտագործվում են մինչև օրս։ 1985 թվականին <a href="/wiki/%D4%BC%D5%82%D4%BB%D5%84" class="mw-redirect" title="ԼՂԻՄ">ԼՂԻՄ</a>-ի հայությունը ցանկություն հայտնեց միանալ <a href="/wiki/%D5%80%D4%BD%D5%8D%D5%80" class="mw-redirect" title="ՀԽՍՀ">ՀԽՍՀ</a>-ին։ 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ին տեղի ունեցավ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA" title="Սպիտակի երկրաշարժ">Սպիտակի աղետալի երկրաշարժը</a>, որը ամբողջովին կաթվածահար արեց հանրապետությանը։ 1990 թվականին ստեղծվեց Գերագույն խորհուրդը, որով ավարտվեց խորհրդային կարգերի ժամանակաշրջանը։ Վարչության նախագահ ընտրվեց <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_%D5%8F%D5%A5%D6%80-%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Լևոն Տեր-Պետրոսյան">Լևոն Տեր-Պետրոսյանը</a>։ 1990 թվականի օգոստոսի 23-ին ընդունվեց անկախության հռչակագիրը, իսկ 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ին տեղի ունեցավ հանրաքվե, որի արդյունքում Հայաստանը սեպտեմբերի 23-ին հռչակվեց որպես անկախ պետություն։ 1991 թվականի սեպտեմբերի 2-ին անկախացավ նաև <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախի Հանրապետությունը</a><a href="#cite_note-85">[85]</a>։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանը</a> անկախանալուց անմիջապես հետո հայտնվեց տնտեսական և քաղաքական շրջափակման մեջ։ Հայաստանի սահմանները փակ են հարևան 4 պետություններից 2-ի հետ։ Սակայն հայերը կարողացան հաղթանակ տանել <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Արցախյան ազատամարտ">Արցախյան ազատամարտում</a> և պահպանել <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախի</a> անկախությունը։ 1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին ստեղծվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AD_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Անկախ Պետությունների Համագործակցություն">Անկախ Պետությունների Համագործակցությունը</a> (ԱՊՀ), որին անդամակցում է նաև Հայաստանը, հետագայում Հայաստանը անդամակցեց նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D4%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն">Միավորված Ազգերի Կազմակերպությանը</a> (ՄԱԿ)։ 1994 թվականին կնքվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D6%80%D5%A2%D5%A5%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ադրբեջան">Ադրբեջան</a>-<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> զինադադարը։ 1995 թվականի հուլիսի 5-ին ընդունվեց ազգային սահմանադրությունը։ 1998 թվականին <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_%D5%8F%D5%A5%D6%80-%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Լևոն Տեր-Պետրոսյան">Լևոն Տեր-Պետրոսյանը</a> հրաժարական է տվել, որին փոխարինել է <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF_%D5%94%D5%B8%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ռոբերտ Քոչարյան">Ռոբերտ Քոչարյանը</a>։ 1999 թվականի հոկտեմբերի 27-ին <a href="/wiki/%D5%80%D5%80_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" class="mw-redirect" title="ՀՀ Ազգային ժողով">Ազգային ժողովում</a> տեղի է ունենում ահաբեկչական ակտ, որի ժամանակ զոհվում է վարչապետ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A5%D5%B6_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Վազգեն Սարգսյան">Վազգեն Սարգսյանը</a>, Կարեն Դեմիրճյանը և 6 այլ պատգամավորներ։ 2008 թվականին նախագահ է դառնում <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%AA_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Սերժ Սարգսյան">Սերժ Սարգսյանը</a>։ 2015 թվականին տեղի ունեցավ սահմանադրության փոփոխությունների հանրաքվե, որի արդյունքում ավելի լայն լիազորություններ հանձնվում էր վարչապետին, քան նախագահին։ 2016 թվականի ապրիլին տեղի է ունենում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D6%80%D5%AB%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%BC%D6%85%D6%80%D5%B5%D5%A1_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" class="mw-redirect" title="Ապրիլյան քառօրյա պատերազմ">Ապրիլյան քառօրյա պատերազմը</a>, որի ժամանակ Ադրբեջանը չի կարողանում հասնել լուրջ հաջողությունների։ 2018 թվականի ապրիլ-մայիս ամիսներին տեղի է ունենում <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%BE%D5%B7%D5%B5%D5%A1_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Թավշյա հեղափոխություն">Թավշյա հեղափոխությունը</a>, որի արդյունքում ապրիլի 23-ին հրաժարական է տալիս <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%80%D5%AA_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Սերժ Սարգսյան">Սերժ Սարգսյանը</a>, իսկ մայիսի 8-ին Հայաստանի վարչապետ է դառնում <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC_%D5%93%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Նիկոլ Փաշինյան">Նիկոլ Փաշինյանը</a>։ Նույն թվականի դեկտեմբերին տեղի է ունենում Ազգային ժողովի ընտրություններ, որտեղ հաղթանակ է տանում <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%AC_%D5%93%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Նիկոլ Փաշինյան">Նիկոլ Փաշինյանի</a> ղեկավարած դաշինքը՝ <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" class="mw-redirect" title="Քաղաքացիական պայմանագիր">«Քաղաքացիական պայմանագիրը»</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արմենոիդ_ռասա">Արմենոիդ ռասա</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Արմենոիդ ռասա" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Արմենոիդ ռասա">խմբագրել կոդը</a>]</div> Հայերի մեծամասնությունը պատկանում են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%AB%D5%A4_%D5%BC%D5%A1%D5%BD%D5%A1" title="Արմենոիդ ռասա">Արմենոիդ ռասային</a>, սակայն այս ռասան տարածված է ոչ միայն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a>, այլ նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84" title="Մերձավոր Արևելք">Մերձավոր Արևելքում</a>։ Արմենոիդների միայն փոքրամասնությունն է շիկահեր և կապույտ, խաժ կամ կանաչ աչքերով, իսկ ռասայի ներկայացուցիչների մեծամասնությունը հիմնականում բնութագրվում են այսպես<a href="#cite_note-86">[86]</a>․ <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Portrait_of_an_Armenian_man.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Portrait_of_an_Armenian_man.jpg/254px-Portrait_of_an_Armenian_man.jpg" decoding="async" width="254" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Portrait_of_an_Armenian_man.jpg/381px-Portrait_of_an_Armenian_man.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/37/Portrait_of_an_Armenian_man.jpg/508px-Portrait_of_an_Armenian_man.jpg 2x" data-file-width="938" data-file-height="616" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%AB%D5%A4_%D5%BC%D5%A1%D5%BD%D5%A1" title="Արմենոիդ ռասա">Արմենոիդ տիպի</a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Սիրիայում">սիրիահայ</a> տղամարդ, Ուիլիամ Զեբինայի «Եվրոպայի ռասաները. սոցիոլոգիական հետազոտություն»-ից (1911 թվական)։</figcaption></figure> <table cellpadding="10" align="center" style="border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; border-style:none;"> <tbody><tr> <td width="10" valign="top"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/25px-Aquote1.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/38px-Aquote1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/44/Aquote1.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a> </td> <td>Անթափանց-սպիտակից մինչև շագանակագույն մաշկ, մուգ մազեր և մուգ աչքեր, առատ մազածածկույթ, միջին հասակ (166), ամրակազմ մարմին, լայն գլուխ, կլորացված ծոծրակ (87), շատ երկար դեմք, ուղիղ և նեղ քիթ (57) բարձր քթի կամուրջով, բարակ շրթունքներ, աչքերի նեղ բացվածք։<div align="right">- Ռենատո Բիսաուտի</div> </td> <td valign="bottom"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/25px-Aquote2.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/38px-Aquote2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Aquote2.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a> </td></tr></tbody></table> Արմենոիդ ռասայի ներկայացուցիչներ կարելի է գտնել նաև ամբողջ <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպայում</a>, սակայն ռասայի տարածվածության հիմնական կենտրոն է հանդիսանում Հայկական լեռնաշխարհը։ Այս ռասային են պատկանում նաև ժամանակակից հրեաների, ասորիների, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մարոնիներ">մարոնիների</a>, հույների, հարավային <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80" title="Թուրքեր">թուրքերի</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%A4%D5%A5%D6%80" title="Քրդեր">քրդերի</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Վրացիներ">վրացիների</a>, իրանցիների, արաբ իսրայելցիների, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սիրիացիներ">սիրիացիների</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դրուզներ">դրուզների</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A6%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Եզդիներ">եզդիների</a>, շաբակների, մանդեացիները և մհալամների որոշ մաս<a href="#cite_note-87">[87]</a>։ Կան ժողովուրդներ, որոնց նախնիները նույնպես պատկանել են Արմենոիդ ռասային, սակայն ժամանակի հետ սկսել են տարբերվել։ Այդպիսի ժողովուրդներից են <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ասորիներ">ասորիները</a>, աքքադացիները, բաբելոնացիները, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A4%D5%A5%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Քաղդեացիներ">քաղդեացիները</a>, էբլայացիները, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%B0%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ամովրհացիներ">ամովրհացիները</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6" title="Քանան">քանանացիները</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A9%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Քասիթներ">քասիթները</a>, գուտիաները, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A5%D5%A9%D5%A5%D6%80" title="Խեթեր">խեթերը</a>, հաթերը, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Խուռիներ">խուռիները</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%BC%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%AB%D5%A1" title="Փռյուգիա">փռյուգիացիները</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Լիդիա">լիդիացիները</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Փյունիկիա">փյունիկիացիները</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%B6" title="Կարթագեն">կարթագենացիները</a>, մեդեսցիները, պարսիկները, իսրայելիտները, սամարացիներ, հուդայացիները, էդոմիտները, մոաբիտները, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%BF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ամոնիտներ">ամոնիտներ</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%B2%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Փղշտացիներ">փղշտացիները</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">կիլիկիացիները</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կապադովկիա">կապադովկիացիները</a> և մինոացիները<a href="#cite_note-88">[88]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Բնակության_վայրեր">Բնակության վայրեր</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Բնակության վայրեր" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Բնակության վայրեր">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Պատմական_տարածք">Պատմական տարածք</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմական տարածք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Պատմական տարածք">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայք</a> և <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Փոքր Հայք">Փոքր Հայք</a></div> Հայերի հին բնակության սահմանները համընկել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհի</a> սահմանների հետ, ինչը պահպանվել է մինչև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանության</a> իրականացումը, որից հետո հայերի բնակության սահմանները կրճատվել են և համընկել միայն <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանի</a> սահմանների հետ։ Դարեր շարունակ հայերը բնակվել են <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ</a> և <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Փոքր Հայք">Փոքր Հայքերում</a>։ Մեծ Հայքի սահմանները հետևյալն է․ հարավում սահմանակից է եղել <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետքին</a>, սահմանն անցել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8F%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BD" title="Հայկական Տավրոս">Հարավային Տավրոս</a> լեռներով, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%83%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Եփրատ">Եփրատի</a> արմունկով (որով սահմանազատվում էր <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3" class="mw-redirect" title="Տավրոսյան լեռնահամակարգ">Կիլիկյան Տավրոսից</a>), Եփրատ և <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%AB%D5%BD" title="Տիգրիս">Տիգրիս</a> գետերով ու Նիփատես (Նպատական) լեռով, որոնք սահմանազատում էին Մեծ Հայքը <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ասորեստան">Ասորեստանից</a>, արևմուտքից սահմանակից է եղել <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կապադովկիա">Կապադովկիային</a>, սահամնն անցել է Եփրատ գետի մի մասով, Կապադովկիական <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Պոնտոս">Պոնտոսի</a> այն մասով, որը հասնում է մինչև <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B2%D6%84%D5%AB%D5%BD" title="Կողքիս">Կողքիս</a> և Մոսքական լեռներ, արևելքում սահմանակից է եղել Վրկանի ծովի (այժմ՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%AB%D6%81_%D5%AE%D5%B8%D5%BE" title="Կասպից ծով">Կասպից ծով</a>) այն մասին, որը <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Կուր">Կուր գետի</a> գետաբերանից սկսում և հասնում է մինչև <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%BD" title="Արաքս">Արաքս</a> գետի գետաբերանը, և <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Մարաստան">Մարաստանին</a>՝ այստեղից մինչև Կասպիական լեռներ, հյուսիսում սահմանակից է եղել Կողքիսի մի մասին՝ <a href="/wiki/%D5%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%AD" title="Ճորոխ">Ճորոխ</a> գետի ստորին հոսանքում գտնվող Եգր «փոքր աշխարհին», ապա <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%80%D6%84" title="Վիրք">Վիրքին</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Աղվանք">Աղվանքին</a>, որոնց հետ սահմանը Կուր գետն էր։ Փոքր Հայքը գտնվում էր Մեծ Հայքից արևմուտք։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հին_գաղթօջախներ">Հին գաղթօջախներ</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Հին գաղթօջախներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Հին գաղթօջախներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> Հայկական առաջին գաղթօջախները ստեղծվել են 3-4-րդ դարերում։ Սասանյան <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D6%80_I" class="mw-redirect" title="Արտաշիր I">Արտաշիր I</a> և <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B0_II" class="mw-redirect" title="Շապուհ II">Շապուհ II</a> արքաների գահակալման շրջանում տեղի են ունեցել առաջին բռնագաղթերը։ Բռնագաղթն ավելի հետևողական տեղի էր ունենում նաև կայսրության արևմտյան շրջաններում, ինչը ծրագրված էր <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիայի</a> կողմից և շարունակվում է իրականացվել մի քանի դար շարունակ։ Այս շրջանում հայերի գլխավոր գաղթօջախներն էին <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Բալկաններ">Բալկաններ</a>՝ <a href="/wiki/%D4%B9%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Թրակիա">Թրակիա</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Մակեդոնիա">Մակեդոնիա</a> և այլն։ Հայոց հին սփյուռքի ձևավորումը շարունակվել է 7-14-րդ դարերում, երբ Հայաստանը հայտնվել էր մի շարք քոչվոր ցեղերի հարձակման կենտրոնում։ Այս դարերի ընթացքում գաղութային կենտրոններ են ստեղծվում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%AB%D6%84" title="Ասորիք">Ասորիքում</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84" title="Միջագետք">Միջագետքում</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%AB%D5%B4" title="Ղրիմ">Ղրիմում</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Ռումինիա">Ռումինիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Լեհաստան">Լեհաստանում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Հունգարիա">Հունգարիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Բուլղարիա">Բուլղարիայում</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Կիևյան Ռուսիա">Կիևյան Ռուսիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%B8%D6%84%D6%80_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Փոքր Ասիա">Փոքր Ասիայի</a> ծովամերձ շրջաններում։ Հաջորդ գաղութային կենտրոնը, որը հայոց պատմության մեջ ստանում է յուրահատուկ դեր, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիան</a> է։ Այստեղ հիմնված հայկական գաղթօջախը այնքան է հզորանում, որ 1080-1198 թվականներին ստեղծվում է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կիլիկիայի հայկական իշխանապետություն">Կիլիկիայի հայկական իշխանապետությունը</a>, իսկ 1198-1375 թվականներին՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">թագավորությունը</a>։ Հայկական հին սփյուռքի առաջացմանը նպաստել է նաև 16-րդ դարի ընթացքում տեղի ունեցող ակտիվ առևտուրը։ Հայերը առևտրով էին զբաղվում <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հնդկաստան">Հնդկաստանից</a> մինչև <a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Պորտուգալիա">Պորտուգալիա</a> ընկած տարածքներում։ 16-17-րդ դարերում տեղի ունեցած բռանգաղթերից հայտնի է <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> շահ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A2%D5%A1%D5%BD_I_%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%AB" title="Աբբաս I Սեֆի">Աբբասի</a> կազմակերպած արտագաղթը, որի հետևանքով հարյուր հազարավոր հայեր արտագաղթել են դեպի Պարսկաստանի խորքեր, որտեղ հիմնել են մի շարք քաղաքներ։ Դրանցից նշանավոր է <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%8B%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1" title="Նոր Ջուղա">Նոր Ջուղան</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ժամանակակից_տարածք">Ժամանակակից տարածք</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակակից տարածք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Ժամանակակից տարածք">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Di%C3%A0spora_arm%C3%A8nia.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Di%C3%A0spora_arm%C3%A8nia.png/290px-Di%C3%A0spora_arm%C3%A8nia.png" decoding="async" width="290" height="127" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Di%C3%A0spora_arm%C3%A8nia.png/435px-Di%C3%A0spora_arm%C3%A8nia.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Di%C3%A0spora_arm%C3%A8nia.png/580px-Di%C3%A0spora_arm%C3%A8nia.png 2x" data-file-width="1425" data-file-height="625" /></a><figcaption>Հայերի ժամանակակից բնակության վայրերը</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանությունից</a> հետո հայերի բնակության վայրերը ամբողջովին փոխվում են, քանի որ մեծ թվով հայեր ցրվել էին ամբողջ աշխարհում։ Ներկայումս հայերի բնակության վայրերը կարելի է բաժանել երեք խմբի՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախ</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D6%83%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D6%84" title="Հայկական սփյուռք">Սփյուռք</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հայաստան">Հայաստան</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Հայաստան" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Հայաստան">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի բնակչություն">Հայաստանի բնակչություն</a></div> Ըստ 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> մշտական բնակիչների թիվը կազմում է 3.018.854 մարդ, որից՝ 2.961.801-ը հայեր են, այսինքն՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանը</a> մոնոէթնիկ պետություն է, որի բնակչության 98,1%-ը կազմում են հայեր։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Արցախ">Արցախ</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Արցախ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Արցախ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետության բնակչություն"> Արցախի բնակչություն</a></div> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետության բնակչություն">Արցախի Հանրապետության բնակչության</a> թիվը, ըստ 2005 թվականի մարդահամարի տվյալների, հասնում է 137,74 հազարի, որից 137,38 հազարը հայեր են։ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախը</a> նույնպես մոնոէթնիկ պետություն է, որի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը հայեր են։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Սփյուռք">Սփյուռք</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Սփյուռք" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Սփյուռք">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Armenian_Genocide_Map-hy.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Armenian_Genocide_Map-hy.svg/303px-Armenian_Genocide_Map-hy.svg.png" decoding="async" width="303" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Armenian_Genocide_Map-hy.svg/455px-Armenian_Genocide_Map-hy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/Armenian_Genocide_Map-hy.svg/606px-Armenian_Genocide_Map-hy.svg.png 2x" data-file-width="2574" data-file-height="1264" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանության</a> քարտեզ․ <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Թուրքիայի</a> կողմից իրականացված հենց այս գործողության պատճառով էլ ստեղծվեց ժամանակակից <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D6%83%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D6%84" title="Հայկական սփյուռք">սփյուռքը</a>։</figcaption></figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D6%83%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D6%84" title="Հայկական սփյուռք">Հայկական սփյուռք</a></div> Հայկական սփյուռքը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանից</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախից</a> դուրս բնակվող հայերն են, որոնց թիվը հասնում է շուրջ 8-9 մլն-ի։ Հայաստանից արտագաղթերի առաջին դեպքերը գրանցվել են 387 թվականին, երբ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի առաջին բաժանում">Հայաստանը առաջին անգամ բաժանվել է</a> <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրության</a> միջև։ Հետագայում հայոց պատմության ընթացքում այս շարժումը շարունակվել և հատկապես մեծ չափերի է հասել <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանության</a> տարիներին։ Հայերի գաղթերի պատճառները հիմնականում պայմանավորված են երեք գործոններով՝ տնտեսական, կրոնական և քաղաքական։ Քանի որ հայերը հաճախ չեն ունեցել սեփական պետականություն, այդ պատճառով այս երեք գործոնները հաճախ են ուղեկցել նրանց։ 1914-1922 թվականներին տեղի ունեցած ցեղասպանության հետևանքով <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանը</a> ամբողջովին հայաթափվել է, որտեղից արտագաղթած հայերը ոչ թե տեղափոխվել են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստան</a>, այլ ցրվել ամբողջ աշխարհով մեկ, որոնք ցայսօր ապրում են տարբեր գաղթավայրերում։ <table class="collapsible collapsed" style="margin: 0.3em auto auto; font-size:88%; border:1px solid #aaa; width:100%; clear:none;"> <tbody><tr> <th style="padding:0.2em 0.3em 0.2em 4.3em;background:none;min-width:100%;width:100%">Հայկական սփյուռք </th></tr> <tr> <td style="text-align:center"> <table class="sortable wikitable"> <tbody><tr> <th>Երկիր</th> <th>Հայ համայնքները տվյալ երկրում</th> <th>Հայերի թիվ</th> <th>Հոդվածներ </th></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Armenia.svg" class="mw-file-description" title="Հայաստան"><img alt="Հայաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/22px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/33px-Flag_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/44px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> </td> <td>ամբողջ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանը</a> </td> <td>2.961.801 - 2011 թ. (մարդահամար) </td> <td> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Russia.svg" class="mw-file-description" title="Ռուսաստան"><img alt="Ռուսաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռուսաստան">Ռուսաստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1" title="Մոսկվա">Մոսկվա</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD" title="Կրասնոդարի երկրամաս">Կրասնոդարի երկրամաս</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD" title="Ստավրոպոլի երկրամաս">Ստավրոպոլի երկրամաս</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Ռոստովի մարզ">Ռոստովի մարզ</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Մոսկվայի մարզ">Մոսկվայի մարզ</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%B8%D5%AC%D5%A3%D5%B8%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Վոլգոգրադի մարզ">Վոլգոգրադի մարզ</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սարատովի մարզ">Սարատովի մարզ</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A6" title="Սամարայի մարզ">Սամարայի մարզ</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%BF_%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A2%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A3" title="Սանկտ Պետերբուրգ">Սանկտ Պետերբուրգ</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%95%D5%BD%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Հյուսիսային Օսիա">Հյուսիսային Օսիա</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A4%D5%A8%D5%B2%D5%A5%D5%A1" class="mw-redirect" title="Ադըղեա">Ադըղեա</a> </td> <td>1 712 000<a href="#cite_note-Ռուսաստանի_հայեր-89">[89]</a><a href="#cite_note-90">[90]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ռուսաստանում">Հայերը Ռուսաստանում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Մոսկվայում">Հայերը Մոսկվայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Կրասնոդարում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Կրասնոդարում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_France.svg" class="mw-file-description" title="Ֆրանսիա"><img alt="Ֆրանսիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/22px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/33px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/44px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Ֆրանսիա">Ֆրանսիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Փարիզ">Փարիզ</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%AC" title="Մարսել">Մարսել</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%B8%D5%B6" title="Լիոն">Լիոն</a> </td> <td>800․000<a href="#cite_note-ed-7">[7]</a><a href="#cite_note-French_in_Armenia_'genocide'_row-8">[8]</a><a href="#cite_note-91">[91]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ֆրանսիայում">Հայերը Ֆրանսիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Փարիզում">Հայերը Փարիզում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Լիոնում">Հայերը Լիոնում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_States.svg" class="mw-file-description" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ"><img alt="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/22px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="22" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/33px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/44px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%84%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ">ԱՄՆ</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B6%D5%BB%D5%A5%D5%AC%D5%A5%D5%BD" title="Լոս Անջելես">Լոս Անջելես</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%AC_(%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%B8%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%A1)" title="Գլենդել (Կալիֆոռնիա)">Գլենդել</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A5%D5%A6%D5%B6%D5%B8_(%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%B8%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%A1)" title="Ֆրեզնո (Կալիֆոռնիա)">Ֆրեզնո</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82_%D5%85%D5%B8%D6%80%D6%84" title="Նյու Յորք">Նյու Յորք</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Բոստոն">Բոստոն</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%A1_(%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%B8%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%A1)" title="Փասադենա (Կալիֆոռնիա)">Փասադենա</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%AC%D6%86%D5%AB%D5%A1" title="Ֆիլադելֆիա">Ֆիլադելֆիա</a> </td> <td>483.366<a href="#cite_note-92">[92]</a> - 2011 թվական (մարդահամար) կամ 800 հզ. - 1.5 միլիոն (2011 թվական)<a href="#cite_note-93">[93]</a> հոգի ըստ գնահատման։ <ul><li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_California.svg" class="mw-file-description" title="Կալիֆոռնիա"><img alt="Կալիֆոռնիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_California.svg/22px-Flag_of_California.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_California.svg/33px-Flag_of_California.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Flag_of_California.svg/44px-Flag_of_California.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%B8%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Կալիֆոռնիա">Կալիֆոռնիա</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B6%D5%BB%D5%A5%D5%AC%D5%A5%D5%BD" title="Լոս Անջելես">Լոս Անջելես</a>-<a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%B6%D5%A3_%D4%B2%D5%AB%D5%B9" title="Լոնգ Բիչ">Լոնգ Բիչ</a>-<a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%A1_%D4%B1%D5%B6%D5%A1" title="Սանտա Անա">Սանտա Անա</a> կենտրոնական շրջան 214.618 - 2011 թվականի մարդահամարի տվյալներ<a href="#cite_note-94">[94]</a></li></ul> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%84%D5%86-%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը ԱՄՆ-ում">Հայերը ԱՄՆ-ում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82_%D5%85%D5%B8%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Նյու Յորքում">Հայերը Նյու Յորքում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%B8%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Կալիֆոռնիայում">Հայերը Կալիֆոռնիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Georgia_official.svg" class="mw-file-description" title="Վրաստան"><img alt="Վրաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Flag_of_Georgia_official.svg/22px-Flag_of_Georgia_official.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Flag_of_Georgia_official.svg/33px-Flag_of_Georgia_official.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Flag_of_Georgia_official.svg/44px-Flag_of_Georgia_official.svg.png 2x" data-file-width="1063" data-file-height="709" /></a> <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Վրաստան">Վրաստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B4%D6%81%D5%AD%D5%A5-%D5%8B%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AD%D6%84" class="mw-redirect" title="Սամցխե-Ջավախք">Սամցխե-Ջավախք</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%AB" title="Թբիլիսի">Թբիլիսի</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%BE%D5%A5%D5%B4%D5%B8_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%AC%D5%AB" class="mw-redirect" title="Քվեմո Քարթլի">Քվեմո Քարթլի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Աջարիա">Աջարիա</a> </td> <td>168 102 (ըստ 2014 թվականի տվյալների), 248.929 (ըստ 2002 թվականի տվյալների)<a href="#cite_note-95">[95]</a><a href="#cite_note-Վրաստան-96">[96]</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B4%D6%81%D5%AD%D5%A5-%D5%8B%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AD%D6%84" class="mw-redirect" title="Սամցխե-Ջավախք">Սամցխե-Ջավախք</a>՝ 113.347<a href="#cite_note-Վրաստան-96">[96]</a>- 2002 թ. (մարդահամար)</li> <li><a href="/wiki/%D4%B9%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%AB" title="Թբիլիսի">Թբիլիսի</a>՝ 82.586<a href="#cite_note-Վրաստան-96">[96]</a>- 2002 թ. (մարդահամար)</li> <li><a href="/wiki/%D5%94%D5%BE%D5%A5%D5%B4%D5%B8_%D5%94%D5%A1%D6%80%D5%A9%D5%AC%D5%AB" class="mw-redirect" title="Քվեմո Քարթլի">Քվեմո Քարթլի</a>՝ 29777<a href="#cite_note-Վրաստան-96">[96]</a>- 2002 թ. (մարդահամար)</li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Աջարիա">Աջարիա</a>՝ 8848<a href="#cite_note-Վրաստան-96">[96]</a>- 2002 թ. (մարդահամար)</li></ul> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Վրաստանում">Հայերը Վրաստանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8B%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AD%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Ջավախքում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Ջավախքում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B9%D5%A2%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Թբիլիսիում">Հայերը Թբիլիսիում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Iran.svg" class="mw-file-description" title="Իրան"><img alt="Իրան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/22px-Flag_of_Iran.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/33px-Flag_of_Iran.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Flag_of_Iran.svg/44px-Flag_of_Iran.svg.png 2x" data-file-width="630" data-file-height="360" /></a> <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Թեհրան">Թեհրան</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6" title="Սպահան">Սպահան</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%8B%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1" title="Նոր Ջուղա">Նոր Ջուղա</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%BE%D6%80%D5%AB%D5%A6" title="Թավրիզ">Թավրիզ</a>, <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%A1_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84)" title="Ուրմիա (քաղաք)">Ուրմիա</a> </td> <td>100 հազար - 105 հազար<a href="#cite_note-97">[97]</a> - 2014 թվականի գնահատում </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Իրանում">Հայերը Իրանում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B9%D5%A5%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Թեհրանում">Հայերը Թեհրանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Սպահանում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Սպահանում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Lebanon.svg" class="mw-file-description" title="Լիբանան"><img alt="Լիբանան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/22px-Flag_of_Lebanon.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/33px-Flag_of_Lebanon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/Flag_of_Lebanon.svg/44px-Flag_of_Lebanon.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6" title="Լիբանան">Լիբանան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9" title="Բեյրութ">Բեյրութ</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BB%D5%A1%D6%80" title="Անջար">Անջար</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%AB%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB,_%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Տրիպոլի, Լիբանան">Տրիպոլի</a>, </td> <td>140 հազար - 150 հազար<a href="#cite_note-98">[98]</a> (վիճարկելի ցուցանիշ), ըստ The World Factbook-ի 4 տոկոս<a href="#cite_note-99">[99]</a> - 2014 թվականի գնահատում </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Լիբանանում">Հայերը Լիբանանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A5%D5%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Բեյրութում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Բեյրութում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Syria.svg" class="mw-file-description" title="Սիրիա"><img alt="Սիրիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Flag_of_Syria.svg/22px-Flag_of_Syria.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Flag_of_Syria.svg/33px-Flag_of_Syria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Flag_of_Syria.svg/44px-Flag_of_Syria.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Սիրիա">Սիրիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BD" title="Դամասկոս">Դամասկոս</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%BA" title="Հալեպ">Հալեպ</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Լաթաքիա">Լաթաքիա</a> </td> <td>100 հազար<a href="#cite_note-Սիրիա-100">[100]</a> - 2013 թ. (գնահատում) <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%BA" title="Հալեպ">Հալեպ</a>՝ 60 հազար<a href="#cite_note-Սիրիա-100">[100]</a> - 2013 թվականի գնահատում</li></ul> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Սիրիայում">Հայերը Սիրիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%AC%D5%A5%D5%BA" title="Հալեպ">Հայերը Հալեպում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B4%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Դամասկոսում">Հայերը Դամասկոսում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Artsakh.svg" class="mw-file-description" title="Արցախ"><img alt="Արցախ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/22px-Flag_of_Artsakh.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/33px-Flag_of_Artsakh.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/Flag_of_Artsakh.svg/44px-Flag_of_Artsakh.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախ</a> </td> <td>ամբողջ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախը</a> </td> <td>137.380 - 2005 թվականի մարդահամարի տվյալներով </td> <td><a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության բնակչությունը (դեռ գրված չէ)">Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության բնակչությունը</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Argentina.svg" class="mw-file-description" title="Արգենտինա"><img alt="Արգենտինա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/22px-Flag_of_Argentina.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/33px-Flag_of_Argentina.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/44px-Flag_of_Argentina.svg.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Արգենտինա">Արգենտինա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%BD" title="Բուենոս Այրես">Բուենոս Այրես</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%A1_(%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1)" title="Կորդովա (Արգենտինա)">Կորովա</a> </td> <td>100 հազար<a href="#cite_note-101">[101]</a><a href="#cite_note-Բուենոս-102">[102]</a> - 2009 թվականի գնահատում <ul><li>Մեծ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%BD" title="Բուենոս Այրես">Բուենոս Այրես</a> (ագլոմերացիա)՝ 90 հազար<a href="#cite_note-Բուենոս-102">[102]</a> - 2009 թվականի գնահատում</li></ul> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Արգենտինայում">Հայերը Արգենտինայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բուենոս Այրեսում">Հայերը Բուենոս Այրեսում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Ukraine.svg" class="mw-file-description" title="Ուկրաինա"><img alt="Ուկրաինա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/22px-Flag_of_Ukraine.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/33px-Flag_of_Ukraine.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Flag_of_Ukraine.svg/44px-Flag_of_Ukraine.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1" title="Ուկրաինա">Ուկրաինա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D6%87" title="Կիև">Կիև</a>, <a href="/wiki/%D5%95%D5%A4%D5%A5%D5%BD%D5%A1" title="Օդեսա">Օդեսա</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%AB%D5%B4" title="Ղրիմ">Ղրիմ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AF%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լուգանսկի շրջան (դեռ գրված չէ)">Լուգանսկի շրջան</a> </td> <td>130 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%88%D6%82%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Ուկրաինայում">Հայերը Ուկրաինայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%82%D6%80%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ղրիմում">Հայերը Ղրիմում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D5%AB%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Կիևում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Կիևում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Poland.svg" class="mw-file-description" title="Լեհաստան"><img alt="Լեհաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/22px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/33px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/44px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></a> <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Լեհաստան">Լեհաստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1" title="Վարշավա">Վարշավա</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%BE" title="Կրակով">Կրակով</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D6%80%D5%B8%D6%81%D5%AC%D5%A1%D5%BE" title="Վրոցլավ">Վրոցլավ</a>, </td> <td>8 հազար - 12 հազար<a href="#cite_note-103">[103]</a>(որոնք ընդունում են իրենց հայկական ծագումը) - 2008 թվական (գնահատում, վիճարկելի) 40 - 80 հազար<a href="#cite_note-104">[104]</a> (հայեր կամ հայկական ծագումով անձինք, այդ թվում իրենց այդպիսին չիդենտիֆիկացնող անձինք) - 2013 թվականի փորձագիտական գնահատումներ, վիճարկելի </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Լեհաստանում">Հայերը Լեհաստանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Վարշավայում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Վարշավայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8E%D6%80%D5%B8%D6%81%D5%AC%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Վրոցլավում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Վրոցլավում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Canada.svg" class="mw-file-description" title="Կանադա"><img alt="Կանադա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Canada.svg/22px-Flag_of_Canada.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Canada.svg/33px-Flag_of_Canada.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Flag_of_Canada.svg/44px-Flag_of_Canada.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1" title="Կանադա">Կանադա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%95%D5%BF%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1" title="Օտտավա">Օտտավա</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%BF%D5%B8" title="Տորոնտո">Տորոնտո</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%AC" title="Մոնրեալ">Մոնրեալ</a> </td> <td>81.5 հազար<a href="#cite_note-105">[105]</a> - 2009 թվականի մարդահամար </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Կանադայում">Հայերը Կանադայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%95%D5%BF%D5%BF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Օտտավայում">Հայերը Օտտավայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%B8%D5%B6%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Մոնրեալում">Հայերը Մոնրեալում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Uzbekistan.svg" class="mw-file-description" title="Ուզբեկստան"><img alt="Ուզբեկստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/22px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/33px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/44px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ուզբեկստան">Ուզբեկստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B7%D6%84%D5%A5%D5%B6%D5%A4" title="Տաշքենդ">Տաշքենդ</a> </td> <td>42.359<a href="#cite_note-106">[106]</a> - 2000 թվականի մարդահամար 75հզ.<a href="#cite_note-107">[107]</a>, որից 50 հազարը Ուզբեկստանի քաղաքացի են - ըստ 2005 թվականի գնահատումների </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%88%D6%82%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Ուզբեկստանում">Հայերը Ուզբեկստանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8F%D5%A1%D5%B7%D6%84%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Տաշքենդում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Տաշքենդում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Australia.svg" class="mw-file-description" title="Ավստրալիա"><img alt="Ավստրալիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/22px-Flag_of_Australia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/33px-Flag_of_Australia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b9/Flag_of_Australia.svg/44px-Flag_of_Australia.svg.png 2x" data-file-width="1280" data-file-height="640" /></a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Ավստրալիա">Ավստրալիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AC%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B6" title="Մելբուռն">Մելբուռն</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D5%B5" title="Սիդնեյ">Սիդնեյ</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D6%80%D5%A9" class="mw-redirect" title="Պերթ">Պերթ</a> </td> <td>15.791<a href="#cite_note-108">[108]</a> - 2006 թվականի մարդահամար 50 հազար<a href="#cite_note-109">[109]</a> - գնահատում </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Ավստրալիայում">Հայերը Ավստրալիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%AB%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Սիդնեյում">Հայերը Սիդնեյում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%A5%D5%AC%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Մելբուռնում">Հայերը Մելբուռնում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg" class="mw-file-description" title="Աբխազիայի Հանրապետություն"><img alt="Աբխազիայի Հանրապետություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/22px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/33px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg/44px-Flag_of_the_Republic_of_Abkhazia.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%AD%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աբխազիայի Հանրապետություն">Աբխազիայի Հանրապետություն</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Գագրայի շրջան">Գագրայի շրջան</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%AB%D6%83%D6%80%D5%AB%D5%B7%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գուլիփրիշի շրջան (դեռ գրված չէ)">Գուլիփրիշի շրջան</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Սուխումի շրջան">Սուխումի շրջան</a> </td> <td>41.907<a href="#cite_note-110">[110]</a> - 2011 թվականի մարդահամար 67 հազար<a href="#cite_note-111">[111]</a> - 2006 թվական (գնահատում հայկական կազմակերպությունների կողմից) </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%A2%D5%AD%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Աբխազիայում">Հայերը Աբխազիայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Սուխումում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Սուխումում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B3%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Գագրայում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Գագրայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Spain.svg" class="mw-file-description" title="Իսպանիա"><img alt="Իսպանիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/22px-Flag_of_Spain.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/33px-Flag_of_Spain.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/44px-Flag_of_Spain.svg.png 2x" data-file-width="750" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Իսպանիա">Իսպանիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A4" title="Մադրիդ">Մադրիդ</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%A1" title="Բարսելոնա">Բարսելոնա</a> </td> <td>40 հազար<a href="#cite_note-112">[112]</a> - 2010 թվականի գնահատում, կարող է լինել վիճարկելի </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Իսպանիայում">Հայերը Իսպանիայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Մադրիդում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Մադրիդում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բարսելոնայում">Հայերը Բարսելոնայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Turkey.svg" class="mw-file-description" title="Թուրքիա"><img alt="Թուրքիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/22px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/33px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/44px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AC" title="Ստամբուլ">Ստամբուլ</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%84%D5%A8%D6%86" title="Վաքըֆ">Վաքըֆ</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%B7%D5%A5%D5%B6" title="Համշեն">Համշեն</a>. </td> <td>60 000 (առանց համշենահայերի 400.000) </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Թուրքիայում">Հայերը Թուրքիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ստամբուլում">Հայերը Ստամբուլում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Արևելյան Թուրքիայում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Արևելյան Թուրքիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Germany.svg" class="mw-file-description" title="Գերմանիա"><img alt="Գերմանիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/22px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/33px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/44px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա">Գերմանիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%BC%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Բեռլին">Բեռլին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AD%D5%A5%D5%B6" title="Մյունխեն">Մյունխեն</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%B5%D5%B8%D5%AC%D5%B6" title="Քյոլն">Քյոլն</a> </td> <td>50 - 60 հազար<a href="#cite_note-113">[113]</a> - 2013 թվականի գնահատում, կարող է վիճարկելի լինել </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Գերմանիայում">Հայերը Գերմանիայում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A5%D5%BC%D5%AC%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բեռլինում">Հայերը Բեռլինում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%94%D5%B5%D5%B8%D5%AC%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Քյոլնում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Քյոլնում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Brazil.svg" class="mw-file-description" title="Բրազիլիա"><img alt="Բրազիլիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/22px-Flag_of_Brazil.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/33px-Flag_of_Brazil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/44px-Flag_of_Brazil.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /></a> <a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Բրազիլիա">Բրազիլիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82" class="mw-redirect" title="Սան Պաուլու">Սան Պաուլու</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%B8_%D5%A4%D5%A5_%D4%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%B5%D6%80%D5%B8" title="Ռիո դե Ժանեյրո">Ռիո դե Ժանեյրո</a> </td> <td>40 հազար<a href="#cite_note-բր-114">[114]</a> - 2009 թ. (գնահատում) <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82_(%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3)" title="Սան Պաուլու (նահանգ)">Սան Պաուլու (նահանգ)</a>՝ 20 հազար<a href="#cite_note-բր-114">[114]</a> - 2009 թվականի գնահատում</li></ul> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բրազիլիայում">Հայերը Բրազիլիայում</a>,<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Սան Պաուլույում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Սան Պաուլույում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8C%D5%AB%D5%B8_%D5%A4%D5%A5_%D4%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%B5%D6%80%D5%B8%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ռիո դե Ժանեյրոյում">Հայերը Ռիո դե Ժանեյրոյում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Greece.svg" class="mw-file-description" title="Հունաստան"><img alt="Հունաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/22px-Flag_of_Greece.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/33px-Flag_of_Greece.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Flag_of_Greece.svg/44px-Flag_of_Greece.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հունաստան">Հունաստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A9%D5%A5%D5%B6%D6%84" title="Աթենք">Աթենք</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%AF" title="Սալոնիկ">Սալոնիկ</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D6%80%D5%A5%D5%B5" class="mw-redirect" title="Պիրեյ">Պիրեյ</a> </td> <td>20 - 35 հազար<a href="#cite_note-115">[115]</a> կամ 70 - 80 հազար<a href="#cite_note-116">[116]</a> - 2011 թվականի գնահատում, կարող է վիճարկելի լինել </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Հունաստանում">Հայերը Հունաստանում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%A9%D5%A5%D5%B6%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Աթենքում">Հայերը Աթենքում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Սալոնիկում">Հայերը Սալոնիկում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Turkmenistan.svg" class="mw-file-description" title="Թուրքմենստան"><img alt="Թուրքմենստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/22px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/33px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1b/Flag_of_Turkmenistan.svg/44px-Flag_of_Turkmenistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Թուրքմենստան">Թուրքմենստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A4" title="Աշխաբադ">Աշխաբադ</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%A2%D5%A1%D5%B7%D5%AB" title="Թուրքմենբաշի">Թուրքմենբաշի</a> </td> <td>32 - 34 հազար<a href="#cite_note-117">[117]</a> (գնահատում, վիճարկելի, 2004 թվական) կամ 25 հազար<a href="#cite_note-Աշ-118">[118]</a>(2013 թվականի գնահատում, վիճարկելի) <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A4" title="Աշխաբադ">Աշխաբադ</a> - 15 հազար<a href="#cite_note-Աշ-118">[118]</a> - 2013 թվականի գնահատում, վիճարկելի</li></ul> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Թուրքմենստանում">Հայերը Թուրքմենստանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Աշխաբադում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Աշխաբադում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Bulgaria.svg" class="mw-file-description" title="Բուլղարիա"><img alt="Բուլղարիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/22px-Flag_of_Bulgaria.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/33px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/44px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Բուլղարիա">Բուլղարիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1" title="Սոֆիա">Սոֆիա</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D5%BE%D5%A4%D5%AB%D5%BE" title="Պլովդիվ">Պլովդիվ</a> </td> <td>31 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%B2%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բուլղարիայում">Հայերը Բուլղարիայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8D%D5%B8%D6%86%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Սոֆիայում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Սոֆիայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8A%D5%AC%D5%B8%D5%BE%D5%A4%D5%AB%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Պլովդիվում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Պլովդիվում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Belarus.svg" class="mw-file-description" title="Բելառուս"><img alt="Բելառուս" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/22px-Flag_of_Belarus.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/33px-Flag_of_Belarus.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Flag_of_Belarus.svg/44px-Flag_of_Belarus.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Բելառուս">Բելառուս</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%BD%D5%AF" title="Մինսկ">Մինսկ</a>, </td> <td>30 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բելառուսում">Հայերը Բելառուսում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Մինսկում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Մինսկում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Kazakhstan.svg" class="mw-file-description" title="Ղազախստան"><img alt="Ղազախստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/22px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/33px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d3/Flag_of_Kazakhstan.svg/44px-Flag_of_Kazakhstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AD%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ղազախստան">Ղազախստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%A1" class="mw-redirect" title="Ալմաթա">Ալմաթա</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1" title="Աստանա">Աստանա</a> </td> <td>25 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%AD%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ղազախստանում">Հայերը Ղազախստանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Ալմաթայում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Ալմաթայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Israel.svg" class="mw-file-description" title="Իսրայել"><img alt="Իսրայել" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/22px-Flag_of_Israel.svg.png" decoding="async" width="22" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/33px-Flag_of_Israel.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Israel.svg/44px-Flag_of_Israel.svg.png 2x" data-file-width="1100" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC" title="Իսրայել">Իսրայել</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4" title="Երուսաղեմ">Երուսաղեմ</a> </td> <td>21 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Իսրայելում">Հայերը Իսրայելում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Երուսաղեմում">Հայերը Երուսաղեմում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Iraq.svg" class="mw-file-description" title="Իրաք"><img alt="Իրաք" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/22px-Flag_of_Iraq.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/33px-Flag_of_Iraq.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f6/Flag_of_Iraq.svg/44px-Flag_of_Iraq.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D6%84" title="Իրաք">Իրաք</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B2%D5%A4%D5%A1%D5%A4" title="Բաղդադ">Բաղդադ</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC" title="Մոսուլ">Մոսուլ</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%A1" title="Բասրա">Բասրա</a> </td> <td>20 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BB%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Իրաքում">Հայերը Իրաքում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A1%D5%B2%D5%A4%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Բաղդադում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Բաղդադում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Բասրայում">Հայերը Բասրայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Uruguay.svg" class="mw-file-description" title="Ուրուգվայ"><img alt="Ուրուգվայ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/22px-Flag_of_Uruguay.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/33px-Flag_of_Uruguay.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Uruguay.svg/44px-Flag_of_Uruguay.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /></a> <a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%B5" title="Ուրուգվայ">Ուրուգվայ</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BE%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D5%B8" title="Մոնտեվիդեո">Մոնտեվիդեո</a> </td> <td>19 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%88%D6%82%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Ուրուգվայում">Հայերը Ուրուգվայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BE%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Մոնտեվիդեոյում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Մոնտեվիդեոյում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_Kingdom_(3-5).svg" class="mw-file-description" title="Միացյալ Թագավորություն"><img alt="Միացյալ Թագավորություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/22px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/33px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/44px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D4%B9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Միացյալ Թագավորություն">Միացյալ Թագավորություն</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%B6" title="Լոնդոն">Լոնդոն</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%AC" title="Լիվերպուլ">Լիվերպուլ</a> </td> <td>18 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Մեծ Բրիտանիայում">Հայերը Մեծ Բրիտանիայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Լոնդոնում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Լոնդոնում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Hungary.svg" class="mw-file-description" title="Հունգարիա"><img alt="Հունգարիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/22px-Flag_of_Hungary.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/33px-Flag_of_Hungary.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/44px-Flag_of_Hungary.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Հունգարիա">Հունգարիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%B7%D5%BF" title="Բուդապեշտ">Բուդապեշտ</a> </td> <td>15 000-30 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Հունգարիայում">Հայերը Հունգարիայում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Բուդապեշտում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Բուդապեշտում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Belgium_(civil).svg" class="mw-file-description" title="Բելգիա"><img alt="Բելգիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/22px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/33px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg/44px-Flag_of_Belgium_%28civil%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A3%D5%AB%D5%A1" title="Բելգիա">Բելգիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A5%D5%AC" title="Բրյուսել">Բրյուսել</a> </td> <td>11 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A5%D5%AC%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բելգիայում">Հայերը Բելգիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Czech_Republic.svg" class="mw-file-description" title="Չեխիա"><img alt="Չեխիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/22px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/33px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/44px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%89%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%A1" title="Չեխիա">Չեխիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%A1" title="Պրահա">Պրահա</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%BC%D5%B6%D5%B8" title="Բռնո">Բռնո</a> </td> <td>10 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%89%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Չեխիայում">Հայերը Չեխիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Philippines.svg" class="mw-file-description" title="Ֆիլիպիններ"><img alt="Ֆիլիպիններ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Flag_of_the_Philippines.svg/22px-Flag_of_the_Philippines.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Flag_of_the_Philippines.svg/33px-Flag_of_the_Philippines.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Flag_of_the_Philippines.svg/44px-Flag_of_the_Philippines.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%AB%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ֆիլիպիններ">Ֆիլիպիններ</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AC%D5%A1" title="Մանիլա">Մանիլա</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D5%B6_%D5%8D%D5%AB%D5%A9%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քեսոն Սիթի (դեռ գրված չէ)">Քեսոն Սիթի</a> </td> <td>12 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%AB%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ֆիլիպիններում">Հայերը Ֆիլիպիններում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Egypt.svg" class="mw-file-description" title="Եգիպտոս"><img alt="Եգիպտոս" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/22px-Flag_of_Egypt.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/33px-Flag_of_Egypt.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fe/Flag_of_Egypt.svg/44px-Flag_of_Egypt.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD" title="Եգիպտոս">Եգիպտոս</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D6%80%D5%A5" title="Կահիրե">Կահիրե</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Ալեքսանդրիա">Ալեքսանդրիա</a> </td> <td>9 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Եգիպտոսում">Հայերը Եգիպտոսում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Կահիրեյում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Կահիրեյում</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Ալեքսանդրիայում">Հայերը Ալեքսանդրիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Moldova.svg" class="mw-file-description" title="Մոլդովա"><img alt="Մոլդովա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_Moldova.svg/22px-Flag_of_Moldova.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_Moldova.svg/33px-Flag_of_Moldova.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Flag_of_Moldova.svg/44px-Flag_of_Moldova.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="900" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%A1" title="Մոլդովա">Մոլդովա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%94%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D6%87" title="Քիշնև">Քիշնև</a> </td> <td>8 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%A4%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Մոլդովայում">Հայերը Մոլդովայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_Netherlands.svg" class="mw-file-description" title="Նիդերլանդներ"><img alt="Նիդերլանդներ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/22px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/33px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/44px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Նիդերլանդներ">Նիդերլանդներ</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B4" title="Ամստերդամ">Ամստերդամ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%B8%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%A5%D5%AD%D5%BF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դորդրեխտ (դեռ գրված չէ)">Դորդրեխտ</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A1%D5%A3%D5%A1" title="Հաագա">Հաագա</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B5%D5%A4%D5%A5%D5%B6" title="Լեյդեն">Լեյդեն</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B4" title="Ռոտերդամ">Ռոտերդամ</a> </td> <td>6 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%86%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Նիդերլանդներում">Հայերը Նիդերլանդներում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%B4%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Ամստերդամում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Ամստերդամում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Հաագայում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Հաագայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Tajikistan.svg" class="mw-file-description" title="Տաջիկստան"><img alt="Տաջիկստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Tajikistan.svg/22px-Flag_of_Tajikistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Tajikistan.svg/33px-Flag_of_Tajikistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Flag_of_Tajikistan.svg/44px-Flag_of_Tajikistan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%AF%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Տաջիկստան">Տաջիկստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B4%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D5%B6%D5%A2%D5%A5" title="Դուշանբե">Դուշանբե</a> </td> <td>6 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8F%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%AF%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Տաջիկստանում">Հայերը Տաջիկստանում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Latvia.svg" class="mw-file-description" title="Լատվիա"><img alt="Լատվիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/22px-Flag_of_Latvia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/33px-Flag_of_Latvia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Latvia.svg/44px-Flag_of_Latvia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%AB%D5%A1" title="Լատվիա">Լատվիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8C%D5%AB%D5%A3%D5%A1" title="Ռիգա">Ռիգա</a> </td> <td>5 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Լատվիայում">Հայերը Լատվիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Switzerland.svg" class="mw-file-description" title="Շվեյցարիա"><img alt="Շվեյցարիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/20px-Flag_of_Switzerland.svg.png" decoding="async" width="20" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/30px-Flag_of_Switzerland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Switzerland.svg/40px-Flag_of_Switzerland.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="512" /></a> <a href="/wiki/%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D6%81%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Շվեյցարիա">Շվեյցարիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%91%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%AD" title="Ցյուրիխ">Ցյուրիխ</a>, <a href="/wiki/%D4%BA%D5%B6%D6%87" title="Ժնև">Ժնև</a> </td> <td>5 000-8 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D6%81%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Շվեյցարիայում">Հայերը Շվեյցարիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Sweden.svg" class="mw-file-description" title="Շվեդիա"><img alt="Շվեդիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Sweden.svg/22px-Flag_of_Sweden.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Sweden.svg/33px-Flag_of_Sweden.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Flag_of_Sweden.svg/44px-Flag_of_Sweden.svg.png 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1000" /></a> <a href="/wiki/%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Շվեդիա">Շվեդիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%B8%D5%AF%D5%B0%D5%B8%D5%AC%D5%B4" title="Ստոկհոլմ">Ստոկհոլմ</a> </td> <td>8 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Շվեդիայում">Հայերը Շվեդիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Kuwait.svg" class="mw-file-description" title="Քուվեյթ"><img alt="Քուվեյթ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Flag_of_Kuwait.svg/22px-Flag_of_Kuwait.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Flag_of_Kuwait.svg/33px-Flag_of_Kuwait.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Flag_of_Kuwait.svg/44px-Flag_of_Kuwait.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A9" title="Քուվեյթ">Քուվեյթ</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B7%D5%AC_%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A9" class="mw-redirect" title="Էլ Քուվեյթ">Էլ Քուվեյթ</a> </td> <td>5 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A5%D5%B5%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Քուվեյթում">Հայերը Քուվեյթում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Kyrgyzstan.svg" class="mw-file-description" title="Ղրղզստան"><img alt="Ղրղզստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/22px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/33px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Flag_of_Kyrgyzstan.svg/44px-Flag_of_Kyrgyzstan.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%82%D6%80%D5%B2%D5%A6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ղրղզստան">Ղրղզստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D5%AB%D5%B7%D5%AF%D5%A5%D6%84" class="mw-redirect" title="Բիշկեք">Բիշկեք</a>, </td> <td>5 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%82%D6%80%D5%B2%D5%A6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ղրղզստանում">Հայերը Ղրղզստանում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Cyprus.svg" class="mw-file-description" title="Կիպրոսի Հանրապետություն"><img alt="Կիպրոսի Հանրապետություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/22px-Flag_of_Cyprus.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/33px-Flag_of_Cyprus.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d4/Flag_of_Cyprus.svg/44px-Flag_of_Cyprus.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%BA%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կիպրոսի Հանրապետություն">Կիպրոս</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%BD%D5%AB%D5%A1" title="Նիկոսիա">Նիկոսիա</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D6%80%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1" class="mw-redirect" title="Լարնակա">Լարնակա</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D5%AC" title="Լիմասոլ">Լիմասոլ</a> </td> <td>4 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D5%AB%D5%BA%D6%80%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Կիպրոսում">Հայերը Կիպրոսում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Jordan.svg" class="mw-file-description" title="Հորդանան"><img alt="Հորդանան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Flag_of_Jordan.svg/22px-Flag_of_Jordan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Flag_of_Jordan.svg/33px-Flag_of_Jordan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Flag_of_Jordan.svg/44px-Flag_of_Jordan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6" title="Հորդանան">Հորդանան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%B6" title="Ամման">Ամման</a> </td> <td>3000<a href="#cite_note-119">[119]</a>/4800<a href="#cite_note-120">[120]</a> - </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Հորդանանում">Հայերը Հորդանանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D5%B4%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Ամմանում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Ամմանում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg" class="mw-file-description" title="ԱՄԷ"><img alt="ԱՄԷ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/22px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/33px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg/44px-Flag_of_the_United_Arab_Emirates.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B1%D5%84%D4%B7" class="mw-redirect" title="ԱՄԷ">ԱՄԷ</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%B8%D6%82_%D4%B4%D5%A1%D5%A2%D5%AB" title="Աբու Դաբի">Աբու Դաբի</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A1%D5%B5" title="Դուբայ">Դուբայ</a> </td> <td>3 500 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D4%B7%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Արաբական Միացյալ Էմիրություններում">Հայերը Արաբական Միացյալ Էմիրություններում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Italy.svg" class="mw-file-description" title="Իտալիա"><img alt="Իտալիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/22px-Flag_of_Italy.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/33px-Flag_of_Italy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/44px-Flag_of_Italy.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></a> <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Իտալիա">Իտալիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4" title="Հռոմ">Հռոմ</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF" title="Վենետիկ">Վենետիկ</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AC%D5%A1%D5%B6" title="Միլան">Միլան</a> </td> <td>3 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Իտալիայում">Հայերը Իտալիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Venezuela.svg" class="mw-file-description" title="Վենեսուելա"><img alt="Վենեսուելա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Flag_of_Venezuela.svg/22px-Flag_of_Venezuela.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Flag_of_Venezuela.svg/33px-Flag_of_Venezuela.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/06/Flag_of_Venezuela.svg/44px-Flag_of_Venezuela.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC%D5%A1" title="Վենեսուելա">Վենեսուելա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BD" title="Կարակաս">Կարակաս</a> </td> <td>4 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Վենեսուելայում">Հայերը Վենեսուելայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Lithuania.svg" class="mw-file-description" title="Լիտվա"><img alt="Լիտվա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/22px-Flag_of_Lithuania.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/33px-Flag_of_Lithuania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Flag_of_Lithuania.svg/44px-Flag_of_Lithuania.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%BF%D5%BE%D5%A1" title="Լիտվա">Լիտվա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%AC%D5%B6%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Վիլնյուս">Վիլնյուս</a> </td> <td>2 500 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%AB%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Լիտվայում">Հայերը Լիտվայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Estonia.svg" class="mw-file-description" title="Էստոնիա"><img alt="Էստոնիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/22px-Flag_of_Estonia.svg.png" decoding="async" width="22" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/33px-Flag_of_Estonia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Estonia.svg/44px-Flag_of_Estonia.svg.png 2x" data-file-width="990" data-file-height="630" /></a> <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Էստոնիա">Էստոնիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%AC%D5%AC%D5%AB%D5%B6" title="Տալլին">Տալլին</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82" title="Տարտու">Տարտու</a>, </td> <td>2 200 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B7%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Էստոնիայում">Հայերը Էստոնիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Romania.svg" class="mw-file-description" title="Ռումինիա"><img alt="Ռումինիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/22px-Flag_of_Romania.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/33px-Flag_of_Romania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/44px-Flag_of_Romania.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a> <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Ռումինիա">Ռումինիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Բուխարեստ">Բուխարեստ</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D5%B7%D5%BF" title="Պիտեշտ">Պիտեշտ</a> </td> <td>2 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ռումինիայում">Հայերը Ռումինիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_India.svg" class="mw-file-description" title="Հնդկաստան"><img alt="Հնդկաստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/22px-Flag_of_India.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/33px-Flag_of_India.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/41/Flag_of_India.svg/44px-Flag_of_India.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հնդկաստան">Հնդկաստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%A1" title="Կալկաթա">Կալկաթա</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%BD" class="mw-redirect" title="Մադրաս">Մադրաս</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B8%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%B5" class="mw-redirect" title="Բոմբեյ">Բոմբեյ</a> </td> <td>1 500 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Հնդկաստանում">Հայերը Հնդկաստանում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Chile.svg" class="mw-file-description" title="Չիլի"><img alt="Չիլի" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Chile.svg/22px-Flag_of_Chile.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Chile.svg/33px-Flag_of_Chile.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Chile.svg/44px-Flag_of_Chile.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%AC%D5%AB" title="Չիլի">Չիլի</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%A3%D5%B8" title="Սանտյագո">Սանտյագո</a> </td> <td>1 600 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%89%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Չիլիում">Հայերը Չիլիում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Finland.svg" class="mw-file-description" title="Ֆինլանդիա"><img alt="Ֆինլանդիա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/22px-Flag_of_Finland.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/33px-Flag_of_Finland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/44px-Flag_of_Finland.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1100" /></a> <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%B6%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Ֆինլանդիա">Ֆինլանդիա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%BD%D5%AB%D5%B6%D5%AF%D5%AB" title="Հելսինկի">Հելսինկի</a> </td> <td>1 000 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%96%D5%AB%D5%B6%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Ֆինլանդիայում">Հայերը Ֆինլանդիայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Mexico.svg" class="mw-file-description" title="Մեքսիկա"><img alt="Մեքսիկա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/22px-Flag_of_Mexico.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/33px-Flag_of_Mexico.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/44px-Flag_of_Mexico.svg.png 2x" data-file-width="980" data-file-height="560" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Մեքսիկա">Մեքսիկա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%AF%D5%B8" title="Մեխիկո">Մեխիկո</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%A2%D5%AC%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պուեբլա (դեռ գրված չէ)">Պուեբլա</a> </td> <td>560 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Մեքսիկայում">Հայերը Մեքսիկայում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg" class="mw-file-description" title="Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն"><img alt="Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/22px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/33px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/44px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն">Չինաստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%AF%D5%AB%D5%B6" title="Պեկին">Պեկին</a> </td> <td>500 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Չինաստանում">Հայերը Չինաստանում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Bahrain.svg" class="mw-file-description" title="Բահրեյն"><img alt="Բահրեյն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Bahrain.svg/22px-Flag_of_Bahrain.svg.png" decoding="async" width="22" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Bahrain.svg/33px-Flag_of_Bahrain.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Flag_of_Bahrain.svg/44px-Flag_of_Bahrain.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%B6" title="Բահրեյն">Բահրեյն</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%A1" title="Մանամա">Մանամա</a> </td> <td>400 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%B2%D5%A1%D5%B0%D6%80%D5%A5%D5%B5%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Բահրեյնում">Հայերը Բահրեյնում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_South_Africa.svg" class="mw-file-description" title="Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն"><img alt="Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_South_Africa.svg/22px-Flag_of_South_Africa.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_South_Africa.svg/33px-Flag_of_South_Africa.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/af/Flag_of_South_Africa.svg/44px-Flag_of_South_Africa.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն">Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%BD%D5%A2%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A3" class="mw-redirect" title="Յոհանեսբուրգ">Յոհանեսբուրգ</a> </td> <td>300 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE-%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Հայերը Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետությունում">Հայերը Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետությունում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Pakistan.svg" class="mw-file-description" title="Պակիստան"><img alt="Պակիստան" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/22px-Flag_of_Pakistan.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/33px-Flag_of_Pakistan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Flag_of_Pakistan.svg/44px-Flag_of_Pakistan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պակիստան">Պակիստան</a> </td> <td><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B9%D5%AB" title="Կարաչի">Կարաչի</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%80" title="Լահոր">Լահոր</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A4" title="Իսլամաբադ">Իսլամաբադ</a> </td> <td>200 </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%8A%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Պակիստանում">Հայերը Պակիստանում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B9%D5%AB%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Կարաչիյում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Կարաչիյում</a>, <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D4%BC%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայերը Լահորում (դեռ գրված չէ)">Հայերը Լահորում</a> </td></tr> <tr> <td><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Flag_of_Myanmar.svg" class="mw-file-description" title="Մյանմա"><img alt="Մյանմա" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Flag_of_Myanmar.svg/22px-Flag_of_Myanmar.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Flag_of_Myanmar.svg/33px-Flag_of_Myanmar.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Flag_of_Myanmar.svg/44px-Flag_of_Myanmar.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a> <a href="/wiki/%D5%84%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B4%D5%A1" title="Մյանմա">Մյանմա</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D5%B6" class="mw-redirect" title="Յանգոն">Յանգոն</a> </td> <td>50 - 100 (10 - 20 ընտանիք, ծագումով հայեր)<a href="#cite_note-121">[121]</a> - 2014 թվականի գնահատում </td> <td><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%84%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայերը Մյանմայում">Հայերը Մյանմայում</a> </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Մշակույթ">Մշակույթ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Մշակույթ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Մշակույթ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Կրոն">Կրոն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=23" title="Խմբագրել բաժինը. Կրոն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=23" title="Edit section's source code: Կրոն">խմբագրել կոդը</a>]</div> Հայերը նախկինում եղել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD" class="mw-redirect" title="Հեթանոս">հեթանոսներ</a>, իսկ 301 թվականին <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Հայաստանում</a> պետական կրոն է ընդունվել <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a>։ Հայերը հաճախ են ենթարկվել կրոնական բռնությունների հարևանների՝ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Պարսիկներ">պարսիկների</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A5%D6%80" title="Թուրքեր">թուրքերի</a>, հաճախ նաև <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Արաբներ">արաբների</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Մոնղոլներ">մոնղոլների</a> և այլ ազգերի կողմից, սակայն պահպանել են սեփական կրոնը և ազգային դիմագիծը։ Հայերի մեջ քիչ չափով տարածված է նաև <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամ</a>։ Սրա հիմնական պատճառը <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիայի</a> վարած պանիսլամիզմի քաղաքականությունն է, որի հետևանքով որոշ թվով հայեր իրենց գոյությունը պահպանելու համար ընդունել են իսլամ։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հեթանոսություն">Հեթանոսություն</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=24" title="Խմբագրել բաժինը. Հեթանոսություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=24" title="Edit section's source code: Հեթանոսություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%B0%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայ հեթանոսություն">Հայ հեթանոսություն</a></div> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հեթանոսություն">Հեթանոսության</a> արմատները գալիս են դեռևս հայերի ցեղական խմբավորումներից, երբ սկսվել է առաջին անգամ ձևավորվել հայերի կրոնական հայացքները։ Հայկական հեթանոսությունը կրել է նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84" title="Մերձավոր Արևելք">Մերձավոր Արևելքի</a> ազդեցությունը իր վրա։ Այս շրջանում հայկական մշակույթը ավելի շատ փոխազդում էր <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84_(%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6)" title="Արևելք (տարածաշրջան)">Արևելքի</a> մշակույթի հետ։ Հայերի հեթանոսական դիցարանի աստվածները միմյանց հետ կապված էին ընտանեկան կապերով։ Դեռևս <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորության</a> տարիներին դիցարանում կար 35 աստված և 35 աստվածուհի։ Այսինքն՝ նույնիս հին հայկական դիցարանը քարոզում էր միակնություն և ընտանիքի ամրություն։ Հայ հնագույն դիցարանը ղեկավարվում էր <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%AB" title="Խալդի">Խալդիի</a>, <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%AB" title="Շիվինի">Շիվինիի</a> և <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B5%D5%B7%D5%A5%D5%A2%D5%A1" title="Թեյշեբա">Թեյշեբայի</a> կողմից։ <table class="graytable"> <caption>Հայոց հին դիցարանի աստվածների գլխավոր եռյակը </caption> <tbody><tr> <td width="35%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e8/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB.jpg/188px-%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB.jpg" decoding="async" width="188" height="224" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e8/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF_%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB.jpg 1.5x" data-file-width="250" data-file-height="297" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td> <td width="30%"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2.jpg/168px-%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2.jpg" decoding="async" width="168" height="224" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2.jpg/252px-%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b3/%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2.jpg/336px-%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%B2.jpg 2x" data-file-width="2136" data-file-height="2848" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td></tr> <tr> <td align="center"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF" title="Անահիտ">Անահիտ</a> աստվածուհի </td> <td align="center"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B6" title="Վահագն">Վահագնը</a> վիշապ սպանելիս (քանդակագործ՝ Կառլեն Նուրիջանյան) </td></tr></tbody></table> Նույնը շարունակվել է նաև հաջորդ դիցարանի ժամանակ․ հայ նոր դիցարանը նորից ղեկավարվում էր գլխավոր եռյակի՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A4" title="Արամազդ">Արամազդի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF" title="Անահիտ">Անահիտի</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B6" title="Վահագն">Վահագնի</a> կողմից։ Հետագայում այս ղեկավար եռյակի համակարգը հեշտացրել է հայերի շրջանում <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեության</a> ընդունումը և տարածումը, քանի որ <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունում</a> նույնպես կա <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D6%80%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սուրբ Երրորդություն">Սուրբ Երրորդություն</a>՝ հայր Աստված, որդի Աստված և Սուրբ հոգի Աստված<a href="#cite_note-Դիցարան2-122">[122]</a>։ Հայկական հեթանոսությունը, ի տարբերություն մնացած հեթանոս ազգերի, երբեք չի պաշտել չար աստվածների․ չար պաշտելիքները երբեք հոգիների մակարդակից բարձր չեն եղել<a href="#cite_note-Դիցարան1-123">[123]</a>։ <table class="collapsible collapsed" style="margin: 0.3em auto auto; font-size:88%; border:1px solid #aaa; width:100%; clear:none;"> <tbody><tr> <th style="padding:0.2em 0.3em 0.2em 4.3em;background:none;min-width:100%;width:100%">Հայ ժողովրդի ամբողջական դիցապաշտական հին դիցարանը </th></tr> <tr> <td style="text-align:center"> <table class="wikitable sortable"> <caption> </caption> <tbody><tr> <th style="padding:0.5em 0.5em;white-space:nowrap;">Հայերեն</th> <th style="padding:0.5em 0.5em;white-space:nowrap;">Այլ մշակույթներում</th> <th>Գործառույթները և ատրիբուտներ </th></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A4" title="Արամազդ">Արամազդ</a></td> <td style="padding-left:1em;">պարսկական՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1_%D5%84%D5%A1%D5%A6%D5%A4%D5%A1" title="Ահուրա Մազդա">Ահուրա Մազդա</a> հունական՝ <a href="/wiki/%D4%B6%D6%87%D5%BD" title="Զևս">Զևս</a> հռոմեական՝ <a href="/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A5%D6%80_(%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Յուպիտեր (դիցաբանություն)">Յուպիտեր</a></td> <td style="padding:0.5em;">Հին հայերի գերագույն աստվածն էր, երկնքի և երկրի արարիչը, բոլոր աստվածների հայրը։ Նա կոչվում էր «Մեծ և արի Արամազդ», որի գլխավոր պաշտամունքային կենտրոնը գտնվում էր Դարանաղյաց գավառի Անի ամրոցում։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;">Հարութ</td> <td>———</td> <td style="padding:0.5em;">Կրոնական համակարգի մեջ Հարութը իմաստավորում է մարդու վերադարձը անդրշիրիմյան աշխարհից։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF" title="Անահիտ">Անահիտ</a></td> <td style="padding-left:1em;">պարսկական՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF%D5%A1" title="Անահիտա">Անահիտա</a> հունական՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A5%D5%B4%D5%AB%D5%BD" title="Արտեմիս">Արտեմիս</a> հռոմեական՝ <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A1_(%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դիանա (դիցաբանություն) (դեռ գրված չէ)">Դիանա</a> եգիպտական՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%86%D5%AB%D5%AB%D5%A9_(%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Նիիթ (դիցաբանություն) (դեռ գրված չէ)">Նիիթ</a></td> <td style="padding:0.5em;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A4" title="Արամազդ">Արամազդի</a> դուստրն էր կամ կինը։ Նա հայոց ամենասիրելի և պաշտելի դիցուհին էր և մայր աստվածուհին, համարյա միշտ պատկերվում էր գլխի հարդարանքով, մինչև ուսերը իջնող գլխաշորով։ Նա կոչվում էր նաև Ոսկեմայր, Սնուցող մայր, Մեծ տիկին, Ոսկեծղի, Ոսկեմատն։ Նա բոլոր տեսակ խոհեմությունների ու պարկեշտությունների մայրն էր, մարդկանց բարերարը, հայ ժողովրդին պահող ու փառաբանողը։ Հնում հայ ժողովուրդը հավատում էր, որ նրա շնորհիվ միշտ եղել է, կա ու գոյություն կունենա հայոց աշխարհը։ Հայ թագավորները որևէ գործ ձեռնարկելիս Ոսկեմայր Անահիտից էին հովանավորություն և առողջություն հայցում։ Իբրև մայր աստվածություն Անահիտը մայրության, բերքի և պտղաբերության սրբազան դիցուհին էր։ Նա <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A4" title="Արամազդ">Արամազդի</a> և Վահագնի հետ միասին հայկական դիցարանում կազմում էր գլխավոր երրորդություն։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B6" title="Վահագն">Վահագն</a></td> <td style="padding-left:1em;">հունական՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AC%D5%A5%D5%BD" title="Հերակլես">Հերակլես</a></td> <td style="padding:0.5em;">Հայոց դիցարանի երրորդ աստվածն էր Վիշապաքաղ Վահագնը, մի վառվռուն ու խարտյաշ պատանի՝ հրեղեն մազերով, բոցավառ մորուքով և արեգակնափայլ աչքերով։ Նա ծնվում է տիեզերքի բուռն երկունքի ժամանակ, երբ նրա երեք բաղկացուցիչ մասերը՝ երկինքը, երկիրն ու ծովը բռնվում են երկունքի ցավերով։ Եվ երկունքից շառագունած ծիրանի ծովի մեջ վառվող եղեգնի ծուխ ու բոց արձակող փողից վազելով ելնում է պատանի Վահագնը։ Նա ռազմի, պատերազմի, քաջության և հաղթանակի աստվածն էր։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%BF%D5%B2%D5%AB%D5%AF" title="Աստղիկ">Աստղիկ</a></td> <td style="padding-left:1em;">հունական՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%B8%D5%A4%D5%AB%D5%BF%D5%A5" title="Աֆրոդիտե">Աֆրոդիտե</a> հռոմեական՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A1_(%D5%A4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)" title="Վեներա (դիցաբանություն)">Վեներա</a></td> <td style="padding:0.5em;"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B6" title="Վահագն">Վահագնի</a> սիրուհին էր Աստղիկ դիցուհին, որը հայոց սիրո և ջրի աստվածուհին էր։ Նրա պաշտամունքը կապված էր Արուսյակ (Վեներա) մոլորակի հետ։ Աշտիշատում գտնվող նրա տաճարը կոչվում էր «Վահագնի սենյակ», որտեղ Աստղիկը հանդիպում էր իր սիրած Վահագնին։ Նրանց ամուսնությունը համարվում էր սրբազան, քանի որ այդ ամուսնության հետևանքով անձրև էր տեղում երկրի վրա, ծաղկեցնում երկիրը, բերք ու բարիք տալիս մարդկանց։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%B6%D5%A5_(%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB)" title="Նանե (աստվածուհի)">Նանե</a></td> <td style="padding-left:1em;">հունական՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A9%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%BD" title="Աթենաս">Աթենաս</a></td> <td style="padding:0.5em;">Նանեն <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A4" title="Արամազդ">Արամազդի</a> դուստրն էր, ընտանիքի, իմաստնության, ողջախոհության և ռազմի աստվածուհին․ նրա պաշտամունքի կենտրոնը գտնվում էր Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1" class="mw-redirect" title="Արա">Արա</a>, Արա Գեղեցիկ</td> <td style="padding-left:1em;">———</td> <td style="padding:0.5em;">Գարնան, բուսականության, գյուղատնտեսության, ցանքսի և ջրի աստված։ Նա կապված էր <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%BD" title="Օսիրիս">Օսիրիսի</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%B8%D6%82" title="Վիշնու">Վիշնու</a> և <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D5%BD" title="Դիոնիսոս">Դիոնիսոսի</a> հետ, որպես նոր կյանքի խորհրդանիշ։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B0%D6%80" title="Միհր">Միհր</a></td> <td style="padding-left:1em;">իրանական՝ Միտրա</td> <td style="padding:0.5em;">Երկնային լույսի և արեգակի աստվածն էր Միհրը՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A4" title="Արամազդ">Արամազդի</a> մյուս որդին, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%AB%D5%BF" title="Անահիտ">Անահիտի</a> և <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%B6%D5%A5" class="mw-redirect" title="Նանե">Նանեի</a> եղբայրը։ Նրա գլխավոր տաճարը գտնվում էր Դերջան գավառի Բագահառիճ գյուղում։ Միհրին է նվիրված նաև Գառնիի հեթանոսական տաճարը։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D6%80" title="Տիր">Տիր</a></td> <td style="padding-left:1em;">———</td> <td style="padding:0.5em;">Հին հայերի իմաստությունների, ուսման, գիտության աստվածն էր Տիրը՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A6%D5%A4" title="Արամազդ">Արամազդ</a> գերագույն աստծո գրիչը կամ քարտուղարը, որի պաշտամունքատեղին գտնվում էր հին Արտաշատի մոտակայքում և կոչվում էր Արամազդի գրչի դիվան կամ գիտությունների ուսուցման մեհյան։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%80" title="Ամանոր">Ամանոր</a> և <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Վանատուր">Վանատուր</a></td> <td style="padding-left:1em;">———</td> <td style="padding:0.5em;">Ամանորը, որ հին հայերենում նշանակում է նոր տարի, հին հայերի նոր տարին անձնավորող աստվածն էր և համարվում էր «նոր պտուղների ամենաբեր»։ Վանատուր, բառացի նշանակում է օթևան տվող, հյուրընկալ, խորհրդանշում է Նավասարդին և այլ օրերի Բագավան այցելած բազմահազար հյուրերին և ուխտավորներին հյուրընկալելու, տեղ ու օթևան տալու իրողությունը։ Նա նաև հյուրընկալության աստվածն էր։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:0.65em;"><a href="/wiki/%D4%BE%D5%B8%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D6%80_(%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%AB)" title="Ծովինար (աստվածուհի)">Ծովինար</a> կամ Նար</td> <td style="padding-left:1em;">———</td> <td style="padding:0.5em;">Ջրի, ծովի և անձրևի աստվածուհի։ Նա կրակ էր ստեղծում, որպեսզի ստիպի անձրև և կարկուտ տեղա։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%BF" title="Սպանդարամետ">Սպանդարամետ</a></td> <td style="padding-left:1em;">հունական՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%BD" title="Հադես">Հադես</a></td> <td style="padding:0.5em;">Հին հայերի անրշիրիմյան թագավորության աստվածն էր Սպանդարամետը կամ Սանդարամետը, որ հաճախ նույնանում էր ստորգետնյա աշխարհի, մեռելների թագավորության կամ ուղղակի դժոխքի հետ։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Հայկ նահապետ">Հայկ</a></td> <td style="padding-left:1em;">———</td> <td style="padding:0.5em;">Լեգենդար աղեղնաձիգ և հայ ժողովրդի նախահայրը, որը սպանելով Բելին բնակության հաստատեց Հայաստանում։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%B6" title="Բարշամին">Բարշամին</a></td> <td style="padding-left:1em;">սեմական՝ Բարշամին</td> <td style="padding:0.5em;">Երկնքի և եղանակի աստված, հավանաբար բխում է սեմիտական աստված Baal Shamin-ից։ </td></tr> <tr> <td style="padding-left:1em;"><a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%80%D6%84_%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2" title="Տորք Անգեղ">Տարքու</a></td> <td style="padding-left:1em;">———</td> <td style="padding:0.5em;">Բուսականության և բերրիության, ամպրոպի և փոթորիկի աստված։ Հետագայում այս աստվածը ստանալով Անգեղ մականունը վերածվում է <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%80%D6%84_%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2" title="Տորք Անգեղ">Տորք Անգեղի</a>։ Ըստ ավանդազրույցի՝ նա քարեր էր պոկում ժայռերից և շպրտում թշնամու նավերի վրա։ </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Քրիստոնեություն">Քրիստոնեություն</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=25" title="Խմբագրել բաժինը. Քրիստոնեություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=25" title="Edit section's source code: Քրիստոնեություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">Հայ առաքելական եկեղեցի</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:St_Gregory_the_Illuminator_(Krikor_Lusavoric).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/St_Gregory_the_Illuminator_%28Krikor_Lusavoric%29.jpg/214px-St_Gregory_the_Illuminator_%28Krikor_Lusavoric%29.jpg" decoding="async" width="214" height="253" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/St_Gregory_the_Illuminator_%28Krikor_Lusavoric%29.jpg/321px-St_Gregory_the_Illuminator_%28Krikor_Lusavoric%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/St_Gregory_the_Illuminator_%28Krikor_Lusavoric%29.jpg/428px-St_Gregory_the_Illuminator_%28Krikor_Lusavoric%29.jpg 2x" data-file-width="1409" data-file-height="1665" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգոր Լուսավորիչ</a>, որի շնորհիվ 301 թվականին քրիստոնեությունը ընդունվեց որպես պետական կրոն։</figcaption></figure> 301 թվականին՝ <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3" title="Տրդատ Գ">Տրդատ Գ</a>-ի օրոք Հայաստանը դարձավ առաջին պետությունը, որը պաշտոնապես ընդունեց <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեությունը</a>, սակայն մինչև <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեության</a> ընդունումը հայերի մեջ որոշ չափով տարածված էր այս կրոնը։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Հայաստանում</a> քարոզչություն են տարածել <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BD" title="Հիսուս">Հիսուսի</a> երկու առաքյալները՝ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոսը</a> և <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղեմեոսը</a>։ <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%A4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Թադեոս առաքյալ">Թադեոսը</a> Հայաստանում քարոզչություն է տարածել 43-66 թվականներին։ Նա քարոզել է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկ</a> թագավորի իշխանության օրոք և նույնիսկ կարողացել դարձի բերել <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկի</a> աղջկան՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%AD%D5%BF" title="Սանդուխտ">Սանդուխտ կույսին</a>։ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկի</a> հրամանով նա 66 թվականին սպանվում է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%A6_%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC" class="mw-redirect" title="Արտազ գավառ">Արտազ գավառի</a> <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Շավարշավան">Շավարշավան</a> քաղաքում․ հենց նրա նահատակության վայրում կառուցվել է Արտազի սբ. Թադևոսի վանքը։ Բարդուղեմեոս առաքյալը Հայաստանում քարոզչություն է ծավալել 60-68 թվականներին՝ հիմնականում <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D5%B2%D5%A9%D5%B6" title="Գողթն">Գողթն</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%B1%D6%87%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D6%81_%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC" class="mw-redirect" title="Անձևացյաց գավառ">Անձևացյաց</a> գավառներում, վերջինում հիմնել է նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%A1%D6%81_%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Հոգեաց վանք">Հոգեաց վանքը</a>։ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Բարդուղիմեոս առաքյալ">Բարդուղեմեոսը</a> նույնպես նահատակվել է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AF" title="Սանատրուկ">Սանատրուկ</a> արքայի հրամանով։ Մինչև <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեության</a> պետական կրոն ընդունվելը գործել են մի շարք եպիսկոպոսություններ։ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգոր Պաթևը</a>, գալով <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Հայաստան</a>, անցնում է <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3" title="Տրդատ Գ">Տրդատ Գ</a>-ի մոտ ծառայության, քանի որ ցանկանում էր իր հոր՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%AF_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87" title="Անակ Պարթև">Անակ Պարթևի</a> մեղքերի համար փոխհատուցել արքային։ Սակայն, վերջիվերջո պարզվում է, որ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%B9" title="Գրիգոր Լուսավորիչ">Գրիգորը</a> քրիստոնյա է, և նա նետվում է վիրապը, որտեղ հետագայում հիմնադրվել է <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80_%D5%8E%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA" title="Խոր Վիրապ">սբ. Խոր Վիրապ վանքը</a>։ Ըստ ավանդության՝ Գրիգորը բուժել է դիվահար եղած <a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BF_%D4%B3" title="Տրդատ Գ">Տրդատին</a>, որից հետո է արքան ընդունել է քրիստոնեություն և հռչակել այն պետական կրոն։ Նույն ժամանակ կործանվել են մի շարք հեթանոսական տաճարներ և դրանց տեղում կառուցվել նոր եկեղեցիներ․ կանգուն է մնացել միայն <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%AB%D5%AB_%D5%B0%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" class="mw-redirect" title="Գառնիի հեթանոսական տաճար">Գառնիի տաճարը</a>։ Հետագայում քրիստոնեությունը դանդաղ քայլերով տարածվել է ամբողջ Հայաստանում։ 450-451 թվականներին տեղի ունեցած <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Վարդանանց պատերազմ">Վարդանանց</a>, և 480-484 թվականների <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4" title="Վահանանց պատերազմ">Վահանանց</a> պատերազմները մղվել են պարսիկների դեմ, որոնց գլխավոր նպատակը Հայաստանում քրիստոնեության պահպանում էր, ինչը հաջողվել է։ Ներկայումս հայերի մեծ մասը քրիստոնյա է։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a> բնակչության 94%-ը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">Հայ առաքելական եկեղեցու</a> հետևորդներ են, իսկ հայ մնացած քրիստոնյաները <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%AF_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Կաթոլիկ եկեղեցի">կաթոլիկ</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD_%D5%88%D6%82%D5%B2%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%BC_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Ռուս Ուղղափառ եկեղեցի">ռուս ուղղափառ</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ավետարանական եկեղեցի (դեռ գրված չէ)">ավետարանական</a> եկեղեցիների հետևորդներ են։ Հայ առաքելական եկեղեցու հետևորդները սփռված են ամբողջ աշխարհում, իսկ նրանց թիվը հասնում է շուրջ 9 միլիոնի<a href="#cite_note-124">[124]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Իսլամ">Իսլամ</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=26" title="Խմբագրել բաժինը. Իսլամ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=26" title="Edit section's source code: Իսլամ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Իսլամը Հայաստանում">Իսլամը Հայաստանում</a></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9,_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6_-_Blue_Mosque,_Yerevan_(2019)_05.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9%2C_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6_-_Blue_Mosque%2C_Yerevan_%282019%29_05.jpg/240px-%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9%2C_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6_-_Blue_Mosque%2C_Yerevan_%282019%29_05.jpg" decoding="async" width="240" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9%2C_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6_-_Blue_Mosque%2C_Yerevan_%282019%29_05.jpg/360px-%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9%2C_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6_-_Blue_Mosque%2C_Yerevan_%282019%29_05.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/59/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9%2C_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6_-_Blue_Mosque%2C_Yerevan_%282019%29_05.jpg/480px-%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9%2C_%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6_-_Blue_Mosque%2C_Yerevan_%282019%29_05.jpg 2x" data-file-width="5184" data-file-height="3456" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> ներկայումս միակ կանգուն մզկիթը՝ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9_(%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6)" title="Կապույտ մզկիթ (Երևան)">Կապույտ մզկիթը</a>։</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Իսլամը Հայաստանում">Իսլամը Հայաստանում</a> հայտնվել է 7-րդ դարից, երբ ստեղծվեց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արաբական խալիֆայություն">Արաբական խալիֆայությունը</a> և սկսեց արշավանքները դեպի <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Բյուզանդիա">Բյուզանդիա</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մարզպանական Հայաստան">Հայաստան</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սասանյան Պարսկաստան">Սասանյան Պարսկաստան</a>։ Հետագայում հայերը ենթարկվել են նաև <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84-%D5%BD%D5%A5%D5%AC%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Թյուրք-սելջուկներ">թյուրք-սելջուկների</a> արշավանքներին, որոնց ժամանակաշրջանում նույնպես տեղի էր ունենում կրոնական բռնություններ։ Հայերը հաճախ ենթարկվել են նմանատիպ բռնությունների և ստիպված ահռելի չափերի հասնող հարկերից խուսափելու համար ընդունել են <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամ</a>։ Հետագայում, երբ Հայաստանը գտնվում էր <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սեֆյան Պարսկաստան">Պարսկաստանի</a> և <a href="/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան կայսրության</a> տիրապետության տակ, Հայաստանում բնակեցվեցին մեծ թվով մուսուլմաններ։ Հիմնվեցին մի շարք մզկիթներ, որոնցից ներկայումս կանգուն է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BF_%D5%B4%D5%A6%D5%AF%D5%AB%D5%A9" class="mw-redirect" title="Կապույտ մզկիթ">Կապույտ մզկիթը</a>, որը հայտնի է նաև Հուսեյն Ալի խանի մզկիթ անվամբ։ <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">Իսլամը</a> ժամանակակից հայերի մեջ տարածված է հիմնականում <a href="/wiki/%D4%BE%D5%BA%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Ծպտյալ հայեր">ծպտյալ հայերի</a> շրջանում, որոնք բնակվում է <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիայի</a> տարածքում<a href="#cite_note-125">[125]</a>։ <a href="/wiki/%D4%BE%D5%BA%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Ծպտյալ հայեր">Ծպտյալ հայերը</a> <a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%AB%D5%A1" title="Թուրքիա">Թուրքիայում</a> բնակվող հայեր են, որոնք <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանության</a> տարիներին իրենց ազգային պատկանելիությունը թաքցնելու համար ընդունել են <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4" title="Իսլամ">իսլամ</a>, սակայն հաճախ միայն առերես՝ տանը պահպանելով քրիստոնեական վարքուբարքը<a href="#cite_note-ԱՐԱԲԱՑԱԾ_ՀԱՅԵՐ_ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ-51">[51]</a><a href="#cite_note-aksiyon.com.tr-52">[52]</a>։ <a href="/wiki/%D4%BE%D5%BA%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Ծպտյալ հայեր">Ծպտյալ հայերի</a> թիվը տարբեր տվյալներով կարող է հասնել մինչև 5 մլն մարդու։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Լեզու">Լեզու</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=27" title="Խմբագրել բաժինը. Լեզու" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=27" title="Edit section's source code: Լեզու">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:The_Four_Gospels,_1495,_Portrait_of_St_Mark_Wellcome_L0031107.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/The_Four_Gospels%2C_1495%2C_Portrait_of_St_Mark_Wellcome_L0031107.jpg/220px-The_Four_Gospels%2C_1495%2C_Portrait_of_St_Mark_Wellcome_L0031107.jpg" decoding="async" width="220" height="276" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/The_Four_Gospels%2C_1495%2C_Portrait_of_St_Mark_Wellcome_L0031107.jpg/330px-The_Four_Gospels%2C_1495%2C_Portrait_of_St_Mark_Wellcome_L0031107.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/The_Four_Gospels%2C_1495%2C_Portrait_of_St_Mark_Wellcome_L0031107.jpg/440px-The_Four_Gospels%2C_1495%2C_Portrait_of_St_Mark_Wellcome_L0031107.jpg 2x" data-file-width="2934" data-file-height="3677" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="Միջնադար">Միջնադարում</a> ստեղծված հայկական ձեռագիր մագաղաթ։</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82" class="mw-redirect" title="Հայոց լեզու">Հայոց լեզուն</a> պատկանում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%BE%D5%A1%D5%A8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84" class="mw-redirect" title="Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք">հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին</a> և կազմում է դրա առանձին ճյուղ։ Այն հանդիսանում է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախի</a> և <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%94%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Իրաքյան Քուրդիստան">Իրաքյան Քուրդիստանի</a><a href="#cite_note-126">[126]</a><a href="#cite_note-127">[127]</a> պաշտոնական լեզու։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց պատմություն">Հայոց պատմության</a> ընթացքում հայոց լեզուն հաճախ է շփվել հարևան ազգերի լեզուների հետ, սակայն պահպանել է իր ուրույն դիմագիծը և բառային ֆոնդը։ Հայերեն լեզվակիրների քանակը կազմում է 7-9 միլիոն մարդ։ 405 թվականին <a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D5%BA_%D5%84%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%81" title="Մեսրոպ Մաշտոց">Մեսրոպ Մաշտոցը</a> ստեղծեց հայոց գրերը, որոնք ունեցան ազգապահպան նշանակություն։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայոց այբուբեն">Հայոց այբուբենը</a> ունի 36 տառ, որի ստեղծումից հետո սկսվեց հայ գրականության ոսկեդարը։ Հայոց տառերը օգտագործվել նաև թվային հաշվարկներ կատարելու համար։ Հայոց լեզուն անցել է զարգացման 3 փուլ՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Գրաբար">գրաբար</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Միջին հայերեն">միջին հայերեն</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Աշխարհաբար">աշխարհաբար</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Գրաբար">Գրաբար</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=28" title="Խմբագրել բաժինը. Գրաբար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=28" title="Edit section's source code: Գրաբար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Գրաբար">Գրաբար</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Նախահայերեն">Նախահայերեն</a> և <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D6%84%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D6%80" title="Նախաքրիստոնեական հայկական գրային համակարգեր">Նախաքրիստոնեական հայկական գրային համակարգեր</a></div> Գրաբարի ժամանակաշրջանը տևել է գրերի ստեղծումից՝ 5-րդ դարից, մինչև 11-րդ դար։ Այն բաժանվում է երկու շրջափուլի․ առաջինը՝ հինհայերենյան դարաշրջանը, սկսում է <a href="/wiki/5-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="5-րդ դար">5-րդ դարի</a> սկզբին և տևում մինչև <a href="/wiki/11-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="11-րդ դար">11-րդ դարը</a>, իսկ երկրորդ դարաշրջանն ընդգրկում է <a href="/wiki/11-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="11-րդ դար">11</a>-<a href="/wiki/19-%D6%80%D5%A4_%D5%A4%D5%A1%D6%80" title="19-րդ դար">19 դարերը</a>։ Գրաբարով գրված առաջին նախադասությունն էր՝ «Ճանաչել զիմաստութիւն և զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ»։ Այս շրջանի նշանավոր ստեղծագործիչներից են <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Խորենացի">Խորենացին</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Ագաթանգեղոս">Ագաթանգեղոսը</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կորյուն">Կորյունը</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4" title="Փավստոս Բուզանդ">Փավստոս Բուզանդը</a> և այլք։ Այժմ գրաբարը համարվում է մեռած լեզու և գործածվում է միայն Հայ Առաքելական եկեղեցու պատարագների ժամանակ որպես եկեղեցական լեզու։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Միջին_հայերեն">Միջին հայերեն</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=29" title="Խմբագրել բաժինը. Միջին հայերեն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=29" title="Edit section's source code: Միջին հայերեն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Միջին հայերեն">Միջին հայերեն</a></div> Միջին հայերենի ժամանակաշրջանը սկսվեց 11-րդ դարում և տևեց մինչև 16-րդ դար։ Այս զարգացման փուլը հիմնականում համընկնում է Կիլիկիայում ստեղծված <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AB%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական իշխանություն">իշխանության</a> և <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">թագավորության</a> ժամանակաշրջանին, ինչի պատճառով կոչվում է նաև Կիլիկյան հայերեն։ Միջին հայերենը նշանավոր է նրանով, որ այն դարձել է հայոց լեզվի առաջին գրավոր ձևը, որը դրսևորել է արևմտյան տիպի ձայնային որակներ և ներմուծել օ և ֆ տառերը՝ հիմնված հունական ο և φ տառերի վրա։ Այս շրջանի նշանավոր ստեղծագործողներից էին <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Ֆրիկ">Ֆրիկը</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF_%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%B9%D5%A1%D5%AF" title="Նահապետ Քուչակ">Նահապետ Քուչակը</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Նարեկացի">Գրիգոր Նարեկացին</a> և այլք։ <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Աշխարհաբար">Աշխարհաբար</h4>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=30" title="Խմբագրել բաժինը. Աշխարհաբար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=30" title="Edit section's source code: Աշխարհաբար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Աշխարհաբար">Աշխարհաբար</a></div> Աշխարհաբարի օգտոգործումը սկսվել է 17-րդ դարից, սակայն վերջնական ձևավորումը ստացել է 19-րդ դարում և շարունակվում է օգտագործվել մինչև օրս։ Այս ժամանակաշրջանի սկիզբը համարվում է <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80_%D4%B1%D5%A2%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Խաչատուր Աբովյան">Խաչատուր Աբովյանի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D6%84_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_(%D5%BE%D5%A5%D5%BA)" title="Վերք Հայաստանի (վեպ)">«Վերք Հայաստանի»</a> ստեղծումը, որով նա քարոզում էր օգտագործել ժողովրդին հասկանալի լեզուն՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Աշխարհաբար">աշխարհաբա</a><a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Աշխարհաբար">րը</a>։ Նրա գաղափարախոսությանը հետևեց նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%86%D5%A1%D5%AC%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Միքայել Նալբանդյան">Միքայել Նալբանդյանը</a>, որը նաև զարգացրեց Աբովյանի հայացքները։ <table class="collapsible collapsed" style="margin: 0.3em auto auto; font-size:88%; border:1px solid #aaa; width:100%; clear:none;"> <tbody><tr> <th style="padding:0.2em 0.3em 0.2em 4.3em;background:none;min-width:100%;width:100%">Հայոց գրեր </th></tr> <tr> <td style="text-align:center"> <table border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" style="border-collapse: collapse;text-align:center"> <tbody><tr> <th rowspan="3" style="background:#ccf;">Տառ </th> <th colspan="5" style="background:#ccf;">Տառի անվանում </th> <th colspan="3" style="background:#ccf;">Արտասանություն </th> <th style="background:#ccf;">Տրանս- լիտերա </th> <th rowspan="3" style="background:#ccf;">Թվային արժեք </th></tr> <tr> <th rowspan="2" style="background:#ccffff;">Ավանդ. ուղղա- գրու- թյուն </th> <th rowspan="2" style="background:#ccffff;">Արդի ուղղա- գրու- թյուն </th> <th colspan="3" style="background:#ccffff;">Արտասա- նություն </th> <th rowspan="2" style="background:#ccffff;">Ավան- դական </th> <th rowspan="2" style="background:#ccffff;">Արևելա- հայ. </th> <th rowspan="2" style="background:#ccffff;">Արևմտա- հայ. </th> <th rowspan="2" style="background:#ccffff;">Լատի- նական </th></tr> <tr> <th style="background:#f2f2f2;">Ավան- դական </th> <th style="background:#f2f2f2;">Արևելա- հայ. </th> <th style="background:#f2f2f2;">Արևմտա- հայ. </th></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B1" title="Ա">Ա</a> <a href="/wiki/%D4%B1" title="Ա">ա</a> </td> <td colspan="2">այբ </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[aɪb]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[aɪpʰ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɑ]</a> </td> <td>a </td> <td>1 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B2" title="Բ">Բ</a> <a href="/wiki/%D4%B2" title="Բ">բ</a> </td> <td colspan="2">բեն </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[bɛn]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pʰɛn]</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[b]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pʰ]</a> </td> <td>b </td> <td>2 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B3" title="Գ">Գ</a> <a href="/wiki/%D4%B3" title="Գ">գ</a> </td> <td colspan="2">գիմ </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[gim]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kʰim]</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[g]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kʰ]</a> </td> <td>g </td> <td>3 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B4" title="Դ">Դ</a> <a href="/wiki/%D4%B4" title="Դ">դ</a> </td> <td colspan="2">դա </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[dɑ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʰɑ]</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[d]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʰ]</a> </td> <td>d </td> <td>4 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B5" title="Ե">Ե</a> <a href="/wiki/%D4%B5" title="Ե">ե</a> </td> <td colspan="2">եչ </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[jɛtʃʰ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɛ]</a>, երբեմն <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[jɛ]</a>1 </td> <td>e </td> <td>5 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B6" title="Զ">Զ</a> <a href="/wiki/%D4%B6" title="Զ">զ</a> </td> <td colspan="2">զա </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[zɑ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[z]</a> </td> <td>z </td> <td>6 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B7" title="Է">Է</a> <a href="/wiki/%D4%B7" title="Է">է</a> </td> <td colspan="2">է </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɛː]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɛ]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɛː]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɛ]</a> </td> <td>ē </td> <td>7 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B8" title="Ը">Ը</a> <a href="/wiki/%D4%B8" title="Ը">ը</a> </td> <td colspan="2">ըթ </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ətʰ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ə]</a> </td> <td>ë </td> <td>8 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%B9" title="Թ">Թ</a> <a href="/wiki/%D4%B9" title="Թ">թ</a> </td> <td>թօ</td> <td>թո </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʰo]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʰ]</a> </td> <td>t‘ </td> <td>9 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%BA" title="Ժ">Ժ</a> <a href="/wiki/%D4%BA" title="Ժ">ժ</a> </td> <td>ժէ</td> <td>ժե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʒɛː]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʒɛ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʒ]</a> </td> <td>ž </td> <td>10 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%BB" title="Ի">Ի</a> <a href="/wiki/%D4%BB" title="Ի">ի</a> </td> <td colspan="2">ինի<a href="#cite_note-128">[128]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[in]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[i]</a> </td> <td>i </td> <td>20 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%BC" title="Լ">Լ</a> <a href="/wiki/%D4%BC" title="Լ">լ</a> </td> <td>լիւն</td> <td>լյուն </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[lʏn]</a>² </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[l]</a> </td> <td>l </td> <td>30 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%BD" title="Խ">Խ</a> <a href="/wiki/%D4%BD" title="Խ">խ</a> </td> <td>խէ</td> <td>խե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[χɛː]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[χɛ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[χ]</a> </td> <td>x </td> <td>40 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%BE" title="Ծ">Ծ</a> <a href="/wiki/%D4%BE" title="Ծ">ծ</a> </td> <td colspan="2">ծա </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tsɑ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tsʼɑ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[dzɑ]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ts]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tsʼ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[dz]</a> </td> <td>ç </td> <td>50 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D4%BF" title="Կ">Կ</a> <a href="/wiki/%D4%BF" title="Կ">կ</a> </td> <td colspan="2">կեն </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kɛn]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kʼɛn]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[gɛn]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[k]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kʼ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[g]</a> </td> <td>k </td> <td>60 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%80" title="Հ">Հ</a> <a href="/wiki/%D5%80" title="Հ">հ</a> </td> <td>հօ</td> <td>հո </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ho]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[h]</a> </td> <td>h </td> <td>70 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%81" title="Ձ">Ձ</a> <a href="/wiki/%D5%81" title="Ձ">ձ</a> </td> <td colspan="2">ձա </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[dzɑ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tsʰɑ]</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[dz]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tsʰ]</a> </td> <td>j </td> <td>80 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%82" title="Ղ">Ղ</a> <a href="/wiki/%D5%82" title="Ղ">ղ</a> </td> <td colspan="2">ղատ </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɫɑt]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʁɑtʼ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʁɑd]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɫ]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʁ]</a> </td> <td>ġ </td> <td>90 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%83" title="Ճ">Ճ</a> <a href="/wiki/%D5%83" title="Ճ">ճ</a> </td> <td>ճէ</td> <td>ճե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃɛː]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃʼɛ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʤɛ]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃʼ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʤ]</a> </td> <td>č̣ </td> <td>100 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%84" title="Մ">Մ</a> <a href="/wiki/%D5%84" title="Մ">մ</a> </td> <td colspan="2">մեն </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[mɛn]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[m]</a> </td> <td>m </td> <td>200 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%85" title="Յ">Յ</a> <a href="/wiki/%D5%85" title="Յ">յ</a> </td> <td>յի</td> <td>հի </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ji]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[hi]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[j]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[h]</a>³, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[j]</a> </td> <td>y </td> <td>300 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%86" title="Ն">Ն</a> <a href="/wiki/%D5%86" title="Ն">ն</a> </td> <td colspan="2">նու </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[nu]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[n]</a> </td> <td>n </td> <td>400 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%87" title="Շ">Շ</a> <a href="/wiki/%D5%87" title="Շ">շ</a> </td> <td colspan="2">շա </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʃɑ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʃ]</a> </td> <td>š </td> <td>500 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%88" title="Ո">Ո</a> <a href="/wiki/%D5%88" title="Ո">ո</a> </td> <td>վօ</td> <td>վո </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[o]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[vo]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[o]</a>, երբեմն <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[vo]</a>4 </td> <td>o </td> <td>600 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%89" title="Չ">Չ</a> <a href="/wiki/%D5%89" title="Չ">չ</a> </td> <td colspan="2">չա </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃʰɑ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃʰ]</a> </td> <td>č </td> <td>700 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%8A" title="Պ">Պ</a> <a href="/wiki/%D5%8A" title="Պ">պ</a> </td> <td>պէ</td> <td>պե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pɛː]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pʼɛ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[bɛ]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[p]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pʼ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[b]</a> </td> <td>p </td> <td>800 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%8B" title="Ջ">Ջ</a> <a href="/wiki/%D5%8B" title="Ջ">ջ</a> </td> <td>ջէ</td> <td>ջե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʤɛː]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʤɛ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃʰɛ]</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ʤ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʃʰ]</a> </td> <td>ǰ </td> <td>900 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%8C" title="Ռ">Ռ</a> <a href="/wiki/%D5%8C" title="Ռ">ռ</a> </td> <td colspan="2">ռա </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[rɑ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɾɑ]</a> </td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[r]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɾ]</a> </td> <td>ṙ </td> <td>1000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%8D" title="Ս">Ս</a> <a href="/wiki/%D5%8D" title="Ս">ս</a> </td> <td>սէ</td> <td>սե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[sɛː]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[sɛ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[s]</a> </td> <td>s </td> <td>2000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%8E" title="Վ">Վ</a> <a href="/wiki/%D5%8E" title="Վ">վ</a> </td> <td>վեւ</td> <td>վեվ/վև </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[vɛv]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[v]</a> </td> <td>v </td> <td>3000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%8F" title="Տ">Տ</a> <a href="/wiki/%D5%8F" title="Տ">տ</a> </td> <td>տիւն</td> <td>տյուն </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʏn]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʼʏn]</a>5</td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[dʏn]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[t]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tʼ]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[d]</a> </td> <td>t </td> <td>4000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%90" title="Ր">Ր</a> <a href="/wiki/%D5%90" title="Ր">ր</a> </td> <td>րէ</td> <td>րե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɹɛː]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɾɛ]</a>6</td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɾɛ]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɹ]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[ɾ]</a> </td> <td>r </td> <td>5000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%91" title="Ց">Ց</a> <a href="/wiki/%D5%91" title="Ց">ց</a> </td> <td>ցօ</td> <td>ցո </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tsʰo]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[tsʰ]</a> </td> <td>c‘ </td> <td>6000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%92" title="Ւ">Ւ</a> <a href="/wiki/%D5%92" title="Ւ">ւ</a> </td> <td>հիւն</td> <td>վյուն </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[wʏn]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[vʏn]</a></td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[hʏn]</a> </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[w]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[v]</a>8 </td> <td>w </td> <td>7000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%93" title="Փ">Փ</a> <a href="/wiki/%D5%93" title="Փ">փ</a> </td> <td>փիւր</td> <td>փյուր </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pʰʏɹ]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pʰʏɾ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[pʰ]</a> </td> <td>p‘ </td> <td>8000 </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%94" title="Ք">Ք</a> <a href="/wiki/%D5%94" title="Ք">ք</a> </td> <td>քէ</td> <td>քե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kʰɛː]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kʰɛ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[kʰ]</a> </td> <td>k‘ </td> <td>9000 </td></tr> <tr> <td colspan="11" style="background:#f2f2f2;">Ավելացվել է 11-րդ դարում </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%95" title="Օ">Օ</a> <a href="/wiki/%D5%95" title="Օ">օ</a> </td> <td colspan="2">օ </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[o]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[o]</a> </td> <td>ò </td> <td>չկա </td></tr> <tr> <td style="font-size:150%;"><a href="/wiki/%D5%96" title="Ֆ">Ֆ</a> <a href="/wiki/%D5%96" title="Ֆ">ֆ</a> </td> <td>ֆէ</td> <td>ֆե </td> <td><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[fɛː]</a></td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[fɛ]</a> </td> <td colspan="3"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">[f]</a> </td> <td>f </td> <td>չկա </td></tr> <tr> <td style="font-size:133%;"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82" title="Ու">Ու</a> <a href="/wiki/%D5%88%D6%82" title="Ու">ու</a> </td> <td colspan="2">ու<a href="#cite_note-129">[129]</a> </td> <td>—</td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">/u/</a> </td> <td>—</td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">/u/</a> </td> <td>u </td> <td>չկա </td></tr> <tr> <td style="font-size:133%;"><a href="/wiki/%D4%B5%D6%82" title="Եւ">և</a> </td> <td colspan="2">եվ<a href="#cite_note-130">[130]</a> </td> <td>—</td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">/jɛv/</a> </td> <td>—</td> <td colspan="2"><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">/ɛv/</a>, բառասկզբում <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B6%D5%B9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Միջազգային հնչյունական այբուբեն">/jɛv/</a> </td> <td>ew </td> <td>չկա </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Արևելահայերեն">Արևելահայերեն</h5>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=31" title="Խմբագրել բաժինը. Արևելահայերեն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=31" title="Edit section's source code: Արևելահայերեն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" class="mw-redirect" title="Արևելահայերեն">Արևելահայերեն</a></div> Արևելահայերենը առանձնացել է ընդհանուր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">հայերենից</a>, երբ սկսեցին առանձնանալ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստաններ</a>․ վերջնական ձևավորում ստացել է 19-րդ դարում։ Արևելահայերենով են խոսում <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևելյան Հայաստան">Արևելյան Հայաստանում</a>, <a href="/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իրան">Իրանի</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Ռուսաստան">Ռուսաստանի</a> հայկական գաղթօջախներում, նաև այն վայրերում, որտեղ հայերը արտագաղթել են վերջերս։ Լեզվակիրների քանակը շուրջ 4,3 մլն է։ <div class="mw-heading mw-heading5"><h5 id="Արևմտահայերեն">Արևմտահայերեն</h5>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=32" title="Խմբագրել բաժինը. Արևմտահայերեն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=32" title="Edit section's source code: Արևմտահայերեն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Արևմտահայերեն">Արևմտահայերեն</a></div> Արևմտահայերենը նույնպես ձևավորվել 19-րդ դարում։ Այն հանդիսանում է ժամանակակից <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">հայերենի</a> երկու ճյուղերից ամենատարածվածը, քանի որ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">հայոց ցեղասպանությունից</a> հետո <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Արևմտյան Հայաստան">Արևմտյան Հայաստանի</a> փրկված ամբողջ հայությունը գաղթեց <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Ամերիկա">Ամերիկա</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1" title="Եվրոպա">Եվրոպա</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Ավստրալիա">Ավստրալիա</a> կամ այլ գաղթօջախներ, որտեղ ձևավորվեցին արևմտահայերենով խոսող մեծ համայնքներ։ Այն ստեղծվել է <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD" title="Կոստանդնուպոլիս">Կոստանդնուպոլիսի</a> բարբառի հիման վրա։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Գրականություն">Գրականություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=33" title="Խմբագրել բաժինը. Գրականություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=33" title="Edit section's source code: Գրականություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:St.Movses_Khorenatsi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/St.Movses_Khorenatsi.jpg/220px-St.Movses_Khorenatsi.jpg" decoding="async" width="220" height="283" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/St.Movses_Khorenatsi.jpg/330px-St.Movses_Khorenatsi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/St.Movses_Khorenatsi.jpg/440px-St.Movses_Khorenatsi.jpg 2x" data-file-width="1780" data-file-height="2287" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովսես Խորենացի</a></figcaption></figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայ գրականություն">Հայ գրականություն</a></div> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայ գրականություն">Հայ գրականությունը</a> սկսեց զարգանալ 5-րդ դարում, երբ ստեղծվեցին հայոց գրերը․ այդ դարաշրջանը կոչվում է <a href="/wiki/%D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Ոսկեդարի հայ գրականություն">Ոսկեդար</a>։ Այս դարաշրջանում ստեղծվել են հիմնականում պատմագրական աշխատություններ, վարքեր, որոնց հեղինակներից էին <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովսես Խորենացին</a>, <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4" title="Փավստոս Բուզանդ">Փավստոս Բուզանդը</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կորյուն">Կորյունը</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%AB%D5%B7%D5%A5" title="Եղիշե">Եղիշեն</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D6%80_%D5%93%D5%A1%D6%80%D5%BA%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ղազար Փարպեցի">Ղազար Փարպեցին</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Ագաթանգեղոս">Ագաթանգեղոսը</a> և այլ պատմիչներ։ Այս դարաշրջանում նշանավոր է նաև <a href="/wiki/%D4%B5%D5%A6%D5%B6%D5%AB%D5%AF_%D4%BF%D5%B8%D5%B2%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Եզնիկ Կողբացի">Եզնիկ Կողբացու</a> <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%AE_%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%81" title="Եղծ աղանդոց">«Եղծ աղանդոց»</a> աստվածաբանական երկը, որը հերքում է հակադիր կրոնները։ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%81" class="mw-redirect" title="Մաշտոց">Մաշտոցը</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF_%D4%B1_%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87" title="Սահակ Ա Պարթև">Սահակ Պարթևը</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Ստեփանոս Սյունեցի">Ստեփանոս Սյունեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հովհան Մանդակունի">Հովհան Մանդակունին</a> գրել են մի շարք հոգևոր երգեր՝ <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Շարական">շարականներ</a>, որոնք երգվել են հիմնականում եկեղեցիներում։ 6-10-րդ դարերի նշանավոր պատմագիրներից են նաև <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%A2%D5%A5%D5%B8%D5%BD" title="Սեբեոս">Սեբեոս Բագրատունին</a>, որը իր գրքի մեջ ամբողջացրել է մինչև 661 թվական, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Հովհան Մամիկոնյան">Հովհան Մամիկոնյանը</a>՝ իր «Պատմություն Տարօնոյ» ստեղծագործությամբ, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BE%D5%A9%D5%A1%D5%AF_%D5%94%D5%A5%D6%80%D5%A9%D5%B8%D5%B2" title="Դավթակ Քերթող">Դավթակ Քերթողը</a>՝ իր ներբողով, որը նվիրված է <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D6%81_%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D6%84_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81" title="Արևելից կողմանք Հայոց">հայոց արևելից կողմի</a> իշխան Ջևանշիրի մահվանը։ Նշանավոր են նաև <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D6%80%D5%AE%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB" title="Գրիգոր Արծրունի">Գրիգոր Արծրունու</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B4%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հովհաննես Դրասխանակերտցի">Հովհաննես Դրասխանակերտցի</a> կաթողիկոսի պատմագրական աշխատությունները, որոնք կարևոր տեղեկություներ են հաղորդում <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բագրատունիների թագավորություն">Բագրատունիների հայոց թագավորության</a> մասին։ 1004 թվականինին <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD_%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB_%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF" title="Ստեփանոս Տարոնեցի Ասողիկ">Ստեփանոս Տարոնեցի Ասողիկը</a> գրել է իր «Պատմություն Տիեզերականը», որը հայոց պատմության ընդհանրացման փորձ էր։ Նույն ժամանակակից <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%BD_%D4%BC%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%BE%D5%A5%D6%80%D6%81%D5%AB" title="Արիստակես Լաստիվերցի">Արիստակես Լաստիվերցու</a> «Պատմությունը» նույնպես արժեքավոր դեր ունի հայոց պատմության ուսումնասիրման համար։ Սկսվում է չափածո ստեղծագործությունների՝ խրատների, ներբողների, վկայաբանությունների, քարոզների, թղթերի, հիշատակարանների ստեղծման ժամանակաշրջանը։ Այս ժամանակ նշանավոր է <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Նարեկացի">Գրիգոր Նարեկացին</a> գրել է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%88%D5%B2%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մատյան Ողբերգության">«Մատյան Ողբերգությանը»</a>, որը ոչ միայն հայկական, այլ նաև համաշխարհային գրականության գոհարներից մեկն է։ 11-12-րդ դարերում է ստեղծագործել <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%A3" class="mw-redirect" title="Հովհաննես Սարկավագ">Հովհաննես Իմաստասերը</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Grigor_Narekatsi_1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/Grigor_Narekatsi_1.jpg/220px-Grigor_Narekatsi_1.jpg" decoding="async" width="220" height="351" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/40/Grigor_Narekatsi_1.jpg 1.5x" data-file-width="301" data-file-height="480" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%86%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Նարեկացի">Գրիգոր Նարեկացի</a></figcaption></figure> 12-14-րդ դարում հայ գրականության մեջ սկսվեց օգտագործվել <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Միջին հայերեն">միջին հայերենը</a>։ Այս ժամանակաշրջանի նշանավոր գրողներից են <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%BF%D5%A9%D5%A5%D5%B8%D5%BD_%D5%88%D6%82%D5%BC%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Մատթեոս Ուռհայեցի">Մատթեոս Ուռհայեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC_%D4%B1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Սամուել Անեցի">Սամուել Անեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D4%B1%D5%B6%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Մխիթար Անեցի">Մխիթար Անեցին</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D5%87%D5%B6%D5%B8%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%AC%D5%AB" class="mw-redirect" title="Ներսես Շնորհալի">Ներսես Շնորհալին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AD%D5%AB%D5%A9%D5%A1%D6%80_%D4%B3%D5%B8%D5%B7" title="Մխիթար Գոշ">Մխիթար Գոշը</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%8F%D5%B2%D5%A1" class="mw-redirect" title="Գրիգոր Տղա">Գրիգոր Տղան</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%AB%D5%AF" title="Ֆրիկ">Ֆրիկը</a> և այլ շատ ու շատ գրողներ։ Այս ժամանակաշրջանի չափածո ստեղծագործություններից էին տաղերը։ Հետագա զարգացումների մեջ պետք է առանձնացնել 1512 թվականին տպագրության գյուտը, որը նոր շունչ է հաղորդում գրականությանը։ Նույն ժամանակամիջոցին սկսել է զարգանալ նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայրեն">հայրենների</a> ստեղծումը, որը կապվում է <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF_%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%B9%D5%A1%D5%AF" title="Նահապետ Քուչակ">Նահապետ Քուչակի</a> անվան հետ։ 18-րդ դարի հայ գրականության նշանավոր դեմքերից է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%A9-%D5%86%D5%B8%D5%BE%D5%A1" title="Սայաթ-Նովա">Սայաթ-Նովան</a>, որը աշուղ-երգիչ էր։ Հայ գրականության մեջ նոր փուլ է բացվում, երբ գրականության մեջ սկսվում է օգտագործվել <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D6%80" title="Աշխարհաբար">աշխարհաբարը</a>։ Այս փուլը սկսվում է հիմնականում <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D6%80_%D4%B1%D5%A2%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Խաչատուր Աբովյան">Խաչատուր Աբովյանի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D6%84_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB" class="mw-redirect" title="Վերք Հայաստանի">«Վերք Հայաստանի»</a> ստեղծագործությունից հետո, որի առաջաբանում հեղինակը առաջ է քաշել հայ նոր գրականության զարգացման համար կարևոր դրույթներ։ Հետագայում այս դրույթները զարգացվել են <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC_%D5%86%D5%A1%D5%AC%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Միքայել Նալբանդյան">Միքայել Նալբանդյանի</a> և այլ գրողների կողմից։ Հետագայում հայ նոր գրականության նշանավոր դեմքեր դարձան նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D4%B9%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Հովհաննես Թումանյան">Հովհաննես Թումանյանը</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D4%B1%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ղազարոս Աղայան">Ղազարոս Աղայանը</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD_%D4%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Պետրոս Դուրյան">Պետրոս Դուրյանը</a>, <a href="/wiki/%D5%90%D5%A1%D6%86%D6%86%D5%AB" title="Րաֆֆի">Րաֆֆին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6" title="Մուրացան">Մուրացանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D4%B6%D5%B8%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BA" title="Գրիգոր Զոհրապ">Գրիգոր Զոհրապը</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D6%80-%D4%B4%D5%B8%D5%BD" title="Նար-Դոս">Նար-Դոսը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80_%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A6%D5%A1%D5%A4%D5%A5" title="Ալեքսանդր Շիրվանզադե">Շիրվանզադեն</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A9%D5%B8" title="Սիամանթո">Սիամանթոն</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A5%D5%AC_%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A1%D5%B6" title="Դանիել Վարուժան">Դանիել Վարուժանը</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D6%84_%D5%84%D5%A5%D5%AE%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81" title="Միսաք Մեծարենց">Մեծարենցը</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6_%D5%8F%D5%A5%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Վահան Տերյան">Տերյանը</a> և այլք։ Հայ նորագույն գրականության հիմնադիր է համարվում <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%AB%D5%B7%D5%A5_%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81" title="Եղիշե Չարենց">Եղիշե Չարենցը</a>։ Այս շրջանում գործած մի շարք գրողներ ենթարկվել են խոսքի ազատության իրավունքի խախտման։ Հաճախ հենց խորհրդային կարգերի կողմից բացեիբաց մեղադրվել են և աքսորվել երկրի հեռավոր երկրամասեր։ Այս շրջանի հայտնի գրողներից են <a href="/wiki/%D4%B5%D5%B2%D5%AB%D5%B7%D5%A5_%D5%89%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%81" title="Եղիշե Չարենց">Եղիշե Չարենցը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AF%D5%BD%D5%A5%D5%AC_%D4%B2%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%81" title="Ակսել Բակունց">Ակսել Բակունցը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D5%BD_%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A6" title="Հովհաննես Շիրազ">Հովհաննես Շիրազը</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%AC%D5%BE%D5%A1_%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Սիլվա Կապուտիկյան">Սիլվա Կապուտիկյանը</a>, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%B8_%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Համո Սահյան">Համո Սահյանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B6%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Զորի Բալայան">Զորի Բալայանը</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%B8%D5%B6_%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Լևոն Անանյան">Լևոն Անանյանը</a> և այլք<a href="#cite_note-131">[131]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ճարտարապետություն">Ճարտարապետություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=34" title="Խմբագրել բաժինը. Ճարտարապետություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=34" title="Edit section's source code: Ճարտարապետություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">Հայկական ճարտարապետություն</a></div><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">Հայկական ճարտարապետության</a> արմատները հասնում են հայոց պատմության խորքեր։ Հայերը միշտ հայտնի են եղել սեփական ճարտարապետության յուրահատուկ նմուշներով, որոնք տարածում են գտել ոչ միայն <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհում</a>, այլ նաև դրա սահմաններից դուրս<a href="#cite_note-132">[132]</a>։ Հայկական ճարտարապետությանը բնորոշ է զարգացման բարձր մակարդակ, ինքնատիպություն։ Ճարտարապետական ոճի տարբերությունը կապված է նաև տեղական շինանյութի հետ։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստանում</a> օգտագործվող հիմնական շինանյութ արդեն դարեր շարունակ հանդիսանում է <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%82%D6%86" title="Տուֆ">տուֆը</a>, որը ունի բազում տեսակներ և հատկանիշն էր, ինչն էլ հնարավորություն է տալիս հայ ճարտարապետներին ստեղծել տարբեր, սակայն միաժամանակ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">հայկական ճարտարապետության</a> ոճի սահմաններում գտնվող օբյեկտներ։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">Հայկական ճարտարապետությունը</a> հաճախ է ազդեցություն կրել օտար ճարտարապետություններից։ Այսպիսի ազդեցության ժամանակաշրջանը սկսվեց մ․թ․ա․ 3 դարից, երբ <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հայաստա (դեռ գրված չէ)">Հայաստան</a> ներթափանցեց <a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%A6%D5%B4" title="Հելլենիզմ">հելլենիզմը</a>։ Այս ժամանակաշրջանի հայտնի կերտվածքներից է <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D6%82_%D5%B0%D5%A5%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A1%D5%B3%D5%A1%D6%80" title="Գառնու հեթանոսական տաճար">Գառնու հեթանոսական տաճարը</a>, որը ստեղծվել է հունահռոմեական ճարտարապետության նմանությամբ։ Հայերը հնուց աչքի են ընկել սեփական ճարտարապետական լուծումներով։ Հայոց նոր արքայատոհմերը հաճախ են գահ բարձրանալուց հետո կառուցել նոր մայրաքաղաքներ, ամրոցներ։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">Հայկական ճարտարապետության</a> ոճի գլխավոր կրողներն են նաև <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հայկական եկեղեցիներ">եկեղեցիները</a> և <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D6%84%D5%A1%D6%80" title="Խաչքար">խաչքարերը</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Երաժշտություն">Երաժշտություն</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=35" title="Խմբագրել բաժինը. Երաժշտություն" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=35" title="Edit section's source code: Երաժշտություն">խմբագրել կոդը</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aram_Khachaturian,_Pic,_17.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Aram_Khachaturian%2C_Pic%2C_17.jpg/220px-Aram_Khachaturian%2C_Pic%2C_17.jpg" decoding="async" width="220" height="334" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Aram_Khachaturian%2C_Pic%2C_17.jpg/330px-Aram_Khachaturian%2C_Pic%2C_17.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Aram_Khachaturian%2C_Pic%2C_17.jpg/440px-Aram_Khachaturian%2C_Pic%2C_17.jpg 2x" data-file-width="2370" data-file-height="3600" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4_%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Արամ Խաչատրյան">Արամ Խաչատրյան</a>, հայ երաժշտական արվեստի ամենանշանավոր դեմքերից մեկը։</figcaption></figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AA%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական երաժշտություն">Հայկական երաժշտություն</a></div> Հայկական մշակույթում երաժշտության մասին առաջին հիշատակությունները սկիզբ են առնում մ.թ.ա. II հազարամյակում։ Այսպիսի հիշատակությունները շարունակվում են նաև <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորության</a> տարիներին, երբ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B6_II" title="Սարգոն II">Սարգոն Բ</a>-ն արշավում է <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BA%D5%A1" title="Տուշպա">Տուշպա-Վան</a>։ Նա իր արձանագրություններում պատմում է Վանի թագավորության բանակում օգտագործվող թմբուկների և փողային գործիքների մասին, որոնք հիմնականում օգտագործվում էին հակառակորդի մարտական ոգին իջեցնելու և սեփականը բարձրացնելու համար։ Հայկական երաժշտության մասին կարևոր հիշատակություններ են թողել նաև <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովսես Խորենացին</a> և <a href="/wiki/%D5%93%D5%A1%D5%BE%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD_%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4" title="Փավստոս Բուզանդ">Փավստոս Բուզանդը</a>։ Հայկական երաժշտական առաջին նմուշները պահպանվել են հիմնականում ավանդազրույցների մեջ։ Այդպիսի նշանավոր երգերից են՝ <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B6%D5%AB_%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A8" title="Վահագնի երգը">«Վահագնի ծնունդը»</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD_%D6%87_%D5%8D%D5%A1%D5%A9%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%AF" title="Արտաշես և Սաթենիկ">«Արտաշես և Սաթենիկ»</a> ու այլ ավանդազրույցներ։ Փանդիռներով գուսանները երգում էին Վահագնի ծնունդը, որը հայ գուսաններից գրի է առել <a href="/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D5%BD_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Մովսես Խորենացի">Մովես Խորենացին</a>։ <table cellpadding="10" align="center" style="border-collapse:collapse; background-color:transparent; color:inherit; border-style:none;"> <tbody><tr> <td width="10" valign="top"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/25px-Aquote1.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Aquote1.png/38px-Aquote1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/44/Aquote1.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a> </td> <td><div class="poem"> Երկնէր երկին, երկնէր երկիր, Երկնէր և ծովն ծիրանի. Երկն ի ծովուն ունէր և զկարմրիկն եղեգնիկ. Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր, Ընդ եղեգան փող բոց ելանէր, և ի բոցոյն վազէր խարտեաշ պատանեկիկ. Նա հուր հեր ունէր, Բոց ունէր մօրուս, և աչքունքն էին արեգակունք։ </div> </td> <td valign="bottom"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aquote2.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/25px-Aquote2.png" decoding="async" width="25" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Aquote2.png/38px-Aquote2.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Aquote2.png 2x" data-file-width="40" data-file-height="30" /></a> </td></tr></tbody></table>301 թվականից հետո սկսում է զարգանալ եկեղեցական երաժշտությունը։ Ըստ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%A3%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D5%BD" title="Ագաթանգեղոս">Ագաթանգեղոսի</a>՝ 4-րդ դարի վերջին հայկական դպրոցներում ուսուցանվում էր երգեցողություն։ Հայաստանում զարգանում էր նաև գուսանական արվեստը։ 405 թվականին գրերի ստեղծումը նպաստեց հայ երաժշտության զարգացմանը։ Միջանադրում ստեղծվում են մի շարք հոգևոր երգեր՝ <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Շարական">շարականներ</a>, խաղեր, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B2" title="Տաղ">տաղեր</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%A6" title="Խազ">խազեր</a> և այլն։ Տաղերը իրենց արտացոլանքն են գտել նաև <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1_%D5%AE%D5%BC%D5%A5%D6%80" title="Սասնա ծռեր">«Սասնա ծռեր» էպոսում</a>։ Միջնադարյան երգերի ժողովածուներից են Շարակնոցը, Գանձարանը, Մանրուսմունքը և Տաղարանը<a href="#cite_note-133">[133]</a>։ XVI դարում սկսեց զարգանալ նաև աշուղական արվեստը<a href="#cite_note-134">[134]</a><a href="#cite_note-АСЭ2-135">[135]</a>։ Հաջորդ դարում աշուղական արվեստը մեծ զարգացում ունեցավ, սակայն այն իր զարգացման գագաթնակետին հասավ <a href="/wiki/%D4%B7%D5%A3%D5%A1%D5%A6_%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Էգազ Նորջուղայեցի">Էգազի</a>, Գուլ Հարությունի, Ղազարի որդի Բաղերի, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B7_%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B6%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B6" title="Նաղաշ Հովնաթան">Նաղաշ Հովնաթանի</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%B2%D5%A4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80_%D4%B4%D5%BA%D5%AB%D6%80" class="mw-redirect" title="Բաղդասար Դպիր">Բաղդասար Դպիրի</a> և <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%A9-%D5%86%D5%B8%D5%BE%D5%A1" title="Սայաթ-Նովա">Սայաթ-Նովայի</a> ժամանակաշրջաններում՝ 17-18-րդ դարերում<a href="#cite_note-АСЭ2-135">[135]</a>։ 20-րդ դարի հայ նշանավոր կոմպոզիտորներից են <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%B4_%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Արամ Խաչատրյան">Արամ Խաչատրյանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80_%D5%8D%D5%BA%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%AB%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Ալեքսանդր Սպենդիարյան">Ալեքսանդր Սպենդիարյանը</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D5%AC%D5%A5%D6%84%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D6%80_%D5%84%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D6%84-%D5%93%D5%A1%D5%B7%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6_(%D5%A4%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%AA%D5%B8%D6%80)" title="Ալեքսանդր Մելիք-Փաշայան (դիրիժոր)">Ալեքսանդր Մելիք-Փաշայանը</a> և այլք։ Ժամանակակից նշանավոր հայ երաժիշտներից է նաև <a href="/wiki/%D5%8F%D5%AB%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6" title="Տիգրան Մանսուրյան">Տիգրան Մասուրյանը</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Պար">Պար</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=36" title="Խմբագրել բաժինը. Պար" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=36" title="Edit section's source code: Պար">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D6%80" title="Հայկական պար">Հայկական պար</a></div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Տե՛ս նաև՝ <a href="/wiki/%D5%94%D5%B8%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%AB" title="Քոչարի">Քոչարի</a> և <a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D6%80%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BF%D5%A1" title="Յարխուշտա">Յարխուշտա</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Armenian_martial_dance_Yarkhushta_2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Armenian_martial_dance_Yarkhushta_2.jpg/220px-Armenian_martial_dance_Yarkhushta_2.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Armenian_martial_dance_Yarkhushta_2.jpg/330px-Armenian_martial_dance_Yarkhushta_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Armenian_martial_dance_Yarkhushta_2.jpg/440px-Armenian_martial_dance_Yarkhushta_2.jpg 2x" data-file-width="960" data-file-height="640" /></a><figcaption><a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D6%80%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BF%D5%A1" title="Յարխուշտա">Յարխուշտա</a> պարող տղամարդիկ</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D6%80" title="Հայկական պար">Հայկական ազգային պարը</a> սկիզբ է առել դեռևս հայերի նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանում և հանդիսանում է հայերի ազգային դիմագծի բաղկացուցիչ մասը։ Այն իր մեջ ներառել է հայերի մտածողությունը, հոգեկան աշխարհը, բնությանը, կյանքի հանդեպ ունեցած վերաբերմունքը։ Թեև ժամանակի ընթացքում շատ անգամներ է փոփոխություններ կրել, սակայն պահպանել է ուրույն շարժուձևը, պարարվեստը։ Հայկական ազգային պարը բաժանվում է երկու խմբի՝ ազգագրական և ժողովրդական<a href="#cite_note-136">[136]</a>։ Հայ ազգային պարերը իրենցից ներկայացնում են թշնամու դեմ պայքար, որը ուղեկցել է հայ ժողովրդին իր ամբողջ պատմության ընթացքում և հանդես է եկել նաև պարերի մեջ<a href="#cite_note-Հայկական_պար-137">[137]</a>։ Հայկական ազգային պարերից հայտնի են <a href="/wiki/%D5%85%D5%A1%D6%80%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BF%D5%A1" title="Յարխուշտա">յարխուշտան</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A5%D6%80%D5%AE%D5%AB" title="Քերծի">քերծին</a>, <a href="/wiki/%D5%8C%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B4_%D4%B2%D5%A1%D5%A6%D5%AB" title="Ռոստամ Բազի">Ռոստամ Բազին</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%B8%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%AB" title="Քոչարի">քոչարին</a>, <a href="/wiki/%D5%84%D5%A8%D5%B7%D5%B8%D6%82_%D5%AD%D5%A8%D5%BC" title="Մըշու խըռ">Մըշու խըռը</a>, <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%A5%D6%84_%D5%B8%D5%BF%D6%84" title="Երեք ոտք">երեք ոտքը</a> (իչարաղլու), <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%AF%D5%AB" title="Լուտկի">լուտկին</a>, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D6%80%D5%BD_%D5%BA%D5%A1%D6%80" title="Թարս պար">թարս պարը</a>, <a href="/wiki/%D5%96%D5%B6%D5%BB%D5%A1%D5%B6" title="Ֆնջան">ֆընջան</a>, <a href="/wiki/%D4%B7%D5%BB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%B6_(%D5%BA%D5%A1%D6%80)" title="Էջմիածին (պար)">էջմիածինը</a>, թամուրը, <a href="/wiki/%D4%BE%D5%A1%D5%B2%D5%AF%D5%A1%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D6%80" title="Ծաղկաձորի պար">ծաղկաձորին</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%80%D5%AF%D5%A5" title="Լորկե">լորկեն</a>, <a href="/wiki/%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%A4_(%D5%BA%D5%A1%D6%80)" title="Բերդ (պար)">բերդը</a>, աստվածընծա պարը, <a href="/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B4%D5%A6%D5%A1%D6%80%D5%A1_(%D5%BA%D5%A1%D6%80)" title="Թամզարա (պար)">թամզարան</a>, <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AD%D5%B8" title="Շալախո">շալախոն</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_(%D5%BA%D5%A1%D6%80)" title="Գորանի (պար)">գորանին</a>, <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AB" title="Վերվերի">վեր վերը</a>, <a href="/wiki/%D5%87%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%80_(%D5%B3%D5%B8%D5%B3%D6%84)" title="Շորոր (ճոճք)">շորորը</a> և այլն<a href="#cite_note-138">[138]</a><a href="#cite_note-139">[139]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Խոհանոց">Խոհանոց</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=37" title="Խմբագրել բաժինը. Խոհանոց" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=37" title="Edit section's source code: Խոհանոց">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հայկական խոհանոց">Հայկական խոհանոց</a></div><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Armenian_Harisa.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Armenian_Harisa.JPG/236px-Armenian_Harisa.JPG" decoding="async" width="236" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Armenian_Harisa.JPG/354px-Armenian_Harisa.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Armenian_Harisa.JPG/472px-Armenian_Harisa.JPG 2x" data-file-width="3648" data-file-height="2736" /></a><figcaption>Հայկական հարիսա</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հայկական խոհանոց">Հայկական խոհանոցի</a> ձևավորման արմատները հասնում են մեզնից 2500 տարի առաջ<a href="#cite_note-Խոհանոց-140">[140]</a>։ Այն ունի մի շարք առանձնահատկություններ, որը պայմանավորված է տարբեր գործոններով՝ աշխարհագրական, կլիմայական, պատմական և քաղաքական։ Մեզ են հասել տեղեկություններ, ըստ որի՝ դեռևս <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորության</a> խոհանոցը եղել է բարձր մակարդակի վրա (դրա մասին մեզ տեղեկություններ է տվել <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D6%80_%D5%A2%D5%AC%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A5%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կարմիր բլուրի պեղումներ">Կարմիր բլուրի պեղումները</a>)։ Այս ժամանակաշրջանին վերաբերվող պեղումներից հայտնաբերվել են <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AF" class="mw-redirect" title="Հացահատիկ">հացահատիկի</a> կարասներ, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%BB%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Գարեջուր">գարեջրի</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D6%81%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%AB%D5%AF&action=edit&redlink=1" class="new" title="Քաղցրածիկ (դեռ գրված չէ)">քաղցրածիկի</a> անոթներ։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հայկական խոհանոց">Հայկական խոհանոցի</a> անբաժանելի մաս են կազմում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%A1" title="Հարիսա">հարիսան</a>, <a href="/wiki/%D5%8F%D5%B8%D5%AC%D5%B4%D5%A1" title="Տոլմա">տոլման</a>, <a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%B4%D5%A1" title="Ղափամա">ղափաման</a>, <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A5%D5%B6%D5%A3%D5%B5%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%A1%D6%81" title="Ժենգյալով հաց">ժենգյալով հացը</a>, <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Խորոված">խորովածը</a> և այլ ուտեստներ։ <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ազգային_հագուստ">Ազգային հագուստ</h3>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=38" title="Խմբագրել բաժինը. Ազգային հագուստ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=38" title="Edit section's source code: Ազգային հագուստ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Հիմնական հոդված՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%BF_(%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A6)" title="Հայկական ազգային հագուստ (տարազ)"> Հայկական տարազ</a></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Berd_akhchik.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Berd_akhchik.jpg/220px-Berd_akhchik.jpg" decoding="async" width="220" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Berd_akhchik.jpg/330px-Berd_akhchik.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/Berd_akhchik.jpg 2x" data-file-width="360" data-file-height="256" /></a><figcaption>Հայկական տարազով հայուհի</figcaption></figure> <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%BF_(%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A6)" title="Հայկական ազգային հագուստ (տարազ)">Հայկական տարազը</a> հայերի ազգային դիմագծի անբաժանելի մաս է։ Այն իր մեջ հիմնականում ներառում է երկրի 4 տարրերի՝ <a href="/wiki/%D5%95%D5%A4" title="Օդ">օդի</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%A1%D5%AF" title="Կրակ">կրակի</a>, <a href="/wiki/%D5%8B%D5%B8%D6%82%D6%80" title="Ջուր">ջրի</a> և <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B2" title="Հող">հողի</a> գույները։ Այդ գույները դեռևս 14-րդ դարում հիշատակվել է <a href="/wiki/%D4%B3%D6%80%D5%AB%D5%A3%D5%B8%D6%80_%D5%8F%D5%A1%D5%A9%D6%87%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Գրիգոր Տաթևացի">Գրիգոր Տաթևացու</a> կողմից։ <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%BF_(%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A6)" title="Հայկական ազգային հագուստ (տարազ)">Հայկական տարազի</a> ստեղծման հիմնական կենտրոններ են եղել <a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6" title="Վան">Վան</a>-<a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Վասպուրական">Վասպուրականը</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6" class="mw-redirect" title="Կարին">Կարինը</a>, <a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF_(%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%BC)" title="Շիրակ (գավառ)">Շիրակը</a>, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%84" class="mw-redirect" title="Սյունիք">Սյունիք</a>-<a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD" class="mw-redirect" title="Արցախ">Արցախը</a>, <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1" title="Կիլիկիա">Կիլիկիան</a>, որոնց տարազները տարբերվել են յուրահատուկ գույներով, զարդանախշերով և ստեղծման տեխնիկայով։ Հայկական տարազները դեռևս լայն օգտագործում ունեն արվեստի մեջ, սակայն հայերը կորցրել են ազգային հագուստի ստեղծման մի շարք տեխնիկաներ։ <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Տես_նաև">Տես նաև</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=39" title="Խմբագրել բաժինը. Տես նաև" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=39" title="Edit section's source code: Տես նաև">խմբագրել կոդը</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7597683">.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="div-col" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em;"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արցախի Հանրապետություն">Արցախի Հանրապետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց պատմություն">Հայոց պատմություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Հայկական մշակույթ">Հայկական մշակույթ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AA%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական երաժշտություն">Հայկական երաժշտություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայկական գրականություն">Հայկական գրականություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" class="mw-redirect" title="Հայ առաքելական եկեղեցի">Հայ առաքելական եկեղեցի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">Հայկական ճարտարապետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%A3%D6%80%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Հայոց գրեր">Հայոց գրեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հայկական խոհանոց">Հայկական խոհանոց</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Հայկական թատրոն">Հայկական թատրոն</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ծանոթագրություններ">Ծանոթագրություններ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=40" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=40" title="Edit section's source code: Ծանոթագրություններ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <div class="references" style="height: 300px; overflow: auto; padding: 3px"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-2"> <ol class="references"> <li id="cite_note-BBC_estimation-1"><a href="#cite_ref-BBC_estimation_1-0">↑</a> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10127783">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/68GdEAofj?url=http://www.armeniadiaspora.com/population.html">«Armenia seeks to boost population»</a> (անգլերեն). <a href="/wiki/BBC" title="BBC">BBC</a>. 2007 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armeniadiaspora.com/population.html">օրիգինալից</a> 2012 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Armenia+seeks+to+boost+population&rft.pub=BBC&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.armeniadiaspora.com%2Fpopulation.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Astourian-2007-2"><a href="#cite_ref-Astourian-2007_2-0">↑</a> Astourian, Stephan H. (2007). «Armenian Demography, the Homeland, and the Diaspora: Trends and Consequences». in ed. Michel Bruneau. Arméniens et grecs en diaspora: approches comparatives. Athens: École française d’Athènes. pp. 191—210. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.worldcat.org/title/armeniens-et-grecs-en-diaspora-approches-comparatives-actes-du-colloque-europeen-et-international-organise-a-lecole-francaise-dathenes-4-7-octobre-2001/oclc/173263899">OCLC 173263899</a>. </li> <li id="cite_note-Национальный_состав_Армении-3"><a href="#cite_ref-Национальный_состав_Армении_3-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armstat.am/file/doc/99478358.pdf">Национальный состав населения Армении по переписи 2011 года</a>. </li> <li id="cite_note-4"><a href="#cite_ref-4">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20150316142557/http://www.fms.gov.ru/about/statistics/data/details/54891/">«ФМС России»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fms.gov.ru/about/statistics/data/details/54891/">օրիգինալից</a> 2015 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%A4%D0%9C%D0%A1+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fms.gov.ru%2Fabout%2Fstatistics%2Fdata%2Fdetails%2F54891%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-пер.2010-5"><a href="#cite_ref-пер.2010_5-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm">Официальный сайт Всероссийской переписи населения 2010 года. Информационные материалы об окончательных итогах Всероссийской переписи населения 2010 года</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200430211642/https://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm">Արխիվացված</a> 2020-04-30 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. </li> <li id="cite_note-Риа_Новости-6"><a href="#cite_ref-Риа_Новости_6-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation news cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://ria.ru/society/20021216/282886.html">«В России проживает более 2,5 млн армян»</a>. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 15-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D0%92+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82+%D0%B1%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%B5+2%2C5+%D0%BC%D0%BB%D0%BD+%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD&rft_id=http%3A%2F%2Fria.ru%2Fsociety%2F20021216%2F282886.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-ed-7">↑ <a href="#cite_ref-ed_7-0">7,0</a> <a href="#cite_ref-ed_7-1">7,1</a> The <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.e4d.org/about.htm">Education for Development Institute</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120110153913/http://www.e4d.org/about.htm">Արխիվացված</a> 2012-01-10 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> maintains <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.3noor.org/">an extensive site about Armenia</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120112052514/http://www.3noor.org/">Արխիվացված</a> 2012-01-12 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> that includes information about the <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.3noor.org/nnp00/armwmap.html">Armenian diaspora in various countries</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110414223340/http://www.3noor.org/nnp00/armwmap.html">Արխիվացված</a> 2011-04-14 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. Their numbers generally agree with other sources when those are available; where we don’t have a more authoritative source, we are following their numbers. </li> <li id="cite_note-French_in_Armenia_'genocide'_row-8">↑ <a href="#cite_ref-French_in_Armenia_'genocide'_row_8-0">8,0</a> <a href="#cite_ref-French_in_Armenia_'genocide'_row_8-1">8,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/66XaErOH9?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6043730.stm">«French in Armenia 'genocide' row»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6043730.stm">օրիգինալից</a> 2012 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2007 թ․ ապրիլի 21-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=French+in+Armenia+%27genocide%27+row&rft_id=http%3A%2F%2Fnews.bbc.co.uk%2F2%2Fhi%2Feurope%2F6043730.stm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://factfinder2.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/11_1YR/S0201//popgroup~513">Detailed Tables — American FactFinder</a>. </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armeniapedia.org/wiki/United_States_of_America">United States of America — Armeniapedia.org</a> </li> <li id="cite_note-11"><a href="#cite_ref-11">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://noev-kovcheg.ru/mag/2018-09/6295.html">https://noev-kovcheg.ru/mag/2018-09/6295.html</a> </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=161291">www.todayszaman.com: Turkish «Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey» «Containing detailed statistics about the minority groups in Turkey, the report reveals that 45,000 of approximately 60,000 Armenians reside in İstanbul.»</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100501063653/http://www.todayszaman.com/tz-web/detaylar.do?load=detay&link=161291">Արխիվացված</a> 2010-05-01 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> PM Erdogan’s Armenian hostages <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20100505235552/http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=pm-erdogan8217s-armenian-hostages-2010-03-18">«Архивированная копия»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hurriyetdailynews.com/n.php?n=pm-erdogan8217s-armenian-hostages-2010-03-18">օրիգինալից</a> 2010 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 21-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%90%D1%80%D1%85%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%8F&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hurriyetdailynews.com%2Fn.php%3Fn%3Dpm-erdogan8217s-armenian-hostages-2010-03-18&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: Invalid <code class="cs1-code">|url-status=да</code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#invalid_param_val" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>). </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFTuray" class="citation web cs1">Turay, Anna. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/65pSUZSzA?url=http://www.bolsohays.com/webac.asp?referans=1">«Tarihte Ermeniler»</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bolsohays.com">Bolsohays:Istanbul Armenians</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bolsohays.com/webac.asp?referans=1">օրիգինալից</a> 2012 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունվարի 4-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Tarihte+Ermeniler&rft.pub=%5Bhttp%3A%2F%2Fwww.bolsohays.com+Bolsohays%3AIstanbul+Armenians%5D&rft.aulast=Turay&rft.aufirst=Anna&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.bolsohays.com%2Fwebac.asp%3Freferans%3D1&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_web" title="Կաղապար:Cite web">cite web</a>}}</code>: External link in <code class="cs1-code"><code class="cs1-code">|publisher=</code></code> (<a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors#param_has_ext_link" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>) </li> <li id="cite_note-ReferenceA-15">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceA_15-0">15,0</a> <a href="#cite_ref-ReferenceA_15-1">15,1</a> 2014 թվականին մասնակիորեն ճանաչված Աբխազիայի Հանրապետության և Հարավային Օսիայի Հանրապետության վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում մարդահամար չի անցկացվել։ </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190815124706/http://census.ge/files/results/english/17_Total%20population%20by%20regions%20and%20ethnicity.xls">«Национальный состав по краям Грузии (Total population by regions and ethnicity)»</a> (անգլերեն). Национальная статистическая служба Грузии. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://census.ge/files/results/english/17_Total%20population%20by%20regions%20and%20ethnicity.xls">օրիգինալից</a> 2019 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9+%D1%81%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B2+%D0%BF%D0%BE+%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%8F%D0%BC+%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%B8+%28Total+population+by+regions+and+ethnicity%29&rft.pub=%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D1%8F+%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D1%81%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B1%D0%B0+%D0%93%D1%80%D1%83%D0%B7%D0%B8%D0%B8&rft_id=http%3A%2F%2Fcensus.ge%2Ffiles%2Fresults%2Fenglish%2F17_Total%2520population%2520by%2520regions%2520and%2520ethnicity.xls&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-statistics.ge-17"><a href="#cite_ref-statistics.ge_17-0">↑</a> <a class="external text" href="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf">Перепись населения Грузии 2002 г. Национальный состав</a>(անգլ.) </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> Georgia: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.statistics.ge/">The State Department for Statistics of Georgia</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081118142417/http://www.statistics.ge/main.php?pform=146&plang=1">Արխիվացված</a> 2008-11-18 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>: 248,900 represents 5,7 % ethnic Armenians in an estimated national population of 4,661,500 (The Official data of 2002). The World Factbook: 267,000 represents 5,7 % ethnic Armenians in an estimated national population of 4,693,892 (July 2004 est.). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nationmaster.com/country/gg/People">Nationmaster.com: Georgia</a>: 400,000 represents 8,1 % ethnic Armenians in an estimated national population of 4,934,413 (The Official data of 1989). </li> <li id="cite_note-LebanPpl-19"><a href="#cite_ref-LebanPpl_19-0">↑</a> CIA The World Factbook. Согласно <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/le.html">оценке справочника</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190912232328/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/le.html">Արխիվացված</a> 2019-09-12 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> население Ливана на июль 2015 6,184,701 человек, армяне, согласно справочнику, составляют 4% населения страны что равно 247 388. </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://i-cias.com/">The Encyclopedia of the Orient</a>. В статье Lebanon (в разделе <a rel="nofollow" class="external text" href="http://i-cias.com/e.o/lebanon.peoples.htm">Peoples</a>) указано что численность армян в Ливане составляет 150,000 человек, согласно же статье <a rel="nofollow" class="external text" href="http://i-cias.com/e.o/armenians.htm">Armenians</a> из того же источника, численность армян в Ливане оценивается в 300,000 человек. </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/սիրիա-3/">Статья «Сирия» на сайте armdiasporamuseum.com, 12.10.2013</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407150345/http://armdiasporamuseum.com/%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1-3/">Արխիվացված</a> 2019-04-07 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> The <a rel="nofollow" class="external text" href="http://i-cias.com/e.o/syria_4.htm">Encyclopedia of the Orient</a> states that 160,000 Apostolic Armenians and 30,000 Catholic Armenians live in Syria. That number together makes up 190,000. </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://bahai-library.org/newspapers/021600.html">Iran’s religious minorities waning despite own MPs</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121122115402/http://bahai-library.org/newspapers/021600.html">Արխիվացված</a> 2012-11-22 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>"Before the (1979 Islamic) revolution there were 300,000 Armenians in Iran. Very frankly, today there are no more than 150,000," said Archbishop Goriun Babian, prelate of the Armenians in Iran and India. </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.panorama.am/am/society/2014/04/05/iran-armenian-lonely-churches/">По словам депутата парламента ИРИ Карена Ханларяна</a>. ИА Panorama.am 05/04/2014. </li> <li id="cite_note-перепись2015предв-25"><a href="#cite_ref-перепись2015предв_25-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stat-nkr.am/hy/2010-11-24-10-40-02/597--2015">Предварительные результаты переписи населения НКР 2015</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160416093350/http://www.stat-nkr.am/hy/2010-11-24-10-40-02/597--2015">Արխիվացված</a> 2016-04-16 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>(հայ.). Մշտական բնակչություն՝ 150 932։ </li> <li id="cite_note-perepisU-26"><a href="#cite_ref-perepisU_26-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/nationality_population/">«Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык»</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%92%D1%81%D0%B5%D1%83%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%97%D0%BD%D1%81%D1%8C%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8F+2001.+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D0%B8%D1%8F.+%D0%A0%D0%B5%D0%B7%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%8B.+%D0%9D%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%B8+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA&rft_id=http%3A%2F%2F2001.ukrcensus.gov.ua%2Frus%2Fresults%2Fnationality_population%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xchg/gus">Główny Urząd Statystyczny</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130527024216/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xchg/gus">Արխիվացված</a> 2013-05-27 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. </li> <li id="cite_note-канада2006-28"><a href="#cite_ref-канада2006_28-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2006/dp-pd/tbt/Rp-eng.cfm?LANG=E&APATH=3&DETAIL=0&DIM=0&FL=A&FREE=0&GC=0&GID=0&GK=0&GRP=1&PID=92333&PRID=0&PTYPE=88971,97154&S=0&SHOWALL=0&SUB=801&Temporal=2006&THEME=80&VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=">Этнический состав населения Канады</a>, по данным переписи 2006 года. </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/download/2006AustraliaAncestry/20680-c23-australiaaustralia.xls">«2006 Census of Population and Housing Ancestry (full classification list) by sex»</a>. Australian Bureau of Statistics. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 4-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=2006+Census+of+Population+and+Housing+Ancestry+%28full+classification+list%29+by+sex&rft.pub=Australian+Bureau+of+Statistics&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdownload%2F2006AustraliaAncestry%2F20680-c23-australiaaustralia.xls&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Этнический_атлас_Узбекистана-30"><a href="#cite_ref-Этнический_атлас_Узбекистана_30-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://topreferat.znate.ru/pars_docs/refs/61/60926/60926.pdf">Этнический атлас Узбекистана</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140323151517/http://topreferat.znate.ru/pars_docs/refs/61/60926/60926.pdf">Արխիվացված</a> 2014-03-23 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. </li> <li id="cite_note-abh-31"><a href="#cite_ref-abh_31-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վրաստանի Սահմանադրություն (դեռ գրված չէ)">Վրաստանի Սահմանադրության</a> համաձայն՝ Աբխազիան Վրաստանի կազմի մեջ է մտնում որպես ինքնավար հանրապետություն։ Փաստացի, Աբխազիան մասամբ ճանաչված պետություն է, որի տարածքը Վրաստանի կողմից չի վերահսկվում։ </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html">Население Абхазии 2011</a>. </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://spain.mfa.am/hy/community-overview/">http://spain.mfa.am</a>. </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> The <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenians.gr/english/index1024_en.html">Armenian-Greek Community website</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060721004846/http://www.armenians.gr/english/index1024_en.html">Արխիվացված</a> 2006-07-21 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> estimates 35,000. </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.irinnews.org/report.asp?ReportID=40929&SelectRegion=Central_Asia">Turkmenistan: Focus on Armenian migrants</a>. </li> <li id="cite_note-36"><a href="#cite_ref-36">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://turkmenistan.mfa.am/hy/community-overview-tm/">Дипломатическая миссия Республики Армения в Туркмении</a>. </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.elections-ices.org/russian/publications/publication:38/">Александр Цинкер: «Наши страны должны быть естественными союзниками». («Ноев Ковчег» № 8 8.05.2006, Ереван). Интервью с А. Цинкером</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080303161522/http://www.elections-ices.org/russian/publications/publication:38/">Արխիվացված</a> 2008-03-03 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.rferl.org/featuresarticle/2004/07/7b67bf96-cddf-4073-bf0f-f03c2475846c.html">Radio Free Europe</a>. </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://pop-stat.mashke.org/kazakhstan-ethnic2009-census.htm">Ethnic composition: 2009 census</a> </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247">Национален съвет за сътрудничество по етническите и демографските въпроси. Етнически малцинствени общности</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110706142940/http://www.nccedi.government.bg/page.php?category=83&id=247">Արխիվացված</a> 2011-07-06 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>(բուլղ.) </li> <li id="cite_note-belstat.gov.by-41"><a href="#cite_ref-belstat.gov.by_41-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120526194734/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/p5.php">Итоги переписи населения Беларуси 1999 г. Офиц. сайт. Национальный состав</a>. </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/place/Armenia/Administration-and-social-conditions#ref481320">«Armenia: Ancient and premodern Armenia»</a>. Encyclopædia Britannica Online. <a href="/w/index.php?title=Encyclop%C3%A6dia_Britannica,_Inc.&action=edit&redlink=1" class="new" title="Encyclopædia Britannica, Inc. (դեռ գրված չէ)">Encyclopædia Britannica, Inc.</a> Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 17-ին. «The Armenians, an Indo-European people, first appear in history shortly after the end of the 7th century BCE[, d]riving some of the ancient population to the east of Mount Ararat [...]»</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Encyclop%C3%A6dia+Britannica+Online&rft.atitle=Armenia%3A+Ancient+and+premodern+Armenia&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Fplace%2FArmenia%2FAdministration-and-social-conditions%23ref481320&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFTiratsʻyan2003" class="citation book cs1">Tiratsʻyan, Gevorg Artashesi (2003). Vardanyan, Ṛuben (ed.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.it/books?id=MNhtAAAAMAAJ">From Urartu to Armenia: Florilegium Gevork A. Tiratsʻyan in Memoriam</a> (English). Neuchâtel / University of Michigan: Recherches et publications. էջ 51. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29-ին. «In the early 6th century BC, the Urartian state was replaced by the Armenian kingdom in the territory of the Armenian Highlands.»</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=From+Urartu+to+Armenia%3A+Florilegium+Gevork+A.+Tirats%CA%BByan+in+Memoriam&rft.place=Neuch%C3%A2tel+%2F+University+of+Michigan&rft.pages=51&rft.pub=Recherches+et+publications&rft.date=2003&rft.aulast=Tirats%CA%BByan&rft.aufirst=Gevorg+Artashesi&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.it%2Fbooks%3Fid%3DMNhtAAAAMAAJ&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (<a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%B9%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B9%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու">link</a>) </li> <li id="cite_note-Հովհաննիսյան-44"><a href="#cite_ref-Հովհաննիսյան_44-0">↑</a> <a href="/w/index.php?title=Richard_G._Hovannisian&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard G. Hovannisian (դեռ գրված չէ)">Richard G. Hovannisian</a>, The Armenian people from ancient to modern times: the fifteenth century to the twentieth century, Volume 2, p. 427, Palgrave Macmillan, 1997. </li> <li id="cite_note-HistofChrist-45"><a href="#cite_ref-HistofChrist_45-0">↑</a> see <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHastings2000" class="citation book cs1">Hastings, Adrian (2000). A World History of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. էջ 289. <a href="/wiki/ISBN_(identifier)" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-8028-4875-8" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-8028-4875-8"><bdi>978-0-8028-4875-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+World+History+of+Christianity&rft.pages=289&rft.pub=Wm.+B.+Eerdmans+Publishing&rft.date=2000&rft.isbn=978-0-8028-4875-8&rft.aulast=Hastings&rft.aufirst=Adrian&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-ncccusa-46"><a href="#cite_ref-ncccusa_46-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ncccusa.org/news/01news36a.html">«Armenia first nation to adopt Christianity as a state religion»</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110106104636/http://www.ncccusa.org/news/01news36a.html">Արխիվացված</a> օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2007 թ․ փետրվարի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Armenia+first+nation+to+adopt+Christianity+as+a+state+religion.&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ncccusa.org%2Fnews%2F01news36a.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Armenian-people">«Armenian (people) | Description, Culture, History, & Facts»</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Armenian+%28people%29+%26%23124%3B+Description%2C+Culture%2C+History%2C+%26+Facts&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2Ftopic%2FArmenian-people&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190209124406/https://armeniaon.com/ru/2018/11/22/%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%81-%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D1%81%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8F-%D0%B2-%D1%82%D1%83%D1%80%D1%86%D0%B8%D0%B8-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%B2/">«Голос Америки: сегодня в Турции проживает много скрытых армян»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://armeniaon.com/ru/2018/11/22/%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%81-%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B8-%D1%81%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8F-%D0%B2-%D1%82%D1%83%D1%80%D1%86%D0%B8%D0%B8-%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%B2/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%81+%D0%90%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B8%3A+%D1%81%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8F+%D0%B2+%D0%A2%D1%83%D1%80%D1%86%D0%B8%D0%B8+%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82+%D0%BC%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%81%D0%BA%D1%80%D1%8B%D1%82%D1%8B%D1%85+%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD&rft_id=https%3A%2F%2Farmeniaon.com%2Fru%2F2018%2F11%2F22%2F%25D0%25B3%25D0%25BE%25D0%25BB%25D0%25BE%25D1%2581-%25D0%25B0%25D0%25BC%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B8%25D0%25BA%25D0%25B8-%25D1%2581%25D0%25B5%25D0%25B3%25D0%25BE%25D0%25B4%25D0%25BD%25D1%258F-%25D0%25B2-%25D1%2582%25D1%2583%25D1%2580%25D1%2586%25D0%25B8%25D0%25B8-%25D0%25BF%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25B6%25D0%25B8%25D0%25B2%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190209124003/http://nnao.ru/2016/05/16/%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD-%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B6%D0%BD%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B5/">«Семен Багдасаров: «Армения должна крестить криптоармян»»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://nnao.ru/2016/05/16/%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD-%D0%B1%D0%B0%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2-%D0%B0%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F-%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B6%D0%BD%D0%B0-%D0%BA%D1%80%D0%B5/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%A1%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D0%BD+%D0%91%D0%B0%D0%B3%D0%B4%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B2%3A+%C2%AB%D0%90%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+%D0%B4%D0%BE%D0%BB%D0%B6%D0%BD%D0%B0+%D0%BA%D1%80%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%82%D1%8C+%D0%BA%D1%80%D0%B8%D0%BF%D1%82%D0%BE%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%C2%BB&rft_id=http%3A%2F%2Fnnao.ru%2F2016%2F05%2F16%2F%25D1%2581%25D0%25B5%25D0%25BC%25D0%25B5%25D0%25BD-%25D0%25B1%25D0%25B0%25D0%25B3%25D0%25B4%25D0%25B0%25D1%2581%25D0%25B0%25D1%2580%25D0%25BE%25D0%25B2-%25D0%25B0%25D1%2580%25D0%25BC%25D0%25B5%25D0%25BD%25D0%25B8%25D1%258F-%25D0%25B4%25D0%25BE%25D0%25BB%25D0%25B6%25D0%25BD%25D0%25B0-%25D0%25BA%25D1%2580%25D0%25B5%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://nv.am/7-26/">«"По нашим данным, в Турции проживают минимум 7 миллионов армян, т.е. хемшил, скрытых армян, криптоармян и стамбульских армян"»</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%E2%80%9C%D0%9F%D0%BE+%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BC+%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%BC%2C+%D0%B2+%D0%A2%D1%83%D1%80%D1%86%D0%B8%D0%B8+%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B6%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82+%D0%BC%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D1%83%D0%BC+7+%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%B2+%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%2C+%D1%82.%D0%B5.+%D1%85%D0%B5%D0%BC%D1%88%D0%B8%D0%BB%2C+%D1%81%D0%BA%D1%80%D1%8B%D1%82%D1%8B%D1%85+%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%2C+%D0%BA%D1%80%D0%B8%D0%BF%D1%82%D0%BE%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD+%D0%B8+%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B1%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%B0%D1%80%D0%BC%D1%8F%D0%BD%E2%80%9D&rft_id=http%3A%2F%2Fnv.am%2F7-26%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-ԱՐԱԲԱՑԱԾ_ՀԱՅԵՐ_ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ-51">↑ <a href="#cite_ref-ԱՐԱԲԱՑԱԾ_ՀԱՅԵՐ_ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ_51-0">51,0</a> <a href="#cite_ref-ԱՐԱԲԱՑԱԾ_ՀԱՅԵՐ_ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ_51-1">51,1</a> (հայ.) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://noravank.am/arm/issues/detail.php?ELEMENT_ID=2368">ԱՐԱԲԱՑԱԾ ՀԱՅԵՐ ԹՈՒՐՔԻԱՅՈՒՄ</a> noravank.am </li> <li id="cite_note-aksiyon.com.tr-52">↑ <a href="#cite_ref-aksiyon.com.tr_52-0">52,0</a> <a href="#cite_ref-aksiyon.com.tr_52-1">52,1</a> (թուրքերեն) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-17376-34-turkiyede-araplasan-binlerce-ermeni-de-var.html">Türkiye'de, Araplaşan binlerce Ermeni de var</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130501003451/http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/haber-17376-34-turkiyede-araplasan-binlerce-ermeni-de-var.html">Արխիվացված</a> 2013-05-01 <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>(թուրքերեն) </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Հայոց պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ \ Դասագիրք բուհերի համար (Մ․ Ա․ Կատվալյան, Պ․ Հ․ Հովհաննիսյան, Է․ Գ Մինասյան և ուրիշներ). Երևան: «Երևանի պետական համալսարան» հրատարակչություն. 2012. էջ 17.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%89+%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D6%80+%D6%85%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89+%5C+%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84+%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%28%D5%84%E2%80%A4+%D4%B1%E2%80%A4+%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D5%8A%E2%80%A4+%D5%80%E2%80%A4+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D4%B7%E2%80%A4+%D4%B3+%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%29&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=17&rft.pub=%C2%AB%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2012&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Հայոց պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ \Դասագիրք բուհերի համար (Մ․ Ա․ Կատվալյան, Պ․ Հ․ Հովհաննիսյան, Է․ Գ Մինասյան և ուրիշներ). Երևան: «Երևանի պետական համալսարան» հրատարակչություն. 2012. էջ 18.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%89+%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D6%80+%D6%85%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89+%5C%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84+%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%28%D5%84%E2%80%A4+%D4%B1%E2%80%A4+%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D5%8A%E2%80%A4+%D5%80%E2%80%A4+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D4%B7%E2%80%A4+%D4%B3+%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%29&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=18&rft.pub=%C2%AB%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2012&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Հայոց պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ \Դասագիրք բուհերի համար (Մ․ Ա․ Կատվալյան, Պ․ Հ․ Հովհաննիսյան, Է․ Գ Մինասյան և ուրիշներ). Երևան: «Երևանի պետական համալսարան» հրատարակչություն. 2012. էջ 19.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%89+%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D6%80+%D6%85%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89+%5C%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84+%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%28%D5%84%E2%80%A4+%D4%B1%E2%80%A4+%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D5%8A%E2%80%A4+%D5%80%E2%80%A4+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D4%B7%E2%80%A4+%D4%B3+%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%29&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=19&rft.pub=%C2%AB%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2012&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-ReferenceB-56">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceB_56-0">56,0</a> <a href="#cite_ref-ReferenceB_56-1">56,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Հայոց պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ \Դասագիրք բուհերի համար (Մ․ Ա․ Կատվալյան, Պ․ Հ․ Հովհաննիսյան, Է․ Գ Մինասյան և ուրիշներ). Երևան: «Երևանի պետական համալսարան» հրատարակչություն. 2012. էջ 21.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%89+%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D6%80+%D6%85%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89+%5C%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84+%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%28%D5%84%E2%80%A4+%D4%B1%E2%80%A4+%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D5%8A%E2%80%A4+%D5%80%E2%80%A4+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D4%B7%E2%80%A4+%D4%B3+%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%29&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=21&rft.pub=%C2%AB%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2012&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Հայոց պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ \Դասագիրք բուհերի համար (Մ․ Ա․ Կատվալյան, Պ․ Հ․ Հովհաննիսյան, Է․ Գ Մինասյան և ուրիշներ). Երևան: «Երևանի պետական համալսարան» հրատարակչություն. 2012. էջ 20.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%89+%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D6%80+%D6%85%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89+%5C%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84+%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%28%D5%84%E2%80%A4+%D4%B1%E2%80%A4+%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D5%8A%E2%80%A4+%D5%80%E2%80%A4+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D4%B7%E2%80%A4+%D4%B3+%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%29&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=20&rft.pub=%C2%AB%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2012&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Հայոց պատմություն։ Հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ \ Դասագիրք բուհերի համար (Մ․ Ա․ Կատվալյան, Պ․ Հ․ Հովհաննիսյան, Է․ Գ Մինասյան և ուրիշներ). Երևան: «Երևանի պետական համալսարան» հրատարակչություն. 2012. էջ 21.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%89+%D5%80%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6+%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81+%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87+%D5%B4%D5%A5%D6%80+%D6%85%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%A8%D6%89+%5C+%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D6%84+%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A5%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80+%28%D5%84%E2%80%A4+%D4%B1%E2%80%A4+%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D5%8A%E2%80%A4+%D5%80%E2%80%A4+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%2C+%D4%B7%E2%80%A4+%D4%B3+%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D6%87+%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%29&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=21&rft.pub=%C2%AB%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2012&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Լեո «Հայոց Պատմություն» առաջին հատոր. Երևան: «Հայաստան» հրատարակչություն. 196. էջեր 246–262.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D4%BC%D5%A5%D5%B8+%C2%AB%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81+%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%C2%BB+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%80&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=246-262&rft.pub=%C2%AB%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=196&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Արատտա-60"><a href="#cite_ref-Արատտա_60-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armin.am/am/Encyclopedia_Armency_Haykakan_petakan_arajin_kazmavorumy_Aratta">«Հայկական առաջին պետական կազմավորումը. Արատտա»</a>. www.armin.am. Վերցված է 2019-22-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.armin.am&rft.atitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8.+%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%BF%D5%A1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.armin.am%2Fam%2FEncyclopedia_Armency_Haykakan_petakan_arajin_kazmavorumy_Aratta&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Հայասա-61"><a href="#cite_ref-Հայասա_61-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarmenia.org/arm/history/1/41/43">«Թորգոմի տուն, Հայասա, Մելիդ, Իսուվա (Ծուփանի)»</a>. findarmenia.org. Վերցված է 2019-22-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=findarmenia.org&rft.atitle=%D4%B9%D5%B8%D6%80%D5%A3%D5%B8%D5%B4%D5%AB+%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%2C+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A1%2C+%D5%84%D5%A5%D5%AC%D5%AB%D5%A4%2C+%D4%BB%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%BE%D5%A1+%28%D4%BE%D5%B8%D6%82%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%AB%29&rft_id=http%3A%2F%2Ffindarmenia.org%2Farm%2Fhistory%2F1%2F41%2F43&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Ժամկոչյան-62"><a href="#cite_ref-Ժամկոչյան_62-0">↑</a> «Հայ ժողովրդի պատմություն», Հ.Գ. Ժամկոչյան, Երևան, 1975, էջ 33 </li> <li id="cite_note-Վանի_թագավորություն-63"><a href="#cite_ref-Վանի_թագավորություն_63-0">↑</a> Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1298">Վանի թագավորություն</a>, հ. 2 (խմբ. Հովհաննես Այվազյանշ), Երևան, «Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն», <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a>։ </li> <li id="cite_note-Երվանդունիներ-64"><a href="#cite_ref-Երվանդունիներ_64-0">↑</a> Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1155">Երվանդունիներ</a>, հ. 2 (խմբ. Հովհաննես Այվազյանշ), Երևան, «Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն», <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a> — 559 էջ։ </li> <li id="cite_note-Արտաշեսյաններ-65"><a href="#cite_ref-Արտաշեսյաններ_65-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201225204741/http://archive3.ankakh.com/article/46051/%e2%80%8bartashyesyannyer">«ԱՐՏԱՇԵՍՅԱՆՆԵՐ»</a>. ankakh.com. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ankakh.com/article/46051/%E2%80%8Bartashyesyannyer">օրիգինալից</a> 2020 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019-22-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=ankakh.com&rft.atitle=%D4%B1%D5%90%D5%8F%D4%B1%D5%87%D4%B5%D5%8D%D5%85%D4%B1%D5%86%D5%86%D4%B5%D5%90&rft_id=http%3A%2F%2Fankakh.com%2Farticle%2F46051%2F%25E2%2580%258Bartashyesyannyer&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Արշակունիներ-66"><a href="#cite_ref-Արշակունիներ_66-0">↑</a> Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն պետական ոչ առևտրային կազմակերպություն, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1295">Արշակունյաց արքայատոհմ</a>, հ. 2 (խմբ. Հովհաննես Այվազյանշ), Երևան, «Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն», <a href="/wiki/2008" title="2008">2008</a> — 559 էջ։ </li> <li id="cite_note-Արշակունիների_թագավորություն-67"><a href="#cite_ref-Արշակունիների_թագավորություն_67-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191027141051/http://ankakh.com/article/49509/%25E2%2580%258Barshakvoninyer">«ԱՐՇԱԿՈՒՆԻՆԵՐ»</a>. www.ankakh.com. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ankakh.com/article/49509/%E2%80%8Barshakvoninyer">օրիգինալից</a> 2019 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2019-27-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.ankakh.com&rft.atitle=%D4%B1%D5%90%D5%87%D4%B1%D4%BF%D5%88%D5%92%D5%86%D4%BB%D5%86%D4%B5%D5%90&rft_id=http%3A%2F%2Fankakh.com%2Farticle%2F49509%2F%25E2%2580%258Barshakvoninyer&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Մարզպանական_Հայաստան1-68"><a href="#cite_ref-Մարզպանական_Հայաստան1_68-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210119045737/https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=1452">«Մարզպանական Հայաստան»</a>. www.encyclopedia.am. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=1452">օրիգինալից</a> 2021 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2019-27-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.encyclopedia.am&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.encyclopedia.am%2Fpages.php%3FbId%3D1%26hId%3D1452&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Մարզպանական_Հայաստան2-69"><a href="#cite_ref-Մարզպանական_Հայաստան2_69-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarmenia.org/arm/history/19/164/165">«Մարզպանական Հայաստանը՝ ինքնավար երկիր»</a>. www.findarmenia.org. Վերցված է 2019-27-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.findarmenia.org&rft.atitle=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A8%D5%9D+%D5%AB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80+%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80&rft_id=http%3A%2F%2Ffindarmenia.org%2Farm%2Fhistory%2F19%2F164%2F165&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-արաբական_շրջան-70"><a href="#cite_ref-արաբական_շրջան_70-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://akunq.net/am/?p=29230">«Հայաստանը արաբական տիրապետության շրջանում»</a>. www.akunq.net. Վերցված է 2019-27-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.akunq.net&rft.atitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A8+%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&rft_id=http%3A%2F%2Fakunq.net%2Fam%2F%3Fp%3D29230&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Բագրատունիներ-71"><a href="#cite_ref-Բագրատունիներ_71-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191031093213/http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=998">«Բագրատունիներ»</a>. www.encyclopedia.am. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=998">օրիգինալից</a> 2019 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2019-28-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.encyclopedia.am&rft.atitle=%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.encyclopedia.am%2Fpages.php%3FbId%3D2%26hId%3D998&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Կիլիկիա-72">↑ <a href="#cite_ref-Կիլիկիա_72-0">72,0</a> <a href="#cite_ref-Կիլիկիա_72-1">72,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171217141910/http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1307">«Կիլիկիայի հայկական պետություն»</a>. www.encyclopedia.am. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1307">օրիգինալից</a> 2017 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2019-28-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.encyclopedia.am&rft.atitle=%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.encyclopedia.am%2Fpages.php%3FbId%3D2%26hId%3D1307&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Ուշ_միջնադար2-73"><a href="#cite_ref-Ուշ_միջնադար2_73-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarmenia.org/arm/history/21/330/331">«Լենկթեմուրի արշավանքները Հայաստան»</a>. www.findarmenia.org. Վերցված է 2019-28-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.findarmenia.org&rft.atitle=%D4%BC%D5%A5%D5%B6%D5%AF%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB+%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Ffindarmenia.org%2Farm%2Fhistory%2F21%2F330%2F331&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Ուշ_միջնադար1-74"><a href="#cite_ref-Ուշ_միջնադար1_74-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarmenia.org/arm/history/21/338/340">«1555թ. Ամասիայի հաշտությունը և Հայաստանի բաժանումը»</a>. www.findarmenia.org. Վերցված է 2019-28-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.findarmenia.org&rft.atitle=1555%D5%A9.+%D4%B1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8+%D6%87+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Ffindarmenia.org%2Farm%2Fhistory%2F21%2F338%2F340&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Կրճատ-75"><a href="#cite_ref-Կրճատ_75-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191022191904/http://findarmenia.org/arm/history/22/380/383">«Հայաստանի ազատագրության Պֆալցյան ծրագիրը»</a>. findarmenia.org. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarmenia.org/arm/history/22/380/383">օրիգինալից</a> 2019-10-22-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=findarmenia.org&rft.atitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%8A%D6%86%D5%A1%D5%AC%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Ffindarmenia.org%2Farm%2Fhistory%2F22%2F380%2F383&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1">Պետրոս Հովհաննիսյան «ՀԱՅ ԱԶԱՏԱԳՐԱԿԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄՆԵՐԸ (15-րդ դարի կես-18-րդ դարի վերջ)». Երևան: «ԵՊՀ» հրատարակչություն. 2010. էջ 29.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%BD+%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%C2%AB%D5%80%D4%B1%D5%85+%D4%B1%D4%B6%D4%B1%D5%8F%D4%B1%D4%B3%D5%90%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D5%86+%D5%87%D4%B1%D5%90%D4%BA%D5%88%D5%92%D5%84%D5%86%D4%B5%D5%90%D4%B8+%2815-%D6%80%D5%A4+%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB+%D5%AF%D5%A5%D5%BD-18-%D6%80%D5%A4+%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB+%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%BB%29%C2%BB&rft.place=%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6&rft.pages=29&rft.pub=%C2%AB%D4%B5%D5%8A%D5%80%C2%BB+%D5%B0%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft.date=2010&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Բովանդակաություն-77"><a href="#cite_ref-Բովանդակաություն_77-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191010143629/http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Pfalcyan_Cragir">«Հայաստանի ազատագրության Պֆալցյան ծրագիրը»</a>. www.armin.am. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Pfalcyan_Cragir">օրիգինալից</a> 2019 թ․ հոկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.armin.am&rft.atitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%8A%D6%86%D5%A1%D5%AC%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.armin.am%2Fhistoryofarmenia%2Fam%2FEncyclopedia_of_armenian_history_Pfalcyan_Cragir&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Բովանդակաություն2-78"><a href="#cite_ref-Բովանդակաություն2_78-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191013181504/http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Azatagrman_Moskovyan_cragir@">«Հայաստանի ազատագրության Մոսկովյան ծրագիրը»</a>. www.armin.am. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Azatagrman_Moskovyan_cragir@">օրիգինալից</a> 2019 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2019-13-10-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=www.armin.am&rft.atitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%84%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%BE%D5%B5%D5%A1%D5%B6+%D5%AE%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.armin.am%2Fhistoryofarmenia%2Fam%2FEncyclopedia_of_armenian_history_Azatagrman_Moskovyan_cragir%40&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170809221933/http://lraber.asj-oa.am/6040/1/2011-3_(82).pdf">«Եսայի Հասան-Ջալալյանի գործունեությունը»</a> (PDF). Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://lraber.asj-oa.am/6040/1/2011-3_(82).pdf">օրիգինալից</a> (PDF) 2017 թ․ օգոստոսի 9-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B5%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%B6-%D5%8B%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&rft_id=http%3A%2F%2Flraber.asj-oa.am%2F6040%2F1%2F2011-3_%2882%29.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407142248/http://baas.asj-oa.am/84/1/41.pdf">«Հովսեփ Էմին»</a> (PDF). Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://baas.asj-oa.am/84/1/41.pdf">օրիգինալից</a> (PDF) 2019 թ․ ապրիլի 7-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%B8%D5%BE%D5%BD%D5%A5%D6%83+%D4%B7%D5%B4%D5%AB%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fbaas.asj-oa.am%2F84%2F1%2F41.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-81"><a href="#cite_ref-81">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200618161830/http://www.encyclopedia.am/pages.php?hId=1361">«Ռուս-պարսկական առաջին պատերազմ»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.encyclopedia.am/pages.php?hId=1361">օրիգինալից</a> 2020 թ․ հունիսի 18-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.encyclopedia.am%2Fpages.php%3FhId%3D1361&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160305010815/http://www.findarmenia.com/arm/history/23/420/423">«Ռուս-թուրքական առաջին պատերազմ»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://findarmenia.com/arm/history/23/420/423">օրիգինալից</a> 2016 թ․ մարտի 5-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%A9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4&rft_id=http%3A%2F%2Ffindarmenia.com%2Farm%2Fhistory%2F23%2F420%2F423&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191028095100/http://publications.ysu.am/wp-content/uploads/2018/12/Hovhannisyan_E.pdf">«Ռուս-պարսկական երկրորդ պատերազմ»</a> (PDF). Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://publications.ysu.am/wp-content/uploads/2018/12/Hovhannisyan_E.pdf">օրիգինալից</a> (PDF) 2019 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%B8%D6%80%D5%A4+%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4&rft_id=http%3A%2F%2Fpublications.ysu.am%2Fwp-content%2Fuploads%2F2018%2F12%2FHovhannisyan_E.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407174140/https://www.azg.am/index_wap.php?nl=AM&id=2009032504&Base_PUB=0">«Սան Ստեֆանո»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.azg.am/index_wap.php?nl=AM&id=2009032504&Base_PUB=0">օրիգինալից</a> 2019 թ․ ապրիլի 7-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8D%D5%A1%D5%B6+%D5%8D%D5%BF%D5%A5%D6%86%D5%A1%D5%B6%D5%B8&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.azg.am%2Findex_wap.php%3Fnl%3DAM%26id%3D2009032504%26Base_PUB%3D0&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191031092524/http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1341">«ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՅԻՆ ՍՈՑԻԱԼԻՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1341">օրիգինալից</a> 2019 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D4%B1%D5%85%D4%BF%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D5%86+%D4%BD%D5%88%D5%90%D5%80%D5%90%D4%B4%D4%B1%D5%85%D4%BB%D5%86+%D5%8D%D5%88%D5%91%D4%BB%D4%B1%D4%BC%D4%BB%D5%8D%D5%8F%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D5%86+%D5%80%D4%B1%D5%86%D5%90%D4%B1%D5%8A%D4%B5%D5%8F%D5%88%D5%92%D4%B9%D5%85%D5%88%D5%92%D5%86&rft_id=https%3A%2F%2Fencyclopedia.am%2Fpages.php%3FbId%3D2%26hId%3D1341&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120511091339/http://dienekes.110mb.com/texts/biasutticaucasoid/">«Ռենատո ԲԻսաուտիի ուսումնասիրություն»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dienekes.110mb.com/texts/biasutticaucasoid/">օրիգինալից</a> 2012 թ․ մայիսի 11-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8C%D5%A5%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8+%D4%B2%D4%BB%D5%BD%D5%A1%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%AB%D5%AB+%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fdienekes.110mb.com%2Ftexts%2Fbiasutticaucasoid%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> Review: An Introduction to the Anthropology of the Near East by C. U. Ariëns Kappers, American Anthropologist, 37(35) - Pages 148-49 by W.M. Krogman </li> <li id="cite_note-88"><a href="#cite_ref-88">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHourani1946" class="citation book cs1"><a href="/w/index.php?title=Albert_Hourani&action=edit&redlink=1" class="new" title="Albert Hourani (դեռ գրված չէ)">Hourani, Albert H.</a> (1946). Syria and Lebanon: A Political Essay. Oxford University Press. էջ 96.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Syria+and+Lebanon%3A+A+Political+Essay&rft.pages=96&rft.pub=Oxford+University+Press&rft.date=1946&rft.aulast=Hourani&rft.aufirst=Albert+H.&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Ռուսաստանի_հայեր-89"><a href="#cite_ref-Ռուսաստանի_հայեր_89-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20211209035558/http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/results2.html">«Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года в отношении демографических и социально-экономических характеристик отдельных национальностей»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/results2.html">օրիգինալից</a> 2021 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 28-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%98%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%B8+%D0%92%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F+2010+%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D0%B2+%D0%BE%D1%82%D0%BD%D0%BE%D1%88%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8+%D0%B4%D0%B5%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%B8+%D1%81%D0%BE%D1%86%D0%B8%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE-%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D1%85%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D0%BA+%D0%BE%D1%82%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%B9&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.gks.ru%2Ffree_doc%2Fnew_site%2Fperepis2010%2Fcroc%2Fresults2.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ria.ru/society/20021216/282886.html">В России проживает более 2,5 млн армян</a> </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190811170113/http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=884">«Ֆրանսիայի Հանրապետություն»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=1&hId=884">օրիգինալից</a> 2019 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB+%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.encyclopedia.am%2Fpages.php%3FbId%3D1%26hId%3D884&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ia601608.us.archive.org/26/items/2011AmericanCommunitySurveyAncestry/2011Acs.pdf">2011 թ.- մարդահամար, ԱՄՆ</a> </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.webcitation.org/6DSOPnlLr?url=http://www.reporter.am/go/article/2011-02-11-armenian-lobby-faces-moment-of-truth">«Armenian lobby faces moment of truth»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.reporter.am/go/article/2011-02-11-armenian-lobby-faces-moment-of-truth">օրիգինալից</a> 2013 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 6-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Armenian+lobby+faces+moment+of+truth&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.reporter.am%2Fgo%2Farticle%2F2011-02-11-armenian-lobby-faces-moment-of-truth&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ia601605.us.archive.org/13/items/LosAngeles-longBeach-santaanaCaMetroAreaAncestry2000/117073949-Aff-Reports.pdf">United States Census Bureau.</a> </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://georgia.mfa.am/hy/community-overview/">Վրաստանում ՀՀ դեսպանություն</a> </li> <li id="cite_note-Վրաստան-96">↑ <a href="#cite_ref-Վրաստան_96-0">96,0</a> <a href="#cite_ref-Վրաստան_96-1">96,1</a> <a href="#cite_ref-Վրաստան_96-2">96,2</a> <a href="#cite_ref-Վրաստան_96-3">96,3</a> <a href="#cite_ref-Վրաստան_96-4">96,4</a> <a class="external text" href="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Georgia_Census_2002-_Ethnic_group_by_major_administrative-territorial_units.pdf">ETHNIC GROUPS BY MAJOR ADMINISTRATIVE-TERRITORIAL UNITS </a> </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.panorama.am/am/society/2014/04/05/iran-armenian-lonely-churches/">Իրանի միայնակ մնացած հայկական եկեղեցիները</a> </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://lebanon.mfa.am/hy/community-overview">Լիբանանում Հայաստանի դեսպանության կայքը </a> </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190912232328/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/le.html#People">«People and Society ::Lebanon»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/le.html#People">օրիգինալից</a> 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=People+and+Society+%3A%3ALebanon&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.cia.gov%2Flibrary%2Fpublications%2Fthe-world-factbook%2Fgeos%2Fle.html%23People&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Սիրիա-100">↑ <a href="#cite_ref-Սիրիա_100-0">100,0</a> <a href="#cite_ref-Սիրիա_100-1">100,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407150345/http://armdiasporamuseum.com/%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1-3/">«Սիրիա»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1-3/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%8D%D5%AB%D6%80%D5%AB%D5%A1&rft_id=http%3A%2F%2Farmdiasporamuseum.com%2F%25D5%25BD%25D5%25AB%25D6%2580%25D5%25AB%25D5%25A1-3%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://argentina.mfa.am/hy/community-overview/">Արգենտինայում Հայաստանի դեսպանության կայքը</a> </li> <li id="cite_note-Բուենոս-102">↑ <a href="#cite_ref-Բուենոս_102-0">102,0</a> <a href="#cite_ref-Բուենոս_102-1">102,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190726201016/http://armdiasporamuseum.com/%d5%a1%d6%80%d5%a3%d5%a5%d5%b6%d5%bf%d5%ab%d5%b6%d5%a1-2/">«Արգենտինա»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1-2/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A1&rft_id=http%3A%2F%2Farmdiasporamuseum.com%2F%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A3%25D5%25A5%25D5%25B6%25D5%25BF%25D5%25AB%25D5%25B6%25D5%25A1-2%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407150344/http://armdiasporamuseum.com/%25D5%25AC%25D5%25A5%25D5%25B0%25D5%25A1%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6-2/">«Լեհաստան»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/%D5%AC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-2/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%BC%D5%A5%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Farmdiasporamuseum.com%2F%25D5%25AC%25D5%25A5%25D5%25B0%25D5%25A1%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6-2%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.poland.mfa.am/hy/community-overview/">Լեհաստանում Հայաստանի դեսպանության կայքը</a> </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://canada.mfa.am/hy/community-overview/">Կանադայում Հայաստանի դեսպանության կայքը</a> </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20140323151517/http://topreferat.znate.ru/pars_docs/refs/61/60926/60926.pdf">«Этнический атлас Узбекистана»</a> (PDF). Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://topreferat.znate.ru/pars_docs/refs/61/60926/60926.pdf">օրիգինալից</a> (PDF) 2014 թ․ մարտի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D0%AD%D1%82%D0%BD%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D0%B0%D1%82%D0%BB%D0%B0%D1%81+%D0%A3%D0%B7%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B0&rft_id=http%3A%2F%2Ftopreferat.znate.ru%2Fpars_docs%2Frefs%2F61%2F60926%2F60926.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407150348/http://armdiasporamuseum.com/%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25A6%25D5%25A2%25D5%25A5%25D5%25AF%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6-3/">«Ուզբեկստան»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-3/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%88%D6%82%D5%A6%D5%A2%D5%A5%D5%AF%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Farmdiasporamuseum.com%2F%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25A6%25D5%25A2%25D5%25A5%25D5%25AF%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6-3%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/download/2006AustraliaAncestry/20680-c23-australiaaustralia.xls">«2006 Census of Population and Housing Ancestry (full classification list) by sex»</a>. Australian Bureau of Statistics. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 4-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=2006+Census+of+Population+and+Housing+Ancestry+%28full+classification+list%29+by+sex&rft.pub=Australian+Bureau+of+Statistics&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdownload%2F2006AustraliaAncestry%2F20680-c23-australiaaustralia.xls&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://anc.org.au/page.php?8">Ավստրալիայի հայկական ազգային կոմիտեի կայքը</a> </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/rnabkhazia.html">РЕСПУБЛИКА АБХАЗИЯ (2011 г.)</a> </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120106181932/http://www.armradio.am/news/?id=4999&part=pol">«The authorities in Abkhazia intentionally decrease the number of Armenians»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armradio.am/news/?id=4999&part=pol">օրիգինալից</a> 2012 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 6-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+authorities+in+Abkhazia+intentionally+decrease+the+number+of+Armenians&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.armradio.am%2Fnews%2F%3Fid%3D4999%26part%3Dpol&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://spain.mfa.am/hy/community-overview/">Իսպանիայում Հայաստանի դեսպանության կայքը</a> </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://germany.mfa.am/hy/community-overview/">Գերմանիայում Հայաստանի դեսպանության կայքը</a> </li> <li id="cite_note-բր-114">↑ <a href="#cite_ref-բր_114-0">114,0</a> <a href="#cite_ref-բր_114-1">114,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407150351/http://armdiasporamuseum.com/%25D5%25A2%25D6%2580%25D5%25A1%25D5%25A6%25D5%25AB%25D5%25AC%25D5%25AB%25D5%25A1-3/">«Բրազիլիա»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/%D5%A2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1-3/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D4%B2%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A1&rft_id=http%3A%2F%2Farmdiasporamuseum.com%2F%25D5%25A2%25D6%2580%25D5%25A1%25D5%25A6%25D5%25AB%25D5%25AC%25D5%25AB%25D5%25A1-3%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190407150346/http://armdiasporamuseum.com/%25D5%25B0%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6-3/">«Հունաստան»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6-3/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Farmdiasporamuseum.com%2F%25D5%25B0%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25BD%25D5%25BF%25D5%25A1%25D5%25B6-3%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.armenialiberty.org/content/article/2279357.html">Հունաստանի հայ համայնքը պատրաստվում է Հայաստանի նախագահի հետ հանդիպմանը</a> </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.irinnews.org/report/24230/turkmenistan-focus-on-armenian-migrants">TURKMENISTAN: Focus on Armenian migrants</a> </li> <li id="cite_note-Աշ-118">↑ <a href="#cite_ref-Աշ_118-0">118,0</a> <a href="#cite_ref-Աշ_118-1">118,1</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://turkmenistan.mfa.am/hy/community-overview-tm/">Թուրքմենստանում Հայաստանի դեսպանության կայքը</a> </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171225002246/http://armdiasporamuseum.com/%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6-2/">«Հորդանան»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://armdiasporamuseum.com/%D5%B0%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6-2/">օրիգինալից</a> 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Farmdiasporamuseum.com%2F%25D5%25B0%25D5%25B8%25D6%2580%25D5%25A4%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25B6-2%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://joshuaproject.net/countries/JO">Country: Jordan </a> </li> <li id="cite_note-121"><a href="#cite_ref-121">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.1in.am/1412455.html">https://www.1in.am/1412455.html BBC-ի լրագրող Էնդրյու Ուայթհեդը ծավալուն հոդված է հրապարակել Մյանմարում հայերի ներկայության և այդ երկրում գործող միակ ուղղափառ՝ հայկական եկեղեցու՝ Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի մասին</a> </li> <li id="cite_note-Դիցարան2-122"><a href="#cite_ref-Դիցարան2_122-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://armenianhouse.org/harutyunyan/04-gods.html">«ԱՍՏՎԱԾՆԵՐ ԵՎ ՀԵՐՈՍՆԵՐ»</a>. armenianhouse.org. Վերցված է 2019-24-08-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=armenianhouse.org&rft.atitle=%D4%B1%D5%8D%D5%8F%D5%8E%D4%B1%D4%BE%D5%86%D4%B5%D5%90+%D4%B5%D5%8E+%D5%80%D4%B5%D5%90%D5%88%D5%8D%D5%86%D4%B5%D5%90&rft_id=http%3A%2F%2Farmenianhouse.org%2Fharutyunyan%2F04-gods.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Դիցարան1-123"><a href="#cite_ref-Դիցարան1_123-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190823200037/http://argisdi.am/publ/3-1-0-22">«ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԴԻՑԱՐԱՆԻ ՀԻՆ ԱՍՏՎԱԾՆԵՐ»</a>. argisdi.am. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://argisdi.am/publ/3-1-0-22">օրիգինալից</a> 2019 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2019-24-08-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=argisdi.am&rft.atitle=%D5%80%D4%B1%D5%85%D4%BF%D4%B1%D4%BF%D4%B1%D5%86+%D4%B4%D4%BB%D5%91%D4%B1%D5%90%D4%B1%D5%86%D4%BB+%D5%80%D4%BB%D5%86+%D4%B1%D5%8D%D5%8F%D5%8E%D4%B1%D4%BE%D5%86%D4%B5%D5%90&rft_id=http%3A%2F%2Fargisdi.am%2Fpubl%2F3-1-0-22&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201023110908/https://www.armenianchurch.org/index.jsp?sid=1&id=16769&pid=1&lng=en">«Catholicos of All Armenians»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.armenianchurch.org/index.jsp?sid=1&id=16769&pid=1&lng=en">օրիգինալից</a> 2020-10-23-ին. Վերցված է 2019-10-29-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Catholicos+of+All+Armenians&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.armenianchurch.org%2Findex.jsp%3Fsid%3D1%26id%3D16769%26pid%3D1%26lng%3Den&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noravank.am/eng/issues/detail.php?ELEMENT_ID=3724">The Armenian ethnoreligious elements in the Western Armenia</a>(անգլ.) </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://news.am/arm/news/244068.html">Իրաքի Քուրդիստանում հայերենը պետական լեզու է ճանաչվել</a> </li> <li id="cite_note-127"><a href="#cite_ref-127">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://analitikaua.net/2014/v-irakskom-kurdistane-armyanskiy-yazyik-priznan-ofitsialnyim/">В Иракском Курдистане армянский язык признан официальным (ռուս.)</a> </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://serials.flib.sci.am/Founders/Hayoc%20grer-%20Acharyan/book/index.html#page/566/mode/2up/">Հ․ Աճառյան, «Հայոց գրերը», Երևան 1984 թ․, էջ 561</a> </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> Դասական ուղղագրության մեջ «ու»-ն համարվում է կցագիր։ Ժամանակակից արևելահայերենի այբուբենում «ու» ընդունվում է որպես առանձին տառ և փոխարինում է «ւ»-ին։ </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> «և»-ը կցագիր է և չի համարվում այբուբենի առանձին տառ։ </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20191103152031/http://ostarmenia.com/hy/armenian-literature-arm/">«Հայ գրականություն»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://ostarmenia.com/hy/armenian-literature-arm/">օրիգինալից</a> 2019 թ․ նոյեմբերի 3-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5+%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=http%3A%2F%2Fostarmenia.com%2Fhy%2Farmenian-literature-arm%2F&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> Vazken Lawrence Parsegian, 1996 </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> Քեն Փերի «The Blackwell Companion to Eastern Christianity» </li> <li id="cite_note-134"><a href="#cite_ref-134">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation news cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35178/Armenia/44264/Cultural-life">«Armenia | Geography & History»</a>. Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 27-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Encyclopedia+Britannica&rft.atitle=Armenia+%7C+Geography+%26+History&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F35178%2FArmenia%2F44264%2FCultural-life&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-АСЭ2-135">↑ <a href="#cite_ref-АСЭ2_135-0">135,0</a> <a href="#cite_ref-АСЭ2_135-1">135,1</a> Հայկական Սովետական Հանրագիտարան, էջ 494-495 </li> <li id="cite_note-136"><a href="#cite_ref-136">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160922180937/http://www2.karinfolk.am/?page_id=54">«Պատմություն | «Կարին» ավանդական երգի և պարի համույթ»</a>. karinfolk.am. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://karinfolk.am/?page_id=54">օրիգինալից</a> 2016 թ․ սեպտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=karinfolk.am&rft.atitle=%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6+%7C+%C2%AB%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%C2%BB+%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%AB+%D6%87+%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB+%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9&rft_id=http%3A%2F%2Fkarinfolk.am%2F%3Fpage_id%3D54&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Հայկական_պար-137"><a href="#cite_ref-Հայկական_պար_137-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1 cs1-prop-foreign-lang-source"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://akunq.net/am/?p=3671">«Հայկական պար»</a> (ամերիկյան անգլերեն). 2010 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%BA%D5%A1%D6%80&rft_id=http%3A%2F%2Fakunq.net%2Fam%2F%3Fp%3D3671&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-138"><a href="#cite_ref-138">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://gisher.org/azgayin-parer-t52407.html">«Ազգային պարեր։ Հայաստանի Հանրապետություն»</a>. Gisher. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=Gisher&rft.atitle=%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6+%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80%D6%89+%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB+%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&rft_id=https%3A%2F%2Fgisher.org%2Fazgayin-parer-t52407.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-139"><a href="#cite_ref-139">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190115065325/http://imhayastan.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5-%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF/">«Հայ ժողովրդական պարարվեստ»</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="http://imhayastan.am/%D5%B0%D5%A1%D5%B5-%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF">օրիգինալից</a> 2019 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=%D5%80%D5%A1%D5%B5+%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6+%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF&rft_id=http%3A%2F%2Fimhayastan.am%2F%25D5%25B0%25D5%25A1%25D5%25B5-%25D5%25AA%25D5%25B8%25D5%25B2%25D5%25B8%25D5%25BE%25D6%2580%25D5%25A4%25D5%25A1%25D5%25AF%25D5%25A1%25D5%25B6-%25D5%25BA%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25A1%25D6%2580%25D5%25BE%25D5%25A5%25D5%25BD%25D5%25BF&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="Z3988"> </li> <li id="cite_note-Խոհանոց-140"><a href="#cite_ref-Խոհանոց_140-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external free" href="https://explorearmenia.am/hy/information/armenian-cuisine.html">https://explorearmenia.am/hy/information/armenian-cuisine.html</a> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ">Արտաքին հղումներ</h2>[<a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&veaction=edit&section=41" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor">խմբագրել</a> | <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&action=edit&section=41" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ">խմբագրել կոդը</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://freebooks.do.am/load/43">"ՀամաՀայկական Էլ. Գրադարան" կայքի Հայեր Բաժնի գրքերը</a></li></ul> <table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/24px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/36px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/48px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84" title="Վիքիքաղվածք">Վիքիքաղվածքն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" class="extiw" title="q:Հայեր">«Հայեր»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table><table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Armenians" class="extiw" title="commons:Category:Armenians">«Հայեր»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"> <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դիտել այս կաղապարը"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a> </div>  Բառարաններ և հանրագիտարաններ</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://armeniapedia.org/index.php?curid=5495">Արմենիապեդիա</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://armeniapedia.org/index.php?curid=760">Արմենիապեդիա</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/topic/Armenian-people">Բրիտանիկա</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/armenier">Բրոքհաուս</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://esu.com.ua/search_articles.php?id=34713">Ժամանակակից Ուկրաինայի</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/armenere">Մեծ նորվեգական</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6688061">.mw-parser-output .ts-navbox-plaintitle{font-size:100%!important;margin:0 6em!important}</style></div><table class="nowraplinks authoritycontrol collapsible collapsed navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"> <div class="ts-navbox-plaintitle" style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Չափորոշչային վերահսկողություն">Չափորոշչային վերահսկողություն</a></div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Իսպանիայի ազգային գրադարան">BNE</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogo.bne.es/uhtbin/authoritybrowse.cgi?action=display&authority_id=XX529700">XX529700</a> · <a href="/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ֆրանսիայի ազգային գրադարան">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11936986z">11936986z</a> · <a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4085933-2">4085933-2</a> · LCCN: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh85007306">sh85007306</a> · NDL: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/00575411">00575411</a> · <a href="/wiki/%D5%89%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Չեխիայի ազգային գրադարան">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph117340">ph117340</a>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph1134483">ph1134483</a></div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB" title="Կաղապար:Հայաստան ըստ թեմայի">դ</a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կաղապարի քննարկում:Հայաստան ըստ թեմայի (դեռ գրված չէ)">ք</a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%A9%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB&action=edit">խ</a></li></ul></div><div style="font-size:114%"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստան">Հայաստան</a> ըստ թեմայի</div></th></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց պատմություն">Պատմություն</a>  (<a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց պատմության ժամանակագրություն">ժամանակագրություն</a>)</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Վաղ</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink-fragment" href="#Ծագում">Ծագում</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի անվանում">Անվանում</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%82%D6%80-%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Կուր-Արաքսյան մշակույթ">Կուր-Արաքսյան մշակույթ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF_%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Հայկ նահապետ">Հայկ նահապետ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A1" title="Հայասա">Հայասա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%AB" title="Միտաննի">Միտաննի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8E%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Վանի թագավորություն">Վանի թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Երվանդունիներ">Երվանդունիներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%84%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Աքեմենյան պետություն">Աքեմենյան պետություն</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Սատրապական Հայաստան">Սատրապական Հայաստան</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AE_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D6%84" title="Մեծ Հայք">Մեծ Հայք</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%B7%D5%A5%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արտաշեսյանների թագավորություն">Արտաշեսյանների թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Հռոմեական Հայաստան">Հռոմեական Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A9%D6%87%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պարթևստան">Պարթևստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արշակունիների թագավորություն">Արշակունիների թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A6%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Բյուզանդական Հայաստան">Բյուզանդական Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A6%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" class="mw-redirect" title="Մարզպանական Հայաստան">Մարզպանական Հայաստան</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Միջին</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%AB%D5%A1_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արմինիա կուսակալություն">Արմինիա կուսակալություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%BB%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սաջյան ամիրայություն">Սաջյան ամիրայություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Բագրատունիներ">Բագրատունիներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կիլիկիայի հայկական թագավորություն">Կիլիկիայի հայկական թագավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Իլխանություն">Իլխանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B6_%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արևմտյան Հայաստանն Օսմանյան կայսրության կազմում">Արևմտյան Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D6%86%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Սեֆյաններ">Սեֆյաններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D5%BB%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Ղաջարիների դինաստիա">Ղաջարիների դինաստիա</a> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երևանի խանություն">Երևանի խանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ղարաբաղի խանություն">Ղարաբաղի խանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B9%D5%B8%D6%82%D6%80%D6%84%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D6%80" title="Թուրքմենչայի պայմանագիր">Թուրքմենչայի պայմանագիր</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A8_%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրության կազմում">Ռուսական Հայաստան</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Ժամանակակից</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի առաջին հանրապետություն">Հայաստանի առաջին հանրապետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն">Խորհրդային Հայաստան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6#Հայաստանի_Հանրապետություն_(1991_—_ներկա_ժամանակ)" title="Հայոց պատմություն">Անկախ Հայաստան</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="font-weight:normal;">Ըստ թեմայի</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D6%81%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայոց ցեղասպանություն">Հայոց ցեղասպանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%81%D5%A1%D5%AD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%BF" title="Արցախյան ազատամարտ">Արցախյան ազատամարտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D6%86%D5%AB%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայ ֆիդայական շարժում">Հայ ֆիդայական շարժում</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%81_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայոց պատմություն">այլ...</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի աշխարհագրություն">Աշխարհագրություն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" title="Արարատյան դաշտ">Արարատյան դաշտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0" title="Հայկական լեռնաշխարհ">Հայկական լեռնաշխարհ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Հայաստանի քաղաքները">Քաղաքներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BD%D5%A5%D5%B5%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի սեյսմականություն">Սեյսմականություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8D%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%A1_%D5%AC%D5%AB%D5%B3" title="Սևանա լիճ">Սևանա լիճ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AC%D5%A5%D5%BC%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հայաստանի լեռներ">Լեռներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի բնակավայրերի ցանկ">Բնակավայրեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%BB%D6%80%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հայաստանի Հանրապետության ջրագրություն">Գետեր և լճեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%B2%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%81" title="Շիկահողի արգելոց">Շիկահողի արգելոց</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%87%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF" class="mw-redirect" title="Շիրակի դաշտ">Շիրակի դաշտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի աշխարհագրություն">այլ...</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group">Քաղաքականություն</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հայաստանի վարչական բաժանում">Վարչական բաժանում</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի Սահմանադրություն">Սահմանադրություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%BA%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կոռուպցիան Հայաստանում">Կոռուպցիա</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ընտրություններ Հայաստանում">Ընտրություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի արտաքին քաղաքականություն">Արտաքին հարաբերություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%BF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի Կառավարություն">Կառավարություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Մարդու իրավունքները Հայաստանում">Մարդու իրավունքներ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B8%D6%82%D5%AA%D5%A5%D6%80" title="Հայաստանի զինված ուժեր">Զինված ուժեր</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE" title="Հայաստանի Ազգային ժողով">Ազգային ժողով</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն">Ազգային անվտանգության ծառայություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն">Ոստիկանություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի կուսակցությունների ցանկ">Քաղաքական կուսակցություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0" title="Հայաստանի Հանրապետության նախագահ">Նախագահ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B9%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF" title="Հայաստանի վարչապետ">Վարչապետ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%80_%D4%B1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%AB_%D5%B6%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%B0" class="mw-redirect" title="ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահ">Ազգային Ժողովի նախագահ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի կառավարություն">այլ կառավարություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի քաղաքականություն">այլ քաղաքականություն</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի տնտեսություն">Տնտեսություն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գյուղատնտեսությունը Հայաստանում">Գյուղատնտեսություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D6%86%D5%B8%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A2%D5%B8%D6%80%D5%BD%D5%A1" title="Հայաստանի ֆոնդային բորսա">Ֆոնդային բորսա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի կենտրոնական բանկ">Կենտրոնական բանկ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D6%80%D5%A1%D5%B4" title="Հայկական դրամ">Դրամ (արժույթ)</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Հայաստանի էներգետիկա">Էներգետիկա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի հանքային արդյունաբերություն">Հանքային արդյունաբերություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հեռահաղորդակցությունը Հայաստանում">Հեռահաղորդակցություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B6%D5%A2%D5%B8%D5%BD%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Զբոսաշրջությունը Հայաստանում">Զբոսաշրջություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Տրանսպորտը Հայաստանում">Տրանսպորտ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" class="mw-redirect" title="Հայաստանի մշակույթ">Մշակույթ</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td colspan="2" class="navbox-list navbox-even" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%B5%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%A5%D5%B6" title="Հայերենի այբուբեն">Այբուբեն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական ճարտարապետություն">Ճարտարապետություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Հայկական արվեստ">Արվեստ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%AB%D5%B6%D5%B8" title="Հայկական կինո">Կինո</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%B8%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հայկական խոհանոց">Խոհանոց</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D6%80" title="Հայկական պար">Պար</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6" title="Հայերեն">Լեզու</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայ գրականություն">Գրականություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%AA%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայկական երաժշտություն">Երաժշտություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%BA%D5%B8%D6%80%D5%BF" title="Հայկական սպորտ">Սպորտ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A9%D5%A1%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6" title="Հայկական թատրոն">Թատրոն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Կատեգորիա:Հայկական մշակույթ">այլ...</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի ժողովրդագրություն">Ժողովրդագրություն</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%80" title="Հայաստանի մարդահամար">Մարդահամար</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հանցավորությունը Հայաստանում">Հանցավորություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կրթությունը Հայաստանում">Կրթություն</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%83%D5%B8%D6%84%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Հայաստանի ազգային փոքրամասնությունների ցանկ">Ազգային փոքրամասնություններ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D5%B2%D5%BB%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայաստանի առողջապահություն">Առողջապահություն</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Ժողովուրդ</a> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D6%83%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BC%D6%84" title="Հայկական սփյուռք">Սփյուռք</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D6%84_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կանայք Հայաստանում">Կանայք</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A2%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստանի բնակչություն">այլ...</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D4%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կրոնը Հայաստանում">Կրոն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B5%D6%81_%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D6%84%D5%A5%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%B5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի">Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%B8%D5%B2%D5%AB%D5%AF%D5%A5_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայ կաթողիկե եկեղեցի">Հայ կաթողիկե եկեղեցի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5_%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D5%AF%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D6%81%D5%AB" title="Հայ ավետարանական եկեղեցի">Հայ ավետարանական եկեղեցի</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Հրեաները Հայաստանում">Հուդաիզմ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Իսլամը Հայաստանում">Իսլամ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A8_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Կատեգորիա:Կրոնը Հայաստանում">այլ...</a></li></ul> </div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="padding-left:0.5em;padding-right:0.5em;font-weight:normal;"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%AD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հայաստանի խորհրդանիշներ">Խորհրդանիշներ</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%B9" title="Հայկական խաչ">Հայկական խաչ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B6%D5%B7%D5%A1%D5%B6" title="Հավերժության հայկական նշան">Հավերժության հայկական նշան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A6%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%B7%D5%A1%D5%B6" title="Հայաստանի զինանշան">Զինանշան</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%B7" title="Հայաստանի դրոշ">Դրոշ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF" title="Արարատ">Արարատ</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80_%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D6%80%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D6%84" title="Մեր հայրենիք">Ազգային օրհներգ</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BE%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Ծիրան">Ծիրան</a></li> <li><a href="/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D5%B2" title="Խաղող">Խաղող</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%82%D5%BC" class="mw-redirect" title="Նուռ">Նուռ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="2" style="font-weight:bold;"><div> <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Կատեգորիա:Հայաստան">Կատեգորիա</a></li> <li><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D6%80%D5%BF%D5%A1%D5%AC:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6" title="Պորտալ:Հայաստան">Պորտալ</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-style" style="margin: 0;"> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><div style="width: 52px;"> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/50px-HSutvald2.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/75px-HSutvald2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/HSutvald2.svg/100px-HSutvald2.svg.png 2x" data-file-width="156" data-file-height="156" /></a></div></td> <td class="mbox-text" style="font-weight: italic;"> Այս հոդվածն ընտրվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Հայերեն Վիքիպեդիա">Հայերեն Վիքիպեդիայի</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված">օրվա հոդված</a>: </td> </tr> </tbody></table> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-style" style=""> <tbody><tr> <td class="mbox-image"><div style="width: 52px;"> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%87%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A9%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Շաբաթվա հոդված"><img alt="✯" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/HSbra2.svg/50px-HSbra2.svg.png" decoding="async" width="50" height="50" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/HSbra2.svg/75px-HSbra2.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7e/HSbra2.svg/100px-HSbra2.svg.png 2x" data-file-width="156" data-file-height="156" /></a></div></td> <td class="mbox-text" style="color: black; font-weight: italic;"> Այս հոդվածն ընտրվել է <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Հայերեն Վիքիպեդիա">Հայերեն Վիքիպեդիայի</a>՝ 2019 թվականի <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%87%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A9%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE/%D5%87%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A9_46,_2019_%D5%A9." title="Կաղապար:Շաբաթվա հոդված/Շաբաթ 46, 2019 թ.">46-րդ</a> <a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%87%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A9%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Վիքիպեդիա:Շաբաթվա հոդված">շաբաթվա հոդված</a>։ </td> </tr> </tbody></table> <table class="toccolours" style="font-size:85%; margin-top:0.1em; margin-bottom:0.1em; border: 1px solid #aaa; padding: 5px; clear: both;" width="100%"> <tbody><tr> <td>Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Հայկական սովետական հանրագիտարան">Հայկական սովետական հանրագիտարանից</a>  (<a href="https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_6.djvu/157" class="extiw" title="s:Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 6.djvu/157">հ․ 6, էջ 157</a>)։ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:CC_BY-SA_icon_80x15.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bf/CC_BY-SA_icon_80x15.png" decoding="async" width="80" height="15" class="mw-file-element" data-file-width="80" data-file-height="15" /></a> </td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հայեր&oldid=10148709">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հայեր&oldid=10148709</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիա</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Հայեր">Հայեր</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(en)" title="Կատեգորիա:CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)">CS1 անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:Webarchive_template_wayback_links" title="Կատեգորիա:Webarchive template wayback links">Webarchive template wayback links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%BE%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%A5%D6%84" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: պարամետրի անվավեր արժեք">CS1 սխալներ: պարամետրի անվավեր արժեք</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80:_external_links" title="Կատեգորիա:CS1 սխալներ: external links">CS1 սխալներ: external links</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%B9%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B9%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%AC%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D6%82" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու">CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%BE_%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80_(en-us)" title="Կատեգորիա:CS1 ամերիկյան անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-us)">CS1 ամերիկյան անգլերեն աղբյուրներով էջեր (en-us)</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BF%D5%B8%D5%BF%D6%80%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%AC%D5%AB_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B8%D5%BE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Կոտրված ֆայլի հղումով հոդվածներ">Կոտրված ֆայլի հղումով հոդվածներ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Կատեգորիա:Օրվա հոդված">Օրվա հոդված</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%87%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%A9%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Կատեգորիա:Շաբաթվա հոդված">Շաբաթվա հոդված</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%81" title="Կատեգորիա:Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից">Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%89%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81" title="Կատեգորիա:Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից">Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 18 Նոյեմբերի 2024-ի ժամը 13:54-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-5767f597fb-phh6f","wgBackendResponseTime":190,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"2.515","walltime":"2.904","ppvisitednodes":{"value":13010,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":374706,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":49954,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":25,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":270927,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1006.266 1 -total"," 45.77% 460.522 1 Կաղապար:Ծանտուփ"," 45.53% 458.136 1 Կաղապար:Ծանցանկ"," 26.17% 263.334 58 Կաղապար:Cite_web"," 11.62% 116.920 1 Կաղապար:Արտաքին_հղումներ"," 11.47% 115.422 1 Կաղապար:Տեղեկաքարտ_Էթնիկ_խումբ"," 9.41% 94.732 62 Կաղապար:Դրոշավորում"," 7.13% 71.741 6 Կաղապար:Navbox"," 6.87% 69.080 29 Կաղապար:Դրոշ"," 6.41% 64.536 1 Կաղապար:Հայաստանի_թեմաներ"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.366","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":6050739,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-869fdccf5d-dzgn7","timestamp":"20241118135621","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0540\u0561\u0575\u0565\u0580","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q79797","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q79797","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2007-01-26T14:05:19Z","dateModified":"2024-11-18T13:54:27Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/f\/fd\/Armenian_collage_no_2.jpg","headline":"\u0537\u0569\u0576\u056b\u056f \u056d\u0578\u0582\u0574\u0562, \u0578\u0580\u0568 \u057d\u0565\u0580\u0565\u056c \u0587 \u056f\u0565\u0576\u057d\u0561\u0563\u0578\u0580\u056e\u0578\u0582\u0574 \u0567 \u0540\u0561\u0575\u056f\u0561\u056f\u0561\u0576 \u056c\u0565\u057c\u0576\u0561\u0577\u056d\u0561\u0580\u0570\u0578\u0582\u0574\u0589"}</script> </body> </html>