CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="az" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Qafqaz Albaniyası — Vikipediya</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )azwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","yanvar","fevral","mart","aprel","may","iyun","iyul","avqust","sentyabr","oktyabr","noyabr","dekabr"],"wgRequestId":"1c9dd43e-d3b1-4cef-802c-bdac74766f96","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Qafqaz_Albaniyası","wgTitle":"Qafqaz Albaniyası","wgCurRevisionId":8048758,"wgRevisionId":8048758,"wgArticleId":6071,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr","EasyTimeline uzantısından istifadə edən səhifələr","Articles with hatnote templates targeting a nonexistent page","Vikipediya:İstinadları istinad şablonları ilə göstərilməli məqalələr","Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr","461-ci ildə ləğv olunmuş dövlətlər və ərazilər","Qafqaz Albaniyası","Tarixi dövlətlər"],"wgPageViewLanguage":"az","wgPageContentLanguage":"az", "wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Qafqaz_Albaniyası","wgRelevantArticleId":6071,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"az","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"az"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":200000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q177076","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"], "GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.20"};RLSTATE={"ext.gadget.common-site":"ready","ext.gadget.darkModeFixes":"ready","ext.gadget.logo":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","ext.timeline.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","ext.scribunto.logs","site", "mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.directLinkToCommons","ext.gadget.referenceTooltips","ext.gadget.sidebarRelated","ext.gadget.metaBox","ext.gadget.EditToolbar","ext.gadget.EditToolbar-menu-page_elements","ext.gadget.EditToolbar_infobox_person","ext.gadget.EditToolbar_discussion","ext.gadget.EditToolbar_references","ext.gadget.markadmins","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.timeline.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=az&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=ext.gadget.common-site%2CdarkModeFixes%2Clogo&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=az&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/1200px-Flag_of_Mihranids.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/800px-Flag_of_Mihranids.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="533"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/640px-Flag_of_Mihranids.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="427"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Qafqaz Albaniyası — Vikipediya"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//az.m.wikipedia.org/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redaktə" href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipediya (az)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//az.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://az.wikipedia.org/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipediya — Atom-lent" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Qafqaz_Albaniyası rootpage-Qafqaz_Albaniyası skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Məzmuna keç</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sayt"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Əsas menyu" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Əsas menyu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Əsas menyu </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Əsas menyu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">gizlə</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Naviqasiya </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" title="Ana səhifəni ziyarət edin [z]" accesskey="z">Ana səhifə</a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:K%C9%99nd_meydan%C4%B1" title="Layihə haqqında, nələr edəbilərsiniz, axtardıqlarınızı harda tapmaq olar">Kənd meydanı</a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:%C4%B0cma_portal%C4%B1" title="Gündəlik xəbərlər ilə əlaqəli məlumatlar">İcma portalı</a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:SonD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r" title="Vikidəki son dəyişikliklər siyahısı [r]" accesskey="r">Son dəyişikliklər</a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C9%99sad%C3%BCfi" title="Təsadüfi məqaləyə keç [x]" accesskey="x">Təsadüfi məqalə</a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:X%C3%BCsusiS%C9%99hif%C9%99l%C9%99r">Xüsusi səhifələr</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Layihələr" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Layihələr" > <div class="vector-menu-heading"> Layihələr </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-Seçilmiş-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r">Seçilmiş məqalələr</a></li><li id="n-Seçilmiş-siyahılar" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_siyah%C4%B1lar">Seçilmiş siyahılar</a></li><li id="n-Yaxşı-məqalələr" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Yax%C5%9F%C4%B1_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r">Yaxşı məqalələr</a></li><li id="n-Məqalə-namizədləri" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99qal%C9%99_namiz%C9%99dl%C9%99ri">Məqalə namizədləri</a></li><li id="n-Mövzulu-ay" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C3%B6vzulu_ay">Mövzulu ay</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-Xüsusi" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-Xüsusi" > <div class="vector-menu-heading"> Xüsusi </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-contactpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipediya:Biziml%C9%99_%C9%99laq%C9%99">Bizimlə əlaqə</a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/K%C3%B6m%C9%99k:M%C3%BCnd%C9%99ricat" title="Yardım almaq üçün.">Kömək</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Ana_s%C9%99hif%C9%99" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipediya" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-az.svg" style="width: 7.5em; height: 1.1875em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-az.svg" width="120" height="14" style="width: 7.5em; height: 0.875em;"> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:Axtar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Vikipediya saytında axtar [f]" accesskey="f"> Axtar </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipediyada axtar" aria-label="Vikipediyada axtar" autocapitalize="sentences" title="Vikipediya saytında axtar [f]" accesskey="f" id="searchInput" > </div> <input type="hidden" name="title" value="Xüsusi:Axtar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Axtar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Şəxsi alətlər"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüş"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Səhifənin şrift ölçüsünün, eninin və rənginin görünüşünü dəyişdirin" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Görünüş" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Görünüş </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=az.wikipedia.org&uselang=az" class="">İanə et</a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:HesabYarat&returnto=Qafqaz+Albaniyas%C4%B1" title="Hesab yaratmaq və daxil olmaq üçün təşviq olunursunuz; Ancaq məcburi deyil" class="">Hesab yarat</a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DaxilOl&returnto=Qafqaz+Albaniyas%C4%B1" title="Daxil olmanız tövsiyə olunur, amma bu məcburi tələb deyil. [o]" accesskey="o" class="">Daxil ol</a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Daha çox seçim" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Şəxsi alətlər" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Şəxsi alətlər </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="İstifadəçi menyusu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=az.wikipedia.org&uselang=az">İanə et</a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:HesabYarat&returnto=Qafqaz+Albaniyas%C4%B1" title="Hesab yaratmaq və daxil olmaq üçün təşviq olunursunuz; Ancaq məcburi deyil"> Hesab yarat</a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:DaxilOl&returnto=Qafqaz+Albaniyas%C4%B1" title="Daxil olmanız tövsiyə olunur, amma bu məcburi tələb deyil. [o]" accesskey="o"> Daxil ol</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Çıxış etmiş redaktorlar üçün səhifələr <a href="/wiki/K%C3%B6m%C9%99k:Giri%C5%9F" aria-label="Redaktə haqqında ətraflı məlumat əldə edin">daha ətraflı</a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:T%C3%B6hf%C9%99l%C9%99rim" title="Bu IP ünvanından edilən redaktələrin siyahısı [y]" accesskey="y">Töhfələr</a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:M%C3%BCzakir%C9%99S%C9%99hif%C9%99m" title="Bu IP ünvanından edilmiş müzakirələr [n]" accesskey="n">Müzakirə</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Ebağla\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"sitenotice\" lang=\"az\" dir=\"ltr\"\u003E\u003Cdiv class=\"plainlinks\" style=\"margin: 0 0 3px; border:1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); background-color:var(--background-color-base, #fff); color: inherit;\"\u003E\n\u003Cdiv class=\"nomobile\" style=\"float:left; margin:5px;\"\u003E\u003Cspan typeof=\"mw:File\"\u003E\u003Ca href=\"https://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Wiki_Loves_Folklore_2025_in_Azerbaijan\" title=\"c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025 in Azerbaijan\"\u003E\u003Cimg src=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/81px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png\" decoding=\"async\" width=\"81\" height=\"95\" class=\"mw-file-element\" srcset=\"//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/123px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg/163px-Wiki_Loves_Folklore_Logo.svg.png 2x\" data-file-width=\"355\" data-file-height=\"414\" /\u003E\u003C/a\u003E\u003C/span\u003E\u003C/div\u003E\n\u003Cdiv style=\"color: gray; max-width:1280px; margin: 12px auto; font-family: Tahoma, \u0026#39;DejaVu Sans Condensed\u0026#39;, sans-serif; text-align: center; font-size: 13pt; position: relative;\"\u003E1 fevral – 31 mart 2025-ci il tarixlərində təşkil olunan beynəlxalq \u003Ca href=\"/wiki/Vikipediya:Feminizm_v%C9%99_folklor_2025\" title=\"Vikipediya:Feminizm və folklor 2025\"\u003E\u003Cb\u003EFeminizm və folklor\u003C/b\u003E\u003C/a\u003E məqalə müsabiqəsində iştiraka dəvət edirik.\u003Cbr /\u003E Siz də qoşulun və töhfənizi verin!\u003Cbr /\u003E\u003Cb\u003EƏtraflı:\u003C/b\u003E \u003Ca href=\"/wiki/Vikipediya:Feminizm_v%C9%99_folklor_2025\" title=\"Vikipediya:Feminizm və folklor 2025\"\u003EFeminizm və folklor 2025\u003C/a\u003E\u003C/div\u003E\n\u003Cdiv style=\"clear: both;\"\u003E\u003C/div\u003E\n\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sayt"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Mündəricat" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Mündəricat</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">gizlə</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Giriş</div> </a> </li> <li id="toc-Etimologiyası" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Etimologiyası"> <div class="vector-toc-text"> 1 Etimologiyası </div> </a> <ul id="toc-Etimologiyası-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Əhalisi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Əhalisi"> <div class="vector-toc-text"> 2 Əhalisi </div> </a> <ul id="toc-Əhalisi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Tarixi-siyasi_coğrafiyası" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Tarixi-siyasi_coğrafiyası"> <div class="vector-toc-text"> 3 Tarixi-siyasi coğrafiyası </div> </a> <button aria-controls="toc-Tarixi-siyasi_coğrafiyası-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Tarixi-siyasi coğrafiyası alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Tarixi-siyasi_coğrafiyası-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Vilayətləri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vilayətləri"> <div class="vector-toc-text"> 3.1 Vilayətləri </div> </a> <ul id="toc-Vilayətləri-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Qafqaz_Albaniyası_və_Ermənistan_Krallığının_sərhədləri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Qafqaz_Albaniyası_və_Ermənistan_Krallığının_sərhədləri"> <div class="vector-toc-text"> 3.2 Qafqaz Albaniyası və Ermənistan Krallığının sərhədləri </div> </a> <ul id="toc-Qafqaz_Albaniyası_və_Ermənistan_Krallığının_sərhədləri-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Siyasi_tarixi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Siyasi_tarixi"> <div class="vector-toc-text"> 4 Siyasi tarixi </div> </a> <button aria-controls="toc-Siyasi_tarixi-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Siyasi tarixi alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Siyasi_tarixi-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Aranilər_sülaləsi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Aranilər_sülaləsi"> <div class="vector-toc-text"> 4.1 Aranilər sülaləsi </div> </a> <ul id="toc-Aranilər_sülaləsi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Arşakilər_sülaləsi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Arşakilər_sülaləsi"> <div class="vector-toc-text"> 4.2 Arşakilər sülaləsi </div> </a> <ul id="toc-Arşakilər_sülaləsi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mehranilər_sülaləsi" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mehranilər_sülaləsi"> <div class="vector-toc-text"> 4.3 Mehranilər sülaləsi </div> </a> <ul id="toc-Mehranilər_sülaləsi-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Albaniyada_din" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Albaniyada_din"> <div class="vector-toc-text"> 5 Albaniyada din </div> </a> <button aria-controls="toc-Albaniyada_din-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Albaniyada din alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Albaniyada_din-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Paqan_dinlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Paqan_dinlər"> <div class="vector-toc-text"> 5.1 Paqan dinlər </div> </a> <ul id="toc-Paqan_dinlər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xristianlıq" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Xristianlıq"> <div class="vector-toc-text"> 5.2 Xristianlıq </div> </a> <ul id="toc-Xristianlıq-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dəfn_adətləri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dəfn_adətləri"> <div class="vector-toc-text"> 5.3 Dəfn adətləri </div> </a> <ul id="toc-Dəfn_adətləri-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Mədəniyyət" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Mədəniyyət"> <div class="vector-toc-text"> 6 Mədəniyyət </div> </a> <button aria-controls="toc-Mədəniyyət-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Mədəniyyət alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Mədəniyyət-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Alban_bütləri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alban_bütləri"> <div class="vector-toc-text"> 6.1 Alban bütləri </div> </a> <ul id="toc-Alban_bütləri-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alban_əlifbası" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alban_əlifbası"> <div class="vector-toc-text"> 6.2 Alban əlifbası </div> </a> <ul id="toc-Alban_əlifbası-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alban_xaç_daşları" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alban_xaç_daşları"> <div class="vector-toc-text"> 6.3 Alban xaç daşları </div> </a> <ul id="toc-Alban_xaç_daşları-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alban_memarlığı" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alban_memarlığı"> <div class="vector-toc-text"> 6.4 Alban memarlığı </div> </a> <ul id="toc-Alban_memarlığı-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-İqtisadi_həyat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#İqtisadi_həyat"> <div class="vector-toc-text"> 7 İqtisadi həyat </div> </a> <button aria-controls="toc-İqtisadi_həyat-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> İqtisadi həyat alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-İqtisadi_həyat-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Pul_tədavülü" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pul_tədavülü"> <div class="vector-toc-text"> 7.1 Pul tədavülü </div> </a> <ul id="toc-Pul_tədavülü-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sosial_münasibətlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sosial_münasibətlər"> <div class="vector-toc-text"> 7.2 Sosial münasibətlər </div> </a> <ul id="toc-Sosial_münasibətlər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alban_ordusu" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alban_ordusu"> <div class="vector-toc-text"> 7.3 Alban ordusu </div> </a> <ul id="toc-Alban_ordusu-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Sənətkarlıq" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Sənətkarlıq"> <div class="vector-toc-text"> 8 Sənətkarlıq </div> </a> <button aria-controls="toc-Sənətkarlıq-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Sənətkarlıq alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Sənətkarlıq-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Metalişləmə" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Metalişləmə"> <div class="vector-toc-text"> 8.1 Metalişləmə </div> </a> <ul id="toc-Metalişləmə-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Dulusçuluq" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dulusçuluq"> <div class="vector-toc-text"> 8.2 Dulusçuluq </div> </a> <ul id="toc-Dulusçuluq-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Hökmdarlar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Hökmdarlar"> <div class="vector-toc-text"> 9 Hökmdarlar </div> </a> <button aria-controls="toc-Hökmdarlar-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Hökmdarlar alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Hökmdarlar-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-İlkin_dövr" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#İlkin_dövr"> <div class="vector-toc-text"> 9.1 İlkin dövr </div> </a> <ul id="toc-İlkin_dövr-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Alban_Arşakiləri" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Alban_Arşakiləri"> <div class="vector-toc-text"> 9.2 Alban Arşakiləri </div> </a> <ul id="toc-Alban_Arşakiləri-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sasanilərin_təyin_etdiyi_hakimlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sasanilərin_təyin_etdiyi_hakimlər"> <div class="vector-toc-text"> 9.3 Sasanilərin təyin etdiyi hakimlər </div> </a> <ul id="toc-Sasanilərin_təyin_etdiyi_hakimlər-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-30_illik_hakimiyyətsizlik_dövrü" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#30_illik_hakimiyyətsizlik_dövrü"> <div class="vector-toc-text"> 9.3.1 30 illik hakimiyyətsizlik dövrü </div> </a> <ul id="toc-30_illik_hakimiyyətsizlik_dövrü-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Mərzbanlıq_dövrü" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Mərzbanlıq_dövrü"> <div class="vector-toc-text"> 9.3.2 Mərzbanlıq dövrü </div> </a> <ul id="toc-Mərzbanlıq_dövrü-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Mehranilər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Mehranilər"> <div class="vector-toc-text"> 9.4 Mehranilər </div> </a> <ul id="toc-Mehranilər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-İddiaçılar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#İddiaçılar"> <div class="vector-toc-text"> 9.5 İddiaçılar </div> </a> <ul id="toc-İddiaçılar-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Albaniya_çarı_adlandırılanlar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Albaniya_çarı_adlandırılanlar"> <div class="vector-toc-text"> 9.6 Albaniya çarı adlandırılanlar </div> </a> <ul id="toc-Albaniya_çarı_adlandırılanlar-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Arranşahik_xanədanının_Zarmixr_nəsli" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Arranşahik_xanədanının_Zarmixr_nəsli"> <div class="vector-toc-text"> 9.6.1 Arranşahik xanədanının Zarmixr nəsli </div> </a> <ul id="toc-Arranşahik_xanədanının_Zarmixr_nəsli-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Arevmanelilər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Arevmanelilər"> <div class="vector-toc-text"> 9.6.2 Arevmanelilər </div> </a> <ul id="toc-Arevmanelilər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Həmçinin_bax" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Həmçinin_bax"> <div class="vector-toc-text"> 10 Həmçinin bax </div> </a> <button aria-controls="toc-Həmçinin_bax-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> Həmçinin bax alt bölməsini göstər/gizlə </button> <ul id="toc-Həmçinin_bax-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Toponimlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Toponimlər"> <div class="vector-toc-text"> 10.1 Toponimlər </div> </a> <ul id="toc-Toponimlər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Ədəbiyyat" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Ədəbiyyat"> <div class="vector-toc-text"> 11 Ədəbiyyat </div> </a> <ul id="toc-Ədəbiyyat-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-İstinadlar" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#İstinadlar"> <div class="vector-toc-text"> 12 İstinadlar </div> </a> <ul id="toc-İstinadlar-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Xarici_keçidlər" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Xarici_keçidlər"> <div class="vector-toc-text"> 13 Xarici keçidlər </div> </a> <ul id="toc-Xarici_keçidlər-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Mündəricat" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Mündəricat" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mündəricatı göstər/gizlət" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mündəricatı göstər/gizlət </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Qafqaz Albaniyası</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Başqa dildəki məqaləyə keçin. 57 dildə mövcuddur." > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-57" aria-hidden="true" > 57 dildə </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A3%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D9%82%D9%88%D9%82%D8%A7%D8%B2%D9%8A%D8%A9" title="ألبانيا القوقازية – ərəb" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ألبانيا القوقازية" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="ərəb" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Albania_cauc%C3%A1sica" title="Albania caucásica – asturiya" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Albania caucásica" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiya" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2_%D8%A2%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="قافقاز آلبانیاسی – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="قافقاز آلبانیاسی" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D2%BB%D1%8B" title="Кавказ Албанияһы – başqırd" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Кавказ Албанияһы" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="başqırd" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%9E%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F" title="Каўказская Албанія – belarus" lang="be" hreflang="be" data-title="Каўказская Албанія" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belarus" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Кавказка Албания – bolqar" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Кавказка Албания" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bolqar" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%95%E0%A6%95%E0%A7%87%E0%A6%B6%E0%A7%80%E0%A6%AF%E0%A6%BC_%E0%A6%86%E0%A6%B2%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%AF%E0%A6%BC%E0%A6%BE" title="ককেশীয় আলবেনিয়া – benqal" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ককেশীয় আলবেনিয়া" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="benqal" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Alb%C3%A0nia_del_Caucas" title="Albània del Caucas – katalan" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Albània del Caucas" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="katalan" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Kavkazsk%C3%A1_Alb%C3%A1nie" title="Kavkazská Albánie – çex" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Kavkazská Albánie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="çex" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%80%D0%B8_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8" title="Кавказри Албани – çuvaş" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Кавказри Албани" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="çuvaş" class="interlanguage-link-target">Чӑвашла</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Albania" title="Albania – alman" lang="de" hreflang="de" data-title="Albania" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alman" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BB%CE%B2%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%9A%CE%B1%CF%85%CE%BA%CE%AC%CF%83%CE%BF%CF%85" title="Αλβανία του Καυκάσου – yunan" lang="el" hreflang="el" data-title="Αλβανία του Καυκάσου" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="yunan" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Caucasian_Albania" title="Caucasian Albania – ingilis" lang="en" hreflang="en" data-title="Caucasian Albania" data-language-autonym="English" data-language-local-name="ingilis" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Ka%C5%ADkaza_Albanio" title="Kaŭkaza Albanio – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Kaŭkaza Albanio" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Albania_cauc%C3%A1sica" title="Albania caucásica – ispan" lang="es" hreflang="es" data-title="Albania caucásica" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="ispan" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Kaukasiar_Albania" title="Kaukasiar Albania – bask" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Kaukasiar Albania" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="bask" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2" title="آلبانیای قفقاز – fars" lang="fa" hreflang="fa" data-title="آلبانیای قفقاز" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="fars" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="recommended article"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Albania_(Kaukasia)" title="Albania (Kaukasia) – fin" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Albania (Kaukasia)" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="fin" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Albanie_du_Caucase" title="Albanie du Caucase – fransız" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Albanie du Caucase" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="fransız" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%95%E0%A5%89%E0%A4%95%E0%A5%87%E0%A4%B6%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%A8_%E0%A4%85%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%AC%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="कॉकेशियन अल्बानिया – hind" lang="hi" hreflang="hi" data-title="कॉकेशियन अल्बानिया" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hind" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Kavkaska_Albanija" title="Kavkaska Albanija – xorvat" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Kavkaska Albanija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="xorvat" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Kauk%C3%A1zusi_Albania" title="Kaukázusi Albania – macar" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Kaukázusi Albania" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="macar" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Աղվանք – erməni" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Աղվանք" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="erməni" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D4%B1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A1%D5%B6%D6%84" title="Աղուանք – Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Աղուանք" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target">Արեւմտահայերէն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Albania_Kaukasia" title="Albania Kaukasia – indoneziya" lang="id" hreflang="id" data-title="Albania Kaukasia" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indoneziya" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Albania_caucasica" title="Albania caucasica – italyan" lang="it" hreflang="it" data-title="Albania caucasica" data-language-autonym="İtaliano" data-language-local-name="italyan" class="interlanguage-link-target">İtaliano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%AB%E3%83%95%E3%82%AB%E3%82%B9%E3%83%BB%E3%82%A2%E3%83%AB%E3%83%90%E3%83%8B%E3%82%A2%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="カフカス・アルバニア王国 – yapon" lang="ja" hreflang="ja" data-title="カフカス・アルバニア王国" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="yapon" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="კავკასიის ალბანეთი – gürcü" lang="ka" hreflang="ka" data-title="კავკასიის ალბანეთი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="gürcü" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D1%81%D1%8B" title="Кавказ Албаниясы – qazax" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Кавказ Албаниясы" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="qazax" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%BA%85%EC%B9%B4%EC%8A%A4_%EC%95%8C%EB%B0%94%EB%8B%88%EC%95%84" title="캅카스 알바니아 – koreya" lang="ko" hreflang="ko" data-title="캅카스 알바니아" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="koreya" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%BF%D0%B0%D0%BD" title="Алпан – ləzgi" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Алпан" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="ləzgi" class="interlanguage-link-target">Лезги</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Kaukazo_Albanija" title="Kaukazo Albanija – litva" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Kaukazo Albanija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litva" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Kauk%C4%81za_Alb%C4%81nija" title="Kaukāza Albānija – latış" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Kaukāza Albānija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="latış" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Кавкаска Албанија – makedon" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Кавкаска Албанија" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="makedon" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Kaukasisch_Albani%C3%AB" title="Kaukasisch Albanië – holland" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Kaukasisch Albanië" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="holland" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Albania_(Kaukasus)" title="Albania (Kaukasus) – bokmal norveç" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Albania (Kaukasus)" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="bokmal norveç" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Albania_Kaukaska" title="Albania Kaukaska – polyak" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Albania Kaukaska" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polyak" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="قفقازی البانیا – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="قفقازی البانیا" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Reino_da_Alb%C3%A2nia_(C%C3%A1ucaso)" title="Reino da Albânia (Cáucaso) – portuqal" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Reino da Albânia (Cáucaso)" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portuqal" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Albania_Caucazian%C4%83" title="Albania Caucaziană – rumın" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Albania Caucaziană" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumın" class="interlanguage-link-target">Română</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F" title="Кавказская Албания – rus" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Кавказская Албания" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rus" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Kavkaska_Albanija" title="Kavkaska Albanija – serb-xorvat" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Kavkaska Albanija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serb-xorvat" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Caucasian_Albania" title="Caucasian Albania – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Caucasian Albania" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Albanija,_Kavkaz" title="Albanija, Kavkaz – sloven" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Albanija, Kavkaz" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="sloven" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Albania_(Kaukaz)" title="Albania (Kaukaz) – alban" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Albania (Kaukaz)" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="alban" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D1%81%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%98%D0%B0" title="Кавкаска Албанија – serb" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Кавкаска Албанија" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serb" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Albania_Kaukasus" title="Albania Kaukasus – sundan" lang="su" hreflang="su" data-title="Albania Kaukasus" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="sundan" class="interlanguage-link-target">Sunda</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Kaukasiska_Albanien" title="Kaukasiska Albanien – isveç" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Kaukasiska Albanien" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="isveç" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Alba%C5%84ijo_Kaukasko" title="Albańijo Kaukasko – silez dili" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Albańijo Kaukasko" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="silez dili" class="interlanguage-link-target">Ślůnski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%B8_%D2%9A%D0%B0%D1%84%D2%9B%D0%BE%D0%B7%D3%A3" title="Албанияи Қафқозӣ – tacik" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Албанияи Қафқозӣ" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tacik" class="interlanguage-link-target">Тоҷикӣ</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Albanya" title="Albanya – türk" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Albanya" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="türk" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/Qawqaz_Albani%C3%A4se" title="Qawqaz Albaniäse – tatar" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Qawqaz Albaniäse" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatar" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%8C%D0%BA%D0%B0_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F" title="Кавказька Албанія – ukrayna" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Кавказька Албанія" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukrayna" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="قفقازی البانیا – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="قفقازی البانیا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Albania_Kavkaz" title="Albania Kavkaz – vyetnam" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Albania Kavkaz" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vyetnam" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%95%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%90%E1%83%A8_%E1%83%90%E1%83%9A%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%97%E1%83%98" title="კავკაციაშ ალბანეთი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="კავკაციაშ ალბანეთი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E9%AB%98%E5%8A%A0%E7%B4%A2%E9%98%BF%E5%B0%94%E5%B7%B4%E5%B0%BC%E4%BA%9A%E7%8E%8B%E5%9B%BD" title="高加索阿尔巴尼亚王国 – çin" lang="zh" hreflang="zh" data-title="高加索阿尔巴尼亚王国" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="çin" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q177076#sitelinks-wikipedia" title="Dillərarası keçidləri redaktə et" class="wbc-editpage">Keçidləri redaktə et</a></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Ad fəzaları"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" title="Məqalənin məzmununu göstər [c]" accesskey="c">Məqalə</a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/M%C3%BCzakir%C9%99:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" rel="discussion" title="Səhifə barədə müzakirə [t]" accesskey="t">Müzakirə</a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Dil variantını dəyişdirin" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >azərbaycanca </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Görünüş"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1">Oxu</a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit" title="Bu səhifəni redaktə et [v]" accesskey="v">Redaktə</a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit" title="Səhifənin vikimətnini redaktə et [e]" accesskey="e">Vikimətni redaktə et</a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=history" title="Bu səhifənin keçmiş nüsxələri. [h]" accesskey="h">Tarixçəyə bax</a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Səhifə alətləri"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alətlər" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" >Alətlər </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Alətlər</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">gizlə</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Daha çox seçim" > <div class="vector-menu-heading"> Fəaliyyətlər </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1">Oxu</a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit" title="Bu səhifəni redaktə et [v]" accesskey="v">Redaktə</a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit" title="Səhifənin vikimətnini redaktə et [e]" accesskey="e">Vikimətni redaktə et</a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=history">Tarixçəyə bax</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ümumi </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:S%C9%99hif%C9%99y%C9%99Ke%C3%A7idl%C9%99r/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" title="Vikidə bu məqaləyə bağlantılar [j]" accesskey="j">Səhifəyə keçidlər</a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:%C6%8Flaq%C9%99liD%C9%99yi%C5%9Fiklikl%C9%99r/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" rel="nofollow" title="Bu məqaləyə aid başqa səhifələrdə yeni dəyişikliklər [k]" accesskey="k">Əlaqəli redaktələr</a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//az.wikipedia.org/wiki/Vikipediya:Yükləmə_sehrbazı" title="Yeni şəkil və ya multimedia faylı yüklə [u]" accesskey="u">Fayl yüklə</a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&oldid=8048758" title="Bu səhifənin bu versiyasına daimi keçid">Daimi keçid</a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=info" title="Bu səhifə haqqında ətraflı məlumat">Səhifə məlumatları</a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:CiteThisPage&page=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&id=8048758&wpFormIdentifier=titleform" title="Bu səhifəyə necə istinad etmək barədə məlumat">Bu səhifəyə istinad et</a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:UrlQ%C4%B1sald%C4%B1c%C4%B1s%C4%B1&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2FQafqaz_Albaniyas%25C4%25B1">Qısaldılmış URL əldə et</a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:QrKodu&url=https%3A%2F%2Faz.wikipedia.org%2Fwiki%2FQafqaz_Albaniyas%25C4%25B1">QR-kodu endir</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Çap et/ixrac </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:Book&bookcmd=book_creator&referer=Qafqaz+Albaniyas%C4%B1">Kitab yarat</a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=X%C3%BCsusi:PdfOlaraqY%C3%BCkl%C9%99&page=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=show-download-screen">PDF kimi yüklə</a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&printable=yes" title="Səhifənin çap versiyası [p]" accesskey="p">Çap versiyası</a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Digər layihələrdə </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Caucasian_Albania" hreflang="en">Vikianbar</a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://az.wikiquote.org/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" hreflang="az">Vikisitat</a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q177076" title="Bağlanan məlumatların saxlanması elementinə keçid [g]" accesskey="g">Vikidata elementi</a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Səhifə alətləri"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Görünüş"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Görünüş</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">yan panelə köçür</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">gizlə</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-Cscr-featured1.svg" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><a href="/wiki/Vikipediya:Se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün bura klikləyin."><img alt="Bu, seçilmiş məqalədir. Daha çox məlumat üçün bura klikləyin." src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cscr-featured1.svg/20px-Cscr-featured1.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cscr-featured1.svg/30px-Cscr-featured1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Cscr-featured1.svg/40px-Cscr-featured1.svg.png 2x" data-file-width="466" data-file-height="443" /></a></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Vikipediya, azad ensiklopediya</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="az" dir="ltr"> <table border="0" cellspacing="8" cellpadding="0" style="background-color: transparent; color: inherit; border-bottom: 1px solid transparent; font-size: 95%; margin-bottom: 1em"> <tbody><tr style="width: 25px; vertical-align: top"> <td><a href="/wiki/Fayl:Disambig.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/25px-Disambig.svg.png" decoding="async" width="25" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/38px-Disambig.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Disambig.svg/50px-Disambig.svg.png 2x" data-file-width="230" data-file-height="183" /></a> </td> <td>Bu məqalə B.e.ə. IV əsr — b.e. 705-ci illərində Cənubi Qafqazda mövcud olmuş tarixi dövlət haqqındadır. Balkan yarımadasında yerləşən ölkə üçün <a href="/wiki/Albaniya" title="Albaniya">Albaniya</a> səhifəsinə baxın. </td></tr></tbody></table> <table class="infobox infobox-ac9faa7e97fe4928" style="" data-name="Tarixi dövlət"><tbody><tr><td colspan="2" class="" style="text-align:center;">Krallıq, Vassal Krallıq, Sasanilər dövlətinin satraplığı</td></tr><tr><th colspan="2" scope="colgroup" class="infobox-above" style="">Qafqaz Albaniyası</th></tr> <tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7809467">.mw-parser-output .ts-infobox-flaginfo{background:none;border-collapse:collapse;display:table;text-align:center;width:100%}.mw-parser-output .ts-infobox-flaginfo td{vertical-align:middle}body.skin--responsive.skin-minerva.skin-minerva .mw-parser-output .ts-infobox-flaginfo td{border-bottom:0;vertical-align:middle}.mw-parser-output .infobox-table,.mw-parser-output .infobox-tablebox{padding:0}.mw-parser-output .infobox-inner-table,.mw-parser-output .infobox-table>table,.mw-parser-output .infobox-tablebox>table{width:100%;display:table;margin:0;background:transparent}.mw-parser-output .infobox-tablebox>table{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);border-collapse:separate}.mw-parser-output .infobox-child{width:100%;margin:0;padding:0;border:none;font-size:100%}body.skin-minerva .mw-parser-output table.infobox-child{width:100%!important;margin:0!important;padding:0;border:none;font-size:100%}</style><table role="presentation" class="ts-infobox-flaginfo"> <tbody><tr> <td><a href="/wiki/Fayl:Flag_of_Mihranids.svg" class="mw-file-description"><img alt="Bayraq" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/160px-Flag_of_Mihranids.svg.png" decoding="async" width="160" height="107" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/240px-Flag_of_Mihranids.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/320px-Flag_of_Mihranids.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></td> </tr> <tr> <td class="media-caption">Bayraq</td> </tr></tbody></table></td> </tr> <tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;"> <a href="/wiki/Fayl:Caucasian_Albania_in_3_century_B.C.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Caucasian_Albania_in_3_century_B.C.jpg/300px-Caucasian_Albania_in_3_century_B.C.jpg" decoding="async" width="300" height="221" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Caucasian_Albania_in_3_century_B.C.jpg/450px-Caucasian_Albania_in_3_century_B.C.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Caucasian_Albania_in_3_century_B.C.jpg/600px-Caucasian_Albania_in_3_century_B.C.jpg 2x" data-file-width="951" data-file-height="700" /></a></td> </tr> <tr> <th colspan="2" scope="colgroup" class="infobox-header" style=""><div style="float:left; margin-right:0.5em; text-align:left; width:4em; color:inherit;"><a href="/wiki/%C6%8Fh%C9%99m%C9%99nil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Əhəmənilər">←</a> <a href="/wiki/%C6%8Fh%C9%99m%C9%99nil%C9%99r" title="Əhəmənilər"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Standard_of_Cyrus_the_Great.svg/30px-Standard_of_Cyrus_the_Great.svg.png" decoding="async" width="30" height="30" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Standard_of_Cyrus_the_Great.svg/45px-Standard_of_Cyrus_the_Great.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Standard_of_Cyrus_the_Great.svg/60px-Standard_of_Cyrus_the_Great.svg.png 2x" data-file-width="500" data-file-height="500" /></a> <a href="/wiki/Midiya" class="mw-disambig" title="Midiya">←</a> <a href="/wiki/Midiya" title="Midiya"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Flag_of_Medes.svg/30px-Flag_of_Medes.svg.png" decoding="async" width="30" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Flag_of_Medes.svg/45px-Flag_of_Medes.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/75/Flag_of_Medes.svg/60px-Flag_of_Medes.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></div> <div style="float:right; margin-left:0.5em; text-align:right; width:4em; color:inherit;"><a href="/wiki/%C5%9Eirvan%C5%9Fahlar" title="Şirvanşahlar"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Shirvan_gerb.png/30px-Shirvan_gerb.png" decoding="async" width="30" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Shirvan_gerb.png/45px-Shirvan_gerb.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Shirvan_gerb.png/60px-Shirvan_gerb.png 2x" data-file-width="3216" data-file-height="1895" /></a> <a href="/wiki/%C5%9Eirvan%C5%9Fahlar" title="Şirvanşahlar">→</a> <a href="/wiki/Sacil%C9%99r" title="Sacilər"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Coin_of_Yusuf_ibn_Abi%27l-Saj%2C_minted_in_Ardabil.jpg/30px-Coin_of_Yusuf_ibn_Abi%27l-Saj%2C_minted_in_Ardabil.jpg" decoding="async" width="30" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Coin_of_Yusuf_ibn_Abi%27l-Saj%2C_minted_in_Ardabil.jpg/45px-Coin_of_Yusuf_ibn_Abi%27l-Saj%2C_minted_in_Ardabil.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Coin_of_Yusuf_ibn_Abi%27l-Saj%2C_minted_in_Ardabil.jpg/60px-Coin_of_Yusuf_ibn_Abi%27l-Saj%2C_minted_in_Ardabil.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="384" /></a> <a href="/wiki/Sacil%C9%99r" title="Sacilər">→</a> <a href="/wiki/%C6%8Fm%C9%99vil%C9%99r" title="Əməvilər"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Umayyad_Flag.svg/30px-Umayyad_Flag.svg.png" decoding="async" width="30" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Umayyad_Flag.svg/45px-Umayyad_Flag.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Umayyad_Flag.svg/60px-Umayyad_Flag.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a> <a href="/wiki/%C6%8Fm%C9%99vil%C9%99r" title="Əməvilər">→</a></div> <div style="margin:0 4em;"><a href="/wiki/E.%C9%99._I_%C9%99sr" title="E.ə. I əsr"> I əsr</a> — <a href="/wiki/461" title="461">461</a></div> </th> </tr> <tr> <th scope="row" class="plainlist" style="min-width: 7em;"><a href="/wiki/Paytaxt" title="Paytaxt">Paytaxt</a></th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/Kabalaka" title="Kabalaka">Kabalaka</a><a href="#cite_note-1">[1]</a> <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Partav</a><a href="#cite_note-2">[2]</a></td> </tr> <tr> <th scope="row" class="plainlist" style="min-width: 7em;">Dil</th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_dili" title="Qafqaz albanlarının dili">Qafqaz albanlarının dili</a>, <a href="/wiki/Parf_dili" title="Parf dili">Parf dili</a>, <a href="/wiki/P%C9%99hl%C9%99vi_dili" title="Pəhləvi dili">Pəhləvi dili</a></td> </tr> <tr> <th scope="row" class="plainlist" style="min-width: 7em;"><a href="/wiki/R%C9%99smi_dil" class="mw-redirect" title="Rəsmi dil">Rəsmi dilləri</a></th> <td class="plainlist"> <div data-wikidata-property-id="P37" class="no-wikidata"> <div class="plainlist"> <ul><li><a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_dili" title="Qafqaz albanlarının dili">alban dili</a></li> <li><a href="/wiki/Parf_dili" title="Parf dili">parf dili</a><a href="#cite_note-ToumanoffIranica-3">[3]</a></li> <li><a href="/wiki/P%C9%99hl%C9%99vi_dili" title="Pəhləvi dili">Orta fars dili</a><a href="#cite_note-VAS-4">[4]</a><a href="#cite_note-Fortson-5">[5]</a></li></ul> </div></div></td> </tr> <tr> <th scope="row" class="plainlist" style="min-width: 7em;"><a href="/wiki/D%C3%B6vl%C9%99t_dini" title="Dövlət dini">Din</a></th> <td class="plainlist"> <div data-wikidata-property-id="P3075" class="no-wikidata"> <div class="plainlist"> <ul><li><a href="/wiki/Paqanizm" title="Paqanizm">Paqanizm</a></li> <li><a href="/wiki/Z%C9%99rd%C3%BC%C5%9Ftilik" class="mw-redirect" title="Zərdüştilik">Zərdüştilik</a></li> <li><a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_kils%C9%99si" title="Alban Həvari kilsəsi">Xristianlıq</a></li></ul> </div></div></td> </tr> <tr> <th scope="row" class="plainlist" style="min-width: 7em;">İdarəetmə forması</th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/M%C3%BCtl%C9%99q_monarxiya" title="Mütləq monarxiya">Mütləq monarxiya</a></td> </tr> <tr> <th scope="row" class="plainlist" style="min-width: 7em;">Sülalə</th> <td class="plainlist"> <a href="/wiki/Arran%C5%9Fahlar" title="Arranşahlar">Arranşahlar</a> (IV əsr-255) <a href="/wiki/Fayl:Aghwank_flag.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Aghwank_flag.png/20px-Aghwank_flag.png" decoding="async" width="20" height="9" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Aghwank_flag.png/30px-Aghwank_flag.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Aghwank_flag.png/40px-Aghwank_flag.png 2x" data-file-width="2000" data-file-height="889" /></a> <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakiləri</a> (255-510) <a href="/wiki/Fayl:Flag_of_Mihranids.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/22px-Flag_of_Mihranids.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/33px-Flag_of_Mihranids.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Flag_of_Mihranids.svg/44px-Flag_of_Mihranids.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Mehranil%C9%99r" title="Mehranilər">Mehranilər</a> (628-705)</td> </tr> <tr> <th colspan="2" scope="colgroup" class="infobox-header" style="">Davamiyyət</th> </tr> <tr> <td colspan="2" class="plainlist" style="text-align:center;"> <div class="div-col columns column-count column-count-1" style="-moz-column-count: 1; -webkit-column-count: 1; column-count: 1;"><a href="/wiki/Rusiya" title="Rusiya"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/22px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/33px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/44px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Rusiya" title="Rusiya">Rusiya</a> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/22px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/33px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dd/Flag_of_Azerbaijan.svg/44px-Flag_of_Azerbaijan.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycan</a> <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan" title="Ermənistan"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/22px-Flag_of_Armenia.svg.png" decoding="async" width="22" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/33px-Flag_of_Armenia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Flag_of_Armenia.svg/44px-Flag_of_Armenia.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan" title="Ermənistan">Ermənistan</a> <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/22px-Flag_of_Georgia.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/33px-Flag_of_Georgia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Flag_of_Georgia.svg/44px-Flag_of_Georgia.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a> <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstan</a> </div> →</td> </tr><tr><td colspan="2" class="infobox-below" style=";"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Caucasian_Albania" title="commons:Category:Caucasian Albania"><img alt="Vikianbarın loqosu" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/15px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/23px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Caucasian_Albania" class="extiw" title="commons:Category:Caucasian Albania">Vikianbarda əlaqəli mediafayllar</a></td></tr> </tbody></table> Albaniya, Qafqaz Albaniyası,<a href="#cite_note-6">[6]</a> (ekzonim məlum deyil; <a href="/wiki/Lat%C4%B1n_dili" title="Latın dili">lat.</a> Albānia, <a href="/wiki/Q%C9%99dim_yunan_dili" title="Qədim yunan dili">q.yun.</a> Ἀλβανία) Ağvan<a href="#cite_note-7">[7]</a> və ya Arran yaxud da Alupan— tarixi <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_(tarixi_%C9%99razi)" title="Azərbaycan (tarixi ərazi)">Azərbaycan</a> ərazisində,<a href="#cite_note-8">[8]</a><a href="#cite_note-9">[9]</a><a href="#cite_note-10">[10]</a><a href="#cite_note-ReferenceB-11">[11]</a><a href="#cite_note-12">[12]</a> müasir <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycan</a>, <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan" title="Ermənistan">Ermənistan</a> və <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstanın</a> bir hissəsi, həmçinin Cənubi Dağıstan ərazilərində mövcud olmuş tarixi dövlət.<a href="#cite_note-13">[13]</a><a href="#cite_note-14">[14]</a> Eramızdan əvvəl təqribən IV–III əsrlərdə Makedoniyalı Iskəndərin Imperiyası dağılmasından sonra formalaşmış,<a href="#cite_note-15">[15]</a> eramızın VIII əsrində <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99b_xilaf%C9%99ti" title="Ərəb xilafəti">Ərəb xilafəti</a> tərəfindən ilhaq edilmişdir. Paytaxtı əvvəlcə <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a>, sonra isə <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdə</a> şəhərləri olmuşdur. Eramızın <a href="/wiki/IV_%C9%99sr" title="IV əsr">IV əsrində</a> <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">xristian dinini</a> rəsmi dövlət dini elan edən Alban dövləti mövcudluğunun sonuna qədər bu və ya digər dərəcədə xristian ideologiyasının təsir dairəsində olmuşdur.<a href="#cite_note-16">[16]</a> Görkəmli qafqazşünas tarixçi <a href="/wiki/Yevgeni_Krupnov" title="Yevgeni Krupnov">Yevgeni İqnatyeviç Krupnov</a> yazırdı: <blockquote>"Albaniya tarixinin öyrənilməsi işində heç bir məhdudiyyət və məcburiyyət olmamalıdır. Albaniya tarixini müxtəlif ölkələrin tarixçiləri öyrənirlər. Lakin bir şey də məlumdur: Qafqaz Albaniyasının tarixi və taleyi ilə hamıdan çox <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycanl%C4%B1lar" title="Azərbaycanlılar">azərbaycanlılar</a> məşğul olmalıdırlar. Bu sahədə onlar dünya elmi qarşısında məsuliyyət daşıyırlar, dünya elminə borcludurlar."<a href="#cite_note-17">[17]</a></blockquote> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etimologiyası">Etimologiyası</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=1" title="Etimologiyası bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=1" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Etimologiyası">vikimətni redaktə et</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7894145">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-left:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .hatnote{display:none!important}}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Albaniya_(toponim)" title="Albaniya (toponim)">Albaniya (toponim)</a></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:8167_-_Roma_-_Testo_Monumentum_Ancyranum_presso_Ara_Pacis_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto,_29-Mar-2008_(fragment).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/8167_-_Roma_-_Testo_Monumentum_Ancyranum_presso_Ara_Pacis_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto%2C_29-Mar-2008_%28fragment%29.jpg/500px-8167_-_Roma_-_Testo_Monumentum_Ancyranum_presso_Ara_Pacis_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto%2C_29-Mar-2008_%28fragment%29.jpg" decoding="async" width="500" height="193" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/8167_-_Roma_-_Testo_Monumentum_Ancyranum_presso_Ara_Pacis_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto%2C_29-Mar-2008_%28fragment%29.jpg/750px-8167_-_Roma_-_Testo_Monumentum_Ancyranum_presso_Ara_Pacis_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto%2C_29-Mar-2008_%28fragment%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/2f/8167_-_Roma_-_Testo_Monumentum_Ancyranum_presso_Ara_Pacis_-_Foto_Giovanni_Dall%27Orto%2C_29-Mar-2008_%28fragment%29.jpg 2x" data-file-width="826" data-file-height="319" /></a><figcaption>Oktavian Avqustun kitabəsində Albaniya sözü</figcaption></figure> Yerli əhalinin Qafqaz Albaniyasını necə adlandırması məsələsi dövrümüzə gəlib çatmamışdır.<a href="#cite_note-18">[18]</a> Bu və ya digər dərəcədə ünsiyyətdə olduğu xalqlar isə ölkəni müxtəlif şəkildə adlandırmışlar.<a href="#cite_note-ReferenceC-19">[19]</a> Məsələn, <a href="/wiki/Yunanlar" title="Yunanlar">yunanlar</a> ölkənin adına Αλβανεια, <a href="/wiki/Lat%C4%B1nlar" title="Latınlar">latınlar</a> isə Albānia demişlər. Qafqaz Albaniyasının adı <a href="/w/index.php?title=Qrabar_dili&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qrabar dili (səhifə mövcud deyil)">qrabar dilli</a> mənbələrdə Աղուանք – Ałuank, <a href="/wiki/Erm%C9%99ni_dili" title="Erməni dili">aşxarabar dilli</a> mənbələrdə Աղվանք – Ağvank , <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BC_dili" title="Gürcü dili">gürcü dili</a> Rani , <a href="/wiki/Fars_dili" title="Fars dili">fars dilli</a> mənbələrdə Arran, <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99b_dili" title="Ərəb dili">ərəb dilli</a> mənbələrdə isə Ər-Ran<a href="#cite_note-20">[20]</a> şəklində qeyd edilmişdir və bura yerli <a href="/wiki/Udin_dili" class="mw-redirect" title="Udin dili">udin dilində</a> Alpan yaxud Alupan sözünü də əlavə edə bilərik Erməni müəllifi M. Çamçyan Ağvan sözünü qədim erməni dilində (qrabar) "ağu" xoşxasiyyət, mehriban sözündən törədiyini və "Mehriban insanlar ölkəsi" anlamına gəldiyini qeyd etmişdir.<a href="#cite_note-21">[21]</a> Lakin Qiyasəddin Qeybullayev qeyd edir ki, "ağu" sözü qədim erməni dilinə qədim türk dilindən keçmişdir və bu söz hazırda da bir çox türk xalqlarının dilində işlənməkdədir.<a href="#cite_note-22">[22]</a> <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> isə ölkənin Aranilər sülaləsindən olan ilk yarıəfsanəvi hökmdar Arranın adı ilə bu cür adlandırıldığını qeyd etmişdir.<a href="#cite_note-23">[23]</a> <a href="/wiki/Abbasqulu_a%C4%9Fa_Bak%C4%B1xanov" title="Abbasqulu ağa Bakıxanov">Abbasqulu ağa Bakıxanov</a> <a href="/wiki/G%C3%BCl%C3%BCstani-%C4%B0r%C9%99m" title="Gülüstani-İrəm">Gülüstani-İrəm</a> əsərində isə qeyd edir: "Alan tayfası xüsusunda bu qədər məlumdur ki, onlar bu ölkənin sakinləridir və xüsusi padişahları olmuşdur. Alan və alban sözlərinin bir-birinə bənzəməsindən zənn etmək olar ki, biri o birindən alınmışdır. Albaniya rum dilində ağlıq mənasında olaraq azadlığa işarədir"<a href="#cite_note-24">[24]</a> Əlavə olaraq qeyd edək ki, mütəfəkkirin qeyd etdiyi rum dili <a href="/wiki/Lat%C4%B1n_dili" title="Latın dili">latın dilidir</a> və latınca albus; blancus; candida<a href="#cite_note-25">[25]</a> ağ mənasını verir.<a href="#cite_note-26">[26]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Əhalisi">Əhalisi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=2" title="Əhalisi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=2" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Əhalisi">vikimətni redaktə et</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1" title="Qafqaz albanları">Qafqaz albanları</a></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_%C5%9F%C9%99xs_adlar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qafqaz albanlarının şəxs adları (səhifə mövcud deyil)">Qafqaz albanlarının şəxs adları</a></div> <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> məlumatına görə Albaniya əhalisi 26 dildə danışan tayfalardan ibarət idi.<a href="#cite_note-27">[27]</a> Qaynaqlarda Albaniyada yaşayan xalq və tayfalar sırasında <a href="/wiki/Util%C9%99r" title="Utilər">utilər</a>, <a href="/wiki/Qarqarlar" title="Qarqarlar">qarqarlar</a> və <a href="/wiki/Amazonkalar" class="mw-redirect" title="Amazonkalar">amazonkalar</a>, <a href="/w/index.php?title=Sovdel%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sovdelər (səhifə mövcud deyil)">sovdelər</a>, <a href="/wiki/Kaspil%C9%99r" title="Kaspilər">kaspilər</a>, <a href="/wiki/Maqlar" title="Maqlar">maqlar</a>, <a href="/wiki/Sisaklar" title="Sisaklar">sisaklar</a>, <a href="/w/index.php?title=Mardlar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mardlar (səhifə mövcud deyil)">mardlar</a> və <a href="/wiki/Amardlar" title="Amardlar">amardlar</a>, <a href="/w/index.php?title=Ariaklar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ariaklar (səhifə mövcud deyil)">ariaklar</a> və <a href="/wiki/Anariaklar" title="Anariaklar">anariaklar</a>, <a href="/w/index.php?title=Qell%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qellər (səhifə mövcud deyil)">qellər</a> və <a href="/wiki/Leql%C9%99r" title="Leqlər">leqlərin</a> adları çəkilir. Bu tayfaların ən qədimləri Qafqaz və türk dillərində danışan avtoxton etnoslar olmuşlar.<a href="#cite_note-28">[28]</a><a href="#cite_note-29">[29]</a><a href="#cite_note-30">[30]</a> Eramızın ilk əsrlərindən başlayaraq Sasani şahlarının göstərişi ilə Albaniyaya bir sıra irandilli tayfalar köçürülmüşdür, III–IV əsrlərdən başlayaraq isə şimaldan, Dərbənd keçidindən yeni türk tayfalarının, o cümlədən <a href="/wiki/Hunlar" title="Hunlar">hunların</a>, <a href="/wiki/Subarlar" title="Subarlar">subarların</a>, <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərin</a>, <a href="/wiki/Barsill%C9%99r" title="Barsillər">barsillərin</a> və s. Qafqaz Albaniyasına axını başlamışdır. Xüsusən də subar tayfaları Albaniyanın qədim paytaxtı Qəbələ ətrafında məskunlaşmışdılar. Buna görə də erkən orta əsr mənbələri Qəbələni bəzən Qəbələ-Subar adlandırırlar. Ərəblərin gəlişinə qədər Albaniya əhalisi üç hissədən – qafqazdilli, türkdilli<a href="#cite_note-ReferenceD-31">[31]</a> və irandilli əhalidən ibarət idi. Özündə iyirmidən artıq tayfanı birləşdirən alban tayfa ittifaqının aborigen etnik massivi Qafqaz Albaniyasının ərazisində əsas, üstün massiv olmuşdur. Çox zaman <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1" title="Qafqaz albanları">albanların</a> özləri ilə eyniləşdirilən ən iri alban tayfalarından biri <a href="/wiki/Util%C9%99r" title="Utilər">utilər</a> idi. Qədim Albaniya etnik tərkibinə görə kifayət qədər rəngarəng ölkə idi. Lakin, albanlar bu massivdə daha iri tayfa idi<a href="#cite_note-32">[32]</a>. Buna görə də bütün ölkə Albaniya adlanmağa başlanmışdı. Lakin bu da tamamilə mümkündür ki, bu tayfanın özü adını ölkənin adından almışdır. "Albaniya" adının yozulması sahəsindəki bir çox cəhdlərə baxmayaraq, hələlik bir nəticə hasil olunmamışdır.<a href="#cite_note-33">[33]</a> Yeni elmi araşdırmalarda "<a href="/wiki/Alban" class="mw-redirect" title="Alban">alban</a>" etnik adını qədim türk "alp"(cəsur, igid) sözü ilə bağlayırlar."<a href="/wiki/Kitabi_D%C9%99d%C9%99_Qorqud" class="mw-redirect" title="Kitabi Dədə Qorqud">Kitabi Dədə Qorqud</a>"da bu etnosun "alpanlar" şəklində yazılışı, "<a href="/wiki/Alp" class="mw-disambig" title="Alp">alp</a>" köklü toponimlərin <a href="/wiki/Quzey_Az%C9%99rbaycan" class="mw-redirect" title="Quzey Azərbaycan">Quzey Azərbaycan</a>da, həmçinin vaxtilə Alban dövlətinə daxil olan Cənubi <a href="/wiki/Da%C4%9F%C4%B1stan" title="Dağıstan">Dağıstan</a> və Şərqi <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstanda</a> qalması yuxarıdakı ehtimalı daha da qüvvətləndirir. Alban hökmdarlarından <a href="/wiki/Oroys" title="Oroys">Oroys</a>un adını "Kitabi Dədə Qorqud"dakı Uruz adı ilə müqayisə edirlər.Aran adı da yalnız türk dillərindən izah olunur. Albanların Ay ilahəsinə daha çox sitayiş etmələri haqqında <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a>un verdiyi məlumat qədim türklərin "Ay Tenqri"sinə uyğun gəlir.Belə dəlillər əsasında "alban" etnik adı daşıyanlar türkdilli sayılırlar. Bəzi tədqiqatlara görə, burada yaşayan sakesinlər, onlarla qohum sayılan massagetlər, qarqarlar da türk mənşəli olmuşlar.<a href="#cite_note-34">[34]</a> Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, "Alban" adını türkdilli tayfalarla bağlamaq daha uyğun variantdır.<a href="#cite_note-ReferenceC-19">[19]</a><a href="#cite_note-ReferenceD-31">[31]</a><a href="#cite_note-35">[35]</a><a href="#cite_note-ReferenceE-36">[36]</a> Çünki hal-hazırda <a href="/wiki/Orta_Asiya" class="mw-redirect" title="Orta Asiya">Orta Asiyada</a> konkret olaraq <a href="/wiki/Qazax%C4%B1stan" title="Qazaxıstan">Qazaxıstanda</a> alban adlı türkdilli qəbilə yaşayır. Bundan başqa <a href="/wiki/%C3%87uva%C5%9Flar" title="Çuvaşlar">çuvaşların</a> öz yaranışları haqqında dastanda çuvaşların yaranması haqqında danışılarkən bildirilir ki, onların ulu əcdadları Qafqaz dağlarının o tərəfindən gəlmiş alpanlar olmuşdur.<a href="#cite_note-37">[37]</a> Son dövrlərdə aparılan sanballı elmi tədqiqatlar<a href="#cite_note-38">[38]</a><a href="#cite_note-39">[39]</a><a href="#cite_note-40">[40]</a><a href="#cite_note-41">[41]</a><a href="#cite_note-42">[42]</a><a href="#cite_note-43">[43]</a><a href="#cite_note-44">[44]</a> nəticəsində Qafqaz albanlarının türk mənşəli və türkdilli tayfa olması birmənalı şəkildə sübut edilmişdir. Ərəb istilasından və islamlaşmadan sonra xristian olaraq qalan və <a href="/wiki/K%C3%BCr_%C3%A7ay%C4%B1" class="mw-redirect" title="Kür çayı">Kür çayının</a> sağ sahilində yaşayan albanlar sürətlə erməniləşdirilmiş, Alban Xristian kilsəsi isə erməni kilsəsi ilə birləşmişdir.<a href="#cite_note-Şnirelman-45">[45]</a> <a href="/wiki/Hereti" title="Hereti">Heretidəki</a> alban tayfalarının xristian olanları isə tədricən <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BC_Pravoslav_Kils%C9%99si" title="Gürcü Pravoslav Kilsəsi">Gürcü Pravoslav Kilsəsinin</a> təsiri altına düşmüş və XII əsrdə <a href="/wiki/IV_David" title="IV David">IV David</a> dövründə bu ərazi Gürcüstan tərəfindən işğal edildikdə tamamilə gürcüləşdirilmişdilər.<a href="#cite_note-pravenc-46">[46]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Tarixi-siyasi_coğrafiyası">Tarixi-siyasi coğrafiyası</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=3" title="Tarixi-siyasi coğrafiyası bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=3" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Tarixi-siyasi coğrafiyası">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Tartaria_%26_Asistic_Sarmatia._Cosmographia._Sebastian_M%C3%BCnster.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Tartaria_%26_Asistic_Sarmatia._Cosmographia._Sebastian_M%C3%BCnster.jpg/250px-Tartaria_%26_Asistic_Sarmatia._Cosmographia._Sebastian_M%C3%BCnster.jpg" decoding="async" width="250" height="417" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Tartaria_%26_Asistic_Sarmatia._Cosmographia._Sebastian_M%C3%BCnster.jpg/375px-Tartaria_%26_Asistic_Sarmatia._Cosmographia._Sebastian_M%C3%BCnster.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/be/Tartaria_%26_Asistic_Sarmatia._Cosmographia._Sebastian_M%C3%BCnster.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="800" /></a><figcaption><a href="/wiki/Almaniya" title="Almaniya">Almaniya</a> kartoqrafı <a href="/w/index.php?title=Sebastian_M%C3%BCnster&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sebastian Münster (səhifə mövcud deyil)">Sebastian Münsterin</a> 1544–1545-ci illərdə çəkdiyi xəritədə <a href="/wiki/Kolxida" title="Kolxida">Kolxida</a>, <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiya</a>, Albaniya, Midiya (<a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatena</a>) <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Erm%C9%99nistan" title="Kiçik Ermənistan">Kiçik</a> və <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Erm%C9%99nistan" class="mw-redirect" title="Böyük Ermənistan">Böyük Ermənistanın</a> sərhəddləri. Xəritədə hər iki Ermənistan <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazdan</a> kənarda göstərilmişdir. </figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_toponiml%C9%99ri" title="Qafqaz Albaniyasının toponimləri">Qafqaz Albaniyasının toponimləri</a></div> <a href="/wiki/Anatoli_Novoseltsev" title="Anatoli Novoseltsev">Anatoli Petroviç Novoseltsev</a><a href="#cite_note-47">[47]</a> və Z. İ. Yampolski<a href="#cite_note-48">[48]</a> belə hesab edir ki, erkən orta əsrlərdə Qafqaz Albaniyasının əhatə etdiyi əraziyə, əsasən indiki <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycanın</a>, eləcə də <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan" title="Ermənistan">Ermənistanın</a>, <a href="/wiki/Da%C4%9F%C4%B1stan" title="Dağıstan">Dağıstanın</a> və Şərqi Gürcüstanın ərazisi daxil idi. Erməni iddialarına görə, qədim dövrlərdə və erkən orta əsrlərdə Azərbaycan ərazisi <a href="/wiki/K%C3%BCr_%C3%A7ay%C4%B1" class="mw-redirect" title="Kür çayı">Kür çayının</a> yalnız şimalında (Kürün sol sahilində) yerləşmişdi, yəni bu ənənəyə görə Kür və <a href="/wiki/Araz" title="Araz">Araz</a> çayları arasındakı ərazi guya əvvəllər <a href="/wiki/Erm%C9%99nil%C9%99r" title="Ermənilər">ermənilərin</a> olub. Yalnız 387-ci ildən sonra həmin torpaqlar Albaniyanın tərkibinə keçmiş, lakin etnik, siyasi və mədəni cəhətdən əvvəlki kimi <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Erm%C9%99nistan" class="mw-redirect" title="Böyük Ermənistan">Böyük Ermənistanın</a> Şərq əyalətləri olmuşdur.<a href="#cite_note-49">[49]</a><a href="#cite_note-50">[50]</a><a href="#cite_note-51">[51]</a><a href="#cite_note-52">[52]</a> Gürcü alimlərinin qənaətinə (köhnə) görə Kürün sol sahilindəki Albaniya ərazisinin Qərb hissəsi <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstanın</a> olmuşdur. Yeni gürcü elmi təsdiqinə görə isə (müəllifi D.L.Musxelişvili) erməni tədqiqatçılarının "səxavətlə pay verdikləri" sol sahil Albaniyasının ərazisi, eləcə də Kürün sol sahlindəki Azərbaycan ərazisinin qərb hissəsi, ayrı-ayrı dövrlərdə isə hamısı Gürcüstanın ərazisi olmuşdur.<a href="#cite_note-53">[53]</a><a href="#cite_note-54">[54]</a><a href="#cite_note-55">[55]</a><a href="#cite_note-56">[56]</a> İnzibati bölgü baxımından Albaniya vilayətlərə (havarlara) və əyalətlərə (nahanqlara) bölünmüşdü.<a href="#cite_note-57">[57]</a> Bir neçə havar nahanq təşkil edirdi. VII əsr Ermənistan coğrafiyasında göstərildiyinə görə Albaniyanın solsahil ərazisi 11 vilayətdən ibarət idi.<a href="#cite_note-58">[58]</a> Alban mənbələri bunlardan dördü haqqında məlumat verir: Qəbələ, Şəki, Kambisena və Əcəri. Bunlardan ən böyük və siyasi cəhətdən ən əhəmiyyətliləri vilayətlər sayılırdı. Üç vilayət (<a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a>, <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a>, <a href="/wiki/Kambisena" title="Kambisena">Kambisena</a>) həm də inzibati-kilsə vahidləri, yepiskopluq idilər ki, bunların da nümayəndələri (<a href="/wiki/Yepiskop" title="Yepiskop">yepiskoplar</a>) bütün alban kilsə məclislərində iştirak edirdilər. Solsahil Albaniyasına adları çəkilən havarlardan başqa, iki ölkə – <a href="/wiki/Lpina" title="Lpina">Lpina</a> və <a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çola</a> da daxil idi<a href="#cite_note-59">[59]</a>. <a href="/wiki/F%C9%99rid%C9%99_M%C9%99mm%C9%99dova_(tarix%C3%A7i)" title="Fəridə Məmmədova (tarixçi)">Fəridə Məmmədova</a> belə hesab edir ki, <a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çola</a> (Çor, Çol) adı İran mənşəli sözdən yaranıb. Lakin Q. Qeybullayev qeyd edir ki, Çola sözü türk mənşəli "çul" sözündən törəmişdir.<a href="#cite_note-60">[60]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vilayətləri">Vilayətləri</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=4" title="Vilayətləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=4" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Vilayətləri">vikimətni redaktə et</a>]</div> Çola – Bu vilayət Çola (<a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd" title="Dərbənd">Dərbənd</a>) keçidindən Cənuba doğru, təxminən <a href="/wiki/Be%C5%9Fbarmaq_s%C9%99ddi" title="Beşbarmaq səddi">Beşbarmaq dağınadək</a> <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r" class="mw-redirect" title="Xəzər">Xəzər</a> sahili zolağı əhatə edirdi. Vilayətin iri şəhərləri Çola (məsqət (massaget, maskut) Arşakilərinin paytaxtı) və <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd" title="Dərbənd">Dərbənd</a> idi.<a href="#cite_note-61">[61]</a> V əsrin birinci yarısında Sasani şahı <a href="/wiki/II_Yezd%C9%99gird" title="II Yezdəgird">II Yezdəgirdin</a> hakimiyyəti dövründə Çolada güclü müdafiə qurğuları, məşhur <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd_qalas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Dərbənd qalası">Dərbənd səddi</a> ucaldılmışdı. Moisey Kalankatlı Çolanın strateji əhəmiyyətindən başqa, bütün <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazda</a> ilk <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">xristianlıq</a> ocaqlarından biri kimi ideoloji cəhətdən mühüm əhəmiyyəti barədə də məlumat verir. <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7684518">.mw-parser-output .ts-Sitatın_əvvəli-quote{padding:0.25em 1em;border:thin solid var(--border-color-muted,#eaecf0);background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .ts-Sitatın_əvvəli-source{margin:1em 0 0 5%}.mw-parser-output .ts-Sitatın_əvvəli-quote .ts-oq{margin:0 -1em -0.25em}body.skin-minerva .mw-parser-output .ts-Sitatın_əvvəli-quote .ts-oq{margin-left:0}.mw-parser-output .ts-Sitatın_əvvəli-quote .ts-oq .ts-oq-header.ts-oq-header,.mw-parser-output .ts-Sitatın_əvvəli-quote .ts-oq .ts-oq-content{padding-left:1.052632em;padding-right:1.052632em}</style> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Apostol <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yelisey</a> <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_(tarixi_%C9%99razi)" title="Ermənistan (tarixi ərazi)">Ermənistandan</a> yan keçərək <a href="/wiki/Massagetl%C9%99r" title="Massagetlər">maskutların</a> arasına gedir və orada moizəyə başlayır."<style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6334847">.mw-parser-output .ts-Sitatın_sonu-source{margin:0.357143em 2em 0 0;text-align:right}</style><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı, I, 6</cite></div></blockquote> Bu sətirlər <a href="/wiki/I_%C9%99sr" title="I əsr">I əsrdə</a> xəbər verir. Alban ənənələri bu hadisə ilə Çolanın <a href="/wiki/VI_%C9%99sr" title="VI əsr">VI əsrə</a> qədər patriarxlıq mərkəzi olaraq qaldığını və orada <a href="/wiki/IX_%C9%99sr" title="IX əsr">IX əsrin</a> axırlarına qədər Şərq katolikosuna məxsus sarayın yerləşdiyini təsdiq edirlər. Lpina – <a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çolanın</a> Şimal-Qərbində, Çola ilə <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a> arasında yerləşən vilayət. Bu ərazi demək olar ki, başdan-başa fındıq, qoz ağacları ilə zəngin meşələrlə örtülmüşdü. Çola və Lpina vilayətlərinin müəyyən mənada muxtariyyətə malik olması, separatçılıq meylləri <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlınun</a> "Albaniya, Lpina və Çola" adlı triadasında öz əksini tapmışdır. Hələ I–II əsrlərdə, <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yeliseyin</a> apostolluq dövründə o üç ölkənin – Çola, Lpina və Albaniyanın müqəddəsi adlandırılmışdı.<a href="#cite_note-62">[62]</a> Bu triada ilə 626–630-cu illərin siyasi hadisələrində, bütün Albaniyanın, o cümlədən Çolanın <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> tərəfindən işğal edildiyi dövrdə də rastlaşırıq. Xaqan oğlu Şat deyirdi ki, onun atası üç ölkəni – Albaniya, Lpina və Çolanı əbədi hakimiyyət altına almışdır. Həmin mülahizəyə əsaslanan K.V.Trever belə bir qənaətə gəlir ki, <a href="/wiki/VII_%C9%99sr" title="VII əsr">VII əsrdə</a> "Albaniyanın tərkibində olan Lpina və Çola vilayətləri müəyyən daxili müstəqilliyə malik idilər və görünür elə bu Albaniyadan sonra həmin yerlərin adının sadalanmasına səbəb olurdu".<a href="#cite_note-63">[63]</a> Tarixi gerçəkliklərin öyrənilməsi göstərir ki, bu triada dini-simvolik mahiyyət daşımaqla yanaşı, mühüm bir fakt kimi də qiymətlidir. Strateji periferiya vilayətləri olan Lpina və Çola ölkədə mərkəzləşmiş hakimiyyət olmadığı dövrlərdə müstəqil dövlətə çevrilirdilər (551–630-cu illər). <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşirin</a> və <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdatın</a> hakimiyyəti dövründə isə Lpina və Çola yenidən Albaniyanın ayrılmaz strateji vilayətləri olmuşdular. Kambisena – Yunan müəlliflərində Kambisna, erməni müəlliflərində isə Kambeçan adlanan ərazi Albaniyanın Şimal – Qərbində, <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiya</a> sərhəddində yerləşmişdi. Kambisena Şimal – Qərbdə Alazan və <a href="/wiki/Qab%C4%B1rr%C4%B1%C3%A7ay" title="Qabırrıçay">İori</a> çaylarının orta axarlarından, Cənubda <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> çayınadək, Şərqdə isə Alazan, <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> və İori çaylarının qovşağınadək ərazini əhatə edirdi. Daş-kəsəli <a href="/w/index.php?title=%C5%9Eirak_yaylas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şirak yaylası (səhifə mövcud deyil)">Şirak yaylasının</a> da yarısı bu əraziyə daxil idi. Əcəri – yaxud Həcəri adlanan vilayət Qəbələ vilayətinin cənubunda Qarasuçay və <a href="/wiki/Girdiman%C3%A7ay" title="Girdimançay">Girdimançay</a> arasında yerləşmişdi və Cənubda <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> çayına söykənirdi. Burada əhali əsasən əkinçiliklə məşğul idi. VII əsr erməni coğrafiyasında Əcəri həm də Dəşt-i-Bizkan adlandırılır. Bu vilayət haqqında Moisey Kalankatlının qeydləri qanunsuz olaraq qarışıq nigahlara yol verilməsi ilə əlaqədardır. Bu cür nigahlar Arşakaşen və Əcəri vilayətlərində təsadüf olunurdu. Qəbələ – (<a href="/wiki/Yunan_dili" title="Yunan dili">yunanca</a>: Kabalaka) bu vilayət Lpinadan Cənubda, tarixi Əcəri vilayətindən Şimalda, <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a> və <a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çola</a> vilayətləri arasındakı ərazini əhatə edirdi. Bu vilayətdə Albaniyanın paytaxtı <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> şəhəri yerləşirdi ki, bu barədə ilk dəfə eramızın <a href="/wiki/I_%C9%99sr" title="I əsr">I əsrində</a> <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Plini" title="Böyük Plini">Böyük Plini</a> xəbər verir. Qəbələ antik dövrdən erkən orta əsrlərə – V əsrə qədər Albaniyanın paytaxtı, <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakilərinin</a> iqamətgahı və alban arxiyepiskopunun qərargahı olmuşdur. 510-cu ildə <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakiləri</a> öz hakimiyyətini başa vurduqdan sonra Qəbələ <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Sasanilər">Sasanilərin</a> təyin etdikləri mərzbanların qərargahına çevrilir və bununla əlaqədar Qəbələ həm də Vostan-i-mərzban da adlandırılır. Qəbələ vilayəti siyasi – inzibati və kilsə – inzibati vahid – yepiskopluq idi. V əsr <a href="/wiki/Aluen_kils%C9%99_m%C9%99clisi" class="mw-redirect" title="Aluen kilsə məclisi">Aluen kilsə məclisi</a> və VIII əsr Partav (Bərdə) kilsə məclisi cədvəllərində <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> yepiskoplarından Manase (V əsr) və İohannın (VIII əsr) adları da var. Bir çox başçılar kimi yepiskop İohann da xalkidonçu alban katolikosu <a href="/wiki/Katolikos_Nerses" class="mw-redirect" title="Katolikos Nerses">Nerses-Bakurdan</a> üz döndərmişdi. Qəbələ vilayətinin dini-ideoloji baxımdan əhəmiyyətini belə bir fakt da sübut edir ki, Aluen (488-ci il) və Partav (705-ci il) kilsə qurultayları iştirkçılarının siyahısında arxiyepiskopun imzasından sonra Qəbələ yepiskopunun imzası durur. VIII–IX əsrlərdə Qəbələ yepiskopları alban kilsəsinin patriarxları olurdular.<a href="#cite_note-64">[64]</a> Şəki – (erməni mənbələrində Şako, gürcü mənbələrində Şake, Nuxpato) vilayəti <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazın</a> dağətəyi rayonlarında, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələnin</a> Şimal – Qərbindəki ərazini tutur. Qərbdə və Cənub – Qərbdə tarixi Kambisena vilayəti ilə şimal-qərbdə Lpina vilayəti ilə, Cənub – Şərqdə Qəbələ ilə həmsərəd idi.<a href="#cite_note-65">[65]</a> III–VIII əsrlərin toxuculuq mərkzlərindən biri idi.<a href="#cite_note-66">[66]</a> Paytakaran – (erməni mənbələrində Kaspk, Kazbk, Moisey Kalankatlıda Balasikan, fars və ərəb mənbələrində Balasakan) bu vilayət <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycan Respublikasınınnın</a> Cənub-Şərq hissəsində yerləşərək, <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r" class="mw-redirect" title="Xəzər">Xəzər</a> dənizinin sahillərinə qədər uzanırdı. Mil və Muğan düzlərinin bir hissəsini əhatə edirdi. Ehtimal ki, Paytakaran ayrı-ayrı vaxtlarda vilayətin Cənubunda yerləşən <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenanın</a> Şimal – Şərq torpaqlarını da özündə birləşdirmişdir. Paytakaran e.ə. II yüzillikdə erməni çarı <a href="/wiki/I_Arta%C5%9Fes" title="I Artaşes">I Artaşes</a> (türkcəsi – Ərtəş) tərəfindən işğal olunmuş və e.ə. 55-ci ilə qədər Ermənistanın tərkibində qalmışdır. Paytakaran siyasi cəhətdən gah Albaniyaya, gah da <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenaya</a> meyl edib və ayrı-ayrı dövrlərdə onun tərkibinə daxil olmuşdur. <a href="/wiki/IV_%C9%99sr" title="IV əsr">IV əsrin</a> II yarısında Paytakaran birdəfəlik Albaniyanın tərkibinə qatılmışdır. Vilayətin mərkəzi eyniadlı şəhər – <a href="/wiki/Beyl%C9%99qan" title="Beyləqan">Paytakaran</a> idi. Uti – (yunanca Otena) tarixi əyalət sayılan <a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a> Paytakaran kimi <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> sağ sahilində yerləşirdi. Şərqə Paytakaranla, Cənubda <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsakla</a> həmsərhəd idi. Şimalda <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> çayı ilə əhatə olunmuşdu, Qərbdə isə Albaniya və <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiya</a> sərhəddinə kimi uzanırdı. Antik şəhərlərdən Ayniyana, Xani, Anariaka, Xalxal, Soqarn, eləcə də Moisey Kalankatlının yazdığına görə Albaniyann V əsrdə inşa edilmiş paytaxtı <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdə</a> (Partav) bu vilayətdə idi. <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdə</a> 551-ci ildən alban katolikosunun daimi yaşayış yerinə, 630-cu ildən isə <a href="/wiki/Mehranil%C9%99r" title="Mehranilər">Mehranilər</a> sülaləsindən olan böyük alban knyazları <a href="/wiki/Varaz_Qriqor" title="Varaz Qriqor">Varaz Qriqorun</a>, <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşirin</a> və başqalarının iqamətgahına çevrilir. Uti vilayəti (nahanqı) öz növbəsində ayrı-ayrı inzibati vahidlərə (havarlara) bölünmüşdü ki, bunlardan da ən əsasları Sakaşena (yunan müəlliflərində Sakasen, erməni müəlliflərində Şakaşen) və Girdman idi. <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg/330px-%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg" decoding="async" width="330" height="172" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg/495px-%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/31/%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg/660px-%D0%9A%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C_%D0%B0%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F.jpg 2x" data-file-width="1681" data-file-height="876" /></a><figcaption>Üstündə <a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">alban əlifbası</a> ilə yazılar olan bu daş, qazıntılar zamanı <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a> şəhərindən tapılmışdır.<a href="#cite_note-67">[67]</a></figcaption></figure> Girdman – <a href="/wiki/IV_%C9%99sr" title="IV əsr">IV əsrdən</a> Albaniyanın birinci böyük knyazları olan <a href="/wiki/Mehranil%C9%99r" title="Mehranilər">Mehranilər</a> sülaləsinin irsi mülkü idi. Mənbələrdə Girdman vilayətinin adı Qardman (qrabar (qədim erməni) dilində), Girdman (qədim pərs dilində) və Qardabani (qədim gürcü dilində) kimi tanınırdı. Bu vilayətin lokallaşdırılması ilə bağlı üç nəzəriyyə mövcuddur. Bəziləri onu <a href="/wiki/A%C4%9Fsu" title="Ağsu">Ağsu</a> – Girdman çayları rayonunda (<a href="/wiki/%C4%B0qrar_%C6%8Fliyev" title="İqrar Əliyev">İ.Əliyev</a>, <a href="/wiki/Fazil_Osmanov" title="Fazil Osmanov">F.Osmanov</a>), digərləri müasir <a href="/wiki/Qazax" title="Qazax">Qazax</a> rayonu ərazisində (<a href="/w/index.php?title=S.T.Yeremyan&action=edit&redlink=1" class="new" title="S.T.Yeremyan (səhifə mövcud deyil)">S.T.Yeremyan</a>), üçüncü qrup isə <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99mkir%C3%A7ay" title="Şəmkirçay">Şəmkirçay</a> hövzəsi ətrafında və müasir <a href="/wiki/G%C9%99d%C9%99b%C9%99y" title="Gədəbəy">Gədəbəy</a> rayonu ərazisində (<a href="/wiki/Ziya_B%C3%BCnyadov" title="Ziya Bünyadov">Z.M.Bünyadov</a>) yerləşdiyini iddia edirlər. <a href="/wiki/F%C9%99rid%C9%99_M%C9%99mm%C9%99dova" class="mw-disambig" title="Fəridə Məmmədova">Fəridə Məmmədova</a> isə Girdman vilayətinin Albaniyanın Şimal – Qərbində, <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> sağ sahilində, erməni və gürcü torpaqları ilə sərhəddə yerləşdiyini bildirir. <a href="/wiki/Favstos_Buzand" title="Favstos Buzand">Favstos Buzandın</a> yazdığına görə Girdman, Arsaq və Uti birlikdə 387-ci ilə qədər <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Erm%C9%99nistan" class="mw-redirect" title="Böyük Ermənistan">Ermənistanın</a> tərkibində olmuşdur. Ancaq Ermənistan və Albaniyanın tarixi gerçəkliklərinin öyrənilməsi göstərmişdir ki, Girdman heç vaxt Ermənistana daxil olmamışdır.<a href="#cite_note-68">[68]</a> Mehranilər bu ərazilərdə <a href="/w/index.php?title=Girdman_qalas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Girdman qalası (səhifə mövcud deyil)">Girdman qalasını</a>, Mehrəvan şəhərini və çoxlu məbədlər inşa etdirmişlər. Artsak və ya Ərsaq — (antik müəlliflərində Orxistena) bu tarixi vilayət sağsahil Albaniyasının ən mühüm vilayətlərindən biri olmuş və hazırda <a href="/wiki/Qaraba%C4%9F" title="Qarabağ">Qarabağın</a> dağlıq hissəsini və <a href="/wiki/Mil_d%C3%BCz%C3%BC" title="Mil düzü">Mil düzünün</a> bir hissəsini əhatə etmişdir. Əyalətin əhalisini <a href="/wiki/Qarqarlar" title="Qarqarlar">qarqarlar</a>, <a href="/wiki/Util%C9%99r" title="Utilər">utilər</a>, <a href="/wiki/Hunlar" title="Hunlar">hunlar</a>, <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> və barsillər təşkil edirdi. Sünik – (Sisakan) vilayəti Albaniyanın Cənub ucqarında yerləşərək Qərbdə <a href="/w/index.php?title=Erm%C9%99ni_Krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Erməni Krallığı (səhifə mövcud deyil)">Ermənistan</a> və Şimalda <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a> arasındakı ərazini əhatə etmiş, <a href="/wiki/G%C3%B6y%C3%A7%C9%99_g%C3%B6l%C3%BC" title="Göyçə gölü">Göyçə gölünün</a> Cənubunda yerləşmişdir. Mənbələrdə işlnməsinə görə Sünik (Sünük) ifadəsi Sisakandan daha qədimdir.<a href="#cite_note-69">[69]</a> <a href="/wiki/Yevsevi" title="Yevsevi">Yevsevi</a> və <a href="/w/index.php?title=Prokopi_Kesari&action=edit&redlink=1" class="new" title="Prokopi Kesari (səhifə mövcud deyil)">Prokopi Kesari</a> <a href="/wiki/S%C3%BCnik" title="Sünik">Süniki</a> albanların qonşusu kimi xatrladır. Adının pərs variantı olan Sisakan ifadəsinə ilk dəfə <a href="/wiki/VI_%C9%99sr" title="VI əsr">VI əsrdə</a> Suriylı müəllif <a href="/w/index.php?title=Zaxari_Ritor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Zaxari Ritor (səhifə mövcud deyil)">Zaxari Ritorun</a> əsərində təsadüf olunur. Həmin müəllifin yazılarında Sasakan <a href="/wiki/Arran" title="Arran">Arran</a> (Albaniya) və Qurzan (<a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstan</a>) kimi Ermənistandan ayrı ölkə olaraq təqdim edilir. Ümumilikdə isə Sünik ayrı-ayrı dövrlərdə gah Albaniyanın, gah da <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenanın</a> tərkibində olmuşdur. X. Xubşman və <a href="/w/index.php?title=Karl_%C4%B0oahim_Markvart&action=edit&redlink=1" class="new" title="Karl İoahim Markvart (səhifə mövcud deyil)">İ.Markvart</a> isə Süniki ümumiyyətlə alban vilayəti hesab edirlər.<a href="#cite_note-70">[70]</a><a href="#cite_note-71">[71]</a><a href="#cite_note-72">[72]</a><a href="#cite_note-Moisey_Xorenli_II,_8-73">[73]</a> bizim eranın <a href="/wiki/I_%C9%99sr" title="I əsr">I əsrində</a> hakimiyyət başına gələn ilk Albaniya hökmdarını Sünik nəsli ilə bağlayırlar. Həmin mənbələrdə göstərilir ki, <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> şahı Valarşak Sisakan nəslindən olan Aranı Albaniyaya başçı təyin etdi. Elə həmin Valarşak eramızın <a href="/wiki/I_%C9%99sr" title="I əsr">I əsrindən</a> "Sisan" adlanan <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqaz</a> keçidlərini qorumaq məqsədilə təşkil olunmuş şah ordusuna başçılıq etmək hüququnu Sisakan nəslinə vermişdi. <a href="/wiki/F%C9%99rid%C9%99_M%C9%99mm%C9%99dova_(tarix%C3%A7i)" title="Fəridə Məmmədova (tarixçi)">Fəridə Məmmədova</a> göstərir ki, antik dövrdə olduğu kimi, ilkin orta əsrlərdə də Albaniyanın ərazisinin eyni hüdudlarda olduğunu iddia etməyə hər cür əsas var.<a href="#cite_note-74">[74]</a> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Qafqaz_Albaniyasının_vilayətləri" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_vilay%C9%99tl%C9%99ri" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="Qafqaz_Albaniyasının_vilayətləri" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a class="mw-selflink selflink">Qafqaz Albaniyasının vilayətləri</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çola</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%C3%87ola_(%C5%9F%C9%99h%C9%99r)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Çola (şəhər) (səhifə mövcud deyil)">Çola</a> • <a href="/w/index.php?title=%C5%9Eaporan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şaporan (səhifə mövcud deyil)">Şaporan</a> • <a href="/wiki/Albana" title="Albana">Albana</a> • <a href="/w/index.php?title=Xobota&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xobota (səhifə mövcud deyil)">Xobota</a> • <a href="/wiki/Getara" title="Getara">Getara</a> • <a href="/w/index.php?title=Xolmaz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xolmaz (səhifə mövcud deyil)">Xolmaz</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/Kabalaka" title="Kabalaka">Ostan-i-Marzpan</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Ablana" title="Ablana">Ablana</a> • <a href="/wiki/Alam" title="Alam">Alam</a> • <a href="/w/index.php?title=Embolaya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Embolaya (səhifə mövcud deyil)">Embolaya</a> • <a href="/wiki/Kabalaka" title="Kabalaka">Kabalaka</a> • <a href="/w/index.php?title=Boziata&action=edit&redlink=1" class="new" title="Boziata (səhifə mövcud deyil)">Boziata</a> • <a href="/w/index.php?title=Hambasi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hambasi (səhifə mövcud deyil)">Hambasi</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Vaykunik" title="Vaykunik">Vaykunik</a> • <a href="/wiki/Myus-Haband" title="Myus-Haband">Myus-Haband</a> • <a href="/wiki/Berdadzor" title="Berdadzor">Berdadzor</a> • <a href="/wiki/Mets-Kuenk" title="Mets-Kuenk">Mets-Kuenk</a> • <a href="/wiki/Mets-%C4%B0rank" title="Mets-İrank">Mets-İrank</a> • <a href="/wiki/Har%C3%A7lank" title="Harçlank">Harçlank</a> • <a href="/wiki/Muxank" title="Muxank">Muxank</a> • <a href="/wiki/Piank" title="Piank">Piank</a> • <a href="/wiki/Pa%C3%A7kank" title="Paçkank">Paçkank</a> • <a href="/wiki/Sisakan-i-Kotak" title="Sisakan-i-Kotak">Sisakan-i-Kotak</a> • <a href="/wiki/Kustiparnes" title="Kustiparnes">Kustiparnes</a> • <a href="/wiki/Koxt" title="Koxt">Koxt</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Eake&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şake (səhifə mövcud deyil)">Şake</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=%C5%9Eake&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şake (səhifə mövcud deyil)">Şake</a> • <a href="/w/index.php?title=Memaxiya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Memaxiya (səhifə mövcud deyil)">Memaxiya</a> • <a href="/w/index.php?title=Ossika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ossika (səhifə mövcud deyil)">Ossika</a> • <a href="/wiki/%C4%B0una" title="İuna">İuna</a> • <a href="/w/index.php?title=%C4%B0obula&action=edit&redlink=1" class="new" title="İobula (səhifə mövcud deyil)">İobula</a> • <a href="/w/index.php?title=Gi%C5%9F&action=edit&redlink=1" class="new" title="Giş (səhifə mövcud deyil)">Giş</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/Hereti" title="Hereti">Hereti</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Gavaz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gavaz (səhifə mövcud deyil)">Gavaz</a> • <a href="/wiki/Are%C5%9F" title="Areş">Areş</a> • <a href="/w/index.php?title=Barkriya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Barkriya (səhifə mövcud deyil)">Barkriya</a> • <a href="/w/index.php?title=Sanua&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sanua (səhifə mövcud deyil)">Sanua</a> • <a href="/w/index.php?title=Taqoda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Taqoda (səhifə mövcud deyil)">Taqoda</a> • <a href="/w/index.php?title=Niqa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Niqa (səhifə mövcud deyil)">Niqa</a> • <a href="/w/index.php?title=Deqlana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deqlana (səhifə mövcud deyil)">Deqlana</a> • <a href="/w/index.php?title=Bakriya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bakriya (səhifə mövcud deyil)">Bakriya</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/Paytakaran" title="Paytakaran">Paytakaran</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Hrakot-Peroj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hrakot-Peroj (səhifə mövcud deyil)">Hrakot-Peroj</a> • <a href="/w/index.php?title=Vardanakert_(havar)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vardanakert (havar) (səhifə mövcud deyil)">Vardanakert</a> • <a href="/w/index.php?title=Yeotnporakian-Baqink&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yeotnporakian-Baqink (səhifə mövcud deyil)">Yeotnporakian-Baqink</a> • <a href="/w/index.php?title=Rot-i-Baqa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rot-i-Baqa (səhifə mövcud deyil)">Rot-i-Baqa</a> • <a href="/w/index.php?title=Baqanrot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baqanrot (səhifə mövcud deyil)">Baqanrot</a> • <a href="/w/index.php?title=Arospijan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arospijan (səhifə mövcud deyil)">Arospijan</a> • <a href="/w/index.php?title=Qani_(havar)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qani (havar) (səhifə mövcud deyil)">Qani</a> • <a href="/w/index.php?title=Atli_(havar)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Atli (havar) (səhifə mövcud deyil)">Atli</a> • <a href="/w/index.php?title=Baqavan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baqavan (səhifə mövcud deyil)">Baqavan</a> • <a href="/w/index.php?title=Kaqan-rot&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kaqan-rot (səhifə mövcud deyil)">Kaqan-rot</a> • <a href="/w/index.php?title=Koekean&action=edit&redlink=1" class="new" title="Koekean (səhifə mövcud deyil)">Koekean</a> • <a href="/w/index.php?title=Spandaran-Peroj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Spandaran-Peroj (səhifə mövcud deyil)">Spandaran-Peroj</a> • <a href="/w/index.php?title=Ormizd-Peroj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ormizd-Peroj (səhifə mövcud deyil)">Ormizd-Peroj</a> • <a href="/w/index.php?title=Alevan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alevan (səhifə mövcud deyil)">Alevan</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/Utik" class="mw-redirect" title="Utik">Utik</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Aranrot" title="Aranrot">Aranrot</a> • <a href="/wiki/Tri_(havar)" title="Tri (havar)">Tri</a> • <a href="/w/index.php?title=Rotpasian&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rotpasian (səhifə mövcud deyil)">Rotpasian</a> • <a href="/w/index.php?title=Aqve&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aqve (səhifə mövcud deyil)">Aqve</a> • <a href="/w/index.php?title=Tavu%C5%9F_(havar)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tavuş (havar) (səhifə mövcud deyil)">Tavuş</a> • <a href="/w/index.php?title=Girdiman&action=edit&redlink=1" class="new" title="Girdiman (səhifə mövcud deyil)">Girdiman</a> • <a href="/w/index.php?title=Sakasena&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sakasena (səhifə mövcud deyil)">Sakasena</a> • <a href="/w/index.php?title=Uti-Arancaq&action=edit&redlink=1" class="new" title="Uti-Arancaq (səhifə mövcud deyil)">Uti-Arancaq</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/Kambisena" title="Kambisena">Kambisena</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Xalxal" class="mw-disambig" title="Xalxal">Xalxal</a> • <a href="/wiki/Xunan_%C5%9F%C9%99h%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Xunan şəhəri">Xunarakert</a> • <a href="/w/index.php?title=Telaba&action=edit&redlink=1" class="new" title="Telaba (səhifə mövcud deyil)">Telaba</a> • <a href="/w/index.php?title=Bobde&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bobde (səhifə mövcud deyil)">Bobde</a> • <a href="/w/index.php?title=Xoranta&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xoranta (səhifə mövcud deyil)">Xoranta</a> • <a href="/w/index.php?title=Getaru&action=edit&redlink=1" class="new" title="Getaru (səhifə mövcud deyil)">Getaru</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/Lpina" title="Lpina">Lpina</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Kum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kum (səhifə mövcud deyil)">Kum</a> • <a href="/w/index.php?title=Lekit&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lekit (səhifə mövcud deyil)">Lekit</a> • <a href="/wiki/Mamrux" title="Mamrux">Mamrux</a> • <a href="/w/index.php?title=Mosiqa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mosiqa (səhifə mövcud deyil)">Mosiqa</a> • <a href="/w/index.php?title=Bel_(Qafqaz_Albaniyas%C4%B1)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bel (Qafqaz Albaniyası) (səhifə mövcud deyil)">Bel</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/%C6%8Fc%C9%99ri" title="Əcəri">Daşt-i-Bazkan</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Kemaxaya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kemaxaya (səhifə mövcud deyil)">Kemaxaya</a> • <a href="/w/index.php?title=Sioda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sioda (səhifə mövcud deyil)">Sioda</a> • <a href="/w/index.php?title=Eleni&action=edit&redlink=1" class="new" title="Eleni (səhifə mövcud deyil)">Eleni</a> • <a href="/w/index.php?title=Kalada%C5%9Ft&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kaladaşt (səhifə mövcud deyil)">Kaladaşt</a> • <a href="/w/index.php?title=Gelavu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gelavu (səhifə mövcud deyil)">Gelavu</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;text-align:center;"><a href="/wiki/S%C3%BCnik" title="Sünik">Sünik</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/w/index.php?title=Erncak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Erncak (səhifə mövcud deyil)">Erncak</a> • <a href="/w/index.php?title=%C3%87aquk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Çaquk (səhifə mövcud deyil)">Çaquk</a> • <a href="/w/index.php?title=Vayots-Dzor_(havar)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vayots-Dzor (havar) (səhifə mövcud deyil)">Vayots-Dzor</a> • <a href="/w/index.php?title=Gelakuni&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gelakuni (səhifə mövcud deyil)">Gelakuni</a> • <a href="/w/index.php?title=Sotk_(havar)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sotk (havar) (səhifə mövcud deyil)">Sotk</a> • <a href="/w/index.php?title=Aqaxe%C3%A7k&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aqaxeçk (səhifə mövcud deyil)">Aqaxeçk</a> • <a href="/w/index.php?title=%C3%87quk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Çquk (səhifə mövcud deyil)">Çquk</a> • <a href="/wiki/Haband" title="Haband">Haband</a> • <a href="/w/index.php?title=Baqk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Baqk (səhifə mövcud deyil)">Baqk</a> • <a href="/w/index.php?title=Dzork&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dzork (səhifə mövcud deyil)">Dzork</a> • <a href="/w/index.php?title=Arevik_(havar)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Arevik (havar) (səhifə mövcud deyil)">Arevik</a> • <a href="/w/index.php?title=Kusakan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kusakan (səhifə mövcud deyil)">Kusakan</a></div></td></tr></tbody></table></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Qafqaz_Albaniyası_və_Ermənistan_Krallığının_sərhədləri">Qafqaz Albaniyası və Ermənistan Krallığının sərhədləri</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=5" title="Qafqaz Albaniyası və Ermənistan Krallığının sərhədləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=5" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Qafqaz Albaniyası və Ermənistan Krallığının sərhədləri">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:%C6%8Flibala_Kaz%C4%B1mov_-_Alban_knyaz%C4%B1_Cavan%C5%9Fir.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/f/f4/%C6%8Flibala_Kaz%C4%B1mov_-_Alban_knyaz%C4%B1_Cavan%C5%9Fir.jpg/300px-%C6%8Flibala_Kaz%C4%B1mov_-_Alban_knyaz%C4%B1_Cavan%C5%9Fir.jpg" decoding="async" width="300" height="160" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/f/f4/%C6%8Flibala_Kaz%C4%B1mov_-_Alban_knyaz%C4%B1_Cavan%C5%9Fir.jpg/450px-%C6%8Flibala_Kaz%C4%B1mov_-_Alban_knyaz%C4%B1_Cavan%C5%9Fir.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/f/f4/%C6%8Flibala_Kaz%C4%B1mov_-_Alban_knyaz%C4%B1_Cavan%C5%9Fir.jpg/600px-%C6%8Flibala_Kaz%C4%B1mov_-_Alban_knyaz%C4%B1_Cavan%C5%9Fir.jpg 2x" data-file-width="3595" data-file-height="1923" /></a><figcaption>Əlibala Kazımov - Alban knyazı Cavanşir; rəsm əsərində Cavanşirin Sasani ordusunun tərkibində ərəblərə qarşı savaşı təsvir olunub. <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Tarix_Muzeyi" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Tarix Muzeyi">Azərbaycan Tarix Muzeyi</a></figcaption></figure> VII – VIII əsrlərin sinxron mənbələrinin<a href="#cite_note-Moisey_Xorenli_II,_8-73">[73]</a><a href="#cite_note-75">[75]</a> yazdıqlarına görə eramızın I əsrində Albaniyanın Cənub sərhəddi <a href="/wiki/Araz" title="Araz">Araz</a> çayı boyunca keçirdi. Moisey Kalankatlı qeyd edir ki, Albaniyanın hüdudları eramızın VII – VIII əsrinə kimi dəyişməmişdir.<a href="#cite_note-76">[76]</a> Məlum olduğu kimi elmdə belə bir mülahizə mövcuddur ki, guya 387-ci ilə qədər Albaniyanın Cənub sərhəddləri Kür çayı boyunca keçirdi, başqa sözlə desək <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> sağ sahilindəki <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a>, <a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a> və <a href="/wiki/Beyl%C9%99qan" title="Beyləqan">Paytakaran</a> əyalətləri <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_Krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1_(antik)" class="mw-redirect" title="Ermənistan Krallığı (antik)">Ermənistana</a> məxsus olub və yalnız 387-ci ildən sonra Albaniyaya qatılıb.<a href="#cite_note-77">[77]</a> Bu ideya mxitarist <a href="/w/index.php?title=Mikael_%C3%87am%C3%A7yan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mikael Çamçyan (səhifə mövcud deyil)">M.Çamçyana</a> məxsusdur və o həmin mülahizəni hələ 1787-ci ildə irəli sürmüşdü.<a href="#cite_note-78">[78]</a> Sonralar həmin mülahizəni əsaslandırmaq üçün daha bir neçə cəhd edilmişdir.<a href="#cite_note-79">[79]</a> Bir mülahizəyə görə üç alban vilayətindən (Uti, Artsak, Paytakaran) yalnız Paytakaran e.ə.II əsrdə erməni (ərmən) çarı <a href="/wiki/I_Arta%C5%9Fes" title="I Artaşes">I Artaşes</a> tərəfindən işğal edilmiş və 388-ci ilə qədər Ermənistanın tərkibində olmuş, yalnız bundan sonra Albaniyaya qaytarılmışdır. <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> sağ sahilindəki Artsak və Uti vilayətləri isə yalnız 387-ci ildən sonra erməni işğalından azad olunaraq Albaniyaya qaytarılmışdır. Bu mülahizə 1963-cü ildə irəli sürülmüşdür və onun müəllifi <a href="/w/index.php?title=S.T.Yeremyan&action=edit&redlink=1" class="new" title="S.T.Yeremyan (səhifə mövcud deyil)">S.T.Yeremyan</a> 1951–1952-ci illərdə "Erməni xalqının tarixi" kitabının atlasında<a href="#cite_note-80">[80]</a> bizim eradan əvvəl II əsrdə <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> həm sağ, həm də sol sahilinin Albaniyaya məxsus olduğunu göstərir. Bu atlasa görə sağ sahildə Sakasena, Otena (<a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a>), Kaspiana (Paytakaran) və Orxistena (Artsak) Albaniya torpaqları olmuşdur. Atlasda göstərilir ki, e.ə. I əsrdə <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqran</a> Kürün bütün sağ sahilini zəbt etmiş və <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqranla</a> <a href="/wiki/Pompey" title="Pompey">Pompey</a> arasında e.ə. 66-cı ildə bağlanmış müqviləyə əsasən həmin ərazilər Ermənistanın tərkibində qalmışdır. Digər mülahizəyə görə <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a> və Uti vilayətləri hələ e.ə. I əsrdə II Tiqran tərəfindən işğal olunub Ermənistana qatılmış, 387-ci il müqaviləsinə görə isə <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Sasanilər">Sasanilər</a> və <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> arasında bölüşdürülərək onların hakimiyyəti altına keçmişdir. Burada Paytakaran haqqında bir kəlmə də danışılmır. Üçüncü mülahizəyə görə (<a href="/wiki/Kamilla_Trever" title="Kamilla Trever">K.V.Trever</a> tərəfindən irəli sürülüb) <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a>, <a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a>, Paytakaran və Sakaşena vilayətləri e.ə.II əsrdə erməni (Ərmən) çarı <a href="/wiki/I_Arta%C5%9Fes" title="I Artaşes">I Artaşes</a> tərəfindən zəbt olunmuş və 387-ci ilə qədər Ermənistanın tərkibində qalmış və yalnız 387-ci ldən sonra Albaniyaya qaytarılmışdır. Deməli bu torpaqlar hətta erməni çarları tərəfindən işğal edilmiş olsa belə lap əvvəllər Albaniyaya məxsus olmuşdur.<a href="#cite_note-ReferenceF-81">[81]</a> Hər üç konsepsiyanın müəllifləri başlıca olaraq <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> "Coğafiya"sına, erməni müəllifi <a href="/wiki/Favstos_Buzand" title="Favstos Buzand">Favstos Buzanda</a> və "<a href="/wiki/A%C5%9Fxaratsuyts" title="Aşxaratsuyts">VII əsr erməni coğrafiyası</a>"na əsaslanmışlar. Fəridə Məmmədova qeyd edir ki, <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabona</a> görə <a href="/wiki/I_Arta%C5%9Fes" title="I Artaşes">I Artaşes</a> tərəfindən alban torpaqlarından yalnız Paytakaran işğal olunmuşdur.<a href="#cite_note-82">[82]</a> <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> yazır: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "…əvvəlcə Ermənistan kiçik idi,lakin o sonralar Artaksi (Artaşes) və Zariadrın müharibələri nəticəsində genişləndirildi. Onlar öz səltənətinin hüdudlarını qonşu xalqlardan qopardıqları torpaqlar – <a href="/wiki/Midiya_d%C3%B6vl%C9%99ti" title="Midiya dövləti">Midiyanın</a> Kaspiana, Favnitida, Basoropeda vilayətləri, <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiyanın</a> Pariadra dağ yamacları, Xorzena, <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> o biri tərəfində yerləşən Qoqarena vilayətləri hesabına genişləndirdilər…"<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Strabon, 71, f.14, 5, c.528</cite></div></blockquote> <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> qeydlərinə əsaslanan <a href="/wiki/Kamilla_Trever" title="Kamilla Trever">K.V.Trever</a> bir az da irəli gedərək yazır: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "E.ə. II əsrdə erməni çarı <a href="/wiki/I_Arta%C5%9Fes" title="I Artaşes">I Artaşes</a> (189–170) bir sıra qonşu vilayətləri, o cümlədən <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a>, <a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a> və <a href="/wiki/Qarqarlar" title="Qarqarlar">Qarqar</a> adlı alban tayfalarının yaşadığı <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> sağ sahilini <a href="/w/index.php?title=Erm%C9%99ni_Krall%C4%B1%C4%9F%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Erməni Krallığı (səhifə mövcud deyil)">Ermənistana</a> birləşdirdi… Elə o vaxtdan antik müəlliflər <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürü</a> Albaniya ilə Ermənistan arasında sərhədd kimi tanıdılar."<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Тревер К. В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании. — М.—Л.. 1959.</cite></div></blockquote> Fəridə Məmmədova isə Strabonun "Coğrafiya" əsərində Albaniya haqqında verilən məlumatları tədqiq etdikdən sonra belə nəticəyə gəlmişdir: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "<a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> məlumatlarında heç bir ardıcıllıq yoxdur. O Kaspiananı gah <a href="/wiki/Midiya_d%C3%B6vl%C9%99ti" title="Midiya dövləti">Midiya</a> ilə bağlayır. Onu Midiyadan ayrılmış vilayət hesab edir, gah da Albaniya ilə əlaqələndirib yazır ki, "albanların ölkəsində Kaspiana vilayəti var və həmin vilayət vaxtilə orada yaşamış, indi isə yox olmuş <a href="/wiki/Kaspil%C9%99r" title="Kaspilər">kaspi xalqının</a> adı ilə adlandırılmışdır."<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Fəridə Məmmədova – Qafqaz Albaniyasının siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası, Bakı, 1993, səh. 83</cite></div></blockquote> Bəzi tədqiqatçılar <a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a> və Arsak vilayətlərini <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqranın</a> işğal sahələri sayırlar. Yunan və Roma mənbələri isə sübut edir ki, <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqran</a> alban torpaqlarını işğal etməmişdir.<a href="#cite_note-83">[83]</a> <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqran</a> <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_(tarixi_%C9%99razi)" title="Ermənistan (tarixi ərazi)">Ermənistanın</a> Şərq və Qərb hissələrini birləşdirib, vaxtilə Ermənistanın olan 70 vahəni parfiyalılardan almışdır. C.Markvarta görə isə həmin vahələr <a href="/wiki/I_Arta%C5%9Fes" title="I Artaşes">I Artaşesin</a> işğal etdiyi <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenanın</a> Şimal – Qərb torpaqları idi.<a href="#cite_note-84">[84]</a> <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqran</a> <a href="/w/index.php?title=Lukull&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lukull (səhifə mövcud deyil)">Lukull</a> və <a href="/wiki/Pompey" title="Pompey">Pompey</a> tərəfindən məğlub ediləndən sonra onun dövləti dağıldı. E.ə. 66-cı ildə bağlanmış müqaviləyə görə, <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqran</a> vaxtilə ələ keçirdiyi torpaqlardan imtina etdi. Yalnız Şimali Mesopotomiya və Korduena Ermənistanın hakimiyyəti altında qaldı. Əgər Artsak və Utinin vaxtilə <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqran</a> tərəfindən işğal olunduğunu fərz edilsə belə, məğlubiyyətdən sonra başqa torpaqlar kimi, həmin yerlər də Ermənistandan ayrılmışdır. Bununla da Arsaq və Utinin <a href="/wiki/II_Tiqran" title="II Tiqran">II Tiqran</a> tərəfindən zəbt olunması mülahizəsinin əsassızlığ üzə çıxır.<a href="#cite_note-85">[85]</a><a href="#cite_note-86">[86]</a> Albaniyanın Cənub sərhədlərinin <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> çayından keçməsi barədə ehtimallar başlıca olaraq yunan – Roma<a href="#cite_note-87">[87]</a><a href="#cite_note-Appian,_103-88">[88]</a><a href="#cite_note-89">[89]</a><a href="#cite_note-90">[90]</a> və V–VII əsr erməni müəlliflərinin məlumatlarına, doğruluğu müəyyən edilməyən, yalnız kortəbii inama görə etibarlı sayılan mənbələrə, o cümlədən VII–VIII əsr alban tarixçisi Moisey Kalankatlının məlumatlarını təkzib edən erməni tarixçilərinin ənənəvi xronologiyasına əsaslanır. Qeyd etmək lazımdır ki, <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> Sakaşenanı Ermənistna aid etməsi<a href="#cite_note-91">[91]</a> onun digər fikirləri ilə, məsələn, <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürün</a> Albaniyanın ortasından axdığını bildirən<a href="#cite_note-92">[92]</a> qeydi ilə ziddiyyət təşkil edir. Çünki, bu hər iki sahilin Albaniya torpağı olduğunu təsdiq etməkdir. Belə ziddiyyətlər isə Strabonda çoxdur.<a href="#cite_note-93">[93]</a> Bu isə onunla əlaqədardır ki, <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> bir-birinə zidd olan müxtəlif mənbələrdən istifadə etmiş, Albaniyada çox az olduqlarına görə məlumatları kasad olan şəxslərin qeydlərinə qeyri-tənqidi yanaşmışdır.<a href="#cite_note-94">[94]</a> <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> mənbələri isə əsasən <a href="/w/index.php?title=Feofan_Mitilenski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Feofan Mitilenski (səhifə mövcud deyil)">Feofan Mitilenski</a>, <a href="/w/index.php?title=Delli&action=edit&redlink=1" class="new" title="Delli (səhifə mövcud deyil)">Delli</a> və başqalarıdır. <a href="/w/index.php?title=Plini&action=edit&redlink=1" class="new" title="Plini (səhifə mövcud deyil)">Plininin</a>,<a href="#cite_note-95">[95]</a> <a href="/wiki/Appian" class="mw-redirect" title="Appian">Appianın</a>,<a href="#cite_note-Appian,_103-88">[88]</a> <a href="/wiki/Dion_Kassi" title="Dion Kassi">Dion Kassinin</a>,<a href="#cite_note-96">[96]</a> <a href="/wiki/Plutarx" title="Plutarx">Plutarxın</a><a href="#cite_note-97">[97]</a> qeydlərinin müəyyən hissəsinə, yəni Albaniyanın Cənub sərhəddinin <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> çayındam keçməsi barədə məlumatlara gəlidikdə isə, nəzərə almaq lazımdır ki, bu antik müəlliflərin özləri də Qafqazı çox az tanıyan <a href="/w/index.php?title=Patrokl&action=edit&redlink=1" class="new" title="Patrokl (səhifə mövcud deyil)">Patrokla</a> və <a href="/w/index.php?title=Erotosfen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Erotosfen (səhifə mövcud deyil)">Erotosfenə</a>, eləcə də Qafqaza bu yerləri öyrənmək üçün gəlməyən, sadəcə olaraq <a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1" title="Roma imperiyası">Roma imperiyasının</a> yürüçlərinin iştirakçısı kimi <a href="/w/index.php?title=Pontiya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pontiya (səhifə mövcud deyil)">Pontiya</a> çarı Mitridatı təqib edə-edə <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> boyuna gəlib çıxmış şəxslərə istinad etmişlər. Özü də bu qeydlər e.ə. I əsrə və yeni eranın II əsrinə aiddir. Haqqında bəhs edilən dövr isə e.ə. II və yeni eranın IV əsrlərini əhatə edir.<a href="#cite_note-98">[98]</a><a href="#cite_note-99">[99]</a> <a href="/wiki/Vasili_Bartold" title="Vasili Bartold">V.V.Bartold</a> antik ədəbiyyat mənbələrinə qiymət verərək yazır: <blockquote>"Bədbəxtlik ondadır ki, yunan orijinalları bizə çox gec, işləndikdən, əl gəzdirildikdən sonra gəlib çatıb; bunlar çox vaxt müqayisə edilən edilən məlumatları heç bir tənqidə məruz qalmayan sadəcə kompilyasiya şəklindədir və buna görə də bu mənbələrə son dərəcə ehtiyyatla yanaşmaq lazımdır."<a href="#cite_note-100">[100]</a></blockquote> Bu da şübhə doğurmur ki, Moisey Kalankatlı öz ölkəsinin tarixini və coğrafiyasını, <a href="/w/index.php?title=Pontiya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pontiya (səhifə mövcud deyil)">Pontiya</a> çarı üzərinə qısa yürüşlərdə iştirak etmiş romalı müəlliflərdən daha yaxşı bilirdi.<a href="#cite_note-101">[101]</a> Moisey Kalankatlı eramızın I əsrində Albaniyanın Cənub sərhəddi haqqında belə məlumat verir: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "…Sisakan nəslindən olan <a href="/wiki/Yaf%C9%99s" class="mw-redirect" title="Yafəs">İafetin</a> xələflərindən olan bir nəfərə (Arana) Erasx (<a href="/wiki/Araz" title="Araz">Araz</a>) çayından <a href="/wiki/Xunan_qalas%C4%B1" title="Xunan qalası">Xunan qalasınadək</a> Alban dağları və çölləri miras qalmışdı."<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı, I, 4</cite></div></blockquote> Alban müəllifi ilə sinxron olan erməni müəllifi Movses Xorenlı də eramızın I əsri haqqında qeydlərində "Erasx çayından Xnarakert (Xunan qalası) qalasınadək dağlı – dərəli alban torpağına sahib olan Sisakan nəsli…"<a href="#cite_note-102">[102]</a> haqqında məlumat verir. E. ə. III əsrdə Albaniyanın Şimal sərhəddləri <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Qafqaz" title="Böyük Qafqaz">Böyük Qafqaza</a>, <a href="/w/index.php?title=Samur_s%C4%B1ra_da%C4%9Flar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Samur sıra dağları (səhifə mövcud deyil)">Samur sıra dağlarının</a> Şimal ətəklərinə qədər, Şimal-Qərbdə İori və Alazan çaylarının yuxarı axarına, Şimal – Şərqdə isə müasir <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd" title="Dərbənd">Dərbəndə</a> qədər gedib çatırdı.<a href="#cite_note-103">[103]</a><a href="#cite_note-104">[104]</a><a href="#cite_note-105">[105]</a> Ayrı-ayrı vaxtlarda isə bu sərhəddlər <a href="/w/index.php?title=Sulak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sulak (səhifə mövcud deyil)">Sulak</a> çayına və bir azda uzaqlara çatırdı. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Siyasi_tarixi">Siyasi tarixi</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=6" title="Siyasi tarixi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=6" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Siyasi tarixi">vikimətni redaktə et</a>]</div> Ehtimal edilir ki, Albaniyanın siyasi konsolidasiya artıq <a href="/wiki/%C6%8Fh%C9%99m%C9%99nil%C9%99r_d%C3%B6vl%C9%99ti" title="Əhəmənilər dövləti">Əhəmənilər imperiyasının</a> son illərində və <a href="/wiki/Makedoniyal%C4%B1_%C4%B0sg%C9%99nd%C9%99r" title="Makedoniyalı İsgəndər">Makedoniyalı İsgəndərin</a> işğalları dövründə başa çatmış, eramızadan əvvəl IV əsrin sonlarında isə Qafqaz Albaniyası vahid mərkəzləşmiş dövlətə çevrilmişdir. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Aranilər_sülaləsi">Aranilər sülaləsi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=7" title="Aranilər sülaləsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=7" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Aranilər sülaləsi">vikimətni redaktə et</a>]</div> Mənbələr Alban dövlətinin antik dövrdə yerli<a href="#cite_note-106">[106]</a><a href="#cite_note-107">[107]</a> sülalənin nümayəndələri tərəfindən idarə olunduğu haqqında məlumat verir. Moisey Kalankatlı bu sülaləni <a href="/wiki/Yaf%C9%99t" title="Yafət">Yafətin</a> şəcərəsinə bağlayıraq sülalənin ilk nümayəndəsinin Aran (Arran) adlı hökmdar olduğunu bildirir və Aranı Sisakan (Sünik) nəslinə aid edir.<a href="#cite_note-108">[108]</a> İlk hökmdarının adı ilə bu sülalə tarixi ədəbiyyatda Aranilər (Arranilər) adlandırılır. Lakin bu sülalə haqqında məlumatlar çox azdır. Aranın davamçılarının fəaliyyəti haqqında məlumatlar yox səviyyəsindədir. Kalankatlı yalnız onların adını sadalamaqla kifayətlənir. Lakin o bəllidir ki, Aranilər müxtəlif dövrlərdə güclü <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> dövlətinin təsiri altına düşmüş və yarımasılı vəziyyətdə ölkəni idarə etmişlər. <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> Arşakiləri hakimiyyətləri altında olan Qafqaz ölkələri barəsində siyasətlərində sabit və eyni olmamışlar. Tabeliklərində olan məmləkətlərin <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiyanın</a> mərkəzi hökumətindən asılılığı ayrı – ayrı dövrlərdə müxtəlif məmləkətlərdə müxtəlif səviyyədə olmuşdur.<a href="#cite_note-III_в._н_1950-109">[109]</a> Aranilər sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Albaniyaya erməni krallarının yürüşləri baş vermiş və Albaniyanın üç vilayəti – Artsak, utik və Paytakaran işğal edilmişdir.<a href="#cite_note-110">[110]</a> Lakin bu işğal uzun sürməmiş e.ə. 66-cı ildə II Tiqran Roma ordusu tərəfindən məğlub edildikdən sonra bütün işğal etdiyi əraziləri, o cümlədən Albaniya torpaqlarını tərk etməli olmuşdur.<a href="#cite_note-111">[111]</a><a href="#cite_note-112">[112]</a> Lakin bu hadisədən bir neçə ay sonra Albaniya ərazisinə Roma imperiyasının ordusu soxulmuşdur.<a href="#cite_note-113">[113]</a> Pompeyin rəhbərlik etdiyi Roma ordusu ilə <a href="/w/index.php?title=Aruz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aruz (səhifə mövcud deyil)">Aruzun</a> (yunan-roma mənbələrində <a href="/wiki/Oroys" title="Oroys">Oroys</a>) rəhbərlik etdiyi Albaniya ordusu arasında e.ə. 66-cı ildə döyüş olmuşdur.<a href="#cite_note-114">[114]</a><a href="#cite_note-115">[115]</a> Daha sonra İberiyaya doğru irəliləyən Roma ordusu ikinci dəfə e.ə. 65-ci ildə Alazan çayı sahilində <a href="/w/index.php?title=Aruz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aruz (səhifə mövcud deyil)">Aruzun</a> qardaşı Sebərin (yunan-roma mənbələrində Kosis) rəhbərlik etdiyi Albaniya ordusu ilə toqquşmuş və böyük itki verərək İberiya ərazisinə keçmişdir.<a href="#cite_note-116">[116]</a> Roma ordusunun Xəzər sahillərinə irəliləməsi haqqında mənbələrdə heç bir məlumat yoxdur.<a href="#cite_note-117">[117]</a> Lakin qobustanda üstündə <a href="/wiki/Lat%C4%B1n_dili" title="Latın dili">latın dilində</a> yazı yazılmış XII legiona aid kitabənin tapılması Roma ordusunun xəzər sahillərinə də gəlib çıxdığını syləməyə əsas verir.<a href="#cite_note-118">[118]</a> Bundan başqa <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycanın</a> müxtəlif regionlarında, xüsusilə <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> və <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a> ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan pul dəfinələrindən Roma imperatorlarına məxsus xeyli sikkə əldə edilmişdir.<a href="#cite_note-119">[119]</a><a href="#cite_note-120">[120]</a><a href="#cite_note-ReferenceG-121">[121]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Arşakilər_sülaləsi">Arşakilər sülaləsi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=8" title="Arşakilər sülaləsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=8" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Arşakilər sülaləsi">vikimətni redaktə et</a>]</div> E.ə. II–I yüzilliklərdə, <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiyanın</a> hərbi cəhətdən qüdrətli dövründə, tabelikdə olan ölkələrə nəzarət etmək üçün formalaşmış inzibati aparatın olmadığı bir şəraitdə <a href="/w/index.php?title=Parfiya_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Parfiya Arşakiləri (səhifə mövcud deyil)">Parfiya Arşakiləri</a> üçün mümkün olan yeganə düzgün qərar həmin məmləkətlərdə yerli sülalələri hakimiyyət başında saxlamaq idi. Sonralar vassal çarlıqların separatizmi gücləndikcə Parfiyanın mərkəzi hökuməti yeni siyasətə – vassal məmləkətlərdə yerli sülalələri taxtdan götürüb əvəzinə öz adamlarını, Arşakilərin nümayəndələrini təyin etmək siyasətinə əl atdı. <a href="/w/index.php?title=Persida&action=edit&redlink=1" class="new" title="Persida (səhifə mövcud deyil)">Persida</a>, <a href="/w/index.php?title=Elimaida&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elimaida (səhifə mövcud deyil)">Elimaida</a>, <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatena</a>, <a href="/wiki/Hirkan" title="Hirkan">Hirkan</a>, <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan" title="Ermənistan">Ermənistan</a>, <a href="/wiki/Hindistan" title="Hindistan">Hindistan</a>, <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstan</a> və <a href="/w/index.php?title=Maxeloniya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maxeloniya (səhifə mövcud deyil)">Maxeloniyada</a> Arşakilərin şaxələri, kiçik Arşaki sülalələri belə yarandı.<a href="#cite_note-122">[122]</a> Arşaki sülaləsi nnümayəndələrinin bir qolu da həmin dövrdə (63-cü il) Albaniyada bərqərar oldu. <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakiləri</a> haqqında əldə edilən məlumatların əsas mənbələri Moisey Kalankatlı, <a href="/wiki/Favstos_Buzand" title="Favstos Buzand">Favstos Buzand</a>, <a href="/w/index.php?title=Yegi%C5%9Fe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yegişe (səhifə mövcud deyil)">Yegişe</a>, <a href="/wiki/Moisey_Xorenli" class="mw-redirect" title="Moisey Xorenli">Moisey Xorenli</a>, <a href="/w/index.php?title=Aqafangel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aqafangel (səhifə mövcud deyil)">Aqafangel</a>, <a href="/wiki/Kirakos_G%C9%99nc%C9%99li" class="mw-redirect" title="Kirakos Gəncəli">Kirakos Gəncəli</a> və <a href="/wiki/Mxitar_Qo%C5%9F" title="Mxitar Qoş">Mxitar Qoşun</a> əsərləri, habelə "Müqəddəslərin həyatı" (aqioqrafik əsərdir) və "Carıntir"dir. Alban Arşakiləri haqqında elmdə belə bir mülahizə mövcuddur ki, bu sülalənin alban qanadı IV yüzillikdə bərqərar olmuş və onun əsasını Kalankatlının yazdığı kimi I Cəsur Vaçaqan yox, Sanatruk tərəfindən qoyulmuşdur. <a href="/w/index.php?title=Mari_%C4%B0vanovi%C3%A7_Brosse&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mari İvanoviç Brosse (səhifə mövcud deyil)">M.Brosse</a> belə hesab edir ki, <a href="/wiki/Sanatruk" title="Sanatruk">Sanatruku</a> Albaniyanın hökmdarı kimi qəbul etmək və onun adını Alban Arşakilərinin sırasında <a href="/wiki/I_C%C9%99sur_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="I Cəsur Vaçaqan">I Cəsur Vaçaqandan</a> əvvəl yazmaq lazımdır.<a href="#cite_note-123">[123]</a> <a href="/w/index.php?title=Suren_Yeremyan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Suren Yeremyan (səhifə mövcud deyil)">S.T.Yeremyana</a> görə Albaniyada <a href="/wiki/M%C9%99sq%C9%99t_(tarixi_%C9%99razi)" title="Məsqət (tarixi ərazi)">Məsqət</a> (Məsküt, <a href="/wiki/Massagetl%C9%99r" title="Massagetlər">Massaget</a>) Arşakiləri şahlıq etmişlər. O, belə hesab edir ki, həmin sülalə Albaniyada hakimiyyət başına 388-ci ildə gəlmişlər, yəni S.T.Yeremyan Parfiya Arşakilərinin Alban budağı olduğunu inkar edir.<a href="#cite_note-124">[124]</a> E.A.Krımski belə hesab edir ki, <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakiləri</a> "eran şah", yaxud "eran şahin" titulunu daşıyırdılar və "eran şah" ifadəsi "aran şah" sözünün təhrifidir. Bu isə "Aran hökmdarı", "Alban hökmdarı" deməkdir, başqa sözlə, Aranşahilər (Aranilər) elə Arşakilərdir. N.Akinyan və B.A.Ulubabyan isə bu haqqda tamamilə başqa fikirdədirlər. Məsələn <a href="/w/index.php?title=Nerses_Akinyan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nerses Akinyan (səhifə mövcud deyil)">N.Akinyan</a> Alban Arşaki hökmdarlarının siyahısını "redaktorun" uydurması sayır. O, göstərir ki, tarixə (müəllif erməni mənbələrini nəzərdə tutur) Alban Arşakilərindən yalnız iki nəfər məlumdur. Bunlar <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayr</a> (IV əsr) və <a href="/w/index.php?title=Asuagen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Asuagen (səhifə mövcud deyil)">Asuagendir</a> (V əsr). <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçe</a> və <a href="/wiki/III_M%C3%B6m%C3%BCn_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="III Mömün Vaçaqan">III Mömün Vaçaqana</a> gəlincə, onların adı yalnız <a href="/wiki/Alban_%C3%B6lk%C9%99sinin_tarixi" title="Alban ölkəsinin tarixi">Alban ölkəsinin tarixində</a> çəkilir və buna görə də N.Akinyanın fikrincə, onlar Moisey Kalankatlının uydurmasıdır. Digər Alban Arşakilərindən danışanda N.Akinyan göstərir ki, onların adları alban zadəganlarının VIII–X yüzilliklərə aid siyahısından götürülmüşdür. Yəni yenə də uydurma sayılmalıdır.<a href="#cite_note-125">[125]</a> <a href="/wiki/Kamilla_Trever" title="Kamilla Trever">K.V.Trever</a>, onun ardınca isə K.Tumanov belə hesab edirlər ki, <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakiləri</a> hakimiyyət başına eramızın I yüzilliyində gəlmiş və <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> Arşakilərinin köməyi ilə VI əsrə qədər – Alban hakimiyyəti ləğv edilib ölkə Sasani canişinlərinin ixtiyarına verilənədək hakimiyyət başında qalmışlar. Moisey Kalankatlı məlumat verir ki, Parfiyalı Valarşak Albaniya əhalisi üzərinə knyaz və hakimlər təyin etdi: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Valarşakın əmri ilə <a href="/wiki/Yaf%C9%99s" class="mw-redirect" title="Yafəs">İafet</a> nəslinin Sisakan sülaləsindən çıxmış bir nəfər (Aran) onların hamısının başçısı təyin olundu ki, <a href="/wiki/Araz" title="Araz">Erasxdan</a> tutmuş, Xnarakertə (<a href="/wiki/Xunan_qalas%C4%B1" title="Xunan qalası">Xunan qalası</a>) qədər Albaniyanın bütün dağları və düzləri ona miras qaldı…"<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı, I, V</cite></div></blockquote> M Kalankatlı öz əsərində təqdim etdiyi Arşaki alban hökmdarlarının sırasına Aranı daxil etməmişdir. F.Məmmədova qeyd edir ki, görünür yerli sülaləni Arşakilər sülaləsi əvəz etmişdi.<a href="#cite_note-126">[126]</a> Siyahıdakı on hökmdarın Arşaki olması müəllifin sonrakı məlumatlarında təsdiqlənir: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Cəsur Vaçaqandan Mömin Vaçaqana qədər 10 hökmdar olmuşdur. Mömin Vaçaqanın ölümündən sonra isə bu nəsil (azqn) zəifləməyə başladı və Sasani tayfasının Mehrani nəslindən olan knyazlar <a href="/wiki/%C4%B0ran" title="İran">İrandan</a> gəlib Albaniyada möhkəmləndilər."<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı,III,23</cite></div></blockquote> Kalankatlının təqdim etdiyi siyahıda<a href="#cite_note-Kalankatlı,_I,_VIII-127">[127]</a> həmçinin <a href="/wiki/Sanatruk" title="Sanatruk">Sanatrukun</a> da adı yoxdur, halbuki, bir çox tədqiqatçılara görə <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakilərinin</a> əsasını məhz o qoymuşdur. F. C. Məmmədova və <a href="/wiki/Ziya_B%C3%BCnyadov" title="Ziya Bünyadov">Z. M. Bünyadova</a> görə Sanatruk Şimal xalqlarının Ermənistana basqını ilə bağlı olan tarixi şəxsiyyətdir. Mənbələrdə onu Sanesan və Sanatruk adlandırırlar. Sanatrukun adı ilk dəfə <a href="/w/index.php?title=Maarif%C3%A7i_Qriqori&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maarifçi Qriqori (səhifə mövcud deyil)">Maarifçi Qriqorinin</a> nəvəsi <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Qriqoris" title="Müqəddəs Qriqoris">Müqəddəs Qriqorisin</a> adı ilə, onun Albaniyada, <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiyada</a> və Maskutlar ölkəsində missioner fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq çəkilir. İlk Alban Arşaki hökmdarı <a href="/wiki/I_C%C9%99sur_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="I Cəsur Vaçaqan">I Cəsur Vaçaqan</a> <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenada</a>, Ermənistanda və Maskutlar ölkəsində taxta çıxmış ilk kiçik Arşakilərlə eyni vaxtda hakimiyyət başına gəlmişlər.<a href="#cite_note-Kalankatlı,_I,_VIII-127">[127]</a> Kiçik Arşakilər <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> şahı Vanonun oğlu I Valarş (Vologez) tərəfindən taxta çıxarılmışdır. Eramızın I əsrində Alban Arşaki nümayəndəsi <a href="/wiki/I_C%C9%99sur_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="I Cəsur Vaçaqan">I Cəsur Vaçaqana</a> Albaniyanın bütün vilayətlərini birləşdirmək müyəssər olmuşdur.<a href="#cite_note-128">[128]</a> Ehtmal ki, I Vaçaqandan əvvəlki yerli sülalə hökmdarlarının bütün vilayətlərə hökmü çatmamışdır. Mənbələrdə haqqında ən çox bəhs olunan Arşaki Alban hökmdarlarından biri də Urnayrdır. Urnayrın hakimiyyət illəri naməlum qalmışdır. Moisey Kalankatlının yazdığına görə <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayr</a> Sasani şahı <a href="/wiki/II_%C5%9Eapur" title="II Şapur">II Şapurun</a> (309–379), <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> hökmdarı Böyük Konstantinin (337–361), erməni çarları III Trdat (287–330), Tiqran (338–345), Arşak (345–367) və Papın (370–374) müasiri olmuşdur. Onun adı ilk dəfə 313-cü ildə digər alban əyanlar ilə birgə xristianlığı qəbul etməsi ilə bağlı çəkilir.<a href="#cite_note-129">[129]</a> Onun adı ilə bağlı son hadisə 371-ci ildə baş vermiş <a href="/w/index.php?title=Dzirav_d%C3%B6y%C3%BC%C5%9F%C3%BC&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dzirav döyüşü (səhifə mövcud deyil)">Dzirav döyüşüdür</a>. Bütün bunları nəzərə alan Fəridə Məmmədova belə hesab edir ki, Urnayr 313–371-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Moisey Kalankatlı onu "Fədakar hökmdar, Ermənistanın mərkəzinə qələbə bayrağı sancmış və böyük müharibələrdə şərəfli ad çıxarmış xadim" kimi xatırlayır. Ancaq burada hansı müharibələrdən bəhs olunması naməlum qalır. Urnayrın daxili siyasəti <a href="/wiki/B%C3%BCtp%C9%99r%C9%99stlik" class="mw-redirect" title="Bütpərəstlik">bütpərəstliklə</a> mübarizə, xristianlığın dövlət dini elan olunması (313–314-cü illər), kilsəyə torpaq verilməsi və s. ilə xarakterizə olunur. <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayrın</a> dövründə ölkənin paytaxtı və alban katolikosluğunun mərkəzi <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> (Kabalaka) olmuşdur. Urnayrın xarici siyasətinə gəlincə, məlumdur ki, Albaniya Sasani şahı II Şapurun vassalı və müttəfiqi olduğundan Sasani-Bizans müharibələrinə cəlb edilmişdi. 359-cu ildə Amida yaxınlğında və 371-ci ildə Dzirav çölündə Sasani-Bizans/erməni döyüşlərində <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayr</a> <a href="/wiki/II_%C5%9Eapur" title="II Şapur">II Şapuru</a> müşayiət etmişdir.<a href="#cite_note-130">[130]</a><a href="#cite_note-131">[131]</a> Alban Arşakiləri arasında Urnayrdan sonra haqqında məlumat olan ökmdar Asuagendir. Onun hakimiyyəti dövründə köhnə <a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">alban əlifbasının</a> islah edilməsi yolu ilə yeni alban yazısı yaradılmışdır. Bu haqqda məlumatlar Moisey Kalankatlıda, eləcə də V – VIII əsr erməni müəllifləri Koryun, Movses Xorenli və başqalarındadır. Asuagen tərəfindən alban uşaqlarının təhsilə cəlb edilməi xüsusi maraq doğurur. O, "vilayət və rayonlarda uşaqlara yazı sənətini öyrətməyi, onları dətələrlə məktəblərə göndərməyi, onların yeməklə təmin olunması üçün vəsait ayırmağı əmr etdi". Asuagenin dövründə yeni əlifbanın qəbulundan sonradini kitbları, apostolların təlmini və başqa kitabları <a href="/wiki/S%C3%BCryani_dili" title="Süryani dili">süryani dilindən</a> və <a href="/wiki/Yunan_dili" title="Yunan dili">yunancadan</a> <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_dili" title="Qafqaz albanlarının dili">alban dilinə</a> tərcümə etməyə başladılar. <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%BE.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%BE.jpg/200px-%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%BE.jpg" decoding="async" width="200" height="202" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%BE.jpg/300px-%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%BE.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%BE.jpg/400px-%D0%9C%D0%B5%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D0%B1%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D0%BE.jpg 2x" data-file-width="1267" data-file-height="1278" /></a><figcaption> <a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxı</a> rayonunun <a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1" title="Xınıslı">Xınıslı</a> yaşayış yerindən arxeoloji qazıntılar zamanı aşkarlanmış Qafqaz Albaniyası dövrünə aid içi mifik təsvirlərlə bəzədilmiş gümüş sini (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Tarix_Muzeyi" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Tarix Muzeyi">Azərbaycan Tarix Muzeyi</a>) </figcaption></figure> 444-cü ildə isə Asuagenin oğlu (<a href="/w/index.php?title=Asuagen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Asuagen (səhifə mövcud deyil)">Asuagenin</a> arvadı Sasani şahı II Yezdəgerdin bacısı idi) <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçe</a> Albaniyada hakimiyyət başına gəldi. Kalankatlı yazır ki, Sasani şahı Perozun əmri ilə II Vaçe Perozabad (<a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdə</a>) şəhərini tikdirdi və həmin şəhər onun hakimiyyəti illərində ölkənin paytaxtına çevrildi. Paytaxtın <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələdən</a> <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdəyə</a> keçməsi daxili siyasətdəki dəyişikliklərlə əlaqədar idi. Köçərilərin tez – tez baş verən yürüşləri ilə əlaqədar olaraq, ölkənin mədəni -siyasi mərkəzi <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> çayının sol sahilindən sağ sahilinə keçirilir. <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçenin</a> hakimiyyəti İran əleyhinə xalq hərəkatı ilə – 450–451-ci illərdə Cənubi Qafqaz xalqlarının türk mənşəli<a href="#cite_note-132">[132]</a> erməni sərkərdəsi Vardan Mamikonyanın başçılıq etdiyi üsyanı ilə və eləcə də 457–463-cü illərdə <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçenin</a> özünün başçılığı ilə Albaniyada baş vermiş üsyanla əlaqədardır. Cənubi Qafqaz xalqlarını Sasanilər əleyhinə üsyana sövq edən isə siyasi, iqtisadi və ideoloji zülm idi. II Yezdəgerd xristianlığın kökünü kəmək üçün Cənubi Qafqaza 700 məzdəki kahin göndərmişdi və onların 300 nəfəri Albaniyaya gəlmişdi.<a href="#cite_note-133">[133]</a> Yelişe yazır ki, Sasani dövlətində müvəqqəti olaraq yaranmış sülh 459-cu ildə Albaniya hökmdarının tabeçilikdən qəti imtina etməsi ilə pozuldu.<a href="#cite_note-Yelişe,_VII-134">[134]</a> Alban üsyançıları <a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çola</a> keçidini tutdular, maskut ordusunu şəhərə buraxdılar və Böyük Qafqazın 11 hökmdarı ilə ittifaqa girərək onlarla birgə <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Sasanilər">Sasanilərə</a> qarşı hərbi əməliyyatı iki il uğurla davam etdirdilər. Sasanilərin Vaçe ilə danışıqlara başlamaq cəhdlərinin hamısı boşa çıxdı. Onda Peroz böyük miqdarda pul verməklə Onoqur (F. Cəlilova görə "On Oğuz"<a href="#cite_note-135">[135]</a>) hunlarını köməyə çağırdı və onlar Alan (Dəryal) keçidi ilə Albaniyaya soxuldular. 462-ci ildə isə albanlara qarşı uzun sürən müharibəyə başladılar.<a href="#cite_note-Yelişe,_VII-134">[134]</a> <a href="/w/index.php?title=Onoqurlar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Onoqurlar (səhifə mövcud deyil)">Onoqurlar</a> düz bir il ərzində alban hökmdarı ilə döyüşdülər. Vaçenin ordusu azalıb dağılsa da onu məğlub etmək olmadı.<a href="#cite_note-Yelişe,_VII-134">[134]</a><a href="#cite_note-136">[136]</a> Albaniyada 457-ci ildə başlayan üsyanı yalnız 463-cü ildə yatırmaq mümkün oldu. Sasanilər Albaniyada yenidən o qədər möhkəmləndilər ki, II Vaçe hakimiyyətdən əl çəkdi və Perozdan xahiş etdi ki, atasından qalma mülklərə dəyməsinlər. Beləliklə 463-cü ildə Albaniyada dövlət quruluşu ləğv olundu və ölkəni Sasani canişini – mərzban idarə etməyə başladı. Albaniyada bu rejim 483-cü ilə qədər davam etdi. 487-ci ildə <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçenin</a> əmisi oğlu, <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakilərinin</a> son nümayəndəsi – <a href="/wiki/III_M%C3%B6min_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="III Mömin Vaçaqan">III Mömin Vaçaqan</a> hakimiyyətə gəldi və albaniyada yerli sülalənin hakimiyyəti bərpa edildi. Moisey Kalankatlı belə məlumat verir: "Vaçedən <a href="/wiki/III_M%C3%B6min_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="III Mömin Vaçaqan">III Mömin Vaçaqana</a> qədər 30 il ərzində Albaniya hökmdarsız qaldı."<a href="#cite_note-137">[137]</a> Alban tarixçisinin yazdığına görə "Albaniya əhalisi yenidən vahid səltənətdə birləşib şah övladlarından ən cəsur, müdrik, ucaboy Vaçaqanı seçdilər."<a href="#cite_note-138">[138]</a> Mömin Vaçaqanın hakimiyyət illəri Albaniyaanın siyasi, dini – mədəni intibah dövrü idi. O hər şeydən öncə ölkə əhalisinin vahid dinə ibadət etməsinə nail olmağa, xristianlığı ümumi dövlət dininə çevirməyə çalışdı. Vaçaqan məktəblər açdırdı, dağılmış kilsələri bərpa etdirdi, yeni kilsə və monastrlar tikdirdi, kilsə rütbələrini bərpa etdirdi. Onun hakimiyyəti dövründə <a href="/wiki/Aquen_kils%C9%99_m%C9%99clisi" title="Aquen kilsə məclisi">Aquen kilsə məclisi</a> çağırıldı. Albaniyanın müstəqillyini möhkəmləndirməyə çalışan və yad qüvvələrin dini – siyasi təsirlərinə və assimilyasiya siyasətinə qarşı dura biləcək müstəqil kilsənin böyük siyasi rolu olduğunu nəzərə alan III Vaçaqan bu kilsənin sarsılmış dayaqlarını möhkəmləndirməyi və onu iqtisadi baxımdan gücləndirməyi vacib sayırdı.<a href="#cite_note-139">[139]</a> Alban Arşakiləri müstəqil alban siyasəti yürüdür, Albaniya dövlətinə, alban xalqına və onun dininə sədaqətlə xidmət edir, yerli mədəniyyətə qarışaraq albanlaşırdılar. Fəridə Məmmədovaya görə Albaniyanın IV – VI əsr siyasi quruluşunu mərkəzləşdirilmiş feodal dövləti kimi təqdim etmək olar.<a href="#cite_note-140">[140]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mehranilər_sülaləsi">Mehranilər sülaləsi</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=9" title="Mehranilər sülaləsi bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=9" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mehranilər sülaləsi">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="miqyas:500px;max-width:500px"><div style="clear:both;font-weight:bold;text-align:left;background-color:"><center>Şamdan</center></div><div class="tsingle" style="float:left;margin:1px;miqyas:152px;max-width:152px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/Fayl:Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir,_VII_century.JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG/150px-Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG" decoding="async" width="150" height="328" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG/225px-Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG/300px-Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG 2x" data-file-width="1558" data-file-height="3407" /></a></div></div><div class="tsingle" style="float:left;margin:1px;miqyas:344px;max-width:344px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/Fayl:Standard_of_the_Mihranids_dynasty.JPG" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Standard_of_the_Mihranids_dynasty.JPG/342px-Standard_of_the_Mihranids_dynasty.JPG" decoding="async" width="342" height="305" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Standard_of_the_Mihranids_dynasty.JPG/513px-Standard_of_the_Mihranids_dynasty.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/Standard_of_the_Mihranids_dynasty.JPG/684px-Standard_of_the_Mihranids_dynasty.JPG 2x" data-file-width="2992" data-file-height="2664" /></a></div></div><div style="clear:left"></div></div></div> 510-cu ildə Alban Arşakilərinin hakimiyyəti sona yetdi və ölkə 510–629-cu illər ərzində Sasani mərzbanları tərəfindən idarə olundu. VI əsrin sonu, VII əsrin əvvəllərində <a href="/wiki/Girdman" title="Girdman">Girdman</a> vilayətinin feodal hakimi olan <a href="/wiki/Mehranil%C9%99r" title="Mehranilər">Mehranilər</a> nəsli gücləndi. Moisey Kalankatlının geneoloji arayışına əsasən başda Mehr olmaqla Sasani Mehranilərinin əsli VI əsrdə saray çevrilişində iştirak etdiyinə görə, Sasani şahı <a href="/w/index.php?title=II_Xosrov_P%C9%99rviz&action=edit&redlink=1" class="new" title="II Xosrov Pərviz (səhifə mövcud deyil)">II Xosrov Pərvizin</a> (591–628) qisasından qurtulmaqdan ötrü 30 min ailə ilə birlikdə Xosrovun düşmənləri – <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərə</a> qoşulmaq üçün <a href="/wiki/%C4%B0ran" title="İran">İrandan</a> qaçmışdılar. Bundan narahat olan Xosrov onu qabaqlayaraq, Mehrə məktub göndərir və bildirir ki, yaşayış yerini seçməkdə Mehranilərə azadlıq verir. Şahın məktubu Mehrə <a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a> vilayətinin Girdman havarında çatır və Mehr elə burada qalmağı qərara alır. Mehr və törəmələri onlar üçün nəsil ocağına çevrilmiş Girdmanda möhkəmənərək yerli feodalları cismən məhv etmək, habelə qohumluq əlaqələri sayəsində yerli knyazları sıxışdırıb bütün Albaniyaya yiyələndilər. Mehranilər iki əsr ərzində Albaniyanın birinci böyük knyazı – işxanı adını daşımaq hüququnu saxladılar.<a href="#cite_note-141">[141]</a> Moisey Kalankatlının yazdığına görə Mehr Girdman əyalətinin Şimalına yeridi və onun 12 hakimini hüzuruna çağırıb qılıncdan keçirdi və ölkəyə sahib oldu.<a href="#cite_note-142">[142]</a> Mehrin nəvəsi Cəsur Vardan Albaniya hakimlərinin sonuncu 60 nümayəndəsini məhv etmiş və beləliklə, Albaniya tamamilə yeni sülalənin əlinə keçmişdir. Mehranilər iki nəsildən sonra farslıqlarını itirib <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">xristianlığı</a> qəbul etdilər, yerli alban kübarları ilə qohum oldular, alban mdəniyyəti və dinini mənimsədilər, bir sözlə tamamilə albanlaşdılar. V.V.Bartold belə hesab edirdi ki, Mehranilərin simasında Albaniyada "fars mənşəli olsa da, milli alban sülaləsi yenidən bərpa olundu."<a href="#cite_note-143">[143]</a> Mehranilərin qətiyyətlə albanpərəst siyasət – Albaniyanın müstəqilliyi siyasəti yeritməsi Sasaniləri dərindən peşman etmişdi. Fəridə Məmmədova qeyd edir ki, Mehranilər Albaniyada 603-cü ildə möhkəmlənsələr də aydınlaşdırılmışdır ki, onlar yalnız 630-cu ildə bütün ölkənin tamhüquqlu hakimləri – Albaniyanın birinci böyük knyazları ola bilmişlər.<a href="#cite_note-144">[144]</a> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Albaniya_(%C4%B0.S.S%C3%BCleymanov_-_2005).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/6/62/Albaniya_%28%C4%B0.S.S%C3%BCleymanov_-_2005%29.jpg/400px-Albaniya_%28%C4%B0.S.S%C3%BCleymanov_-_2005%29.jpg" decoding="async" width="400" height="272" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/6/62/Albaniya_%28%C4%B0.S.S%C3%BCleymanov_-_2005%29.jpg/600px-Albaniya_%28%C4%B0.S.S%C3%BCleymanov_-_2005%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/6/62/Albaniya_%28%C4%B0.S.S%C3%BCleymanov_-_2005%29.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="544" /></a><figcaption>Albaniya və qonşu ölkələr (VI əsr — VIII əsrin əvvəlləri) — Təerib edəni: İ.S.Süleymanov</figcaption></figure> Albaniya 552–553-cü illərdə öz Şimal qonşuları olan <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> tərəfindən basqına məruz qaldı. M. İ. Artamanova görə hücum edən <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> yox, <a href="/wiki/Sabirl%C9%99r" title="Sabirlər">sabirlər</a> olmuşlar.<a href="#cite_note-145">[145]</a> <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlının</a> yazdığına görə Albaniyanı tutan xəzərlər kilsələri, müqəddəs kitabları yandrır, şəhər və kəndləri dağıdır, camaatı qovub aparırdılar. "…Erməni təqviminin başladığı təsdiq ediləndə (552-ci il) <a href="/wiki/%C4%B0sa" title="İsa">İsanın</a> xaçı üzərinə döşmənləri soyğunçu basqınlarının nəticəsi olaraq alban patriarxlığının iqamətgahı <a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çola</a> şəhərindən ölkənin paytaxtı <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdəyə</a> köçürüldü. 603–629-cu illər Sasani – Bizans müharibəsindən istifadə edən Albaniya əhalisi Sasani istibdadına qarşı üsyana qalxdı. <a href="/wiki/II_Xosrov" title="II Xosrov">II Xosrov</a> bu üsyanı amansızlıqla yatırdı. Alban zadəganlarının çoxu həlak oldu, yalnız alban katolikosu <a href="/wiki/Viro" class="mw-redirect" title="Viro">Viro</a> sağ qaldı və ona da II Xosrovun xristian xanımı şahbanu Şirin (bir çox tədqiqatçılar <a href="/wiki/Viro" class="mw-redirect" title="Viro">Vironu</a> himayə edən Şirini Nizami Gəncəvinin Xosrov və Şirin poemasının qəhrəmanı Bərdə hökmdarı Nüşabənin varisi Şirinlə eyniləşdirirlər<a href="#cite_note-146">[146]</a> kömək etdi. Şahbanu Şirin "böyük səylərdən sonra <a href="/wiki/Viro" class="mw-redirect" title="Viro">Vironun</a> həyatını şahdan hədiyyə aldı"<a href="#cite_note-147">[147]</a> 624-cü ildə <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> ordusu <a href="/wiki/Dvin" title="Dvin">Dvini</a> zəbt etdi, <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenaya</a> soxuldu, <a href="/wiki/Nax%C3%A7%C4%B1van_Muxtar_Respublikas%C4%B1" title="Naxçıvan Muxtar Respublikası">Naxçıvanı</a> tutaraq <a href="/wiki/Araz" title="Araz">Arazı</a> keçdi.<a href="#cite_note-148">[148]</a> Sonra <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenanın</a> paytaxtı Qanzak (<a href="/wiki/Qazaka" title="Qazaka">Qazaka</a>) işğal olundu. İrakli Albaniya, <a href="/w/index.php?title=%C4%B0beriy&action=edit&redlink=1" class="new" title="İberiy (səhifə mövcud deyil)">İberiya</a> və <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_(tarixi_%C9%99razi)" title="Ermənistan (tarixi ərazi)">Ermənistan</a> hakimlərindən tələb etdi ki, "könüllü olaraq onun pişvazına çıxsınlar, qışda qoşunları ilə ona xidmət etsinlər. Əks təqdirdə isə onlarla kafirlərlə olduğu kimi rəftar edəcək, qalaları tutacaq, ölkələri tar-mar edəcək."<a href="#cite_note-149">[149]</a><a href="#cite_note-Kamal79-150">[150]</a> Xosrovun təklifi ilə alban knyazları <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdəni</a> tərk edib qalalarda möhkəmləndilər. Bizans qoşunları Albaniyaya girib Uti vilayətində möhkəmləndilər. Lakin bu yürüş İrakli üçün uğursuz qurtardı. Burada <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Sasanilər">Sasanilər</a> <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizanslılara</a> hücum edərək İraklini <a href="/wiki/S%C3%BCnik" title="Sünik">Sünikə</a> sıxışdırdılar. 625-ci ildə İrakli <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərləri</a> köməyə çağırdı. 626-cı ildə xəzərlər Albaniyaya soxuldular. Bu xəzərlərin Albaniyaya ilk böyük müdaxiləsi idi. Onlar birinci zərbəni <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd" title="Dərbənd">Dərbəndə</a> vurdular, sonra isə <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdəyə</a> hücum etdilər. Knyazlar ətraf rayonlardakı əhalini paytaxt <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdəyə</a> toplayaraq müdafiə olunmaq istədilər. Lakin onlar <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd_qalas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Dərbənd qalası">Dərbənd qalasında</a> edilənləri eşitdikdən sonra tələm – tələsik <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a> vilayətinin əlçatmaz dağlarında gizləndilər. Sasani mərzbaı <a href="/wiki/%C4%B0ran" title="İran">İrana</a> qaçdı. Albaniya ərazisini işğal edən xəzərlər <a href="/wiki/Tiflis" class="mw-redirect" title="Tiflis">Tiflisə</a> yürüş edərək <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> imperatoru İraklinin ordusu ilə birgə şəhəri mühasirəyə aldılar. Vəziyyətin ağırlığını nəzərə alan Girdman knyazı <a href="/wiki/Varaz_Qriqor" title="Varaz Qriqor">Varaz Qriqor</a> özünü İraklinin vassalı elan etdi. Yeni hökmdarını tanımaq və onun dinini (diofizitliyi) qəbul etməklə (II Xosrov İran kilsə məclisində ona monofizitlii qəbul etdirmişdi.) Varaz Qriqor Albaniyanın tamhüquqlu hakiminə çevrildi. Bu dövrdə Sasani hökmdaı II Xosrov öldürüldü və taxta çıxan II Qubad 628–629-cu illərdə İrakli ilə sülh bağladı. Bu vaxt <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> Albaniyanın tam sahibinə çevrildilər. 629-cu ildə Albaniyaya daxil olan xəzərlərin xaqanı Şat katolikos Vironun və Sasani mərzbanının yanına elçi göndrərək ölkəni təslim etməyi tələb etdi. Bu dəfə söhbət ölkənin xəzərlərə siyasi tabeliyindən gedirdi. Albaniya müqavimət göstərmək iqtidarında deyildi. Məzban isə itaəti rədd edərək İrana qaçmışdı. Alban zadəganları başda katolikos <a href="/wiki/Viro" class="mw-redirect" title="Viro">Viro</a> olmaqla <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərin</a> ali hakimiyyətini etirf etməyə məcbur oldular. VII əsrin 30-cu illərində <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99r_xaqanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Xəzər xaqanlığı">Xəzəristanda</a> gedən daxili çəkişmələr (Cebu xaqanın öldürlməsi) <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərin</a> Albaniyadakı hakimiyyətinə son qoydu. Mehrani <a href="/wiki/Varaz_Qriqor" title="Varaz Qriqor">Varaz Qriqorun</a> (630–642) dövründə Yaxın Şərqdə <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99bl%C9%99r" title="Ərəblər">ərəblər</a> sürətlə güclənirdilər. Onlar 632-ci ildə Sasanilərə qarşı hərəkət etdilər. Sasani şahı <a href="/wiki/III_Yezd%C9%99gird" title="III Yezdəgird">III Yezdəgird</a> ərəblərə qarşı durmaq üçün tabeliyində olan ölkələrdən və vilayətlərdən qoşun tələb etdi. Albaniyanın böyük knyazı Varaz Qriqor dörd oğlundan birini – <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşiri</a> onun hüzuruna göndərmək qərarına gəlir. <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> Albaniya dövlətinin bütün qoşunlarının sərkərdəsi oldu. 636–642-ci illərdə alban qoşunlarının sparapet – baş komandanı olan Cavanşir öz ordusu ilə Sasani ordusuna qoşuldu. <a href="/wiki/%C3%96l%C3%BC_d%C9%99niz" title="Ölü dəniz">Ölü dəniz</a> yaxınlığındakı Kadissiyada baş verən döyüşdə (637-ci il) o öz şücaəti ilə fərqləndi.<a href="#cite_note-Kalankatlı,_II,_18-151">[151]</a> Cavanşrin bu şücaəti <a href="/wiki/III_Yezd%C9%99gird" title="III Yezdəgird">III Yezdəgird</a> tərəfindən yüksək qiymətləndirildi və ona "bayraq və şeypurlar, iki qızıl mizraq və qızıla tutulmuş iki qalxan verdi ki, bunları həmişə onun önündə aparırdılar. Belinə mirvari ilə işlənmiş kəmər,qızıl dəstəkli qılınc bağladı, qolbağlar verdi, başına tac qoydu. Həmçinin ona mirvari ilə işlənmiş düzüm verdi və boynuna mirvari boyunbağı asdı."<a href="#cite_note-Kalankatlı,_II,_18-151">[151]</a> 640-cı ildə ərəblər <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Sasanilər">Sasanilərin</a> paytaxtı <a href="/wiki/Ktesifon" title="Ktesifon">Ktesifonu</a> mühasirəyə aldılar və Cavanşrin ordusu 6 ay şəhərin müdafiəsində iştirak etdi. 642-ci ildə Nəhavənd yaxınlığında döyüş baş verdi və <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> də ordusu ilə bu döyüşdə iştirak edirdi. Lakin Sasani ordusu bu döyüşdə məhv edildi. III Yezdəgird isə qaçıb <a href="/wiki/D%C9%99cl%C9%99" title="Dəclə">Dəclə</a> çayı sahilində qalada gizləndi. Bu məğlubiyyətdən sonra <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenaya</a> gəlir, oradan isə öz ölkəsinə qayıdır. "Beləliklə Cəsur <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> 7 il ərzində bu çətin müharibədə iştirak etdi. Bir neçə ağır yara aldıqdan sonra onlarla vidalaşdı…"<a href="#cite_note-Kalankatlı,_II,_18-151">[151]</a> Vətənə dönən Cavanşir hələ atası <a href="/wiki/Varaz_Qriqor" title="Varaz Qriqor">Varaz Qriqorun</a> sağlığında taxta çıxdı. <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99bl%C9%99r" title="Ərəblər">Ərəblər</a> 642–645-ci illərdə <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatena</a> tərəfdən Cənubi <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqaza</a> hücum etdilər və Albaniyaya soxuldular, ancaq burada möhkəmlənə bilmədilər. Ərəblərə qarşı mübarizənin ilk dövrlərində boyun əymiş Ermənistan işxanı Teodoros Rştuni ilə ittifaq bağlamışdı. <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> ondan fərqli olaraq <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizansın</a> vasallığını qəbul etməyi üstün tutmuşdu. <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> imperatoru <a href="/wiki/II_Konstant" title="II Konstant">II Konstanta</a> (641–668) göndərdiyi məktubunda yazırdı: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Qüdrətli cənab əzəmətli və mərhəmətli yunan hökmdarı Konstant… alban knyazı və asparapeti Cavanşir özünün Şərq ölkəsi ilə təzim edərək səni itaətkarlıqla salamlayır. Ey qəlbi İsa məhəbbəti ilə döyünən hökmdar, icazə ver səndən çox-çox uzaqda olan mənim xalqın sənin yeni təbəəliyini qəbul etsin…" <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı, II, XX</cite></div></blockquote> <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> imperatoru cavab məktubunda sevinclə razı olduğunu bildirmiş və Cavanşiri "Girdman hökmdarı", "Alban knyazı", "asparapet və protopatrik" adlandırmışdı.<a href="#cite_note-152">[152]</a> Hədiyyə və bəxşişlərdən başqa <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşirə</a> 1200 adamı patrik, ipat, apoipat və digər <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> rütbələri ilə mükafatlandırmaq üçün pativlər (vəzifə və fərmanlar) də göndərmişdi.<a href="#cite_note-Kalankatlı,_II,_XX-153">[153]</a> 660-cı ildə <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> imperator <a href="/wiki/II_Konstant" title="II Konstant">II Konstantla</a> iki dəfə görüşdü. Birinci dəfə Konstant <a href="/wiki/G%C3%BCney_Az%C9%99rbaycan" class="mw-redirect" title="Güney Azərbaycan">Güney Azərbaycana</a> gəlib <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizansa</a> arxalanan knyazları öz yanına çağıranda, ikinci dəfə isə <a href="/w/index.php?title=Vaqar%C5%9Fapat&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vaqarşapat (səhifə mövcud deyil)">Vaqarşapat</a> şəhərində. Kalankatlının yazdığına görə <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> hər iki dəfə imperator tərəfindən böyük hörmət və ehtiramla qəbul edilmişdir: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Cavanşir imperator sarayına şah kimi daxil oldu, imperator onu əyanların hamısından daha hörmətlə qarşıladı, imperator onun belinə cəsur babası <a href="/wiki/Herakl" title="Herakl">Heraklın</a> və ulu babası <a href="/w/index.php?title=Nikita&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nikita (səhifə mövcud deyil)">Nikitanın</a> kəmərini bağladı, imperator ona Müqəddəs xaçın bir hissəsini, şah libası və ii bayraq təqdim etdi, imperator onun oğlanlarına patrisi rütbəsi verdi. Ona səma töhfələrinin verildiyini görəndə, erməni əyanlarının və sərkərdə Amazaspın paxıllığı tutdu… İmperator onu erməni azatlarının müşayiəti ilə qul kimi yox, taxt-tac sahibi olan qardaşı kimi yola saldı…"<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı, II, XX</cite></div></blockquote> <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> kitabın fəslini bu sözlərlə qurtarır: "Konstant bütün alban hökmdarlarının kənd və torpaqlarını irsi mülk kimi <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşirə</a> verdi və Şərqə əsl şah kimi nəzarət etməyi ona həvalə etdi."<a href="#cite_note-Kalankatlı,_II,_XX-153">[153]</a> Cavanşirə valeh olduğunu gizlətməyən Kalankatlı Albaniya və onun hökmdarının həmin dövrdə səviyyəcə Ermənistan və <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstan</a> hökmdarlarından üstün olduğunu qeyd edir. <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşirin</a> hakimiyyəti dövründə ölkənin sərhədlərini dəqiq göstərir: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "O, <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiya</a> sərhədlərindən hun keçidinə və <a href="/wiki/Araz" title="Araz">Araz</a> çayına qədər əsl şah kimi əzəmətlə hökmdarlıq etmişdi."<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı, II, XXI</cite></div></blockquote> Lakin bütün uğurlara baxmayaraq 622-ci ildə Albaniya yenidən <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərin</a> hücumuna məruz qalır. <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> bu dəfə onları məğlub edib ölkədən qova bilir.<a href="#cite_note-154">[154]</a> 664–665-ci illərdə <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> yenidən Albaniyaya hücum etdilər. Onları <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kürü</a> keçərək <a href="/wiki/Araz" title="Araz">Araza</a> çatdılar alban və iberlərdən çoxlu adam əsir aldılar. Cavanşir xəzərlərlə müqavilə bağladı və xəzər xaqanının qızı ilə evləndi.<a href="#cite_note-155">[155]</a> <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">Xəzərlərin</a> yürüşləri, <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Asiya" title="Kiçik Asiya">Kiçik Asiyanın</a> bir sıra vilayətlərinin ərəblər tərəfindən tutulması nəticəsində <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizansın</a> zəifləməsi Cavanşiri Bizansla bağladığı müqaviləni pozmağa məcbur etdi. O saysız-hesabsız Türküstan ordusundan – xəzərlərin köməyindən imtina edərək Cənub hökmdarına – <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99bl%C9%99r" title="Ərəblər">ərəblərə</a> tabe olmağı üstün tutdu.<a href="#cite_note-156">[156]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Ancient_countries_of_Transcaucasia.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Ancient_countries_of_Transcaucasia.jpg/300px-Ancient_countries_of_Transcaucasia.jpg" decoding="async" width="300" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Ancient_countries_of_Transcaucasia.jpg/450px-Ancient_countries_of_Transcaucasia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/04/Ancient_countries_of_Transcaucasia.jpg/600px-Ancient_countries_of_Transcaucasia.jpg 2x" data-file-width="2029" data-file-height="1198" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Kembric_Universiteti" title="Kembric Universiteti">Kembric Universitetinin</a> nəşri olan "Qədim Tarix" kitabında verilmiş xəritədə Qafqaz Albaniyası və qonşu dövlətlərin sərhəddləri<a href="#cite_note-157">[157]</a></figcaption></figure> Ərəblərlə yaxınlaşmağı arzulayan Cavanşir iki dəfə <a href="/wiki/D%C9%99m%C9%99%C5%9Fq" title="Dəməşq">Dəməşqə</a> – xəlifə Müaviyyənin hüzuruna getmişdi. Bu görüşlərin birincisi ölkəni ərəb qırğınından xilas etmək üçün 667-ci ild olmuşdu. Bu görüşdə <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> istəyinə nail olmuşdu. Xəlifə ilə ittifaq sayəsində Albaniya üç il müddətinə yadelli basqınlardan xilas oldu. 670-ci ildə <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> yenidən xəlifə Müaviyyənin görüşünə gedir. Bu dəfə xəlifə özü onu dəvət edir. Xəlifənin yanında Cavanşirin nüfuzu o qədər yüksəlir ki, <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> imperiyası ilə <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99b_Xilaf%C9%99ti" class="mw-redirect" title="Ərəb Xilafəti">Ərəb Xilafəti</a> arasındakı danışıqlarda Albaniya hökmdarı vasitəçi kimi çıxış edir. Cavanşir danışıqları elə məharətlə aparır ki hər iki tərəf razı qalır. Onu hədiyyələrlə mükafatlandıran xəlifə <a href="/wiki/S%C3%BCnik" title="Sünik">Süniki</a> də Cavanşirə tabe edir və tələb edir ki, <a href="/wiki/Atropatena" title="Atropatena">Atropatenanın</a> da idarəsini üstünə götürsün. Ancaq <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> bu təklifi qəbul etmir və xahiş edir ki, onun ölkəsinin üstünə qoyulmuş vergini bir qədər yüngülləşdirsin. Cənublu hökmdar məmnuniyyətlə razılaşır və vergilər üçdə biri qədər azaltmağı əmr edir. Xəlifə ilə görüşdən qayıtdıqdan sonra isə Cavanşir sui-qəsd nəticəsində öldürülür.<a href="#cite_note-158">[158]</a> Bəzi tarixçilər Cavanşrin siyasi qəsd nəticəsində öldürüldüyü qənaətindədirlər. K.V.Trever qeyd edir ki, onun saray çevrilişlərinin, yoxsa sinfi mübarizənin qurbanı olduğu naməlum qalır.<a href="#cite_note-159">[159]</a> Bir sıra tədqiqatçılara görə <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> 669-cu ildə öldürülmüşdür (K.V.Trever). Digərləri onun ölüm tarixini 680-ci ilə aid edirlər (<a href="/wiki/Ziya_B%C3%BCnyadov" title="Ziya Bünyadov">Z.M.Bünyadov</a>). Axırıncı mülahizə isə 683-cü ildir. (Q. X. Svazyan) <a href="/wiki/F%C9%99rid%C9%99_M%C9%99mm%C9%99dova_(tarix%C3%A7i)" title="Fəridə Məmmədova (tarixçi)">[Fəridə Məmmədova</a> isə 680–681-ci illərin daha inandırıcı olduğunu yazır.<a href="#cite_note-160">[160]</a> Belə ki, <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> II kitabın XXXIX fəslində belə bir məkumat verir: "Cənub məmləkətində inadcıl Məhəmmədin hakimiyyətinin hakimiyyətinin 62-ci ilində (miladi 681-ci il) Cavanşirin varisi Varaz Trdat Albaniyanın böyük knyazı olarkən yepiskop İsraili diplomatik danışıqlar aparmaq üçün hunların yanına göndərmişdi."<a href="#cite_note-161">[161]</a> Buradan belə çıxır ki, Cavanşrin ölümü 681-ci ildə və ya daha əvvəl ola bilərdi. Zadəganlar alban katolikosu Yelizarın iştirakı ilə <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşirin</a> qardaşı (Varaz Peroz) oğlu <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdatı</a> vətənin taxt-tacına sahib olan böyük knyaz vəzifəsinə seçirlər və o <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> imperatorundan patrisi titulu aldı və ekskonsul rütbəsiylə mükafatlandırıldı.<a href="#cite_note-Kalankatlı,_II,_XXXVI-162">[162]</a> Xəlifə <a href="/w/index.php?title=I_Y%C9%99zid&action=edit&redlink=1" class="new" title="I Yəzid (səhifə mövcud deyil)">I Yəzid</a> (680–683) I <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdatı</a> Şərq vilayətlərinin, Albaniya məmləkətinin və Uti vilayətinin canişini kimi tanıdı.<a href="#cite_note-163">[163]</a> Ölkə ərəblərə xərac verməkdə davam edirdi. Albaniyanın daxilindəki müxalifətçi mərkəzdənqaçma qüvvələrini ram edən <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdat</a> bütün ölkəyə hakim oldu. Onun hakimiyyəti dövründə Albaniyanın ərazisi <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> dövründəki kimi qalırdı.<a href="#cite_note-Kalankatlı,_II,_XXXVI-162">[162]</a> Bu vaxt guya <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşirin</a> qisasını almaq məqsədi ilə saysız hesabsız xəzər qoşunları hunların böyük knyazı Alp İltiverin başçılığı ilə Albaniyaya doğru hərəkət etdi. <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> və <a href="/wiki/Uti" title="Uti">Uti</a> vilayətlərini viran qoyan Alp İltiver Lpinada məskən saldı. Varaz Trdat Cavanşirin siyasətini davam etdirərək xəzərlərlə danışığa başladı. O katolikos Yelizarı xaqanın yanına göndərib sədaqətini bildirdi. Lakin xaqanla barış çox sürmədi. Bu zaman Varaz Trdat xəzərlərin arası kəsilməyən yürüşlərinin qarşısını almaq üçün yepiskop İsraili Varaçana – Alp İltiverin yanına göndərdi. İsrailə həm də xəzərləri xristian dininə cəlb etmək tapşırılmışdı. İsrailin bu missiyası uğurla nəticəlndi. Alp İltiver başda olmaqla <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərin</a> böyük bir hissəsi <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">xristianlığı</a> qəbul etdi. Alp İltiver <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdata</a>, Yelizara, eləcə də ermənilərə yazdığı məktubunda bildirirdi ki, yalnız İsrailin bizim yanımızda keşiş kimi qaldığı müddətdə bizimlə sizin aranızda mehribanlıq ola bilər.<a href="#cite_note-164">[164]</a> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Xinisli_alban_pul_definesi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Xinisli_alban_pul_definesi.jpg/180px-Xinisli_alban_pul_definesi.jpg" decoding="async" width="180" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Xinisli_alban_pul_definesi.jpg/270px-Xinisli_alban_pul_definesi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Xinisli_alban_pul_definesi.jpg/360px-Xinisli_alban_pul_definesi.jpg 2x" data-file-width="936" data-file-height="1182" /></a><figcaption><a href="/wiki/%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1" title="İsmayıllı">İsmayıllı</a> rayonunda <a href="/wiki/N%C3%BCydi" title="Nüydi">Nüydi</a> yaşayış yerində arxeoloq Fazil Osmanovun arxeoloji qazıntıları zamanı aşkarlanmış Qafqaz Albaniyası dövrünə aid pul dəfinəsi (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Tarix_Muzeyi" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Tarix Muzeyi">Azərbaycan Tarix Muzeyi</a>)</figcaption></figure> Lakin bu da xəzərlərin Albaniyaya yürüşünün qarşısını ala bilmədi. 685-ci ildə <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99b_Xilaf%C9%99ti" class="mw-redirect" title="Ərəb Xilafəti">Ərəb Xilafətinin</a> Şimalda nəzarətinin zəifləməsindən istifadə edən xəzərlər albanlarla eyni dinə etiqad etdiklərini unudaraq Albaniya, Ermənistan və <a href="/w/index.php?title=%C4%B0beriyan%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="İberiyanı (səhifə mövcud deyil)">İberiyanı</a> işğal etdilər. 685-ci ildə hakimiyyətə gələn xəlifə Əbd-əl-Malik <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> imperatoru <a href="/w/index.php?title=II_Yustinian&action=edit&redlink=1" class="new" title="II Yustinian (səhifə mövcud deyil)">II Yustinianla</a> (685–695) müqavilə bağladı. Müqaviləyə görə Xilafət və <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_(tarixi_%C9%99razi)" title="Ermənistan (tarixi ərazi)">Ermənistan</a> və <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiyadan</a> gələn gəliri bölməyi qərara aldı. <a href="/w/index.php?title=II_Yustinian&action=edit&redlink=1" class="new" title="II Yustinian (səhifə mövcud deyil)">II Yustinianın</a> 689–690-cı illərdə Cənubi Qafqaza yürüşü oldu. O tutduğu vilayətlərin hakimlərini, bəzi hakimlərin isə oğullarını özü ilə apardı. II Yustinian Albaniyanın böyük knyazı Varaz Trdata patrk-ekzarx rütbəsi verdi, onu hökmdardan (özündən) sonra Albaniyanın II işxanı adlandırdı. Albaniya bu dövrdə üç xalqa <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlərə</a>, <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99bl%C9%99r" title="Ərəblər">ərəblərə</a> və <a href="/wiki/Yunanlar" title="Yunanlar">yunanlara</a> (Bizansa) vergi verirdi.<a href="#cite_note-165">[165]</a> İmperator III Tiberinin dövründə 699-cu ildə ərəblərlə yaxınlıq etdiyinə görə Varaz Trdat oğlanları ilə birlikdə <a href="/wiki/%C4%B0stanbul" title="İstanbul">Konstantinopola</a> gətirilir və onlar beş il müddətinə burada qalırlar.<a href="#cite_note-166">[166]</a> <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdatın</a> ölkədə olmadığı vaxt bir sıra hadisələr baş verir ki, bu da Xilafətin birbaşa ölkənin daxili işlərinə qarışmağına səbəb olur. Alban katalikosu Yelizarın ölümündən sonra xalkidon təliminin davamçısı Girdman yepiskopu <a href="/wiki/Katolikos_Nerses" class="mw-redirect" title="Katolikos Nerses">Nerses Bakur</a> ölkənin katalikosu olur. Nerses Varaz Trdatın arvadı Spramanın köməyi ilə ölkəni xalkidonçuluğa tabe etməyə çalışır. <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdatın</a> qohumlarından ibarət ərəbpərəst monofizit müxalifətə başçılığı knyaz Şeroyə ələ alır. O, Nerses Bakurun və Spramanın müqavimətini qıraraq 699–704-cü illərdə Albaniyanın knyazı olur.<a href="#cite_note-167">[167]</a> Erməni katolikosu Yelia xəlifə Əbd-əl-Məlikə məktubunda katolikos Nersesin və Spramanın fəaliyyəti haqqında yazırdı: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "…yunan imperatoru ilə sözləşmiş alban katolikosu onu öz dualarında yada salır və bizim ölkələrimizi də öz dininə çəkib birləşməyə məcbur edir."<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Kalankatlı, III, V</cite></div></blockquote> Qeyd etmək lazımdır ki, <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99bl%C9%99r" title="Ərəblər">ərəblər</a> <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqaza</a> münasibətdə Sasanilərin münasibətini yürüdür və Cənubi <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazı</a> <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizansdan</a> ayırmağa çalışırdı. Onlar bu məqsədlə Cənubi Qafqazda xristianlığın monofizit təriqətinin tərəfini saxlayırdılar ki, bu da xristianlığın diofizit – xalkidonçu təriqətinə etiqad edən <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizansın</a> mənafeyinə zidd idi. Xəlifə Əbd-əl-Malikin ərəb orduları və erməni katolikosu Yelia Albaniyaya gəldilər, burada Nerses Bakuru və Spramanı mühakimə etdilər. Onlar lənətlənərək qətlə yetirildilər.<a href="#cite_note-168">[168]</a> Xəlifə əmr etmişdi ki, alban zadəganlarının adını da xüsusi siyahıya yazsınlar, əgər onlardan biri diofizit təriqətinə ibadət etsə məhv edilməli idi. Bundan sonra alban kilsəsi qismən erməni kilsəsinə tabe edildi. Şeroyə Albaniya hökmdarı vəzifəsində çox qala bilmədi. 704-cü ildə ərəblər onu <a href="/wiki/Suriya" title="Suriya">Suriyaya</a> apardılar.<a href="#cite_note-169">[169]</a> 705-ci ildə II Yustinian <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdatı</a> azad etdi. <a href="/wiki/Konstantinopol" title="Konstantinopol">Konstantinopoldan</a> Albaniyaya qayıdan <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdat</a> birdəfəlik ərəb təbəəliyini qebul etdi. Kalankatlı bu haqqda yazır:"…həmin vaxtdan ölkəmizi ərəblərin ixtiyarına verdi və yalnız onlara vergi ödədi"<a href="#cite_note-170">[170]</a> Həmin vaxtdan etibarən Albaniya həm faktik, həm də hüquqi baxımdan tamamilə ərəb əsarəti altına düşür. <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdatdan</a> sonra isə Albaniya ərazisini ərəb əmirləri idarə etdilər. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Albaniyada_din">Albaniyada din</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=10" title="Albaniyada din bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=10" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Albaniyada din">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Paqan_dinlər">Paqan dinlər</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=11" title="Paqan dinlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=11" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Paqan dinlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">Xristianlıq</a> dan əvvəlki dövrlərdə alban tayfalari arasında müxtəlif səma cismlərinə, yunan tanrı və tanrıçalarına həmçinin oda sitayiş olmuşdur. Ölkənin müxtəlif ərazilərində atəşpərəstliklə bağlı məbədlər olmuş, lakin bunların əksəriyyəti sonradan xristian məbədlərinə çevrilmiş, bir qismi isə <a href="/wiki/%C6%8Fr%C9%99bl%C9%99r" title="Ərəblər">ərəblərin</a> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycana</a> yürüşləri zamanı dağıdılmışdır. Həmçinin Albaniyada ay ilahəsi <a href="/wiki/Selena" title="Selena">Selenanın</a> şərəfinə <a href="/w/index.php?title=Ay_ilah%C9%99si_m%C9%99b%C9%99di&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ay ilahəsi məbədi (səhifə mövcud deyil)">Ay ilahəsi məbədinin</a> də tikildiyi məlumdur.<a href="#cite_note-171">[171]</a> <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> verdiyi məlumata görə Antik Qafqaz Albaniyasında <a href="/wiki/Zevs" title="Zevs">Zevs</a>, <a href="/wiki/Helios" title="Helios">Helios</a> və <a href="/wiki/Selena" title="Selena">Selenayla</a> eyniləşdirilən tanrılara ibadət olunub. Belə ki, <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> Alban panteonunun baş tanrısını <a href="/wiki/Zevs" title="Zevs">Zevslə</a> eyniləşdirir. Bununla əlaqədar <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycanın</a> müxtəlif bölgələriindən tapılan daş kişi heykəlləri diqqəti cəlb edir. Bunların ən səciyyəvi olanları <a href="/wiki/Boy%C9%99hm%C9%99dli_(A%C4%9Fdam)" title="Boyəhmədli (Ağdam)">Boyəhmədli</a>, <a href="/wiki/Seysulan" title="Seysulan">Seysulan</a>, <a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1" title="Xınıslı">Xınıslı</a>, <a href="/w/index.php?title=Da%C4%9Fkolanl%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dağkolanlı (səhifə mövcud deyil)">Dağkolanlı</a> və Çıraqlıdan aşkara çıxarlıb.<a href="#cite_note-172">[172]</a> Qəbir abidələrndən isə daha çox üzəri aypara ornamentləri ilə naxışlanmış əşyalar tapılıb ki, bu da Ay İlahəsi <a href="/wiki/Selena" title="Selena">Selenanın</a> işarələridir. İlahəyə sitayiş alban maddi mədəniyyət nümunələrində tez-tez rast gəlinən <a href="/w/index.php?title=H%C9%99yat_a%C4%9Fac%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Həyat ağacı (səhifə mövcud deyil)">həyat ağacı</a> ilə də bağlıdır. <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabonun</a> yunan adları ilə adlandırdığı eyni tanrılara sitayiş olunması sübut edir ki, <a href="/wiki/Farslar" title="Farslar">farsların</a>, <a href="/wiki/Madaylar" class="mw-redirect" title="Madaylar">madayların</a>, <a href="/wiki/Erm%C9%99nil%C9%99r" title="Ermənilər">ermənilərin</a> və <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1" title="Qafqaz albanları">Qafqaz albanlarının</a> oxşar panteonları varmış. Lakin hər bir millət ayrılıqda fərqli tanrılara üstünlük verirdi (məsələn albanalar <a href="/wiki/Selena" title="Selena">Selenaya</a>).<a href="#cite_note-173">[173]</a> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_(tarixi_%C9%99razi)" title="Azərbaycan (tarixi ərazi)">Azərbaycan</a> ərazisində arxeoloji qazıntılar zamanı məzarlardan başı və ətrafları kəsilmiş gil heykəlciklər tapılmışdır. Tədqiqatçıların rəyinə görə, başı və ətrafları olmayan gil heykəlciklər hər hansı hadisə və ya tədbirin uğurla başa çatması ilə əlaqədar keçirilən mərasimdən sonra məhv edilir və qəbirlərdə basdırılırdı. Müqayisəvi ədəbiyyat göstərir ki, buna oxşar adət <a href="/wiki/Orta_Asiya" class="mw-redirect" title="Orta Asiya">Orta Asiyada</a> da vardı. Orada dulusçuluq məhsullarını yandırdıqda, onları "bədnəzər"dən qoruyan kukla heykəlciklərlə də belə rəftar edirdilər. Görünür, ecazkar varlıqların surətlərinin rəmzi olan bu sındırılmış heykəlciklər şər qüvvələrin bədnəzərlərini özlərinə cəlb etmək üçün sirli mərasimdən sonra məhv edilirdi. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Xristianlıq">Xristianlıq</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=12" title="Xristianlıq bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=12" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Xristianlıq">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Kishchurchsideview.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Kishchurchsideview.JPG/300px-Kishchurchsideview.JPG" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Kishchurchsideview.JPG/450px-Kishchurchsideview.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Kishchurchsideview.JPG/600px-Kishchurchsideview.JPG 2x" data-file-width="1843" data-file-height="1382" /></a><figcaption>Əsası <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yelisey</a> tərəfindən qoyulmuş <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazın</a> və <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_(tarixi_%C9%99razi)" title="Azərbaycan (tarixi ərazi)">Azərbaycanın</a> ən qədim kilsəsi olan <a href="/wiki/Ki%C5%9F_kils%C9%99si" title="Kiş kilsəsi">Kiş kilsəsi</a></figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Alban Həvari Kilsəsi">Alban Həvari Kilsəsi</a></div><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1nda_xristianl%C4%B1q&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qafqaz Albaniyasında xristianlıq (səhifə mövcud deyil)">Qafqaz Albaniyasında xristianlıq</a></div> Qafqaz Albaniyasında <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">xristianlıq</a> eramızın 54 – 57-ci illərində apostol <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yeliseyin</a> təbliğ fəaliyyətindən sonra yayılmışdır.<a href="#cite_note-174">[174]</a> Bu səbəbdən <a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Alban Həvari Kilsəsi">Alban kilsəsi</a> apostol kilsəsi adlandırılır. <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazda</a>, eləcə də bütün xristian dünyasında olan qədim xristian kilsələrindən biri alban kilsəsidir.<a href="#cite_note-175">[175]</a> Albaniya, xristian icmalarının IV əsrdən xeyli əvvəl, xristianlıq dövlət dini olmamış yarandığı ölkələr sırasındadır.<a href="#cite_note-176">[176]</a> Alban ənənəsinə görə, eramızın ilk əsrlərinin başlanğıcında <a href="/wiki/Q%C3%BCds" title="Qüds">Yerusəlimdən</a>, <a href="/wiki/Suriya" title="Suriya">Suriyadan</a> ilk xristian missionerləri, <a href="/w/index.php?title=H%C9%99vari&action=edit&redlink=1" class="new" title="Həvari (səhifə mövcud deyil)">həvariləri</a> (apostolları) və həvarilərin şagirdləri Albaniyaya gəlmiş, ilk xristian icmaları yaranmışdı. Yenə də alban ənənəsi xristianlığın yayılmasında bir – birini əvəz edən iki dövrü qeyd edir: həvari dövrü adlanan birinci mərhələ həvarilərdən <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Faddey" class="mw-redirect" title="Müqəddəs Faddey">Müqəddəs Faddeyin</a>, <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Varfolomey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəs Varfolomey (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Varfolomeyin</a> və Müqəddəs Faddeyin şagirdi <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yeliseyin</a> adı ilə bağlıdır. IV əsrə kimi davam edən bu dövrü şərti olaraq siryanipərəst dövrü adlandırılır. İkinci (yunanpərəst) mərhələ Maarifçi Qriqorinin və alban hökmdarı <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayrın</a> adları ilə bağlıdır. Xristianların I–II əsrlərdə Yerusəlimdən Şimal-Şərqdə və Şərqdə geniş təbliği həvari <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Pavel" class="mw-redirect" title="Müqəddəs Pavel">Müqəddəs Paveldən</a> sonra həvarilərdən <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Foma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəs Foma (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Fomanın</a>, <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Andrey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəs Andrey (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Andreyin</a>, <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Varfolomey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəs Varfolomey (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Varfolomeyin</a>, həvari <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Foma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəs Foma (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Fomanın</a> qardaşı Ardayın (Adday-Fadday-Faddey) və <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Faddey" class="mw-redirect" title="Müqəddəs Faddey">Müqəddəs Faddeyin</a> şagirdləri – <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yeliseyin</a> və Marın adları ilə bağlıdır. Bu həvarilər və onların şagirdləri <a href="/wiki/Suriya" title="Suriya">Suriyada</a> (mərkəz – <a href="/wiki/Antakya" title="Antakya">Antioxiya</a>), kiçik ellin dövləti olan <a href="/w/index.php?title=Osroyena&action=edit&redlink=1" class="new" title="Osroyena (səhifə mövcud deyil)">Osroyenada</a> (mərkəz – <a href="/w/index.php?title=Edessa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Edessa (səhifə mövcud deyil)">Edessa</a>), <a href="/w/index.php?title=Nisibin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Nisibin (səhifə mövcud deyil)">Nisibində</a>, <a href="/wiki/Mesopotamiya" title="Mesopotamiya">Mesopotamiyada</a> (İkiçayarasında), <a href="/wiki/Ki%C3%A7ik_Erm%C9%99nistan" title="Kiçik Ermənistan">Kiçik Ermənistanda</a>, eləcə də Şərqdə və Şimal-Şərqdə – <a href="/wiki/%C4%B0ran" title="İran">İranda</a> (Sələvkiyə – Ktesifonda), Cənubi Qafqaz ölkələrində – <a href="/wiki/G%C3%BCrc%C3%BCstan" title="Gürcüstan">Gürcüstanda</a>, Albaniyada təbliğat aparırdılar. Xristianlığın Albaniyaya nüfuz etməsi, burada erkən xristian icmasının yaranması, həm həvari <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Varfolomey&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəs Varfolomey (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Varfolomeyin</a>, həm də həvari <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Faddey" class="mw-redirect" title="Müqəddəs Faddey">Müqəddəs Faddeyin</a> adları ilə bağlıdır. <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> xəbər verir: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Lakin, ədalət günəşinin çıxdığı vaxt yetişdikdə, xilasımız, dərkedilməz varlıq – Atamızın şöhrət və mahiyyətinin işığı hamımızın qeydinə qalmaq üçün bizim yanımıza gəlib heç vaxt ayrılmadığı varlığın şöhrətinə sahib olduqda, o, öz müqəddəs və sevimli şagirdlərini [dini] təbliğ etmək üçün dünyanın hər yerinə göndərdi. Şərq sakinlərinin bəxtinə Ermənistana gəlib, Artaz vilayətində Ermənistan hökmdarı Sanatrukun əzabla öldürdüyü həvari Faddey düşdü".<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Moisey Kalankatlı, I, VI</cite></div></blockquote> Alban tarixçisi <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> daha sonra yazır: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Onun (Faddeyin) şagirdi <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yelisey</a> (Elişe) <a href="/wiki/Yerus%C9%99lim" class="mw-redirect" title="Yerusəlim">Yerusəlimə</a> qayıdaraq, onun əzabları haqqında …digər həvarilərə danışır… Yelisey orada Yerusəlimin ilk patriarxı, [İsanın] qardaşı <a href="/w/index.php?title=M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yakov&action=edit&redlink=1" class="new" title="Müqəddəs Yakov (səhifə mövcud deyil)">Müqəddəs Yakov</a> tərəfindən təyinat alır. Yeliseyin payına Şərq düşür".<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>Moisey Kalankatlı, I, VI</cite></div></blockquote> Burada müəllif "digər həvarilər" dedikdə Müqəddəs Faddeyin, Yeliseyin və başqa həvarilərin fəaliyyətlərinin eyni zaman çərçivəsində, yəni I–II əsrlərdə baş verdiyini göstərmək istəyir. Gördüyümüz kimi, bu mətndə Şərq dedikdə, Albaniya nəzərdə tutulur. Moisey Kalankatlının işlətdiyi "Şərq", "Şərq ölkəsi", "Şimal-Şərq" anlayışlarının tədqiqi onların Albaniyanı, Yerusəlimə nisbətlə xristian dünyasının Şərq hüdudlarında yerləşən albanlar ölkəsini bildirdiklərini sübut edir.<a href="#cite_note-Azərbaycan_Tarixi_2007-177">[177]</a><a href="#cite_note-178">[178]</a> Xristianlığın Albaniyada təbliğinin ilk siryanipərəst dövründə <a href="/wiki/%C4%B0ncil" title="İncil">İncil</a> kəlamları Yaxın və Orta Şərqin bütün ölkələrində olduğu kimi, siryani (arami) dilində yayılırdı. Bu, yalnız həvarilər və onların şagirdlərinin deyil, həm də <a href="/wiki/Suriya" title="Suriya">Suriya</a> missionerlərinin fəaliyyəti ilə bağlı idi. <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> öz əsərində siryanipərəst dövr haqqında mühakimə yürütmək imkanı verən məlumatları təqdim etmişdir; Suriya rahiblərinin IV–V yüzillərdə Albaniyadakı fəaliyyəti, xristian abidələri üzərindəki arami yazıları haqqında olan xəbərlər belə məlumatlardandır. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey_Terenti_Fomin_1645.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/a/af/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey_Terenti_Fomin_1645.jpg/200px-M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey_Terenti_Fomin_1645.jpg" decoding="async" width="200" height="286" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/a/af/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey_Terenti_Fomin_1645.jpg 1.5x" data-file-width="280" data-file-height="400" /></a><figcaption>Qafqaz Albaniyasında xristianlığın yayılmasında böyük rolu olmuş, <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a> yaxınlığında şəhid edilmiş həvari <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey" title="Müqəddəs Yelisey">Müqəddəs Yelisey</a>. Terenti Fomin tərəfindən 1645-ci ildə çəkilmiş ikona.</figcaption></figure> Xristianlığın "yunanpərəst" II mərhələsi, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bütün Cənubi Qafqaz ölkələrində ümumi olsa da, müddəti və xüsusiyyətləri baxımından fərdi cəhətlərə malik idi; bu isə, sözsüz ki, siyasi səbəblərlə izah oluna bilər. Tədqiqatlar göstərir ki, alban, erməni və iber kilsələrinin imperiya kilsəsi ilə münasibətləri "siyasi şəraitlə bağlı işıqlandırılmalıdır; başqa sözlə desək, ölkənin [Şərqi Roma] imperiyasından siyasi asılılıq dərəcəsi kilsənin asılılığı səviyyəsində özünü göstərməlidir". Məlumdur ki, bu asılılıq Ermənistanda daha çox, <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiyada</a> isə nisbətən az idi; Albaniyanın isə heç bir asılılığı yox idi. Ona görə də ellinpərəst <a href="/w/index.php?title=Maarif%C3%A7i_Qriqori&action=edit&redlink=1" class="new" title="Maarifçi Qriqori (səhifə mövcud deyil)">Maarifçi Qriqori</a> və onun nəvəsi <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Qriqoris" title="Müqəddəs Qriqoris">Müqəddəs Qriqorisdən</a> sonra alban kilsəsi <a href="/wiki/Yerus%C9%99lim" class="mw-redirect" title="Yerusəlim">Yerusəlim</a> kilsəsi ilə münasibətlərini davam etdirirdi. Bütün bunlar elmdə hakim olan fikrin – ilk xristian təbliğatçılarının Albaniyaya Ermənistandan göndərilməsi fikrinin əsassız olduğunu göstərir. Bu, sağsahil Albaniyası vilayətlərində fəaliyyət göstərən xristian təbliğatçılarının Ermənistandan, sol sahil Albaniyasının şimal – qərb vilayətlərinə (yəni İori və Alazan çayları arasındakı vilayətlərə) göndərilənlərin isə <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiyadan</a> gəlmələri fikrinə də aiddir. Məlum olduğu kimi, <a href="/wiki/Sasanil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Sasanilər">Sasanilər</a> öz tabeliklərində olan Cənubi Qafqaz xristian xalqlarına sabit münasibət bəsləmirdilər. Xristianlığın <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Şərqi Roma imperiyasında</a> qələbəsi (IV əsrin əvvəlində) bu münasibəti daha da gərginləşdirdi. Sasani dövləti ərazisində rəsmi kilsə ilə mübarizə aparan müxtəlif xristian təriqətləri müdafiə edilməyə başlanıldı. <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlının</a> məlumatına görə, alban arşaki hökmdarları <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayr</a>, <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçe</a>, <a href="/wiki/III_M%C3%B6m%C3%BCn_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="III Mömün Vaçaqan">III Vaçaqan</a> müxtəlif bütpərəstlik dinlərinin köklərini kəsmək üçün şiddətli mübarizə aparırdılar. V əsr <a href="/wiki/Aluen_kils%C9%99_m%C9%99clisi" class="mw-redirect" title="Aluen kilsə məclisi">Aquen məclisində</a> qəbul edilmiş qanunların ikisi xristianlığaqədərki dinlərin qalıqlarının təqib olunmasına həsr edilmişdi. <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Amaras-church.jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Amaras-church.jpeg/200px-Amaras-church.jpeg" decoding="async" width="200" height="213" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Amaras-church.jpeg/300px-Amaras-church.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Amaras-church.jpeg/400px-Amaras-church.jpeg 2x" data-file-width="480" data-file-height="511" /></a><figcaption>Alban çarı <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayra</a> təsir edərək Xristianlığın Albaniyada dövlət dini elan edilməsinə nail olmuş <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Qriqoris" title="Müqəddəs Qriqoris">Müqəddəs Qriqorisin</a> şəhid edildikdən sonra dəfn edildiyi <a href="/wiki/Amaras_monast%C4%B1r%C4%B1" title="Amaras monastırı">Amaras monastırı</a></figcaption></figure> VIII əsrdən etibarən Azərbaycanın Şimal hissəsi ərəblərin və İslamın təsir dairəsinə düşdü. Lakin Albaniya əhalisinin xeyli hissəsi hakim sülalənin nümayəndələri <a href="/wiki/Mihranil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Mihranilər">Mihranilərlə</a> birlikdə dövlət dini elan edilmiş xristianlığa etiqad edirdilər. Qonşu xristian ölkələrində olduğu kimi, burada da yunan diofizi dini etiqadından kənara çıxan müxtəlif bidətçi cərəyanlar fəaliyyət göstərirdi; bu cərəyanların qriqorian təriqətinə düşmən olan üzvləri bu dövrdə amansızlıqla təqib olunurdular. Alban kilsəsinin təqib olunmasında, onun sərbəstlik və müstəqillik hüququnun pozulmasında <a href="/wiki/Erm%C9%99ni_Qriqorian_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Erməni Qriqorian Kilsəsi">Erməni Qriqorian Kilsəsi</a> xüsusi rol oynayırdı. Alban kilsəsini öz nüfuzuna tabe etmək istəyən erməni katolikosları məqsədlərinə çatmaq üçün, Sasanilər dövründə olduğu kimi, ərəb hökmranlığı dövründə də Xilafətin hərbi qüvvələrinin köməyinə əl atırdılar.<a href="#cite_note-179">[179]</a> Cənubi Qafqazda özlərinə arxa axtaran Əməvilər ermənilər və albanlar arasındakı təfriqəçilikdən bacarıqla istifadə edərək, alban kilsəsinin erməni kilsəsinə tabe olunması üçün şərait yaratdılar. Erməni katolikosu İlya xəlifə Əbd ül-Malikə aşağıdakı məzmunda bir məktub yazmışdı: <blockquote>"Hökmdar Əbd ül-Malik Əmir əl-Mömininə erməni katolikosu İlyadan. Qadir Allahın iradəsi ilə bizim tabe ölkəmiz Sizə qulluq edir. Biz və <a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Alban Həvari Kilsəsi">Alban kilsəsi</a> bir ilahi <a href="/wiki/%C4%B0sa" title="İsa">İsa</a> dininə etiqad edirik. Partav taxtında oturan indiki Alban katolikosu yunan imperatoru ilə sazişə girib öz ibadətlərində onun adını çəkir və ölkəni məcbur edir ki, hamı dini etiqadda ona qoşulsun və onun himayəsini qəbul etsin. İndi qoy bu Sizə məlum olsun, ta bu barədə qərar qəbul edəsiniz, çünki bu bədəfkarlıqda onun bir əyan qadın həmfikri də vardır. Böyük hökmdar, Siz öz hakimiyyətinizlə əmr buyurun onlar Allaha qarşı işlədikləri günah üstündə müstəhəqq olduqları cəzaya çatsınlar".<a href="#cite_note-История_Агван,_стр._239-241-180">[180]</a></blockquote> Onsuz da bölgədə hərbi əməliyyata başlamaq üçün bəhanə axtaran xəlifə isə bu məktubdan sevinərək erməni katolikosuna aşağıdakı məzmunda bir məktubla cavab verir: <blockquote>"Ey Allahın xadimi və erməni xalqının katolikosu İlya, sənin səmimi məktubunu oxudum və sənə mərhəmətim olduğuna görə öz sədaqətli bəndəmi çoxlu qoşunla göndərdim. Əmr etdik ki, bizim hökmranlığımıza qarşı qiyam edən albanlarda sizin dininizə uyğun dəyişiklik edilsin. Bizim hökmü bəndəmiz <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Partavda</a>, sənin hüzurunda icra edəcəkdir: <a href="/wiki/Katolikos_Nerses" class="mw-redirect" title="Katolikos Nerses">Nersesi</a> və bədəfkarlıqda onun həmfikri olan qadını bir zəncirə bağlayacaq və elə şahanə mühakimə edəcəkdir ki, onlar bütün qiyamçıların yanında rüsvay olsunlar".<a href="#cite_note-История_Агван,_стр._239-241-180">[180]</a></blockquote> Hadisələrin daha sonrakı cərəyanını isə alban tarixçisi <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> <a href="/wiki/Alban_%C3%B6lk%C9%99sinin_tarixi" title="Alban ölkəsinin tarixi">öz əsərində</a> bu cür təsvir edir: <blockquote>Böyük erməni patriarxı Albaniya paytaxtı <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Partava</a> gəlib böyük kilsədə oturdu və əmr etdi ki, Nersesi onun hüzuruna gətirsinlər. Lakin <a href="/wiki/Katolikos_Nerses" class="mw-redirect" title="Katolikos Nerses">Nerses</a> gizlənmişdi və onu tapa bilmirdilər; onda böyük din xadimi, Alban knyazı Şeroy onun yaxın adamlarını tutub əmr etdi ki, Nersesi gətirsinlər; sonra onu böyük yığıncağın ortasında İlyanın qarşısına gətirdilər. Lakin bu aciz adam cavab verə bilmədiyi üçün padşahın əmri ilə dəhşətli əzab çəkdi, həmin qadınla addım – addım gətirildi və onların sürgün edilməsi qərara alındı. Nerses buna dözə bilmədi, 8 gün heç bir şey yemədi və öldü. O vəsiyyət etdi ki, özünü ayağındakı zəncirlə basdırsınlar. Nerses Şeroya lənət yağdırdı, çünki hakimiyyət üstündə Şeroy və Sprama arasında başlayan çəkişmədə, o [Şeroy], Nerseslə Spramanın məhv olmasına səbəb oldu. Nerses <a href="/w/index.php?title=Provaslavl%C4%B1q&action=edit&redlink=1" class="new" title="Provaslavlıq (səhifə mövcud deyil)">pravoslav</a> məzhəbinin patriarx taxtında 14 il oturdu və 3 il yarım günahkar qaldı (688–704-cü illər). Bütün bunlardan sonra dini yığıncaq həlim adam <a href="/wiki/Katolikos_I_Simeon" title="Katolikos I Simeon">Simeonu</a> seçdi və onu Albaniyanın katolikosu etdi. O, ölkədə Nersesin hərcmərcliyini dayandırdı və yolunu azmış kilsəyə çoxlu həqiqi etiqad qərarı verdi. O özünün <a href="/w/index.php?title=B%C9%99rd%C9%99k%C3%BCr&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bərdəkür (səhifə mövcud deyil)">Bərdəkür</a> adlanan yay iqamətgahında əmr etdi ki, Nersesin bidət dolu bütün kitablarını sandıqlara doldurub <a href="/wiki/T%C9%99rt%C9%99r%C3%A7ay" title="Tərtərçay">Trtu [Tərtər] çayına</a> atsınlar.<a href="#cite_note-История_Агван,_стр._239-241-180">[180]</a></blockquote> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Gandzasar_Monastery1.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Gandzasar_Monastery1.jpg/220px-Gandzasar_Monastery1.jpg" decoding="async" width="220" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Gandzasar_Monastery1.jpg/330px-Gandzasar_Monastery1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Gandzasar_Monastery1.jpg/440px-Gandzasar_Monastery1.jpg 2x" data-file-width="514" data-file-height="419" /></a><figcaption>1511-ci ildən 1836<a href="#cite_note-181">[181]</a>-cı ilə qədər <a href="/wiki/Alban_Katolikoslar%C4%B1n%C4%B1n_siyah%C4%B1s%C4%B1" class="mw-redirect" title="Alban Katolikoslarının siyahısı">Alban Katolikoslarının</a><a href="#cite_note-Hovannisian-182">[182]</a><a href="#cite_note-hacikyan-183">[183]</a><a href="#cite_note-184">[184]</a> iqamətgahı olmuş <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99s%C9%99r_monast%C4%B1r%C4%B1" title="Gəncəsər monastırı">Gəncəsər monastırı</a></figcaption></figure> Erməni kilsəsi Alban ruhanilərini tutduqları mövqelərdən sıxışdırıb çıxarmış və ölkədə ərəblərin əlləri çatmayan dağlıq yerlərdə yaşayan albanları möhkəm qriqoryanlaşdırmağa başlamışdı. Erməni ruhaniləri <a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Alban Həvari Kilsəsi">Arran kilsəsinin</a> nüfuzunu yerli əhali arasında tədricən heçə çıxarmış və ərəb hakimlərinin əli ilə albanların bütün ədəbi abidələrini dağıdıb Alban mədəniyyətini, heç olmazsa, azacıq xatırlada biləcək hər şeyi məhv etmişlər. Bütün bu işlər, əvvəlcə Xilafətin köməyi ilə, sonralar isə digər istilaçıların icazəsi və köməyi ilə görülmüşdür.<a href="#cite_note-185">[185]</a> Qriqoryan kilsə xadimləri <a href="/wiki/Arran" title="Arran">Arran</a> ədəbi abidələrini məhv edərkən, əvvəlcə bu abidələri <a href="/w/index.php?title=Qrabar_dili&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qrabar dili (səhifə mövcud deyil)">qrabara</a> çevirirdilər.<a href="#cite_note-186">[186]</a> <a href="/wiki/Arran" title="Arran">Arranın</a> dağlıq vilayət və rayonları olan <a href="/wiki/S%C3%BCnik" title="Sünik">Sünik</a> , <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a>, <a href="/wiki/Xa%C3%A7%C4%B1n_(Albaniya)" title="Xaçın (Albaniya)">Xaçın</a>] <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a>, <a href="/wiki/Girdiman_knyazl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Girdiman knyazlığı">Girdiman</a> əhalisi ilə indiki <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99" title="Gəncə">Gəncə</a>, <a href="/wiki/%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1" title="İsmayıllı">İsmayıllı</a>, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a>, <a href="/wiki/O%C4%9Fuz" title="Oğuz">Oğuz</a> rayonlarının və <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Respublikası">Azərbaycan Respublikasının</a> bir sıra digər rayonların əhalisi, həmçinin <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Ermənistan Respublikası">Ermənistan Respublikasında</a> <a href="/wiki/Sisian_rayonu" title="Sisian rayonu">Sisian</a>, <a href="/wiki/Basarke%C3%A7%C9%99r" title="Basarkeçər">Basarkeçər</a> və digər rayonların bəzi kənd yerlərinin əhalisi indi erməni olsa da, bu əhalinin adət və ənənələri, qonşuluqda yaşayan və ata-babaları müxtəlif səbəblər üzündən müsəlman olan <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_t%C3%BCrkl%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Azərbaycan türkləri">Azərbaycan türklərinin</a> adət və ənənələrinin eynidir. Bu rayonların əhalisi məhz onlardır ki, "erməni dini kilsəsinə qoşulmuş və ermənilərlə qarışmışlar"<a href="#cite_note-Azərbaycan_Tarixi_2007-177">[177]</a><a href="#cite_note-187">[187]</a><a href="#cite_note-188">[188]</a> İ.P.Petruşevski göstərir ki, erməni kilsəsi Albaniyada "ölkəni erməniləşdirmək aləti olmuşdur. Onun bu rolu VIII əsrin başlanğıcından etibarən xüsusilə nəzərə çarpır, yəni o zamandan sonrakı erməni monofızit katolikosu Yegi xalkedonçuluq edən Alban katolikosu <a href="/wiki/Katolikos_Nerses" class="mw-redirect" title="Katolikos Nerses">Nersesi</a> (Bakuru) ərəb xəlifəsinin köməyi ilə devirmişdi və Albaniyada ruhanilər və knyazların bir hissəsinin, Alban kilsəsinin erməni kilsəsindən müstəqilliyini qorumaq cəhdini əks etdirən xalkedonçuluq (pravoslav, yunanpərəst, gürcüpərəst) hərəkatı ermənipərəst monofızitlər tərəfindən yatırılmışdır".<a href="#cite_note-189">[189]</a> Bütün bu çətinliklər və ağır mübarizə şəraitinə baxmayaraq Alban Həvari Kilsəsi öz varlığını 1836-cı ilə kimi qoruya bilmişdir. Lakin 1836-cı ildə <a href="/wiki/Rusiya" title="Rusiya">Rusiya</a> tərəfindən erməni Qriqorian kilsəsinin tabeçiliyinə verilərək fəaliyyəti tam dayandırılmışdır. Bununla belə, 2003-cü ildə <a href="/wiki/Dini_Qurumlarla_%C4%B0%C5%9F_%C3%BCzr%C9%99_D%C3%B6vl%C9%99t_Komit%C9%99si" title="Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi">Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsində</a> Alban Həvari Kilsəsi yenidən qeydiyyata alınaraq fəaliyyətini bərpa etmişdir. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dəfn_adətləri">Dəfn adətləri</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=13" title="Dəfn adətləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=13" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Dəfn adətləri">vikimətni redaktə et</a>]</div> <table role="presentation" align="right" style="border-style:solid; border-width:3px; border-color:var(--background-color-base, #fff); color:inherit; font-size:90%; line-height:120%; margin-top:6px; margin-bottom:6px; margin-left:12px; clear:right;" cellspacing="0" cellpadding="2"> <tbody><tr style="background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit; text-align:center; vertical-align:middle"> <td><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg/170px-%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg" decoding="async" width="170" height="260" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg/255px-%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg/340px-%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg 2x" data-file-width="1275" data-file-height="1950" /></a><figcaption></figcaption></figure></td> <td><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Fayl:C%C9%99nubi_Qafqaz_tipli_tunc_rapira%C5%9F%C9%99killi_x%C9%99nc%C9%99r,_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/C%C9%99nubi_Qafqaz_tipli_tunc_rapira%C5%9F%C9%99killi_x%C9%99nc%C9%99r%2C_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1.JPG/45px-C%C9%99nubi_Qafqaz_tipli_tunc_rapira%C5%9F%C9%99killi_x%C9%99nc%C9%99r%2C_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1.JPG" decoding="async" width="45" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/C%C9%99nubi_Qafqaz_tipli_tunc_rapira%C5%9F%C9%99killi_x%C9%99nc%C9%99r%2C_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1.JPG/68px-C%C9%99nubi_Qafqaz_tipli_tunc_rapira%C5%9F%C9%99killi_x%C9%99nc%C9%99r%2C_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/C%C9%99nubi_Qafqaz_tipli_tunc_rapira%C5%9F%C9%99killi_x%C9%99nc%C9%99r%2C_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1.JPG/90px-C%C9%99nubi_Qafqaz_tipli_tunc_rapira%C5%9F%C9%99killi_x%C9%99nc%C9%99r%2C_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1.JPG 2x" data-file-width="716" data-file-height="3635" /></a><figcaption></figcaption></figure> </td></tr> <tr style="background:var(--background-color-base, #fff); color:inherit; text-align:center; vertical-align:top"> <td colspan="11"><div style="padding-bottom:3px; width:215px"> Alban döyüşçüsünə məxsus<a href="#cite_note-190">[190]</a><a href="#cite_note-191">[191]</a> dəbilqə və xəncər.</div> </td></tr></tbody></table> Qədim qəbir abidələrinin tədqiqi Albaniya əhalisinin dünyagörüşünü, dini və etnik fərqlərini əks etdirən zəngin material vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bir qəbiristanın hüdudları daxilində çox vaxt ölülər müxtəlif qaydada dəfn olunmuşdur; eyni zamanda məskənin ətrafında bir neçə qəbiristanın olması halları da məlumdur. Ölülər dördkünc, dəyirmi, ovalşəkilli torpaq qəbirlərdə,<a href="#cite_note-192">[192]</a> küplərdə,<a href="#cite_note-193">[193]</a> taxta qutularda, saxsı təknədə,<a href="#cite_note-194">[194]</a> çiy kərpicdən hörülmüş qəbirdə, daş qutularda, habelə katakombalarda<a href="#cite_note-195">[195]</a> dəfn edilirdi. Məsələn, <a href="/wiki/N%C3%BCyd%C3%BC_abid%C9%99l%C9%99ri" title="Nüydü abidələri">Nüydü</a>, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a>, <a href="/wiki/Yaloylut%C9%99p%C9%99_m%C9%99d%C9%99niyy%C9%99ti" title="Yaloylutəpə mədəniyyəti">Yaloylutəpə</a>, <a href="/w/index.php?title=Uzunboylar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Uzunboylar (səhifə mövcud deyil)">Uzunboylar</a> üçün torpaq qəbirlər, <a href="/wiki/Qarak%C3%BCb%C9%99r" title="Qarakübər">Qaraköbər</a> qəbiristanı üçün küp qəbirlər, <a href="/wiki/G%C3%B6yg%C3%B6l_rayonu" title="Göygöl rayonu">Göygöl</a> üçün (<a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99" title="Gəncə">Gəncə</a> yaxınlığında) çiy kərpicdən hörülmüş qəbirlər, <a href="/wiki/Mollaisaql%C4%B1" title="Mollaisaqlı">Mollaisaqlı</a> üçün saxsı tabutlar səciyyəvi olduğu halda, <a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxı</a> və <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a> məzarıstanlarında<a href="#cite_note-196">[196]</a> bir qəbiristanın hüdudları daxilində bir neçə tip qəbirlər məlumdur ki, bu da görünür, müxtəlif etnik qrupların mövcud olması ilə bağlıdır. Bu və ya digər dəfn qaydalarına görə müxtəlif arxeoloji mədəniyyətləri də bir-birindən ayırmaq mümkündür. Məsələn, ölünün bükülü vəziyyətdə qoyulduğu, özünəməxsus səciyyəvi keramikası olan torpaq qəbirlər müstəqil arxeoloji mədəniyyət kimi ayrılmış və ilkin aşkara çıxarıldığı yerə görə, "<a href="/wiki/Yaloylut%C9%99p%C9%99_m%C9%99d%C9%99niyy%C9%99ti" title="Yaloylutəpə mədəniyyəti">Yaloylutəpə mədəniyyəti</a>" adını almışdır.<a href="#cite_note-ReferenceH-197">[197]</a> Bu mədəniyyətin keramikası üçün ən səciyyəvi tiplər üçqulaq, uzun novçalı, yumru gövdəli, lentvari qulplu, yaxşı bişirilmiş qara və ya qırmızı rəngli, bir və üçayaqlı qablardan ibarətdir. Sonralar bu mədəniyyətə mənsub qəbirlər və keramika Albaniyanın bütün ərazisində üzə çıxarılmışdır.<a href="#cite_note-198">[198]</a> Torpaq qəbirləri antik dövrdə də Albaniya ərazisində geniş yayılmış qəbir abidələrinin ən sadə və qədim tipidir. Bunlar əsasən dördbucaq və oval formasındadır. Ölüləri qəbirə az və ya çox bükülmüş vəziyyətdə qoyurdular; oturmuş vəziyyətdə, sağ və ya sol böyrü üstə dəfn etmək hallarına da rast gəlinir. Adətən qəbrin ölçüləri dəfn edilən şəxsin ölçülərindən böyük götürülürdü; bəzən eni 2 metr və uzunu 4 metrə qədər olurdu. Qəbrə ölü ilə birlikdə müxtəlif məişət əşyaları və qurbanlıq heyvanların cəmdəkləri də qoyulurdu. Məsələn, İsmayıllı rayonunun ərazisində yerləşən Uzunboylar qəbiristanının eramızdan əvvəl III–II əsrlərə aid qəbirlərinin birindən 70 saxsı qab, altı nizə ucluğu, bir neçə oraq və bıçaq çıxmışdır. Burada 7 bütöv qoyun-keçi skeleti, bir bütöv inək skeleti və i.a. da vardı. Torpaq qəbirlər alban dövrünün bir çox abidələrindən – <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevirdə</a>, <a href="/wiki/Yaloylut%C9%99p%C9%99_m%C9%99d%C9%99niyy%C9%99ti" title="Yaloylutəpə mədəniyyəti">Yaloylutəpədə</a>, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələdə</a> (<a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99_rayonu" title="Qəbələ rayonu">Qəbələ rayonu</a>), <a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1_ya%C5%9Fay%C4%B1%C5%9F_yeri" title="Xınıslı yaşayış yeri">Xınıslıda</a>, <a href="/wiki/%C3%87%C4%B1raql%C4%B1_(%C5%9Eamax%C4%B1)" title="Çıraqlı (Şamaxı)">Çıraqlıda</a> (<a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1_rayonu" title="Şamaxı rayonu">Şamaxı rayonu</a>), <a href="/wiki/N%C3%BCyd%C3%BC_abid%C9%99l%C9%99ri" title="Nüydü abidələri">Nüydüdə</a>, Qırlartəpədə (<a href="/wiki/A%C4%9Fsu_rayonu" title="Ağsu rayonu">Ağsu rayonu</a>), <a href="/wiki/Torpaqqala" title="Torpaqqala">Torpaqqalada</a> (<a href="/wiki/Qax_rayonu" title="Qax rayonu">Qax rayonu</a>), Uzunboylarda (<a href="/wiki/%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1_rayonu" title="İsmayıllı rayonu">İsmayıllı rayonu</a>), <a href="/wiki/Ki%C5%9F_(%C5%9E%C9%99ki)" title="Kiş (Şəki)">Kişdə</a> (<a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a>), <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99mkir" title="Şəmkir">Şəmkirdə</a>, <a href="/wiki/Xucbala" title="Xucbala">Xuçbalada</a> (<a href="/wiki/Quba_rayonu" title="Quba rayonu">Quba rayonu</a>), <a href="/wiki/Tarku_%C5%9Famxall%C4%B1%C4%9F%C4%B1" class="mw-redirect" title="Tarku şamxallığı">Tarkidə</a>, <a href="/wiki/Qarabudaqk%C9%99nd_rayonu" title="Qarabudaqkənd rayonu">Qarabudaqkənddə</a>, Şarakunda (Dağıstan), <a href="/wiki/Qan%C4%B1x%C3%A7ay" title="Qanıxçay">Qanıx (Alazan) çayının</a> vadisində və başqa yerlərdə olan abidələrdən məlumdur. Adlarını çəkdiyimiz bütün abidələri səciyyələndirən ümumi cəhətlərlə yanaşı, bəzi məhəlli xüsusiyyətlər də vardır.<a href="#cite_note-199">[199]</a> Məsələn, Mingəçevirdə qəbirlərin demək olar hamısında skelet azacıq bükülü vəziyyətdə idi və başı əsasən şimal-şərqə tərəf qoyulmuşdu. Qəbirdə zəngin avadanlıq, o cümlədən keramika, dəmir silah və əmək alətləri, bəzək şeyləri, sikkələr, möhürlər və i.a. vardı. Tapıntıların təhlili göstərilən qəbirləri eramızdan əvvəl V–III əsrlərə aid etməyə imkan verir.<a href="#cite_note-200">[200]</a> Ölülərin çox bükülü vəziyyətdə dəfn edildiyi torpaq qəbirlər Yaloylutəpədə, Nüydüdə, Xınıslıda üzə çıxarılmışdır və əsasən eramızdan əvvəl III–I əsrlərə aiddir. Adı çəkilən abidələr arasında Nüydü xüsusi yer tutur.<a href="#cite_note-ReferenceI-201">[201]</a> Burada keramika ilə yanaşı, çoxlu nizə ucluqları və bir tunc dəbilqə də tapılmışdır. Nüydüdə zəngin bər-bəzək dəsti – qolbaqlar, üzüklər, asma bəzəklər, boyunbağılar, qadın tacları (çələngləri) aşkar edilmişdir. Qəbirlərin birindən yerli ustalar tərəfindən zərb olunan sikkə dəfinəsi tapılmışdır. Maddi mədəniyyətin qeyd edilən bütün kateqoriyaları yerli ustaların məhsuludur.<a href="#cite_note-202">[202]</a> Qədim Şamaxı, Qəbələ, <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdə</a> və b. qəbiristanların öyrənilməsi zamanı üzə çıxarılmış gümüş və qızıl məmulatı diqqəti cəlb edir. Qırlartəpə məskəninin yaxınlığında yerləşən, içərisində keramik qablar olan torpaq qəbirdən döymə üsulu ilə hazırlanan iki gümüş piyalə tapılmışdı. Burada yerli sənətlər haqqında müəyyən təsəvvür yaradan silah və bəzək şeyləri də aşkar edilmişdir.<a href="#cite_note-203">[203]</a> Albaniya ərazisində iri küplərdə dəfn etmək adəti geniş yayılmışdı.<a href="#cite_note-204">[204]</a> Belə qəbirlər Mil, Qarabağ və Şirvan düzlərində və dağətəyi rayonlarda, <a href="/wiki/K%C3%BCr" title="Kür">Kür</a> çayının sahillərində qeydə alınmışdır.<a href="#cite_note-205">[205]</a> <a href="/wiki/A%C4%9Fcab%C9%99di" title="Ağcabədi">Ağcabədi</a>, <a href="/wiki/A%C4%9Fdam" title="Ağdam">Ağdam</a>, <a href="/wiki/%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1" title="İsmayıllı">İsmayıllı</a>, <a href="/wiki/Ucar" title="Ucar">Ucar</a>, <a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxı</a>, <a href="/wiki/Xank%C9%99ndi" title="Xankəndi">Xankəndi</a>, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> rayonlarında, Mingəçevirdə, Qalatəpə xarabalıqlarının ətrafında, başqa rayonlarda yüzlərlə küp qəbir tədqiq edilmişdir.<a href="#cite_note-206">[206]</a> Küplərdə dəfn etmək adəti ən qədim əsrlərdən başlanmışdır. Bu tip qəbirlər müxtəlif vaxtlarda Ön Asiyada və Qafqazda geniş yayılmışdır. Albaniyada bu adət eramızdan əvvəl I minilliyin ikinci yarısından ta eramızın VIII əsrinədək mövcud olmuşdur. Albaniyanın qəbir abidələrinin başqa bir tipi ölülərin gil tabutlarda dəfn edilməsidir.<a href="#cite_note-207">[207]</a> Bu dəfn adətinin İsmayıllı rayonunda Mollaisaqlı, Hacıhatəmli və Qalagah kəndləri ətrafında, Qəbələ rayonunda, Quşlar və Savalan kəndlərinin yaxınlığında, habelə Şamaxı rayonunda yayıldığı öyrənilmişdir.<a href="#cite_note-208">[208]</a> Saxsı təknə yaxud tabutlar əsasən bir-biri ilə birləşən iki hissədən ibarətdir; divarlarında bir neçə kiçik deşik vardır. Kiçik gil tabutlar böyük tabutlardan yalnız ölçüsü ilə deyil, forması ilə də fərqlənir, onların bir və ya iki tutacağı vardır, deşikləri yoxdur, uzunsovdur, oval və ya dördbucaq şəklindədir; skeletlər bükülü vəziyyətdə sol və ya sağ böyrü üstə qoyulmuşdur. İstiqamət müxtəlifdir, lakin sifət əksər hallarda şərqə tərəf yönəldilmişdir.<a href="#cite_note-209">[209]</a> Avadanlıq əsasən baş hissədə, mərhumun üzü qarşısında və ayaq tərəfdə qoyulmuşdur. Tabutlardan kənarda zərif düzəldilmiş saxsı qablar yerləşdirilirdi. Qəbirlərin içərisində şüşədən, pastadan, mərmərdən və i.a. hazırlanan çoxlu muncuq, habelə tunc qolbaqlar, üzüklər, müxtəlif asma bəzəklər və maral təsvirli metal lövhə aşkar edilmişdir. Gil tabutlarda dəfn etmək adəti vaxt etibarilə əsasən Yaloylutəpə mədəniyyəti dövründə, yəni eramızdan əvvəl III əsrdən eramızın I–II əsrlərinə qədər olan dövrə uyğun gəlir.<a href="#cite_note-210">[210]</a> Tarixi Albaniyanın ərazisində katakomba, taxta qutu və çiy kərpic qəbirlər aşkara çıxarılmış və öyrənilmişdir. Qəbirlərin bu tipi Azərbaycan ərazisinə sarmat-massaget-alan və digər irandilli tayfalar tərəfindən gətirilmiş və yerli əhali arasında qismən yayılmışdır.<a href="#cite_note-211">[211]</a> Katakombalarda olan taxta qəbirlərdə maddi mədəniyyətin yüksək inkişaf səviyyəsini əks etdirən zəngin dəfn avadanlığı vardı.<a href="#cite_note-212">[212]</a> Bu tip qəbirlər eramızın I–IV əsrlərinə aid edilir; bunlar yalnız Mingəçevirdən tapılmışdır. Taxta qəbirlərdə ölülər bir qayda olaraq qoşa dəfn edilir, onlar üz-üzə, bükülmüş vəziyyətdə, başları cənub-şərqə tərəf qoyulurdu.<a href="#cite_note-213">[213]</a> Dəfn avadanlığı taxta qəbirin həm içərisində, həm də bayırında yerləşdirilirdi; ona keramikadan əlavə, dəmir qılınclar, xəncərlər, bıçaqlar, gümüş piyalələr, qızıl və gümüş zinət şeyləri, üzük-möhürlər və i.a. daxil idi. Bu tip qəbirlər zadəgan zümrəni əks etdirir.<a href="#cite_note-214">[214]</a> Albaniyanın maddi mədəniyyəti qəbir tikililərinin başqa bir tipində -Xanlar rayonunda, <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevirdə</a>, <a href="/wiki/Sabirabad" title="Sabirabad">Sabirabad</a> rayonu ərazisindəki <a href="/wiki/C%C9%99f%C9%99rxan" title="Cəfərxan">Cəfərxan</a> kəndinin yaxınlığında tədqiq edilmiş çiy kərpic qəbirlərdə də öz əksini tapmışdır. Ölünün tək dəfn edilməsi bu qəbirlər üçün səciyyəvidir. Burada ölü arxası üstə uzadılırdı. Bu tip qəbirlərdən əldə edilən materiallardan bəlli olur ki, onlar iki eranın ayrıcına və eramızın ilk əsrlərinə aiddir.<a href="#cite_note-ReferenceI-201">[201]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Mədəniyyət">Mədəniyyət</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=14" title="Mədəniyyət bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=14" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mədəniyyət">vikimətni redaktə et</a>]</div> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycanın</a> müxtəlif bölgələrinə təşkil edilmiş arxeoloji ekspedisiyalar zamanı alban mədəniyyətinin incəliklərini özündə əks etdirən külli miqdarda maddi-mədəniyyət nümunələri aşkarlanmışdır.<a href="#cite_note-215">[215]</a><a href="#cite_note-216">[216]</a><a href="#cite_note-217">[217]</a> Həmin əşyalar müxtəlif – həm qiyamətli, həm də adi materiallardan hazırlanmaqla özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Təşkil edilmiş arxeoloji ekspedisiyalar arasında <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a>, <a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxı</a>, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> və <a href="/wiki/Qax" title="Qax">Qax</a> ekspedisiyaları öz məhsuldarlığı ilə diqqəti cəlb etmişdir.<a href="#cite_note-218">[218]</a><a href="#cite_note-ReferenceJ-219">[219]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alban_bütləri">Alban bütləri</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=15" title="Alban bütləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=15" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Alban bütləri">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Alban_da%C5%9F_heyk%C9%99li,_A%C4%9Fdam_rayonu,_Boy%C9%99hm%C9%99dli_k%C9%99ndi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/4/4f/Alban_da%C5%9F_heyk%C9%99li%2C_A%C4%9Fdam_rayonu%2C_Boy%C9%99hm%C9%99dli_k%C9%99ndi.jpg/150px-Alban_da%C5%9F_heyk%C9%99li%2C_A%C4%9Fdam_rayonu%2C_Boy%C9%99hm%C9%99dli_k%C9%99ndi.jpg" decoding="async" width="150" height="204" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/4/4f/Alban_da%C5%9F_heyk%C9%99li%2C_A%C4%9Fdam_rayonu%2C_Boy%C9%99hm%C9%99dli_k%C9%99ndi.jpg/225px-Alban_da%C5%9F_heyk%C9%99li%2C_A%C4%9Fdam_rayonu%2C_Boy%C9%99hm%C9%99dli_k%C9%99ndi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/4/4f/Alban_da%C5%9F_heyk%C9%99li%2C_A%C4%9Fdam_rayonu%2C_Boy%C9%99hm%C9%99dli_k%C9%99ndi.jpg/300px-Alban_da%C5%9F_heyk%C9%99li%2C_A%C4%9Fdam_rayonu%2C_Boy%C9%99hm%C9%99dli_k%C9%99ndi.jpg 2x" data-file-width="425" data-file-height="578" /></a><figcaption> <a href="/wiki/A%C4%9Fdam" title="Ağdam">Ağdam</a> rayonu <a href="/wiki/Boy%C9%99hm%C9%99dli_(A%C4%9Fdam)" title="Boyəhmədli (Ağdam)">Boyəhmədli</a> kəndində aşkar edilmiş alban daş heykəli<a href="#cite_note-220">[220]</a></figcaption></figure> Alban daş heykəllərin xüsusi mövzu çərçivəsində arxeoloji tədqiqinə 1982-ci ildən başlanılmış və mövzuyla əlaqədar bir sıra əsərlər nəşr edilmişdir.<a href="#cite_note-221">[221]</a><a href="#cite_note-222">[222]</a><a href="#cite_note-223">[223]</a><a href="#cite_note-224">[224]</a> Azərbaycan arxeoloqları tərəfindən <a href="/wiki/Qaraba%C4%9F" title="Qarabağ">Qarabağda</a> daşdan yonulmuş 19 insan heykəli qeydə alınmışdır.<a href="#cite_note-225">[225]</a> Bu abidələr Mollalar, <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99fib%C9%99yli_(Goranboy)" title="Şəfibəyli (Goranboy)">Şəfibəyli</a>, <a href="/wiki/Suma" title="Suma">Suma</a>, <a href="/wiki/G%C3%BCll%C3%BCc%C9%99_(A%C4%9Fdam)" title="Güllücə (Ağdam)">Güllücə</a> (<a href="/wiki/A%C4%9Fdam" title="Ağdam">Ağdam</a> rayonu), Şatırlı (<a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdə</a> rayonu), <a href="/wiki/Canyataq" title="Canyataq">Canyataq</a> (<a href="/wiki/A%C4%9Fd%C9%99r%C9%99" title="Ağdərə">Ağdərə</a> rayonu), <a href="/wiki/Seysulan" title="Seysulan">Seysulan</a> (<a href="/wiki/T%C9%99rt%C9%99r" title="Tərtər">Tərtər</a> rayonu) kəndləri yaxınlığında aşkar edilmişdir. Bu heykəltəraşlıq abidələri qədim zamanlarda <a href="/wiki/Qaraba%C4%9F" title="Qarabağ">Qarabağın</a> dağlıq və düzənlik hissələrinin vahid etno-mədəni məkana daxil olduqlarını təsdiq edir. Mütəxəssislər qeyd edirlər ki, "<a href="/wiki/Alban_%C3%B6lk%C9%99sinin_tarixi" title="Alban ölkəsinin tarixi">Alban tarixi</a>" əsərində Artsak bütləri dedikdə Qarabağ daş heykəllərinin bir qrupu nəzərdə tutulmuşdur. Bu tarixi mənbədən məlum olur ki, 487-ci ildən etibarən bütpərəstliyə qarşı mübarizə apararaq xristianlığın mövqeyini möhkəmləndirən Albaniya hökmdarı <a href="/wiki/III_M%C3%B6min_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="III Mömin Vaçaqan">III Mömin Vaçaqan</a> "öz hakimiyyəti altında olan <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a> vilayətində yaramaz bütlərə qurban kəsib sitayiş etməkdən əl çəkməyi əmr etmişdir".<a href="#cite_note-226">[226]</a> Alban bütləri Avrasiyanın "daş babalar" şərti adı altında cəmlənmiş daş heykəllər dairəsinə daxildir.<a href="#cite_note-227">[227]</a> Albaniya dövləti və alban mədəniyyətinin mövcud olduğu dövrdə bu tip abidələr <a href="/wiki/Monqolustan" title="Monqolustan">Monqolustandan</a> <a href="/wiki/Rum%C4%B1niya" title="Rumıniya">Rumıniyaya</a> kimi çox geniş bir ərazidə qədim <a href="/wiki/Skifl%C9%99r" title="Skiflər">skit</a>, <a href="/wiki/Sarmatlar" title="Sarmatlar">sarmat</a>, <a href="/wiki/Saklar" title="Saklar">sak</a> və habelə <a href="/wiki/G%C3%B6yt%C3%BCrk_%C4%B0mperiyas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Göytürk İmperiyası">Türk xaqanlığı</a> qəbilələri arasında yayılmış, ikonoqrafiya və yonulma üslubundakı bəzi fərqlərlə ümumi bir ideya əsasında yaradılmışdır. Şərqi Avropa çöllərindəki <a href="/wiki/Q%C4%B1p%C3%A7aqlar" title="Qıpçaqlar">qıpçaq</a> daş heykəlləri nəsildən-nəsilə ötürülən bu ideyanın XIII əsrədək Avrasiya məkanında etno-mədəni varisliyi əks etdirdiyini göstərir. Bəzi rus arxeoloqları hətta <a href="/wiki/Qaraba%C4%9F" title="Qarabağ">Qarabağ</a> heykəllərinin bir sıra əlamətlərə görə qədim türk daş heykəllərinə, habelə Mərkəzi Asiyanın erkən dəmir dövrünə aid heykəltəraşlıq abidələrinə oxşadığını qeyd etmişlər.<a href="#cite_note-228">[228]</a><a href="#cite_note-229">[229]</a> Qarabağ heykəlləri hörüklü saça malik kişi təsvirləridir. Hələ e. ə. XXIII əsrdə indiki <a href="/wiki/C%C9%99nubi_Az%C9%99rbaycan" title="Cənubi Azərbaycan">Cənubi Azərbaycan</a> ərazisində məskunlaşmış qəbilələrdən olan <a href="/wiki/Lulubil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Lulubilər">lullubeylərdə</a> kişilərin uzun hörük saxlaması onların daş üzərindəki təsvirlərindən məlumdur. Tarixi <a href="/wiki/Manna" title="Manna">Manna</a> ərazisində, Arcaq-qala abidəsində aşkar edilmiş daş heykəllər də (e. ə. I minilliyin əvvəli) uzun saçlı kişi fiqurlarıdır. Erkən alban dövrünə aid uzun saçlı kişi heykəlləri <a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxı</a> rayonunun Çıraqlı kəndi yaxınlığında tapılmışdır.<a href="#cite_note-230">[230]</a> Qədim yunan müəllifi <a href="/wiki/Lukian" title="Lukian">Lukianın</a> (II əsr) məlumatına görə, uzun saç saxlamaq <a href="/wiki/Skifl%C9%99r" title="Skiflər">skit</a> kişiləri üçün xarakterik idi.<a href="#cite_note-231">[231]</a> "Alban tarixi" əsərində <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">xəzərlər</a> və digər türk qəbilələri onların kişilərinə də xas olan əlamətə görə "hörüklülər xalqı" adlandırılmışlar.<a href="#cite_note-232">[232]</a> Bütün bu məlumatlar <a href="/wiki/Qaraba%C4%9F" title="Qarabağ">Qarabağdan</a> və <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycanın</a> digər yerlərindən tapılmış uzun saçlı kişi heykəllərinin Avrasiya çöllərində yaşamış "köçərilərə" yaxın olan Albaniya və habelə Mannanın yerli qəbilələrinə mənsub olduğunu göstərir. Bu oxşar abidələr Manna, Albaniya qəbilələrinin uzaq keçmişdə Avrasiya "köçəriləri" ilə eyni kökdən intişar taparaq sonralar müstəqil tarixi-mədəni inkişaf yolu keçdiklərini güman etməyə əsas verən amillərdəndir. Bu gün Qarabağ ərazisi ermənilər tərəfindən işğal edildiyindən alban daş heykəllərinin taleyi qaranlıq olaraq qalmaqdadır. . Hələ 1973-cü ildə <a href="/wiki/Qaraba%C4%9F" title="Qarabağ">Qarabağda</a> qeydə alınmış 10 heykəl məlum idi.<a href="#cite_note-233">[233]</a> Bu heykəllərdən 7 ədədi <a href="/wiki/Canyataq" title="Canyataq">Canyataq</a> kəndi yaxınlığında tapılmışdır. Canyataq heykəllərindən biri vaxtı ilə <a href="/wiki/Bak%C4%B1" title="Bakı">Bakıya</a> gətirilmiş və hal-hazırda <a href="/wiki/Q%C4%B1z_qalas%C4%B1_(Bak%C4%B1)" class="mw-redirect" title="Qız qalası (Bakı)">Qız qalası</a> yanında, açıq səma altında saxlanılır. Sonrakı araşdırmalar nəticəsində <a href="/wiki/A%C4%9Fdam" title="Ağdam">Ağdam</a> rayonu ərazisindən isə səkkiz ədəd alban daş bütləri aşkarlanmışdır. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alban_əlifbası">Alban əlifbası</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=16" title="Alban əlifbası bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=16" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Alban əlifbası">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Alban-script.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Alban-script.jpg/180px-Alban-script.jpg" decoding="async" width="180" height="272" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Alban-script.jpg/270px-Alban-script.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Alban-script.jpg/360px-Alban-script.jpg 2x" data-file-width="705" data-file-height="1065" /></a><figcaption><a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_dili" title="Qafqaz albanlarının dili">Alban dilində</a> və <a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">alban əlifbası</a> ilə yazılmış <a href="/wiki/M%C9%99tndar_MS_7117" class="mw-redirect" title="Mətndar MS 7117">Mətndar MS 7117</a> əlyazmasından bir səhifə</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">Alban əlifbası</a></div> Qafqaz albanlarına məxsus olan və alban dilinə uyğunlaşdırılmış əlifba olan alban əlifbası, IV–V əsrlərdə parf mənşəli maarifçi <a href="/wiki/Mesrop_Ma%C5%9Ftots" title="Mesrop Maştots">Mesrop Maştots</a> tərəfindən təkmilləşdirilmişdir.<a href="#cite_note-ReferenceF-81">[81]</a> Lakin əlifbanın nə zaman və kim tərəfindən yaradılması məsələsi hələ də həll edilməmiş olaraq qalmaqdadır.<a href="#cite_note-ReferenceE-36">[36]</a> Alban tarixçisi <a href="/wiki/Moisey_Kalankatuklu" class="mw-redirect" title="Moisey Kalankatuklu">Moisey Kalankatuklu</a> yazısı olan xalqlar içərisində <a href="/wiki/Madaylar" class="mw-redirect" title="Madaylar">madayları</a> və albanları xüsusi qeyd etmişdir: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7684518"> <blockquote class="ts-Sitatın_əvvəli-quote"> "Yazıya malik olan xalqlar budur: <a href="/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər">yəhudilər</a>, <a href="/wiki/Romal%C4%B1lar" class="mw-redirect" title="Romalılar">romalılar</a> (bunların yazısından bizanslılar da istifadə edirlər), <a href="/wiki/%C4%B0spanlar" title="İspanlar">ispanlar</a>, <a href="/wiki/Yunanlar" title="Yunanlar">yunanlar</a>, <a href="/wiki/Madaylar" class="mw-redirect" title="Madaylar">madaylar</a>, <a href="/wiki/Erm%C9%99nil%C9%99r" title="Ermənilər">ermənilər</a> və albanlar".<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r6334847"><div class="ts-Sitatın_sonu-source">— <cite>M. Kalankatlı, I, III</cite></div></blockquote> 1937-ci ildə filologiya elmləri doktoru, professor İ.V.Abuladze XV əsr əlyazmalarını öyrənərkən <a href="/wiki/M%C9%99tndar_MS_7117" class="mw-redirect" title="Mətndar MS 7117">7117</a> nömrəli əlyazmada alban əlifbasını əldə etmişdir. Sonra <a href="/wiki/M%C9%99tndar" class="mw-redirect" title="Mətndar">Mətndardakı</a> bu əlyazmanın iki başqa surəti üzərində T.İ.Ter-Qriqoryan da tədqiqat aparmışdır.<a href="#cite_note-234">[234]</a> Bunlar XV əsrdə ruhani Mkrtıçın göstərişi ilə monastrın şagirdləri üçün dərslik kimi monax Foma Metsopski tərəfindən tərtib edilmişdir. Əlyazmada ərəb, suriya, erməni, gürcü əlifbaları ilə yanaşı, 52 hərflik alban əlifbası da vardı. 1938 və 1957-ci illərdə ciddi araşdırmalardan sonra akademik A. Q. Şanidzenin alban əlifbası haqqında yazıları çap olunmuşdur. T. M. Məmmədov göstərir ki, bu tapıntı akademik R. Açaryanı da maraqlandırmış, o bu əlifbanın həqiqətən alban əlifbası olması barədə məqalə ilə çıxış etmişdir. Alban yazısının, alban dilində tərcümə əsərlərinin olduğunu tarixi mənbələr də təsdiq edir.<a href="#cite_note-235">[235]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Alban_yaz%C4%B1l%C4%B1_%C5%9Famdan_2.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Alban_yaz%C4%B1l%C4%B1_%C5%9Famdan_2.JPG/200px-Alban_yaz%C4%B1l%C4%B1_%C5%9Famdan_2.JPG" decoding="async" width="200" height="252" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Alban_yaz%C4%B1l%C4%B1_%C5%9Famdan_2.JPG/300px-Alban_yaz%C4%B1l%C4%B1_%C5%9Famdan_2.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Alban_yaz%C4%B1l%C4%B1_%C5%9Famdan_2.JPG/400px-Alban_yaz%C4%B1l%C4%B1_%C5%9Famdan_2.JPG 2x" data-file-width="1807" data-file-height="2278" /></a><figcaption>Alban yazılı şamdan</figcaption></figure> Alban yazısının çiçəklənmə dövrü V–VI yüzilliklər sayılır. A. Q. Şenidze yazır: bu dövrdə albanlar <a href="/wiki/Qafqaz" title="Qafqaz">Qafqazın</a> siyasi və mədəni həyatında gürcülərlə birgə fəal iştirak edirdilər. Koryun göstərir ki, Maştos Qərbi Ermənistanda olanda onun yanına mənşəcə alban olan iyerey Benyamin gəldi.O Benyamini sorğu-suala tutdu,qarqar dilinin barbar sözlərini tədqiq edərək onlar üçün əlifba yaratdı.<a href="#cite_note-236">[236]</a> <a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">Alban əlifbası</a> Ərəb Xəlifəsinin göstərişi ilə <a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Alban Həvari Kilsəsi">Alban Həvari Kilsəsi</a> <a href="/wiki/Erm%C9%99ni_Qriqoryan_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Erməni Qriqoryan Kilsəsi">Erməni Qriqoryan Kilsəsinə</a> tabe edildikdən sonra erməni katolikosu İlyanın göstərişi ilə məhv edilmiş, alban əlifbasıyla yazılmış kitablar qədim erməni dilinə tərcümə edildikdən sonra məhv edilmişdir.<a href="#cite_note-История_Агван,_стр._239-241-180">[180]</a><a href="#cite_note-237">[237]</a><a href="#cite_note-238">[238]</a> Uzun müddət Alban əlifbası itmiş hesab edilirdi, lakin 1937-ci ildə gürcü alimi İliya Abuladze <a href="/wiki/M%C9%99tndar" class="mw-redirect" title="Mətndar">Mətndarda</a> XV əsrə aid <a href="/wiki/M%C9%99tndar_MS_7117" class="mw-redirect" title="Mətndar MS 7117">MS No. 7117</a> şifrəli əlyazmada 52 hərfdən ibarət alban əlifbasına rast gəlmiş və onu aşkara çıxarmışdır. Az sonra 1948-ci ildə <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a> qazıntıları zamanı üzərində alban yazısı olan daş tapılmış və bu barədə S. M. Qaziyev məlumat vermişdir. Lakin həm tapılmış əlifbada (Matenadaran 7117), həm Mingəçevir yazılarında qüsurlar olduğu üçün yazıları düzgün oxumaq mümkün olmamışdır. 1956-cı ildə A. Q. Abramyan həmin yazıları oxumaqla məşğul olmuş, bu yazıları cəmi iki kənddə – Qutqaşen rayonunun <a href="/wiki/Nic" title="Nic">Nic</a>, Vartaşen rayonunun Vartaşen kəndində yaşayan <a href="/wiki/Udi_dili" title="Udi dili">udinlərin dili</a> əsasında oxumağa çalışmışdır. <a href="/wiki/Udinl%C9%99r" class="mw-redirect" title="Udinlər">Udinlər</a> heç vaxt ölkədə bütün Şimali Azərbaycanı əhatə edən vahid dilə və dövlətə malik olmamış, daim türkdilli <a href="/wiki/Util%C9%99r" title="Utilər">utilərlə</a> qarışdırılmışdır. Müəllifin oxuduqları inandırıcı deyildir və istədiyi yerə alban əlifbası adlandırılan 52 hərfli əlifbanın istədiyi hərfini qoymuşdur.<a href="#cite_note-239">[239]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alban_xaç_daşları">Alban xaç daşları</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=17" title="Alban xaç daşları bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=17" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Alban xaç daşları">vikimətni redaktə et</a>]</div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r7894145"><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable">Əsas məqalə: <a href="/wiki/Alban_xa%C3%A7_da%C5%9Flar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Alban xaç daşları">Alban xaç daşları</a></div> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Respublikası">Azərbaycan Respublikası</a> və <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Ermənistan Respublikası">Ermənistan Respublikasının</a> müxtəlif bölgələrində toplu və tək halda yayılmış xatirə daşları və stellalar olan alban xaç daşlarının memarlıq-kompozisiya, konstruktiv və dekorativ-plastik həlli onların məna və simvolik özümlülüyündən ayrılmazdır. Qafqaz Albaniyasının erkən və yetkin orta əsr xatirə plastikasında xristianlıqdan əvvəlki müəyyən <a href="/wiki/D%C3%BCnyag%C3%B6r%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Dünyagörüşü">dünyagörüşü</a> və simvolik təsəvvürlər əks olunmuşdur.<a href="#cite_note-240">[240]</a> Alban xaç daşlarnın obrazları bir çox əsrlər ərzində, əvvəlcə dini simvolika stellalarının obrazlarında üzvi şəkildə çarpazlaşmış iki, sonra üç dinin təsiri altında təşəkül etmişdi. Xaç daşlarının bütün özümlülüyü, orijinallığı və erməni xaçkarlarından əsaslı fərqi də bundan irəli gəlir. Alban qəbir, xatirə və sərhəd stellalarının, xaç daşlarının yaranmasında, göstərildiyi kimi, üzərində dünyanın quruluşu haqqında təsəvvürlər və bütpərəstlik simvolikasının təsvirləri qalmış xristianlıqdan əvvəlki stellalar müəyyən rol oynamışdır. Əvvəllər günəş, məhsuldarlıq, həyat ağacı simvolu olan xaç onların yeni xristian dininə aid olduğunu təsdiq edir.<a href="#cite_note-241">[241]</a> Alban xaç daşları plastikliyi, fikir dərinliyi və əsrlər ərzində formalaşmış xalq etiqadı və ənənələri əsasında yaranmış memarlıq, inəsənət və dini simvolikanın üzvi sintezi nəticəsində meydana çıxan memarlıq-bədii məsələlərin həllindəki cəsarətliliyi ilə heyrət doğurur. Araşdırmalar göstərir ki, xaçların yaranmasında hələ xristianlıqdan çox-çox qabaq qədim türk tayfalarının böyük rolu olmuşdur. O zamankı insanların günəş obrazını yerdə, torpaq üzərində yaradaraq, ağac, daş üzərində yüksəyə qaldıraraq yenidən göylərə qovuşdurmaq istəyi xaçların indiki formasının meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Məhz bu səbəbdəndir ki, alban xaçları özünün daha çox klassik ənənələrinə uyğunlaşdırılırdı. Belə ki, alban xaçları xristianlığaqədərki elementlər və dini ayinlərlə birbaşa bağlıdır. Xaç obrazı, alban xaç daşlarında sanki müxtəlif bir-birinə aidiyyatı olmayan dekorativ tərtibatları qovuşdurur. Alban xaçı dünyada yeganə xaçdır ki, xristianlığaqədərki inamların və kainatı dərketmənin əlamətlərini özündə cəmləşdirən işarələrə malikdir. Bu xaçların bütün kompozisiyaları göylə yerin əlaqəsi, günəş, işıq, nur və məhsuldarlıq simvolu kimi əks olunmuşdur. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/9/99/Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg/150px-Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg" decoding="async" width="150" height="210" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/9/99/Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg/225px-Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/9/99/Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg/300px-Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg 2x" data-file-width="402" data-file-height="562" /></a><figcaption><a href="/wiki/Qaraba%C4%9F" title="Qarabağ">Qarabağ</a> ərazisindən aşkarlanmış və ermənilər tərəfindən oğurlanaraq <a href="/wiki/E%C3%A7mi%C9%99dzin" class="mw-redirect" title="Eçmiədzin">Eçmiədzinə</a> aparılmış Xaçvari Artsak xaç daşı</figcaption></figure> Mütəxəssislər Cənubi Qafqaz ərazisinə səpələnmiş alban xaç daşlarını əsasən dörd qrupda cəmləşdirirlər ki, onlar da <a href="/wiki/Xa%C3%A7%C4%B1n_(Albaniya)" title="Xaçın (Albaniya)">Xaçın</a>, <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a>, <a href="/wiki/Cu%C4%9Fa_nekropolu" title="Cuğa nekropolu">Cuğa</a> və <a href="/w/index.php?title=Yeniv%C9%99ng_monast%C4%B1r%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yenivəng monastırı (səhifə mövcud deyil)">Yenivəng</a> xaç daşlarıdır. <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Albanian_cugha_style_cross_stones.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/d/d2/Albanian_cugha_style_cross_stones.jpg/180px-Albanian_cugha_style_cross_stones.jpg" decoding="async" width="180" height="271" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/d/d2/Albanian_cugha_style_cross_stones.jpg/270px-Albanian_cugha_style_cross_stones.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/d/d2/Albanian_cugha_style_cross_stones.jpg/360px-Albanian_cugha_style_cross_stones.jpg 2x" data-file-width="1170" data-file-height="1763" /></a><figcaption>Cuğa xaç daşlarından nümunə</figcaption></figure> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Albanian_cugha_style_cross_stone_an_akkoyunlu_style_sheep.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/e/ef/Albanian_cugha_style_cross_stone_an_akkoyunlu_style_sheep.jpg/180px-Albanian_cugha_style_cross_stone_an_akkoyunlu_style_sheep.jpg" decoding="async" width="180" height="229" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/e/ef/Albanian_cugha_style_cross_stone_an_akkoyunlu_style_sheep.jpg/270px-Albanian_cugha_style_cross_stone_an_akkoyunlu_style_sheep.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/e/ef/Albanian_cugha_style_cross_stone_an_akkoyunlu_style_sheep.jpg/360px-Albanian_cugha_style_cross_stone_an_akkoyunlu_style_sheep.jpg 2x" data-file-width="1988" data-file-height="2534" /></a><figcaption><a href="/wiki/Cu%C4%9Fa_nekropolu" title="Cuğa nekropolu">Culfa məzarlığında</a> yerləşən Cuğa tipli alban xaç daşlarından biri</figcaption></figure> Xaçın xaç daşları <a href="/wiki/Xa%C3%A7%C4%B1n_knyazl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Xaçın knyazlığı">Xaçın alban knyazlığı</a> dövründən yadigar qalmış xaç daşları əsasən <a href="/wiki/K%C9%99lb%C9%99c%C9%99r_rayonu" title="Kəlbəcər rayonu">Kəlbəcər rayonu</a> ərazisində tədqiq edilmişdir. Bu tədqiqatı ilk dəfə memarlıq elmləri doktoru D. A. Axundov və fəlsəfə elmləri namizədi M. D. Axundov aparmışdır. Xaçın xaç daşlarının ən maraqlı nümunəsi <a href="/wiki/Xudav%C9%99ng_monast%C4%B1r_kompleksi" class="mw-redirect" title="Xudavəng monastır kompleksi">Xudavəng monastır kompleksində</a> yanaşı olan iki xaç daşıdır. Artsak xaç daşları tarixi <a href="/wiki/Arsak" title="Arsak">Arsak</a> vilayəti ərazisində yerləşən xaç daşlarıdır. Onlardan ən məşhuru və elmi ədəbiyyatda böyük marağa səbəb olanı xaçvari Artsak xaçdaşıdır. Xaçvari şəkilli Artsak xaçdaşı (1633-cü il) olduqca maraqlı və orijinaldır, o Qafqaz Albaniyasının hər yerində qəbul olunmuş kanonlar çərçivəsində həll olunmuşdur<a href="#cite_note-ReferenceK-242">[242]</a> (haqqında danışılan xaçdaş hələ <a href="/wiki/SSR%C4%B0" title="SSRİ">SSRİ</a> dövründə <a href="/wiki/E%C3%A7mi%C9%99dzin" class="mw-redirect" title="Eçmiədzin">Eçmiədzinə</a> aparılmış və bu gün də dünyaya erməni təfəkkürünün bədii nümunəsi kimi təqdim edilməkdədir). Onun forması daş xaç şəkilli olmasına baxmayaraq, stelanın obrazında əsas bədii və simvolik dominantı xaçın ortasındakı üç dairədən ibarət böyük xonça təşkil edir. Orta dairə səkkiz bərabər hissəyə bölünmüş həndəsi hörmə şəklində həll olunmuşdur. Cuğa xaç daşları əsasən <a href="/wiki/G%C3%BCney_Az%C9%99rbaycan" class="mw-redirect" title="Güney Azərbaycan">Güney Azərbaycanla</a> sərhəddə, <a href="/wiki/Araz" title="Araz">Araz</a> çayı sahilindədir. Maraqlı və özümlülü həllə malik Cuğa xaçdaşlarının əksəriyyətində eyni bir təsvir olunur: qarşı-qarşıya durmuş iki qanadlı əjdahanın bədəni buynuz <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehlə</a> örtülmüşdür, onların adətən açıq ağızları yana çevrilmişdir. İki əjdaha arasında qanadlı halə, yaxud da haləyəbənzər saçı olan kişi başı təsvir olunmuşdur. İkonaqrafik əlamətlərinə görə o, İsanın başına oxşayır. D.A.Axundov qeyd edir ki, bu mürəkkəb təsvirdə bir neçə din və etiqadın (<a href="/wiki/Z%C9%99rd%C3%BC%C5%9Ftl%C3%BCk" class="mw-redirect" title="Zərdüştlük">zərdüştlük</a>, <a href="/wiki/Mitraizm" title="Mitraizm">mitraizm</a>, <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">xristianlıq</a>, <a href="/wiki/%C4%B0slam" title="İslam">islam</a>) birləşməsindən yaranan simvolik qrup alban sənətkarları tərəfindən təsvir edilmişdir. Təsvirlər xristian qəbir daşlarında – xaçdaşlarda yerləşdirilib – bir xaç və ya xaçlar bunu təsdiq edir. Bu təsvirdə <a href="/wiki/%C4%B0sa" title="İsa">İsanı</a> əvvəlki dinlərin qalığı olan əjdahalar mühafizə edirlər. Dişlərini qıcamadan ağızlarını bir qədər açmış əjdaha başlarının İsanın başına tərəf çevrildiyi təsvirlər buna sübutdur. Bu xristian-bütpərəst kompozisiyalar bir xalq içərisində müxtəlif dinlərin mövcud olması nəticəsində yaranmışdır. Cənubi Qafqazda yeganə belə xalq <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1" title="Qafqaz albanları">Qafqaz albanları</a> idi. Bununla belə ermənilər Azərbaycan xalqına məxsus olan və onun bədii təfəkkür dünyasını əks etdirən Cuğa xaç daşlarının guya onlara məxsus olmasını və Azərbaycan əsgərləri tərəfindən dağıdılmasını bəyan edirlər. Yenivəng xaç daşları əsasən <a href="/wiki/Q%C9%99rbi_Az%C9%99rbaycan" title="Qərbi Azərbaycan">Qərbi Azərbaycan</a> (indiki <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Ermənistan Respublikası">Ermənistan Respublikası</a>) ərazisindəki <a href="/w/index.php?title=Yeniv%C9%99ng_monast%C4%B1r%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yenivəng monastırı (səhifə mövcud deyil)">Yenivəng alban monastırının</a> ərazisində və <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Respublikası">Azərbaycan Respublikasının</a> qərb rayonlarından aşkarlanmışdır. Yenivəng xaçdaşları da kompozisiya həll baxımından Cuğa xaçdaşlarına oxşayır. Bu daşların əksərində birinci planda tanrı fiquru yerləşir. Yenivəng (ermənilər hazırda bu məbədi Noravəng adı ilə dünyaya qədim erməni məbədi kimi təqdim edirlər) xaçdaşlarının əsas səciyyəvi və fərqləndirici cəhəti xaçın təpəsində və əsasında kişi (güman ki <a href="/wiki/%C4%B0sa" title="İsa">İsa</a>) sifətinin təsviridir. Bu təsvirlərin başı üzərində ay, çox güman ki, mitraist haçalar yerləşir. Xristian simvolikası baxımından ən son və kamil Yenivəng xaç daşları XIII əsrə aiddir. Əksərinin üzərində alban yazıları olan bu xaçdaşları əraziyə ermənilərin köçürülməsindən sonra ya tamamilə məhv edilmiş, ya da alban yazıları sındırılaraq daşların tarixi əhəmiyyəti öldürülmüşdür. Bu xaç daşlarından görünür ki, erkən orta əsrlərdə Qafqaz Albaniyasında səcdə edilən xristian tanrısı və <a href="/w/index.php?title=Mitra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mitra (səhifə mövcud deyil)">Mitra</a> vahid dini-bədii obrazda birləşən eyni bir tanrının törəmələridir. Qeyd edilməlidir ki, haqqında bəhs etdiyimiz bu alban stelalarının mühüm bədii sənət nümunəsi və tarixi əhəmiyyəti olanları hələ <a href="/wiki/SSR%C4%B0" title="SSRİ">SSRİ</a> dövründə xüsusi canfəşanlıqla Ermənistana daşınmışdı. <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alban_memarlığı">Alban memarlığı</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=18" title="Alban memarlığı bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=18" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Alban memarlığı">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Tatev_Monastery_from_a_distance.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Tatev_Monastery_from_a_distance.jpg/220px-Tatev_Monastery_from_a_distance.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Tatev_Monastery_from_a_distance.jpg/330px-Tatev_Monastery_from_a_distance.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cd/Tatev_Monastery_from_a_distance.jpg/440px-Tatev_Monastery_from_a_distance.jpg 2x" data-file-width="1203" data-file-height="803" /></a><figcaption> <a href="/wiki/Tatev_monast%C4%B1r%C4%B1" title="Tatev monastırı">Tatev monastırı</a></figcaption></figure> Alban memarlığınn nümunələri <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Respublikası">Azərbaycan Respublikası</a>, <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Ermənistan Respublikası">Ermənistan Respublikası</a> və <a href="/wiki/Da%C4%9F%C4%B1stan" title="Dağıstan">Dağıstan</a> ərazilərində aşkarlanmış və tədqiq edilmişdir.<a href="#cite_note-243">[243]</a><a href="#cite_note-ReferenceL-244">[244]</a><a href="#cite_note-245">[245]</a> Alban memarlıq nümunələrinin dövrümüzə çatan ən maraqlı nümunələri müdafiə tipli qala və istehkamlar və dini xarakterli tikililər olan kilsə və monastırlardır. Türk tayfalarının alban dövlətinin idarə olunmasında, onun mədəniyyətinin və memarlığının inkişafında danılmaz rolu olmuşdur. Ona görə də bir çox tarixçilər alban memarlığından danışarkən "Alban-türk memarlığı" ifadəsini işlədirlər ki, bu da o dövrlə tam qanunauyğunluq təşkil edir. Albaniya ərazisində yaşayan bu tayfaların bir qismi <a href="/wiki/Xristianl%C4%B1q" title="Xristianlıq">xristianlığı</a> qəbul edərək xristianlaşmış, bir hissəsi isə sonradan <a href="/wiki/%C4%B0slam" title="İslam">İslamı</a> qəbul etmişdi. Alban mədəni irsinə məxsus müdafiə tikililərindən öz möhtəşəmliyi ilə bu gün də seçilən <a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd_qalas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Dərbənd qalası">Dərbənd qalası</a>, <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir_qalas%C4%B1" title="Cavanşir qalası">Cavanşir qalası</a>, <a href="/wiki/%C3%87%C4%B1raqqala" title="Çıraqqala">Çıraqqala</a> və başqalarını göstərmək mümkündür.<a href="#cite_note-246">[246]</a> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycanda</a> Qafqaz Albaniyası dövrü abidələrinin əksəriyyəti öz ilkin formasını qoruyaraq dövrümüzə çatmışdır. Bu abidələr içərisində <a href="/wiki/K%C9%99lb%C9%99c%C9%99r_rayonu" title="Kəlbəcər rayonu">Kəlbəcər rayonunda</a> <a href="/wiki/Xudav%C9%99ng_m%C9%99b%C9%99d_kompleksi" class="mw-redirect" title="Xudavəng məbəd kompleksi">Xudavəng məbəd kompleksi</a> (XIII əsr), <a href="/wiki/La%C3%A7%C4%B1n_rayonu" title="Laçın rayonu">Laçın rayonu</a> <a href="/wiki/Kosalar_(La%C3%A7%C4%B1n)" class="mw-redirect" title="Kosalar (Laçın)">Kosalar</a> kəndindəki <a href="/wiki/A%C4%9Fo%C4%9Flan_m%C9%99b%C9%99di" class="mw-redirect" title="Ağoğlan məbədi">Ağoğlan məbədi</a> (IX əsr), <a href="/wiki/Xocav%C9%99nd_rayonu" title="Xocavənd rayonu">Xocavənd rayonu</a> <a href="/wiki/Sos_(Xocav%C9%99nd)" title="Sos (Xocavənd)">Sos</a> kəndindəki <a href="/wiki/Amaras_monastr%C4%B1" class="mw-redirect" title="Amaras monastrı">Amaras monastrı</a> (IV əsr), <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki</a> (II əsr) və <a href="/wiki/A%C4%9Fd%C9%99r%C9%99_rayonu" title="Ağdərə rayonu">Ağdərə</a> (IV əsr) rayonlarındakı <a href="/wiki/M%C3%BCq%C9%99dd%C9%99s_Yelisey_monast%C4%B1r%C4%B1_(A%C4%9Fd%C9%99r%C9%99)" title="Müqəddəs Yelisey monastırı (Ağdərə)">Müqəddəs Yelisey məbədləri</a>, Kəlbəcər rayonu (keçmiş <a href="/wiki/A%C4%9Fd%C9%99r%C9%99_rayonu" title="Ağdərə rayonu">Ağdərə rayonu</a> ərazisi) <a href="/wiki/V%C9%99ng_(K%C9%99lb%C9%99c%C9%99r)" title="Vəng (Kəlbəcər)">Vəng</a> kəndində <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99s%C9%99r_monast%C4%B1r%C4%B1" title="Gəncəsər monastırı">Gəncəsər məbədi</a> (XIV əsr), <a href="/wiki/Qax_rayonu" title="Qax rayonu">Qax rayonunda</a> <a href="/wiki/L%C9%99kit_m%C9%99b%C9%99di" title="Ləkit məbədi">Ləkit məbədi</a> (V əsr), <a href="/wiki/Qum_m%C9%99b%C9%99di" class="mw-redirect" title="Qum məbədi">Qum məbədi</a> (VI əsr), <a href="/wiki/Yeddi_kils%C9%99_m%C9%99b%C9%99di" class="mw-redirect" title="Yeddi kilsə məbədi">Yeddi kilsə məbədi</a> (IV əsr), <a href="/wiki/K%C3%BCrm%C3%BCx_m%C9%99b%C9%99di" class="mw-redirect" title="Kürmüx məbədi">Kürmüx məbədi</a> (XII əsr),<a href="/wiki/Q%C9%99rbi_Az%C9%99rbaycan" title="Qərbi Azərbaycan">Qərbi Azərbaycan</a> (Hazırda Ermənistan respublikasının yerləşdiyi ərazi) ərazisində <a href="/w/index.php?title=Haqapat_m%C9%99b%C9%99di&action=edit&redlink=1" class="new" title="Haqapat məbədi (səhifə mövcud deyil)">Haqapat məbədi</a>, <a href="/wiki/Qo%C5%9Fav%C9%99ng_m%C9%99b%C9%99di" class="mw-redirect" title="Qoşavəng məbədi">Qoşavəng məbədi</a>, <a href="/wiki/A%C4%9Ftala_monast%C4%B1r_kompleksi" title="Ağtala monastır kompleksi">Ağtala məbədi</a>, <a href="/wiki/Tatev_m%C9%99b%C9%99di" class="mw-redirect" title="Tatev məbədi">Tatev məbədi</a>, <a href="/wiki/Uzunlar_m%C9%99b%C9%99di" title="Uzunlar məbədi">Uzunlar məbədi</a>, <a href="/w/index.php?title=Yeniv%C9%99ng_m%C9%99b%C9%99di&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yenivəng məbədi (səhifə mövcud deyil)">Yenivəng məbədi</a>, <a href="/w/index.php?title=S%C9%99nain_m%C9%99b%C9%99di&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sənain məbədi (səhifə mövcud deyil)">Sənain məbədi</a> alban məbəd memarlığının dövrümüzə qədər çatmış ən gözəl nümunələridir.<a href="#cite_note-247">[247]</a> Alban memarlıq sənəti özünəməxsus mürəkkəb koloriti, texnikası, təkrarolunmaz gözəlliyi və üslubu ilə həmişə maraq doğurmuş və seçilmişdir. Həmişə diqqət çəkən yenilik öz məzmununa görə maraq doğurduğundan digər <a href="/wiki/Qafqaz_xalqlar%C4%B1" title="Qafqaz xalqları">Qafqaz xalqları</a> da qədim alban mdəniyyətindən faydalanaraq özlərinin memarlıq və mədəniyyətləini inkişaf etdirmişlər. Albaniyada şərq xristianlığına məxsus memarlığın bütün növləri inkişaf etmişdi. Alban xristianlığının ilk dövrü üçün xarakterik olan kilsə tikililəri idi. Bu kilsələr uzunsov ibadət zalı olan birnefli məbədlərdən ibarət olmuşdur. Bu növ məbədlərin üstü ikiqatlı sadə daşla örtülürdü. Albaniyada xristianlığın memarlığı üslubunda dairəvi məbədlər deyilən xüsusi memarlıq da yayılmışdı və bu üslub yalnız albanlara aiddir. Bunun da öz səbəbi var. Belə ki, Albaniyada dairəvi məbədlərin tikilməsi erkən xristianlıq dövrünə aiddir və tədqiqatçıların fikrincə bu məbədlər günəşə ibadət edən albanlar tərəfindən, yəni hələ xristianlığın tam mənimsənilmədiyi və səma cismlərinə ibadətlə qarışdırıldığı dövrlərdə tikilib. Bu cəhət erkən xristianlıq dövrü alban xaçlarında da özünü göstərir. Albaniyada xristian memarlığının ən kütləvi forması isə sovmələrdir. Sovmələr karvan yolları kənarında kiçik ibadətgah rolunu oynasalar da, onlar əslində memorial tikililərdir. Albanlarda həm mehrablı, həm də mehrabsız sovmələrə rast gəlinir. Sovmələrin divarı bir qayda olaraq zərif naxışlara malik nişan daşları ilə bəzədilirdi. Alban dövrünün ən mürəkkəb tikililəri isə bazillikalar və monastırlar hesab olunur. Bir çox tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu üslub <a href="/wiki/C%C9%99nubi_Qafqaz" title="Cənubi Qafqaz">Cənubi Qafqazda</a> yalnız albanlara məxsusdur. Çünki alban dövrü memarlıq abidələrinin divarları üzərindəki elementlər yalnız bu dövr abidələrinin özünəməxsus xüsusiyyətləri kimi dəyərləndirilir. <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="İqtisadi_həyat">İqtisadi həyat</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=19" title="İqtisadi həyat bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=19" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İqtisadi həyat">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pul_tədavülü">Pul tədavülü</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=20" title="Pul tədavülü bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=20" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Pul tədavülü">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0_02.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0_02.jpg/250px-%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0_02.jpg" decoding="async" width="250" height="241" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0_02.jpg/375px-%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4e/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0_02.jpg/500px-%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0_02.jpg 2x" data-file-width="1761" data-file-height="1697" /></a><figcaption>Üzərində kleoparenın təsviri olan gümüş <a href="/w/index.php?title=Tetradrahma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tetradrahma (səhifə mövcud deyil)">tetradraxma</a> (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Tarix_Muzeyi" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Tarix Muzeyi">Azərbaycan Tarix Muzeyi</a>)</figcaption></figure> <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Respublikası">Azərbaycan Respublikası</a> ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı müxtəlif bölgələrdə yerləşən arxeoloji abidələrin antik və erkən orta əsrlər qatlarından Qafqaz Albaniyasında istifadə edilmiş yüzlərlə <a href="/wiki/Sikk%C9%99" title="Sikkə">sikkə</a> nümunələri əldə edilmişdir.<a href="#cite_note-248">[248]</a> Həmçinin <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99_%C5%9F%C9%99h%C9%99r_xarabal%C4%B1qlar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Qəbələ şəhər xarabalıqları">Qəbələ</a>,<a href="#cite_note-ReferenceM-249">[249]</a> <a href="/wiki/Torpaqqala" title="Torpaqqala">Torpaqqala</a>, <a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1" title="Xınıslı">Xınıslı</a>,<a href="#cite_note-250">[250]</a> <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir_kils%C9%99_kompleksi" title="Mingəçevir kilsə kompleksi">Mingəçevir</a> arxeoloji qazıntıları zamanı <a href="/wiki/Sikk%C9%99" title="Sikkə">sikkə</a> dəfinələri də aşkarlanmışdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı Qafqaz Albaniyası ərazisindən aşkar edilmiş ən erkən <a href="/wiki/Sikk%C9%99" title="Sikkə">sikkə</a> nümunələri <a href="/wiki/Makedoniyal%C4%B1_%C4%B0sg%C9%99nd%C9%99r" title="Makedoniyalı İsgəndər">Makedoniyalı İsgəndərin</a> adından kəsilmiş <a href="/w/index.php?title=Draxma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Draxma (səhifə mövcud deyil)">draxma</a> və <a href="/w/index.php?title=Tetradrahma&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tetradrahma (səhifə mövcud deyil)">tetradraxmalardır</a>.<a href="#cite_note-251">[251]</a> Sonrakı dövrlərdə isə Albaniyada <a href="/wiki/Makedoniyal%C4%B1_%C4%B0sg%C9%99nd%C9%99r" title="Makedoniyalı İsgəndər">Makedoniyalı İsgəndərin</a> sikkələrinə bənzər yerli təqlidi sikkələr meydana gəlmişdir.<a href="#cite_note-ReferenceN-252">[252]</a> Bundan başqa Qafqaz Albaniyasında <a href="/wiki/Roma_imperiyas%C4%B1" title="Roma imperiyası">Roma imperiyası</a>, <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> və <a href="/wiki/Bizans" class="mw-redirect" title="Bizans">Bizans</a> hökmdarlarının sikkələrindən, həmçinin yerli hökmdarların adlarından kəsilmiş sikkələrdən istifadə edilmişdir.<a href="#cite_note-VII_1973-253">[253]</a> Albaniya dövləti yaranana qədər Azərbaycanda ticarət uzun müddət sadə əmtəə mübadiləsi formasında aparılmışdır. Başqa ölkələrdə olduğu kimi, burada da tədricən pul funksiyasını yerinə yetirən, başqa əmtəələr üçün dəyər ekvivalenti olan əmtəələr meydana gəlmişdir. Qədim Albaniyada sikkə zərb olunanadək ümumi ekvivalent funksiyasını kauri balıqqulağı, mal-qara, metal külçələri və başqa mallar yerinə yetirirdi. Uzun müddət elmdə belə bir fikir hökm sürürdü ki, albanlarda pul tədavülü olmamışdır. Bu rəyi söyləyənlər Strabonun sözlərinə istinad edirdilər: "Onlarda (albanlarda) adətən zərb edilmiş sikkə işlənmir, onlar 100-dən o yana say bilmədiklərindən ancaq mübadilə ticarəti ilə məşğul olurlar". Lakin Azərbaycanda tapılan çoxlu numizmatik materiallar və bu materialların öyrənilməsi göstərdi ki, Albaniyada pul tədavülü, görünür, e.ə. IV əsrin axırlarında – III əsrin əvvəllərində başlanmışdır. Tapıntılar əsasında antik dövrdə Albaniyanın pul tədavülünü iki tarixi mərhələyə bölmək olar. Birinci mərhələ hellinizm dövrünü, yəni e.ə. IV əsrin axırlarından e.ə. I əsrin ortalarına qədərki dövrü, ikinci mərhələ isə e.ə. I əsrin ortalarından eramızın III əsrinin ortalarına qədər olan dövrü əhatə edir. Hellinizm dövrünə aid Azərbaycanda bir neçə pul dəfinəsi tapılmışdır. Bunlardan biri Bərdə dəfinəsidir. Dəfinə <a href="/wiki/Makedoniyal%C4%B1_%C4%B0sk%C9%99nd%C9%99r" class="mw-redirect" title="Makedoniyalı İskəndər">Makedoniyalı Aleksandrın</a>, <a href="/w/index.php?title=Selevkil%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Selevkilər (səhifə mövcud deyil)">Selevki</a> hökmdarlarının sikkələrindən ibarətdir. Şamaxı yaxınlığında Xınıslı kəndinin ətrafında tapılan dəfinə daha böyük olmuşdur. Bu dəfinədən 300-dən çox sikkə toplamaq mümkün olmuşdur. Dəfinədəki gümüş sikkələr arasında Afinanın, Frakiya çarı Lisimaxın (e.ə. 323–281-ci illər), Vifiniya çarları <a href="/w/index.php?title=I_Nikomed&action=edit&redlink=1" class="new" title="I Nikomed (səhifə mövcud deyil)">I Nikomedin</a> (e.ə. 149–91-ci illər) və <a href="/w/index.php?title=II_Nikomed&action=edit&redlink=1" class="new" title="II Nikomed (səhifə mövcud deyil)">II Nikomedin</a> (e.ə. 91–74-cü illər), <a href="/wiki/Pont" title="Pont">Pont</a> çarı <a href="/wiki/VI_Mitridat_Evpator" title="VI Mitridat Evpator">VI Mitridat Evpatorun</a> (e.ə. 114–63-cüillər) tetradraxmaları, e.ə. 175-ci ildən 83-cü ilədək hökmranlıq etmiş Selevki çarlarının tetradraxmaları, e.ə. 80-ci illərdə kəsilmiş <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a> denarisi və nəhayət, 70-dən çox yerli sikkə vardır. Bu dəfinə e.ə. 60–50-ci illərdə basdırılmışdır.<a href="#cite_note-ReferenceO-254">[254]</a> Sikkələrin həm tərkibi, həm də miqdarı cəhətdən hellinizm dövrünün ən zəngin dəfinəsi <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Respublikas%C4%B1" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Respublikası">Azərbaycan Respublikasının</a> <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> rayonunda Qafqaz Albaniyasının paytaxtı <a href="/wiki/Kabalaka" title="Kabalaka">Qəbələ şəhəri xarabalığının</a> yaxınlığında tapılmışdır. Burada 700-dən artıq gümüş sikkə toplamaq mümkün olmuşdur. Dəfinə kənardan gətirilmə və yerli sikkələrdən ibarətdir. Dəfinənin ən qədim gətirilmə sikkələri Makedoniyalı Aleksandrın draxmaları və <a href="/wiki/Frakiya" title="Frakiya">Frakiya</a> çarı Lisimaxın tetradraxmalarıdır. Həmin sikkələr uzun müddət istifadə olunduğundan çox sürtülmüşdür. Gətirilmə sikkələrin böyük əksəriyyəti e.ə. 187-ci ildən 129-cu ilədək hakimiyyət başında olmuş Selevki hökmdarlarının <a href="/wiki/Tetradraxma" title="Tetradraxma">tetradraxmalarıdır</a>. Dəfinədə o dövrdə hökmranlıq etmiş bütün Selevki padşahlarının sikkələri vardır.<a href="#cite_note-ReferenceP-255">[255]</a> Dəfinədə Parfiya sikkələri bir neçə draxma ilə təmsil olunmuşdur. Bunlar əsasən <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiyanın</a> ilk sikkələrindən ibarətdir. Dəfinənin tərkibində beş ədəd yunan-Baktriya tetradraxmasının olması xüsusi maraq doğurur. Bu tetradraxmalar Zaqafqaziya ərazisində nadir tapıntılardır. Tetradraxmalardan biri Yunan-Baktriya çarlığının banisi <a href="/w/index.php?title=I_Diodot&action=edit&redlink=1" class="new" title="I Diodot (səhifə mövcud deyil)">I Diodota</a> məxsusdur və e.ə. 250–247-ci illərdə kəsilmişdir, qalanları isə Evkraditin (e.ə. 169–159-cu illər) adından zərb edilmişdir.<a href="#cite_note-ReferenceN-252">[252]</a> Bu sikkələrin yalnız Azərbaycanda aşkar edilməsi (tarixi Albaniya ərazisinin hüdudlarından kənarda hələlik ancaq Artaşatda bircə ədəd belə sikkə tapılmışdır), onların üslubi xüsusiyyətləri, tiplərin bəzi əlamətləri, habelə ümumi möhürlərlə zərb edilmiş çoxlu sikkələr bunların Albaniyanın yerli məhsulları olmasına şübhə yeri qoymur. E.ə. I əsrin ortalarından etibarən Albaniya bazarlarında gətirilmə sikkələrə Roma sikkələri də qoşulmuşdu. <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a> sikkələri xüsusən <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevirdə</a>, <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdədə</a>, <a href="/wiki/Beyl%C9%99qan" title="Beyləqan">Beyləqan</a> rayonundakı <a href="/w/index.php?title=T%C9%99z%C9%99k%C9%99nd_m%C9%99b%C9%99di&action=edit&redlink=1" class="new" title="Təzəkənd məbədi (səhifə mövcud deyil)">Təzəkənd xarabalığında</a>, <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99" title="Gəncə">Gəncə</a> şəhərinin, <a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxının</a> yaxınlığında və <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələdə</a> tapılmışdır. Bunlar Mingəçevirdə, e.ə. I – eramızın III əsrinə aid qəbirlərdə xüsusilə çox aşkar edilmişdir. Eramızdan əvvəl I əsrin sonunda – eramızın I əsrinin başlanğıcında Avqust denariləri Zaqafqaziyada geniş yayılmışdı. Albaniya ərazisində sayca da bu sikkələr digər Roma sikkələrindən çoxdur. Avqust denarisinin tək-tək nümunələrinə Albaniyanın hər yerində rast gəlinir. Təzəkənd xarabalığında 12 ədəd Avqust denarisindən ibarət kiçik dəfinə tapılmışdır. Eramızın I əsrinin birinci yarısında Avqust sikkələri Qərbdə İspaniyadan Şərqdə Hindistana qədər çox böyük bir ərazidə geniş yayılmışdı. Avqust sikkələri çox uzun bir müddət ərzində pul tədavülündə qüvvədə qalmışdı; qonşu Gürcüstanda hətta eramızın II–III əsrlərində də həmin sikkələrin aşkar edilməsi buna sübutdur. Reversində (arxa üzündə) Qay və Lusinin təsviri verilmiş Avqust denarilərinin geniş yayılması bir çox ölkələrdə bunlara bənzədilən sikkələr kəsilməsinə səbəb olurdu. Zaqafqaziya dəfinələrinin öyrənilməsi güman etməyə imkan verir ki, bu sikkələrə bənzədilən sikkələr <a href="/wiki/%C4%B0beriya" class="mw-redirect" title="İberiya">İberiyada</a> da kəsilirmiş.<a href="#cite_note-256">[256]</a> Avqustdan sonra hökmranlıq etmiş imperatorların kəsdirdiyi Roma sikkələrindən Albaniya ərazisində tək-tək nümunələr tapılmışdır. Lakin Roma sikkələri bütün tarixi Albaniya ərazisində yayılsalar da, Azərbaycan Respublikasının az qala bütün rayonlarında antik dövrə aid abidələrin arxeoloji qazıntıları zamanı rast gəlinsələr də, Albaniya bazarlarında işlənən gətirilmə pullar arasında say üstünlüyünə malik olmamışlar.<a href="#cite_note-257">[257]</a> Eramızdan əvvəl I əsrdə və eramızın ilk əsrlərində Albaniyanın pul tədavülündə üstün rolu Parfiya sikkələri oynayırdı. Arxeoloji qazıntılar zamanı Parfiya sikkələrinə qədim Albaniya ərazisinin hər yerində rast gəlinir. Bunların arasında Parfiyanın demək olar ki, bütün çarlarının sikkələri vardır. Qotars (eramızın 41–52-ci illəri) sikkələri daha tez-tez aşkar edilir. Bunlar çox uzun bir müddət ərzində Albaniyanın pul tədavülündə qüvvədə olmuşdur.<a href="#cite_note-ReferenceO-254">[254]</a> Məsələn, Əli-Bayramlı rayonunun Xersonovka kəndində tapılmış 109 Arşaki sikkəsindən ibarət dəfinə eramızın II əsrinin sonlarında basdırılmış olsa da, Qotars draxmaları bu dəfinədə böyük əksəriyyət təşkil edir. Qəbələdə aşkar edilmiş bir dəfinənin tərkibində Otonun (eramızın 69-cu ili), Vespasianın (69–79-cu illər), <a href="/wiki/Trayan" title="Trayan">Trayanın</a> (98–117-ci illər) və <a href="/wiki/Adrian" title="Adrian">Adrianın</a> (117–138-ci illər) Roma <a href="/w/index.php?title=Denari&action=edit&redlink=1" class="new" title="Denari (səhifə mövcud deyil)">denariləri</a> ilə birlikdə Qotars draxması tapılmışdır. Bu dəfinə III əsrin sonlarında basdırılmışdır, çünki onun sikkələrinin böyük əksəriyyəti Sasani çarı <a href="/w/index.php?title=II_Varaxran&action=edit&redlink=1" class="new" title="II Varaxran (səhifə mövcud deyil)">II Varaxranın</a> (276–293-cü illər) draxmalarından ibarətdir.<a href="#cite_note-ReferenceP-255">[255]</a> 224-cü ildə <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> dövləti süqut etdi, lakin onun xarabalıqları üzərində Sasanilər imperiyası bərqərar olub möhkəmləndi. Beləliklə, Albaniya bazarlarına Arşaki sikkələrinin axını kəsildi. Albaniya tədricən Sasanilər imperiyasının təsiri altına düşdü. III əsrin ortalarından Albaniya bazarlarına güclü axınla gələn Sasani sikkələri Arşaki və Roma sikkələrini əvəz etdi. <center> <ul class="gallery mw-gallery-traditional" style="max-width: 965px;"> <li class="gallerycaption"><a href="/wiki/AMEA_Milli_Az%C9%99rbaycan_Tarixi_Muzeyi" class="mw-redirect" title="AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi">AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin</a> Numizmatika fondunda saxlanılan Qafqaz Albaniyasında tədavüldə olmuş pullar</li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:Tetradraxma_albania.jpg" class="mw-file-description" title="Gümüş tetradraxma (təqlidi)"><img alt="Gümüş tetradraxma (təqlidi)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Tetradraxma_albania.jpg/126px-Tetradraxma_albania.jpg" decoding="async" width="126" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Tetradraxma_albania.jpg/189px-Tetradraxma_albania.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Tetradraxma_albania.jpg/252px-Tetradraxma_albania.jpg 2x" data-file-width="544" data-file-height="497" /></a></div> <div class="gallerytext">Gümüş tetradraxma (təqlidi)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:Albaniya_tetradraxma.jpg" class="mw-file-description" title="Makedoniyalı İskəndərin təsviri olan gümüş tetradraxma (təqlidi)"><img alt="Makedoniyalı İskəndərin təsviri olan gümüş tetradraxma (təqlidi)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Albaniya_tetradraxma.jpg/134px-Albaniya_tetradraxma.jpg" decoding="async" width="134" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Albaniya_tetradraxma.jpg/202px-Albaniya_tetradraxma.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7a/Albaniya_tetradraxma.jpg/268px-Albaniya_tetradraxma.jpg 2x" data-file-width="753" data-file-height="646" /></a></div> <div class="gallerytext">Makedoniyalı İskəndərin təsviri olan gümüş tetradraxma (təqlidi)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:Aleksand_tetradraxma.jpg" class="mw-file-description" title="Gümüş tetradraxma (təqlidi)"><img alt="Gümüş tetradraxma (təqlidi)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Aleksand_tetradraxma.jpg/114px-Aleksand_tetradraxma.jpg" decoding="async" width="114" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Aleksand_tetradraxma.jpg/171px-Aleksand_tetradraxma.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Aleksand_tetradraxma.jpg/227px-Aleksand_tetradraxma.jpg 2x" data-file-width="264" data-file-height="267" /></a></div> <div class="gallerytext">Gümüş tetradraxma (təqlidi)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:Tetradraxma_Albania.jpg" class="mw-file-description" title="Gümüş tetradraxma (təqlidi)"><img alt="Gümüş tetradraxma (təqlidi)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Tetradraxma_Albania.jpg/126px-Tetradraxma_Albania.jpg" decoding="async" width="126" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Tetradraxma_Albania.jpg/190px-Tetradraxma_Albania.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Tetradraxma_Albania.jpg/252px-Tetradraxma_Albania.jpg 2x" data-file-width="426" data-file-height="389" /></a></div> <div class="gallerytext">Gümüş tetradraxma (təqlidi)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:Caucasian_Albania_tetradraxma.jpg" class="mw-file-description" title="Albaniyada kəsilmiş gümüş tetradraxma"><img alt="Albaniyada kəsilmiş gümüş tetradraxma" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Caucasian_Albania_tetradraxma.jpg/124px-Caucasian_Albania_tetradraxma.jpg" decoding="async" width="124" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Caucasian_Albania_tetradraxma.jpg/186px-Caucasian_Albania_tetradraxma.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Caucasian_Albania_tetradraxma.jpg/248px-Caucasian_Albania_tetradraxma.jpg 2x" data-file-width="790" data-file-height="733" /></a></div> <div class="gallerytext">Albaniyada kəsilmiş gümüş tetradraxma</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:Albania_tetradraxma.jpg" class="mw-file-description" title="Albaniya tetradraxma"><img alt="Albaniya tetradraxma" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Albania_tetradraxma.jpg/121px-Albania_tetradraxma.jpg" decoding="async" width="121" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Albania_tetradraxma.jpg/183px-Albania_tetradraxma.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Albania_tetradraxma.jpg/243px-Albania_tetradraxma.jpg 2x" data-file-width="601" data-file-height="569" /></a></div> <div class="gallerytext">Albaniya tetradraxma</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg" class="mw-file-description" title="Üzərində IV Fraatın təsviri olan Arşakilər dövrünə aid gümüş tetradraxma"><img alt="Üzərində IV Fraatın təsviri olan Arşakilər dövrünə aid gümüş tetradraxma" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/132px-%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg" decoding="async" width="132" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/199px-%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/265px-%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="1443" data-file-height="1254" /></a></div> <div class="gallerytext">Üzərində IV Fraatın təsviri olan Arşakilər dövrünə aid gümüş tetradraxma</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg" class="mw-file-description" title="Arşakilər dövrünə aid gümüş tetradraxma"><img alt="Arşakilər dövrünə aid gümüş tetradraxma" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg/114px-%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg" decoding="async" width="114" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg/171px-%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7f/%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg/228px-%D0%90%D1%80%D1%88%D0%B0%D0%BA%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg 2x" data-file-width="2090" data-file-height="2112" /></a></div> <div class="gallerytext">Arşakilər dövrünə aid gümüş tetradraxma</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_III.jpg" class="mw-file-description" title="Gümüş tetradraxma (təqlidi)"><img alt="Gümüş tetradraxma (təqlidi)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_III.jpg/119px-%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_III.jpg" decoding="async" width="119" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_III.jpg/179px-%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_III.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_III.jpg/237px-%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_III.jpg 2x" data-file-width="1582" data-file-height="1533" /></a></div> <div class="gallerytext">Gümüş tetradraxma (təqlidi)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%C4%B1%C4%B1%C4%B1.jpg" class="mw-file-description" title="III Makedoniyalı İskəndərin təsviri olan mis draxma"><img alt="III Makedoniyalı İskəndərin təsviri olan mis draxma" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%2C_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%C4%B1%C4%B1%C4%B1.jpg/117px-%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%2C_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%C4%B1%C4%B1%C4%B1.jpg" decoding="async" width="117" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%2C_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%C4%B1%C4%B1%C4%B1.jpg/176px-%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%2C_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%C4%B1%C4%B1%C4%B1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9c/%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%2C_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%C4%B1%C4%B1%C4%B1.jpg/235px-%D0%9C%D0%B0%D0%BA%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D1%8F%2C_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%C4%B1%C4%B1%C4%B1.jpg 2x" data-file-width="1389" data-file-height="1362" /></a></div> <div class="gallerytext">III Makedoniyalı İskəndərin təsviri olan mis draxma</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg" class="mw-file-description" title="Üzərində Antoninin təsviri olan gümüş tetradraxma"><img alt="Üzərində Antoninin təsviri olan gümüş tetradraxma" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/116px-%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg" decoding="async" width="116" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/175px-%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/233px-%D0%90%D0%BD%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%B8_%D0%9A%D0%BB%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="1982" data-file-height="1959" /></a></div> <div class="gallerytext">Üzərində Antoninin təsviri olan gümüş tetradraxma</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg" class="mw-file-description" title="Sasanilərdən I Xosrovun gümüş draxması"><img alt="Sasanilərdən I Xosrovun gümüş draxması" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/125px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg" decoding="async" width="125" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/188px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg/250px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D1%81%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B0%D1%85%D0%BC%D0%B0.jpg 2x" data-file-width="2274" data-file-height="2089" /></a></div> <div class="gallerytext">Sasanilərdən I Xosrovun gümüş draxması</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9.jpg" class="mw-file-description" title="Sasanilərdən I Xosrovun gümüş draxması (arxa tərəf)"><img alt="Sasanilərdən I Xosrovun gümüş draxması (arxa tərəf)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9.jpg/119px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9.jpg" decoding="async" width="119" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9.jpg/179px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9.jpg/238px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%81%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B2%D1%8B%D0%B9.jpg 2x" data-file-width="2345" data-file-height="2265" /></a></div> <div class="gallerytext">Sasanilərdən I Xosrovun gümüş draxması (arxa tərəf)</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg" class="mw-file-description" title="Sasanilərdən IV Hörmüzün gümüş draxması"><img alt="Sasanilərdən IV Hörmüzün gümüş draxması" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg/122px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg" decoding="async" width="122" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg/184px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg/245px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B.jpg 2x" data-file-width="2521" data-file-height="2368" /></a></div> <div class="gallerytext">Sasanilərdən IV Hörmüzün gümüş draxması</div> </li> <li class="gallerybox" style="width: 185px"> <div class="thumb" style="width: 180px; height: 145px;"><a href="/wiki/Fayl:%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%83%D0%B4_IV.jpg" class="mw-file-description" title="Sasanilərdən IV Hörmüzün gümüş draxması (arxa tərəf)"><img alt="Sasanilərdən IV Hörmüzün gümüş draxması (arxa tərəf)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%83%D0%B4_IV.jpg/113px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%83%D0%B4_IV.jpg" decoding="async" width="113" height="115" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%83%D0%B4_IV.jpg/171px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%83%D0%B4_IV.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c2/%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%83%D0%B4_IV.jpg/227px-%D0%A1%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B_%D0%A5%D0%BE%D1%80%D0%BC%D1%83%D0%B4_IV.jpg 2x" data-file-width="2372" data-file-height="2404" /></a></div> <div class="gallerytext">Sasanilərdən IV Hörmüzün gümüş draxması (arxa tərəf)</div> </li> </ul> </center> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sosial_münasibətlər">Sosial münasibətlər</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=21" title="Sosial münasibətlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=21" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Sosial münasibətlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> Antik müəlliflərə əsasən, Qafqaz Albaniyasının öz basilevsləri (çarları) vardı. <a href="/wiki/Pompey" title="Pompey">Pompeyin</a> yürüşləri zamanından tanınan <a href="/wiki/Oroys" title="Oroys">Oroysun</a> və otuz il sonra sərkərdə Kanidi Krass ilə çarpışan Zoberin adları bizə gəlib çatmışdır. Bəzi antik yazıçılar Albaniyada bir basilevs olduğunu deyirlər. Məsələn, Strabon bildirir ki, hazırda Albaniyada bir basilevs hamının üzərində hökmranlıq edir. Eyni fikri <a href="/wiki/%C4%B0osif_Flavi" title="İosif Flavi">İosif Flavi</a>, <a href="/wiki/Dion_Kassi" title="Dion Kassi">Dion Kassi</a> və <a href="/wiki/Appian" class="mw-redirect" title="Appian">Appian</a> da söyləyirlər. Plini, Avqustun Aikira kitabəsi, Fest, Evtropi və başqaları Albaniyada çarın təkhakimiyyətliyindən bəhs edirlər. Digər müəlliflər Albaniyada bir neçə basilevsin hökmranlıq etdiyini göstərirlər. Məsələn, Plutarx Kaspi sahillərində bir neçə alban basilevsi olduğu haqqında məlumat verir. Tasit də albanlarda rekslər (çarlar) olduğunu söyləyir.<a href="#cite_note-Kamal86-258">[258]</a> Antik müəlliflər qədim Albaniyanın kübar cəmiyyətinin nümayəndələrini yunan və latın mənşəli terminlərlə adlandırırlar. Bunların hər birinin öz alban prototipinə nə dərəcədə uyğun gəldiyini söyləmək çətindir; ictimai institutlar müxtəlif olduğundan adətən terminlər mənaca üst-üstə düşmür. Latın variantında basilevs və reks həm varlı, həm də sadəcə adlı-sanlı adam deməkdir. Basilevs və reks (yəni hökmdar, hakim) həm çara, həm də çarlığa dəxli olmayan nüfuzlu şəxsə aid edilə bilərdi.<a href="#cite_note-Kamal79-150">[150]</a> Albaniyada basilevslərdən əlavə, hegemonlar və prefektlər də qeyd edilir. Appian bildirir ki, Pompeyin təntənəli qələbə arabasının önündə iki alban hegemonunu aparırdılar.<a href="#cite_note-Kamal79-150">[150]</a> Hegemon başlıca olaraq başçı, rəhbər, habelə sərkərdə, canişin deməkdir. Ayrı-ayrı hallarda şəhərin ərzaq təminatı rəisi, donanma komandanı, canişin, müttəfiqlərin süvari dəstəsinin komandanı prefekt adlandırıla bilərdi. <a href="/w/index.php?title=Elian&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elian (səhifə mövcud deyil)">Eliana</a> görə, hiyerevslər və "kaspilərin ən varlıları və ən adlı-sanlıları" dəvə yunundan paltar geyirdilər.<a href="#cite_note-259">[259]</a> Məlumatda cəmiyyətin yuxarı təbəqəsi nümayəndələri haqqında yaxşı təsəvvür yaradılır, varlılardan və hakimiyyət başında duranlardan danışılır. Söhbət rəhbərlərdən və ya sərkərdələrdən gedir, hərçənd burada, ola bilsin, ümumiyyətlə başçı və ya canişin deyil, bəlkə də var-dövlət sahibi, adlı-sanlı adam nəzərdə tutulur.<a href="#cite_note-Babayev76-260">[260]</a> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:M%C3%B6h%C3%BCr-q%C4%B1z%C4%B1l_%C3%BCz%C3%BCk,_%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/M%C3%B6h%C3%BCr-q%C4%B1z%C4%B1l_%C3%BCz%C3%BCk%2C_%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1.JPG/400px-M%C3%B6h%C3%BCr-q%C4%B1z%C4%B1l_%C3%BCz%C3%BCk%2C_%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1.JPG" decoding="async" width="400" height="296" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/M%C3%B6h%C3%BCr-q%C4%B1z%C4%B1l_%C3%BCz%C3%BCk%2C_%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1.JPG/600px-M%C3%B6h%C3%BCr-q%C4%B1z%C4%B1l_%C3%BCz%C3%BCk%2C_%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/M%C3%B6h%C3%BCr-q%C4%B1z%C4%B1l_%C3%BCz%C3%BCk%2C_%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1.JPG/800px-M%C3%B6h%C3%BCr-q%C4%B1z%C4%B1l_%C3%BCz%C3%BCk%2C_%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1.JPG 2x" data-file-width="1219" data-file-height="902" /></a><figcaption>Möhür-qızıl üzük, İsmayıllı</figcaption></figure> Strabon piyada qoşundan və süvarilərdən bəhs edir. Albanlarda "nizəatanlar və oxatanlar vardır; geyimləri <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehli</a>, qalxanları [uzun, dördküncdür], başlarına heyvan [dərisindən] hazırlanmış papaq qoyurlar…" Bütün əlamətlərdən görünür ki, qoşunun tərkibində Albaniyanın sosial təbəqələri müəyyən dərəcədə öz əksini tapırdı. Piyada qoşun nisbətən ikinci dərəcəli əhəmiyyətə malik idi və əhalinin daha yoxsul təbəqələrini təmsil edirdi, süvarilər isə daha təminatlı ailələrdən toplanırdı.<a href="#cite_note-Kamal86-258">[258]</a> Strabon məlumat verir ki, <a href="/wiki/Selena" title="Selena">Selena</a> ilahəsinə həsr edilmiş Alban məbədində "kahin vəzifəsini basilevsdən sonra ən böyük hörmət sahibi olan, geniş müqəddəs məbəd torpağının və hiyerodulların (müqəddəs qullar) başında duran xadim icra edir".<a href="#cite_note-261">[261]</a> Burada basilevsdən sonra ən böyük hörmət sahibi olan xadim – teokratik aparatın nümayəndəsi əks olunmuşdur. İbadətgahın və məbədyanı ərazinin əhalisinə gəlincə Selena ilahəsinə həsr edilmiş alban hiyeronunda baş kahin yalnız öz ibadətgahında deyil, həm də əhalisi çox olan geniş məbədyanı ərazidə hökmran idi. Strabon yaxşı məskunlaşmış hiyera xoranı və hiyerodulları ayrılıqda xatırladır.<a href="#cite_note-262">[262]</a> Başqa bir yerdə qeyd edilir ki, albanlarda ilahəyə insan qurbanları verilir və "qurban verilən yıxılarkən vəziyyətinə görə fal açılır və bütün icmaya elan olunur".<a href="#cite_note-263">[263]</a> Antik müəllif müqəddəs torpağın icmaçıları ilə hiyerodullar arasında fərq qoyur. Bununla əlaqədar olaraq Albaniyadan kənarda yerləşən ibadətgahın oxşar əhalisi ilə tanış olmaq maraqlıdır. <a href="/wiki/Kappadokiya" title="Kappadokiya">Kappadokiya</a> Komanasının Enio və ya Ma (yerli adı) ibadətgahı barəsində Strabon məlumat verir ki, "orada əhalinin əksəriyyəti teoforetlərdən və hiyerodullardan ibarətdir".<a href="#cite_note-ReferenceA-264">[264]</a> Kiçik Asiya ibadətgahının teoforetlərini, görünür, qədim Qafqaz Albaniyasının məbədyanı ərazisinin zəhmətkeş əhalisi ilə eyniləşdirmək lazımdır. Hiyerodullar və teoforetlər məbəd ərazisinə bağlı əkinçilik icmasının üzvləri olan məbədyanı ərazinin kəndli əhalisi idilər. Beləliklə, ibadətgahda və hiyera xorada iki kateqoriya əhali qeyd edilir: məbəd icmasının üzvləri və hiyerodullar. Birinci kateqoriyaya başlıca olaraq əkinçiliklə məşğul olan əhali aid idi.<a href="#cite_note-Babayev76-260">[260]</a> Hiyera xora əhalisinin digər kateqoriyasına hiyerodullar aid idilər. Kiçik Asiya məbədlərinin hiyerodulları haqqında xeyli məlumat qalmışdır. Məsələn, Strabon qeyd edir ki, Farnakiyada şəhər "çoxlu hiyerodulları və hiyera xorası olan Ameriya qəsəbəsinə" malik idi. Antik müəllif əlavə edir ki, burada da "albanlarda və Frikiyada olduğu kimi, Selena məbədi" vardır. Bu məlumatdan görünür ki, hələ qədim vaxtlarda Kiçik Asiya və Albaniyanın məbədlərini eyniləşdirmə cəhdi var idi. Hiyerodullar başqa ibadətgahlarda da vardı. Məbəd hiyerodullarının geniş yayılması yaxşı məlumdur. Strabon Zelada, Kappadokiya Komanasında, Morimenadakı Zevs məbədində və Pont Komanasında hiyerodullar olmasını xatırladır. Hər iki Komanada altı mindən çox hiyerodul vardı. Morimenadakı Zevs məbədində hiyerodulların sayı isə, üç minə yaxın idi.<a href="#cite_note-Kamal86-258">[258]</a> Albaniya hiyerodulları vahid kütlə deyildi və cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinə təsir göstərə bilməzdilər. Onlar köləlik institutu ilə bağlı sosial kateqoriya deyil, ilahiyyat qulları, yəni ibadətgahın qulluqçuları idilər, buraya sıravi kahinlər də daxil idilər. Qədim Qafqaz Albaniyasının məbəd icmalarının torpaq sahibliyi haqqında məlumat azdır. Strabona görə, Selena məbədinin Alban hiyerevsinə əhalisi çox olan geniş müqəddəs torpaq tabe idi, yəni Alban məbədlərinin ixtiyarında yunandilli müəlliflər tərəfindən "hiyera xora" adlandırılan xüsusi məbədyanı ərazilər vardı. Materialın azlığı üzündən məbəd torpaqlarının istismar edilməsi haqqında biliyimiz çox səthidir. Bu barədə yalnız qonşu hiyera xoralar haqqında Strabonun məlumatı vardır. Güman etmək olar ki, ölkədə məbədyanı torpaqlar Selena, Helios və ya Zevs allahlarına məxsus hesab edilsə də, əslində baş kahinin – hiyerevsin, ola bilsin, məbəd iyerarxiyasının ən nüfuzlu üzvlərinin ixtiyarında idi.<a href="#cite_note-Kamal86-258">[258]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alban_ordusu">Alban ordusu</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=22" title="Alban ordusu bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=22" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Alban ordusu">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg/230px-%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg" decoding="async" width="230" height="352" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg/345px-%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg/460px-%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%88%D0%BB%D0%B5%D0%BC.jpg 2x" data-file-width="1275" data-file-height="1950" /></a><figcaption>Alban döyüşçüsünə məxsus dəbilqə (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Tarix_Muzeyi" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Tarix Muzeyi">Azərbaycan Tarix Muzeyi</a>)</figcaption></figure> <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabon</a> yazırdı ki, albanlar"…həm piyada, həm at belində, həm yüngül silahlanmış (<a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehsiz</a>), həm də <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehlənmiş</a> halda vuruşurdular". Strabonun məlumatında albanların qoşun növlərindən danışılır: görünür, albanlar bu cəhətdən qonşularından heç də fərqlənmirdilər, ya da çox cüzi fərqlənirdilər. Beləliklə, qədim coğrafiyaşünasın dediyinə görə, alban qoşunu piyadalara və süvarilərə bölünürdü. Strabonu belə də başa düşmək olar: albanlar at qoşulmuş döyüş arabasında vuruşurdular, çünki "hippos" həm at, həm də döyüş arabası deməkdir, yəni albanlar həm piyada qoşunundan, həm də süvarilərdən istifadə edirdi, həm yüngül silahlanmış döyüşçülər – psiletlər, həm də <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehli</a> döyüşçülər – katafraktlar vardı. Zirehli atlar qədim xalqların hərb sənətində xüsusi yer tutur. Strabon yazır ki, "belə süvari qoşun həvəskarı yalnız midiyalılar və ermənilər deyil, həm də albanlardır, çünki müharibədə <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehli</a> atlardan istifadə edirlər". Antik müəllif hücum və müdafiə silahları haqqında məlumat qoyub getmişdir. Məsələn, qeyd edilir ki, albanlarda <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehləri</a> və uzun dördkünc qalxanları olan nizəçilər və oxatanlar vardı; albanlar iberlər kimi başlarına heyvan dərisindən hazırlanmış papaqlar qoyurdular. <a href="/wiki/Plutarx" title="Plutarx">Plutarx</a> romalılar ilə albanların toqquşmasını təsvir edərək bildirir ki, Albaniya basilevsinin qardaşı <a href="/wiki/Kozis" title="Kozis">Kozis</a> Pompeyə "nizə ilə zərbə" endirmişdi.<a href="#cite_note-Əliyev57-265">[265]</a> Akontistlər – nizəçilər və toksotlar – oxatanlar vardısa, deməli, nizələr və oxlar da olmalı idi. Arxeoloji material yazıçıların dediklərini təsdiq edir. Albaniya ərazisində çoxlu silah aşkar edilmişdir və bunun xeyli hissəsi küp, katakomba və taxta qəbirlər mədəniyyətinin daşıyıcılarına məxsusdur. <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a> küp qəbirlərindən çıxarılmış nizə ucluqları məlumdur. Bunlar dəmirdəndir, oymaqlıdır, uzunsov üçbucaq formasındadır, bəzilərində tiyə boyunca qabarıq damar uzanır, ucluqların uzunluğu 11 santimetrdən 40 santimetrə qədərdir. Silahın hazır olması üçün həmin ucluğa ağac sap keçirmək kifayətdir. Albaniya nizəçi döyüşçüləri məhz bu cür nizələrdən istifadə edirdilər. Ölçülərini müəyyən etmək üçün başqa xalqların nizələri ilə tutuşdurmaq əsasında güman etmək olar ki, Albaniya döyüşçülərinin nizələri iki metr məsafəyə və daha uzağa çata bilərdi. O dövrdə üçpərli, saplaqlı dəmir ox ucluqları oymaqlı, çıxıntılı tunc ucluqları, habelə daha erkən dövr (eramızdan əvvəl VII–VI əsrlər) üçün səciyyəvi olan oymaqlı, üçüzlü tunc və sümük ucluqları sıxışdırıb aradan çıxartmışdı. Bununla yanaşı küp qəbirlərin birindən əvvəlki vaxtların tunc oxlarına nisbətən daha səliqəli hazırlanmış tunc ox ucluğu tapılmışdır. Mingəçevirdə e.ə. III–I əsrlər təbəqəsində bişmiş gildən olan ox ucluqları aşkar edilmişdir. <a href="/wiki/Yaloylut%C9%99p%C9%99_m%C9%99d%C9%99niyy%C9%99ti" title="Yaloylutəpə mədəniyyəti">Yaloylutəpə</a> tipli torpaq qəbirlərin birində (Çuxur Qəbələ yaxınlığında) çoxlu miqdarda saplaqlı üçpərli ox ucluqları üzə çıxarılmışdır.<a href="#cite_note-ReferenceH-197">[197]</a> Görünür, Albaniya ərazisində də saplaqlı üçpərli ox ucluqları e.ə. I əsrin başlanğıcında <a href="/wiki/Orta_Asiya" class="mw-redirect" title="Orta Asiya">Orta Asiya</a> və <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiya</a> vasitəsilə yayılmışdır. Ucluqların bir qismi buraya sarmat tayfaları ilə gəlib çıxa bilərdi. Güman etmək olar ki, qədim albanlar qarğı oxlar da işlədirdilər. Parfiya tayfalarında <a href="/wiki/Skifl%C9%99r" title="Skiflər">skif</a> yayı (kamanı) əsas yer tutur, sikkələrdə, ritonlarda və başqa əşyalarda təsvir olunurdu.<a href="#cite_note-ReferenceM-249">[249]</a> Bu kaman uzunluğu 60–70 santimetrdən çox olmayan oxlar üçün idi. Eraların ayrıcında skif kamanı ilə yanaşı daha mürəkkəb hun kamanı tətbiq edilirdi, onun uzunluğu 120 santimetrdən 160 santimetrə qədərdi, üzərində qoyma sümüklər vardı. Daha yüngül və daha ağır ucluqların olması antik Albaniyada yüngül və ağır kamanların mövcudluğunu güman etməyə imkan verir. Bunlarla həm süvarilər, həm də piyada qoşun silahlanmışdı.<a href="#cite_note-Əliyev57-265">[265]</a> Qazıntılar antik müəlliflərin məlumatlarını təsdiq edir, həm də hücum silahına və hərbi əməliyyatla bağlı əşyalara işıq salan bir çox yeni faktlar verir. Bu sıraya Mingəçevirdən, Şamaxıdan, İsmayıllıdan, Çuxuryurddan və başqa yerlərdən tapılan dəmir qılınclar aiddir. Qılıncların tiyələri ensiz və uzun, ucları sivridir. Bəzisində ağac və ya sümük bəzəyi izləri vardır. Üzünə dəri çəkilmiş qınlar da qalmışdır. Qılıncların bir qisminin halqavari başcığı vardır. Gəncəçayın sahilində çiy kərpic qəbirdən 0,61 metr uzunluğunda qılınc aşkar edilmişdir. Görünür, bu qılınc dəri qında saxlanılırmış və yuxarı hissədə, qəbzənin yaxınlığında qına oval şəklində olan iki dəmir halqa keçirilibmiş. Qəbzə üç dəmir mıxla mıxlanmış və tunc halqa ilə bərkidilmişdir. Qılıncın halqavari başcığı vardır. Bu cür başçıqları olan qılınclar Qara dənizin şimal sahillərindən Çinə qədər çox böyük bir ərazidə yayılmışdı. Qədim Qafqaz Albaniyasına bu qılıncları, görünür, Avrasiya çöllərində köçəri həyat sürən tayfalar gətirmişdir.<a href="#cite_note-Əliyev57-265">[265]</a> Arxeoloji qazıntılar nəticəsində Azərbaycan ərazisində, yəni Mingəçevirdə, Çirçir gölündə (<a href="/wiki/A%C4%9Fda%C5%9F" title="Ağdaş">Ağdaş</a> rayonunun <a href="/wiki/Pir%C9%99z%C9%99" title="Pirəzə">Pirəzə</a> kəndi), <a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1" title="Xınıslı">Xınıslıda</a> (<a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxı</a>), <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99%C3%A7ay" title="Gəncəçay">Gəncəçayın</a> sahilində və başqa yerlərdə çoxlu xəncər aşkar edilmişdir. Xəncərlərin böyük bir qismi görkəmini itirmişdir. Xəncərlərin uzunluğu təqribən 25 santimetrdən 30 santimetrə qədərdir. Məsələn, Xınıslıdan tapılmış xəncərin uzunluğu 28 santimetrə, Mingəçevirdən tapılmış xəncərlər isə 12 santimetrdən 26 santimetrə qədərdir. Albanlar bu hücum silahları ilə yanaşı, bıçaqlardan da istifadə edirdilər. Bıçaqlar Mingəçevirdə, Xınıslıda və başqa yerlərdə aşkar olunmuşdur. Arxeoloji materiallar içərisində uzunluğu 1–2,5 metrə çatan dəmir döyüş yabalarına rast gəlinir. Belə hesab edilir ki, onlardan həm müdafiə, həm də əlbəyaxa hücum döyüşlərində istifadə olunurmuş.<a href="#cite_note-Əliyev57-265">[265]</a> Öyrənilən dövrün əsas müdafiə silahlarından biri də <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zireh</a> idi. Strabonun qeyd etdiyinə görə, qədim Qafqaz Albaniyasının döyüşçülərində <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zireh</a> – toraks da olmuşdur. Qazıntılar zamanı hələlik tam salamat qalan <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zireh</a> tapılmamışdır, bu qoruyucu geyimin ancaq ayrı-ayrı qalıqlarına rast gəlinir. Məsələn, qəbirlərin birində üç mindən artıq daş muncuq aşkar edilmişdir. Güman olunduğuna görə, muncuq dənələri <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zireh</a> rolunu oynayan dəri geyimə tikilirmiş. Eyni sözlər böyük miqdarda aşkar edilmiş tunc düymələrə də aiddir. Qəbirlərin birindən döyüşçünün qoruyucu metal geyiminin, o cümlədən dəmir <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zirehin</a> hissələri tapılmışdır. Tapıntılarla əlaqədar olaraq, "heyvan dərisi geymiş" alban döyüşçüləri haqqında Plutarxın verdiyi məlumat yada düşür. Strabon qeyd edir ki, aşılanmamış öküz dərisindən <a href="/wiki/Zireh" title="Zireh">zireh</a> başqa xalqlarda da olmuşdur. Digər qoruyucu silah geniş yayılmış qalxan idi. Strabon alban qalxanları haqqında da aydın məlumat verir. Bu, qallarda və romalılarda skutum adlanan uzun dördkünc ("qapışəkilli") qalxandır. Qazıntılardan birində dəmir qalxana bənzər kiçik bir şey tapılmışdır. Qeyd etmək maraqlıdır ki, Plutarx Pompey ilə alban basilevsinin qardaşı Kasis arasındakı çarpışmanı təsvir edərkən göstərir ki, "döyüşdən sonra romalılar öldürülmüş barbarların üst-başlarını axtarıb qarətə başlayanda amazonka peltaları tapılmışdı". Qədim heykəltəraşlar peltanı amazonkaların kiçik müdafiə silahı kimi aypara şəklində təsvir edirdilər. Bütün bu deyilənlər təsdiq edir ki, qədim müəlliflərə görə, alban döyüşçülərində iki növ müdafiə silahı olmuşdur: Roma skutumunu xatırladan böyük qalxan və formaca peltaya yaxınlaşan kiçik qalxan.<a href="#cite_note-266">[266]</a> Bizə alban döyüşçülərinin baş örtüyü haqqında gəlib çatan məlumat da diqqəti cəlb edir. Görünür, albanlar başlarına bütün Qafqazda yayılmış papaq qoyurdular. Strabon albanların baş örtüyünü heyvan dərisi ilə əlaqələndirir və alban döyüşçülərinin digər qoruyucu baş örtükləri haqqında heç bir məlumat vermir.<a href="#cite_note-Əliyev57-265">[265]</a> Yaxşı qalmış tunc dəbilqə tapılmışdır, dəbilqənin yuxarı hissəsi enlənən içiboş borucuqla qurtarır, bu borucuq, ehtimal ki, lələklər, at qılı və digər fərqlənmə nişanları taxmaq üçündür. Öyrənilən dövrdə bir çox xalqlarda dəbilqələr vardı. Lakin dəbilqə antik Albaniyanın sıravi döyüşçüləri üçün səciyyəvi deyildi. Qoşunların miqdarı haqqında antik müəlliflərin verdiyi konkret məlumat hərbi işin öyrənilməsi məsələsində müəyyən yer tutur. Strabonun dediyinə görə albanlar "[döyüş üçün] iberlərə nisbətən daha çox qoşun düzürlər. Onlar altmış min piyada qoşun və iyirmi iki min süvari silahlandırırlar – Pompeylə döyüşə (albanlar) belə bir (qoşunla) getmişlər". Plutarx bildirir ki, Kürü keçib romalılar üzərinə həmlələr edilən zaman albanlar qırx min nəfərdən az olmamışlar. Daha sonra Plutarx romalıları qarşılayan albanların sayı haqqında bir qədər başqa məlumat verir. Qədim müəllif bildirir ki, <a href="/wiki/Pompey" title="Pompey">Pompeyi</a> "döyüşə hazır vəziyyətdə, lakin pis silahlanmış və başlıca olaraq, heyvan dərisində 60000 piyada və 12000 süvari" qarşılamışdır. Birinci halda Plutarx piyadanı süvaridən fərqləndirmir, alban qoşununun ümumi miqdarını verir: döyüşçülər 40000 nəfər idi. İkinci halda Plutarxın məlumatı Strabonun məlumatını xatırladır, lakin alban süvarilərinin sayı cəhətdən ondan fərqlənir.<a href="#cite_note-Əliyev57-265">[265]</a> Deyilənlərdən görünür ki, alban süvarilərinin sayı Strabonda 22 min, <a href="/wiki/Plutarx" title="Plutarx">Plutarxda</a> isə 12 mindir. <a href="/wiki/Appian" class="mw-redirect" title="Appian">Appiana</a> əsasən, albanların basilevsi <a href="/wiki/Oroys" title="Oroys">Oroys</a> və iberlərin basilevsi Artok yeddi miriad döyüşçü ilə Kür çayının yaxınlığında Pompeyi güdürdü. Appian belə müəyyən edir ki, alban və iber qoşunu 70 min döyüşçüdən ibarət idi. Əgər iber qoşununun alban qoşunundan az olması haqqında Strabonun məlumatı əsas götürülsə, deməli, albanların payına təqribən 40 min döyüşçü düşür, bu isə alban qoşununun miqdarı haqqında Plutarxın birinci məlumatı ilə düz gəlir. Beləliklə, görünür ki, alban qoşunu <a href="/wiki/Strabon" title="Strabon">Strabona</a> görə 82 min (60 min piyada və 22 min süvari), <a href="/wiki/Plutarx" title="Plutarx">Plutarxa</a> görə bir halda 72 min (60 min piyada və yalnız 12 min süvari), başqa bir halda 40 min, Apiana görə təqribən 40 min döyüşçüdən ibarət idi. Eramızdan əvvəl 64-cü ildə alban qoşunlarının romalılarla ilk toqquşması Plutarx və Dion Kassi tərəfindən təsvir edilmişdi. Bu toqquşma eramızın 35-ci ilində parfiyalılara qarşı yönəldilmiş hərbi əməliyyatla əlaqədar <a href="/wiki/Korneli_Tasit" class="mw-redirect" title="Korneli Tasit">Korneli Tasit</a> tərəfindən də xatırladılır.<a href="#cite_note-Əliyev57-265">[265]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Sənətkarlıq">Sənətkarlıq</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=23" title="Sənətkarlıq bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=23" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Sənətkarlıq">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Metalişləmə">Metalişləmə</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=24" title="Metalişləmə bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=24" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Metalişləmə">vikimətni redaktə et</a>]</div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:Bronze_deer_figure_from_Mingachevir.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bronze_deer_figure_from_Mingachevir.JPG/200px-Bronze_deer_figure_from_Mingachevir.JPG" decoding="async" width="200" height="179" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bronze_deer_figure_from_Mingachevir.JPG/300px-Bronze_deer_figure_from_Mingachevir.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Bronze_deer_figure_from_Mingachevir.JPG/400px-Bronze_deer_figure_from_Mingachevir.JPG 2x" data-file-width="1853" data-file-height="1661" /></a><figcaption>Mis maral fiquru</figcaption></figure> Ayrı-ayrı yerlərdə indiyədək qalmaqda olan metal, daş və ağac əmək alətləri Albaniyanın iqtisadiyyatını öyrənmək üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bunlar dəmir oraqlar, çapacaqlar, bıçaqlar, qayçılar, bizlər, iynələr, dən daşları, kirkirə daşları, sürtgəclər, bülöv daşlardan ibarətdir.<a href="#cite_note-267">[267]</a> <a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1" title="Xınıslı">Xınıslı</a>, <a href="/wiki/N%C3%BCyd%C3%BC_abid%C9%99l%C9%99ri" title="Nüydü abidələri">Nüydü</a>, <a href="/w/index.php?title=Q%C4%B1rlart%C9%99p%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qırlartəpə (səhifə mövcud deyil)">Qırlartəpə</a>, <a href="/wiki/Yaloylut%C9%99p%C9%99_m%C9%99d%C9%99niyy%C9%99ti" title="Yaloylutəpə mədəniyyəti">Yaloylutəpə</a>, <a href="/wiki/Qarak%C3%BCb%C9%99r" title="Qarakübər">Qaraköbər</a>, <a href="/wiki/Torpaqqala" title="Torpaqqala">Torpaqqala</a> və Albaniyanın digər məskənlərində forması və ölçüsü müxtəlif olan əl dəyirmanları, o cümlədən qayıq şəklində çox iri dən daşları aşkar edilmişdir.<a href="#cite_note-268">[268]</a> Eramızın I–II əsrlərindən başlayaraq işlədilən kirkirə daşlarının tapılması dən üyüdülməsinin yeni, mütərəqqi üsullarının tətbiqi ilə bağlıdır.<a href="#cite_note-269">[269]</a> O dövrdə xeyli miqdarda dişli oraqların olması əkinçilik sahəsində, xüsusən biçin prosesində əmələ gələn tərəqqini arxeoloji cəhətdən təsdiq edir. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkar edilən bitki qalıqları Albaniyada əkinçiliyin inkişafı və istehsal olunan məhsulların çeşidi haqqında mühakimə yürütməyə imkan verir.<a href="#cite_note-ReferenceB-11">[11]</a> Dulusçuluq məmulatı Qafqaz Albaniyası iqtisadiyyatının və mədəniyyətinin daha da inkişaf etdiyini göstərir. Eramızdan əvvəl I minilliyin ikinci yarısında Yaloylutəpə keramikasının yeni səciyyəvi formaları – qonşu ölkələrin keramikasından fərqlənən süddanlar, birayaqlı və üçayaqlı vazalar meydana gəlir. Yaloylutəpə keramikası Şirvan, Şəki, Zaqatala bölgəsi, Gəncə-Qazax, Mil-Qarabağ düzü, <a href="/wiki/Alazan_%C3%A7ay%C4%B1" class="mw-redirect" title="Alazan çayı">Alazan</a> və Kür hövzəsi, habelə <a href="/wiki/Da%C4%9F%C4%B1stan" title="Dağıstan">Dağıstan</a> ərazisində olan abidələrdən məlumdur. Yuxarıda qeyd edilmiş rayonlar üçün səciyyəvi olan keramika kompleksinin yeknəsəqliyi vahid, səciyyəvi iqtisadiyyata, mədəniyyətə və əraziyə malik əhalinin etnik yekcinsliyinə sübutdur.<a href="#cite_note-270">[270]</a> Albaniya ərazisində xeyli miqdarda dəmirçilik məmulatı üzə çıxarılmışdır; onların böyük bir qismi yerli ustaların məhsuludur, bununla birlikdə gətirilmə əşyalara, başlıca olaraq zərif qab-qacağa və bəzək şeylərinə də təsadüf edilir. Albaniyanın yerli xammala əsaslanan metallurgiyası və metalişləmə sənəti yüksək kamillik səviyyəsinə qalxmışdı.<a href="#cite_note-271">[271]</a> Alban cəmiyyətinin əyanlar təbəqəsinin məişətində geniş istifadə olunan gümüş və mis qab-qacaq cəmiyyətin sosial cəhətdən yekcins olmadığını da aydın bildirir. <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Fayl:G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F_sancaq,_Ming%C9%99%C3%A7evir.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F_sancaq%2C_Ming%C9%99%C3%A7evir.JPG/200px-G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F_sancaq%2C_Ming%C9%99%C3%A7evir.JPG" decoding="async" width="200" height="445" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F_sancaq%2C_Ming%C9%99%C3%A7evir.JPG/300px-G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F_sancaq%2C_Ming%C9%99%C3%A7evir.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F_sancaq%2C_Ming%C9%99%C3%A7evir.JPG/400px-G%C3%BCm%C3%BC%C5%9F_sancaq%2C_Ming%C9%99%C3%A7evir.JPG 2x" data-file-width="501" data-file-height="1114" /></a><figcaption>Mingəçevirdə tapılmış gümüş sancaq</figcaption></figure> Metal qablarla yanaşı, şüşə məmulatı da geniş yayılmışdı. Albaniyada şüşə qab istehsalının eramızın II–III əsrlərindən meydana gəldiyi ehtimal edilir. Əvvəlki dövrdə isə bunlar bir qayda olaraq Şərq ölkələrindən gətirilirdi.<a href="#cite_note-272">[272]</a> Zərgərlik də nəzərə çarpacaq dərəcədə inkişaf etmişdi. Arxeoloji tədqiqatların gedişində, xüsusilə qəbirlərdə aşkar edilmiş bəzək şeyləri öz formalarının və istifadə olunmuş materialların rəngarəngliyi ilə fərqlənir. Bunlar metaldan, şüşədən, gildən, pastadan, müxtəlif qiymətli və yarımqiymətli daşlardan hazırlanırdı.<a href="#cite_note-VII_1973-253">[253]</a> Bəzək şeylərinin tərkibinə qadın tacları (çələngləri), boyunbağılar, qolbaqlar, üzüklər, asma bəzəklər, sancaqlar, toqqalar, muncuqlar, müxtəlif tikmə, bəzəklər və i.a. daxildir. Əsasən <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a>, <a href="/wiki/Yaloylut%C9%99p%C9%99_m%C9%99d%C9%99niyy%C9%99ti" title="Yaloylutəpə mədəniyyəti">Yaloylutəpə</a>, <a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1" title="Xınıslı">Xınıslı</a>, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a>, <a href="/wiki/Qarat%C9%99p%C9%99_(B%C9%99rd%C9%99)" title="Qaratəpə (Bərdə)">Qaratəpə</a>, <a href="/wiki/Qalagah_(%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1)" title="Qalagah (İsmayıllı)">Qalagah</a> , <a href="/w/index.php?title=%C5%9Eort%C9%99p%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şortəpə (səhifə mövcud deyil)">Şortəpə</a>, <a href="/w/index.php?title=Q%C4%B1rl%C4%B1t%C9%99p%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qırlıtəpə (səhifə mövcud deyil)">Qırlıtəpə</a> və digər Albaniya abidələri qazıntılarından məlum olan, nəcib metallardan və qiymətli daşlardan hazırlanmış bəzək şeyləri müəyyən qrup təşkil edir.<a href="#cite_note-ReferenceJ-219">[219]</a> Bəzək şeylərinin böyük bir qrupu antik dövrdə geniş yayılmış qolbaqlardan ibarətdir. Qolbaqlar tuncdan, gümüşdən, qızıldan, dəmirdən hazırlanırdı. Ayrı-ayrı keramik qolbaq nümunələri də məlumdur.<a href="#cite_note-ReferenceG-121">[121]</a> Qolbaqların ön kəsiyi dairəvi yaxud üçbucaqvaridir, çox vaxt zoomorf başcıqlar şəklində düzəldilən ucları bəzilərində aralıdır, səthi ya saya, ya da ornamentlidir; bu qolbaqlar yalnız bəzək şeyləri deyil, həm də qədim albanların ideoloji təsəvvürlərini əks etdirən ayin əşyaları idi.<a href="#cite_note-273">[273]</a> Boyunbağılar əsasən o dövrün ən erkən qəbirlərinin materiallarından tanışdır. Ucları bir qədər genişləndirilmiş, bitişdirilməmiş, batıq ornamentlə bəzədilmişdir. Alban kişi və qadın qəbirlərində tez-tez üzük və sırğalara rast gəlinir – bunlar formaca bir-birindən fərqlidir. Onlar əlvan metallardan, dəmir və sümükdən düzəldilirdi. Üzüklər tökmə və döymə üsulu ilə düzəldilir; bəzən qiymətli daşlardan və şüşələrdən qaş qoyulur, zoomorf təsvirlər, həndəsi ornamentlərlə təchiz olunurdu. Qaşlı üzüklər möhür rolunu oynayırdı və xronoloji cəhətdən, bir qayda olaraq, qaşsız üzüklərə nisbətən daha sonralara aiddir. Üzük-möhürlərin xarici nümunələri adətən Romadandır. Onlar Qafqaz Albaniyasının Roma ilə geniş əlaqələrə malik olmasını təsdiq edir.<a href="#cite_note-274">[274]</a> Bəzək şeyləri arasında sırğalar xüsusi yer tutur. Qızıl sırğalar Mingəçevir, Yaloylutəpə, Xınıslı, Qalagah, [[<a href="/wiki/%C5%9Eat%C4%B1rl%C4%B1_(B%C9%99rd%C9%99)" title="Şatırlı (Bərdə)">Şatırlı</a>]] (<a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Bərdə</a>) və başqa yerlərdə aşkar edilmişdir. Qeyd etmək maraqlıdır ki, Şatırlı antik məskəni yaxınlığında olan qəbiristanda qazıntı zamanı müxtəlif zərgərlik məmulatı ilə birlikdə tökmə üsulu ilə sırğalar və digər bəzək şeyləri hazırlamaq üçün işlədilən daş qəliblər tapılmışdır. Bəndlər bəzək şeyləri arasında mühüm yer tutur. Gümüş, tunc, dəmir bəndlərə qəbirlərin əksəriyyətində təsadüf edilir. Əcnəbi bəndlər, əsasən Roma bəndləri çoxdur. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində əsasən tuncdan olan çoxlu miqdarda müxtəlif sancaqlar üzə çıxarılmışdır. Onlardan bəzilərinin başı tunc zəncirlərlə bəzədilmişdir. Rəngarəng toqqalar, piləklər, asma bəzəklər və xüsusilə həm yerli ustalar tərəfindən düzəldilən, həm də kənardan gətirilən müxtəlif muncuqlar da külli miqdarda tapılmışdır. Munacuqlar əsasən antik dünyanın məşhur mədəniyyət mərkəzlərindən gətirilirdi və digər gətirilmə materiallarla birlikdə bunlar sübut edir ki, eramızdan əvvəl IV–I əsrlərdə və eramızın I–II əsrlərində Qafqaz Albaniyası <a href="/wiki/Qara_d%C9%99niz" title="Qara dəniz">Qara dənizin</a> şimal sahilində yerləşən şəhərlərlə, <a href="/wiki/Parfiya" title="Parfiya">Parfiyanın</a>, <a href="/wiki/Roma" title="Roma">Romanın</a>, <a href="/wiki/Mesopotamiya" title="Mesopotamiya">Mesopotamiyanın</a>, <a href="/wiki/Misir" title="Misir">Misirin</a>, <a href="/wiki/Hindistan" title="Hindistan">Hindistanın</a>, <a href="/wiki/Suriya" title="Suriya">Suriyanın</a> şəhərləri ilə geniş ticarət əlaqələri və mədəni əlaqələr saxlamışdır. Albaniya ərazisində ehtiyatı bol olan əlvan daşlar keyfiyyətdə ən yaxşı gətirilmə nümunələrdən geri qalmayan bəzək şeyləri və möhürləri düzəltməkdə yerli sənətkarlar üçün xammal mənbəyi idi.<a href="#cite_note-275">[275]</a> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dulusçuluq">Dulusçuluq</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=25" title="Dulusçuluq bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=25" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Dulusçuluq">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="miqyas:151px;max-width:151px"><div class="tsingle" style="float:left;margin:1px;miqyas:149px;max-width:149px"><div class="thumbimage"><a href="/wiki/Fayl:%D0%A0%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%8F.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/%D0%A0%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%8F.jpg/147px-%D0%A0%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%8F.jpg" decoding="async" width="147" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/%D0%A0%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%BD_%D1%81_%D0%B3%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B9_%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%8F.jpg 1.5x" data-file-width="206" data-file-height="291" /></a></div></div><div style="clear:left"></div><div class="thumbcaption" style="clear:left;text-align:left;background-color:lightgrey"><a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevirdə</a> arxeoloji tədqiqatlar zamanı aşkarlanmış maral başlı zoomorf qab (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Tarix_Muzeyi" class="mw-redirect" title="Azərbaycan Tarix Muzeyi">Azərbaycan Tarix Muzeyi</a>)</div></div></div> Albaniya bədii keramikasının istehsalında özünü xüsusilə parlaq şəkildə büruzə verən dekorativ-tətbiqi sənətin daha da inkişaf etdiyini qeyd etmək lazımdır.<a href="#cite_note-ReferenceL-244">[244]</a> Məhz antik dövrdə dulus çarxının demək olar ki, tamamilə istifadədən çıxmasına və alban keramikasının böyük bir qisminin əllə hazırlanmasına baxmayaraq, keramika öz formalarının simmetrikliyi və zərifliyi ilə fərqlənir.<a href="#cite_note-276">[276]</a> Keramikanın ən səciyyəvi tiplərindən biri olan "süddanlar" xüsusilə maraqlıdır. Bunlar yumru gövdəli, birqulplu, azacıq yuxarı qalxmış uzunsov novçalı qablardır, novçanın başlandığı yerdə adətən çox vaxt "süzgəc" düzəldilirdi. Bunlar bişirilməmişdən qabaq ağımtıl və ya qırmızımtıl şirə ilə örtülürdü.<a href="#cite_note-277">[277]</a> Qabların boğazı və qulpu bir çox hallarda batıq və ya çökək ornamentlə, gövdəsi isə simmetrik şəkildə yerləşdirilən yapışdırma düyməvari naxışlarla bəzədilirdi. Səciyyəvi novçanın hər iki tərəfinə vurulan bu cür yapışdırma naxışlar həmin qablara zoomorf görkəm verir.<a href="#cite_note-278">[278]</a> Kürədə bişirilən məşhur birayaqlı və üçayaqlı qırmızı və qara vazalar kimi, təsvir edilən qabların da yerli xalq ənənəsində dərin kökləri vardır və bu ənənənin ünsürləri hellinizm dövrünün alban incəsənəti üçün xüsusilə səciyyəvidir. Eyni zamanda inkar etmək olmaz ki, Yaxın Şərq və Aralıq dənizi ölkələri xalqlarının mədəniyyəti də alban mədəniyyətinə müəyyən təsir göstərmişdir. Eramızdan əvvəl IV–III əsrlərdə geniş yayılmış olan bədii keramikaya əməli əhəmiyyətini də saxlayan ən müxtəlif zoomorf və antropomorf qablar daxildir.<a href="#cite_note-ReferenceK-242">[242]</a> Ümumiyyətlə, mücərrəd ornamentlə bəzədilmiş qablara xüsusi düzəlmiş qulpların, qapaqların və digər lazımlı ünsürlərin köməyi ilə zoomorf və ya antropomorf görkəm verilir. Bir çox saxsı qablarda heyvanların, quşların, insanın yapışdırma və basma ornamentlə, boya ilə yaradılmış sxematik təsvirləri vardır ki, bunlar alban incəsənəti haqqında müəyyən təsəvvür yaradır.<a href="#cite_note-279">[279]</a> Bununla əlaqədar olaraq <a href="/wiki/%C4%B0smay%C4%B1ll%C4%B1_rayonu" title="İsmayıllı rayonu">İsmayıllı rayonunun</a> <a href="/wiki/Hac%C4%B1h%C9%99t%C9%99mli" title="Hacıhətəmli">Hacıhətəmli</a> yaşayış yerindən tapılmış dabanlı oturacağı olan boz rəngli vazanı xüsusilə qeyd etmək lazımdır; Gövdəsi yapışdırma naxışla bəzədilmiş qabın kiçik şaquli qulpları vardır, ağzı dəyirmidir. Şaquli qulpların hər iki tərəfinə çiçək şəklində kiçik naxışlar yapışdırılmışdır; qulpun dibində də buna bənzər yapışdırma naxış vardır. Yapışdırma naxışların köməyi ilə qaşlar, gözlər, qulaqlar və üzün hər iki tərəfindən sallanan iki hörük, batıq cızıqların köməyilə kirpiklər bildirilmişdir. Qadın çöhrəsinin zəngin təxəyyülü naməlum usta tərəfindən məharətlə yaradılmış təsviri əsrləri arxada qoyaraq bizə gəlib çatmışdır. Buna oxşar antropomorf saxsı qablar qədim Şamaxı qazıntılarından məlumdur. Qabın gövdəsinin yuxarı hissəsi adam başı formasındadır; qulaqlar, burun, gözlər və bel realist görkəmdə verilmişdir. Təsvir edilmiş keramikaya bənzəyən, maral, keçi, öküz, xoruz, göyərçin, tısbağa və i.a. formasında hazırlanan, realist alban incəsənəti üçün səciyyəvi olan antropomorf saxsı qab <a href="/wiki/T%C3%BCrkiy%C9%99" title="Türkiyə">Türkiyə</a> ərazisində olan hett abidələrindən də məlumdur.<a href="#cite_note-III_в._н_1950-109">[109]</a> Eramızdan əvvəl IV–III əsrlərdən başlayaraq Albaniyanın dekorativ-tətbiqi sənətində kiçik formalar plastikası, məişət süjetlərinə və mifoloji süjetlərə dair səhnələrin batıq xətlərlə təsvir edildiyi daş heykəllər xüsusi yer tutur. Albaniya terrakotları hər şeydən əvvəl qadın heykəlcikləri, az-az hallarda kişi heykəlcikləri, zoomorf fiqurlar, o cümlədən yüyənli at təsvirləri ilə təmsil olunmuşdur. Alban incəsənətinin bu abidələri olduqca çoxdur: təkcə İsmayıllı rayonunun ərazisində, Mollaisaqlı-Hacıhatəmli yaylasında 60-dan artıq heykəlcik aşkara çıxarılmışdır. Bunlar <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a>, <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99" title="Qəbələ">Qəbələ</a> və <a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Şamaxı</a> qazıntılarından da məlumdur. Albaniyanın kiçik gil heykəlyapma (koroplastika) sənəti arxaik formaları xeyli dərəcədə hifz edib saxlamış və o, Şərq incəsənəti üçün səciyyəvi olan üslubda yaradılmışdır. Çox ehtimal ki, terrakotlar ən qədim zamanlardan məhsuldarlıq rəmzi sayılan Ana İlahəsinin təsviri ilə bağlı olmuşdur.<a href="#cite_note-280">[280]</a> Albaniya koroplastikasının müəyyən hissəsi Azərbaycanın qədim əhalisinin etiqadlarını və təsəvvürlərini əks etdirən, qonşu ölkələrin incəsənəti ilə ümumi cəhətləri olan zoomorf təsvirlərlə təmsil edilmişdir. Arxaik cizgiləri saxlayan terrakot heykəlciklər antik dövrdə <a href="/wiki/%C3%96n_Asiya" title="Ön Asiya">Ön Asiya</a> və <a href="/wiki/Yax%C4%B1n_%C5%9E%C9%99rq" title="Yaxın Şərq">Yaxın Şərq</a> incəsənətinin lokal məktəblərindən birini təmsil edir.<a href="#cite_note-281">[281]</a> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Hökmdarlar">Hökmdarlar</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=26" title="Hökmdarlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=26" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Hökmdarlar">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div style="float:left; width:48%;"> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="İlkin_dövr">İlkin dövr</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=27" title="İlkin dövr bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=27" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İlkin dövr">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Arran_(h%C3%B6kmdar)" title="Arran (hökmdar)">Arran</a>. Albaniyanın yarıməfsanəvi hökmdarı. <a href="/wiki/Arran%C5%9Fahlar" title="Arranşahlar">Arranşahlar</a> sülaləsindən.</li> <li><a href="/wiki/Oroys" title="Oroys">Oroys</a>. <a href="/wiki/Pompeyin_Qafqaz_Albaniyas%C4%B1na_y%C3%BCr%C3%BC%C5%9F%C3%BC" title="Pompeyin Qafqaz Albaniyasına yürüşü">Pompeyin Qafqaz Albaniyasına yürüşü</a> zamanı Albaniya hökmdarı.</li> <li><a href="/wiki/Zober" title="Zober">Zober</a>. <a href="/wiki/Mark_Antoni" title="Mark Antoni">Mark Antoninin</a> əmri ilə, <a href="/w/index.php?title=Kanidinin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kanidinin (səhifə mövcud deyil)">Kanidinin</a> rəhbərlik etdiyi qoşun tərəfindən məğlub edilmiş Albaniya hökmdarı.<a href="#cite_note-282">[282]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Alban_Arşakiləri">Alban Arşakiləri</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=28" title="Alban Arşakiləri bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=28" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Alban Arşakiləri">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/I_Va%C3%A7aqan" title="I Vaçaqan">I Vaçaqan</a></li> <li><a href="/wiki/I_Va%C3%A7e" title="I Vaçe">I Vaçe</a></li> <li><a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayr</a> (313–371)</li> <li><a href="/wiki/II_Va%C3%A7aqan" title="II Vaçaqan">II Vaçaqan</a> (371-?)</li> <li><a href="/wiki/Mirhavan" title="Mirhavan">Mirhavan</a></li> <li><a href="/wiki/Satoy" title="Satoy">Satoy</a></li> <li><a href="/wiki/Asay" title="Asay">Asay</a></li> <li><a href="/wiki/Yesuagen" title="Yesuagen">Yesuagen</a> (432–444)</li> <li><a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçe</a> (444–463)</li> <li><a href="/wiki/III_Va%C3%A7aqan" title="III Vaçaqan">III Vaçaqan</a> (487–510)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sasanilərin_təyin_etdiyi_hakimlər">Sasanilərin təyin etdiyi hakimlər</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=29" title="Sasanilərin təyin etdiyi hakimlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=29" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Sasanilərin təyin etdiyi hakimlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="30_illik_hakimiyyətsizlik_dövrü">30 illik hakimiyyətsizlik dövrü</h4>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=30" title="30 illik hakimiyyətsizlik dövrü bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=30" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: 30 illik hakimiyyətsizlik dövrü">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/I_Varsken" title="I Varsken">I Varsken</a> (470–482). <a href="/w/index.php?title=Quqark_knyazl%C4%B1%C4%9F%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quqark knyazlığı (səhifə mövcud deyil)">Quqark knyazı</a> və <a href="/wiki/Albaniya_(satrapl%C4%B1q)" title="Albaniya (satraplıq)">Albaniya mərzbanı</a>. <a href="/wiki/Mehranil%C9%99r_s%C3%BClal%C9%99si" class="mw-redirect" title="Mehranilər sülaləsi">Mehranilər sülaləsindən</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Mərzbanlıq_dövrü">Mərzbanlıq dövrü</h4>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=31" title="Mərzbanlıq dövrü bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=31" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mərzbanlıq dövrü">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/w/index.php?title=Piran_G%C3%BC%C5%9Fn%C9%99sp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Piran Güşnəsp (səhifə mövcud deyil)">Piran Güşnəsp</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Piran_Gushnasp" class="extiw" title="en:Piran Gushnasp">en</a> (<a rel="nofollow" class="external text" href="tel:533/534–542">533/534–542</a>)</li> <li><a href="/w/index.php?title=%C6%8Frv%C9%99nd_G%C3%BC%C5%9Fn%C9%99sp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ərvənd Güşnəsp (səhifə mövcud deyil)">Ərvənd Güşnəsp</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Arvand_Gushnasp" class="extiw" title="en:Arvand Gushnasp">en</a> (540–541, 545–540-cı illərin sonu)</li> <li><a href="/wiki/II_Xosrov" title="II Xosrov">II Xosrov</a> (580-ci illər)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Qay%C5%9Fak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qayşak (səhifə mövcud deyil)">Qayşak</a> (626-?)</li> <li><a href="/w/index.php?title=Sema_Vi%C5%9Fnasp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sema Vişnasp (səhifə mövcud deyil)">Sema Vişnasp</a> (?-629)</li></ul> </div><div style="float:right; width:48%;"> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Mehranilər">Mehranilər</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=32" title="Mehranilər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=32" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Mehranilər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Varaz_Qriqor" title="Varaz Qriqor">Varaz Qriqor</a> (628–642)</li> <li><a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> (642–681)</li> <li><a href="/wiki/I_Varaz_Trdat" title="I Varaz Trdat">I Varaz Trdat</a> (681–694) <ul><li><a href="/wiki/Sparama" title="Sparama">Çariça Sparama</a> (694–699).</li> <li><a href="/w/index.php?title=%C5%9Eeroy%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şeroyə (səhifə mövcud deyil)">Böyük Knyaz Şero</a> (699–704)</li></ul></li> <li>I Varaz Trdat (704–705)</li> <li><a href="/wiki/II_Vardan" title="II Vardan">II Vardan</a> (705–711)</li> <li><a href="/wiki/Narse_(Qafqaz_Albaniyas%C4%B1)" title="Narse (Qafqaz Albaniyası)">Narse</a> (711–740)</li> <li><a href="/wiki/I_Qagik" title="I Qagik">I Qagik</a> (740–770)</li> <li><a href="/wiki/I_Stepanos" title="I Stepanos">I Stepanos</a> (770–800)</li> <li><a href="/wiki/II_Varaz_Trdat" title="II Varaz Trdat">II Varaz Trdat</a> (800–812)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="İddiaçılar">İddiaçılar</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=33" title="İddiaçılar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=33" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İddiaçılar">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Tonq_Yabqu_xaqan" title="Tonq Yabqu xaqan">Ziebel</a>. <a href="/wiki/%C3%9C%C3%A7%C3%BCnc%C3%BC_fars-t%C3%BCrk_m%C3%BCharib%C9%99si" title="Üçüncü fars-türk müharibəsi">Üçüncü fars-türk müharibəsi</a> zamanı Tonq Yabqu xaqan (Bizans tarixi mənbələrində Ziebel) özünü Albaniya hakimi elan etmişdir.<a href="#cite_note-283">[283]</a><a href="#cite_note-284">[284]</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Albaniya_çarı_adlandırılanlar">Albaniya çarı adlandırılanlar</h3>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=34" title="Albaniya çarı adlandırılanlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=34" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Albaniya çarı adlandırılanlar">vikimətni redaktə et</a>]</div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Arranşahik_xanədanının_Zarmixr_nəsli">Arranşahik xanədanının Zarmixr nəsli</h4>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=35" title="Arranşahik xanədanının Zarmixr nəsli bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=35" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Arranşahik xanədanının Zarmixr nəsli">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/S%C9%99hl_ibn_Sumbat" class="mw-redirect" title="Səhl ibn Sumbat">Səhl ibn Sumbat</a> (822–854). "Alban ölkəsinin tarixi"ndə.</li> <li><a href="/wiki/Hovannes" title="Hovannes">Hovannes</a> (<a rel="nofollow" class="external text" href="tel:838/839–854">838/839–854</a>). İbn əl-Əsir tərəfindən.</li> <li><a href="/wiki/Atrnerseh" title="Atrnerseh">Atrnerseh</a> (?-870). <ul><li><a href="/w/index.php?title=Sparam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sparam (səhifə mövcud deyil)">II Varaz Trdatın qızı Sparma</a>1 (854-?)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Qriqor_Hammam" title="Qriqor Hammam">Qriqor Hammam</a> (893–897). "Alban ölkəsinin tarixi"; Stepanos Taronetsi; Stepanos Orbelian.</li> <li><a href="/wiki/II_Atrnerseh" class="mw-redirect" title="II Atrnerseh">II Atrnerseh</a> (906–944). Hovanes Drasxaakertsi tərəfindən.</li> <li><a href="/wiki/%C4%B0%C5%9Fxan_%C6%8Fbu_%C6%8Fbd%C3%BClmalik" title="İşxan Əbu Əbdülmalik">İşxan Əbu Əbdülmalik</a> (1044–1110). Stepanos Orbelian; Konstantin Porfiroqent; Ananiya Mokatsi.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Arevmanelilər">Arevmanelilər</h4>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=36" title="Arevmanelilər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=36" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Arevmanelilər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Kvirike" title="Böyük Kvirike">Böyük Kvirike</a> (1032–1038). <a href="/w/index.php?title=Vardan&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vardan (səhifə mövcud deyil)">Vardan</a> tərəfindən.</li></ul> </div><div style="clear:both;"></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Həmçinin_bax">Həmçinin bax</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=37" title="Həmçinin bax bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=37" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Həmçinin bax">vikimətni redaktə et</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r5146992">.mw-parser-output .ts-Portal{background:#f8f9fa;border:1px solid #a2a9b1;clear:right;float:right;font-size:95%;margin:0 0 .5em 1em;padding:.4em;max-width:23em;width:12em;line-height:1.5}.mw-parser-output .ts-Portal th,.mw-parser-output .ts-Portal td{padding:.25em 0;vertical-align:middle}.mw-parser-output .ts-Portal th+td{padding-left:.4em}@media(max-width:719px){.mw-parser-output .ts-Portal{box-sizing:border-box}}</style> <table class="metadata plainlinks noprint ts-Portal"> <tbody><tr> <th style="width: 10%"><a href="/wiki/Portal:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" title="Portal:Qafqaz Albaniyası"><img alt="П:" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/9/99/Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg/14px-Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg" decoding="async" width="14" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/9/99/Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg/21px-Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/az/thumb/9/99/Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg/28px-Caucasian_Albanian_Artsak_cross_stone.jpg 2x" data-file-width="402" data-file-height="562" /></a> </th> <td>"<a href="/wiki/Portal:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" title="Portal:Qafqaz Albaniyası">Qafqaz Albaniyası</a>" portalı </td></tr></tbody></table> <ul><li><a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1" title="Qafqaz albanları">Qafqaz albanları</a></li> <li><a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_dili" title="Qafqaz albanlarının dili">Alban dili</a></li> <li><a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">Alban əlifbası</a></li> <li><a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_bayra%C4%9F%C4%B1" title="Qafqaz Albaniyası bayrağı">Qafqaz Albaniyası bayrağı</a></li> <li><a href="/wiki/Arran_(h%C3%B6kmdar)" title="Arran (hökmdar)">Arran (hökmdar)</a></li> <li><a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_kils%C9%99si" title="Alban Həvari kilsəsi">Alban Həvari kilsəsi</a> <ul><li><a href="/wiki/Ki%C5%9F_kils%C9%99si" title="Kiş kilsəsi">Kiş kilsəsi</a> (<a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki_rayonu" title="Şəki rayonu">Şəki rayonu</a>, <a href="/wiki/Ki%C5%9F_(%C5%9E%C9%99ki)" title="Kiş (Şəki)">Kiş kəndi</a>)</li> <li><a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99s%C9%99r_monast%C4%B1r%C4%B1" title="Gəncəsər monastırı">Gəncəsər monastırı</a> (<a href="/wiki/K%C9%99lb%C9%99c%C9%99r_rayonu" title="Kəlbəcər rayonu">Kəlbəcər rayonu</a>, <a href="/wiki/V%C9%99ngli" title="Vəngli">Vəngli kəndi</a>)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Alban_xa%C3%A7_da%C5%9Flar%C4%B1" class="mw-redirect" title="Alban xaç daşları">Alban xaç daşları</a></li> <li><a href="/wiki/Arran_yepiskoplu%C4%9Fu" title="Arran yepiskopluğu">Arran yepiskopluğu</a></li> <li><a href="/wiki/Aquen_kils%C9%99_m%C9%99clisi" title="Aquen kilsə məclisi">Aquen kilsə məclisi</a></li> <li><a href="/wiki/Alban_katolikoslar%C4%B1n%C4%B1n_siyah%C4%B1s%C4%B1" title="Alban katolikoslarının siyahısı">Alban katolikoslarının siyahısı</a></li> <li><a href="/wiki/Alban_t%C9%99qvimi" title="Alban təqvimi">Alban təqvimi</a></li> <li><a href="/wiki/Alban_%C3%B6lk%C9%99sinin_tarixi" title="Alban ölkəsinin tarixi">Alban ölkəsinin tarixi</a></li> <li><a href="/wiki/Arran_memarl%C4%B1q_m%C9%99kt%C9%99bi" title="Arran memarlıq məktəbi">Arran memarlıq məktəbi</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_%C5%9F%C9%99h%C9%99rl%C9%99ri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qafqaz Albaniyasının şəhərləri (səhifə mövcud deyil)">Qafqaz Albaniyasının şəhərləri</a></li> <li><a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_memarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Qafqaz Albaniyasının memarlığı">Qafqaz Albaniyasının memarlığı</a></li> <li><a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_inc%C9%99s%C9%99n%C9%99ti" title="Qafqaz Albaniyasının incəsənəti">Qafqaz Albaniyasının incəsənəti</a></li> <li><a href="/wiki/Erm%C9%99nistan%E2%80%93Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_s%C9%99rh%C9%99d_m%C3%BCbahis%C9%99si" title="Ermənistan–Qafqaz Albaniyası sərhəd mübahisəsi">Ermənistan–Qafqaz Albaniyası sərhəd mübahisəsi</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Toponimlər">Toponimlər</h4>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=38" title="Toponimlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=38" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Toponimlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a href="/wiki/Aran_b%C3%B6lg%C9%99si" class="mw-redirect" title="Aran bölgəsi">Aran</a> (Azərbaycanın tarixi bölgələrindən biri) <ul><li><a href="/wiki/Aran_iqtisadi_rayonu" title="Aran iqtisadi rayonu">Aran iqtisadi rayonu</a> (<a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan" title="Azərbaycan">Azərbaycan Respublikasının</a> iqtisadi bölgüsündə, tarixi Aran bölgəsinin adını daşıyan şərti iqtisadi rayonu; ərazisinə <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir" title="Mingəçevir">Mingəçevir</a> və <a href="/wiki/%C5%9Eirvan_(%C5%9F%C9%99h%C9%99r)" title="Şirvan (şəhər)">Şirvan (keçmiş Əli-Bayramlı)</a> şəhərləri, habelə <a href="/wiki/A%C4%9Fcab%C9%99di_rayonu" title="Ağcabədi rayonu">Ağcabədi</a>, <a href="/wiki/A%C4%9Fda%C5%9F_rayonu" title="Ağdaş rayonu">Ağdaş</a>, <a href="/wiki/Beyl%C9%99qan_rayonu" title="Beyləqan rayonu">Beyləqan</a>, <a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99_rayonu" title="Bərdə rayonu">Bərdə</a>, <a href="/wiki/Bil%C9%99suvar_rayonu" title="Biləsuvar rayonu">Biləsuvar</a>, <a href="/wiki/G%C3%B6y%C3%A7ay_rayonu" title="Göyçay rayonu">Göyçay</a>, <a href="/wiki/Hac%C4%B1qabul_rayonu" title="Hacıqabul rayonu">Hacıqabul</a>, <a href="/wiki/%C4%B0mi%C5%9Fli_rayonu" title="İmişli rayonu">İmişli</a>, <a href="/wiki/K%C3%BCrd%C9%99mir_rayonu" title="Kürdəmir rayonu">Kürdəmir</a>, <a href="/wiki/Neft%C3%A7ala_rayonu" title="Neftçala rayonu">Neftçala</a>, <a href="/wiki/Saatl%C4%B1_rayonu" title="Saatlı rayonu">Saatlı</a>, <a href="/wiki/Sabirabad_rayonu" title="Sabirabad rayonu">Sabirabad</a>, <a href="/wiki/Salyan_rayonu" title="Salyan rayonu">Salyan</a>, <a href="/wiki/Ucar_rayonu" title="Ucar rayonu">Ucar</a>, <a href="/wiki/Yevlax_rayonu" title="Yevlax rayonu">Yevlax</a> və <a href="/wiki/Z%C9%99rdab_rayonu" title="Zərdab rayonu">Zərdab</a> rayonları daxildirlər)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/Alpan" title="Alpan">Alpan kəndi (Quba rayonu)</a></li> <li>Alvan dərəsi / Əlvan dərəsi / Arvan dərəsi (<a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99_rayonu" title="Qəbələ rayonu">Qəbələ</a> və <a href="/wiki/G%C3%B6y%C3%A7ay_rayonu" title="Göyçay rayonu">G</a><a href="/wiki/G%C3%B6y%C3%A7ay_rayonu" title="Göyçay rayonu">öyçay rayonları</a> arasında yerləşən dərə; hazırda <a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99_D%C3%B6vl%C9%99t_T%C9%99bi%C9%99t_Yasaql%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Qəbələ Dövlət Təbiət Yasaqlığı">Qəbələ Dövlət Təbiə</a><a href="/wiki/Q%C9%99b%C9%99l%C9%99_D%C3%B6vl%C9%99t_T%C9%99bi%C9%99t_Yasaql%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Qəbələ Dövlət Təbiət Yasaqlığı">t Yasaqlığının</a> ərazisində yerləşir)<a href="#cite_note-285">[285]</a><a href="#cite_note-286">[286]</a><a href="#cite_note-azerbaycandili.az-287">[287]</a> <ul><li>Arvan dağı və Arvan çayı (Göyçay rayonu ərazisində yerləşən dağ və çay; eyniadlı dərə ilə bağlı toponimlərdir)<a href="#cite_note-azerbaycandili.az-287">[287]</a></li></ul></li> <li>Ağvanlar məhəlləsi (<a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki şəhərinin</a> tarixi məhəllələrindən biri) <ul><li>Ağvanlar hamamı (<a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şəki şəhərinin</a> Ağvanlar məhəlləsindəki qədim hamam; hazırda <a href="/w/index.php?title=%C5%9E%C9%99ki_%C5%9E%C9%99h%C9%99r_D%C3%B6vl%C9%99t_Tarix-memarl%C4%B1q_qoru%C4%9Fu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şəki Şəhər Dövlət Tarix-memarlıq qoruğu (səhifə mövcud deyil)">Şəki Şəhər Dövlət Tarix-memarlıq qoruğunun</a> ərazisinə aiddir)</li></ul></li> <li>Albantala (<a href="/wiki/Qax_rayonu" title="Qax rayonu">Qax rayonu</a>, <a href="/wiki/L%C9%99kit" title="Ləkit">Ləkit</a> və <a href="/wiki/L%C9%99kit_K%C3%B6t%C3%BCkl%C3%BC" title="Ləkit Kötüklü">Ləkit Kötüklü</a> kəndləri arasındakı <a href="/wiki/Yeddi_kils%C9%99_monast%C4%B1r_kompleksi" title="Yeddi kilsə monastır kompleksi">Yeddi kilsə monastır kompleksi</a> yaxınlığındakı düzənlik ərazi)<a href="#cite_note-288">[288]</a></li> <li><a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99%C3%A7ay" title="Gəncəçay">Gəncəçay (qədim qaynaqlardakı adı Daruran / Dərya-i Arran)</a></li> <li><a href="/wiki/H%C9%99k%C9%99ri_(%C3%A7ay)" title="Həkəri (çay)">Həkəriçay (qədim adı Albançay, Arrançay)</a> (həmçinin onunla bağlı ermənicə və pəhləvicə <a href="/wiki/Aranrot" title="Aranrot">Aranrot</a> toponimi)</li> <li><a href="/wiki/Varazabun" class="mw-redirect" title="Varazabun">Varazabun kəndi</a> (<a href="/wiki/Yuxar%C4%B1_Qaraba%C4%9F_iqtisadi_rayonu" title="Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu">Yuxarı Qarabağın</a> <a href="/wiki/Xa%C3%A7%C4%B1n_(Albaniya)" title="Xaçın (Albaniya)">Xaçın nahiyəsində</a> kənd adı) <ul><li><a href="/wiki/Aranz%C9%99min" title="Aranzəmin">Aranzəmin kəndi</a> (<a href="/wiki/Xocal%C4%B1_rayonu" title="Xocalı rayonu">Xocalı rayonu</a>)</li> <li><a href="/wiki/Varda%C5%9F%C4%B1n" class="mw-redirect" title="Vardaşın">Vardaşın kəndi</a> (<a href="/wiki/Xocal%C4%B1_rayonu" title="Xocalı rayonu">Xocalı rayonu</a>)</li></ul></li> <li><a href="/wiki/A%C4%9Fv%C9%99ng" title="Ağvəng">Ağvəng kəndi</a> (<a href="/wiki/Qaraba%C4%9F_xanl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Qarabağ xanlığı">Qarabağ xanlığı</a> ərazisində, <a href="/wiki/Yuxar%C4%B1_Qaraba%C4%9F_iqtisadi_rayonu" title="Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonu">Yuxarı Qarabağın</a> <a href="/wiki/Xa%C3%A7%C4%B1n_nahiy%C9%99si" title="Xaçın nahiyəsi">Xaçın nahiyəsində</a>, təxminən indiki <a href="/wiki/K%C9%99lb%C9%99c%C9%99r_rayonu" title="Kəlbəcər rayonu">Kəlbəcər rayonunda</a> yerləşən kənd; lakin kəndin adının daha düzgün açıqlaması yəqin ki "ağ" (ağ rəng) və "vəng" (kilsə) sözlərindən ibarətdir)</li> <li><a href="/wiki/Alvan" title="Alvan">Alvan qalası və ya Alvan qapısı</a> (<a href="/wiki/Xocav%C9%99nd_rayonu" title="Xocavənd rayonu">Xocavənd rayonu</a>, <a href="/wiki/Avdur" title="Avdur">Avdur kəndi</a>)</li> <li>Ağvan çayı və ya Alvan çayı (<a href="/wiki/%C5%9Eu%C5%9Fa_rayonu" title="Şuşa rayonu">Şuşa rayonu</a>, <a href="/wiki/Mal%C4%B1b%C9%99yli" title="Malıbəyli">Malıbəyli kəndi</a> yaxınlığından axan çay, <a href="/wiki/Qarqar%C3%A7ay" title="Qarqarçay">Qarqar çayının</a> sağ qolu)<a href="#cite_note-:0-289">[289]</a> <ul><li>Ağvanbaşı və ya Ağvan düzü (<a href="/wiki/%C5%9Eu%C5%9Fa_rayonu" title="Şuşa rayonu">Şuşa rayonu</a>, <a href="/wiki/Mal%C4%B1b%C9%99yli" title="Malıbəyli">Malıbəyli kəndi</a> ətrafında düzənliyin adı)<a href="#cite_note-:0-289">[289]</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/A%C4%9Fvani" title="Ağvani">Ağvani kəndi</a> (<a href="/wiki/Qafan_rayonu" title="Qafan rayonu">Qafan</a>, <a href="/wiki/Z%C9%99ng%C9%99zur" title="Zəngəzur">Zəngəzur mahalı</a>)</li> <li>Ağvanlı (Aqvanlu) kəndi (<a href="/wiki/Gorus_rayonu" title="Gorus rayonu">Gorus</a>, <a href="/wiki/Z%C9%99ng%C9%99zur" title="Zəngəzur">Zəngəzur mahalı</a>; 1918-də dağıdılmışdı, ətraflı məlumat üçün bax: <a href="/wiki/%C5%9Eurnuxu" title="Şurnuxu">Şurnuxu kəndi</a>)</li> <li><a href="/wiki/Albant%C9%99p%C9%99_ya%C5%9Fay%C4%B1%C5%9F_yeri" title="Albantəpə yaşayış yeri">Albantəpə yaşayış yeri</a> (<a href="/wiki/Nax%C3%A7%C4%B1van_Muxtar_Respublikas%C4%B1" title="Naxçıvan Muxtar Respublikası">Naxçıvan MR</a>, <a href="/wiki/%C5%9E%C9%99rur_rayonu" title="Şərur rayonu">Şərur rayonu</a>)</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ədəbiyyat">Ədəbiyyat</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=39" title="Ədəbiyyat bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=39" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Ədəbiyyat">vikimətni redaktə et</a>]</div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anl.az/berpa_neshr/b_gi.pdf">Abbasqulu ağa Bakıxanov — Gülüstani-İrəm, ASSREA Bakı-1951 </a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120516075507/http://anl.az/berpa_neshr/b_gi.pdf">Arxivləşdirilib</a> 2012-05-16 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li>Azərbaycan Tarixi (7 cilddə) I, II cildlər,Bakı, 2007</li> <li>Fəridə Məmmədova – Qafqaz Albaniyasının siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası, Bakı, 1993</li> <li><a href="/wiki/F%C9%99rid%C9%99_M%C9%99mm%C9%99dova_(tarix%C3%A7i)" title="Fəridə Məmmədova (tarixçi)">Fəridə Məmmədova</a> – Qafqaz Albaniyası və albanlar, Bakı, 2005 (rus dilində)</li> <li>Fəridə Məmmədova – Moisey Kalankatlının "Alban tarixi" əsəri Qafqaz Albaniyasının ictimai quruluşu üzrə bir mənbə kimi, Bakı, 1977 (rus dilində)</li> <li><a href="/wiki/Ziya_B%C3%BCnyadov" title="Ziya Bünyadov">Ziya Bünyadov</a> – Azərbaycan VII–IX əsrlərdə,Bakı,2008</li> <li><a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a> – <a href="/wiki/Alban_%C3%B6lk%C9%99sinin_tarixi" title="Alban ölkəsinin tarixi">Alban tarixi</a>, <a href="/wiki/Mxitar_Qo%C5%9F" title="Mxitar Qoş">Mxitar Qoş</a> – <a href="/wiki/Alban_salnam%C9%99si" title="Alban salnaməsi">Alban salnamələri</a>, Bakı, 2007</li> <li>Qiyasəddin Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994</li> <li>Faiq İsmayılov, Əlibala Ağayev – Alban mədəniyyətinə erməni təcavüzü, Bakı, 2007</li> <li>Rəşid Göyüşov – Qafqaz Albaniyasında xristianlıq, Bakı, 1984 (rus dilində)</li> <li>Y.R.Cəfərov – Hunlar və Azərbaycan, Bakı, 1985 (rus dilində)</li> <li>S.T.Yeremyan – III–VII əsrlərdə Qafqaz Albaniyasında ideologiya və mədəniyyət, Moskva, 1958(rus dilində)</li> <li>K.V.Trever – Alban tarixi və mədəniyyətinə dair oçerklər, Moskva-Leninqrad, 1959 (rus dilində)</li> <li><a href="/wiki/Kamal_%C6%8Fliyev_(tarix%C3%A7i)" title="Kamal Əliyev (tarixçi)">K. Əliyev</a> – Antik Qafqaz Albaniyası (e.ə I – b.e. I əsrləri), Bakı, 1974</li> <li>К. Алиев. К вопросу об источниках Страбона в описании древней Кавказской Албании. Ж. Доклады АН Азерб. ССР, XVI, 1960, № 4</li> <li>Гукасян Ворошил. Тюркизмы в "Истории албан". В сб.: Структура и история тюркских языков. Баку, 1970</li> <li>Бархударян М. Албания и ее соседи. — Тифлис, 1893 (на арм яз.)</li> <li>Еремян С. Т. Политическая история Албании III–V вв. — В кн.: Очерки истории СССР (III–IX вв.). М., 1958</li> <li>Еремян С. Т. Экономика и социальный строй Албании III–VII вв. — В кн.: Очерки истории СССР (III–IX вв.). — М., 1958</li> <li><cite class="citation book"><a href="/w/index.php?title=Robert_H._Hewsen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert H. Hewsen (səhifə mövcud deyil)">Hewsen, Robert H.</a> Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. 2001. <a href="/wiki/International_Standard_Book_Number" class="mw-redirect" title="International Standard Book Number">ISBN</a> <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/978-0226332284" title="Xüsusi:KitabMənbələri/978-0226332284"><bdi>978-0226332284</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Armenia%3A+A+Historical+Atlas&rft.place=Chicago&rft.pub=University+of+Chicago+Press&rft.date=2001&rft.isbn=978-0226332284&rft.aulast=Hewsen&rft.aufirst=Robert+H.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4913744">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Lock-green.svg/9px-Lock-green.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg/9px-Lock-gray-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/aa/Lock-red-alt-2.svg/9px-Lock-red-alt-2.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration{color:#555}.mw-parser-output .cs1-subscription span,.mw-parser-output .cs1-registration span{border-bottom:1px dotted;cursor:help}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/12px-Wikisource-logo.svg.png")no-repeat;background-position:right .1em center}.mw-parser-output code.cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:inherit;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-visible-error{font-size:100%}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#33aa33;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-subscription,.mw-parser-output .cs1-registration,.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right,.mw-parser-output .cs1-kern-wl-right{padding-right:0.2em}</style></li> <li>Шукюров Карим. Опыт перевода исторических трудов об Албании (Кавказе) с армянского на русский язык : факты фальсификаций в новых текстах (по книге Бархударяна «Арцах»). "Qafqaz Albaniyası: Etnoarxeologiya, yazılı mənbələr və tarixi abidələr".XI Beynəlxalq konfransın tezisləri. Bakı, 2024, -158 s. // <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/125924985/%D0%9E%D0%BF%D1%8B%D1%82_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%B0_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85_%D1%82%D1%80%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2_%D0%BE%D0%B1_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B">Кавказская Албания: Этноархеология, письменные источники и исторические памятники. Тезисы XI Международной конференции. Баку, 2024, 158 с.</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.academia.edu/107010877/%D0%9A%D0%B5%D1%80%D0%B8%D0%BC_%D0%A8%D1%83%D0%BA%D1%8E%D1%80%D0%BE%D0%B2_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%90%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7_%D0%A1_%D1%85%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9_%D0%B1%D0%B8%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BE%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D0%B8%D0%B5%D0%B9_%D0%B2_%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BA%D1%81%D1%82%D0%B5_%D0%B2%D1%81%D0%B5%D0%BC%D0%B8%D1%80%D0%BD%D1%8B%D1%85_%D0%B8%D1%81%D1%81%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B9_">Şükürov Kərim. Azərbaycan Albanşünaslığının (Qafqaz) tarixinə dair (Dünya üzrə tədqiqatlar kontekstində xronoloji biblioqrafiya ilə). – Bakı: 2023, 388 s.</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="İstinadlar">İstinadlar</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=40" title="İstinadlar bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=40" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: İstinadlar">vikimətni redaktə et</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7809508">.mw-parser-output .ambox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);border-left:10px solid #36c;background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);box-sizing:border-box;margin:0 10%}html body.mediawiki.skin-minerva .mw-parser-output .ambox{border-width:0 0 0 4px}.mw-parser-output .ambox+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+link+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+style+.ambox,.mw-parser-output .ambox+.mw-empty-elt+link+link+.ambox{margin-top:-1px}html body.mediawiki .mw-parser-output .ambox.mbox-small-left{margin:4px 1em 4px 0;overflow:hidden;width:238px;border-collapse:collapse;font-size:88%;line-height:1.25em}.mw-parser-output .ambox-speedy{border-left:10px solid var(--border-color-error,#b32424);background-color:var(--background-color-error-subtle,#fee7e6)}.mw-parser-output .ambox-delete{border-left:10px solid var(--border-color-error,#b32424)}.mw-parser-output .ambox-content{border-left:10px solid #f28500}.mw-parser-output .ambox-style{border-left:10px solid var(--color-warning,#edab00)}.mw-parser-output .ambox-good{border-left:10px solid #66cc44}.mw-parser-output .ambox-discussion{border-left:10px solid #339966}.mw-parser-output .ambox-merge{border-left:10px solid #9932cc}.mw-parser-output .ambox-move{border-left:10px solid #9932cc}.mw-parser-output .ambox-protection{border-left:10px solid #a2a9b1}.mw-parser-output .ambox .mbox-text{border:none;padding:0.25em 0.5em;width:100%}.mw-parser-output .ambox .mbox-image{border:none;padding:2px 0 2px 0.5em;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-imageright{border:none;padding:2px 0.5em 2px 0;text-align:center}.mw-parser-output .ambox .mbox-empty-cell{border:none;padding:0;width:1px}.mw-parser-output .ambox .mbox-image-div{width:52px}.mw-parser-output .ambox .mbox-textsmall-div{font-size:90%}html.client-js body.skin-minerva .mw-parser-output .mbox-text-span{margin-left:23px!important}@media(max-width:1366px){.mw-parser-output .ambox{margin-left:6%;margin-right:6%}}@media(max-width:719px){.mw-parser-output .ambox{margin-left:0;margin-right:0}}</style><table class="plainlinks metadata ambox ambox-style ambox-citation_style" role="presentation"><tbody><tr><td class="mbox-image"><div style="width:52px"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Broom_icon.svg/24px-Broom_icon.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Broom_icon.svg/36px-Broom_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2c/Broom_icon.svg/48px-Broom_icon.svg.png 2x" data-file-width="400" data-file-height="400" /></div></td><td class="mbox-text"><div class="mbox-text-div">Bu məqalədəki istinadlar müvafiq <a href="/wiki/Vikipediya:%C4%B0stinad_%C5%9Fablonlar%C4%B1" title="Vikipediya:İstinad şablonları">istinad şablonları</a> ilə göstərilməlidir.</div><div class="mbox-textsmall-div hide-when-compact"></div></td></tr></tbody></table> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r6982878">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style><div class="reflist reflist-columns references-column-width reflist-columns-3"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <cite class="citation book">Исмизаде, О.Ш. Кабала – столица древней Кавказской Албании. Баку: ВИКА. 1962.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%BB%D0%B0+%E2%80%93+%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B0+%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B5%D0%B9+%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8&rft.place=%D0%91%D0%B0%D0%BA%D1%83&rft.pub=%D0%92%D0%98%D0%9A%D0%90&rft.date=1962&rft.aulast=%D0%98%D1%81%D0%BC%D0%B8%D0%B7%D0%B0%D0%B4%D0%B5&rft.aufirst=%D0%9E.%D0%A8.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"> (<a href="#accessdate_missing_url">#accessdate_missing_url</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <cite class="citation book">Бабаев, И. А. Города Кавказской Албании в IV в. до н.э. – III в.н.э. Баку. 1990.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D0%93%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D0%9A%D0%B0%D0%B2%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%90%D0%BB%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B8+%D0%B2+IV+%D0%B2.+%D0%B4%D0%BE+%D0%BD.%D1%8D.+%E2%80%93+III+%D0%B2.%D0%BD.%D1%8D.&rft.place=%D0%91%D0%B0%D0%BA%D1%83&rft.date=1990&rft.aulast=%D0%91%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D0%B5%D0%B2&rft.aufirst=%D0%98.+%D0%90.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"> (<a href="#accessdate_missing_url">#accessdate_missing_url</a>)<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-ToumanoffIranica-3"><a href="#cite_ref-ToumanoffIranica_3-0">↑</a> Toumanoff, Cyril. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/arsacids-index">The Arsacids</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201111225528/https://iranicaonline.org/articles/arsacids-index">Arxivləşdirilib</a> 2020-11-11 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. Encyclopædia Iranica. excerpt:"Whatever the sporadic suzerainty of Rome, the country was now a part—together with Iberia (East Georgia) and (Caucasian) Albania, where other Arsacid branched reigned—of a pan-Arsacid family federation. Culturally, the predominance of Hellenism, as under the Artaxiads, was now followed by a predominance of "Iranianism," and, symptomatically, instead of Greek, as before, Parthian became the language of the educated" </li> <li id="cite_note-VAS-4"><a href="#cite_ref-VAS_4-0">↑</a> Shnirelman, V.A.(2001), 'The value of the Past: Myths, Identity and Politics in Transcaucasia', Osaka: National Museum of Ethnology. pp 79: "Yet, even at the time of Caucasian Albania and later on, as well, the region was greatly affected by Iran and Persian enjoyed even more success than the Albanian language". </li> <li id="cite_note-Fortson-5"><a href="#cite_ref-Fortson_5-0">↑</a> Benjamin W. Fortson, "Indo-European Language and Culture: An Introduction", John Wiley and Sons, 2009. pg 242: " Middle Persian was the official language of the Sassanian dynasty" </li> <li id="cite_note-6"><a href="#cite_ref-6">↑</a> <cite class="citation book">Məmmədova, F. Albaniya syasi tarixi və tarixi coğrafiyası. Bakı. 1993.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Albaniya+syasi+tarixi+v%C9%99+tarixi+co%C4%9Frafiyas%C4%B1&rft.place=Bak%C4%B1&rft.date=1993&rft.aulast=M%C9%99mm%C9%99dova&rft.aufirst=F.&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-7"><a href="#cite_ref-7">↑</a> <cite id="CITEREFАзәрбајҹан_Совет_Енсиклопедијасы1976" class="citation book"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r4925992">.mw-parser-output .ts-comment-commentedText{border-bottom:1px dotted;cursor:help}@media(hover:none){.mw-parser-output .ts-comment-commentedText:not(.rt-commentedText){border-bottom:0;cursor:auto}}</style>Ағван // <a href="/wiki/Az%C9%99rbaycan_Sovet_Ensiklopediyas%C4%B1" title="Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası">Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы</a>: <bdi>[<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4925992">10 ҹилддә]</bdi>. I <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4925992">ҹилд: А—<link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4925992">Балзак. <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4925992">Бакы: <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4925992">Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4925992">Баш редактор: <a href="/wiki/C%C9%99mil_Quliyev_(tarix%C3%A7i)" title="Cəmil Quliyev (tarixçi)">Ҹ. Б. Гулијев</a>. 1976. <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4925992">С. 103.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.atitle=%7F%27%22%60UNIQ--templatestyles-000002D4-QINU%60%22%27%7F%3Cspan+class%3D%22ts-comment-commentedText%22+style%3D%22border-bottom%3A+0%3B%22+title%3D%22A%C4%9Fvan%22%3E%D0%90%D2%93%D0%B2%D0%B0%D0%BD%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=%D0%90%D0%B7%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%98%D2%B9%D0%B0%D0%BD+%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82+%D0%95%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%81%D1%8B%3A+%5B%7F%27%22%60UNIQ--templatestyles-000002D2-QINU%60%22%27%7F%3Cspan+class%3D%22ts-comment-commentedText%22+style%3D%22border-bottom%3A+0%3B%22+title%3D%2210+cildd%C9%99%22%3E%3Cspan+class%3D%22nowrap%22%3E10+%D2%B9%D0%B8%D0%BB%D0%B4%D0%B4%D3%99%3C%2Fspan%3E%3C%2Fspan%3E%5D&rft.place=%7F%27%22%60UNIQ--templatestyles-000002D6-QINU%60%22%27%7F%3Cspan+class%3D%22ts-comment-commentedText%22+style%3D%22border-bottom%3A+0%3B%22+title%3D%22Bak%C4%B1%22%3E%D0%91%D0%B0%D0%BA%D1%8B%3C%2Fspan%3E&rft.pages=%7F%27%22%60UNIQ--templatestyles-000002DA-QINU%60%22%27%7F%3Cspan+class%3D%22ts-comment-commentedText%22+style%3D%22border-bottom%3A+0%3B%22+title%3D%22s%C9%99hif%C9%99%22%3E%D0%A1.%3C%2Fspan%3E+103&rft.pub=%7F%27%22%60UNIQ--templatestyles-000002D7-QINU%60%22%27%7F%3Cspan+class%3D%22ts-comment-commentedText%22+style%3D%22border-bottom%3A+0%3B%22+title%3D%22Az%C9%99rbaycan+Sovet+Ensiklopediyas%C4%B1n%C4%B1n+Ba%C5%9F+Redaksiyas%C4%B1%22%3E%D0%90%D0%B7%D3%99%D1%80%D0%B1%D0%B0%D1%98%D2%B9%D0%B0%D0%BD+%D0%A1%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D1%82+%D0%95%D0%BD%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%BD+%D0%91%D0%B0%D1%88+%D0%A0%D0%B5%D0%B4%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B8%D1%98%D0%B0%D1%81%D1%8B%3C%2Fspan%3E&rft.date=1976&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-8"><a href="#cite_ref-8">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=fvqYSoRvAI4C&pg=PA12&dq=caucasian+albania&hl=ru&oi=book_result&ct=result&resnum=5&f=false#v=onepage&q=caucasian%20albania&f=false">books.google.com  (ing.)</a> </li> <li id="cite_note-9"><a href="#cite_ref-9">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=sZVN2MwWZVAC&pg=PA2&dq=caucasian+albania+part+of+AZerbaijan&hl=ru&resnum=9&ved=0CGEQ6AEwCA#v=onepage&q=caucasian%20albania%20part%20of%20AZerbaijan&f=false">books.google.com  (ing.)</a> </li> <li id="cite_note-10"><a href="#cite_ref-10">↑</a> <a href="/wiki/Yevgeni_Paxomov" title="Yevgeni Paxomov">Yevgeni Paxomov</a>. Краткий курс истории Азербайджана. Баку, 1923 </li> <li id="cite_note-ReferenceB-11">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceB_11-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceB_11-1">2</a> Алиев К.Г. Кавказская Албания. Баку, 1974 </li> <li id="cite_note-12"><a href="#cite_ref-12">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=fvqYSoRvAI4C&pg=PA12&dq=caucasian+albania&hl=ru&ei=n62aTcaAF8vsObbxoPkG&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDoQ6AEwAw#v=onepage&q=caucasian%20albania&f=false">Igor S. Zonn,Andrey Kostianoy,Aleksey N. Kosarev,Michael Glantz – The Caspian Sea Encyclopedia, page 12</a> </li> <li id="cite_note-13"><a href="#cite_ref-13">↑</a> Яновский А.О. О древней Кавказской Албании. ЖМНП, ч. 52, 1846 </li> <li id="cite_note-14"><a href="#cite_ref-14">↑</a> Ямпольский З.И. "Гегемоны" древнего Азербайджана//ДАН АзССР, 1953, № 3 </li> <li id="cite_note-15"><a href="#cite_ref-15">↑</a> Алиев К.Г. Античные источники по истории Азербайджана, Баку, 1986. </li> <li id="cite_note-16"><a href="#cite_ref-16">↑</a> Кудрявцев О.В. Колхида, Иберия, Албания в III–I в. до н.э.//Всемирная история. М., 1956, т. 2 </li> <li id="cite_note-17"><a href="#cite_ref-17">↑</a> Крупнов Евгений Игнатьевич – Древнейшая культура Кавказа и кавказская этническая общность, "CA", 1964, No l </li> <li id="cite_note-18"><a href="#cite_ref-18">↑</a> Robert H. Hewsen. "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians," in: Samuelian, Thomas J. (Hg.), Classical Armenian Culture. Influences and Creativity, Chicago: 1982, 27–40.  (ing.) </li> <li id="cite_note-ReferenceC-19">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceC_19-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceC_19-1">2</a> Ямпольский З.И. К вопросу об одноименности древнейшего населения Атропатены и Албании //Тр. ИИФ АН АзССР, 1954, т. 4 </li> <li id="cite_note-20"><a href="#cite_ref-20">↑</a> V. Minorsky. Caucasica IV. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 15, No. 3. (1953), p. 504  (ing.) </li> <li id="cite_note-21"><a href="#cite_ref-21">↑</a> History of Armenia composed by abbot Chamchian, Mikayel. Պատմութիւն Հայոց (History of Armenia). Venice, 1786, p. 131.  (ing.) </li> <li id="cite_note-22"><a href="#cite_ref-22">↑</a> Q. Qeybullayev, 1994, səh 172  (az.) </li> <li id="cite_note-23"><a href="#cite_ref-23">↑</a> Moisey Kalankatlı. Alban ölkəsinin tarixi, I, IV  (az.) </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120516075507/http://anl.az/berpa_neshr/b_gi.pdf">"Abbasqulu ağa Bakıxanov Gülüstani-İrəm"</a> (PDF). 2012-05-16 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anl.az/berpa_neshr/b_gi.pdf">orijinalından</a> (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-16.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Abbasqulu+a%C4%9Fa+Bak%C4%B1xanov+G%C3%BCl%C3%BCstani-%C4%B0r%C9%99m&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.anl.az%2Fberpa_neshr%2Fb_gi.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-25"><a href="#cite_ref-25">↑</a> <cite class="citation web"><a class="external text" href="https://en.wiktionary.org/wiki/albus">"albus və candida sözlərinin fərqi üçün bax"</a>. 2022-09-21 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220921121459/https://en.wiktionary.org/wiki/albus">arxivləşdirilib</a>. İstifadə tarixi: 2012-02-16.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=albus+v%C9%99+candida+s%C3%B6zl%C9%99rinin+f%C9%99rqi+%C3%BC%C3%A7%C3%BCn+bax&rft_id=http%3A%2F%2Fen.wiktionary.org%2Fwiki%2Falbus&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-26"><a href="#cite_ref-26">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.geonames.de/wl-romance.html">"Roman dillərində bir sıra sözlərin müqayisəsi"</a>. 2008-06-05 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080605163536/http://www.geonames.de/wl-romance.html">arxivləşdirilib</a>. İstifadə tarixi: 2012-02-16.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Roman+dill%C9%99rind%C9%99+bir+s%C4%B1ra+s%C3%B6zl%C9%99rin+m%C3%BCqayis%C9%99si&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.geonames.de%2Fwl-romance.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-27"><a href="#cite_ref-27">↑</a> Страбон. География, кн. XVI, гл. 4, 18 (С. 777)  (rus.) </li> <li id="cite_note-28"><a href="#cite_ref-28">↑</a> Ямпольский З.И. Древнейшие сведения о тюрках в зоне Азербайджана, //Учен. зап. АГУ им. С.М.Кирова, 1966, № 2 </li> <li id="cite_note-29"><a href="#cite_ref-29">↑</a> Алиев К.Г. К вопросу о племенах Кавказской Албаиии//Тр. VIII междунар. конгресса антропологии, и этнографич. наук, т. 10, М., 1970. </li> <li id="cite_note-30"><a href="#cite_ref-30">↑</a> Алиев К.Г. К вопросу о номадах Средней Азии и древнего Азербайджана (Атропатены и Кавказской Албании)//Центральная Азия в кушанскую эпоху. М., Наука, 1975. </li> <li id="cite_note-ReferenceD-31">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceD_31-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceD_31-1">2</a> Ямпольский З.И. Древнейшие сведения о тюрках в зоне Азербайджана, //Учен. зап. АГУ им. С.М.Кирова, 1966, № 2. </li> <li id="cite_note-32"><a href="#cite_ref-32">↑</a> Q. Qeybullayev, 1993, səh 172  (az.) </li> <li id="cite_note-33"><a href="#cite_ref-33">↑</a> Azərbaycan Tarixi, I cild, Bakı – 2007  (az.) </li> <li id="cite_note-34"><a href="#cite_ref-34">↑</a> <cite id="CITEREFSüleyman_Əliyarlı2009" class="citation book">Süleyman Əliyarlı. Azərbaycan tarixi. Bakı: Çıraq. 2009. səh. 95.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Az%C9%99rbaycan+tarixi&rft.place=Bak%C4%B1&rft.pages=95&rft.pub=%C3%87%C4%B1raq&rft.date=2009&rft.au=S%C3%BCleyman+%C6%8Fliyarl%C4%B1&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-35"><a href="#cite_ref-35">↑</a> Q. Qeybullayev, 1991, səh 227  (az.) </li> <li id="cite_note-ReferenceE-36">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceE_36-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceE_36-1">2</a> Ямпольский З.И. Древние авторы о языке населения Азербайджана //ИАН АзССР, 1955, № 8 </li> <li id="cite_note-37"><a href="#cite_ref-37">↑</a> Q. Qeybullayev, 1993, səh 194  (az.) </li> <li id="cite_note-38"><a href="#cite_ref-38">↑</a> Erix Fayql – İpək yolu üzərində Qədim Odlar Yurdu – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2009  (az.) </li> <li id="cite_note-39"><a href="#cite_ref-39">↑</a> Firidun Cəlilov. Azər xalqı. Bakı, Ağrıdağ, 2006, 436 səh.  (az.) </li> <li id="cite_note-40"><a href="#cite_ref-40">↑</a> K. Əliyev – Antik Qafqaz Albaniyası (e.ə I – b.e. I əsrləri), Bakı, 1974  (az.) </li> <li id="cite_note-41"><a href="#cite_ref-41">↑</a> Q. Qeybullayev – K etnogenezev azerbaydjançev, I cild, Bakı, 1991  (rus.) </li> <li id="cite_note-42"><a href="#cite_ref-42">↑</a> Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1993  (az.) </li> <li id="cite_note-43"><a href="#cite_ref-43">↑</a> Q. Qeybullayev – Qarabağ (etnik tarix), Bakı, 1994  (az.) </li> <li id="cite_note-44"><a href="#cite_ref-44">↑</a> Гукасян Ворошил. Тюркизмы в "Истории албан". В сб.: Структура и история тюркских языков. Баку, 1970  (rus.) </li> <li id="cite_note-Şnirelman-45"><a href="#cite_ref-Şnirelman_45-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://apsnyteka.org/file/Shnirelman_Voiny_pamiati.pdf">Yaddaş müharibəsi: Zaqafqaziyada miflər, identiklik və siyasət</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20220131080217/http://apsnyteka.org/file/Shnirelman_Voiny_pamiati.pdf">Arxivləşdirilib</a> 2022-01-31 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a> V. A. Şnirelman, səh 103 </li> <li id="cite_note-pravenc-46"><a href="#cite_ref-pravenc_46-0">↑</a>  (rus.) <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pravenc.ru/text/64030.html">Caucasian Albania</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190323181435/http://www.pravenc.ru/text/64030.html">Arxivləşdirilib</a> 2019-03-23 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. The Eastern Orthodox Encyclopædia. </li> <li id="cite_note-47"><a href="#cite_ref-47">↑</a> Новосельцев А.П. К вопросу о политической границе Армении и Кавказской Албании в античный период. Кавказ и Византия, I. Ереван, 1979. </li> <li id="cite_note-48"><a href="#cite_ref-48">↑</a> Ямпольский З.И. К изучению древнего пути из Каспийского моря по реке Куре через Грузию к Черному морю.//Тр. Ин-та истории АН ГССР, т. 2, 1956 </li> <li id="cite_note-49"><a href="#cite_ref-49">↑</a> Бархударян М. Албания и ее соседи. — Тифлис, 1893 (на арм яз.)  (rus.) </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> Еремян С. Т. Политическая история Албании III–V вв. — В кн.: Очерки истории СССР (III–IX вв.). М., 1958  (rus.) </li> <li id="cite_note-51"><a href="#cite_ref-51">↑</a> Еремян С. Т. Экономика и социальный строй Албании III–VII вв. — В кн.: Очерки истории СССР (III–IX вв.). — М., 1958  (rus.) </li> <li id="cite_note-52"><a href="#cite_ref-52">↑</a> Манандян Я. А. О торговле и городах Армении в связи с мировой торговлей древних времен. — Ереван, 1954  (rus.) </li> <li id="cite_note-53"><a href="#cite_ref-53">↑</a> Алексидзе Заза Николаевич. Проблемы идеологии и культуры раннесредневекового Кавказа и Грузии: Дис… д-ра ист. наук (в форме научного доклада). — Тбилиси, 1983.  (rus.) </li> <li id="cite_note-54"><a href="#cite_ref-54">↑</a> Меликишвили Г. А. К вопросу о характере древних закавказских и средневековых горских северокавказских обществ. — История СССР, 1975, № 6.  (rus.) </li> <li id="cite_note-55"><a href="#cite_ref-55">↑</a> Меликшивили Г. А. К истории древней Грузии. — Тбилиси, 1959  (rus.) </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> Меликшивили Г. А. Некоторые аспекты вопроса о социально-экономическом строе ближневосточных обществ. — ВДИ, 1975, № 2.  (rus.) </li> <li id="cite_note-57"><a href="#cite_ref-57">↑</a> Мамедова Ф. Дж. Албания/АСЭ. — Баку, 1976, т. 1, с. 215__217 (на азерб. яз.)  (rus.) </li> <li id="cite_note-58"><a href="#cite_ref-58">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 74  (az.) </li> <li id="cite_note-59"><a href="#cite_ref-59">↑</a> Мамедова Фарида. Интерпретация новых дополнительных глав-, парижского списка "Истории албан" Моисея Каланкатуйского в. свете эпиграфических данных Гандзасарского храма /Тез. докл. всесоюзной научной сессии "Актуальные проблемы изучения и создания письменных исторических источников". — Тбилиси, 1982.  (rus.) </li> <li id="cite_note-60"><a href="#cite_ref-60">↑</a> Q. Qeybullayev, 1993, səh 92  (az.) </li> <li id="cite_note-61"><a href="#cite_ref-61">↑</a> Халилов Дж.А., Бабаев И.А. О городах древней Кавказской Албании. СА, 1974, № 4 </li> <li id="cite_note-62"><a href="#cite_ref-62">↑</a> Kalankatlı, III, 23  (az.) </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> Тревер К. В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании. — М.—Л.. 1959.  (rus.) </li> <li id="cite_note-64"><a href="#cite_ref-64">↑</a> Еремян С.Т. Экономика и социальный строй Албании III–VII вв. // Очерки истории СССР (III–IХ вв.), М., 1958. </li> <li id="cite_note-65"><a href="#cite_ref-65">↑</a> Крымский А.Е. Страницы из истории Кавказского Азербайджана (Классической Албании). Шеки.//Сб. Памяти Н.Я.Марра (1864–1934), М.-Л., 1938 </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> Реслер Э. Отчет о поездке в дер. Беюк-Дегне Нухинского уезда Елизаветпольской губернии и раскопки, произведенные там. ДАК, 1902, 66 </li> <li id="cite_note-67"><a href="#cite_ref-67">↑</a> Асланов Г. М. К изучению раннесредневековых памятников Мингечаура. — КСИИМК, 1955  (rus.) </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 126  (az.) </li> <li id="cite_note-69"><a href="#cite_ref-69">↑</a> Гейбуллаев Г. А. Топонимия Азербайджана. Баку, 1986  (rus.) </li> <li id="cite_note-70"><a href="#cite_ref-70">↑</a> Markwart J. Skizzen zur Historischen Topographie und Geschichte von Kaukasten, Handes Amsorya, Wien, 1927, No 11–12  (alm.) </li> <li id="cite_note-71"><a href="#cite_ref-71">↑</a> Marquart J. Eranlahr nach der Geogrphle des Ps.Moses Xorenac’i. In: Abhandlungen der koniglichen Geselsch. der Wissenschaften zu Gottingen. Philologisch-hisiorische Klasse. Neue Folge B.ffl, No 2, Berlin, 1901  (alm.) </li> <li id="cite_note-72"><a href="#cite_ref-72">↑</a> Kalankatlı, I, 4  (az.) </li> <li id="cite_note-Moisey_Xorenli_II,_8-73">↑ <a href="#cite_ref-Moisey_Xorenli_II,_8_73-0">1</a> <a href="#cite_ref-Moisey_Xorenli_II,_8_73-1">2</a> Moisey Xorenli II, 8  (az.) </li> <li id="cite_note-74"><a href="#cite_ref-74">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 214  (az.) </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> Kalankatlı I, 4  (az.) </li> <li id="cite_note-76"><a href="#cite_ref-76">↑</a> Moisey Kalankatlı, II, 21  (az.) </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> Новосельцев А.П. К вопросу о политической границе Армении и Кавказской Албании в античный период. Кавказ и Византия, I. Ереван, 1979 </li> <li id="cite_note-78"><a href="#cite_ref-78">↑</a> M. Chamchiian – Armenian history from the beginning of the world to the year 1784  (ing.) </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> Акопян А.М. Связи Армении и Кавказской Албании с Парфией. СА, 1979, № 4 </li> <li id="cite_note-80"><a href="#cite_ref-80">↑</a> Еремян С. Т. Атлас к книге "История армянского народа". Ереван, 1932 (Карта V–VII вв.)  (rus.) </li> <li id="cite_note-ReferenceF-81">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceF_81-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceF_81-1">2</a> Ямпольский З.И. Две заметки к трактовке страбонова текста об азербайджанской Албании//Изв. АзФАН СССР, 1942, № 7 </li> <li id="cite_note-82"><a href="#cite_ref-82">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 76  (az.) </li> <li id="cite_note-83"><a href="#cite_ref-83">↑</a> F. Məmmədova, 2006, səh 116  (az.) </li> <li id="cite_note-84"><a href="#cite_ref-84">↑</a> J. Marquart. Eransahr…, стр. 78 </li> <li id="cite_note-85"><a href="#cite_ref-85">↑</a> Юшков С.В. К вопросу о границах древней Албании.//ИАН СССР, 1937, т. I. </li> <li id="cite_note-86"><a href="#cite_ref-86">↑</a> F. M.mmədova, 2006, səh 68  (az.) </li> <li id="cite_note-87"><a href="#cite_ref-87">↑</a> Strabon, XI, 8, 4  (az.) </li> <li id="cite_note-Appian,_103-88">↑ <a href="#cite_ref-Appian,_103_88-0">1</a> <a href="#cite_ref-Appian,_103_88-1">2</a> Appian, 103 </li> <li id="cite_note-89"><a href="#cite_ref-89">↑</a> Pompey, XXXIV </li> <li id="cite_note-90"><a href="#cite_ref-90">↑</a> Dion Kassi, XXXVI, 56 </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> Strabon, XI, 8, 4 </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> Strabon, XI, 4, 2 </li> <li id="cite_note-93"><a href="#cite_ref-93">↑</a> Алиев К.Г. К вопросу об источниках Страбона в описании древней Кавказской Албании//ДАН АзССР, 1960, № 4 </li> <li id="cite_note-94"><a href="#cite_ref-94">↑</a> Тревеп К. В. Очерки по истории культуры древней Армении. — М—Л., 1953.,c.68 </li> <li id="cite_note-95"><a href="#cite_ref-95">↑</a> Böyük Plini, VI, 11; VI, 16, XII, 28 </li> <li id="cite_note-96"><a href="#cite_ref-96">↑</a> Dion Kassi, XXXVI, 54 </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> Plutarx – Pompey, XXXIV </li> <li id="cite_note-98"><a href="#cite_ref-98">↑</a> F. Məmmədova,1993, səh 24 </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> Алиев Кемал. Кавказская Албания I в. до н. э. — I в. н. э.Баку. 1974 </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> Бартольд В. В. Место прикаспийских областей в истории мусульманского мира. — Соч. М., 1963, т. 2.  (rus.) </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 102 </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> M. Xorenli, II, 8 </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> Strabon, XI, 4, 1 </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> Ptolomey, V, 8, 7 </li> <li id="cite_note-105"><a href="#cite_ref-105">↑</a> Ptolomey,V, 11, 1 </li> <li id="cite_note-106"><a href="#cite_ref-106">↑</a> Speigel F. Eranische Altertumskunde. I, Leipzig, 1871 </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> Ямпольский З.И. Древняя Албания III–I вв. до н.э. Баку, 1962 </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> Kalankatlı, I, V  (az.) </li> <li id="cite_note-III_в._н_1950-109">↑ <a href="#cite_ref-III_в._н_1950_109-0">1</a> <a href="#cite_ref-III_в._н_1950_109-1">2</a> Левиатов В.Н. Азербайджан с V в. до н.э. по III в. н.э.//ИАН АзССР, 1950, № 1 </li> <li id="cite_note-110"><a href="#cite_ref-110">↑</a> Алиев К.Г. Албанское войско и его вооружение//ДАН АзССР, 1957, № 8 </li> <li id="cite_note-111"><a href="#cite_ref-111">↑</a> Hewsen, Robert H (2001). Armenia: A Historcial Atlas. Chicago: <a href="/wiki/University_of_Chicago_Press" title="University of Chicago Press">University of Chicago Press</a>. p. 40. <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0226332284" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-226-33228-4</a>. </li> <li id="cite_note-112"><a href="#cite_ref-112">↑</a> Крымский А.Е. Страницы из истории Северного или Кавказского Азербайджана (Классической Албании).//Кн.: Сергею Федоровичу Ольденбургу. К 50-летию научно-общественной деятельности 1882–1932 гг. Л., 1934 </li> <li id="cite_note-113"><a href="#cite_ref-113">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.it/books?id=HL7-Mjt-WkcC&pg=PA86&lpg=PA86&dq=#v=onepage&q&f=false">books.google.it</a> </li> <li id="cite_note-114"><a href="#cite_ref-114">↑</a> Plutarx, Paralel tərcümeyi-hallar. Pompey </li> <li id="cite_note-115"><a href="#cite_ref-115">↑</a> К. Алиев. К вопросу об источниках Страбона в описании древней Кавказской Албании. Ж. Доклады АН Азерб. ССР, XVI, 1960, № 4 </li> <li id="cite_note-116"><a href="#cite_ref-116">↑</a> Тревер К. В. Очерки по истории и культуре кавказской Албании IV в. до н. э. — VII в. н. э. М.-Л., 1959, səh 144 </li> <li id="cite_note-117"><a href="#cite_ref-117">↑</a> К вопросу о племенах Кавказской Албании. — исследования по истории культуры народов Востока. – М. – Л., 1960 </li> <li id="cite_note-118"><a href="#cite_ref-118">↑</a> Халилов Дж.А. Римские фибулы из памятников Кавказской Албании и пути их проникновения.//Всесоюзн. симпозиум по проблемам эллинист, культуры на Востоке, Ереван, 1980. </li> <li id="cite_note-119"><a href="#cite_ref-119">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.irs-az.com/pdf/090628203945.pdf">"Arxivlənmiş surət"</a> (PDF). 2021-11-13 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20211113080842/https://www.irs-az.com/pdf/090628203945.pdf">arxivləşdirilib</a> (PDF). İstifadə tarixi: 2010-07-19.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Arxivl%C9%99nmi%C5%9F+sur%C9%99t&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.irs-az.com%2Fpdf%2F090628203945.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-120"><a href="#cite_ref-120">↑</a> Халилов Дж.А., Бабаев И.А. Античные традиции в материальной культуре Кавказской Албании.//Сб. Античность и античные традиции в культуре и искусстве народов Советского Востока, М., 1978. </li> <li id="cite_note-ReferenceG-121">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceG_121-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceG_121-1">2</a> Рзаев Н.И. Ювелирное искусство Кавказской Албании.//ДАН АзССР, т. 21, 1965, № 1 </li> <li id="cite_note-122"><a href="#cite_ref-122">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 146 </li> <li id="cite_note-123"><a href="#cite_ref-123">↑</a> M. Brosset – Les ruines d’Ani, capitale de l'Arménie sous les rois Bagratides aux Xe et XIe siècles, v. 1–2, St.-РЬ., 1860–61 </li> <li id="cite_note-124"><a href="#cite_ref-124">↑</a> Экономика и социальный строй Албании III–VII вв. — В кн.: Очерки истории СССР (III–IX вв.). — М., 1958  (rus.) </li> <li id="cite_note-125"><a href="#cite_ref-125">↑</a> Мамедова Ф. Дж. Из истории раннефеодальных отношений Кавказской Албании. — Изв. АН АзССР. Сер. истории, философии и права, 1968, № 2.  (rus.) </li> <li id="cite_note-126"><a href="#cite_ref-126">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 109 </li> <li id="cite_note-Kalankatlı,_I,_VIII-127">↑ <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_I,_VIII_127-0">1</a> <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_I,_VIII_127-1">2</a> Kalankatlı, I, VIII </li> <li id="cite_note-128"><a href="#cite_ref-128">↑</a> Kalankatlı, I, VI </li> <li id="cite_note-129"><a href="#cite_ref-129">↑</a> Kalankatlı, I, IX </li> <li id="cite_note-130"><a href="#cite_ref-130">↑</a> Ammian Martselin, XVIII kitab, VI fəsil </li> <li id="cite_note-131"><a href="#cite_ref-131">↑</a> F. Buzand, V, 4 </li> <li id="cite_note-132"><a href="#cite_ref-132">↑</a> Q. Qeybullayev, 1993, səh 219 </li> <li id="cite_note-133"><a href="#cite_ref-133">↑</a> Yelişe, II fəsil, 208 s,48 </li> <li id="cite_note-Yelişe,_VII-134">↑ <a href="#cite_ref-Yelişe,_VII_134-0">1</a> <a href="#cite_ref-Yelişe,_VII_134-1">2</a> <a href="#cite_ref-Yelişe,_VII_134-2">3</a> Yelişe, VII </li> <li id="cite_note-135"><a href="#cite_ref-135">↑</a> F. Cəlilov, 2006, səh 148 </li> <li id="cite_note-136"><a href="#cite_ref-136">↑</a> Kalankatlı, I, 10 </li> <li id="cite_note-137"><a href="#cite_ref-137">↑</a> Kalankatlı, I, XXII </li> <li id="cite_note-138"><a href="#cite_ref-138">↑</a> Kalankatlı, I, XXIII </li> <li id="cite_note-139"><a href="#cite_ref-139">↑</a> F. Məmmədova, 2006, səh 348 </li> <li id="cite_note-140"><a href="#cite_ref-140">↑</a> Мамедова Ф. Дж. К вопросу о государственном строе Кавказской Албании: Изучение истории средневекового Востока Бартольдом В. В. и современное состояние науки. БЧ — М., 1974. </li> <li id="cite_note-141"><a href="#cite_ref-141">↑</a> Мамедов Т. М. Внешняя политика и войны Азербайджана по древнеармянским источникам. — ДАН АзССР, 1964, т. XX, Хя 10 </li> <li id="cite_note-142"><a href="#cite_ref-142">↑</a> Kalankatlı, II, 17 </li> <li id="cite_note-143"><a href="#cite_ref-143">↑</a> Бартольд В. В. Место прикаспийских областей в истории мусульманского мира. — Соч. М., 1963 </li> <li id="cite_note-144"><a href="#cite_ref-144">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 206 </li> <li id="cite_note-145"><a href="#cite_ref-145">↑</a> Артамонов М. И. Очерки древнейшей истории хазар. — Л., 1936. </li> <li id="cite_note-146"><a href="#cite_ref-146">↑</a> Azərbaycan Ədəbiyyatı Tarixi, I cild, Bakı, 2006 </li> <li id="cite_note-147"><a href="#cite_ref-147">↑</a> Kalankatlı, II, 14 </li> <li id="cite_note-148"><a href="#cite_ref-148">↑</a> Sebeos, XXXVI </li> <li id="cite_note-149"><a href="#cite_ref-149">↑</a> Kalankatlı, II, 10 </li> <li id="cite_note-Kamal79-150">↑ <a href="#cite_ref-Kamal79_150-0">1</a> <a href="#cite_ref-Kamal79_150-1">2</a> <a href="#cite_ref-Kamal79_150-2">3</a> Алиев К.Г. К вопросу об общественно-экономическом строе древней Кавказской Албании//VIII Всесоюзи. конф. по Древнему Востоку, поев, памяти акад. В.В.Струве, М., 1979 </li> <li id="cite_note-Kalankatlı,_II,_18-151">↑ <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_II,_18_151-0">1</a> <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_II,_18_151-1">2</a> <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_II,_18_151-2">3</a> Kalankatlı, II, 18 </li> <li id="cite_note-152"><a href="#cite_ref-152">↑</a> Kalankatl, II, XXI </li> <li id="cite_note-Kalankatlı,_II,_XX-153">↑ <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_II,_XX_153-0">1</a> <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_II,_XX_153-1">2</a> Kalankatlı, II, XX </li> <li id="cite_note-154"><a href="#cite_ref-154">↑</a> Kalankatlı, II, XXIII </li> <li id="cite_note-155"><a href="#cite_ref-155">↑</a> Kalankatlı, II, XXVI </li> <li id="cite_note-156"><a href="#cite_ref-156">↑</a> Kalankatlı,II, XXVII </li> <li id="cite_note-157"><a href="#cite_ref-157">↑</a> The Cambridge Ancient History, volume XIV, chapter 22b, page 662 </li> <li id="cite_note-158"><a href="#cite_ref-158">↑</a> F. Məmmədova, 1993, səh 206–213 </li> <li id="cite_note-159"><a href="#cite_ref-159">↑</a> Тревер К. В. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании. — М.—Л.. 1959 </li> <li id="cite_note-160"><a href="#cite_ref-160">↑</a> F. Məmmədova, 2006, səh 428 </li> <li id="cite_note-161"><a href="#cite_ref-161">↑</a> Kalankatlı, II, XXXIX </li> <li id="cite_note-Kalankatlı,_II,_XXXVI-162">↑ <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_II,_XXXVI_162-0">1</a> <a href="#cite_ref-Kalankatlı,_II,_XXXVI_162-1">2</a> Kalankatlı, II, XXXVI </li> <li id="cite_note-163"><a href="#cite_ref-163">↑</a> Kalankatlı, II,XXXVII </li> <li id="cite_note-164"><a href="#cite_ref-164">↑</a> Kalankatlı, II, XXXXIII </li> <li id="cite_note-165"><a href="#cite_ref-165">↑</a> Kalankatlı,III, XII </li> <li id="cite_note-166"><a href="#cite_ref-166">↑</a> Kalankatlı, III, XII </li> <li id="cite_note-167"><a href="#cite_ref-167">↑</a> Kalankatlı, III, III </li> <li id="cite_note-168"><a href="#cite_ref-168">↑</a> Kalankatlı, III, IX – XIX </li> <li id="cite_note-169"><a href="#cite_ref-169">↑</a> Kalankatlı, III, XVI </li> <li id="cite_note-170"><a href="#cite_ref-170">↑</a> Kalankatlı,III,12O </li> <li id="cite_note-171"><a href="#cite_ref-171">↑</a> Карахмедова А.А. О некоторых памятниках митраизма на территории Кавказской Албании.//ИАН АзССР, серия истории, философии и права, 1975, № 1 </li> <li id="cite_note-172"><a href="#cite_ref-172">↑</a> Юсифов Ю.Б., Бабаев И.А. Кавказская Албания в эллинистическую эпоху. В кн.: Причерноморье в эпоху эллинизма.//Мат-лы III Все-союзн. симпозиума по древней истории Причерноморья. Цхалтубо, 1982, Тбилиси, 1985. </li> <li id="cite_note-173"><a href="#cite_ref-173">↑</a> Azərbaycan Tarxi yeddi cilldə,Bakı,2007, I cild </li> <li id="cite_note-174"><a href="#cite_ref-174">↑</a> Ямпольский З.И. О происхождении храмовой собственности древнего мира. ВДИ, 1959, № 4 </li> <li id="cite_note-175"><a href="#cite_ref-175">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=3ymOAAAAMAAJ&q=caucasian+albania&dq=caucasian+albania&hl=ru&ei=vq-aTZz9IY_tOfma5J4H&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDUQ6AEwAzgK">Michael Burgess – Lords temporal and lords spiritual, Borgo Press, 1995, səh 14 – 17</a> </li> <li id="cite_note-176"><a href="#cite_ref-176">↑</a> Голубкина Т.И., Рагимова М.И. Свинец в материальной культуре Кавказской Албании.//Археол. и этнограф, изыскания в Азербайджане (1980–1981 гг.), Баку, 1986. </li> <li id="cite_note-Azərbaycan_Tarixi_2007-177">↑ <a href="#cite_ref-Azərbaycan_Tarixi_2007_177-0">1</a> <a href="#cite_ref-Azərbaycan_Tarixi_2007_177-1">2</a> Azərbaycan Tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild </li> <li id="cite_note-178"><a href="#cite_ref-178">↑</a> F. Məmmədova-Qafqaz Albaniyasının siyasi tarixi və tarixi coğrafiyası, Bakı, 1993 </li> <li id="cite_note-179"><a href="#cite_ref-179">↑</a> М.Орманиан. Армянская церковь, ее история, учение, управление, внутренний строй, литература, ее настоящее. М. 1913, стр. 118 </li> <li id="cite_note-История_Агван,_стр._239-241-180">↑ <a href="#cite_ref-История_Агван,_стр._239-241_180-0">1</a> <a href="#cite_ref-История_Агван,_стр._239-241_180-1">2</a> <a href="#cite_ref-История_Агван,_стр._239-241_180-2">3</a> <a href="#cite_ref-История_Агван,_стр._239-241_180-3">4</a> История Агван, стр. 239–241 </li> <li id="cite_note-181"><a href="#cite_ref-181">↑</a> Yo'av Karny. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=cB50CI0Xd5IC&pg=PA384">Highlanders: A Journey to the Caucasus in Quest of Memory</a>, Macmillan, 2000, <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0374226024" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0374226024</a>, 9780374226022, p. 384: "Eight years after the beginning of Armenian migration, in 1836, the czarist government dissolved the Albanian Church district and brought it under the complete control of the Armenian national church." </li> <li id="cite_note-Hovannisian-182"><a href="#cite_ref-Hovannisian_182-0">↑</a> Richard G. Hovannisian. The Armenian People from Ancient to Modern Times, Macmillan, 1997, p. 39, <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0312101686" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0312101686</a>, 9780312101688, quote: Throughout the fifteenth and sixteenth centuries and until 1815, there was also a catholicos of Caucasian Albania, resident at Gandzasar in Karabagh. </li> <li id="cite_note-hacikyan-183"><a href="#cite_ref-hacikyan_183-0">↑</a> Agop J. Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=2gZzD0N9Id8C&pg=PA169">The Heritage of Armenian Literature</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121114090352/http://books.google.com/books?id=2gZzD0N9Id8C">Arxivləşdirilib</a> 2012-11-14 at the <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>, Wayne State University Press, 2002, <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/0814330231" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0814330231</a>, 9780814330234, p. 169:"After the Arab domination ended, the Caucasian Albanian Church became a diocese of the Armenian Church and the name Aghvan survived only in the name of this diocese associated with the church and monastery complex at Gandzasar, which was the See of the Catholicate of the Caucasian Albanian Church" </li> <li id="cite_note-184"><a href="#cite_ref-184">↑</a> Rafik Kurbanov, Erjan Kurbanov, "Religion and Politics in the Caucasus" in Michael Bordeaux, The Politics of Religion in Russia and the New States of Eurasia, M. E. Sharpe, 1995, p. 230, <a href="/wiki/X%C3%BCsusi:KitabM%C9%99nb%C9%99l%C9%99ri/1563243571" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1563243571</a>, 9781563243578. </li> <li id="cite_note-185"><a href="#cite_ref-185">↑</a> İ.Ormanian. Sitat gətirilən əsəri, səh. 45, 118 </li> <li id="cite_note-186"><a href="#cite_ref-186">↑</a> С.Т.Еремян. Идеология и культура Албании III–VIII вв., стр. 329 </li> <li id="cite_note-187"><a href="#cite_ref-187">↑</a> A.İohannesyan. Sitat gətirilən əsəri, səh, 130 </li> <li id="cite_note-188"><a href="#cite_ref-188">↑</a> Z. M. Bünyadov – Azərbaycan VII – IX əsrlərdə, Bakı, 2007 </li> <li id="cite_note-189"><a href="#cite_ref-189">↑</a> И.П.Петрушевский. О дохристианских верованиях крестьян Нагорного Карабаха, стр. 8. </li> <li id="cite_note-190"><a href="#cite_ref-190">↑</a> Османов Ф.Л. Бронзовый шлем, найденный в Ахсуинском районе Азербайджанской ССР.//ДАН АзССР, т. 28, 1972, № 1. </li> <li id="cite_note-191"><a href="#cite_ref-191">↑</a> Алиев К.Г. Албанское войско и его вооружение//ДАН АзССР, 1957, № 8. </li> <li id="cite_note-192"><a href="#cite_ref-192">↑</a> Алиев К.Г. О неопубликованных сырцовых гробницах, раскопанных Я.И.Гуммелем в 1938 г. МКА, 1973, VII </li> <li id="cite_note-193"><a href="#cite_ref-193">↑</a> Алиев В.Г. Кувшинные погребения античного периода в г. Нахичевани//ИИАН АзССР, серия истории, философии, права, 1976, № 1 </li> <li id="cite_note-194"><a href="#cite_ref-194">↑</a> Алиев И., Османов Ф. Ванночные погребения Кавказской Албании // Искусство и археология Ирана и его связь с искусством народов СССР, М., 1983 </li> <li id="cite_note-195"><a href="#cite_ref-195">↑</a> Алиев В. Катакомба в Бабадервише.//ИАН АзССР, серия истории, философии, права, 1969, № 4 </li> <li id="cite_note-196"><a href="#cite_ref-196">↑</a> Ионе Г.И. Мингечаурские кувшинные погребения с оружием. КСИИМК, 1955, вып. 60 </li> <li id="cite_note-ReferenceH-197">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceH_197-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceH_197-1">2</a> Исмизаде О.Ш. Ялойлутепинская культура. Баку, 1956. История Азербайджана, т. 1, Баку, 1958 </li> <li id="cite_note-198"><a href="#cite_ref-198">↑</a> Qazıyev S. M. İki küp və iki katakomba qəbri. MKA, III, Bakı, 1953 </li> <li id="cite_note-199"><a href="#cite_ref-199">↑</a> Иессен А.А. Культура Ялойлутепе в Закавказье (предварительная характеристика).//Сб. аспирантов, ГАИМК, т. I, Л., 1929 </li> <li id="cite_note-200"><a href="#cite_ref-200">↑</a> Даниелян О.А. Парное погребение в кувшине из Мингечаура. //ДАН АзССР, 1959, № 3. </li> <li id="cite_note-ReferenceI-201">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceI_201-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceI_201-1">2</a> <a href="/wiki/Yevgeni_Paxomov" title="Yevgeni Paxomov">Yevgeni Paxomov</a> Кувшинное погребение из Мингечаура.//Изв. АзФАН СССР, 1944, № 9. </li> <li id="cite_note-202"><a href="#cite_ref-202">↑</a> Даниелян О.А. Железные мечи с бронзовыми рукоятками из грунтовых погребений Мингечаура.//Археологические исследования в Азербайджане, Баку, 1965. </li> <li id="cite_note-203"><a href="#cite_ref-203">↑</a> Казиев С.М. Альбом кувшинных погребений. Баку, 1960 </li> <li id="cite_note-204"><a href="#cite_ref-204">↑</a> Qazıyev S.M., Aslanov Q.M. İki küp qəbri haqqında.MKA, II, Bakı, 1951 </li> <li id="cite_note-205"><a href="#cite_ref-205">↑</a> Голубкина Т. И. Античные традиции и элементы в культуре кувшинных погребений Азербайджана.//Проблемы античной истории и культуры, II, Ереван, 1979 </li> <li id="cite_note-206"><a href="#cite_ref-206">↑</a> Голубкина Т.И. Культура кувшинных погребений в Азербайджане. //Тр. музея истории Азербайджана, т. 4, 1961 </li> <li id="cite_note-207"><a href="#cite_ref-207">↑</a> Голубкина Т.И. Четыре кувшинных погребения из Мингечаура. //ДАН АзССР, 1956, № 3. </li> <li id="cite_note-208"><a href="#cite_ref-208">↑</a> <a href="/wiki/Yevgeni_Paxomov" title="Yevgeni Paxomov">Yevgeni Paxomov</a> Обследование и раскопки кувшинных погребений Азербайджана.// АзФАН СССР, 1939, № 3. </li> <li id="cite_note-209"><a href="#cite_ref-209">↑</a> Kəsəmənli H.P. Xaçbulaqda tədqiq edilmiş daş qutu qəbirlər. AMM, VI c., Bakı, 1966. </li> <li id="cite_note-210"><a href="#cite_ref-210">↑</a> Ивашенко А.А. Кувшинные погребения Азербайджана и Грузии. ИАН АзССР, 1, 1947. </li> <li id="cite_note-211"><a href="#cite_ref-211">↑</a> Голубкина Т.И. Об археологическом обследовании и раскопках кувшинных погребений в районах Азербайджана в 1953 Г.//ИАН АзССР, серия обществ, наук, 1959, № 1. </li> <li id="cite_note-212"><a href="#cite_ref-212">↑</a> Кесаманлы Г.П. Хачбулагский курган с массовым захоронением. МКА, т. 8, Баку, 1976. </li> <li id="cite_note-213"><a href="#cite_ref-213">↑</a> Казиев С.М. Раскопки курганов в Степанакертском районе.// Изв. АзФАН СССР, 1939, № 3 </li> <li id="cite_note-214"><a href="#cite_ref-214">↑</a> Массон В.М. Древние гробницы вождей на Кавказе. Кавказ и Восточная Европа в древности, М., 1973 </li> <li id="cite_note-215"><a href="#cite_ref-215">↑</a> Нуриев А.Б. О некоторых античных сосудах, найденных на территории Кавказской Албании. МКА, VIII, Баку, 1976. </li> <li id="cite_note-216"><a href="#cite_ref-216">↑</a> Нуриев А.Б. Стеклянные изделия и их производство в Кавказской Албании.//Автореф. дис. …канд. ист. наук, Баку, 1966 </li> <li id="cite_note-217"><a href="#cite_ref-217">↑</a> Оsmanov F.L. Qafqaz Albaniyasının maddi mədəniyyəti. Bakı, 1984 </li> <li id="cite_note-218"><a href="#cite_ref-218">↑</a> Рзаев Н.И. Искусство Кавказской Албании (IV в. до н.э. – VII в. н.э.). Баку, 1976 </li> <li id="cite_note-ReferenceJ-219">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceJ_219-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceJ_219-1">2</a> Асланов Г.М., Голубкина Т.И., Садыхзаде М.Г. Каталог золотых и серебряных предметов из археологических раскопок Азербайджана. Баку, 1966 </li> <li id="cite_note-220"><a href="#cite_ref-220">↑</a> Ямпольский З.И. О статуе, найденной на территории Кавказской Албании. КСИИМК, 1955, вып. 60.F </li> <li id="cite_note-221"><a href="#cite_ref-221">↑</a> Халилов М. Дж. Исследование каменных изваяний Карабаха. – В сборнике: Археологические открытия 1982 года. Москва, 1984, с. 438–439. </li> <li id="cite_note-222"><a href="#cite_ref-222">↑</a> Халилов М. Дж. Древнее святилище, связанное с каменными изваяниями у с. Шатырлы. – Доклады АН Азербайджанской ССР, т. XLII, № 7, 1986, с. 78–82. </li> <li id="cite_note-223"><a href="#cite_ref-223">↑</a> Халилов М. Дж. Каменные изваяния Азербайджана (II пол. I тыс. до н. э. – I тыс. н. э.). – Автореферат диссертации . . . кандидата исторических наук. Москва, 1988. </li> <li id="cite_note-224"><a href="#cite_ref-224">↑</a> Халилов Мубариз. Антропоморфные каменные изваяния Карабаха. – В журнале: "Азербайджанская археология", № 1–4, 2004, с. 100–104. </li> <li id="cite_note-225"><a href="#cite_ref-225">↑</a> Халилов Мубариз. Антропоморфные каменные изваяния Карабаха. – В журнале: "Азербайджанская археология", № 1–4, 2004, с. 100–104 </li> <li id="cite_note-226"><a href="#cite_ref-226">↑</a> M. Kalankatlı, I, XVII </li> <li id="cite_note-227"><a href="#cite_ref-227">↑</a> Пахомов Е.A. Статуэтка из Молла-Исаклинского сельбища и ее датировка.//Изв. АзФАН СССР, 1937, 2 </li> <li id="cite_note-228"><a href="#cite_ref-228">↑</a> Войтов В. Е. , Каменные извйание из Унгету. – Центральная Азия: новые памятники письменности и искусства. Москва, 1987, səh. 106 </li> <li id="cite_note-229"><a href="#cite_ref-229">↑</a> Кубарев В. Д. Древние изваяния Алтая (Оленные камни). Новосибирск, 1979, səh. 85–86 </li> <li id="cite_note-230"><a href="#cite_ref-230">↑</a> Халилов М. Дж. Каменные изваяния Азербайджана (II пол. I тыс. до н. э. – I тыс. н. э.). – Автореферат диссертации . . . кандидата исторических наук. Москва, 1988, səh 15 </li> <li id="cite_note-231"><a href="#cite_ref-231">↑</a> Lukian, Toksaris və ya dostluq, 51-ci parça. </li> <li id="cite_note-232"><a href="#cite_ref-232">↑</a> M. Kalamkatlı, II, XII </li> <li id="cite_note-233"><a href="#cite_ref-233">↑</a> Ваидов Р. М. , Гейушев Р. Б. , Гулиев Н. М. Новые находки каменных баб в Азербайджане. – В сборнике: Археологические открытие 1973 года. Москва, 1974, с. 446–447s. 447. </li> <li id="cite_note-234"><a href="#cite_ref-234">↑</a> Мнацаканян А.Ш. О литературе Кавказской Албании. Ереван, 1969 </li> <li id="cite_note-235"><a href="#cite_ref-235">↑</a> Ямпольский З.И. Две заметки к трактовке страбонова текста об азербайджанской Албании//Изв. АзФАН СССР, 1942, № 7. </li> <li id="cite_note-236"><a href="#cite_ref-236">↑</a> Koryun, Maştosun həyatı </li> <li id="cite_note-237"><a href="#cite_ref-237">↑</a> Katolikos Drasxanakertli İohannes – "История Армении", səh. 78 </li> <li id="cite_note-238"><a href="#cite_ref-238">↑</a> А.С.Вартапетов. К вопросу об историческом исследовании христианских памятников Народного Карабаха </li> <li id="cite_note-239"><a href="#cite_ref-239">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080617162106/http://www.uludil.gen.az/4_fesil_004.html">"Alban yazısı haqqında"</a>. 2008-06-17 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.uludil.gen.az/4_fesil_004.html">orijinalından</a> arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-11.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Alban+yaz%C4%B1s%C4%B1+haqq%C4%B1nda&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.uludil.gen.az%2F4_fesil_004.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-240"><a href="#cite_ref-240">↑</a> Крупнов Е.И. Каякентский могильник – памятник древней Албании.// Тр. Гос. историч. музея, вып. И, М., 1940 </li> <li id="cite_note-241"><a href="#cite_ref-241">↑</a> F.Məmmədova. Qafqaz albaniyası və albanlar. səh. 148 </li> <li id="cite_note-ReferenceK-242">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceK_242-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceK_242-1">2</a> Халилов Дж.А. Материальная культура Кавказской Албании. Баку, 1985 </li> <li id="cite_note-243"><a href="#cite_ref-243">↑</a> Бабаев И.А. Античная черепица Кавказской Албании. СА, 1974, № 2 </li> <li id="cite_note-ReferenceL-244">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceL_244-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceL_244-1">2</a> Бабаев И.А. К вопросу о производстве предметов глиптики в Кавказской Албании. МКА, т. 7, Баку, 1973 </li> <li id="cite_note-245"><a href="#cite_ref-245">↑</a> Голубкина Т.И. О строительных материалах Кавказской Албании. //Мат-лы к сессии, поев, итогам археол. и этнограф, исследований 1970 г. в Азербайджане (май 1971 г.), Баку, 1971 </li> <li id="cite_note-246"><a href="#cite_ref-246">↑</a> Тревер К.В. К вопросу о культуре Кавказской Албании. М., 1960 </li> <li id="cite_note-247"><a href="#cite_ref-247">↑</a> Голубкина Т.И. О строительных материалах Кавказской Албании. //Мат-лы к сессии, поев, итогам археол. и этнограф, исследований 1970 г. в Азербайджане (май 1971 г.), Баку, 1971. </li> <li id="cite_note-248"><a href="#cite_ref-248">↑</a> Зограф А.Н. Распространение находок античных монет на Кавказе. ТОНГЭ, I, 1945 </li> <li id="cite_note-ReferenceM-249">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceM_249-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceM_249-1">2</a> Халилов Дж.А., Бабаев И.А. Античные традиции в материальной культуре Кавказской Албании.//Сб. Античность и античные традиции в культуре и искусстве народов Советского Востока, М., 1978 </li> <li id="cite_note-250"><a href="#cite_ref-250">↑</a> Халилов Дж.А. Раскопки на городище Хыныслы – памятнике древней Кавказской Албании. СА, 1962, № 1. </li> <li id="cite_note-251"><a href="#cite_ref-251">↑</a> Бабаев И.А., Казиев С.М. Кабалинский клад монет эллинистической эпохи. Нумизматика и эпиграфика, 1971, вып. IX </li> <li id="cite_note-ReferenceN-252">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceN_252-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceN_252-1">2</a> Пахомов Е.A. Чеканка в Албании подражаний монетам македонским или селевкидским в I в. до н.э.//Тр. Музея истории Азербайджана, V, Баку, 1962 </li> <li id="cite_note-VII_1973-253">↑ <a href="#cite_ref-VII_1973_253-0">1</a> <a href="#cite_ref-VII_1973_253-1">2</a> Исмизаде О.Ш. О ювелирном ремесле в древней Кавказской Албании. МКА, VII, Баку, 1973. </li> <li id="cite_note-ReferenceO-254">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceO_254-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceO_254-1">2</a> <a href="/wiki/Yevgeni_Paxomov" title="Yevgeni Paxomov">Yevgeni Paxomov</a> Монетные клады Азербайджана и других республик, краев и областей Кавказа. Баку, вып. I–VI, 1926–1957 </li> <li id="cite_note-ReferenceP-255">↑ <a href="#cite_ref-ReferenceP_255-0">1</a> <a href="#cite_ref-ReferenceP_255-1">2</a> <a href="/wiki/Yevgeni_Paxomov" title="Yevgeni Paxomov">Yevgeni Paxomov</a> Монеты Азербайджана, Баку, вып. I, 1959. </li> <li id="cite_note-256"><a href="#cite_ref-256">↑</a> <a href="/wiki/Yevgeni_Paxomov" title="Yevgeni Paxomov">Yevgeni Paxomov</a> Монеты Мингечаура. МКА, II, 1951 </li> <li id="cite_note-257"><a href="#cite_ref-257">↑</a> <a href="/wiki/Yevgeni_Paxomov" title="Yevgeni Paxomov">Yevgeni Paxomov</a> Античные монеты в Албании (в пределах Азербайджанской ССР). ВИКА, Баку, 1962 </li> <li id="cite_note-Kamal86-258">↑ <a href="#cite_ref-Kamal86_258-0">1</a> <a href="#cite_ref-Kamal86_258-1">2</a> <a href="#cite_ref-Kamal86_258-2">3</a> <a href="#cite_ref-Kamal86_258-3">4</a> Алиев К.Г. Античные источники по истории Азербайджана, Баку, 1986 </li> <li id="cite_note-259"><a href="#cite_ref-259">↑</a> Даниелян О.А. К вопросу о появлении железа в Азербайджане. //ДАН АзССР, XXVII, 1971, № 8 </li> <li id="cite_note-Babayev76-260">↑ <a href="#cite_ref-Babayev76_260-0">1</a> <a href="#cite_ref-Babayev76_260-1">2</a> Бабаев И.А. К вопросу о возникновении государства Албании (Кавказской) //ИАН АзССР, серия истории, философии, права, 1976, № 4. </li> <li id="cite_note-261"><a href="#cite_ref-261">↑</a> Алиев К.Г К вопросу о земледелии и скотоводстве в древней Албании//Учен. зап. ДагФАН СССР, т. 19 (серия обществ, наук), кн. 2, Махачкала, 1969 </li> <li id="cite_note-262"><a href="#cite_ref-262">↑</a> Бабаев И.А. Исследования общественного здания второй половины I в. до н.э. – I в.н.э. на городище Кабала. СА, 1977, № 4 </li> <li id="cite_note-263"><a href="#cite_ref-263">↑</a> Еремян С.Т. Экономика и социальный строй Албании III–VII вв. // Очерки истории СССР (III–IХ вв.), М., 1958 </li> <li id="cite_note-ReferenceA-264"><a href="#cite_ref-ReferenceA_264-0">↑</a> Бабаев И.А. К вопросу о возникновении государства Албании (Кавказской) //ИАН АзССР, серия истории, философии, права, 1976, № 4 </li> <li id="cite_note-Əliyev57-265">↑ <a href="#cite_ref-Əliyev57_265-0">1</a> <a href="#cite_ref-Əliyev57_265-1">2</a> <a href="#cite_ref-Əliyev57_265-2">3</a> <a href="#cite_ref-Əliyev57_265-3">4</a> <a href="#cite_ref-Əliyev57_265-4">5</a> <a href="#cite_ref-Əliyev57_265-5">6</a> <a href="#cite_ref-Əliyev57_265-6">7</a> Алиев К.Г. Албанское войско и его вооружение//ДАН АзССР, 1957, № 8. </li> <li id="cite_note-266"><a href="#cite_ref-266">↑</a> Qazıyev S.M. Mingəçevirdə tapılmış bəzi silahlardan. MKA, II, Bakı, 1951 </li> <li id="cite_note-267"><a href="#cite_ref-267">↑</a> Халилов Дж.А. Римские фибулы из памятников Кавказской Албании и пути их проникновения.//Всесоюзн. симпозиум по проблемам эллинист, культуры на Востоке, Ереван, 1980 </li> <li id="cite_note-268"><a href="#cite_ref-268">↑</a> Юсифов Ю.Б., Бабаев И.А. Кавказская Албания в эллинистическую эпоху. В кн.: Причерноморье в эпоху эллинизма.//Мат-лы III Все-союзн. симпозиума по древней истории Причерноморья. Цхалтубо, 1982, Тбилиси, 1985 </li> <li id="cite_note-269"><a href="#cite_ref-269">↑</a> Рзаев Н.И. Искусство Кавказской Албании (IV в. до н.э. – VII в. н.э.). Баку, 1976. </li> <li id="cite_note-270"><a href="#cite_ref-270">↑</a> Асланов Г.М. Материальная культура Мингечаура I–VII вв. //Автореф. дис. …канд. ист. наук, Баку, 1963 </li> <li id="cite_note-271"><a href="#cite_ref-271">↑</a> Абибуллаев О.А. К вопросу о древней металлургии Азербайджана, МИ А, 125, 1965 </li> <li id="cite_note-272"><a href="#cite_ref-272">↑</a> Карахмедова А.А. Бусы как один из источников изучения истории Кавказской Албании.//Автореф. дис. …канд. ист. наук, Ереван, 1978 </li> <li id="cite_note-273"><a href="#cite_ref-273">↑</a> Ваидов Г.М. Первые итоги археологических работ в Торпагкале. МКА, VI, Баку, 1965 </li> <li id="cite_note-274"><a href="#cite_ref-274">↑</a> Бабаев И.А., Ахмедов Г.М. Кабала. Баку, 1980 </li> <li id="cite_note-275"><a href="#cite_ref-275">↑</a> Иессен А.А. К вопросу о древнейшей металлургии меди на Кавказе.//Изв. ГАИМК, 120. М.-Л., 1935. </li> <li id="cite_note-276"><a href="#cite_ref-276">↑</a> Ионе Г.И. Глиняные сосуды-сапожки из Мингечаура. МКА, III, 1953 </li> <li id="cite_note-277"><a href="#cite_ref-277">↑</a> Ионе Г.И. Керамическое производство древнего и средневекового Азербайджана (по данным раскопок Мингечаура).//Автореф. дис. …канд. ист. наук, Л., 1958. </li> <li id="cite_note-278"><a href="#cite_ref-278">↑</a> Голубкина Т.И. О зооморфной керамике из Мингечаура. МКА, II, Баку, 1951. </li> <li id="cite_note-279"><a href="#cite_ref-279">↑</a> Бабаев И.А. Некоторые вопросы изучения памятников глиптики в Азербайджане//ДАН АзССР, XX, 1964, № 6 </li> <li id="cite_note-280"><a href="#cite_ref-280">↑</a> Иессен А.А. К вопросу о памятниках VIII–VII вв. до н.э. на юге европейской части СССР. СА, XVIII, 1953. </li> <li id="cite_note-281"><a href="#cite_ref-281">↑</a> Крупнов Е.И. Древнейшая культура Кавказа и кавказская этническая общность. СА, 1964, 1 </li> <li id="cite_note-282"><a href="#cite_ref-282">↑</a> <cite class="citation news">M.L. Chaumont. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iranicaonline.org/articles/albania-iranian-aran-arm">"ALBANIA"</a>. 2020-05-26 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200526212016/http://www.iranicaonline.org/articles/albania-iranian-aran-arm">arxivləşdirilib</a>. İstifadə tarixi: 14 aprel 2016.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=ALBANIA&rft.au=M.L.+Chaumont&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.iranicaonline.org%2Farticles%2Falbania-iranian-aran-arm&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-283"><a href="#cite_ref-283">↑</a> Minorsky, Vladimir. A History of Sharvan and Darband in the 10th-11th Centuries. Cambridge, 1958. </li> <li id="cite_note-284"><a href="#cite_ref-284">↑</a> Golden, Peter Benjamin. Introduction to the History of the Turkic Peoples. Wiesbaden: Harrasowitz, 1992. </li> <li id="cite_note-285"><a href="#cite_ref-285">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.qebele-ih.gov.az/page/13.html">"Arxivlənmiş surət"</a>. 2020-07-21 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20200721014818/http://qebele-ih.gov.az/page/13.html">arxivləşdirilib</a>. İstifadə tarixi: 2018-06-10.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Arxivl%C9%99nmi%C5%9F+sur%C9%99t&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.qebele-ih.gov.az%2Fpage%2F13.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-286"><a href="#cite_ref-286">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190307094039/http://gabala.cls.az/more/text/7116">"Arxivlənmiş surət"</a>. 2019-03-07 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://gabala.cls.az/more/text/7116">orijinalından</a> arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-10.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Arxivl%C9%99nmi%C5%9F+sur%C9%99t&rft_id=http%3A%2F%2Fgabala.cls.az%2Fmore%2Ftext%2F7116&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-azerbaycandili.az-287">↑ <a href="#cite_ref-azerbaycandili.az_287-0">1</a> <a href="#cite_ref-azerbaycandili.az_287-1">2</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190819041903/http://www.azerbaycandili.az/Synopsis/Download/2217/K%C6%8FR%C4%B0MOVA%20%C4%B0RAD%C6%8F%20M%C6%8FZAH%C4%B0M.G%C3%96Y%C3%87AY%20RAYONU%20TOPON%C4%B0ML%C6%8FR%C4%B0N%C4%B0N%20L%C4%B0NQV%C4%B0ST%C4%B0K%20T%C6%8FHL%C4%B0L%C4%B0.pdf">"Arxivlənmiş surət"</a> (PDF). 2019-08-19 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.azerbaycandili.az/Synopsis/Download/2217/K%C6%8FR%C4%B0MOVA%20%C4%B0RAD%C6%8F%20M%C6%8FZAH%C4%B0M.G%C3%96Y%C3%87AY%20RAYONU%20TOPON%C4%B0ML%C6%8FR%C4%B0N%C4%B0N%20L%C4%B0NQV%C4%B0ST%C4%B0K%20T%C6%8FHL%C4%B0L%C4%B0.pdf">orijinalından</a> (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-10.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Arxivl%C9%99nmi%C5%9F+sur%C9%99t&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.azerbaycandili.az%2FSynopsis%2FDownload%2F2217%2FK%25C6%258FR%25C4%25B0MOVA%2520%25C4%25B0RAD%25C6%258F%2520M%25C6%258FZAH%25C4%25B0M.G%25C3%2596Y%25C3%2587AY%2520RAYONU%2520TOPON%25C4%25B0ML%25C6%258FR%25C4%25B0N%25C4%25B0N%2520L%25C4%25B0NQV%25C4%25B0ST%25C4%25B0K%2520T%25C6%258FHL%25C4%25B0L%25C4%25B0.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-288"><a href="#cite_ref-288">↑</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aybilet.az/blog/qax/">"Arxivlənmiş surət"</a>. 2021-01-28 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20210128141627/https://aybilet.az/blog/qax/">arxivləşdirilib</a>. İstifadə tarixi: 2018-06-10.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Arxivl%C9%99nmi%C5%9F+sur%C9%99t&rft_id=https%3A%2F%2Faybilet.az%2Fblog%2Fqax%2F&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> <li id="cite_note-:0-289">↑ <a href="#cite_ref-:0_289-0">1</a> <a href="#cite_ref-:0_289-1">2</a> <cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110122083018/http://karabakhnature.az/7-yuuyua-rayonu-601razisind601-corrafi-adlar.html">"Arxivlənmiş surət"</a>. 2011-01-22 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="http://karabakhnature.az/7-yuuyua-rayonu-601razisind601-corrafi-adlar.html">orijinalından</a> arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-22.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Arxivl%C9%99nmi%C5%9F+sur%C9%99t&rft_id=http%3A%2F%2Fkarabakhnature.az%2F7-yuuyua-rayonu-601razisind601-corrafi-adlar.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Xarici_keçidlər">Xarici keçidlər</h2>[<a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&veaction=edit&section=41" title="Xarici keçidlər bölməsini redaktə et" class="mw-editsection-visualeditor">redaktə</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&action=edit&section=41" title="Bölmənin mənbə kodunu redaktə et: Xarici keçidlər">vikimətni redaktə et</a>]</div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7983655">.mw-parser-output .ts-Törəmə_layihə{background:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);font-size:90%;margin:0 0 1em;padding:.4em;max-width:19em;width:19em;line-height:1.5}.mw-parser-output .ts-Törəmə_layihə th,.mw-parser-output .ts-Törəmə_layihə td{padding:.2em 0;vertical-align:middle}.mw-parser-output .ts-Törəmə_layihə th+td{padding-left:.4em}@media(min-width:720px){.mw-parser-output .ts-Törəmə_layihə{clear:right;float:right;width:19em;margin-left:1em}}</style> <table role="presentation" class="metadata plainlinks ts-Törəmə_layihə noprint azwikiWikimediaNavigation"> <tbody><tr> <th style="width:10%;"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="30" data-file-height="30" /> </th> <td><a href="/wiki/Vikianbar" title="Vikianbar">Vikianbarda</a> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Caucasian_Albania" class="extiw" title="commons:Category:Caucasian Albania">Qafqaz Albaniyası</a> ilə əlaqəli mediafayllar var. </td></tr></tbody></table> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.youtube.com/watch?v=_GGioGAvY_Y">Mehriban Əliyeva Qafqaz Albaniyası haqqında</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.caucasianhistory.org/">Qafqaz Albaniyası haqqında portal (rusca)</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.elibrary.az/docs/piriyev.pdf">Vaqif Piriyev, Azərbaycanın tarixi-siyasi coğrafiyası, "Müəllim" nəşriyyatı, Bakı, 2006</a>[<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Link_rot" class="extiw" title="en:Wikipedia:Link rot">ölü keçid</a>]</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.anl.az/down/meqale/xalqqazeti/xalqqazeti_iyun2009/83866.htm">Qafqaz Albaniyasının məbədləri</a></li> <li><cite class="citation web">“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.azadliq.info:80/9296.html">"Qədim Azərbaycan dövləti – Albaniya"</a> (az.). <a href="/wiki/Azadl%C4%B1q_(q%C9%99zet)" title="Azadlıq (qəzet)">azadliq.info</a>. 2011-09-13. 2016-11-16 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161116163316/http://www.azadliq.info/9296.html">arxivləşdirilib</a>. İstifadə tarixi: 2017-08-04.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Q%C9%99dim+Az%C9%99rbaycan+d%C3%B6vl%C9%99ti+%E2%80%93+Albaniya&rft.pub=azadliq.info&rft.date=2011-09-13&rft.au=%E2%80%9CAzadl%C4%B1q%E2%80%9D%C4%B1n+Ara%C5%9Fd%C4%B1rma%C3%A7%C4%B1+Jurnalistl%C9%99r+Qrupu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.azadliq.info%3A80%2F9296.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li> <li><cite class="citation web">“Azadlıq”ın Araşdırmaçı Jurnalistlər Qrupu. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.azadliq.info:80/9338.html">"Qədim Azərbaycan dövləti–Albaniya"</a> (az.). azadliq.info. 2011-09-14. 2016-11-16 tarixində <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20161116163530/http://www.azadliq.info/9338.html">arxivləşdirilib</a>. İstifadə tarixi: 2017-08-04.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=Q%C9%99dim+Az%C9%99rbaycan+d%C3%B6vl%C9%99ti%E2%80%93Albaniya&rft.pub=azadliq.info&rft.date=2011-09-14&rft.au=%E2%80%9CAzadl%C4%B1q%E2%80%9D%C4%B1n+Ara%C5%9Fd%C4%B1rma%C3%A7%C4%B1+Jurnalistl%C9%99r+Qrupu&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.azadliq.info%3A80%2F9338.html&rfr_id=info%3Asid%2Faz.wikipedia.org%3AQafqaz+Albaniyas%C4%B1" class="Z3988"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r4913744"></li></ul> <table style="background:transparent;margin:0 auto;text-align:center"> <tbody><tr> <td style="padding-top:1em;"><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Qafqaz_Albaniyası" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#F6F5D5"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_(m%C9%99lumat_qutusu)" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="Qafqaz_Albaniyası" style="font-size:114%;margin:0 5em"><div class="center"><div style="font-size:140%;width:300px"><a class="mw-selflink selflink">Qafqaz Albaniyası</a></div></div></div></th></tr><tr><td class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <table style="background:#FFFFFF" width="100%"> <tbody><tr> <td style="padding:1.25em 1.25em 1.25em 2.5em;"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r7767540">.mw-parser-output .ts-YerXəritəsi-nişan{font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;color:black}.mw-parser-output .ts-YerXəritəsi-nişan-nöqtə{position:relative;float:left;line-height:0;color:black}.mw-parser-output .ts-YerXəritəsi-nişan-keçid{position:absolute;width:156px;top:-0.5em;color:black}</style><div class="location-map tright" style="width:500px;border:1px solid #FFFFFF; color: inherit;;"><div class=""><div class="thumbimage" style="overflow:hidden;max-width:100%;width:500px;position:relative;color: inherit;border:1px solid #FFFFFF; color:inherit;"><a href="/wiki/Fayl:Qafqaz_Albaniyasi.png" class="mw-file-description" title="Qafqaz Albaniyası (Qafqaz Albaniyası)"><img alt="Qafqaz Albaniyası (Qafqaz Albaniyası)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Qafqaz_Albaniyasi.png/500px-Qafqaz_Albaniyasi.png" decoding="async" width="500" height="389" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Qafqaz_Albaniyasi.png/750px-Qafqaz_Albaniyasi.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d9/Qafqaz_Albaniyasi.png 2x" data-file-width="800" data-file-height="622" /></a><div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:53.022639455171%;top:36.062403613345%"><div style="position:relative;float:left;left:-4px;top:-4px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/8px-Red_pog.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/16px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-162px"><a href="/wiki/Kabalaka" title="Kabalaka">Kabalaka</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:42.696281803412%;top:51.429538903907%"><div style="position:relative;float:left;left:-4px;top:-4px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/8px-Red_pog.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/16px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-162px"><a href="/wiki/B%C9%99rd%C9%99" title="Bərdə">Partav</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:37.238069949968%;top:17.427755105218%"><div style="position:relative;float:left;left:-7px;top:-7px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/14px-Set01-church1.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/21px-Set01-church1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/28px-Set01-church1.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:9px"><a href="/wiki/L%C9%99kit_kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Ləkit kilsəsi">Lekit</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:38.982908165413%;top:19.02577885507%"><div style="position:relative;float:left;left:-7px;top:-7px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/14px-Set01-church1.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/21px-Set01-church1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/28px-Set01-church1.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:9px"><a href="/wiki/Qum_bazilikas%C4%B1" title="Qum bazilikası">Qum</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:36.403155858113%;top:16.45783328039%"><div style="position:relative;float:left;left:-7px;top:-7px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/14px-Set01-church1.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/21px-Set01-church1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/28px-Set01-church1.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/wiki/Mamrux_m%C9%99b%C9%99di" class="mw-redirect" title="Mamrux məbədi">Mamrux</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:41.474549553974%;top:72.166183691745%"><div style="position:relative;float:left;left:-7px;top:-7px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/14px-Set01-church1.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/21px-Set01-church1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Set01-church1.svg/28px-Set01-church1.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-165px"><a href="/wiki/Amaras" title="Amaras">Amaras</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:43.400765779291%;top:27.161882874664%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/%C5%9E%C9%99ki" title="Şəki">Şaki</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:40.968209917249%;top:40.294120200727%"><div style="position:relative;float:left;left:-4px;top:-4px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/8px-Map_symbol_archaeology.svg.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/12px-Map_symbol_archaeology.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/16px-Map_symbol_archaeology.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-162px"><a href="/wiki/Suda%C4%9F%C4%B1lan" class="mw-redirect" title="Sudağılan">Sudağılan</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:38.271654521016%;top:58.616798545417%"><div style="position:relative;float:left;left:-4px;top:-4px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/8px-Map_symbol_archaeology.svg.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/12px-Map_symbol_archaeology.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/16px-Map_symbol_archaeology.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-162px"><a href="/wiki/Gavurqala_(A%C4%9Fdam)" title="Gavurqala (Ağdam)">Gavurqala</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:69.043533528449%;top:43.095564365103%"><div style="position:relative;float:left;left:-4px;top:-4px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/8px-Map_symbol_archaeology.svg.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/12px-Map_symbol_archaeology.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/16px-Map_symbol_archaeology.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/wiki/X%C4%B1n%C4%B1sl%C4%B1" title="Xınıslı">Xınıslı</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:52.101403320715%;top:36.124558129592%"><div style="position:relative;float:left;left:-4px;top:-4px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/8px-Map_symbol_archaeology.svg.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/12px-Map_symbol_archaeology.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/16px-Map_symbol_archaeology.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-162px"></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:52.101403320715%;top:36.124558129592%"><div style="position:relative;float:left;left:-4px;top:-4px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/8px-Map_symbol_archaeology.svg.png" decoding="async" width="8" height="8" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/12px-Map_symbol_archaeology.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Map_symbol_archaeology.svg/16px-Map_symbol_archaeology.svg.png 2x" data-file-width="32" data-file-height="32" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-162px"></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:51.102631682329%;top:69.152767477739%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/wiki/Paytakaran" title="Paytakaran">Paytakaran</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:73.464775976586%;top:23.910566956372%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/%C5%9Eabran" title="Şabran">Şaporan</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:66.449908662089%;top:8.592562475618%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/Albana" title="Albana">Albana</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:62.596336241368%;top:1.8009241143057%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/D%C9%99rb%C9%99nd" title="Dərbənd">Dərbənd</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:69.579424697434%;top:43.99449950495%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/%C5%9Eamax%C4%B1" title="Şamaxı">Kemaxeya</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:35.308275972377%;top:34.850570183856%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/w/index.php?title=Ossika&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ossika (səhifə mövcud deyil)">Ossika</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:11.765403275818%;top:29.886681778158%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-161px"><a href="/wiki/Xunan_qalas%C4%B1" title="Xunan qalası">Хаlxal</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:23.235028159015%;top:37.057893818171%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-161px"><a href="/wiki/%C5%9E%C9%99mkir" title="Şəmkir">Şamkur</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:84.778417875853%;top:43.317805682108%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/w/index.php?title=Getra&action=edit&redlink=1" class="new" title="Getra (səhifə mövcud deyil)">Getra</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:89.860316834517%;top:53.482194796925%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/wiki/Bak%C4%B1" title="Bakı">Baruka</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:67.685759002607%;top:21.77952930828%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/w/index.php?title=Xobota&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xobota (səhifə mövcud deyil)">Xobota</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:22.952789103429%;top:15.546742681201%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:6px"><a href="/w/index.php?title=Niqa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Niqa (səhifə mövcud deyil)">Niqa</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:22.651731772405%;top:14.639574163721%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/w/index.php?title=Deqlana&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deqlana (səhifə mövcud deyil)">Deqlana</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:27.890174931041%;top:8.9297118048373%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/w/index.php?title=Taqoda&action=edit&redlink=1" class="new" title="Taqoda (səhifə mövcud deyil)">Taqoda</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:21.423405234462%;top:14.163116084936%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-161px"><a href="/w/index.php?title=Sanua&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sanua (səhifə mövcud deyil)">Sanua</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:37.347472002335%;top:21.438098622691%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:6px"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0obula&action=edit&redlink=1" class="new" title="İobula (səhifə mövcud deyil)">İobula</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:20.411848393098%;top:11.874626316929%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-161px"><a href="/w/index.php?title=Bakriya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bakriya (səhifə mövcud deyil)">Bakriya</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:63.708841818452%;top:54.913515104356%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/wiki/Cavad_(Sabirabad)" title="Cavad (Sabirabad)">Sioda</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:43.101690242417%;top:44.219106046802%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/w/index.php?title=Embolayya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Embolayya (səhifə mövcud deyil)">Embolayya</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:33.762704528172%;top:18.43815520845%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:6px"><a href="/wiki/Adiabla" title="Adiabla">Adiabla</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:54.618264355205%;top:35.110744917087%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/Ablana" title="Ablana">Ablana</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:68.473022344817%;top:10.800425021923%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/%C3%87ola" title="Çola">Çola</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:33.124321279348%;top:13.138853967725%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/w/index.php?title=Mosiqa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mosiqa (səhifə mövcud deyil)">Mosiqa</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:31.346336241368%;top:38.099341239971%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-161px"><a href="/w/index.php?title=Samunis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Samunis (səhifə mövcud deyil)">Samunis</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:41.333280953169%;top:22.354249006681%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/w/index.php?title=%C4%B0una_(%C5%9F%C9%99h%C9%99r)&action=edit&redlink=1" class="new" title="İuna (şəhər) (səhifə mövcud deyil)">İuna</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:56.316241031066%;top:3.2979018659229%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/w/index.php?title=Xadaxa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Xadaxa (səhifə mövcud deyil)">Xadaxa</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:54.487360713193%;top:37.50665780855%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:6px"><a href="/w/index.php?title=Alam_(k%C9%99nd)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alam (kənd) (səhifə mövcud deyil)">Alam</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:48.982182092157%;top:33.431884368648%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:right;left:-161px"><a href="/w/index.php?title=Boziata&action=edit&redlink=1" class="new" title="Boziata (səhifə mövcud deyil)">Boziata</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:52.206841784779%;top:34.404919907199%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:center;left:-78px;top:-1.8em"><a href="/wiki/Kils%C9%99da%C4%9F_kils%C9%99si" title="Kilsədağ kilsəsi">Misiya</a></div></div> <div style="font-size:88%;line-height:1.2em;position:absolute;z-index:2;left:38.820032746956%;top:60.744991935781%"><div style="position:relative;float:left;left:-3px;top:-3px;line-height:0;"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/6px-Red_pog.png" decoding="async" width="6" height="6" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/9px-Red_pog.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Red_pog.png/12px-Red_pog.png 2x" data-file-width="64" data-file-height="64" /></div><div style="position:absolute;width:156px;top:-0.5em;text-align:left;left:5px"><a href="/wiki/%C5%9Eahbulaq_Q%C4%B1f%C4%B1l%C4%B1_saray_kompleksi" title="Şahbulaq Qıfılı saray kompleksi">Şahbulaq</a></div></div></div></div></div> </td> <td style="background:#FFFFFF;font-size:130%;padding:1em;"><a href="#İqtisadi_həyat">İqtisadiyyat</a> | <a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_inc%C9%99s%C9%99n%C9%99ti" title="Qafqaz Albaniyasının incəsənəti">İncəsənət</a> | <a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_memarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Qafqaz Albaniyasının memarlığı">Memarlıq</a> | <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1nda_xristianl%C4%B1q&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qafqaz Albaniyasında xristianlıq (səhifə mövcud deyil)">Din</a>| <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_dili" title="Qafqaz albanlarının dili">Dil</a>| <a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">Yazı</a> <div class="timeline-wrapper"><map name="timeline_suc21zwywkke9bhybyxdpfhdbb7dimj"><area shape="rect" href="/wiki/Varaz_Trdat" coords="273,117,370,138" title="Varaz Trdat" alt="Varaz Trdat" /><area shape="rect" href="/wiki/Qurgen" coords="184,117,253,138" title="Qurgen" alt="Qurgen" /><area shape="rect" href="/wiki/Asay" coords="107,114,165,135" title="Asay" alt="Asay" /><area shape="rect" href="/wiki/Urnayr" coords="57,117,127,138" title="Urnayr" alt="Urnayr" /><area shape="rect" href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" coords="248,89,335,110" title="Cavanşir" alt="Cavanşir" /><area shape="rect" href="/wiki/III_M%C3%B6min_Va%C3%A7aqan" coords="146,89,249,110" title="III Mömin Vaçaqan" alt="III Mömin Vaçaqan" /><area shape="rect" href="/wiki/Satoy" coords="100,89,163,110" title="Satoy" alt="Satoy" /><area shape="rect" href="/wiki/Sanatruk" coords="45,89,126,110" title="Sanatruk" alt="Sanatruk" /><area shape="rect" href="/wiki/Varaz_Peroz" coords="270,61,368,81" title="Varaz Peroz" alt="Varaz Peroz" /><area shape="rect" href="/wiki/II_Va%C3%A7e" coords="134,59,215,79" title="II Vaçe" alt="II Vaçe" /><area shape="rect" href="/wiki/Mirhavan" coords="73,61,154,81" title="Mirhavan" alt="Mirhavan" /><area shape="rect" href="/wiki/I_Va%C3%A7e" coords="34,63,109,83" title="I Vaçe" alt="I Vaçe" /><area shape="rect" href="/wiki/Varaz_Qriqor" coords="266,32,369,53" title="Varaz Qriqor" alt="Varaz Qriqor" /><area shape="rect" href="/wiki/Yesuagen" coords="122,32,202,53" title="Yesuagen" alt="Yesuagen" /><area shape="rect" href="/wiki/II_Va%C3%A7aqan" coords="70,32,168,53" title="II Vaçaqan" alt="II Vaçaqan" /><area shape="rect" href="/wiki/I_Va%C3%A7aqan" coords="22,34,114,55" title="I Vaçaqan" alt="I Vaçaqan" /><area shape="rect" href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_h%C3%B6kmdarlar%C4%B1n%C4%B1n_siyah%C4%B1s%C4%B1" coords="51,12,303,36" title="Qafqaz Albaniyası hökmdarlarının siyahısı" alt="Qafqaz Albaniyası hökmdarlarının siyahısı" /></map><img usemap="#timeline_suc21zwywkke9bhybyxdpfhdbb7dimj" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/az/timeline/suc21zwywkke9bhybyxdpfhdbb7dimj.png" /></div> </td></tr></tbody></table>  Qafqaz Albaniyasının ayrı-ayrı yaşayış məntəqələri xəritədə bu və digər alimlərin elmi tədqiqat işləri əsasında göstərilmişdir. (<a href="/w/index.php?title=Trever,_Kamilla_Vasiliyevna&action=edit&redlink=1" class="new" title="Trever, Kamilla Vasiliyevna (səhifə mövcud deyil)">К. V. Trever</a>, <a href="/w/index.php?title=Muravyov,_Sergey_Nikiti%C3%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Muravyov, Sergey Nikitiç (səhifə mövcud deyil)">S. N. Muravyov</a>, <a href="/w/index.php?title=Yu%C5%9Fkov,_Serafim_Vladimirovi%C3%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="Yuşkov, Serafim Vladimiroviç (səhifə mövcud deyil)">S. V. Yuşkov</a> və başqaları.) </div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Qafqaz_Albaniyası" style="background-color:white;padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="2" style="background:#ccdceb"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="Qafqaz_Albaniyası" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a class="mw-selflink selflink">Qafqaz Albaniyası</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:#ccdceb"><a href="/w/index.php?title=Q%C9%99dim_alban_tayfalar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qədim alban tayfaları (səhifə mövcud deyil)">Qədim alban tayfaları</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1" title="Qafqaz albanları">Albanlar</a> • <a href="/wiki/Qarqarlar" title="Qarqarlar">Qarqarlar</a>  • <a href="/wiki/%C3%87iqbl%C9%99r" title="Çiqblər">Çiqblər</a>  • <a href="/wiki/Util%C9%99r" title="Utilər">Utilər</a>  • <a href="/wiki/Udinl%C9%99r" class="mw-redirect" title="Udinlər">Udilər</a>  • <a href="/wiki/Sisaklar" title="Sisaklar">Sisaklar</a>  • <a href="/wiki/Sadaklar" title="Sadaklar">Sadaklar</a>  • <a href="/wiki/Sarmatlar" title="Sarmatlar">Sarmatlar</a>  • <a href="/wiki/Kadusil%C9%99r" title="Kadusilər">Kadusilər</a>  • <a href="/wiki/Kaspil%C9%99r" title="Kaspilər">Kaspilər</a>  • <a href="/wiki/Kimmerl%C9%99r" title="Kimmerlər">Kimmerlər</a>  • <a href="/wiki/Sabirl%C9%99r" title="Sabirlər">Subarlar</a>  • <a href="/wiki/%C5%9Eamakel%C9%99r" title="Şamakelər">Şamakelər</a>  • <a href="/wiki/%C5%9Eiraklar" title="Şiraklar">Şiraklar</a>  • <a href="/wiki/X%C9%99z%C9%99rl%C9%99r" title="Xəzərlər">Xəzərlər</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:#ccdceb"><a href="/w/index.php?title=Q%C9%99dim_alban_s%C3%BClal%C9%99l%C9%99ri&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qədim alban sülalələri (səhifə mövcud deyil)">Qədim alban sülalələri</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Aranil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Aranilər">Aranilər</a>  • <a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakiləri</a>  • <a href="/wiki/Mehranil%C9%99r" title="Mehranilər">Mehranilər</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:#ccdceb"><a href="/wiki/Q%C9%99dim_alban_%C9%99d%C9%99biyyat%C4%B1" title="Qədim alban ədəbiyyatı">Qədim alban ədəbiyyatı</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Alban_%C3%B6lk%C9%99sinin_tarixi" title="Alban ölkəsinin tarixi">Alban ölkəsinin tarixi</a>  · <a href="/wiki/Alban_(Qafqaz)_kitab%C9%99l%C9%99ri" class="mw-redirect" title="Alban (Qafqaz) kitabələri">Alban (Qafqaz) kitabələri</a>  · <a href="/wiki/Qanunnam%C9%99_(Qo%C5%9F)" title="Qanunnamə (Qoş)">Qanunnamə</a>  • <a href="/wiki/Alban_salnam%C9%99si" title="Alban salnaməsi">Alban salnaməsi</a>  • <a href="/wiki/G%C9%99nc%C9%99li_Xosrovun_%C9%99zabl%C4%B1_h%C9%99yat%C4%B1" class="mw-redirect" title="Gəncəli Xosrovun əzablı həyatı">Gəncəli Xosrovun əzablı həyatı</a>  • <a href="/wiki/Tarix_(Kirakos_Qandzaketsi)" class="mw-redirect" title="Tarix (Kirakos Qandzaketsi)">Tarix</a>  · <a href="/w/index.php?title=Alban_%C3%B6lk%C9%99sinin_q%C4%B1sa_tarixi&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alban ölkəsinin qısa tarixi (səhifə mövcud deyil)">Alban ölkəsinin qısa tarixi</a>  • <a href="/wiki/M%C9%99tndar_MS_7117" class="mw-redirect" title="Mətndar MS 7117">Mətndar MS 7117</a>  • <a href="/wiki/Sinay_palimpsestl%C9%99ri" title="Sinay palimpsestləri">Sinay palimpsestləri</a>  • <a href="/wiki/Ming%C9%99%C3%A7evir_yaz%C4%B1lar%C4%B1" title="Mingəçevir yazıları">Mingəçevir yazıları</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:#ccdceb"><a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1" title="Qafqaz albanları">Qədim albanlar</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Arran_(h%C3%B6kmdar)" title="Arran (hökmdar)">Arran</a>  • <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a>  • <a href="/wiki/D%C9%99vd%C9%99k" title="Dəvdək">Dəvdək</a>  • <a href="/wiki/Qriqor_Hammam" title="Qriqor Hammam">Qriqor Hammam</a>  • <a href="/wiki/H%C9%99s%C9%99n_C%C9%99lal" title="Həsən Cəlal">Həsən Cəlal</a>  • <a href="/wiki/I_C%C9%99sur_Va%C3%A7aqan" class="mw-redirect" title="I Cəsur Vaçaqan">I Cəsur Vaçaqan</a>  • <a href="/wiki/I_Va%C3%A7e" title="I Vaçe">I Vaçe</a>  • <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayr</a>  • <a href="/wiki/Yesuagen" title="Yesuagen">Yesuagen</a>  • <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçe</a>  • <a href="/wiki/III_Va%C3%A7aqan" title="III Vaçaqan">III Vaçaqan</a>  • <a href="/wiki/Mehran" class="mw-disambig" title="Mehran">Mehran</a>  • <a href="/wiki/Varaz_Qriqor" title="Varaz Qriqor">Varaz Qriqor</a>  • <a href="/wiki/Varaz_Trdat" class="mw-redirect" title="Varaz Trdat">Varaz Trdat</a>  • <a href="/wiki/Moisey_Kalankatl%C4%B1" title="Moisey Kalankatlı">Moisey Kalankatlı</a>  • <a href="/wiki/Mxitar_Qo%C5%9F" title="Mxitar Qoş">Mxitar Qoş</a>  • <a href="/wiki/Oroys" title="Oroys">Oroys</a>  • <a href="/wiki/Sanatruk" title="Sanatruk">Sanatruk</a>  • <a href="/wiki/S%C9%99hl_ibn_Sunbat" title="Səhl ibn Sunbat">Səhl ibn Sunbat</a>  • <a href="/wiki/Yesai_%C6%8Fbu_Musa" title="Yesai Əbu Musa">Yesai Əbu Musa</a>  • <a href="/wiki/H%C9%99s%C9%99n_C%C9%99lal" title="Həsən Cəlal">Həsən Cəlal</a>  • <a href="/wiki/Alban_katolikoslar%C4%B1n%C4%B1n_siyah%C4%B1s%C4%B1" title="Alban katolikoslarının siyahısı">Alban katolikosları</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px;background:#ccdceb">Digər</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Erm%C9%99ni_tarix%C5%9F%C3%BCnasl%C4%B1%C4%9F%C4%B1nda_revizionist_n%C9%99z%C9%99riyy%C9%99" title="Erməni tarixşünaslığında revizionist nəzəriyyə">Erməni tarixşünaslığında revizionist nəzəriyyə</a>  • <a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_memarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" title="Qafqaz Albaniyasının memarlığı">Alban memarlığı</a>  • <a href="/wiki/Alban_%C9%99lifbas%C4%B1" title="Alban əlifbası">Alban əlifbası</a>  • <a href="/wiki/Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_dili" title="Qafqaz albanlarının dili">Alban dili</a>  • <a href="/wiki/Alban_H%C9%99vari_Kils%C9%99si" class="mw-redirect" title="Alban Həvari Kilsəsi">Alban Həvari Kilsəsi</a>  • <a href="/wiki/Aluen_kils%C9%99_m%C9%99clisi" class="mw-redirect" title="Aluen kilsə məclisi">Aluen kilsə məclisi</a>  • <a href="/wiki/D%C9%99bil_kils%C9%99_m%C9%99clisi" title="Dəbil kilsə məclisi">Dəbil kilsə məclisi</a>  • <a href="/wiki/Pavlikianlar_h%C9%99r%C9%99kat%C4%B1" class="mw-redirect" title="Pavlikianlar hərəkatı">Pavlikianlar hərəkatı</a>  • <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1nda_xristianl%C4%B1%C4%9F%C4%B1n_yay%C4%B1lmas%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qafqaz Albaniyasında xristianlığın yayılması (səhifə mövcud deyil)">Qafqaz Albaniyasında xristianlığın yayılması</a>  • <a href="/wiki/Xa%C3%A7%C4%B1n_Knyazl%C4%B1%C4%9F%C4%B1" class="mw-redirect" title="Xaçın Knyazlığı">Xaçın Knyazlığı</a>  • <a href="/wiki/S%C3%BCnik" title="Sünik">Sünik</a>  • <a href="/wiki/Arran_yepiskoplu%C4%9Fu" title="Arran yepiskopluğu">Arran yepiskopluğu</a>  • <a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_t%C9%99qvimi" class="mw-redirect" title="Qafqaz Albaniyası təqvimi">Qafqaz Albaniyası təqvimi</a>  • <a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_inc%C9%99s%C9%99n%C9%99ti" title="Qafqaz Albaniyasının incəsənəti">Qafqaz Albaniyasının incəsənəti</a>  • <a href="/wiki/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1n%C4%B1n_toponiml%C9%99ri" title="Qafqaz Albaniyasının toponimləri">Qafqaz Albaniyasının toponimləri</a>  • <a href="/w/index.php?title=Qafqaz_albanlar%C4%B1n%C4%B1n_%C5%9F%C9%99xs_adlar%C4%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qafqaz albanlarının şəxs adları (səhifə mövcud deyil)">Qafqaz albanlarının şəxs adları</a>  • <a href="/wiki/Albant%C9%99p%C9%99_ya%C5%9Fay%C4%B1%C5%9F_yeri" title="Albantəpə yaşayış yeri">Albantəpə (Naxçıvan)</a>  • <a href="/wiki/Alpan" title="Alpan">Alpan kəndi (Quba rayonu)</a>  • <a href="/wiki/Erm%C9%99nistan%E2%80%93Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_s%C9%99rh%C9%99d_m%C3%BCbahis%C9%99si" title="Ermənistan–Qafqaz Albaniyası sərhəd mübahisəsi">Ermənistan–Qafqaz Albaniyası sərhəd mübahisəsi</a></div></td></tr></tbody></table></div> <div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Qafqaz_Albaniyası_hökmdarları" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3"><a href="/wiki/%C5%9Eablon:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_knyazlar%C4%B1" title="Bu şablona bax"><img alt="⛭" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/14px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/21px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg/28px-Wikipedia_interwiki_section_gear_icon.svg.png 2x" data-file-width="14" data-file-height="14" /></a><div id="Qafqaz_Albaniyası_hökmdarları" style="font-size:114%;margin:0 5em"><a class="mw-selflink selflink">Qafqaz Albaniyası</a> hökmdarları</div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">İlk hökmdarlar</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Arran_(h%C3%B6kmdar)" title="Arran (hökmdar)">Arran</a>  • <a href="/wiki/Aranil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Aranilər">Arran və I Vaçaqan arasında 34 hökmdar</a>  • <a href="/wiki/Oroys" title="Oroys">Oroys</a>  • <a href="/wiki/Zober" title="Zober">Zober</a>  • <a href="/wiki/Polimiya" title="Polimiya">Polimiya</a>  • <a href="/wiki/Alban_%C3%A7ar%C4%B1_(Satinikin_atas%C4%B1)" title="Alban çarı (Satinikin atası)">Satinikin atası</a>  • <a href="/w/index.php?title=Alban_%C3%A7ar%C4%B1_(Datian%C4%B1n_s%C9%99l%C9%99fi)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alban çarı (Datianın sələfi) (səhifə mövcud deyil)">Datianın sələfi</a>  • <a href="/wiki/Datian" title="Datian">Datian</a></div></td><td class="navbox-image" rowspan="6" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 7px"><div><a href="/wiki/Fayl:Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir,_VII_century.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG/100px-Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG" decoding="async" width="100" height="219" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG/150px-Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG/200px-Statue_of_Caucasian_Albanian_king_Javanshir%2C_VII_century.JPG 2x" data-file-width="1558" data-file-height="3407" /></a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/Alban_Ar%C5%9Fakil%C9%99ri" title="Alban Arşakiləri">Alban Arşakiləri</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Sanatruk" title="Sanatruk">Sanatruk</a>2  • <a href="/wiki/I_Va%C3%A7aqan" title="I Vaçaqan">I Vaçaqan</a>  • <a href="/wiki/I_Va%C3%A7e" title="I Vaçe">I Vaçe</a>  • <a href="/wiki/Urnayr" title="Urnayr">Urnayr</a> (313-371)  • <a href="/wiki/II_Va%C3%A7aqan" title="II Vaçaqan">II Vaçaqan</a> (371-?)  • <a href="/wiki/Mirhavan" title="Mirhavan">Mirhavan</a>  • <a href="/wiki/Satoy" title="Satoy">Satoy</a>  • <a href="/wiki/Asay" title="Asay">Asay</a>  • <a href="/wiki/Yesuagen" title="Yesuagen">Yesuagen</a> (432-444)  • <a href="/wiki/II_Va%C3%A7e" title="II Vaçe">II Vaçe</a> (444-463)  • <a href="/wiki/III_Va%C3%A7aqan" title="III Vaçaqan">III Vaçaqan</a> (487-510)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/Sasanil%C9%99r" class="mw-redirect" title="Sasanilər">Sasanilərin</a> <a href="/wiki/Albaniya_(satrapl%C4%B1q)" title="Albaniya (satraplıq)">mərzbanları</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/I_Varsken" title="I Varsken">I Varsken</a> (470-482)  • <a href="/w/index.php?title=Piran_G%C3%BC%C5%9Fn%C9%99sp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Piran Güşnəsp (səhifə mövcud deyil)">Piran Güşnəsp</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Piran_Gushnasp" class="extiw" title="en:Piran Gushnasp">en</a> (533/534-542)  • <a href="/w/index.php?title=%C6%8Frv%C9%99nd_G%C3%BC%C5%9Fn%C9%99sp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ərvənd Güşnəsp (səhifə mövcud deyil)">Ərvənd Güşnəsp</a><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Arvand_Gushnasp" class="extiw" title="en:Arvand Gushnasp">en</a> (540-541, 545 — 540-cı illərin sonu)  • <a href="/wiki/II_Xosrov" title="II Xosrov">II Xosrov</a> (580-ci illər)  • <a href="/w/index.php?title=Qay%C5%9Fak&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qayşak (səhifə mövcud deyil)">Qayşak</a> (626-?)  • <a href="/w/index.php?title=Sema_Vi%C5%9Fnasp&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sema Vişnasp (səhifə mövcud deyil)">Sema Vişnasp</a> (?-629)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px"><a href="/wiki/Mehranil%C9%99r" title="Mehranilər">Mehranilər</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Varaz_Qriqor" title="Varaz Qriqor">Varaz Qriqor</a> (628-642)  • <a href="/wiki/Cavan%C5%9Fir" title="Cavanşir">Cavanşir</a> (642-681)  • <a href="/wiki/I_Varaz_Trdat" title="I Varaz Trdat">I Varaz Trdat</a> (681-694)  • <a href="/w/index.php?title=Sparama_(%C3%A7ari%C3%A7a)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sparama (çariça) (səhifə mövcud deyil)">Sparama</a>1 (694-699)  • <a href="/w/index.php?title=%C5%9Eeroy%C9%99&action=edit&redlink=1" class="new" title="Şeroyə (səhifə mövcud deyil)">Şeroyə</a>1 (699-704)  • I Varaz Trdat (704-705)</div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">İddiaçılar</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/Tonq_Yabqu_xaqan" title="Tonq Yabqu xaqan">Ziebel</a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1px">Əyalət hakimləri2</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/II_Vardan_(Qafqaz_Albaniyas%C4%B1_%C3%A7ar%C4%B1)" title="II Vardan (Qafqaz Albaniyası çarı)">II Vardan</a> (705-711)  • <a href="/wiki/Narse_(Qafqaz_Albaniyas%C4%B1)" title="Narse (Qafqaz Albaniyası)">Narse</a> (711-740)  • <a href="/wiki/I_Qagik" title="I Qagik">I Qagik</a> (740-770)  • <a href="/wiki/I_Stepanos" title="I Stepanos">I Stepanos</a> (770-800)  • <a href="/wiki/II_Varaz_Trdat" title="II Varaz Trdat">II Varaz Trdat</a> (800-812)  • <a href="/wiki/S%C9%99hl_ibn_Sumbat" class="mw-redirect" title="Səhl ibn Sumbat">Səhl ibn Sumbat</a> (822-854)  • <a href="/wiki/Hovannes" title="Hovannes">Hovannes</a>/<a href="/wiki/M%C3%BCaviy%C9%99_ibn_S%C9%99hl" title="Müaviyə ibn Səhl">Müaviyə ibn Səhl</a> (838/839-854)  • <a href="/wiki/Atrnerseh" title="Atrnerseh">Atrnerseh</a> (?-870)  • <a href="/w/index.php?title=Sparam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sparam (səhifə mövcud deyil)">II Varaz Trdatın qızı Sparma</a>1 (854-?)  • <a href="/wiki/Qriqor_Hammam" title="Qriqor Hammam">Qriqor Hammam</a> (893-897)  • <a href="/wiki/II_Atrnerseh" class="mw-redirect" title="II Atrnerseh">II Atrnerseh</a> (906-944)  • <a href="/wiki/%C4%B0%C5%9Fxan_%C6%8Fbu_%C6%8Fbd%C3%BClmalik" title="İşxan Əbu Əbdülmalik">İşxan Əbu Əbdülmalik</a> (1044-1110)  • <a href="/wiki/B%C3%B6y%C3%BCk_Kvirike" title="Böyük Kvirike">Böyük Kvirike</a> (1032-1038)</div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3"><div>1hökmdarın yoxluğunda 2titullar formal xarakter daşıyır, həqiqi hakimiyyət deyil və ya müəyyən tarixi mənbələrdə Albaniya çarı adlandırılır</div></td></tr></tbody></table></div> </td> </tr> </tbody></table>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Mənbə — "<a dir="ltr" href="https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyası&oldid=8048758">https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyası&oldid=8048758</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/X%C3%BCsusi:Kateqoriyalar" title="Xüsusi:Kateqoriyalar">Kateqoriyalar</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Vikipediya:%C6%8Flifba_s%C4%B1ras%C4%B1na_g%C3%B6r%C9%99_se%C3%A7ilmi%C5%9F_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr">Vikipediya:Əlifba sırasına görə seçilmiş məqalələr</a></li><li><a href="/w/index.php?title=Kateqoriya:461-ci_ild%C9%99_l%C9%99%C4%9Fv_olunmu%C5%9F_d%C3%B6vl%C9%99tl%C9%99r_v%C9%99_%C9%99razil%C9%99r&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kateqoriya:461-ci ildə ləğv olunmuş dövlətlər və ərazilər (səhifə mövcud deyil)">461-ci ildə ləğv olunmuş dövlətlər və ərazilər</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Qafqaz_Albaniyas%C4%B1" title="Kateqoriya:Qafqaz Albaniyası">Qafqaz Albaniyası</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Tarixi_d%C3%B6vl%C9%99tl%C9%99r" title="Kateqoriya:Tarixi dövlətlər">Tarixi dövlətlər</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Gizli kateqoriyalar: <ul><li><a href="/wiki/Kateqoriya:ISBN_sehrli_ke%C3%A7idl%C9%99rinin_istifad%C9%99_olundu%C4%9Fu_s%C9%99hif%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr">ISBN sehrli keçidlərinin istifadə olunduğu səhifələr</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:EasyTimeline_uzant%C4%B1s%C4%B1ndan_istifad%C9%99_ed%C9%99n_s%C9%99hif%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:EasyTimeline uzantısından istifadə edən səhifələr">EasyTimeline uzantısından istifadə edən səhifələr</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Articles_with_hatnote_templates_targeting_a_nonexistent_page" title="Kateqoriya:Articles with hatnote templates targeting a nonexistent page">Articles with hatnote templates targeting a nonexistent page</a></li><li><a href="/wiki/Kateqoriya:Vikipediya:%C4%B0stinadlar%C4%B1_istinad_%C5%9Fablonlar%C4%B1_il%C9%99_g%C3%B6st%C9%99rilm%C9%99li_m%C9%99qal%C9%99l%C9%99r" title="Kateqoriya:Vikipediya:İstinadları istinad şablonları ilə göstərilməli məqalələr">Vikipediya:İstinadları istinad şablonları ilə göstərilməli məqalələr</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Bu səhifə sonuncu dəfə 23:09, 26 fevral 2025 tarixində redaktə edilib.</li> <li id="footer-info-copyright">Mətn <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.az">Creative Commons Attribution-ShareAlike lisenziyası</a> altındadır, bəzi hallarda əlavə şərtlər tətbiq oluna bilər. Ətraflı məlumat üçün <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">istifadə şərtlərinə</a> baxın.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Gizlilik siyasəti</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipediya:Haqq%C4%B1nda">Vikipediya haqqında</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipediya:M%C9%99suliyy%C9%99td%C9%99n_imtina">Məsuliyyətdən imtina</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Davranış Kodeksi</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Tərtibatçılar</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/az.wikipedia.org">Statistikalar</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Kuki məlumatı</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//az.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Qafqaz_Albaniyas%C4%B1&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobil versiya</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"> Axtar </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Vikipediyada axtar"> </div> <input type="hidden" name="title" value="Xüsusi:Axtar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Axtar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Mündəricat" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mündəricatı göstər/gizlət" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" > Mündəricatı göstər/gizlət </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" >Qafqaz Albaniyası</div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"> 57 dildə </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"> Mövzu əlavə et </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7df46d794b-4zqcv","wgBackendResponseTime":174,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.337","walltime":"1.761","ppvisitednodes":{"value":20499,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":288455,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":48260,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":25,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":17,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":239229,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":12,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1323.193 1 -total"," 26.43% 349.750 1 Şablon:Tarixi_dövlət"," 24.52% 324.472 1 Şablon:Məlumat_qutusu"," 16.94% 224.132 3 Şablon:Naviqasiya_cədvəli"," 16.62% 219.874 1 Şablon:İstinad_siyahısı"," 15.42% 204.056 1 Şablon:Qafqaz_Albaniyası_(məlumat_qutusu)"," 13.01% 172.111 6 Şablon:Cite_book"," 10.64% 140.737 23 Şablon:Wikidata"," 8.73% 115.455 1 Şablon:Yer_xəritəsi+"," 7.41% 98.092 42 Şablon:Yer_xəritəsi~"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.396","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":9017064,"limit":52428800},"limitreport-logs":"Loaded datatype monolingualtext of P1451 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P85 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P36 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P2936 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P3075 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P38 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\nLoaded datatype wikibase-item of P122 from wikidata, consider passing datatype argument to formatProperty call or to Wikidata/config\n"},"cachereport":{"origin":"mw-api-ext.codfw.main-d549f4b5b-gb5lh","timestamp":"20250226230933","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Qafqaz Albaniyas\u0131","url":"https:\/\/az.wikipedia.org\/wiki\/Qafqaz_Albaniyas%C4%B1","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q177076","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q177076","author":{"@type":"Organization","name":"Vikimedia layih\u0259l\u0259rin\u0259 t\u00f6hf\u0259 ver\u0259nl\u0259r"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2006-04-16T10:52:58Z","dateModified":"2025-02-26T23:09:32Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/9\/94\/Flag_of_Mihranids.svg","headline":"Az\u0259rbaycan \u0259razisind\u0259 m\u00f6vcud olmu\u015f q\u0259dim d\u00f6vl\u0259t"}</script> </body> </html>