CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="hy" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Ժամանակ - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"235c79c7-2e04-4de5-b18f-3381e6d3a497","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Ժամանակ","wgTitle":"Ժամանակ","wgCurRevisionId":10035973,"wgRevisionId":10035973,"wgArticleId":489618,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից","Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից","Դասական մեխանիկա","Ֆիզիկական մեծություններ","Ժամանակ","Փիլիսոփայական տերմինաբանություն","Ֆիզիկայի հասկացություններ", "Մետաֆիզիկայի հասկացություններ","Գոյաբանություն"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Ժամանակ","wgRelevantArticleId":489618,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":100000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true, "wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q11471","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.tmh.player.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.page.media","ext.tmh.player","site", "mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.tmh.player.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.5"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Ժամանակ - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//hy.m.wikipedia.org/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Վիքիպեդիա Atom Սնուցում" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Ժամանակ rootpage-Ժամանակ skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Հիմնական ընտրացանկ" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Հիմնական ընտրացանկ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Հիմնական ընտրացանկ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Նավարկում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Գլխավոր-էջ" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB"><span>Գլխավոր էջ</span></a></li><li id="n-browse" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%A8%D5%BD%D5%BF_%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB"><span>Կատեգորիաներ</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB" title="Այցելեք պատահական էջ [x]" accesskey="x"><span>Պատահական հոդված</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%86%D5%B8%D6%80%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8"><span>Նոր էջեր</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B8%D5%B6%D5%A9%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%AF_%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Տեղեկություններ ընթացիկ իրադարձությունների մասին"><span>Ընթացիկ իրադարձություններ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-participation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-participation" > <div class="vector-menu-heading"> Մասնակցել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Էությունը" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8"><span>Էությունը</span></a></li><li id="n-Խորհրդարան" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6"><span>Խորհրդարան</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%B6%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Վիքիում կատարված վերջին փոփոխությունների ցանկը [r]" accesskey="r"><span>Վերջին փոփոխություններ</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" title="Վիքիպեդիա նախագծի ուղեցույց"><span>Օգնություն</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Վիքիպեդիա" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-hy.svg" width="150" height="15" style="width: 9.375em; height: 0.9375em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%88%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%AC" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Որոնել</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Որոնել</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Անձնական գործիքներ"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Արտաքին տեսք" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Արտաքին տեսք</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy" class=""><span>Նվիրաբերել</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։" class=""><span>Ստեղծել հաշիվ</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o" class=""><span>Մտնել</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Այլ ընտրանքներ" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Անձնական գործիքներ" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Անձնական գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Օգտվողի ընտրացանկ" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_hy.wikipedia.org&uselang=hy"><span>Նվիրաբերել</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CreateAccount&returnto=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Խորհուրդ է տրվում ստեղծել մասնակցային հաշիվ և մուտք գործել համակարգ, սակայն դա անելը պարտադիր չէ։"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Ստեղծել հաշիվ</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Կոչ ենք անում մտնել համակարգ, սակայն դա պարտադիր չէ [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Մտնել</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Էջեր չգրանցված խմբագիրների համար <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D5%AF" aria-label="Learn more about editing"><span>իմանալ ավելին</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>Ներդրումներ</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BB%D5%B4%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="IP-հասցեից կատարված խմբագրումների քննարկում [n]" accesskey="n"><span>Քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Բովանդակություն" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Բովանդակություն</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">թաքցնել</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Ներածություն</div> </a> </li> <li id="toc-«Ժամանակ_հասկացությունը_փիլիսոփայության_մեջ»" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#«Ժամանակ_հասկացությունը_փիլիսոփայության_մեջ»"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>«Ժամանակ հասկացությունը փիլիսոփայության մեջ»</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-«Ժամանակ_հասկացությունը_փիլիսոփայության_մեջ»-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle «Ժամանակ հասկացությունը փիլիսոփայության մեջ» subsection</span> </button> <ul id="toc-«Ժամանակ_հասկացությունը_փիլիսոփայության_մեջ»-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ժամանակը_և_դիցաբանական_մտածողությունը" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակը_և_դիցաբանական_մտածողությունը"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Ժամանակը և դիցաբանական մտածողությունը</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակը_և_դիցաբանական_մտածողությունը-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ժամանակը_որպես_մատերիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակը_որպես_մատերիա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Ժամանակը որպես մատերիա</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակը_որպես_մատերիա-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ժամանակի_մասին_պատկերացումները_անտիկ_փիլիսոփայության_մեջ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակի_մասին_պատկերացումները_անտիկ_փիլիսոփայության_մեջ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Ժամանակի մասին պատկերացումները անտիկ փիլիսոփայության մեջ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Ժամանակի_մասին_պատկերացումները_անտիկ_փիլիսոփայության_մեջ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Ժամանակի մասին պատկերացումները անտիկ փիլիսոփայության մեջ subsection</span> </button> <ul id="toc-Ժամանակի_մասին_պատկերացումները_անտիկ_փիլիսոփայության_մեջ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Էլեաթական_դպրոց" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Էլեաթական_դպրոց"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Էլեաթական դպրոց</span> </div> </a> <ul id="toc-Էլեաթական_դպրոց-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արիստոտելի_«ժամանակային»_հայեցակարգը" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Արիստոտելի_«ժամանակային»_հայեցակարգը"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Արիստոտելի «ժամանակային» հայեցակարգը</span> </div> </a> <ul id="toc-Արիստոտելի_«ժամանակային»_հայեցակարգը-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Օգոստոս_Երանելին_«ժամանակի»_մասին" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Օգոստոս_Երանելին_«ժամանակի»_մասին"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Օգոստոս Երանելին «ժամանակի» մասին</span> </div> </a> <ul id="toc-Օգոստոս_Երանելին_«ժամանակի»_մասին-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-«Ժամանակը»_և_Կանտ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#«Ժամանակը»_և_Կանտ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>«Ժամանակը» և Կանտ</span> </div> </a> <ul id="toc-«Ժամանակը»_և_Կանտ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-«Ժամանակի»_բնագիտական_հայեցակարգ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#«Ժամանակի»_բնագիտական_հայեցակարգ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>«Ժամանակի» բնագիտական հայեցակարգ</span> </div> </a> <ul id="toc-«Ժամանակի»_բնագիտական_հայեցակարգ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Հարաբերականության_տեսության_նշանակությունը_«Ժամանակի»_գաղափարի_վերաիմաստավորման_համար" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Հարաբերականության_տեսության_նշանակությունը_«Ժամանակի»_գաղափարի_վերաիմաստավորման_համար"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5.1</span> <span>Հարաբերականության տեսության նշանակությունը «Ժամանակի» գաղափարի վերաիմաստավորման համար</span> </div> </a> <ul id="toc-Հարաբերականության_տեսության_նշանակությունը_«Ժամանակի»_գաղափարի_վերաիմաստավորման_համար-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ժամանակը_որպես_հոգեբանական_կատեգորիա" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակը_որպես_հոգեբանական_կատեգորիա"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Ժամանակը որպես հոգեբանական կատեգորիա</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Ժամանակը_որպես_հոգեբանական_կատեգորիա-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Ժամանակը որպես հոգեբանական կատեգորիա subsection</span> </button> <ul id="toc-Ժամանակը_որպես_հոգեբանական_կատեգորիա-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ժամանակի_ընկալում" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակի_ընկալում"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Ժամանակի ընկալում</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակի_ընկալում-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ժամանակի_ընկալման_կենսաբանական_հիմք" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակի_ընկալման_կենսաբանական_հիմք"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.1</span> <span>Ժամանակի ընկալման կենսաբանական հիմք</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակի_ընկալման_կենսաբանական_հիմք-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ժամանակի_ընկալման_կոգնիտիվ_տեսություններ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակի_ընկալման_կոգնիտիվ_տեսություններ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1.2</span> <span>Ժամանակի ընկալման կոգնիտիվ տեսություններ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակի_ընկալման_կոգնիտիվ_տեսություններ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Հոգեբանական_ժամանակ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Հոգեբանական_ժամանակ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Հոգեբանական ժամանակ</span> </div> </a> <ul id="toc-Հոգեբանական_ժամանակ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Սոցիալական_ժամանակ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Սոցիալական_ժամանակ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Սոցիալական ժամանակ</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Սոցիալական_ժամանակ-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Toggle Սոցիալական ժամանակ subsection</span> </button> <ul id="toc-Սոցիալական_ժամանակ-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ժամանակը_որպես_սոցիալական_կյանքի_չափողականություն" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակը_որպես_սոցիալական_կյանքի_չափողականություն"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Ժամանակը որպես սոցիալական կյանքի չափողականություն</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակը_որպես_սոցիալական_կյանքի_չափողականություն-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Քանակական_և_որակական_ժամանակ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Քանակական_և_որակական_ժամանակ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Քանակական և որակական ժամանակ</span> </div> </a> <ul id="toc-Քանակական_և_որակական_ժամանակ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ժամանակը_հասարակական_գիտակցության_և_մշակույթի_մեջ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակը_հասարակական_գիտակցության_և_մշակույթի_մեջ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Ժամանակը հասարակական գիտակցության և մշակույթի մեջ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակը_հասարակական_գիտակցության_և_մշակույթի_մեջ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ժամանակի_սոցիալական_ֆունկցիաներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ժամանակի_սոցիալական_ֆունկցիաներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Ժամանակի սոցիալական ֆունկցիաներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Ժամանակի_սոցիալական_ֆունկցիաներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Աղբյուրներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Աղբյուրներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Աղբյուրներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Աղբյուրներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Արտաքին_հղումներ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Արտաքին_հղումներ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Արտաքին հղումներ</span> </div> </a> <ul id="toc-Արտաքին_հղումներ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Բովանդակություն" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Toggle the table of contents" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Toggle the table of contents</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Ժամանակ</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Go to an article in another language. Available in 184 languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-184" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">184 լեզու</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B0%D0%BC%D2%AD%D0%B0" title="Аамҭа – աբխազերեն" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Аамҭа" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="աբխազերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Tyd" title="Tyd – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Tyd" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Zeit" title="Zeit – շվեյցարական գերմաներեն" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Zeit" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="շվեյցարական գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%8C%8A%E1%8B%9C" title="ጊዜ – ամհարերեն" lang="am" hreflang="am" data-title="ጊዜ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ամհարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Tiempo" title="Tiempo – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="Tiempo" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF" title="समय – անգիկա" lang="anp" hreflang="anp" data-title="समय" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="անգիկա" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%D9%86" title="زمن – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="زمن" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86" title="زمان – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="زمان" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="সময় – ասամերեն" lang="as" hreflang="as" data-title="সময়" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="ասամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Tiempu" title="Tiempu – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Tiempu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Tipahikanicic" title="Tipahikanicic – աթիկամեկ" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Tipahikanicic" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="աթիկամեկ" class="interlanguage-link-target"><span>Atikamekw</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B5%D1%85" title="Мех – ավարերեն" lang="av" hreflang="av" data-title="Мех" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="ավարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Zaman" title="Zaman – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Zaman" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86" title="زامان – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="زامان" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D2%A1%D1%8B%D1%82" title="Ваҡыт – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Ваҡыт" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Zeid" title="Zeid – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Zeid" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C4%8Ciesos" title="Čiesos – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Čiesos" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Oras" title="Oras – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Oras" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%81" title="Час – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Час" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%81" title="Час – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Час" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Време – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Време" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://bh.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF" title="समय – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="समय" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target"><span>भोजपुरी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%B8%E0%A6%AE%E0%A6%AF%E0%A6%BC" title="সময় – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="সময়" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%91%E0%BD%B4%E0%BD%A6%E0%BC%8B%E0%BD%9A%E0%BD%BC%E0%BD%91%E0%BC%8D" title="དུས་ཚོད། – տիբեթերեն" lang="bo" hreflang="bo" data-title="དུས་ཚོད།" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="տիբեթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Amzer" title="Amzer – բրետոներեն" lang="br" hreflang="br" data-title="Amzer" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="բրետոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Vrijeme_(fizika)" title="Vrijeme (fizika) – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Vrijeme (fizika)" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B3_%D1%85%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%B0" title="Саг хугасаа – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Саг хугасаа" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Temps" title="Temps – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Temps" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/S%C3%AC-g%C4%83ng" title="Sì-găng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Sì-găng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Panahon" title="Panahon – սեբուերեն" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Panahon" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="սեբուերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8E%A2%E1%8F%B3%E1%8F%A9%E1%8E%AA%E1%8F%97" title="ᎢᏳᏩᎪᏗ – չերոկի" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᎢᏳᏩᎪᏗ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="չերոկի" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AA" title="کات – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="کات" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C4%8Cas" title="Čas – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Čas" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%80%D1%A3%D0%BC%D1%A7" title="Врѣмѧ – սլավոներեն, եկեղեցական" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Врѣмѧ" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="սլավոներեն, եկեղեցական" class="interlanguage-link-target"><span>Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%92%C4%83%D1%85%C4%83%D1%82" title="Вăхăт – չուվաշերեն" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Вăхăт" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="չուվաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Amser" title="Amser – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Amser" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Tid" title="Tid – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Tid" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Zeit" title="Zeit – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Zeit" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Zeman" title="Zeman – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Zeman" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%BF%CF%82" title="Χρόνος – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Χρόνος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/T%C3%A8imp" title="Tèimp – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Tèimp" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Time" title="Time – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Time" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Tempo" title="Tempo – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Tempo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Tiempo" title="Tiempo – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Tiempo" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Aeg" title="Aeg – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Aeg" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Denbora" title="Denbora – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Denbora" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ext mw-list-item"><a href="https://ext.wikipedia.org/wiki/Tiempu" title="Tiempu – Extremaduran" lang="ext" hreflang="ext" data-title="Tiempu" data-language-autonym="Estremeñu" data-language-local-name="Extremaduran" class="interlanguage-link-target"><span>Estremeñu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86" title="زمان – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="زمان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Aika" title="Aika – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Aika" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Aig" title="Aig – վորո" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Aig" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="վորո" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fj mw-list-item"><a href="https://fj.wikipedia.org/wiki/Gauna" title="Gauna – ֆիջիերեն" lang="fj" hreflang="fj" data-title="Gauna" data-language-autonym="Na Vosa Vakaviti" data-language-local-name="ֆիջիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Na Vosa Vakaviti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Temps" title="Temps – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Temps" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frr mw-list-item"><a href="https://frr.wikipedia.org/wiki/Tidj" title="Tidj – հյուսիսային ֆրիզերեն" lang="frr" hreflang="frr" data-title="Tidj" data-language-autonym="Nordfriisk" data-language-local-name="հյուսիսային ֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nordfriisk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Timp" title="Timp – ֆրիուլիերեն" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Timp" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="ֆրիուլիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Tiid" title="Tiid – արևմտաֆրիզերեն" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Tiid" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="արևմտաֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Am" title="Am – իռլանդերեն" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Am" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="իռլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Tan" title="Tan – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Tan" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Tempo" title="Tempo – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Tempo" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/%C3%81ra" title="Ára – գուարանի" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Ára" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="գուարանի" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="խորհուրդ տրվող հոդված"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Lokaci" title="Lokaci – հաուսա" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Lokaci" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="հաուսա" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/S%E1%B9%B3%CC%80-ki%C3%AAn" title="Sṳ̀-kiên – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Sṳ̀-kiên" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%96%D7%9E%D7%9F" title="זמן – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="זמן" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF" title="समय – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="समय" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/Samay" title="Samay – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Samay" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Vrijeme_(fizika)" title="Vrijeme (fizika) – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Vrijeme (fizika)" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Tan" title="Tan – խառնակերտ հայիթերեն" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Tan" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="խառնակերտ հայիթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Id%C5%91" title="Idő – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Idő" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Tempore" title="Tempore – ինտերլինգուա" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Tempore" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ինտերլինգուա" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Waktu" title="Waktu – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Waktu" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0" title="Ха – ինգուշերեն" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Ха" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ինգուշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Tempo" title="Tempo – իդո" lang="io" hreflang="io" data-title="Tempo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="իդո" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/T%C3%ADmi" title="Tími – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Tími" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Tempo" title="Tempo – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Tempo" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E6%99%82%E9%96%93" title="時間 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="時間" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Taim" title="Taim – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Taim" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Wektu" title="Wektu – ճավայերեն" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Wektu" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ճավայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D" title="დრო – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="დრო" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://kaa.wikipedia.org/wiki/Waq%C4%B1t" title="Waqıt – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Waqıt" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target"><span>Qaraqalpaqsha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Akud" title="Akud – կաբիլերեն" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Akud" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="կաբիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Al%C9%A9waat%CA%8B" title="Alɩwaatʋ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Alɩwaatʋ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/Jen" title="Jen – տիապ" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Jen" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="տիապ" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%B0%D2%9B%D1%8B%D1%82" title="Уақыт – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Уақыт" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B2" title="ಕಾಲ – կաննադա" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಕಾಲ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="կաննադա" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%8B%9C%EA%B0%84" title="시간 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="시간" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Wext" title="Wext – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Wext" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Termyn" title="Termyn – կոռներեն" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Termyn" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="կոռներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A3%D0%B1%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D1%82" title="Убакыт – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Убакыт" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Tempus" title="Tempus – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Tempus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Z%C3%A4it" title="Zäit – լյուքսեմբուրգերեն" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Zäit" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="լյուքսեմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Tempo" title="Tempo – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Tempo" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Tied" title="Tied – լիմբուրգերեն" lang="li" hreflang="li" data-title="Tied" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="լիմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Tempo" title="Tempo – Ligurian" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Tempo" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="Ligurian" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Temp" title="Temp – Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Temp" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BA%A5%E0%BA%B2%E0%BA%8D%E0%BA%8A%E0%BA%B7%E0%BB%88%E0%BB%9C%E0%BB%88%E0%BA%A7%E0%BA%8D%E0%BA%99%E0%BA%B1%E0%BA%9A%E0%BB%80%E0%BA%A7%E0%BA%A5%E0%BA%B2" title="ລາຍຊື່ໜ່ວຍນັບເວລາ – լաոսերեն" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ລາຍຊື່ໜ່ວຍນັບເວລາ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="լաոսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Laikas" title="Laikas – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Laikas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Laiks" title="Laiks – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Laiks" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mai mw-list-item"><a href="https://mai.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF" title="समय – մայթիլի" lang="mai" hreflang="mai" data-title="समय" data-language-autonym="मैथिली" data-language-local-name="մայթիլի" class="interlanguage-link-target"><span>मैथिली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-map-bms mw-list-item"><a href="https://map-bms.wikipedia.org/wiki/Wektu" title="Wektu – Banyumasan" lang="jv-x-bms" hreflang="jv-x-bms" data-title="Wektu" data-language-autonym="Basa Banyumasan" data-language-local-name="Banyumasan" class="interlanguage-link-target"><span>Basa Banyumasan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Fotoana" title="Fotoana – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Fotoana" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Време – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Време" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%95%E0%B4%BE%E0%B4%B2%E0%B4%82" title="കാലം – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="കാലം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D1%83%D0%B3%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%B0" title="Хугацаа – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Хугацаа" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://mni.wikipedia.org/wiki/%EA%AF%83%EA%AF%87%EA%AF%9D" title="ꯃꯇꯝ – մանիպուրի" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯃꯇꯝ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="մանիպուրի" class="interlanguage-link-target"><span>ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B3" title="काळ – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="काळ" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Masa" title="Masa – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Masa" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%A1%E1%80%81%E1%80%BB%E1%80%AD%E1%80%94%E1%80%BA" title="အချိန် – բիրմայերեն" lang="my" hreflang="my" data-title="အချိန်" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="բիրմայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%BA%D0%B0" title="Шка – էրզյա" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Шка" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="էրզյա" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%88%D9%85" title="توم – մազանդարաներեն" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="توم" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="մազանդարաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nah mw-list-item"><a href="https://nah.wikipedia.org/wiki/Cahuitl" title="Cahuitl – Nahuatl" lang="nah" hreflang="nah" data-title="Cahuitl" data-language-autonym="Nāhuatl" data-language-local-name="Nahuatl" class="interlanguage-link-target"><span>Nāhuatl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Tiet" title="Tiet – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Tiet" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Tied" title="Tied – ստորին սաքսոներեն" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Tied" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="ստորին սաքսոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%AE%E0%A4%AF" title="समय – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="समय" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%88_(%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B2)" title="ई (काल) – նեվարերեն" lang="new" hreflang="new" data-title="ई (काल)" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="նեվարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Tijd" title="Tijd – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Tijd" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Tid" title="Tid – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Tid" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Tid" title="Tid – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Tid" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Tempe" title="Tempe – Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Tempe" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nso mw-list-item"><a href="https://nso.wikipedia.org/wiki/Nako" title="Nako – հյուսիսային սոթո" lang="nso" hreflang="nso" data-title="Nako" data-language-autonym="Sesotho sa Leboa" data-language-local-name="հյուսիսային սոթո" class="interlanguage-link-target"><span>Sesotho sa Leboa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Nthawi" title="Nthawi – նյանջա" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Nthawi" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="նյանջա" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Temps" title="Temps – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Temps" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Aigu" title="Aigu – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Aigu" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-om mw-list-item"><a href="https://om.wikipedia.org/wiki/Yeroo" title="Yeroo – օրոմո" lang="om" hreflang="om" data-title="Yeroo" data-language-autonym="Oromoo" data-language-local-name="օրոմո" class="interlanguage-link-target"><span>Oromoo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-or mw-list-item"><a href="https://or.wikipedia.org/wiki/%E0%AC%B8%E0%AC%AE%E0%AD%9F_(%E0%AC%95%E0%AC%BE%E0%AC%B3)" title="ସମୟ (କାଳ) – օրիյա" lang="or" hreflang="or" data-title="ସମୟ (କାଳ)" data-language-autonym="ଓଡ଼ିଆ" data-language-local-name="օրիյա" class="interlanguage-link-target"><span>ଓଡ଼ିଆ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%B8%E0%A8%AE%E0%A8%BE%E0%A8%82" title="ਸਮਾਂ – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਸਮਾਂ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Tans" title="Tans – պիկարդերեն" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Tans" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="պիկարդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Tiem" title="Tiem – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Tiem" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Czas" title="Czas – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Czas" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Temp" title="Temp – պիեմոնտերեն" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Temp" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="պիեմոնտերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%84%D8%A7" title="ویلا – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ویلا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%AE%D8%AA" title="وخت – փուշթու" lang="ps" hreflang="ps" data-title="وخت" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="փուշթու" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Tempo" title="Tempo – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Tempo" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Mit%27awi" title="Mit'awi – կեչուա" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Mit'awi" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="կեչուա" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Timp" title="Timp – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Timp" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F" title="Время – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Время" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%81" title="Час – ռուսիներեն" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Час" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ռուսիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%8D%D0%BC" title="Кэм – յակուտերեն" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Кэм" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="յակուտերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://sat.wikipedia.org/wiki/%E1%B1%9A%E1%B1%A0%E1%B1%9B%E1%B1%9A" title="ᱚᱠᱛᱚ – սանտալի" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱚᱠᱛᱚ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="սանտալի" class="interlanguage-link-target"><span>ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Tempu" title="Tempu – սիցիլիերեն" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Tempu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="սիցիլիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Time" title="Time – շոտլանդերեն" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Time" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="շոտլանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D9%82%D8%AA" title="وقت – սինդհի" lang="sd" hreflang="sd" data-title="وقت" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="սինդհի" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Vreme" title="Vreme – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Vreme" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%9A%E0%B7%8F%E0%B6%BD%E0%B6%BA" title="කාලය – սինհալերեն" lang="si" hreflang="si" data-title="කාලය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="սինհալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Time" title="Time – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Time" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C4%8Cas_(fyzika)" title="Čas (fyzika) – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Čas (fyzika)" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/%C4%8Cas" title="Čas – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Čas" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/%C3%84igi" title="Äigi – ինարի սաամի" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Äigi" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="ինարի սաամի" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Nguva" title="Nguva – շոնա" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Nguva" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="շոնա" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Wakhti" title="Wakhti – սոմալիերեն" lang="so" hreflang="so" data-title="Wakhti" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="սոմալիերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Koha" title="Koha – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Koha" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%80%D0%B5%D0%BC%D0%B5" title="Време – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Време" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Tied" title="Tied – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Tied" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Waktu" title="Waktu – սունդաներեն" lang="su" hreflang="su" data-title="Waktu" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="սունդաներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Tid" title="Tid – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Tid" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Wakati" title="Wakati – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Wakati" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Czas" title="Czas – Silesian" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Czas" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silesian" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%A8%E0%AF%87%E0%AE%B0%E0%AE%AE%E0%AF%8D" title="நேரம் – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நேரம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B8%E0%B0%AE%E0%B0%AF%E0%B0%82" title="సమయం – թելուգու" lang="te" hreflang="te" data-title="సమయం" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="թելուգու" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%97%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BD" title="Замон – տաջիկերեն" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Замон" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="տաջիկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%80%E0%B8%A7%E0%B8%A5%E0%B8%B2" title="เวลา – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="เวลา" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tk mw-list-item"><a href="https://tk.wikipedia.org/wiki/Wagt" title="Wagt – թուրքմեներեն" lang="tk" hreflang="tk" data-title="Wagt" data-language-autonym="Türkmençe" data-language-local-name="թուրքմեներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkmençe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Panahon" title="Panahon – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Panahon" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Zaman" title="Zaman – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Zaman" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D0%BA%D1%8B%D1%82" title="Вакыт – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Вакыт" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8B%D1%80" title="Дыр – ուդմուրտերեն" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Дыр" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="ուդմուրտերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D0%B0%D1%81" title="Час – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Час" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D9%82%D8%AA" title="وقت – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="وقت" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Vaqt" title="Vaqt – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Vaqt" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Tenpo" title="Tenpo – վենետերեն" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Tenpo" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="վենետերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/Aig" title="Aig – վեպսերեն" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Aig" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="վեպսերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%9Di_gian" title="Thời gian – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Thời gian" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vls mw-list-item"><a href="https://vls.wikipedia.org/wiki/Tyd" title="Tyd – արևմտաֆլամանդերեն" lang="vls" hreflang="vls" data-title="Tyd" data-language-autonym="West-Vlams" data-language-local-name="արևմտաֆլամանդերեն" class="interlanguage-link-target"><span>West-Vlams</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vo mw-list-item"><a href="https://vo.wikipedia.org/wiki/Tim" title="Tim – վոլապյուկ" lang="vo" hreflang="vo" data-title="Tim" data-language-autonym="Volapük" data-language-local-name="վոլապյուկ" class="interlanguage-link-target"><span>Volapük</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Oras_(pisika)" title="Oras (pisika) – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Oras (pisika)" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E8%BE%B0%E5%85%89" title="辰光 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="辰光" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xal mw-list-item"><a href="https://xal.wikipedia.org/wiki/%D0%A6%D0%B0%D0%B3" title="Цаг – կալմիկերեն" lang="xal" hreflang="xal" data-title="Цаг" data-language-autonym="Хальмг" data-language-local-name="կալմիկերեն" class="interlanguage-link-target"><span>Хальмг</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%91%E1%83%9D%E1%83%A0%E1%83%AF%E1%83%98" title="ბორჯი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ბორჯი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%A6%D7%99%D7%99%D7%98" title="צייט – իդիշ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="צייט" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="իդիշ" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%80s%C3%ACk%C3%B2" title="Àsìkò – յորուբա" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Àsìkò" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="յորուբա" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Seizgan" title="Seizgan – ժուանգ" lang="za" hreflang="za" data-title="Seizgan" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="ժուանգ" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%97%B6%E9%97%B4" title="时间 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="时间" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-classical mw-list-item"><a href="https://zh-classical.wikipedia.org/wiki/%E6%99%82" title="時 – Literary Chinese" lang="lzh" hreflang="lzh" data-title="時" data-language-autonym="文言" data-language-local-name="Literary Chinese" class="interlanguage-link-target"><span>文言</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/S%C3%AE-kan" title="Sî-kan – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Sî-kan" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%99%82%E9%96%93" title="時間 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="時間" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zu mw-list-item"><a href="https://zu.wikipedia.org/wiki/Isikhathi" title="Isikhathi – զուլուերեն" lang="zu" hreflang="zu" data-title="Isikhathi" data-language-autonym="IsiZulu" data-language-local-name="զուլուերեն" class="interlanguage-link-target"><span>IsiZulu</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11471#sitelinks-wikipedia" title="Խմբագրել միջլեզվային հղումները" class="wbc-editpage">Փոխել հղումները</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Անվանատարածքներ"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Դիտել հոդվածը [c]" accesskey="c"><span>Հոդված</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%94%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" rel="discussion" title="Քննարկումներ այս էջի բովանդակության մասին [t]" accesskey="t"><span>քննարկում</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">հայերեն</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Դիտումները"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=history" title="Այս էջի խմբագրումների պատմությունը [h]" accesskey="h"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Գործիքներ" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Գործիքներ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Գործիքներ</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">թաքցնել</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Այլ ընտրանքներ" > <div class="vector-menu-heading"> Գործողություններ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF"><span>Կարդալ</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit" title="Խմբագրել այս էջը [v]" accesskey="v"><span>Խմբագրել</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit" title="Խմբագրել այս էջի ելատեքստը [e]" accesskey="e"><span>Խմբագրել կոդը</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=history"><span>Դիտել պատմությունը</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ընդհանուր </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B1%D5%B5%D5%BD%D5%BF%D5%A5%D5%B2%D5%B0%D5%B2%D5%BE%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Այս էջին հղվող բոլոր վիքի էջերի ցանկը [j]" accesskey="j"><span>Այստեղ հղվող էջերը</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BA%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" rel="nofollow" title="Այս էջից կապված էջերի վերջին փոփոխությունները [k]" accesskey="k"><span>Կապված փոփոխություններ</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%A7%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Բոլոր սպասարկող էջերի ցանկը [q]" accesskey="q"><span>Սպասարկող էջեր</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&oldid=10035973" title="Էջի այս տարբերակի մշտական հղում"><span>Մշտական հղում</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=info" title="Վիճակագրական տվյալներ էջի մասին"><span>Էջի վիճակագրություն</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:CiteThisPage&page=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&id=10035973&wpFormIdentifier=titleform" title="Տեղեկատվություն, թե ինչպես պետք է մեջբերել այս էջը"><span>Մեջբերել այս էջը</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D4%25BA%25D5%25A1%25D5%25B4%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25AF"><span>Ստանալ կարճ URL հասցե</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:QrCode&url=https%3A%2F%2Fhy.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25D4%25BA%25D5%25A1%25D5%25B4%25D5%25A1%25D5%25B6%25D5%25A1%25D5%25AF"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Տպել/արտահանել </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Book&bookcmd=book_creator&referer=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF"><span>Ստեղծել գիրք</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:DownloadAsPdf&page=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=show-download-screen"><span>Ներբեռնել որպես PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&printable=yes" title="Այս էջի տպելու տարբերակ [p]" accesskey="p"><span>Տպելու տարբերակ</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Այլ նախագծերում </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Time" hreflang="en"><span>Վիքիպահեստ</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" hreflang="hy"><span>Վիքիքաղվածք</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q11471" title="Հղում Վիքիտվյալի համապատասխան էջին [g]" accesskey="g"><span>Վիքիտվյալների տարր</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Արտաքին տեսք"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Արտաքին տեսք</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">տեղափոխել կողագոտի</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">թաքցնել</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"><dl><dd><dl><dd><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:HS_Disambig.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/HS_Disambig.svg/25px-HS_Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="25" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/HS_Disambig.svg/38px-HS_Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ab/HS_Disambig.svg/50px-HS_Disambig.svg.png 2x" data-file-width="156" data-file-height="156" /></a></span> Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/Ժամանակ_(այլ_կիրառումներ)">Ժամանակ (այլ կիրառումներ)</a></span></dd></dl></dd></dl> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9414691">.mw-parser-output .hlist dl,.mw-parser-output .hlist ol,.mw-parser-output .hlist ul{margin:0;padding:0}.mw-parser-output .hlist dd,.mw-parser-output .hlist dt,.mw-parser-output .hlist li{margin:0;display:inline}.mw-parser-output .hlist.inline,.mw-parser-output .hlist.inline dl,.mw-parser-output .hlist.inline ol,.mw-parser-output .hlist.inline ul,.mw-parser-output .hlist dl dl,.mw-parser-output .hlist dl ol,.mw-parser-output .hlist dl ul,.mw-parser-output .hlist ol dl,.mw-parser-output .hlist ol ol,.mw-parser-output .hlist ol ul,.mw-parser-output .hlist ul dl,.mw-parser-output .hlist ul ol,.mw-parser-output .hlist ul ul{display:inline}.mw-parser-output .hlist .mw-empty-li{display:none}.mw-parser-output .hlist dt::after{content:": "}.mw-parser-output .hlist dd::after,.mw-parser-output .hlist li::after{content:" · ";font-weight:bold}.mw-parser-output .hlist dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li:last-child::after{content:none}.mw-parser-output .hlist dd dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dd li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dd:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li dt:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li li:first-child::before{content:" (";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist dd dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dd li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist dt li:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dd:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li dt:last-child::after,.mw-parser-output .hlist li li:last-child::after{content:")";font-weight:normal}.mw-parser-output .hlist ol{counter-reset:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li{counter-increment:listitem}.mw-parser-output .hlist ol>li::before{content:" "counter(listitem)"\a0 "}.mw-parser-output .hlist dd ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist dt ol>li:first-child::before,.mw-parser-output .hlist li ol>li:first-child::before{content:" ("counter(listitem)"\a0 "}</style><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9992997">.mw-parser-output .sidebar{width:22em;float:right;clear:right;margin:0.5em 0 1em 1em;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid #aaa;padding:0.2em;text-align:center;line-height:1.4em;font-size:88%;border-collapse:collapse;display:table}body.skin-minerva .mw-parser-output .sidebar{display:table!important;float:right!important;margin:0.5em 0 1em 1em!important}.mw-parser-output .sidebar-subgroup{width:100%;margin:0;border-spacing:0}.mw-parser-output .sidebar-left{float:left;clear:left;margin:0.5em 1em 1em 0}.mw-parser-output .sidebar-none{float:none;clear:both;margin:0.5em 1em 1em 0}.mw-parser-output .sidebar-outer-title{padding:0 0.4em 0.2em;font-size:125%;line-height:1.2em;font-weight:bold}.mw-parser-output .sidebar-top-image{padding:0.4em}.mw-parser-output .sidebar-top-caption,.mw-parser-output .sidebar-pretitle-with-top-image,.mw-parser-output .sidebar-caption{padding:0.2em 0.4em 0;line-height:1.2em}.mw-parser-output .sidebar-pretitle{padding:0.4em 0.4em 0;line-height:1.2em}.mw-parser-output .sidebar-title,.mw-parser-output .sidebar-title-with-pretitle{padding:0.2em 0.8em;font-size:145%;line-height:1.2em}.mw-parser-output .sidebar-title-with-pretitle{padding:0.1em 0.4em}.mw-parser-output .sidebar-image{padding:0.2em 0.4em 0.4em}.mw-parser-output .sidebar-heading{padding:0.1em 0.4em}.mw-parser-output .sidebar-content{padding:0 0.5em 0.4em}.mw-parser-output .sidebar-content-with-subgroup{padding:0.1em 0.4em 0.2em}.mw-parser-output .sidebar-above,.mw-parser-output .sidebar-below{padding:0.3em 0.8em;font-weight:bold}.mw-parser-output .sidebar-collapse .sidebar-above,.mw-parser-output .sidebar-collapse .sidebar-below{border-top:1px solid #aaa;border-bottom:1px solid #aaa}.mw-parser-output .sidebar-navbar{text-align:right;font-size:115%;padding:0 0.4em 0.4em}.mw-parser-output .sidebar-list-title{padding:0 0.4em;text-align:left;font-weight:bold;line-height:1.6em;font-size:105%}.mw-parser-output .sidebar-list-title-c{padding:0 0.4em;text-align:center;margin:0 3.3em}@media(max-width:720px){body.mediawiki .mw-parser-output .sidebar{width:100%!important;clear:both;float:none!important;margin-left:0!important;margin-right:0!important}}</style><table class="sidebar sidebar-collapse nomobile nowraplinks"><tbody><tr><th class="sidebar-title"><a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Դասական մեխանիկա">Դասական մեխանիկա</a></th></tr><tr><td class="sidebar-content"> <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դասական մեխանիկայի պատմություն (դեռ գրված չէ)">Դասական մեխանիկայի պատմություն</a> <b>·</b> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Դասական մեխանիկայի ժամանակացույց">Դասական մեխանիկայի ժամանակացույց</a></span></td> </tr><tr><td class="sidebar-content"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="color: var(--color-base)">Ճյուղեր</div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BF%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Ստատիկա">Ստատիկա</a> <b>·</b> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AF%D5%A1_(%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1)" title="Դինամիկա (մեխանիկա)">Դինամիկա</a> / <a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Կինետիկա">Կինետիկա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%BF%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Կինեմատիկա">Կինեմատիկա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%AB%D6%80%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կիրառական մեխանիկա (դեռ գրված չէ)">Կիրառական մեխանիկա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%B6%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Երկնային մեխանիկա">Երկնային մեխանիկա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տարածական մեխանիկա (դեռ գրված չէ)">Տարածական մեխանիկա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Վիճակագրական մեխանիկա">Վիճակագրական մեխանիկա</a></span></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="color: var(--color-base)">Սահմանումներ</div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content" style="text-align:left"> <ul><li><a href="/wiki/%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D6%85%D6%80%D5%A5%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Նյուտոնի օրենքներ">Նյուտոնի օրենքներ</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%BF%D5%AB%D5%AF_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Անալիտիկ մեխանիկա (դեռ գրված չէ)">Վերլուծական մեխանիկա</a>: <ul><li><a href="/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AA%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լագրանժի մեխանիկա (դեռ գրված չէ)">Լագրանժի մեխանիկա</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AC%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%AB_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Համիլտոնի մեխանիկա (դեռ գրված չէ)">Համիլտոնի մեխանիկա</a></li></ul></li></ul></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="color: var(--color-base)">Հիմնական հասկացություններ</div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content"><a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տարածություն">Տարածություն</a> <b>·</b> <span style="white-space:nowrap"><a class="mw-selflink selflink">Ժամանակ</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արագություն">Արագություն</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Արագացում">Արագացում</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE" title="Զանգված">Զանգված</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%81%D5%A3%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ձգողականություն">Ձգողություն</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AA" title="Ուժ">Ուժ</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD_(%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B4%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF)" title="Իմպուլս (շարժման քանակ)">Իմպուլս</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BB%D5%B4%D5%BA%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%BD%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BF" title="Իմպուլսի մոմենտ">Իմպուլսի մոմենտ</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%81%D5%AB%D5%A1" title="Իներցիա">Իներցիա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BF" title="Իներցիայի մոմենտ">Իներցիայի մոմենտ</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%B7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%A1" title="Էներգիա">Էներգիա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%BF%D5%AB%D5%AF_%D5%A7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%A1" title="Կինետիկ էներգիա">Կինետիկ էներգիա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC_%D5%A7%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%A1" title="Պոտենցիալ էներգիա">Պոտենցիալ էներգիա</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%84" class="mw-redirect" title="Մեխանիկական աշխատանք">Աշխատանք</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%80%D5%A6%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հզորություն">Հզորություն</a></span></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-content"> <div class="sidebar-list mw-collapsible mw-collapsed"><div class="sidebar-list-title" style="color: var(--color-base)">Գիտնականներ</div><div class="sidebar-list-content mw-collapsible-content"><a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%B8_%D4%B3%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AC%D5%A5%D5%B5" title="Գալիլեո Գալիլեյ">Գալիլեո Գալիլեյ</a> <b>·</b> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF_%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Իսահակ Նյուտոն">Իսահակ Նյուտոն</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/w/index.php?title=%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B4%D5%AB_%D5%80%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%84%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջերեմի Հորոքս (դեռ գրված չէ)">Ջերեմի Հորոքս</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BC%D5%A5%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D4%B7%D5%B5%D5%AC%D5%A5%D6%80" title="Լեոնարդ Էյլեր">Լեոնարդ Էյլեր</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%27%D4%B1%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D6%80" class="mw-redirect" title="Ժան դ'Ալամբեր">Ժան դ'Ալամբեր</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D4%BA%D5%B8%D5%A6%D5%A5%D6%86_%D4%BC%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AA" class="mw-redirect" title="Ժոզեֆ Լագրանժ">Ժոզեֆ Լագրանժ</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%AB%D5%A5%D5%BC_%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6_%D4%BC%D5%A1%D5%BA%D5%AC%D5%A1%D5%BD" title="Պիեռ Սիմոն Լապլաս">Պիեռ Սիմոն Լապլաս</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%88%D6%82%D5%AB%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B4_%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%AC%D5%BF%D5%B8%D5%B6" title="Ուիլյամ Համիլտոն">Ուիլյամ Համիլտոն</a> <b>·</b></span> <span style="white-space:nowrap"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%AB%D5%B4%D5%A5%D5%B8%D5%B6_%D5%8A%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%BD%D5%B8%D5%B6" title="Սիմեոն Պուասոն">Սիմեոն Պուասոն</a></span></div></div></td> </tr><tr><td class="sidebar-navbar"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-view"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Կաղապար:Դասական մեխանիկա"><span title="Դիտել կաղապարը">դ</span></a></li><li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4:%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կաղապարի քննարկում:Դասական մեխանիկա (դեռ գրված չէ)"><span title="Քննարկել կաղապարը">ք</span></a></li><li class="nv-edit"><a class="external text" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit"><span title="Խմբագրել կաղապարը">խ</span></a></li></ul></div></td></tr></tbody></table> <p><b>Ժամանակի ընկալումը</b> օբյեկտիվ ժամանակի ընթացքի արտացոլումն է մարդու հոգեկանում՝ շրջակա միջավայրի հետ փոխազդեցության արդյունքում։ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="«Ժամանակ_հասկացությունը_փիլիսոփայության_մեջ»"><span id=".C2.AB.D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF_.D5.B0.D5.A1.D5.BD.D5.AF.D5.A1.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A8_.D6.83.D5.AB.D5.AC.D5.AB.D5.BD.D5.B8.D6.83.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.B4.D5.A5.D5.BB.C2.BB"></span>«Ժամանակ հասկացությունը փիլիսոփայության մեջ»</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=1" title="Խմբագրել բաժինը. «Ժամանակ հասկացությունը փիլիսոփայության մեջ»" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=1" title="Edit section's source code: «Ժամանակ հասկացությունը փիլիսոփայության մեջ»"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ժամանակը_և_դիցաբանական_մտածողությունը"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A8_.D6.87_.D5.A4.D5.AB.D6.81.D5.A1.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B4.D5.BF.D5.A1.D5.AE.D5.B8.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A8"></span>Ժամանակը և դիցաբանական մտածողությունը</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=2" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակը և դիցաբանական մտածողությունը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=2" title="Edit section's source code: Ժամանակը և դիցաբանական մտածողությունը"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Resistance_of_memory.tif" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Resistance_of_memory.tif/lossy-page1-300px-Resistance_of_memory.tif.jpg" decoding="async" width="300" height="404" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Resistance_of_memory.tif/lossy-page1-450px-Resistance_of_memory.tif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Resistance_of_memory.tif/lossy-page1-600px-Resistance_of_memory.tif.jpg 2x" data-file-width="571" data-file-height="768" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>Մարդկային բանականության ծագման և զարգացման պատմության ընթացքում կարևոր տեղ է զբաղեցնում այսպես կոչված <a href="/w/index.php?title=%D4%B4%D5%AB%D6%81%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%BF%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8&action=edit&redlink=1" class="new" title="Դիցաբանական մտածողությունը (դեռ գրված չէ)">դիցաբանական մտածողությունը</a>։ Դիցաբանական <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D6%81%D6%84" title="Աշխարհայացք">աշխարհայացքի</a> ակունքները հասնում են նախապատմական ժամանակներ և վերաբերում մարդու և մարդկային հասարակության կայացմանը՝ զարգացման նոր փուլին անցնելիս։ Կան բավական հիմնավորումներ՝ ենթադրելու, որ աշխարհի մասին մարդկանց վաղ դիցաբանական պատկերացումն անժամանակային էր։ Այսպես, օրինակ՝ նախնադարյան ցեղերի լեզուների ուսումնասիրությունը հետազոտողներին հանգեցրել է այն եզրակացությանը, որ ժամանակի մասին մարդկային պատկերացումների ձևավորումը և զարգացումն ընթացել է առավել դանդաղ, քան տարածության մասին պատկերացումները։ Հնագույն մշակութային հուշարձանների բառային կազմի վերլուծությունը, ինչպիսին է օրինակ՝ «Իլիականն ու Ոդիսականը», նույնպես ցույց են տալիս ժամանակի արտահայտման միջոցների թույլ զարգացվածությունը, այն դեպքում, երբ տարածական հարաբերությունները փոխանցվում էին առավել զարգացած բազմազան միջոցներով։ </p><p>Բնութագրելով մթա 4-րդ հազարամյակին վերաբերող ժամանակի մասին պատկերացումները՝ Գ. և Ա. Գ. Ֆրանկֆորտները գրում են. «Ժամանակի դիցաբանական կոնցեպցիան ոչ թե քանակական է և վերացական, այլ որակական և կոնկրետ։ Դիցաբանական մտածողությունը չի ճանաչում ժամանակը որպես որակապես անտարբեր ակնթարթների հաջորդականություն։ Նախնադարյան մարդը չի վերացարկում ժամանակի գաղափարը ժամանակի ապրումից»։ </p><p>Դիցաբանական ժամանակը ոչ այնքան ժամանակ էր, որքան ժամանակի բացակայություն, որը հենց իր բացակայությամբ բնութագրել է իրականության հատուկ, անշարժ և արժեքավոր վիճակը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ժամանակը_որպես_մատերիա"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A8_.D5.B8.D6.80.D5.BA.D5.A5.D5.BD_.D5.B4.D5.A1.D5.BF.D5.A5.D6.80.D5.AB.D5.A1"></span>Ժամանակը որպես մատերիա</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=3" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակը որպես մատերիա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=3" title="Edit section's source code: Ժամանակը որպես մատերիա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ներկայիս որոշ փիլիսոփայական ձևակերպումներում սկսել է տարածում գտնել այն տեսակետը, որ ժամանակը որպես մատերիա գոյություն չունի և այն ընդամենը մարդու բանական մտքի արգասիք է։ Այսինքն այն՝ անցյալի հիշողության և ապագայի երևակայական հնարավոր շարժման կամ գործողությունների գիտակցման ամբողջությունը բնութագրող հասկացություն է, որում միջանկյալ տեղ է գրավում ներկայի ընկալումը, որը իրեն գիտակցման պահից իսկ սկսած արդեն անցյալ է։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ժամանակի_մասին_պատկերացումները_անտիկ_փիլիսոփայության_մեջ"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB_.D5.B4.D5.A1.D5.BD.D5.AB.D5.B6_.D5.BA.D5.A1.D5.BF.D5.AF.D5.A5.D6.80.D5.A1.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80.D5.A8_.D5.A1.D5.B6.D5.BF.D5.AB.D5.AF_.D6.83.D5.AB.D5.AC.D5.AB.D5.BD.D5.B8.D6.83.D5.A1.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.B4.D5.A5.D5.BB"></span>Ժամանակի մասին պատկերացումները անտիկ փիլիսոփայության մեջ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=4" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակի մասին պատկերացումները անտիկ փիլիսոփայության մեջ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=4" title="Edit section's source code: Ժամանակի մասին պատկերացումները անտիկ փիլիսոփայության մեջ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Էլեաթական_դպրոց"><span id=".D4.B7.D5.AC.D5.A5.D5.A1.D5.A9.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A4.D5.BA.D6.80.D5.B8.D6.81"></span>Էլեաթական դպրոց</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=5" title="Խմբագրել բաժինը. Էլեաթական դպրոց" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=5" title="Edit section's source code: Էլեաթական դպրոց"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ժամանակի մասին փիլիսոփայական ուսմունքի ձևավորման մեջ մեծ ներդնում են ունեցել էլեաթներ <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%A4%D5%A5%D5%BD" title="Պարմենիդես">Պարմենիդեսն</a> ու <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%B6_%D4%B7%D5%AC%D5%A5%D5%A1%D6%81%D5%AB" title="Զենոն Էլեացի">Զենոնը</a>։ Պարմենիդեսն առաջին մտածողներից էր, ով հստակ գիտակցում էր, որ գոյություն ունի ակնհայտ տարբերություն այն բանի միջև, ինչ տրված է մարդուն զգայություններում, և ինչին մարդը հասնում էր մտածողության մեջ։ Դա նշանակում է, որ զգայապես ընկալվող աշխարհը ժամանակավոր է, փոփոխական, նրանում տեղի ունի «եղել է», «կա», և «կլինի», այն դեպքում, երբ մտահայեցական աշխարհը ժամանակից դուրս է և ակտուալ կերպով առկա. «Եղել է, նշանակում է չկա, չկա, եթե երբեք չլինի»։ </p><p>Ժամանակի հասկացությունն առավել հստակ վերլուծվում է Պարմենիդեսի աշակերտ Զենոնի կողմից։ Զենոնի մեծագույն ներդնումն այն է, որ նա առաջին անգամ վերլուծության օբյեկտ դարձրեց ժամանակը և իր հայտնի ապորիաներում ցույց տվեց ինչպես ժամանակի անընդհատության և անսահման բաժանելիության, այնպես էլ նրա դիսկրետության մասին պատկերացումների հակասականությունը։ Այնուամենայնիվ, մինչ այժմ ապորիաները մնում են անլուծելի։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Արիստոտելի_«ժամանակային»_հայեցակարգը"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.AB.D5.BD.D5.BF.D5.B8.D5.BF.D5.A5.D5.AC.D5.AB_.C2.AB.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B5.D5.AB.D5.B6.C2.BB_.D5.B0.D5.A1.D5.B5.D5.A5.D6.81.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3.D5.A8"></span>Արիստոտելի «ժամանակային» հայեցակարգը</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=6" title="Խմբագրել բաժինը. Արիստոտելի «ժամանակային» հայեցակարգը" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=6" title="Edit section's source code: Արիստոտելի «ժամանակային» հայեցակարգը"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D5%AC" title="Արիստոտել">Արիստոտելը</a> (մ. թ. ա 384–322) փաստացի ուշադրություն է դարձրել ժամանակի ֆենոմենի բոլոր ասպեկտներին, և նրա հայացքներից սկիզբ են առնում ժամանակի զարգացած կոնցեպցիաները։ </p><p>Ժամանակի խնդրի վերլուծությանն անցնելիս Արիստոտելն, առաջին հերթին, առաջ է քաշում հետևյալ հարցը. «արդյո˚ք ժամանակը վերաբերում է գոյություն ունեցող կամ չունեցողին, այնուհետև` ինչպիսին է նրա բնույթը»։ Առաջին հարցի պատասխանը, պարզվում է, բավական բարդ է, քանի որ միանգամից բացահայտվում է ժամանակի յուրահատուկ անցողիկությունը. «նրա մի մասը եղել է, և այն այլևս չկա, ուրիշը կլինի, բայց դեռ չկա. Այս մասերից կազմվում է և հավերժական ժամանակը, և ամեն անգամ ժամանակի առանձնացվող հատվածը»։ Այս կերպ, ժամանակի գոյության խնդիրը ձևակերպելով որպես որոշակի ինքնուրույն էություն՝ Արիստոտելն այնուհետեև ժամանակի գոյությունը կապում է շարժման հետ և վերջնարդյունքում եզրակացնում, որ ժամանակը շարժման չափն է։ </p><p>Դիտարկելով ժամանակի և շարժման փոխկապվածության խնդիրը՝ Արիստոտելն ապացուցում է, որ «ժամանակը շարժում չէ, բայց և գոյություն չունի առանց շարժման»։ Փաստացի, ժամանակը որոշակի հավասարաչափ ընթացք է, որի ֆոնին տեղի են ունենում բոլոր փոփոխություններն ու շարժումները, և որի նկատմամբ էլ որոշվում է բոլոր շարժումների և փոփոխությունների արագությունը կամ դանդաղությունը։ Ինչ վերաբերում է հենց ժամանակին, այսինքն՝ շարժումների և փոփոխությունների հավասարաչափ ֆոնին, ապա նրա արագության կամ դանդաղության մասին հարցն անիմաստ է, քանի որ հնարավոր չէ որոշել ժամանակի ընթացքի արագությունը։ Բայց, մյուս կողմից՝ժամանակը գոյություն չունի առանց շարժման։ Ինչպես գրում է Արիստոտելը՝ «Երբ մեր մտածողության մեջ ոչ մի փոփոխություն տեղի չի ունենում կամ երբ չենք նկատում փոփոխությունները, մեզ չի թվում, որ ժամանակն անցել է։ Այսպես, եթե «հիման» յուրաքանչյուր անգամ տարբեր չլիներ, այլ լիներ նույնական և եզակի, ժամանակը չէր լինի, նմանապես, երբ «հիման» դառնում է աննկատելի մեզ համար, մեզ չի թվում ժամանակային ընթացքը։ Ակնհայտ է, որ ժամանակը գոյություն չունի առանց շարժման և փոփոխության»։ </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Nicolas_Poussin_-_Le_Temps_soustrait_la_V%C3%A9rit%C3%A9_aux_atteintes_de_l%27Envie_et_de_la_Discorde.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Nicolas_Poussin_-_Le_Temps_soustrait_la_V%C3%A9rit%C3%A9_aux_atteintes_de_l%27Envie_et_de_la_Discorde.jpg/300px-Nicolas_Poussin_-_Le_Temps_soustrait_la_V%C3%A9rit%C3%A9_aux_atteintes_de_l%27Envie_et_de_la_Discorde.jpg" decoding="async" width="300" height="302" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Nicolas_Poussin_-_Le_Temps_soustrait_la_V%C3%A9rit%C3%A9_aux_atteintes_de_l%27Envie_et_de_la_Discorde.jpg/450px-Nicolas_Poussin_-_Le_Temps_soustrait_la_V%C3%A9rit%C3%A9_aux_atteintes_de_l%27Envie_et_de_la_Discorde.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2e/Nicolas_Poussin_-_Le_Temps_soustrait_la_V%C3%A9rit%C3%A9_aux_atteintes_de_l%27Envie_et_de_la_Discorde.jpg/600px-Nicolas_Poussin_-_Le_Temps_soustrait_la_V%C3%A9rit%C3%A9_aux_atteintes_de_l%27Envie_et_de_la_Discorde.jpg 2x" data-file-width="2536" data-file-height="2550" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>Այս դատողություններում ներառված է երկու պլան. մի կողմից՝ խոսքը մարդու մտածողության մեջ և հոգում սուբյեկտիվ ապրումների մասին է, իսկ մյուս կողմից՝ խոսվում է փոփոխությունների և շարժման մասին, որոնք տեղի են ունենում արտաքին աշխարհում։ Ուշագրավ է այստեղ այն հանգամանքը, որ փիլիսոփան, դեռ հստակ չի գիտակցում խնդրի օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ կողմերի միջև տարբերությունը։ Արիստոտելը չէր կասկածում, որ մարդու մտածողության և հոգու մեջ տեղի ունեցող փոփոխություններն արտաքին աշխարհում տեղի ունեցող փոփոխություններն են և շարժումները։ </p><p>Արիստոտելը պնդում է, որ ժամանակի մեջ կան նախորդող և հաջորդող՝օգտագործելով տարածության մեջ տեղափոխության համանմանությունը։ </p><p>Այս դատողություններից եզրակացվում է, որ «ժամանակը ինքն իրենով շարժում չէ, բայց քանի որ շարժումը ներառում է թիվ և քանի որ շատը կամ քիչը մենք գնահատում ենք թվով, շարժումն էլ` շատ կամ քիչ ժամանակով, հետևաբար ժամանակը որոշակի թիվ է, ընդ որում՝ հաշվարկելի, օբյեկտիվ»։ </p><p>Ըստ Արիստոտելի՝ ժամանակի կարևորագույն և ակնհայտ հատկություններից մեկը հավասարաչափությունն է. «ժամանակը հավասարաչափ է ամենուր և ամեն ինչում, փոփոխությունը կարող է լինել արագ և դանդաղ, ժամանակը չի կարող»։ </p><p>Ժամանակի մասին արիստոտելյան ուսմունքը սովորաբար դիտարկվում է որպես հարաբերական ժամանակի կոնցեպցիա։ Դրա հետ մեկտեղ, Արիստոտելի հայացքների որոշ առանձնահատկություններ վկայում են այն մասին, որ դրանք շատ մոտ են ժամանակի՝ որպես շարժումից վերացարկված հավասարաչափ տևողության գիտակցմանը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Օգոստոս_Երանելին_«ժամանակի»_մասին"><span id=".D5.95.D5.A3.D5.B8.D5.BD.D5.BF.D5.B8.D5.BD_.D4.B5.D6.80.D5.A1.D5.B6.D5.A5.D5.AC.D5.AB.D5.B6_.C2.AB.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB.C2.BB_.D5.B4.D5.A1.D5.BD.D5.AB.D5.B6"></span>Օգոստոս Երանելին «ժամանակի» մասին</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=7" title="Խմբագրել բաժինը. Օգոստոս Երանելին «ժամանակի» մասին" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=7" title="Edit section's source code: Օգոստոս Երանելին «ժամանակի» մասին"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ինչպես գրում է <a href="/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B8%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BD_%D4%B5%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AC%D5%AB" class="mw-redirect" title="Օգոստոս Երանելի">Օգոստոս Երանելին</a>. «Մենք հասկանում ենք, թե ինչ է նշանակում <a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B8%D6%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ժամանկամիջոց (դեռ գրված չէ)">ժամանկամիջոց</a>, համեմատում ենք դրանք։ Բայց մենք չափում ենք ժամանակը, քանի դեռ այն ընթանում է, և չափելով` մենք զգում ենք։ Կարելի է արդյո˚ք չափել անցյալը, որն արդեն չկա, կամ ապագան, որը դեռ չկա։ Քանի դեռ ժամանակն ընթանում է, այն կարելի է զգալ և չափել, երբ այն անցել է, դա հնարավոր չէ, այն արդեն չկա։ </p><p>Դրա հետ մեկտեղ, եթե <a href="/wiki/%D4%B1%D5%B6%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC" title="Անցյալ">անցյալը</a> և <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D5%A3%D5%A1" title="Ապագա">ապագան</a> չլինեին, ապա անհնարին կլիներ կանխատեսել ապագան և պատմել անցյալի մասին։ Խոսելով անցյալի մասին՝ մարդիկ հիշողությունից դուրս են բերում ոչ թե իրադարձությունները, որոնք անցել են, այլ բառերը՝ նրանց պատկերները։ Իսկ ինչ վերաբերում է ապագայի կանխազգալուն, ապա, երբ ասում են, որ «տեսնում» են ապագան, չի նշանակում, որ իրականում տեսնում են. ապագա չկա, ավելի հավանական է, որ տեսնում են նրա ակնհայտ պատճառներն ու հատկանիշները։ Ոչ թե ապագան, այլ ներկան է հանդես գալիս տեսնողին և որով էլ նա կանխատեսում է ապագան»։ </p><p>Այս կերպ, համաձայն Օգոստոսի՝ չկա ո´չ անցյալ, ո´չ ապագա, և սխալ է խոսել երեք ժամանակների՝ անցյալի, <a href="/wiki/%D5%86%D5%A5%D6%80%D5%AF%D5%A1" class="mw-redirect mw-disambig" title="Ներկա">ներկայի</a>, ապագայի գոյության մասին։ Ճշմարիտ է ասել, որ կա «անցյալի ներկա, ներկայի ներկա և ապագայի ներկա», որոնք գոյություն ունեն մեր հոգում. «անցյալի ներկան» հիշողությունն է, «ներկայի ներկան»` անմիջական հայումը, «ապագայի ներկան»` սպասումը։ </p><p>Ժամանակը Օգոստոս Երանելու կողմից հայտարարվում է որպես հոգու մեջ գոյություն ունեցող, հենց հոգու մեջ գոյություն ունեն երեք ժամանակները։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="«Ժամանակը»_և_Կանտ"><span id=".C2.AB.D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A8.C2.BB_.D6.87_.D4.BF.D5.A1.D5.B6.D5.BF"></span>«Ժամանակը» և Կանտ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=8" title="Խմբագրել բաժինը. «Ժամանակը» և Կանտ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=8" title="Edit section's source code: «Ժամանակը» և Կանտ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ըստ <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%BF" class="mw-redirect" title="Կանտ">Կանտի</a>`«ժամանակի գաղափարը չի առաջանում զգայություններից, այլ ենթադրվում է նրանցով։ Ժամանակը եզակի, այլ ոչ թե համընդհանուր գաղափար է։ Իսկապես, ցանկացած ժամանակ հասկացվում է որպես միևնույն անչափելի ժամանակի մաս։ Ժամանակի գաղափարը <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հայեցողություն">հայեցողություն</a> է, քանի որ նրան հասնում ենք ցանկացած զգայությունից առաջ`որպես հարաբերությունների պայման, որը հանդիպում է զգայապես ընկալվողում. Ժամանակը <a href="/wiki/%D5%95%D5%A2%D5%B5%D5%A5%D5%AF%D5%BF%D5%AB%D5%BE" title="Օբյեկտիվ">օբյեկտիվ</a> չէ, իրական չէ, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%A2%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Սուբստանցիա">սուբստանցիա</a> չէ, այլ օբյեկտիվ պայման է, որն անհրաժեշտ է զգայապես ընկալվողի կոորդինացիայի համար։ Այսպիսով, ժամանակը զգայապես ընկալվող աշխարհի առաջին սկզբունքն է։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="«Ժամանակի»_բնագիտական_հայեցակարգ"><span id=".C2.AB.D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB.C2.BB_.D5.A2.D5.B6.D5.A1.D5.A3.D5.AB.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B5.D5.A5.D6.81.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D6.80.D5.A3"></span>«Ժամանակի» բնագիտական հայեցակարգ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=9" title="Խմբագրել բաժինը. «Ժամանակի» բնագիտական հայեցակարգ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=9" title="Edit section's source code: «Ժամանակի» բնագիտական հայեցակարգ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Հարաբերականության_տեսության_նշանակությունը_«Ժամանակի»_գաղափարի_վերաիմաստավորման_համար"><span id=".D5.80.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.A2.D5.A5.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.B6.D5.B7.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.A8_.C2.AB.D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB.C2.BB_.D5.A3.D5.A1.D5.B2.D5.A1.D6.83.D5.A1.D6.80.D5.AB_.D5.BE.D5.A5.D6.80.D5.A1.D5.AB.D5.B4.D5.A1.D5.BD.D5.BF.D5.A1.D5.BE.D5.B8.D6.80.D5.B4.D5.A1.D5.B6_.D5.B0.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D6.80"></span>Հարաբերականության տեսության նշանակությունը «Ժամանակի» գաղափարի վերաիմաստավորման համար</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=10" title="Խմբագրել բաժինը. Հարաբերականության տեսության նշանակությունը «Ժամանակի» գաղափարի վերաիմաստավորման համար" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=10" title="Edit section's source code: Հարաբերականության տեսության նշանակությունը «Ժամանակի» գաղափարի վերաիմաստավորման համար"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ol><li>Հարաբերականության տեսությունը բացառել է գիտությունից բացարձակ տարածություն և բացարձակ ժամանակ հասկացությունները` դրանով իսկ հայտնաբերելով տարածության և ժամանակի սուբստանցիոնալ մեկնաբանության անհիմն լինելը՝որպես մատերիայից անկախ գոյության ինքնուրույն, անկախ ձևեր։</li> <li>Այն ցույց է տվել տարածաժամանակային հատկությունների կախվածությունը շարժման բնույթից և նյութական համակարգի փոխազդեցությունից, հաստատել է ժամանակի և <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տարածություն">տարածության</a> մեկնաբանության ճշմարտությունը՝որպես մատերիայի գոյության հիմնական ձևեր։ Հենց <a href="/wiki/%D4%B7%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A5%D5%B5%D5%B6_%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF" class="mw-redirect" title="Էյնշտեյն Ալբերտ">Էյնշտեյնն</a> ասում էր. «նախկինում գտնում էին, որ եթե ինչ որ հրաշքով նյութական իրերն անհետանային, ապա տարածությունն ու ժամանակը կմնային։ Այս <a href="/wiki/%D5%8F%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Տեսություն">տեսության</a> համաձայն`իրերի հետ միասին կվերանային նաև տարածությունն ու ժամանակը։</li> <li>Հարաբերականության տեսությունը հարված հասցրեց ժամանակի ապրիորիստական, սուբյեկտիվիստական մեկնաբանություններին։</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ժամանակը_որպես_հոգեբանական_կատեգորիա"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A8_.D5.B8.D6.80.D5.BA.D5.A5.D5.BD_.D5.B0.D5.B8.D5.A3.D5.A5.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D5.A1.D5.BF.D5.A5.D5.A3.D5.B8.D6.80.D5.AB.D5.A1"></span>Ժամանակը որպես հոգեբանական կատեգորիա</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=11" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակը որպես հոգեբանական կատեգորիա" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=11" title="Edit section's source code: Ժամանակը որպես հոգեբանական կատեգորիա"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ժամանակի_ընկալում"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB_.D5.A8.D5.B6.D5.AF.D5.A1.D5.AC.D5.B8.D6.82.D5.B4"></span>Ժամանակի ընկալում</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=12" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակի ընկալում" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=12" title="Edit section's source code: Ժամանակի ընկալում"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B6" title="Հոգեկան">Հոգեկանը</a>՝ որպես իրականություն, բացահայտվել է ժամանակային գործոնի շնորհիվ։ Դեռ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D5%B9%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Սեչենով (դեռ գրված չէ)">Սեչենովը</a> նշել է, որ հոգեկան ցանկացած ակտ պահանջում է «իր ծագման համար որոշակի ժամանակ, և ինչքան շատ, այնքան բարդ է հոգեկան ակտը»։ Հոգեկան կյանքի ամբողջ իրադարձականությունը բնորոշվում է տևողությամբ, հաջորդականությամբ և ռիթմիկ կառուցվածքով։ Ապրվող ժամանակի <a href="/w/index.php?title=%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%B2%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Չափողականություն (դեռ գրված չէ)">չափողականությունը</a> և տոպոլոգիան հայտնաբերվում է ցանկացած հոգեկան ակտում՝ սկսած պարզագույնից։ Ժամանակը շրջակա միջավայրի հետ մարդու ամբողջ արտացոլող վարքային փոխազդեցության ֆունդամենտալ բաղկացուցիչն է։ </p><p>Ժամանակի ընկալումը տարօրինակ <a href="/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A5%D6%80%D6%81%D5%A5%D5%BA%D6%81%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Պերցեպցիա (դեռ գրված չէ)">պերցեպցիա</a> է այն իմաստով, որ ունի ավելի շատ կոգնիտիվ, քան ֆիզիկական կամ նեյրոնային հիմք։ Իսկապես, չկան ակնհայտ զգայական ընկալիչներ կամ օրգաններ, որոնք նախատեսված են ժամանակի ընկալման համար, չկան անմիջականորեն դիտվող զգայություններ՝ դրդված ազդակներով, որոնք կապված են ժամանակի ընկալման հետ։ Այս խնդրի ուսումնասիրմամբ զբաղվող հետազոտող <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D6%80%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF_%D5%8E%D5%B8%D6%82%D5%A4%D6%80%D5%B8%D5%B8%D6%82&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հերբերտ Վուդրոու (դեռ գրված չէ)">Հերբերտ Վուդրոուն</a> գրել է. «ժամանակը իր չէ, որն, ինչպես խնձոր ընկալվի մեր կողմից անմիջականորեն»։ ժամանակի ընկալման առանձնահատկությունը նրանում է, որ գոյություն ունի ամեն ինչից անկախ, և չկա մեր զգայության օրգանի վրա էներգիայի հատուկ ազդեցություն, որը ստեղծի ժամանակի ընկալման զգայական հիմք։ Այս կերպ, ժամանակի ընկալման խնդրի նկատմամբ ազակային կողմնորոշման մոտեցումն առավելություն չունի, ինչը չի բացառում սուբյեկտային-կողմնորոշիչ դիտարկման անհրաժեշտությունը, այսինքն՝ տարբեր տեսակի ներքին ճանաչողական մեխանիզմների որոնում, որոնք միջնորդավորում են ժամանակային պերցեպցիայի տարբեր գործընթացները։ Չափազանց կարևոր հարցն այն մասին, թե ինչն է կազմում ժամանակի ընկալման անմիջական զգայական հիմքը, վաղուց տրվում է հոգեբանների կողմից։ Առավել տարածված տեսակետներից մեկի համաձայն՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D6%87%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տևողություն (դեռ գրված չէ)">տևողության</a> <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Զգայություն">զգայությունը</a> հիմնականում պայմանավորված է վիսցերալ <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect mw-disambig" title="Զգայունակություն">զգայունակությամբ</a> և միջնորդավորված օրգանիզմի ներքին՝ էնդոգեն գործընթացներով։ </p><p>Այնուամենայնիվ, ինչպես նշել է Ռուբինշտեյնը, ժամանակն անբաժանելի է իրական՝ ժամանակի մեջ ընթացող գործողություններից, և զգայական հիմք ընդունել միայն վիսցերալ (ինտրոսպեկտիվ) զգայունակությունը ճիշտ չէ, քանի որ ժամանակի ընկալումը նշանակալից չափով պայմանավորված է և այն բովանդակությամբ, որը լցնում է այդ զգայական հիմքը։ Օրինակ՝ Սեչենովը, Պավլովը, Լուրիան, էլկինը, Ցուկանովը և այլք, նշում են լսողական, կինեսթետիկ և տեսողական վերլուծիչների կարևորությունը՝ որպես ժամանակային պերցեպցիայի զգայական հիմք։ </p><p>Զգայական որոշակի հիմքի առկայության կարևորության մասին նշել է նաև Ջեյմսը. «Մենք չենք կարող գիտակցել ո´չ տևողությունը, ո´չ ընթացքը` առանց զգայական բովանդակության… ինչքան էլ փորձենք դատարկել մեր գիտակցությունը ցանկացած բովանդակությունից, փոփոխված գիտակցության որոշակի ձև միշտ կգիտակցվի մեր կողմից՝ ներկայացնելով գիտակցությունից չհեռացված բաղադրիչ։ Այդ գործընթացի և նրա ռիթմերի գիտակցման հետ մենք գիտակցում ենք և նրանց զբաղեցրած <a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%A1%D5%AE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ժամանակահատված (դեռ գրված չէ)">ժամանակահատվածը</a>։ Այս կերպ, փոփոխությունների գիտակցումը պայման է ժամանակային ընթացքի գիտակցման համար, և հիմք չկա՝ ենթադրելու, որ բացարձակ դատարկ ժամանակի ընթացքը բավական է, որպեսզի առաջացնի փոփոխության գիտակցում։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ժամանակի_ընկալման_կենսաբանական_հիմք"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB_.D5.A8.D5.B6.D5.AF.D5.A1.D5.AC.D5.B4.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D5.A5.D5.B6.D5.BD.D5.A1.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.B0.D5.AB.D5.B4.D6.84"></span>Ժամանակի ընկալման կենսաբանական հիմք</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=13" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակի ընկալման կենսաբանական հիմք" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=13" title="Edit section's source code: Ժամանակի ընկալման կենսաբանական հիմք"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Շատ ֆիզիոլոգիական գործընթացների ցիկլիկ բնույթը բավական հայտնի է։ Որպես վառ օրինակ՝ կարելի է բերել մարդու <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարմին (դեռ գրված չէ)">մարմնի</a> <a href="/wiki/%D5%8B%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%B3%D5%A1%D5%B6" title="Ջերմաստիճան">ջերմաստիճանի</a> փոփոխությունը օրվա ընթացքում։ Շատ կենդանիների՝ կրկնվող ֆիզիոլոգիական փոփոխությունները և գործողությունները, ինչպիսիք են օրինակ՝ մարմնի ջերմաստիճանի <a href="/w/index.php?title=%D5%93%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Փոփոխություն (դեռ գրված չէ)">փոփոխությունը</a> և սննդի, ջրի սպառման պատտերները, արտացոլում են նրանց ֆունդամենտալ հարմարումը գիշերվա և ցերեկվա օրական փոփոխությանը։ Անընդհատ վերարտադրվող և ամենօրյա կրկնվող ակտիվության պատտերները կոչվում են օրական ռիթմեր, քանի որ ցիկլի տևողությունը կազմում է 24 ժամ։ Մարդու օրական միջին ռիթմը՝ որոշված հստակ վերահսկվող էկզոգեն գործոններով, կազմում է 24,18 ժամ։ </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Inn_brainetworks.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6c/Inn_brainetworks.jpg" decoding="async" width="141" height="121" class="mw-file-element" data-file-width="141" data-file-height="121" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>Տպավորություն է ստեղծվում, որ օրական ֆիզիոլոգիական ռիթմերը կարգավորվում են առավելապես ցանցաթաղանթի <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%BD" title="Լույս">լույսի</a> գրգռման միջոցով։ (Սակայն, պետք է հաշվի առնել, որ օրական ռիթմիկությունը հատուկ է նաև կույրերին, իսկ դա վկայում է լուսավորության հետ չկապված բազային, էնդոգեն ազդեցությունների դերի մասին)։ Հատուկ նյարդային ուղու միջոցով ցանցաթաղանթային ազդանշանները հասնում են ենթատեսաթմբի ուղեղային բջիջներին (ենթատեսաթումբը տեղավորված է տեսողական խաչվածքի վրա)` այսպես կոչված, սուպրաօպտիկ կորիզին, որը կարգավորչի դեր է կատարում` առաջադրելով շատ ֆիզիոլոգիական գործառույթների օրական, ժամանակային կազմակերպման տեմպը։ Սուպրաօպտիկ կորիզից նեյրոնային ազդանշանն անցնում է կոնաձև գեղձին, որը տեղադրված է միջանկյալ ուղեղում։ Հենց կոնաձև գեղձն այն օրգանն է, որն անմիջականորեն արձագանքում է լույսին և նրա բացակայությանը՝ արտադրելով մելատոնին հորմոնը, որի արտազատումը կախված է լուսավորությունից. լույսն արգելակում, իսկ նրա բացակայությունը խթանում է նրա արտազատումը (հենց դրա համար էլ մելատոնինը հաճախ անվանում են «Դրակուլայի հորմոն»)։ Մելատոնինը համաժամանակեցնում է որոշ գեղձերի և օրգանների գործառույթները, որոնք էլ իրենց հերթին կարգավորում են օրական կենսաբանական ցիկլերը։ Մասնավորապես, այն իջեցնում է մարմնի ջերմաստիճանը և հեշտացնում քնին անցման գործընթացը։ Հետաքրքիր է նշել, որ նույնիսկ կույրերի մոտ մելատոնինի արտազատման համար «պատասխանատու» տեսողական համակարգը նորմալ է գործառնում։ Վերջապես, թեև էնդոգեն օրական ժամանակը կարգավորվում է լույսով, պարտադիր չէ, որ լույսը խթանի հենց <a href="/w/index.php?title=%D5%91%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A1%D5%A9%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ցանցաթաղանթ (դեռ գրված չէ)">ցանցաթաղանթը</a>։ Հայտնի է, օրինակ, որ լույսի ինտենսիվ ճառագայթմամբ՝ ծնկատակի՝ արյունատար անոթներով հարուստ հատվածի խթանումը նույնպես ազդում է օրական ռիթմի վրա։ Սակայն այս ֆենոմենը պայմանավորող մեխանիզմը դեռ անհայտ է։ </p><p>Հոգեբանների հետազոտությունները հայտնաբերել են և ավելի կարճ ցիկլեր, որոնք ունեն 90-100 րոպե տևողություն։ Դրա հետ մեկտեղ հաստատվել է, որ ոչ բոլոր գործընթացներն ունեն էնդոգեն բնույթ, շատերն առաջադրված են միայն արտաքին պատճառներով՝ <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%AB%D6%80" title="Երկիր">Երկրի</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%B6" title="Լուսին">Լուսնի</a>, <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87" class="mw-redirect" title="Արև">Արևի</a> շարժումներով։ Այս կերպ, շատ հետազոտությունների արդյունքներ ցույց են տվել, որ կարևոր կենսաբանական գործընթացներ ցիկլային են, ուստի միանգամայն տրամաբանական է նյարդային համակարգում փնտրել ժամանակի ընկալման որոշակի մեխանիզմ՝կենսաբանական ժամացույց։ </p><p>Հիմնվելով կենսաբանական ժամանակի գաղափարի վրա՝ հետազոտողներն ուշադրություն են դարձրել հոգեբանական ժամանակի քվանտի ուսումնասիրության վրա. ընկալվող այն նվազագույն ժամանակահատվածը, որը բաժանում է միաժամանակյա և հաջորդական իրադարձությունները։ Ստրաուդի և Էֆրոնի հետազոտությունները ցույց են տվել, որ երկու իրադարձությունների միաժամանակության ընկալման նվազագույն քվանտը կազմում է 600-100մվրկ կամ 0.6-0.1վ։ Ընդհանրացնելով ստացված տվյալները՝ կանադացի հոգեբաններ <a href="/w/index.php?title=%D5%8D._%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ս. Կորեն (դեռ գրված չէ)">Ս. Կորենը</a>, <a href="/w/index.php?title=%D4%BC._%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Լ. Վարդ (դեռ գրված չէ)">Լ. Վարդը</a> և <a href="/w/index.php?title=%D5%8B._%D4%B7%D5%B6%D5%B6%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ջ. Էննս (դեռ գրված չէ)">Ջ. Էննսը</a> ենթադրում են, որ կախված կատարվող խնդրից՝ ժամանակի ընկալման քվանտը՝ հաշվարկելով կենսաբանական ժամանակով, գտնվում է 25-150 մվրկ-ի սահմաններում։ </p><p>Հենց կենսաբանական ժամանակի գաղափարի վրա էլ կառուցված են մարդու կողմից ժամանակի ընկալման որոշ տեսություններ, որոնցում ենթադրվում է, որ աշխատում է որոշակի կենսաբանական մեխանիզմ կամ մեխանիզմներ, որոնք հաշվարկում են ժամանակի քվանտը։ Այստեղից հետևում է, որ կենսաբանական գործընթացների արագացումը և դանդաղումը պետք է համապատասխանաբար արտացոլվի մարդու կողմից ժամանակի ընկալման վրա։ </p><p>Ներքին կենսաբանական ժամանակի հիման վրա տեսություն ստեղծելու փորձը կապված է <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%B8%D5%A3%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հոգլանդ (դեռ գրված չէ)">Հոգլանդի</a> անվան հետ։ Կատարված հետազոտությունների հիման վրա Հոգլանդը ենթադրել է, որ մարմնի ջերմաստիճանի ավելացումն արագացնում է օրգանիզմում ընթացող գործընթացները, և մարդուն թվում է, թե ժամանակն արագ է անցնում, այսինքն՝տեղի է ունենում ժամանակի գերագնահատում։ </p><p>Հոգլանդի հիպոթեզի համաձայն՝ գլխուղեղն ունի որոշակի կենսաբանական ժամացույց, որը կարգավորում է օրգանիզմում ընթացող նյութափոխանակության գործընթացների արագությունը, որն էլ իր հերթին ազդում է ժամանակի ընթացքի ընկալման վրա։ Այստեղից հետևում է, որ ջերմաստիճանի նվազումը պետք է թողնի հակառակ էֆեկտը. այն պետք է դանդաղեցնի նյութափոխանակության գործընթացները՝ հանգեցնելով ժամանակի ընթացքի թերագնահատման։ </p><p>Ասպիսով, օրգանիզմի նյութափոխանակության գործընթացների արագացումը կամ դանդաղացումը պայմանավորում է սուբյեկտիվ ժամանակի ընթացքի արագութունը։ Միևնույն ժամանակ, քիչ հետազոտված է այն հանգամանքը, թե որ ֆիզիոլոգիական մեխանիզմերի աշխատանքն է փոխվում ջերմաստիճանի ավելացման կամ նվազման ժամանակ։ Օրինակ՝ խորհրդային հետազոտող Մոսկվինը ենթադրում է, որ ժամանակային ինտերվալների վերա- և թերագնահատումը պայմանավորված է նյարդային համակարգի սիմպաթիկ և պարասիմպաթիկ բաժինների ակտիվության բարձրացմամբ, որոնց ակտիվությունն իր հերթին պայմանավորված է աջ կամ ձախ կիսագնդի հատուկ վերահսկմամբ։ </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mr_pipo_clock.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Mr_pipo_clock.svg/300px-Mr_pipo_clock.svg.png" decoding="async" width="300" height="300" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Mr_pipo_clock.svg/450px-Mr_pipo_clock.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2b/Mr_pipo_clock.svg/600px-Mr_pipo_clock.svg.png 2x" data-file-width="6331" data-file-height="6331" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>Կան անհերքելի ապացույցներ, որ որոշ դեղամիջոցներ ազդում են ժամանակի ընկալման վրա։ Օրինակ՝ հայտնի է, որ ամֆետամինների ազդեցությամբ մարդու մոտ առաջանում է ժամանակի առավել դանդաղ ընթացքի զգացում, այսինքն՝ մարդկանց թվում է, թե անցել է ավելի շատ ժամանակ, քան իրականում։ Համանման ազդեցություն է թողնում նաև կոֆեինը։ Ի տարբերություն նրան՝ ֆենոբարբիտալը՝ հանգստացնող դեղամիջոց, նման էֆեկտ չի առաջացնում։ <a href="/w/index.php?title=%D4%B1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%AB_%D6%85%D6%84%D5%BD%D5%AB%D5%A4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ազոտի օքսիդ (դեռ գրված չէ)">Ազոտի օքսիդը</a> և այլ գազեր, որոնք օժտված են անզգայացնող հատկություններով, մարդու վրա ազդում են այնպես, որ ժամանակը նրանց համար «կրճատվում է», այսինքն՝ տեղի է ունենում ժամանակահատվածների «թերագնահատում»։ Ժամանակի ընկալման վրա դեղամիջոցների ազդեցությանը վերաբերող ընդհանուր կանոնը կայանում է հետևյալում. օրգանիզմի նյութափոխանակությունն արագացնող դեղամիջոցները հանգեցնում են ժամանակի գերագնահատմանը, իսկ նյութափոխանակությունը դադարեցնող դեղամիջոցները թողնում են հակառակ ազդեցությունը։ </p><p>Ժամանակի ընկալման վրա ազդեցության զարմանալի օրինակներ են դիտվում, այսպես կոչված, հոգեմետ դեղամիջոցների ազդեցությամբ, օրինակ՝ <a href="/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%B0%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%B6%D5%A1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Մարիհուանա (դեռ գրված չէ)">մարիհուանա</a>, <a href="/wiki/%D4%BC%D5%8D%D4%B4" class="mw-redirect" title="ԼՍԴ">ԼՍԴ</a> և այլն։ Որպես կանոն, դրանք արմատապես փոխում են ժամանակի ընկալումը՝ առաջացնելով այնպիսի զգացում, որ, կարծես թե, այն չի գնում, այլ ձգվում է անհավանականորեն դանդաղ։ Սակայն նրանց գործողության մեխանիզմը դեռ անհայտ է, պարզ չէ, թե դրանք գործում են ուղղակիորեն՝ անմիջականորեն ազդելով էնդոգեն կենսաբանական ժամանակի վրա, կամ անուղղակի՝ փոխելով տարբեր ֆիզիոլոգիական գործընթացներ։ Բացի այդ, այդ թմրանյութերի մեծ մասը սրում է շրջապատում տեղի ունեցողի ընկալումը և տարբեր գործողությունների նկատմամբ պատրաստակամությունը, որոնք նույնպես կարող են ազդել ընկալման վրա։ </p> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Ժամանակի_ընկալման_կոգնիտիվ_տեսություններ"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB_.D5.A8.D5.B6.D5.AF.D5.A1.D5.AC.D5.B4.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D5.B8.D5.A3.D5.B6.D5.AB.D5.BF.D5.AB.D5.BE_.D5.BF.D5.A5.D5.BD.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ժամանակի ընկալման կոգնիտիվ տեսություններ</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=14" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակի ընկալման կոգնիտիվ տեսություններ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=14" title="Edit section's source code: Ժամանակի ընկալման կոգնիտիվ տեսություններ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ժամանակի ընկալման <a href="/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%A3%D5%B6%D5%AB%D5%BF%D5%AB%D5%BE&action=edit&redlink=1" class="new" title="Կոգնիտիվ (դեռ գրված չէ)">կոգնիտիվ</a> տեսություններում որոշվում է այն հարցը, թե ինչ միավորներով է չափվում հոգեբանական ժամանակը։ Կոգնիտիվ ժամանակը «ենթադրում է», որ ժամանակն ընկալվում է ոչ թե ուղղակիորեն, այլ ավելի շուտ այն «կառուցվում է» կամ «դուրս է բերվում», իսկ կոգնիտիվ ժամանակի «ընթացքի» <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Արագություն">արագությունը</a> կախված է ինֆորմացիայի վերամշակումից։ Հայտնի են ժամանակի ընկալման մի քանի կոգնիտիվ տեսություններ, սակայն դրանցից ամենվաղ և առավել լավ ուսումնասիրված տեսություններից մեկը Ռոբերտ Օրնշտեյնի տեսությունն է։ Ժամանակի ընկալման իր տեսությունը ստեղծելիս <a href="/w/index.php?title=%D5%95%D6%80%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A5%D5%B5%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Օրնշտեյն (դեռ գրված չէ)">Օրնշտեյնը</a> ելնում էր նրանից, որ մարդու կողմից ժամանակահատվածի տևողության ընկալումը կախված է նրանից, թե ինչ է պահպանված <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B7%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հիշողություն">հիշողության</a> մեջ։ Օրնշտեյնի տեսության հիմքում ընկած է այն դրույթը, համապատասխան որի՝ ժամանակահատվածի ընկալվող տևողությունը որոշվում է ժամանակի տվյալ պահին գիտակցականորեն յուրացված և պահպանված ինֆորմացիայի քանակությամբ։ Այս տեսանկյան համաձայն՝ ժամանակի ընկալումը կախված է կամ հիշողության մեջ պահված կոգնիտիվ իրադարձություններից կամ կառուցվումէ նրանց հիման վրա։ </p><p>Ըստ Օրնշտեյնի՝ այնպիսի ազդակային գործոններ, ինչպիսիք են իրադարձությունների քանակը և բարդությունը՝ ընդգրկված որոշակի ժամանակահատվածում, ինչպես նաև հիշողության մեջ նրանց կոդավորման և պահպանման արդյունավետությունը ազդում են այն ինֆորմացիայի քանակի վրա, որը պետք է մշակել։ Հետևաբար, տվյալ ժամանակահատվածի ընկալումը կախված է այդ գործոններից։ Օրինակ՝ որոշակի ժամանակահատվածում ինչպես իրադարձությունների քանակի, այնպես էլ բարդության ավելացումը մեծացնում է մշակման ենթակա ինֆորմացիայի <a href="/wiki/%D4%BE%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%AC" title="Ծավալ">ծավալը</a> և այդ կերպ, այդ ժամանակահատվածը սկսում է ընկալվել առավել տևական։ </p><p>Օրնշտեյնը ցույց է տալիս իրադարձությունների քանակի և տվյալ ժամանակահատվածի ընկալվող տևողության միջև կախվածությունը։ Նրա <a href="/w/index.php?title=%D4%B3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B1_(%D5%B0%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Գիտափորձ (հոգեբանական) (դեռ գրված չէ)">գիտափորձերը</a> շարունակվել են միևնույն ժամանակ՝ 9ր 20վ, բայց ազդակները՝ ձայնային ազդանշանները, ներկայացվել են տարբեր արագությամբ՝ 40, 80 կամ 120 ազդանշան րոպեում։ Ինչպես սպասվում էր, գիտափորձի ընթացքում ազդակների թվաքանակի մեծացումը հանգեցրել է նրան, որ փորձարկվողի համար այդ գիտափորձերը տևական էին թվում։ Ժամանակահատվածի տևականության վրա իրադարձությունների ազդեցությունը հաստատվել է նաև տեսողական և շոշափական ազդակների օգտագործմամբ գիտափորձերում։ Կարճ ասած, մեծ քանակությամբ իրադարձություններով լցված ժամանակահատվածը գնահատվում է առավել տևական քիչ իրադարձություններով լցված ժամանակահատվածից։ Շատ հրապարակումներում հաղորդվում է նաև ժամանակի ընկալման վրա խթանման փոփոխությունների քանակի համանման ազդեցության մասին։ Դեռ 1940-ական թթ. Ռուբինշտեյնը, ընդհանրացնելով նմանատիպ դիտարկումերը, անվանել է այս օրինաչափությունը ժամանակահատվածի լցվածության կանոն։ Իրադարձությունների քանակից ժամանակի ընկալման կախվածության հետ է կապված և դժվար բացատրվող, բայց դրականորեն հաստատվող դրույթը, որի համաձայն՝ ժամանակի «լցված» հատվածները, այսինքն՝ ձայնային և լուսային ազդանշաններ ներառող ժամանակահատվածները, սովորաբար ընկալվում են առավել տևական, քան «դատարկ» ժամանակային ինտերվալները երկու ազդանշանների միջև։ </p><p>Միանգամայն անսպասելի, բայց այս իրավիճակն է օգնում հասկանալ, թե ինչու անհամբեր ինչ-որ իրադարձության սպասող մարդուն թվում է, որ ժամանակը «ձգվում է», և նա ընկալում է դատարկ ժամանակահատվածն առավել տևական, քան իրականում, այսինքն՝ գերագնահատում է այն։ Այս դեպքում ժամանակի «գերագնահատումը» սպասման կոգնիտիվ-հուզական ազդեցության արդյունք է։ Սպասումը մեծացնում է անհատի ընդհանուր տոնուսը, ինչի արդյունքում նա դառնում է ավելի զգայուն «ժամանակային ինֆորմացիայի ընկալման» նկատմամբ և «գերագնահատում» է այն։ </p><p>Ընդհանրացնելով ասվածը՝ կարելի է ասել, որ «դատարկ» ժամանակահատվածը ներառում է քիչ ինֆորմացիա, որը պետք է մշակել, քան «լցվածը», որի արդյունքում նրանց համեմատության դեպքում և կարող է ընկալվել որպես կարճատև։ Սակայն, պասիվ ապրվող «դատարկ» ժամանակային ինտերվալը ունակ է սրել ժամանակի ընկալումը, և մարդու մոտ տպավորություն կստեղծվի, որ անցել է ավելի շատ ժամանակ, քան իրականում։ Հետևաբար, կախված իրավիճակի բնույթից և նրանից, թե ինչով է մարդը զբաղված, «դատարկ» ժամանակահատվածը կարող է ընկալվել նրա կողմից առավել տևական, կամ առավել կարճատև, քան ֆիզիկական տևողությամբ նրան հավասար «լցված» ժամանակահատվածը։ Այս ֆենոմենը Ռուբինշտեյնն ամրագրել է որպես ժամանակի գնահատման հուզական պատճառավորվածության կանոն։ </p><p>Որոշակի ժամանակահատվածում ներկայացված ազդակների բարդության ազդեցությունը նրա տևողության վրա ուսումնասիրվել է Օրշտեյնի և այլ հետազոտողների կողմից։ Որպես կանոն, ինչքան բարդ են ներկայացվող ազդակները, այնքան տևական է թվում ժամանակահատվածը։ </p><p>Հաստատված է, որ ժամանակի ընկալման վրա ազդում է նաև կատարվող աշխատանքի բնույթը, մասնավորապես, ինչքանով է այն ծանոթ կատարողին և ինչքանով է կանխատեսելի։ Եթե խոսքը ծանոթ, լավ կազմակերպված և կանխատեսելի գործունեության մասին է, ապա մարդը ընկալում է ժամանակը հարաբերականորեն հստակ։ Նման իրավիճակի օրինակ կարող են լինել ծանոթ խանութում մթերքների ընտրությունն ու գնումը կամ ծանոթ առարկաների տեսակավորումը։ Ընդհակառակը, եթե առաջադրանքն անծանոթ է և անկանխատեսելի, և մարդը չգիտի, թե ինչ է իրեն սպասվում, նրան թվում է, թե անցնում է առավել շատ ժամանակ, քան իրականում, այսինքն՝ այդ ընթացքում ծախսված ժամանակը գերագնահատվում է։ </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><span><video id="mwe_player_0" poster="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv/220px--The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv.jpg" controls="" preload="none" data-mw-tmh="" class="mw-file-element" width="220" height="220" data-durationhint="5" data-mwtitle="The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv" data-mwprovider="wikimediacommons" resource="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv"><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/0d/The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv/The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv.360p.webm" type="video/webm; codecs="vp8, vorbis"" data-transcodekey="360p.webm" data-width="288" data-height="288" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0d/The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv" type="video/ogg; codecs="theora"" data-width="288" data-height="288" /><source src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/transcoded/0/0d/The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv/The-Neuromagnetic-Dynamics-of-Time-Perception-pone.0042618.s002.ogv.240p.vp9.webm" type="video/webm; codecs="vp9, opus"" data-transcodekey="240p.vp9.webm" data-width="240" data-height="240" /></video></span><figcaption>Ժամանակի ընկալման ընթացքում գլխուղեղի ակտիվությունը</figcaption></figure> <p>Պահպանված ինֆորմացիայի ծավալի վրա հիմնված ժամանակի ընկալման տեսության համաձայն՝ ընկալվող տևողությունը կախված է նաև նրանից, թե ինչպես է կազմակերպված տվյալ ժամանակահատվածում ներկայացված ինֆորմացիան (այսինքն՝ ինչպես է այն ծածկագրված և պահպանված հիշողության մեջ), ինչպես նաև հիշողության մեջ պահպանված ազդակային ինֆորմացիայի քանակից։ Այստեղից հետևում է, որ ինչքան շատ ինֆորմացիա է անցած ժամանակային ինտերվալում պահպանվել հիշողության մեջ, այնքան տևական է այն թվում։ Այս դրույթի հետ է կապված Օրնշտեյնի հաստատած փաստը. տհաճ ազդակները մտապահվում են վատ, քան չեզոքները, իսկ տհաճ իրադարձություններն ընկալվում են որպես առավել արագընթաց։ Բոլորին հայտնի է, որ ժամանակի անցնելուց հետո թվում է, թե հաճելի կամ, հետաքրքիր իրադարձություններն ավելի երկար են տևել, քան իրականում։ Նման ֆենոմենի պատճառն այն է, որ այդ էպիզոդները մտապահվում են ավելի լավ, քան սովորական իրադարձությունները, ուստի նրանց հետ համեմատած՝ թվում են առավել տևական։ </p><p>Ժամանակի ընթացքի ընկալման մեջ հիշողության դերի հետաքրքիր օրինակ է Զեյգարնիկի էֆեկտի դասական տարբերակներից մեկը, համապատասխան որի՝ ավարտված գործողություններն ավելի վատ են մտապահվում, քան անավարտները Հետևաբար, քանի որ անավարտ գործողությունը հիշողության մեջ ավելի լավ է պահվում, քան ավարտվածը, ապա նրա վրա ծախսած ժամանակահատվածը ավելի տևական կընկալվի։ </p><p>Օրշնտեյնի մոտեցումը ժամանակի ընկալման նկատմամբ կոգնիտիվ մոտեցման միակ օրինակը չէ։ Այս տեսության այլընտրանքն այն տեսությունն է, որը կարևոր տեղ է զբաղեցնում կոգնիտիվ մոտեցումների շարքում և ելնում է նրանից, որ ժամանակի ընկալումն անմիջականորեն կախված է ուշադրության կենտրոնից։ Կոգնիտիվ-ատտենցիոնալ տեսության կողմնակիցները գտնում են, որ միմյանցից անկախ գոյություն ունեն ուշադրության երկու մեխանիզմներ. </p> <ol><li>ինֆորմացիայի մշակման անժամանակային մեխանիզմ, որը կապված է տեղի ունեցող կոգնիտիվ իրադարձությունների մասին ինֆորմացիայի վերամշակման հետ,</li> <li>կոգնիտիվ թայմեր, որը ծածկագրում և մշակում է ժամանակի մասին ինֆորմացիան։</li></ol> <p>Հետևաբար, «ժամանակով» տրված առաջադրանքի կատարման ժամանակ փորձարկվողներն իրենց ուշադրությունը բաժանում են նրա կոգնիտիվ պահանջների և այն կոնկրետ ժամանակային ինտերվալի մասին ժամանակային ինֆորմացիայի մշակման միջև, որը պետք է գնահատել։ Այս պարագայում, ժամանակի ընկալման բնույթն ուղղակիորեն կախված է յուրաքանչյուր գործընթացին հատկացրած ուշադրության հարաբերական ծավալից։ Եթե առաջադրանքի ժամանակային ասպեկտին տրվում է ավելի մեծ ուշադրություն, քան կոգնիտիվին, ապա նրա կատարմանը ծախսած ժամանակը թվում է ավելի շատ, քան իրականում, իսկ եթե հիմանական ուշադրությունը դարձրվում է կոգնիտիվ ասպեկտին, ապա, թվում է, թե առաջադրանքի կատարմանը ծախսվել է ավելի քիչ ժամանակ, քան իրականում։ Այս տեսության համաձայն՝ ժամանակի ընկալումն անմիջականորեն կախված է նրանից, թե ինչքան ուշադրություն է դարձնում փորձարկվողը ժամանակային ընթացքին։ Ինչպես նշել է <a href="/w/index.php?title=%D5%96%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BD&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ֆրեսս (դեռ գրված չէ)">Ֆրեսսը</a>. «ինչքան ավելի շատ ուշադրություն է մարդը դարձնում ժամանակին, այնքան ավելի դանդաղ է այն ընկալվում… եթե աշխատանքը հետաքրքիր է, ապա ժամանակն աննկատ է անցնում»։ </p><p>Այսպես դատարկ ժամանակահատվածը կարող է տևական թվալ, քան ուշադրություն պահանջող ազդակներով լցված ժամանակահատվածը։ Այս կոնցեպցիայի համաձայն՝ երբ ժամանակային ինտերվալը լցված է ազդակններով, ավելի շատ ուշադրություն է դարձրվում նրանցից ստացվող ինֆորմացիայի մշակմանը և քիչ կոգնիտիվ թայմերի վրա, որի արդյունքում ժամանակի գիտակցական ընկալումը հանգեցվում է նվազագույնի և մարդուն թվում է, թե այն արագ է ընթանում։ Եվ ընդհակառակը, այլ դեպքերում, երբ մարդը չունի բավարար ինֆորմացիա մշակման համար, նա առավել ուշադրություն է դարձնում կոգնիտիվ թայմերին։ Մարդուն, արդյունքում, չի հաջողվում ազատվել ժամանակի մասին իր մտքերից. նրան թվում է, թե ժամանակը անվերջ ձգվում է։ </p><p>Այսպիսով, ընդհանրացնելով ժամանակի ընկալման վերաբերյալ կենսաբանական և կոգնիտիվ մոտեցումները՝կարելի է ասել, որ ժամանակի հոգեբանական ընկալումը կախված է այն պայմանների բարդ փոխաղդեցությունից, որում ընթանում է ժամանակի ընկալումը, նրանից, թե ինչպես է գնահատվում ընկալված ժամանակը։ Ընդ որում, էնդոգեն և կոգնիտիվ գործոնների վրա ազդում են մի շարք այլ փոփոխականներ. Ժամանակի չափման և գնահատման միջոցը, գնահատվող ժամանակահատվածում կատարվող գործողությունները, տվյալ ժամանակահատվածը գնահատող մարդու <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A5%D5%BC" class="mw-redirect" title="Սեռ">սեռը</a>, նրա անհատական առանձնահատկությունները, <a href="/wiki/%D5%8D%D5%A9%D6%80%D5%A5%D5%BD" title="Սթրես">սթրեսի</a> և դրդման մակարդակը, ինչպես նաև <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%AB%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տարիք (դեռ գրված չէ)">տարիքը։</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Հոգեբանական_ժամանակ"><span id=".D5.80.D5.B8.D5.A3.D5.A5.D5.A2.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF"></span>Հոգեբանական ժամանակ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=15" title="Խմբագրել բաժինը. Հոգեբանական ժամանակ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=15" title="Edit section's source code: Հոգեբանական ժամանակ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հոգեբանական ժամանակը կարելի է սահմանել որպես մարդու կողմից ապրվող ժամանակ։ <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BA%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ապրում">«Ապրում»</a> տերմինն ունի այլ բովանդակություն, քան օրինակ ժամանակի «ընկալում», <a href="/w/index.php?title=%D4%B6%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="Զգացում (դեռ գրված չէ)">«զգացում»</a>, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Գնահատում">«գնահատում»</a> տերմինները։ Այսպես, օրինակ, ժամանակի ընկալում ասելով՝ հոգեբանության մեջ ընդունված է հասկանալ օբյեկտիվորեն գոյություն ունեցող ժամանակային հատկությունների արտացոլում, որն արտահայտվում է տևողության, հաջորդականության և արագության մեջ։ Ժամանակի ընկալման ուսումնասիրության գործընթացում տրվում է նշված պարամետրերի քանակական գնահատական։ Նման հասկացմամբ բաց են թողնվում առանձին մարդու կողմից ժամանակի ապրման հետ կապված գործոնները, ինչպիսիք են ժամանակի ռեֆլեքսիան, ժամանակի նկատմամբ <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վերաբերմունք (դեռ գրված չէ)">վերաբերմունքը</a>, անցյալի, ներկայի և ապագայի հարաբերակցությունը մարդու պատկերացումներում։ </p><p>Հոգեբանական ժամանակը կարելի է սահմանել որպես սուբյեկտիվ ժամանակ, որն ուսումնասիրվում է ժամանակի ապրման, գիտակցման և նրա նկատմամբ վերաբերմունքի միջոցով։ Ժամանակի մասին մարդու պատկերացումների ամբողջ համակարգն առաջանում է կոնկրետ ապրումների փորձից։ Համապատասխանաբար, հոգեբանական ժամանակը ծագում է առանձին մարդու կողմից պատկերների, մտքերի, զգացումների հաջորդական փոփոխության ապրման գործընթացում։ </p><p>Ժամանակի վերաբերյալ տարիների ընթացքում կուտակված փաստերի համագումարում առավել նշանակալից են նրանք, որոնք թույլ են տալիս խոսել մարդու կողմից ապրվող ժամանակի ռեալության մասին։ Ֆրեսն առանձնացրել է անմիջականորեն ապրվող ժամանակ և ապրվող ժամանակի նկատմամբ միջնորդավորված վերաբերմունք հասկացությունների ձևով։ Նմանատիպ հայացք է արտահայտել նաև Ռուբինշտեյնը։ Նա առանձնացրել է ապրվող ժամանակն՝ անմիջականորեն տրված տևողությամբ, և վերացական ժամանակը, որը որոշվում է հասկացություններով։ </p><p>Առաջին մակարդակն ընդհանուր է մարդու և կենդանիների համար։ Ապրվող ժամանակը «հոսում է»։ Նրա ընթացքը պայմանավորված է սեփական՝ կենսաբանական ժամանակի մեխանիզմով, որոնք որոշվում են մարդու օրգանիզմի բոլոր ներքին փոփոխություններով։ Այդ ժամանակը բնածին է և ենթարկվում է ԿՆՀ-ի կարգավորմանը։ Հենց այդ ժամանակի, ապրվող ժամանակի հետ են գործ ունեցել հետազոտողները ժամանակի ընկալումն ուսումնասիրելիս։ </p><p> Ապրվող ժամանակի նկատմամբ միջնորդավորված վերաբերմունքը հենց մարդկային կազմավորում է։ Այն ծագում է սոցիալական փորձի և խոսքի շնորհիվ։ Խոսքը հանդես է գալիս որպես գործիք անմիջականորեն ապրվող ժամանակահատվածի գնահատման համար, քանի որ խոսքի մեջ ամրապնդվում են ժամանակի՝ սոցիալականորեն ընդունված չափերը։</p><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Anastasiya_Markovich_Time.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Anastasiya_Markovich_Time.jpg/300px-Anastasiya_Markovich_Time.jpg" decoding="async" width="300" height="347" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Anastasiya_Markovich_Time.jpg/450px-Anastasiya_Markovich_Time.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Anastasiya_Markovich_Time.jpg/600px-Anastasiya_Markovich_Time.jpg 2x" data-file-width="1620" data-file-height="1875" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/%D5%95%D5%B6%D5%BF%D5%B8%D5%A3%D5%A5%D5%B6%D5%A5%D5%A6" title="Օնտոգենեզ">Օնտոգենեզում</a> խոսքի շնորհիվ մարդը տիրապետում է հաջորդականության կանոնին։ Ֆրեսն ընդգծել է, որ այդ կանոնի տիրապետումը նշանակում է մարդու հոգեկանի հեղափոխություն, քանի որ նրա առջև բացվում է ժամանակային հեռանկարը՝ անցյալի և ապագայի բևեռականությամբ։ Դեռահասության տարիքից սկսած՝ սուբյեկտին բացահայտվում է ժամանակային անընդհատությունը։ Ապրվող ժամանակի հոսքի գիտակցումը արտացոլվում է նրա ընթացքի արագության նկատմամբ սուբյեկտիվ վերաբերմունքում, ինչն արտահայտվում է գնահատականների և դատողությունների բազմազանության մեջ այն մասին, «թե˚արագ կամ դանդաղ է հոսում ժամանակը, համընկնում է արդյո˚ք նրա արագությունը այլ մարդկանց մոտ ժամանակի ընթացքի արագության հետ»։ Գնահատականների նման բազմազանությունը ստացել է սուբյեկտիվ ժամանակի ընթացքի հոգեբանական հարաբերականության անվանումը։ </p><p>Ապրվող ժամանակի նկատմամբ վերաբերմունքի բարձրագույն ձևը նրա մասին հաստատված պատկերացումների և հասկացությունների համակարգն է։ Նրանք թույլ են տալիս մարդուն, օգտագործելով ժամանակի հաշվարկային կետեր(ինչպես համընդհանուր, այնպես էլ սեփական), վերակառուցել անցյալը, կանխատեսել ապագան, դուրս գալ անհատական փորձի սահմաններից և ներառել նրանում մարդկության պատմությունը։ Մարդը ժամանակին վերաբերում է որպես սեփականության։ Հասկացությունների մակարդակում ժամանակն անձի համար հանդես է գալիս որպես նրա տիրապետության տակ «հատուկ օբյեկտ»։ Մարդը կարող է «ունենալ ժամանակ», արժևորել այն։ Ամրապնդվելով օնտոգենեզի ընթացքում հասկացությունների ձևով՝ ժամանակը, կարծես թե, կտրվում է անմիջականորեն ապրվող փոփոխությունների մակարդակից և դառնում «անձի հոգեբանական ժամանակ»։ Հենց այստեղ՝ ժամանակի նկատմամբ հասկացական վերաբերմունքի մակարդակում հնարավոր է հաջորդականության սիմվոլիկ վերափոխումը։ Ծագում է անձի հոգեբանական ժամանակի յուրահատուկ «դառնալիությունը»` ներկայի միջով ապագայից դեպի անցյալ։ </p><p>Ապրվող ժամանակի առանձնահատկությունների ամբողջական նկարագրման մեջ կարևոր են ժամանակի ընթացքի սուբյեկտիվ ապրվող արագությունը և անցյալի, ներկայի և ապագայի նկատմամբ անձնային վերաբերմունքը։ Նմանապես կարևոր նշանակություն ունի մարդու վերաբերմունքը սեփական կյանքի նկատմամբ։ Կյանքի ուղու հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ յուրաքանչյուր մարդու մոտ գոյություն ունի հոգեկանի զարգացման տարիքային պարբերացում։ Մարդու կյանքի տարբեր փուլերը <a href="/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B8%D5%AD%D6%80%D5%B8%D5%B6&action=edit&redlink=1" class="new" title="Հետերոխրոն (դեռ գրված չէ)">հետերոխրոն</a> են և ոչ միանշանակ։ Նրանց կողմից տրվում են նաև շարունակականության վերաբերյալ տարբեր անձնային գնահատականներ` կախված գործողությունների, արարքների, կյանքի <a href="/wiki/%D5%86%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF" title="Նպատակ">նպատակների</a> և <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF" title="Իմաստ">իմաստների</a> լցվածությունից։ Մարդու հոգեկանում առանձնացնում են մի շարք «շրջադարձային կետեր»։ Բոլոր այս փաստերը դիտարկվում են «օբյեկտիվ-կենսագրական» ժամանակում։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Սոցիալական_ժամանակ"><span id=".D5.8D.D5.B8.D6.81.D5.AB.D5.A1.D5.AC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF"></span>Սոցիալական ժամանակ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=16" title="Խմբագրել բաժինը. Սոցիալական ժամանակ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=16" title="Edit section's source code: Սոցիալական ժամանակ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ժամանակը_որպես_սոցիալական_կյանքի_չափողականություն"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A8_.D5.B8.D6.80.D5.BA.D5.A5.D5.BD_.D5.BD.D5.B8.D6.81.D5.AB.D5.A1.D5.AC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AF.D5.B5.D5.A1.D5.B6.D6.84.D5.AB_.D5.B9.D5.A1.D6.83.D5.B8.D5.B2.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.B8.D6.82.D5.B6"></span>Ժամանակը որպես սոցիալական կյանքի չափողականություն</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=17" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակը որպես սոցիալական կյանքի չափողականություն" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=17" title="Edit section's source code: Ժամանակը որպես սոցիալական կյանքի չափողականություն"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հասարակական կյանքի դինամիկ <a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Ընկալում">ընկալումը</a> նրա հասկացումը՝ որպես անընդհատ մարդկային ակտիվություն, անընդհատ տեղի ունեցող փոփոխություններ և շարունակական գործընթացներ, ստիպում է ուշադրություն դարձնել հենց «ժամանակ» հասկացությանը։ Այսպիսի մոտեցմամբ ժամանակը համարվում է հասարակական <a href="/wiki/%D4%BF%D5%A5%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կեցություն">կեցության</a>, սոցիալական իրականության անքակտելի, անընդհատ ասպեկտ։ Սոցիոլոգները, հատկապես ֆրանսիական դպրոցի ներկայացուցիչները, ժամանակի ուսումնասիրությւոնը դրեցին նոր հարթության վրա՝ սահմանելով այն որպես սոցիալական փաստ, երևույթ, որը ձևավորվում է կոլլեկտիվ մարդկային կեցության շնորհիվ։ Տարբեր <a href="/wiki/%D5%84%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Մշակույթ">մշակույթների</a> հետ կապի շնորհիվ՝ ժամանակը ձեռք է բերում տարբեր կոնտեքստներ։ Այն իրացվում է մշակութորեն, և հետևաբար պատմականորեն։ Տարբեր <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հասարակություն">հասարակություններ</a> «ապրում են» տարբեր ժամանակներում։ Ավելին, դա վերաբերում է և փոքր <a href="/w/index.php?title=%D4%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Խումբ (դեռ գրված չէ)">խմբերին</a>, միևնույն հասարակության ներսում՝ <a href="/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84" title="Ընտանիք">ընտանիքին</a>, տնտեսական ոլորտին, <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քաղաքականություն">քաղաքականությանը</a> և այլն. նրանցից յուրաքանչյուրն ունի ժամանակի իր զգացողությունը։ </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Relativit%C3%A4t_Relativity_train_ball_e%3Dmc2.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Relativit%C3%A4t_Relativity_train_ball_e%3Dmc2.jpg/300px-Relativit%C3%A4t_Relativity_train_ball_e%3Dmc2.jpg" decoding="async" width="300" height="262" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Relativit%C3%A4t_Relativity_train_ball_e%3Dmc2.jpg/450px-Relativit%C3%A4t_Relativity_train_ball_e%3Dmc2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/Relativit%C3%A4t_Relativity_train_ball_e%3Dmc2.jpg/600px-Relativit%C3%A4t_Relativity_train_ball_e%3Dmc2.jpg 2x" data-file-width="618" data-file-height="539" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>Հասարակական բոլոր երևույթները կատարվում են ժամանակի մեջ, տեղի ունենում ակնթարթորեն կամ շարունակվում որոշակի ժամանակահատված։ Ոչ մի հասարակական երևույթ չի կարող լինել բացարձակ մեկուսացված, առանձին։ Ցանկացած երևույթ ինչ-որ ձևով կապված է ուրիշների հետ։ Այդ կապի ձևերից մեկը իրար հետևից տեղի ունեցող երևույթների <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BB%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="mw-redirect" title="Հաջորդականություն">հաջորդականությունն</a> է։ Այսպիսի հաջորդականություններն առկա են հասարակական կյանքի բոլոր մակարդակներում։ Օրինակ՝ պատմական մակրոմասշտաբում պատերազմից հետո սկսվում է կապիտուլացիա, այնուհետև կնքվում խաղաղության պայմանագիր, և սկսվում է պատերազմից հետո կործանվածի վերականգնում։ Առանձին մարդու կենսագրական մասշտաբում վաղ <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մանկություն">մանկությանը</a> հաջորդում է դպրոցական տարիքը, այնուհետև համալսարան, աշխատանք, ապա անցում կենսաթոշակի։ Ամուսնությանն ու ընտանիքի ստեղծմանը հաջորդում է երեխաների ծնունդը, նրանց <a href="/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Դաստիարակություն">դաստիարակությունը</a>, մեծ աշխարհ մտնելը։ Ցանկացած այսպիսի օրինակում, եթե մենք ընտրում ենք որևէ առանձին երևույթ, ապա այն համարվում է որոշակի հաջորդականության մեջ օղակ, որևէ գործընթացի տարր, այն կլինի երևույթ, որը տեղի է ունենում ինչ-որ՝ առավել վաղ տեղի ունեցածից հետո, և նախորդում է իրադարձությունների, որոնք տեղի կունենան ավելի ուշ։ Այսինքն՝ ցանկացած երևույթ տեղի է ունենում ժամանակի ինչ-որ պահի, ունի իր լոկալիզացիան ժամանակային հաջորդականության մեջ՝ նախորդող և հաջորդող իրադարձությունների արանքում։ </p><p>Ավելին, ցանկացած հասարակական երևույթ կամ իրադարձություն իրացվում է ոչ միայն որոշակի հաջորդականության ներսում, այլ ինքը նույնպես ներառում է որոշակի հաջորդականություն։ Բանն այն է, որ նույնիսկ ամենակարճատև իրադարձությունը շարունակվում է որոշակի ժամանակահատված՝ իրենից ներկայացնելով բարդ հաջորդականություն։ Ցանկացած հասարակական երևույթ պահանջում է որոշակի ժամանակահատված, որի ընթացքում այն կատարվում է։ </p><p>Միայն մեր տեսանկյունից է կախված ՝ կդիտարկենք մենք այս կամ այն երևույթը՝ որպես մեկը՝ լոկալիզացված որոշակի հաջորդականության մեջ կամ որպես երևույթների նոր հաջորդականություն, որը կայանում է հենց ինքն իր մեջ։ Այն, ինչը մի հեռանկարում իրենից ներկայացնում է կարճ էպիզոդ, մեկ ուրիշում՝ կարող է հադես գալ որպես շարունակական գործընթաց. Ճակատամարտը էպիզոդ է զինվորական հրամանատարի համար, բայց ոչ զինվորների համար։ </p><p>Այսպիսով, չկան ժամանակից դուրս հասարակական երևույթներ։ Հաջորդականություն և շարունակականություն. ահա հասարակական երևույթների երկու ֆունդամենտալ առանձնահատկությունները։ </p><p>Երրորդ առանձնահատկությունը «ժամանակի ընթացքն է»՝ զգացում, որ այն գնում է, չի կարող կանգ առնել։ Ինչ էլ, որ մենք անենք կամ չանենք, փոփոխություններն ու գործընթացներն անընդհատորեն տեղի են ունենում մեր շուրջը, մեզ մնում է միայն հասցնել նրանց հետևից։ Մեր պասիվությունը կամ անգործությունը մեզ չեն փրկի «ժամանակի ընթացքից», քանի որ տարբեր իրադարձություններ, երևույթներ մեր շրջապատող աշխարհում և հասարակության մեջ տեղի են ունենում մեզանից անկախ, և մենք չենք կարող նույնիսկ մեզ մեկուսացնել նրանցից։ Այսպես օրինակ, հասարակական չափման մեջ, մենք կարող ենք չունենալ վարորդական իրավունք, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%AB%D5%B9" title="Համակարգիչ">համակարգչից</a> չկարողանանաք օգտվել, չսովորել օտա լեզուներ, բայց մենք այսպես, թե այնպես հայտնվում ենք մեքենայական <a href="/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քաղաքակրթություն">քաղաքակրթության</a> կենտրոնում, <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%A1%D5%B6%D6%81" title="Համացանց">համացանցի</a> դարաշրջանում, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Գլոբալիզացիա">գլոբալիզացիայի</a> գործընթացում։ </p><p>Չորրորդ առանձնահատկությունը ժամանակային փուլերի անդառնալիությունն է՝ <a href="/wiki/%D5%87%D5%A1%D6%80%D5%AA%D5%B8%D6%82%D5%B4" class="mw-redirect" title="Շարժում">շարժում</a> միայն մեկ ուղղությամբ։ «Այն, ինչ տեղի է ունեցել, հետ չես վերադարձնի»։ Այն, ինչ մենք իմացել ենք, ինչում համոզվել ենք, ինչի մասին մտածել ենք, կմնա մեր փորձում, <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B7%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հիշողություն">հիշողության</a> մեջ։ Մարդը չի կարող երիտասարդանալ, նա ժամանակի ընթացքում միայն մեծանում է, յուրաքանրյուրիս առաջ ապագան է և յուրաքանչյուրիս սպասում է <a href="/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B0" title="Մահ">մահը</a>։ </p><p>Այստեղից էլ բխում է հինգերորդ առանձնահատկությունը. անցյալի, ներկայի և ապագայի միջև տարբերությունը. այսինքն՝ այն, ինչ կատարվել է, կատարվում է հիմա և կատարվելու է։ Մարդկանց համար անցյալն այն է, ինչ պահպանվում է նրանց հիշողության մեջ, գրավոր <a href="/wiki/%D4%BD%D5%B8%D5%BD%D6%84" title="Խոսք">խոսքում</a>, <a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84" title="Պատմվածք">պատմվածքներում</a>։ Ներկան այս պահի փորձն է։ Ապագան <a href="/wiki/%D4%B5%D6%80%D6%87%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Երևակայություն">երևակայության</a>, ֆանտազիաների, պլանների օբյեկտն է։ Անցյալի վրա մենք ազդեցություն թողնել չենք կարող, պատմությունը փոխել չի կարելի, թեև բնականաբար մենք կարող ենք տարբեր պատմություններ՝ ըստ մեր ընտրության, անցյալի իրադարձությունների նկատմամբ մեր <a href="/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Վերաբերմունք (դեռ գրված չէ)">վերաբերմունքի</a>։ Ներկան այն բանի արդյունքն է, ինչ մենք անում ենք հիմա, միասին, ինչ մեզանից յուրաքանչյուրը մտածում է և նախաձեռնում։ Ապագայի վրա մենք ունենք միայն պոտենցիալ ազդեցություն, քանի որ այն, թե ինչպիսի հնարավոր սցենարներ կիրացվեն ապագայում, կախված է նրանից, թե ինչպիսի գործողություններ կնախաձեռնենք մենք ինքներս և նրանից, թե ինչպիսի գործողություններ կնախաձեռնեն ուրիշները, իսկ դա «այսօր» հայտնի չէ։ </p><p>Վեցերորդ առանջնահատկությունը ժամանակի 3 ոլորտների՝ անցյալի, ներկայի, ապագայի միջև անցման անընդհատությունն է։ Այն, ինչ ներկա է, դառնում է անցյալ, իսկ այն, ինչ ապագա է դառնում է ներկա։ Ապագան անխուսափելիորն դառնում է ներկա, իսկ ներկան՝ անցյալ։ </p><p>Որպես սոցիալական կյանքի պարտադիր չափ՝ «ժամանակ» հասկացությունն առավել ասոցացվում է <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%83%D5%B8%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Սոցիալական փոփոխություն">սոցիալական փոփոխությունների</a> հետ։ Ժամանակը սոցիալական փոփոխությունների հիմնական, որոշիչ գործոնն է։ Սոցիալական փոփոխությունները բնութագրվում են որպես հասարակության երկու վիճակների միջև տարբերություն ժամանակի մեջ. այսինքն՝ որպես տարբերություն այն բանի միջև, ինչ եղել է նախկինում, և հետո ինչ է դարձել։ Հասարակության մեջ փոփոխություններ տեղի են ունենում միշտ. ժամանակի յուրաքանչյուր պահին հասարակությունը տարբեր է։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Քանակական_և_որակական_ժամանակ"><span id=".D5.94.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.87_.D5.B8.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF"></span>Քանակական և որակական ժամանակ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=18" title="Խմբագրել բաժինը. Քանակական և որակական ժամանակ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=18" title="Edit section's source code: Քանակական և որակական ժամանակ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հասարակական և երևույթների և իրադարձությունների նկատմամբ ժամանակը հանդես է գալիս 2 ասպեկտով՝ քանակական և որակական։ Քանակական ժամանակն իրադարձությունների և գործընթացների չափման արտաքին սանդղակն է, որը որոշակի կարգավորվածություն է մտցնում նրանց քաոսային և սպոնտան <a href="/wiki/%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Զարգացում">զարգացման</a> մեջ։ Այն նպաստում է սոցիալական կյանքում լավ կողմնորոշմանը և տարբեր <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գործողություն">գործողությունների</a> կոորդինացմանը։ Սա պայմանական ժամանակ է, որը չափվում է դրա համար նախատեսված հատուկ գործիքներով՝ <a href="/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF_%D6%87_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Ժամանակ և ժամացույց">ժամացույց</a>, <a href="/wiki/%D5%95%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B5%D6%81" title="Օրացույց">օրացույց</a>։ Հենց նրանց միջոցով է հնարավոր դառնում երևույթների ժամանակային լոկալիզացիան և նրանց կոորդինացիան ժամանակի մեջ։ </p><p>Համալսարանում, օրինակ, դասախոսություններ կարդալ հնարավոր չէ, եթե դասախոսներն ու ուսանողները չհանդիպեն միջնույն, նախատեսված ժամանակում, տվյալ լսարանում։ Ժամանակակից հասարակության մեջ ոչ մի խումբ, ոչ մի կազմակերպություն չի կարող գոյություն ունենալ առանց ժամանակային չափման։ </p><p>Բոլոր դեպքերում, այստեղ խոսք է գնում արտաքին ժամանակի մասին, քանի որ երևույթներն ու իրադարձությունները հաստատաված են կոնվենցիոնալ շրջանակներում, փոխադարձ համաձայնության հիման վրա, այլ ոչ թե բխում է հենց երևույթների էությունից։ Ժամացույցին նայելով՝ մենք ճանաչում ենք թիվը, որի հիման վրա դատում, թե ինչքան ժամանակ է մնացել մինչև աշխատանքի վերջ՝ անկախ այն բանից, թե ինչքան ենք հոգնել, աշխատանքի որ մասն ենք արել և ինչ է մնացել անելու։ Մենք նայում ենք օրացույցին և իմանում, որ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A1%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գարուն">գարուն</a> է, նույնիսկ եթե դրսում <a href="/wiki/%D5%81%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Ձյուն">ձյուն</a> է տեղում։ </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Around_the_World_(7139204775).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Around_the_World_%287139204775%29.jpg/250px-Around_the_World_%287139204775%29.jpg" decoding="async" width="250" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Around_the_World_%287139204775%29.jpg/375px-Around_the_World_%287139204775%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Around_the_World_%287139204775%29.jpg/500px-Around_the_World_%287139204775%29.jpg 2x" data-file-width="3648" data-file-height="3333" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>Միանգամայն ուրիշ է ներքին կամ որակական ժամանակը։ Բանն այն է, որ որոշակի երևույթներ, իրադարձություններ և գործընթացներ կարող են ունենալ իրենց հատուկ ժամանակային հատկանիշներ։ Ժամանակն այս դեպքում դառնում է նրանց օնտոլոգիական գիծը։ Եթե նախորդ դեպքում մենք խոսում էինք ժամանակի մեջ տեղի ունեցող իրադարձությունների մասին, ապա այժմ՝ «իրադարձությունների մեջ ներառված ժամանակի մասին»։ </p><p>Ժամացույցով կամ օրացույցով չափվող քանակական ժամանակը ոչ միայ վերաբերում է հասարակական երևույթներին, այլև ծառայում է աստղագիտական, <a href="/wiki/%D5%96%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A5%D6%80%D6%87%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Ֆիզիկական երևույթներ">ֆիզիկական երևույթների</a>, <a href="/wiki/%D5%94%D5%AB%D5%B4%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BC%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%A1" class="mw-redirect" title="Քիմիական ռեակցիա">քիմիական ռեակցիաների</a> կամ կենսաբանական գործընթացների չափման համար։ Բայց որակական ժամանակը միանման չէ իրականության տարբեր ոլորտներում։ Հասարակական երևույթների ժամանակային, օնտոլոգիական առանձնահատկությունները վերլուծելիս մենք խոսում ենք արդեն սոցիալական ժամանակի մասին։ </p><p>Հասարակական գործընթացները և իրադարձությւոնները բնութագրվում են հետևյալ ժամանակային առանձնահատկություններով, որոնց հիման վրա էլ տարբերվում են իրարից. </p> <ul><li>Տևողությունը. առավել կարճատև կամ երկարատև,</li> <li>Տեմպ. Արագ կամ դանդաղ,</li> <li>Ռիթմիկություն. Կարող են ընթանալ կանոնավոր ինտերվալներում կամ պատահական, քաոսային։</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ժամանակը_հասարակական_գիտակցության_և_մշակույթի_մեջ"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A8_.D5.B0.D5.A1.D5.BD.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D5.A3.D5.AB.D5.BF.D5.A1.D5.AF.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D6.87_.D5.B4.D5.B7.D5.A1.D5.AF.D5.B8.D6.82.D5.B5.D5.A9.D5.AB_.D5.B4.D5.A5.D5.BB"></span>Ժամանակը հասարակական գիտակցության և մշակույթի մեջ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=19" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակը հասարակական գիտակցության և մշակույթի մեջ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=19" title="Edit section's source code: Ժամանակը հասարակական գիտակցության և մշակույթի մեջ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Որպես սոցիալական կյանքի համընդհանուր և կարևորագույն գործոն՝ ժամանակը պետք է արտացոլվի <a href="/wiki/%D4%B3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գիտակցություն">գիտակցության</a> մեջ՝ <a href="/wiki/%D5%84%D5%BF%D5%A1%D5%AE%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Մտածողություն">մտածողության</a> մեջ, <a href="/wiki/%D4%B4%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B3%D5%A1%D5%BC" class="mw-redirect" title="Դրդապատճառ">դրդապատճառներում</a>, <a href="/wiki/%D4%B4%D5%AB%D6%80%D6%84%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B8%D6%82%D5%B4" title="Դիրքորոշում">դիրքորոշումներում</a>, որոնցով ղեկավարվում են մարդիկ։ Ժամանակի զգացողությունն, անկասկած, ունիվերսալ երևույթ է։ Սակայն մարդիկ խիստ տարբերվում են «ժամանակի զգացմամբ», ժամանակի պահը որոշելու ընդունակությամբ, այն զգացմամբ, թե ինչքան ժամանակ է անհրաժեշտ այս կամ այն խնդրի լուծման համար։ Որոշ մարդիկ բացառապես պունկտուալ են, որոշներն անխուսափելիորեն ուշանում են։ Որոշ մարդիկ «ունեն ժամանակ», ուրիշների համար այն չի հերիքում։ Ասվածը վերաբերում է ժամանակի հոգեբանության անհատական տարբերություններին։ </p><p>Սոցիոլոգների համար առվել մեծ հետաքրքրություն են ներկայացնում <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Հասարակություն">հասարակությունների</a> միջև տարբերություններն՝ ըստ ժամանակի մշակութային արտացոլման։ </p><p>Տարբեր հասարակություններում ընդունված են ժամանակի տարբեր մշակութային պրոֆիլներ։ Բավական է համեմատել ժամանանակից ամերիկյան և մեքսիական մշակույթները, <a href="/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1" title="Գերմանիա">Գերմանիան</a> <a href="/wiki/%D4%BB%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1" title="Իտալիա">Իտալիայի</a> հետ, <a href="/wiki/%D5%87%D5%BE%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1" title="Շվեդիա">Շվեդիան</a> <a href="/wiki/%D5%86%D5%AB%D5%A3%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%A1" title="Նիգերիա">Նիգերիայի</a> հետ, ավելին հենց <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84" title="Արևմուտք">Արևմուտքն</a> <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84" title="Արևելք">Արևելքի</a> հետ։ Պատմական պլանում կարելի է համեմատել ավանդական գյուղատնտեսական հասարակությունը ժամանակակից տեխնոլոգիական հասարակության հետ, որը տարբերվում է բարձր ուրբանիզացմամբ։ </p> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Time.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Time.JPG/250px-Time.JPG" decoding="async" width="250" height="296" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Time.JPG/375px-Time.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Time.JPG/500px-Time.JPG 2x" data-file-width="543" data-file-height="642" /></a><figcaption></figcaption></figure> <p>Բայց «ժամանակային պրոֆիլները» վերաբերում են ոչ միայն հասարակություններին։ Կան մասնագիտություններ, որոնցում ժամանակի ճշգրտությունը կարևոր է, օրինակ՝ օդաչու, մարզիկներ, որոնք մարզվում են տարիներ նոր ռեկորդներ սահմանելու համար։ Կան այնպիսի մասնագիտություններ, որոնցում մարդիկ ավելի ազատ են կազմակերպում ժամանակը, օրինակ դերասանները։ Կան այնպիսի մասնագիտություններ, որոնցում առավել մեծ նշանակություն ունի աշխատանքի ինտենսիվությունը, օրինակ՝ <a href="/wiki/%D4%B2%D5%AA%D5%AB%D5%B7%D5%AF" title="Բժիշկ">բժիշկներ</a>, իրավաբաններ։ Նույնիս առօրյա դիտարկումների արդյունքում կարելի է ասել, որ ժամանակը տարբեր կերպ է ընթանում տարբեր կազմակերպություններում՝ <a href="/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%81" title="Հիվանդանոց">հիվանդանոցներ</a>, բանտեր։ </p><p>Իսկ ինչու՞մն է կայանում Տտարբեր հասարակություններում ժամանակային պրոֆիլների մշակութային տարբերությունների պայմանավորվածությունը։ Առաջին հերթին, ժամանակի կարևորության գիտակցումն է, նրա ընթացքի զգացումը, ճշգրտության, պունկտուալության պահանջները։ </p><p>Երկրորդ՝ մշակույթը կարծես թե մարդկանց պարտադրում է ժամանակի մասին պատկերացում՝ հենց ցիկլիկության և գծայնության մասին։ Ժամանակի կոնցեպցիան նախնադարյան հասարակությունում ցիկլիկ էր՝ համաձայնեցված <a href="/wiki/%D4%B2%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Բնություն">բնության</a> ռիթմի հետ։ Ժամանակի գծային կոնցեպցիան <a href="/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Քրիստոնեություն">քրիստոնեության</a> պրոդուկտ է, որը ներմուծեց ապագակյի գաղափարը՝ նրա նպատակը դարձնելով փրկությունն ու ապաշխարումը։ Ներկային հասարակության մեջ իշխում է ժամանակի ցիկլիկ և գծային կոնցեպցիաների յուրահատուկ համադրությունը։ </p><p>Երրորդ ասպեկտը անցյալի, ներկայի կամ ապագայի շեշտադրումն է։ Այստեղ խոսք է գնում տվյալ հասարակության մեջ ժամանակայի կողմնորոշիչների մասին։ Կան հասարակություններ, որոնք խորապես ապրում են անցյալով, կոիլտիվացնում <a href="/wiki/%D4%B1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9" title="Ավանդույթ">ավանդույթներ</a>, մեծ նշանակություն տալիս <a href="/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%A1%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%B6" title="Հուշարձան">հուշարձաններին</a>։ Կան հասարակություններ, որոնք կողմնորոշված են դեպի ապագան, օրինակ ամերիկյան, ավստրալիական հասարակությունները։ </p><p>Կան սոցիալական խմբեր, որոնք ապրում են ներկայի կողմոնրոշմամբ։ Նրանք ապրում են «այսօրվա» օրով՝ դաս չքաղելով անցյալից և չուղղվելով դեպի ապագա (մարգինալ խմբեր, գործազուրկներ, անօթևաններ, ֆինանսական էլիտա)։ </p><p>Չորրորդ առանձնահատկությունը դրսևորվում է ապագայի մասին պատկերացումներում։ Մի խմբի, հասարակության համար ապագան այն է, ինչ ինքն իրենով կգա։ Դրա համար պետք է ենթարկվել ճակատագրին և սպասել նրան, ինչ կլինի։ Մյուս խումբը ընդունում է այն տեսակետը, որ ապագան պրոյեկտ է, այն ակտիվ ձևավորման առարկա է։ </p><p>Հինգերորդ տարբերությունը վերաբերում է հակադիր արժեհամակարգերին՝ ուղղված փոփոխություններին, նորամուծությունների, կամ ընդհակառակը՝ անընդհատությանը, անփոփոխայնությանը։ Այս ընդհանուր առաջընթացային կամ կոնսերվատիվ կողմնորոշումն արտացոլվում է ժամանակի նկատմամբ վերաբերմունքում։ Առաջընթացային մարդկանց համար ժամանակը <a href="/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%AA%D5%A5%D6%84" title="Արժեք">արժեք</a> է, իսկ կոնսերվատիվ մարդկանց համար՝ սպառնալիք։ </p><p>Ժամանակի սոցիոմշակութային կառավարումը էական տարբերություններ է մտցնում այնպիսի հասկացությունների միջև, ինչպիսիք են աշխատանքի ժամանակ, ընդմիջման ժամանակ, տոներ, ուսումնական և արձակուրդների ժամանակ, որոնց սահմանաները տարբեր հասարակություններում խիստ տարբեր է։ Եվ ինչպես շատ սոցիալական փաստեր, դրանք ուժեղ ազդեցություն են թողնում հասարակության անդամների վրա՝ դրդելով որոշակի վարքի (օրինակ՝ Իտալիայուն ընդունված չէ ընթրել երեկոյան ժամը 8-ից շուտ, որովհետև այդ ժամանակ են բացվում ռեստորանները։ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ժամանակի_սոցիալական_ֆունկցիաներ"><span id=".D4.BA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.AB_.D5.BD.D5.B8.D6.81.D5.AB.D5.A1.D5.AC.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.B6_.D6.86.D5.B8.D6.82.D5.B6.D5.AF.D6.81.D5.AB.D5.A1.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Ժամանակի սոցիալական ֆունկցիաներ</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=20" title="Խմբագրել բաժինը. Ժամանակի սոցիալական ֆունկցիաներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=20" title="Edit section's source code: Ժամանակի սոցիալական ֆունկցիաներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Հասարակության մեջ ժամանակը կատարում է կարևորագույն ֆունկցիաներ։ Դրանք ունեն ունիվերսալ բնույթ, թեև դրանց կշիռ տարբեր է պատմական տարբեր փոփոխություններում, ինչը բխում է հասարակության անընդհատ բարդացումից։ </p> <ul><li>Հասարակական կյանքի առաջին ունիվերսալ պահանջը, որին պատասխանում է ժամանակի չափման համակարգը, առանձին մարդկանց խմբերի, կազմակերպությունների գործողությունների համաժամանակեցումն է (սինխրոնացումը)։ Հասարակության մեջ կատարվող շատ գործողություններ կրում են կոլեկտիվ բնույթ։ Դրանց կատարման համար մեծ քանակությամբ մարդիկ պետք է հայտնվեն միևնույն տեղում, միևնույն ժամին։ օրինակ՝ <a href="/wiki/%D4%BB%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BC" title="Ինքնաթիռ">ինքնաթիռը</a>, որպեսզի թռչի, ամբողջ անձնակազմը, ուղևորները պետք է միևնույն ժամանակ հայտնվեն օդանավակայանում։</li> <li>Կոորդինացիա։ Կոլեկտիվ <a href="/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Գործունեություն">գործունեության</a> համար անհրաժեշտ է ոչ միայն այն, որ մասնակիցների գործողությունները միաժամանակ կատարվեն, բայց և լինեն համաձայնեցված։</li> <li>Գործողությունների կանոնակարգում։ Շատ սոցիալական գործողություններ կատարվում են համապատասխան տրամաբանությամբ, համաձայն որի՝ գործընթացի առանձին փուլեր իմաստ ունեն այնքանով, որքանով կիրագործվեն հաստատված հաջորդականությամբ։ Որոշ խնդիրներ պետք է լուծվեն ավելի շուտ կամ ավելի ուշ։</li></ul> <p>(Երեխան պետք է <a href="/wiki/%D4%B4%D5%BA%D6%80%D5%B8%D6%81" title="Դպրոց">դպրոց</a> գնա համապատասխան <a href="/w/index.php?title=%D5%8F%D5%A1%D6%80%D5%AB%D6%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Տարիք (դեռ գրված չէ)">տարիքում</a>)։ Այս դեպքում ժամացույցն ու օրացույցը խիստ անհրաժեշտ են։ </p> <ul><li>Որոշակի գործողությունների ժամկետների հաստատումն է։ Ստացվում են այնպես, որ որոշակի գործողություններ կարող են նախաձեռնվել այն ժամանակ, երբ դրա համար հասանելի են համապատասխան պայմաններ։ Այսպիսի հասանելիությունը սահմանափակ է ժամանակի մեջ(գնված ապրանքը չի կարելի վերադարձնել խանութ, եթե անցել է դրա համար նախատեսված ժամկետը)։</li> <li>Որոշակի գործողությունների տևողության չափումն է։ Առօրյա կյանքի կազմակերպման համար չափազանց կարևոր է աշխատանքային օրվա հաստատումը, արձակուրդի ժամկետի որոշումը և այլն։ Գործողության կարճատև կամ երկարատև տևողությունը կարող է դառնալ հաջողության չափ, որը որոշում է հաջողությունը ապագայում, մրցանակը և այլն։</li> <li>Ժամանակի որակական բաշխում։ Առօրյա կյանքում միօրինակության հաղթահարման համար շատ կարևոր է հատուկ տեսակի գործողությունների համար ժամանակահատվածների առանձնացումը և դրանց տոնական, բնույթ հաղորդելը, օրնակ՝ <a href="/wiki/%D5%8D%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A2_%D4%BE%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A4" class="mw-redirect" title="Սուրբ Ծնունդ">Սուրբ Ծնունդ</a>, <a href="/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%AB" class="mw-redirect" title="Նոր տարի">Նոր տարի</a> և այլն։</li></ul> <p>Բոլոր այս ֆունկցիաների նշանակությունը փոխվում է պատմականորեն՝ սոցիալական կյանքի զարգացմանը զուգահեռ։ Ժամանակակից հասարակության մեջ ժամանակը կոլեկտիվ կյանքի գլխավոր կարգավորիչն է, կազմակերպողը, կոորդինավորողը։ Ժամանակը դառնում է ինքնուրույն կապիտալ, ինքնարժեք, որը կարելի է օգտագործել, գնել։ Ժամանակը չափվում է տարբեր փոխարժեքներով, գնալով ավելի է խորանում սոցիալական ժամանակի և անհատական ժամանակի միջև տարբերությունը։ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Աղբյուրներ"><span id=".D4.B1.D5.B2.D5.A2.D5.B5.D5.B8.D6.82.D6.80.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Աղբյուրներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=21" title="Խմբագրել բաժինը. Աղբյուրներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=21" title="Edit section's source code: Աղբյուրներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7597683">.mw-parser-output .div-col{margin-top:0.3em;column-width:30em}.mw-parser-output .div-col-small{font-size:90%}.mw-parser-output .div-col dl,.mw-parser-output .div-col ol,.mw-parser-output .div-col ul{margin-top:0}.mw-parser-output .div-col li,.mw-parser-output .div-col dd{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}</style><div class="div-col" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em;"> <ul><li>Алексеев. П., Панин А. Философия. учебник для студентов Вузов.-3е из. прераб. и доп.-М, ТК Велби. Изд.-Проспект, 2003-608с</li> <li>Аскольдов С.А. Время и его преодоление. Мысль, 1922.</li> <li>Бернштейн Н.А. О построении движений. –М: Прогресс, 1947-242с.</li> <li>Большой энциклопедический словарь в 2-х т/ Гл. ред. А.М. Прохоров- М.Сов. Энциклопедия, 1991. г2-767с.</li> <li>Васильюк Ф. Е. Психология переживания. Изд. –во Моск. Ун-та, 1984- 200с.</li> <li>Выготский Л.С. Собрание сочинений: В 6т М.: Педагогика, 1982 Т5-368с.</li> <li>Гегель Г.В.Ф. Энциклопедия философских наук т2. Философия природы.-М.: «Мысль», 1975.-695с. (Филос. Наследие Т 64).-С5-579 с преложениями и примичениями.</li> <li>Гусев А.Н. Общая психология։ в 7 т։ учебник для студ. Высш. учеб. заведении/под. ред. Б.С. Братуся. т 2. Ощущение и восприятие/ Из. ц. «Академия», 2007-416с.</li> <li>Хасанов И.А. Феномен времени. Часть 1. Обективное время.-М.,1998-154с.</li> <li>Цуканов Б.И. Время в психике человека. Одесса. «АстроПринт», 2000.</li> <li>Шиффман Х.Р. Ощущения и восприятие. 5-е из. СПб. Питер, 2003-928с.։ ил-(серия «Мастера психологии»).</li> <li>Штомпка П. Социология социальных изменений; пер. с англ. М., 1996. 416 с.</li> <li>Штомпка П. Социология։ анализ современного общества / Пер. с польского С. М. Червонной. — М.։ Логос, 2005.</li> <li>Джеймс В., Психология /Под.ред. Л.А. Петровской.-М.: Педогогика, 1991.-368с. (Классики мировой психологии).</li> <li>Дильтей В. Описательная психология. Западное издание. –СПб. Издательство «Алетейя» При содействия фонда «Университетская книга», 1986-160с.</li> <li>Кант И.О. Сочинения в шести томах. Том 2. Под общ. ред. В.Ф.Асмуса, А.Я. Гулыги, Т.И. Ойзермана. редактор тома А.В. Гулыга. Перевод Б.А. Фохта. Москва: Изд. «Мысль», 1964.-Академия Наук СССР. Институт философии. Серия «Философское наследие». Т5.</li> <li>Реальникова И.А. Субективное переживание времени личностью как предмет научного психологического исследования.//<a rel="nofollow" class="external free" href="http://izvestia.asu.ru/2001/2/soci/TheNewsOfASU-2001-2-soci-03.pdf">http://izvestia.asu.ru/2001/2/soci/TheNewsOfASU-2001-2-soci-03.pdf</a>.</li> <li>Франкфорт Г., Франкфорт Г.А. Миф и реальность// Франкфорт Г., Франкфорт Г.А., Уилсон Дж, Якобсон Т., в преддверии философии. Духовные искания древнего человека. – М.: Наука, 1984.</li> <li>Леви-Брюль Л. Первобытное мышление. - М., 1935.</li> <li>Леви-Брюль Л. Сверхъестественное в первобытном мышлении. - М., 1937.</li> <li>Кузнецов И.В. Принцип соответствия в современной физике и его философское значение. - М.-Л., 1948.</li> <li>Кулаков Ю.И. Время как физическая структура // Развитие учения о времени в геологии. - Киев: "Наукова думка", 1982, стр. 126-150.</li> <li>Мандельштам Л.М. Лекции по колебаниям (1930-1932). - М., 1955.</li> <li>Мардер Л. Парадокс часов. - М., 1974.</li> <li>Мауринь А.М. Проблема биологического времени и функция Бакмана. // Моделирование и прогнозирование в экологии. Межвуз. сборник научных трудов. - Рига, 1980, стр. .</li> <li>Мауринь А.М. Проблемы разработки онтогенетической шкалы биологического времени. // Моделирование и прогнозирование в биоэкологии. - Рига, 1982, стр. 73-81;</li> <li>Моисеева Н.И. Восприятие времени человеческим сознанием //Хронобиология и хрономидицина: Руководство. - М.: Медицина, 1989, с. 261-277.</li> <li>Моисеева Н.И. Свойства биологического времени // Фактор времени в функциональной деятельности живых систем. - Л., 1980, стр. 15-19.</li> <li>Моисеева Н.И. Некоторые методологические аспекты изучения понятия времени в биологии //Некоторые методологические вопросы теоретической медицины. - Л.: "Медицина", 1975, стр. 87-116.</li> <li>Моисеева Н.И., Сысуев В.М. Временная среда и биологические ритмы. - Л.: "Наука", 1981.</li> <li>Молчанов А.М. Время и эволюция //Системные исследования. Методологические проблемы / Ежегодник. 1970. - М.; Наука, 1970, с. 69-79.</li> <li>Молчанов А.М. Термодинамика и эволюция //Колебательные процессы в биологических и химических системах. - М.: Наука, 1967, с. 292-308.</li> <li>Молчанов Ю.Б. Четыре концепции времени в философии и физике. - М.: Наука, 1977 а. - 192 с.</li> <li>Молчанов Ю.Б. Проблема времени в философии Аристотеля // "Философские науки", 1977 b, 1, с. 55-62.</li> <li>Молчанов Ю.Б. Проблема времени в современной науке. - М.: Наука, 1990 а. - 136 с.</li> <li>Молчанов Ю.Б. Проблема времени в системе научного знания // Естествознание: системность и динамика (Методологические очерки). - М.; Наука, 1990 b, стр. 61-76.</li> <li>Молчанов Ю.Б. Философский смысл концепции времени у Ньютона // Ньютон и философские проблемы физики ХХ века. - М.: Наука, 1991, с. 156-169.</li> <li>Пипуныров В.Н.. История часов с древнейших времен до наших дней. - М.: Наука, 1982. - 496 с.</li> <li>Платон. Тимей (Перевод С.С. Аверинцева) // Платон. Сочинения в трех томах. Т. 3, часть 1. - М.: Мысль, 1971, стр. 455-541.</li> <li>Плотин. III эннеада, кн. 7 //Переводы на русский язык в книгах: М. Браш. Классики философии. Т. 1. Греческая философия. - СПб. 1907, стр. 458 - 471; А.Ф. Лосев. История античной эстетики. Т. 6. Поздний эллинизм. - М.: Искусство, 1980, стр. 348-350, 351-353.</li> <li>БОЛОТОВА А.К. ЧЕЛОВЕК И ВРЕМЯ В ПОЗНАНИИ, ДЕЯТЕЛЬНОСТИ, ОБЩЕНИИ, Москва 2007.</li> <li>Серенкова В.Ф. Исследование проблем психологии времени//Методологические и теоретические проблемы современной психологии. М.,1988.</li> <li>Yeager J. Absolute time estimates as a function of complexity and interruptions of melodies. Psycbonomic Science, 1969, 15,177-178.</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Արտաքին_հղումներ"><span id=".D4.B1.D6.80.D5.BF.D5.A1.D6.84.D5.AB.D5.B6_.D5.B0.D5.B2.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.B6.D5.A5.D6.80"></span>Արտաքին հղումներ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&veaction=edit&section=22" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>խմբագրել</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&action=edit&section=22" title="Edit section's source code: Արտաքին հղումներ"><span>խմբագրել կոդը</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="infobox sisterproject"><figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Wikiquote-logo-hy.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Wikiquote-logo-hy.svg/49px-Wikiquote-logo-hy.svg.png" decoding="async" width="49" height="49" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Wikiquote-logo-hy.svg/74px-Wikiquote-logo-hy.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d1/Wikiquote-logo-hy.svg/98px-Wikiquote-logo-hy.svg.png 2x" data-file-width="150" data-file-height="150" /></a><figcaption> </figcaption></figure><div style="margin-left: 60px;"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84" title="Վիքիքաղվածք">Վիքիքաղվածքն</a> ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են <div style="margin-left: 10px;"> <i><b><a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/Special:Search/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" class="extiw" title="q:Special:Search/Ժամանակ">Ժամանակ</a></b></i> հոդվածին</div></div></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://feynmanlectures.caltech.edu/I_05.html#Ch5-S2">Ժամանակի մասին ֆեյնմանյան դասախոսություններում</a></li></ul> <table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/24px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/36px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/48px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></span></span></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84" title="Վիքիքաղվածք">Վիքիքաղվածքն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://hy.wikiquote.org/wiki/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" class="extiw" title="q:Ժամանակ">«Ժամանակ»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table><table class="toccolours" style="width:100%"><tbody><tr><td style="width:auto"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /></span></span></td><td style="width:100%"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Time" class="extiw" title="commons:Category:Time">«Ժամանակ»</a> հոդվածին։</td></tr></tbody></table> <table class="navbox" style="border-spacing:0"><tbody><tr><td style="padding:2px"><table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group"><div style="padding: 0px 18px 0px 0px; width: 100%;"><div style="float: left;"><span class="noprint plainlinksneverexpand nowrap" style="font-size:x-small;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Դիտել այս կաղապարը"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a></span> </span></div>  Բառարաններ և հանրագիտարաններ</div></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Time" class="extiw" title="wikisource:1911 Encyclopædia Britannica/Time">Բրիտանիկա (11-րդ)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/science/time">Բրիտանիկա</a> · <a href="https://hy.wikisource.org/wiki/ru:%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%92%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F,_%D1%81%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BC%D1%8B_%D0%B8%D0%B7%D0%BC%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:ЭСБЕ/Время, системы измерения">Բրոքհաուսի և Եփրոնի</a> · <a href="https://hy.wikisource.org/wiki/ru:%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%92%D1%80%D0%B5%D0%BC%D1%8F" class="extiw" title="s:ru:МЭСБЕ/Время">Բրոքհաուսի և Եփրոնի փոքր</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.larousse.fr/encyclopedie/divers/temps/96458">Լարուսի</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/time/">Կանադական</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.krugosvet.ru/enc/gumanitarnye_nauki/lingvistika/VREMYA.html">Կրուգոսվետ</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://snl.no/tid">Մեծ նորվեգական</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://pravenc.ru/text/155438.html">Ուղղափառ</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/cathen/14726a.htm">Catholic (1997—…)</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D013995">MESH ID</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.treccani.it/enciclopedia/tempo">Treccani</a> · <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.universalis.fr/encyclopedie/temps/">Universalis</a></div></td></tr><tr style="height:2px"><td colspan="2"></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D5%89%D5%A1%D6%83%D5%B8%D6%80%D5%B8%D5%B7%D5%B9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%B0%D5%BD%D5%AF%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Չափորոշչային վերահսկողություն">Չափորոշչային վերահսկողություն</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4067461-7">4067461-7</a> · <a href="/wiki/%D5%89%D5%A5%D5%AD%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%A1%D5%A6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Չեխիայի ազգային գրադարան">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph116842">ph116842</a></div></td></tr></tbody></table></td></tr></tbody></table> <table class="toccolours" style="font-size:85%; margin-top:0.1em; margin-bottom:0.1em; border: 1px solid #aaa; padding: 5px; clear: both;" width="100%"> <tbody><tr> <td><i>Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված <a href="/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6" title="Հայկական սովետական հանրագիտարան">Հայկական սովետական հանրագիտարանից</a>  (<a href="https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_4.djvu/272" class="extiw" title="s:Էջ:Հայկական Սովետական Հանրագիտարան (Soviet Armenian Encyclopedia) 4.djvu/272">հ․ 4, էջ 272</a>)։</i> <span class="mw-default-size" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:CC_BY-SA_icon_80x15.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bf/CC_BY-SA_icon_80x15.png" decoding="async" width="80" height="15" class="mw-file-element" data-file-width="80" data-file-height="15" /></a></span> </td></tr></tbody></table> <div class="interProject" style="display:none;"><a href="https://hy.wiktionary.org/wiki/Special:Search/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" class="extiw" title="wikt:Special:Search/Ժամանակ">Վիքիբառարան</a></div> <table id="wiktsjab" class="toccolours interProjectTemplate zusterprojectsjab" style="margin:0.1em auto 0.1em auto; clear:both; width:100%;"> <tbody><tr> <td width="40"><span typeof="mw:File"><a href="https://hy.wiktionary.org/wiki/Գլխավոր_էջ"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Wiktionary-logo-hy.png/35px-Wiktionary-logo-hy.png" decoding="async" width="35" height="42" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Wiktionary-logo-hy.png/53px-Wiktionary-logo-hy.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Wiktionary-logo-hy.png/70px-Wiktionary-logo-hy.png 2x" data-file-width="391" data-file-height="474" /></a></span> </td> <td>Ընթերցե՛ք <b><a href="https://hy.wiktionary.org/wiki/%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" class="extiw" title="wikt:ժամանակ">«ժամանակ»</a></b> բառի բացատրությունը <a href="https://hy.wiktionary.org/wiki/" class="extiw" title="wikt:">Հայերեն Վիքիբառարանում</a>։ </td></tr></tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ժամանակ&oldid=10035973">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ժամանակ&oldid=10035973</a>» էջից</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8" title="Սպասարկող:Կատեգորիաները">Կատեգորիաներ</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1" title="Կատեգորիա:Դասական մեխանիկա">Դասական մեխանիկա</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%96%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Ֆիզիկական մեծություններ">Ֆիզիկական մեծություններ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF" title="Կատեգորիա:Ժամանակ">Ժամանակ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%93%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BD%D5%B8%D6%83%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Փիլիսոփայական տերմինաբանություն">Փիլիսոփայական տերմինաբանություն</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%96%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Ֆիզիկայի հասկացություններ">Ֆիզիկայի հասկացություններ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%86%D5%AB%D5%A6%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Կատեգորիա:Մետաֆիզիկայի հասկացություններ">Մետաֆիզիկայի հասկացություններ</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D4%B3%D5%B8%D5%B5%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" title="Կատեգորիա:Գոյաբանություն">Գոյաբանություն</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Թաքցված կատեգորիաներ: <ul><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A5%D6%80_%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BD%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%81" title="Կատեգորիա:Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից">Նյութեր Հայկական սովետական հանրագիտարանից</a></li><li><a href="/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:%D5%89%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A3%D5%BE%D5%A1%D5%AE_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D5%B6%D5%A5%D6%80_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF_%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB%D6%81" title="Կատեգորիա:Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից">Չստուգված հոդվածներ ազատ աղբյուրներից</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 9 Հուլիսի 2024-ի ժամը 23:58-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Տեքստը հասանելի է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">Քրիեյթիվ Քոմոնս Հղման-Համանման տարածման</a> թույլատրագրի ներքո, առանձին դեպքերում հնարավոր են հավելյալ պայմաններ։ Մանրամասնությունների համար այցելեք՝ <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a>։</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//hy.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Տեսքը բջջայինով</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-76c6b8f495-rwwrl","wgBackendResponseTime":259,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.303","walltime":"0.431","ppvisitednodes":{"value":538,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":27946,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":400,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":8,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":5163,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 279.363 1 -total"," 44.19% 123.437 1 Կաղապար:Արտաքին_հղումներ"," 31.73% 88.644 1 Կաղապար:Դասական_մեխանիկա"," 28.77% 80.360 1 Կաղապար:Sidebar_with_collapsible_lists"," 23.35% 65.219 1 Կաղապար:Քույրհղումներ"," 11.31% 31.600 1 Կաղապար:Div_col"," 6.48% 18.092 1 Կաղապար:Այլ_կիրառումներ"," 4.81% 13.436 1 Կաղապար:Replace"," 2.18% 6.099 1 Կաղապար:Վիքիբառարան"," 1.58% 4.420 1 Կաղապար:Div_col_end"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.134","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3775167,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-544b9c6d64-q5zkz","timestamp":"20241126213208","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u053a\u0561\u0574\u0561\u0576\u0561\u056f","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D4%BA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11471","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q11471","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2014-09-24T14:42:33Z","dateModified":"2024-07-09T23:58:15Z"}</script> </body> </html>