CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="eo" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Transcendentalo - Vikipedio</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eowikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januaro","februaro","marto","aprilo","majo","junio","julio","aŭgusto","septembro","oktobro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"18b3bd38-1650-4a8e-bdcf-a6fd3b8c4efe","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Transcendentalo","wgTitle":"Transcendentalo","wgCurRevisionId":8896793,"wgRevisionId":8896793,"wgArticleId":470405,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Filozofio de menso","Sciteorio","Filozofiaj konceptoj","Filozofia terminologio"],"wgPageViewLanguage":"eo","wgPageContentLanguage":"eo","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Transcendentalo","wgRelevantArticleId":470405,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{ "accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":8896793,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"eo","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"eo"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q288121","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={ "ext.gadget.niceInfoboxes":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.Rekta-ligilo-al-Komunejo","ext.gadget.DocTabs","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader", "ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&printable=1&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=eo&modules=startup&only=scripts&printable=1&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.gadget.niceInfoboxes&only=styles&printable=1&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=site.styles&only=styles&printable=1&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,follow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Transcendentalo - Vikipedio"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//eo.m.wikipedia.org/wiki/Transcendentalo"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redakti" href="/w/index.php?title=Transcendentalo&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipedio (eo)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//eo.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Transcendentalo"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipedio Atom-fonto" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Transcendentalo rootpage-Transcendentalo skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltu al enhavo</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ĉefa menuo" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ĉefa menuo</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ĉefa menuo</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigado </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-desciption" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do"><span>Ĉefpaĝo</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portalo:Komunumo" title="Pri la projekto, kion vi povas fari, kie vi povas trovi ion"><span>Komunuma portalo</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Diskutejo"><span>Diskutejo</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Aktuala%C4%B5oj" title="Trovi fonajn informojn pri nunaj eventoj"><span>Aktualaĵoj</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj" title="Listo de la lastaj ŝanĝoj en la vikio. [r]" accesskey="r"><span>Lastaj ŝanĝoj</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Novaj_pa%C4%9Doj"><span>Novaj paĝoj</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Hazarda_pa%C4%9Do" title="Iri al hazarda paĝo [x]" accesskey="x"><span>Hazarda paĝo</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Helpo:Enhavo" title="La loko por eltrovi"><span>Helpo</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipedio" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-eo.svg" style="width: 6.875em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-eo.svg" width="109" height="13" style="width: 6.8125em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Ser%C4%89i" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Serĉi</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Serĉi tra Vikipedio" aria-label="Serĉi tra Vikipedio" autocapitalize="sentences" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specialaĵo:Serĉi"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Serĉi</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Personaj iloj"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aspekto" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aspekto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo" class=""><span>Donaci</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Transcendentalo&returntoquery=printable%3Dyes" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga" class=""><span>Krei konton</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Transcendentalo&returntoquery=printable%3Dyes" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o" class=""><span>Ensaluti</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Pliaj agordoj" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Personaj iloj" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Personaj iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menuo de uzanto" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo"><span>Donaci</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Transcendentalo&returntoquery=printable%3Dyes" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Krei konton</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Transcendentalo&returntoquery=printable%3Dyes" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Ensaluti</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Paĝoj por elsalutitaj redaktistoj <a href="/wiki/Helpo:Enkonduko" aria-label="Lernu pli pri redaktado"><span>Lernu pli</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Miaj_kontribuoj" title="Listo de redaktoj faritaj el ĉi tiu IPa adreso [y]" accesskey="y"><span>Kontribuoj</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Mia_diskutpa%C4%9Do" title="Diskuto pri redaktoj sub tiu ĉi IP adreso [n]" accesskey="n"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Enhavo" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Enhavo</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">kaŝi</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Komenco</div> </a> </li> <li id="toc-Transcendentalo_en_Kant" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Transcendentalo_en_Kant"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Transcendentalo en Kant</span> </div> </a> <ul id="toc-Transcendentalo_en_Kant-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_signifo_de_transcedentalo_en_idealismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#La_signifo_de_transcedentalo_en_idealismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>La signifo de transcedentalo en idealismo</span> </div> </a> <ul id="toc-La_signifo_de_transcedentalo_en_idealismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transcendentalo_laŭ_skolastikuloj_kaj_kantismo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Transcendentalo_laŭ_skolastikuloj_kaj_kantismo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Transcendentalo laŭ skolastikuloj kaj kantismo</span> </div> </a> <ul id="toc-Transcendentalo_laŭ_skolastikuloj_kaj_kantismo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Transcendetaloj_laŭ_Sankta_Tomaso_de_Akvino" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Transcendetaloj_laŭ_Sankta_Tomaso_de_Akvino"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Transcendetaloj laŭ Sankta Tomaso de Akvino</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Transcendetaloj_laŭ_Sankta_Tomaso_de_Akvino-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Transcendetaloj laŭ Sankta Tomaso de Akvino subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Transcendetaloj_laŭ_Sankta_Tomaso_de_Akvino-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Uno" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Uno"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Uno</span> </div> </a> <ul id="toc-Uno-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vero" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Vero"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Vero</span> </div> </a> <ul id="toc-Vero-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bono" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Bono"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Bono</span> </div> </a> <ul id="toc-Bono-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Belo" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Belo"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Belo</span> </div> </a> <ul id="toc-Belo-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Bibliografio</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vidu_ankaŭ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Vidu_ankaŭ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Vidu ankaŭ</span> </div> </a> <ul id="toc-Vidu_ankaŭ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Notoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Notoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Notoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Notoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Enhavo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝaltu la enhavtabelon" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ŝaltu la enhavtabelon</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Transcendentalo</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Iru al artikolo en alia lingvo. Havebla en 8 lingvo" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-8" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">8 lingvoj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Transcendent%C3%A1ln%C3%AD_filozofie" title="Transcendentální filozofie — ĉeĥa" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Transcendentální filozofie" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ĉeĥa" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Transzendental" title="Transzendental — germana" lang="de" hreflang="de" data-title="Transzendental" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="germana" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Transcendantal" title="Transcendantal — franca" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Transcendantal" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="franca" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%8F%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D6%81%D5%A5%D5%B6%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%AC" title="Տրանսցենդենտալ — armena" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Տրանսցենդենտալ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armena" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Trascendentale" title="Trascendentale — itala" lang="it" hreflang="it" data-title="Trascendentale" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="itala" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Filosofia_transcendental" title="Filosofia transcendental — portugala" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Filosofia transcendental" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugala" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D0%B5" title="Трансцендентальное — rusa" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Трансцендентальное" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rusa" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%81%D1%86%D0%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B5" title="Трансцендентальне — ukraina" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Трансцендентальне" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraina" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q288121#sitelinks-wikipedia" title="Redakti interlingvajn ligilojn" class="wbc-editpage">Redakti ligilojn</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Nomspacoj"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Transcendentalo" title="Vidi la artikolon [c]" accesskey="c"><span>Artikolo</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Diskuto:Transcendentalo&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Diskuto pri la artikolo (paĝo ne ekzistas) [t]" accesskey="t"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝanĝi lingvan varianton" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Esperanto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vidoj"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Transcendentalo"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&action=history" title="Antaŭaj versioj de ĉi tiu paĝo. [h]" accesskey="h"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Iloj" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Iloj</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Pliaj opcioj" > <div class="vector-menu-heading"> Agoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Transcendentalo"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&action=history"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ĝenerale </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kio_ligas_%C4%89i_tien%3F/Transcendentalo" title="Listo de ĉiuj vikiaj paĝoj kiuj ligas ĉi tien [j]" accesskey="j"><span>Ligiloj ĉi tien</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Rilataj_%C5%9Dan%C4%9Doj/Transcendentalo" rel="nofollow" title="Lastaj ŝanĝoj en paĝoj kiuj ligas al ĉi tiu paĝo [k]" accesskey="k"><span>Rilataj ŝanĝoj</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=eo" title="Alŝuti dosierojn [u]" accesskey="u"><span>Alŝuti dosieron</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Specialaj_pa%C4%9Doj" title="Listo de ĉiuj specialaj paĝoj [q]" accesskey="q"><span>Specialaj paĝoj</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&oldid=8896793" title="Porĉiama ligilo al ĉi versio de la paĝo"><span>Konstanta ligilo</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Transcendentalo&action=info" title="Pli da informo pri ĉi tiu paĝo"><span>Informoj pri la paĝo</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Citi&page=Transcendentalo&id=8896793&wpFormIdentifier=titleform" title="Informoj pri kiel citi ĉi tiun paĝon"><span>Citi ĉi tiun artikolon</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DTranscendentalo%26printable%3Dyes"><span>Akiri mallongigitan URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:QrCode&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3DTranscendentalo%26printable%3Dyes"><span>Elŝutu QR-kodon</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Presi/elporti </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Transcendentalo"><span>Krei libron</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:DownloadAsPdf&page=Transcendentalo&action=show-download-screen"><span>Elŝuti kiel PDF</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En aliaj projektoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q288121" title="Ligilo al konektita datuma ero [g]" accesskey="g"><span>Ero en Vikidatumoj</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aspekto</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">kaŝi</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">El Vikipedio, la libera enciklopedio</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="cdx-message cdx-message--block cdx-message--warning"><span class="cdx-message__icon"></span><div class="cdx-message__content">La printebla versio ne plu estas subtenata kaj povas havi bildigajn erarojn. Bonvolu ĝisdatigi viajn retumilajn legosignojn kaj bonvolu anstataŭe uzi la defaŭltan retumilan printan funkcion.</div></div><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="eo" dir="ltr"><p>La termino <i><b>transcendentalo</b></i>, uzita unuafojon de <a href="/wiki/Skolastikismo" class="mw-redirect" title="Skolastikismo">Skolastikismo</a> kaj aparte de <a href="/wiki/Tomaso_de_Akvino" title="Tomaso de Akvino">Tomaso de Akvino</a>, intencis signifi referencon al tio kio estas ekstreme universala. Tomaso ĝin aplikadis al tiuj konceptoj kiuj havas sian universalecon, kiel ekzemple vero kaj bono: tiuj, unuagrade de universaleco, referencas konkrete al ĉiuj homaj estuloj, sed se teorie ellaboritaj de la <a href="/wiki/Intelekto" title="Intelekto">intelekto</a> kaj volo de perfektulo kiel Dio, ili akiras, metafore dirite, “superan universalecon” esprimeblan, ĝuste, per la termino “transcdentalo”. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Transcendentalo_en_Kant">Transcendentalo en Kant</h2></div> <p><b>”Mi nomas transcendentalo ĉiun scion kiu okupiĝas ne pri objektoj, sed pri nia maniero scii pri la objektoj, ĉar tiu devas esti ebla <i>apriore</i></b>.(<a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">I. Kant</a>, <i><a href="/wiki/Kritiko_de_Pura_Racio" class="mw-redirect" title="Kritiko de Pura Racio">Kritiko de la pura racio</a></i>, A12) </p><p>En <a href="/wiki/Kant" class="mw-redirect" title="Kant">Kant</a> la termino <a href="/w/index.php?title=Transcendenatala_estetiko&action=edit&redlink=1" class="new" title="Transcendenatala estetiko (paĝo ne ekzistas)">transcendentalo</a> komencis indiki la "formalan" mekanismon de la <a href="/wiki/Scio" title="Scio">scio</a>, sendepende nome el ĝia enhavo. Kant, fakte, celas ekspliki ne <i>kion</i> oni konas, sed <i>kiel</i> okazas la scio, nome difini la teoriajn antaŭkondiĉojn kiuj igas ebla la scion. </p><p>Tiu estas unuflanke pasiva ĉar baziĝas sur <a href="/w/index.php?title=Sensaco&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sensaco (paĝo ne ekzistas)">sensacaj</a> datenoj kiujn oni akiras, ĝuste, pasive sed ĝi, aliflanke, estas aktiva ĉar ni estas dotitaj per "<a href="/w/index.php?title=Transcendentala_funkcio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Transcendentala funkcio (paĝo ne ekzistas)">transcendentalaj funkcioj</a>", per funkciaj mekanismoj de la <a href="/wiki/Intelekto" title="Intelekto">intelekto</a> kiuj aŭtomate aktiviĝas en la sama momento dum kiu ni ricevas la sensacajn datenojn. Kaze de unua grado de la scio, la <a href="/wiki/Intuicio" title="Intuicio">intuicio</a>, ni instinkte aktivigas la funkciojn de <a href="/wiki/Spaco" title="Spaco">spaco</a> kaj <a href="/wiki/Tempo" title="Tempo">tempo</a>: nome ni diskriminas kaj aktive selektas kaj lokigas la sensacajn datenojn en la spaco kaj tempo. </p><p>Tiuj manieroj de funkcio de la sensa scio ne estas kroma aktiveco kiun ni efektivigas, sed specifaj proprecoj de nia intelekto. </p><p>Kant krome asertas ke la transcendentalaj funkcioj havas karakterizaĵojn de "neceso" – ĉar nia racio ilin nepre aktivigas tiupunkte ke se ni volus ilin bloki tio ne efektiviĝas -, kaj de "universaleco" - ĉar ili apartenas, sammaniere al ĉiuj homoj dotitaj per racio. </p><p>Tiaj funkcio j – spaco kaj tempo, kaze de la intuicio – estas ĉiam ĉeestaj antaŭ ol ili ricevas la unuan sensacan datenon ĉar ili neniam alio estas ol la maniero de funkciado de nia racio. Fakte, ili rapide ekfunkcias ĉe la unua sensebliĝo de la sensoj. </p><p>Ili, tamen, nek konfuzendas kun la "<a href="/w/index.php?title=Universala%C4%B5oj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Universalaĵoj (paĝo ne ekzistas)">universalaĵoj</a>" aranĝitaj okaze de la <a href="/wiki/Sperto" title="Sperto">sperto</a>, ĉar ili ĉeestas kaj antaŭas la sperton kaj nek identigeblas kun la <a href="/w/index.php?title=Kunnaskismo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kunnaskismo (paĝo ne ekzistas)">denaskaj ideoj</a> kiuj estas jam dotitaj per enhavo (kiel, ekzemple la kunnaska ideo pri Dio) kiujn la transcendentalaj funkcioj ne posedas. </p><p>Oni povas do, aserti ke ili estas <i><a href="/w/index.php?title=Aprioro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aprioro (paĝo ne ekzistas)">aprioraj</a></i>, antaŭas la sperton (ĉar ili "staras trans" la sperto mem; sed samtempe ili estas <a href="/w/index.php?title=Imanentio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Imanentio (paĝo ne ekzistas)">imanentaj</a>, ĉar ili fariĝas realaj, akiras efektivan valoron kaj ilia funkciado de potenco transiras al akto, nur kiam ili "enkarniĝas” kun la sensacaj datenoj. Tial, oni povas difini la kantan "transcendentalon" sintezo de "imanenteca" kaj "transcendeca". </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_signifo_de_transcedentalo_en_idealismo">La signifo de transcedentalo en idealismo</h2></div> <p>Multaj filozofoj antaŭ kaj post uzis tiun terminon, kun signifoj foje identaj kaj foje propraj. </p><p>La termino "transcendentalo" estis reprenita de germanaj <a href="/wiki/Idealismo" class="mw-redirect" title="Idealismo">idealistoj</a> <a href="/wiki/Johann_Gottlieb_Fichte" title="Johann Gottlieb Fichte">Johann Gottlieb Fichte</a> kaj <a href="/wiki/Friedrich_Schelling" title="Friedrich Schelling">Friedrich Schelling</a> kiel sinonimo de <i>funkcia</i> aŭ <i>konstitua</i>, por difini ilian idealismon: <a href="/wiki/Idealismo" class="mw-redirect" title="Idealismo">idealismo</a> estas laŭ ili filozofia postulato <i><a href="/w/index.php?title=Aprioro&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aprioro (paĝo ne ekzistas)">apriore</a></i> enmetenda, pere de la <a href="/w/index.php?title=Intelekta_intuicio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Intelekta intuicio (paĝo ne ekzistas)">intelekta intuicio</a>, kiel nepra al la konstituiĝo ne nur de la homa scio, sed (malsame ol en Kant) ankaŭ por la konstituiĝo de la <a href="/wiki/Realo" title="Realo">realo</a> <a href="/wiki/Objekto_(filozofio)" title="Objekto (filozofio)">objektiva</a>. Fichte , fakte, agnoskis al Kant la meriton de la alproksimiĝo al la idealisma koncepto pere de la doktrino de la '"<a href="/w/index.php?title=Mi_pensas&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mi pensas (paĝo ne ekzistas)">mi pensas</a>",aŭ "transcentala apercepto"<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kiu, tamen, blokiĝis nivele de <a href="/w/index.php?title=Formala_principo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Formala principo (paĝo ne ekzistas)">formala principo</a> de la realo. Idealismo transformas la <i>mi pensas</i> al principo konstituiga, materia, de la realo mem. </p><p>Transcendetala, do, estas <a href="/w/index.php?title=Absoluto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Absoluto (paĝo ne ekzistas)">Absoluto</a> kiu kreas la <a href="/wiki/Mondo" title="Mondo">mondon</a>. Tiu ago ne povas esti montrata per racia vojo, sed estas postulita ĉe la komenco per intuicia-intelekta funkcio. Tiusence <i>transcendentala</i>: <a href="/wiki/Formo_(filozofio)" title="Formo (filozofio)">formo</a> kaj enhavo, estas <a href="/wiki/Transcendeco" title="Transcendeco">transcendaj</a> kaj <a href="/wiki/Imanento" title="Imanento">imanentaj</a> antaŭ la kreo de la realo (<a href="/wiki/Memkonscio" title="Memkonscio">memkonscio</a>, kaj samtempe koincidantaj kun ĝi (memkonkonscio). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Transcendentalo_laŭ_skolastikuloj_kaj_kantismo"><span id="Transcendentalo_la.C5.AD_skolastikuloj_kaj_kantismo"></span>Transcendentalo laŭ skolastikuloj kaj kantismo</h2></div> <p>Evidente la du nocioj malsamas: laŭ la unuaj temas pri kategorio de la scio-sistemado de la menso kun fundamento en la realo, dum laŭ dua temas pri deviga funkcio tra kiu la menso igas ebla la organizado de la scio. Laŭ skolastikuloj spaco kaj tempo estas realaj sendepende de la homa sperto dum en la filozofiaj skoloj dependantaj de kantismo oni diskutas ĉu la spaco kaj tempo estas realaĵoj aŭ aprioraĵoj de la menso. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Transcendetaloj_laŭ_Sankta_Tomaso_de_Akvino"><span id="Transcendetaloj_la.C5.AD_Sankta_Tomaso_de_Akvino"></span>Transcendetaloj laŭ Sankta <a href="/wiki/Tomaso_de_Akvino" title="Tomaso de Akvino">Tomaso de Akvino</a></h2></div> <p>Ili estas kvar kaj distingiĝas kaj transcendas la kategoriojn (nome, ekzemple, la substanco, la kvalito, kvanto, ago...). Fakte, la karakterizoj estas superaj dividoj de la esto, nome ili subdividas la eston, tio estas ili inkluzivas entaĵon <b>A</b> en determinita <a href="/wiki/Aro_(matematiko)" title="Aro (matematiko)">aro</a> (se X estas ŝtono, tiam ĝi apartenas al la aro de la substancoj, se <b>A</b> estas pezeco de ŝtono tiam ĝi apartenas al la kvalitoj...). <la kvar estas: </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Uno">Uno</h3></div> <p>Ĉiu esto estas unu ankaŭ se unuigaĵo de diversaj elementoj. Intuicie oni komprenas ke se ĉesas tiu unueco la esto ne plu individue ekzistas. Tiu ero de la tuto, se disigita el ĝi fariĝas siavice uno. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Vero">Vero</h3></div> <p>La vero prezentas du signifojn, du alirojn: </p> <ol><li><i>logika</i>, kiu estas la adekvatigo de la menso al la ento konata (kio povas esti <i>akte</i> ne tute konata sed, <i>potence</i>, estas tute konebla. Tiu logika adekvatigo estas propra de ĉiu realo pro kio oni rajtas diri ke veras la transcendentala principo: (latine, la lingvo de Tomaso) <i>ens et verum konvertuntur</i>: esto kaj vero samestas.</li> <li><i>ontologia</i>, kiu interesas la dian menson, nome adekvatigo de la aĵo al la kreinta menso, en kiu estas konata la estontaj realigaĵoj de la dotito de <a href="/wiki/Libera_volo" title="Libera volo">libera volo</a>. Sed tiu adekvatigo ne estas spertata de la homa menso.</li></ol> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Bono">Bono</h3></div> <p>La <i>bono</i> estas transcendentalo multfaceta: </p> <ol><li>1 <i>bono</i> estas kio multevaloras, kio do devus esti objekto de senegoisma komplezo kaj kio amata nature ekscitas amon kaj admiron. Do la <i>bono estas est(aĵ)o, do bono estas amebla.</i> La motivo, kroma, diras Tomaso, kuŝas en la fakto ke ĉio kreita de Dio ne povas esti nebona (vidu <a href="/wiki/Genezo" title="Genezo">Genezon</a> ĉap. 1)</li> <li>2 <i>bono</i> estas kio altvaloras kaj tial devus altiri (sed tio ne ĉiam okazas). Oni pensu pri braveco, lerteco ktp. Do, la bono estas entaĵo admirinda.</li> <li>3 ì<i>bono</i> estas kio kontentigas-ĝuigas. Bono, do, estas <i>entaĵo dezirebla.</i></li></ol> <p>Pro tiuj kialoj, precipe pro la unua, oni ne povas ne konkludi ke la bono kaj la ento koincidas. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Belo">Belo</h3></div> <p>Belo aludas al tio kio subiĝas je admiro, miro kaj komplezo; estas kio meritas esti aprezata ne pro ĝia utileco sed pro ĝia valoro (kiel oni vidas, la belo estas, iamaniere, formo de bono: temas pri la bono sinrivelanta). </p><p>Rekvizitoj de la belo , la <i>pulkrum</i> laŭ Tomaso, estas tri: </p> <ol><li>1 la <i>claritas</i>, nome kelkaj identeco kaj determinateco de la aĵo, kelka ĝia konebleco (la samon teoriis Schopenhauer) ĉar aĵon el si mem nekoneblan oni ne komprenas, kaj se oni ne komprenas ĝi ne povas plaĉi.</li> <li>2 <i>integritas</i>, nome kompleteco, integreco de ĝiaj partoj kiuj varias laŭ la propraĵo de ĉiu ento.</li> <li>3 <i>la </i>debita proporcio<i>, nome la proporcio inter la partoj de la aĵo konsiderita. Se la </i>Davido<i> de <a href="/wiki/Mikelan%C4%9Delo" title="Mikelanĝelo">Mikelanĝelo</a> havus la kapo eta kiel juglando ĝi altirus la atenton nur pro ridindeco.</i></li></ol> <p>Se tiuj karakterizoj de la entoj estas objektivaj, ili estas aspektoj de la aĵoj sendepende de nia juĝo. Do, la belo estas objektiva kaj ne subjektiva. Kio estas subjektiva estas nia percepto pri la belo, kiu determinas la diferencon de nia estetikaj juĝoj (kiuj tamen, eble, neniam estas kompletaj: estas tiu kiu, antaŭ certaj admirindaj kaj altiraj pejzaĝoj, ilin ne trovas belaj?). </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografio">Bibliografio</h2></div> <ul><li>Jan A. Aertsen, <i>Medieval Philosophy and the Transcendentals: the Case of Thomas Aquinas</i>, Leiden: Brill, 1996.</li> <li>Jan A. Aertsen, <i>Medieval Philosophy as Transcendental Thought. From Philip the Chancellor (ca. 1225) to Francisco Suárez</i>, Leiden: Brill, 2012.</li> <li>John P. Doyle, <i>On the Borders of Being and Knowing. Late Scholastic Theory of Supertranscendental Being</i> Leuven: Leuven University Press, 2012.</li> <li>Graziella Federici Vescovini (éd.), <i>Le problème des Transcendantaŭ du XIVe au XVIIe siècle</i>, Vrin, « Bibliothèque d’Histoire de la Philosophie ». 288 p. 2001.</li> <li>Martin Pickavé (ed.) <i>Die Logik des Transzendentalen. Festchrift für Jan A. Aertsen zum 65. Geburstag</i>, Berlin, de Gruyter, 2003.</li> <li>Piero di Vona, <i>Spinoza e i trascendentali</i>, Napoli, Morano, 1977.</li> <li>Piero di Vona, <i>L'ontologia dimenticata. Dall'ontologia spagnola alla Critica della ragion pura</i>, Napoli, La Città del Sole, 2008.</li> <li>Piero di Vona, <i>Trattato dei concetti trascendenti</i>, Napoli, Giannini Editore, 2011.</li> <li>Piero di Vona, <i>Questioni sui concetti trascendenti</i>, Napoli, Giannini Editore, 2011.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vidu_ankaŭ"><span id="Vidu_anka.C5.AD"></span>Vidu ankaŭ</h2></div> <ul><li><a href="/wiki/A_priori_kaj_a_posteriori" title="A priori kaj a posteriori">a priori kaj a posteriori</a></li> <li><a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Immanuel Kant</a></li> <li><a href="/wiki/Fichte" class="mw-redirect" title="Fichte">Fichte</a></li> <li><a href="/wiki/Friedrich_Schelling" title="Friedrich Schelling">Schelling</a></li> <li><a href="/wiki/Transcendeco" title="Transcendeco">Transcendeco</a></li> <li><a href="/w/index.php?title=Transcendentala_medito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Transcendentala medito (paĝo ne ekzistas)">Transcendentala medito</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Notoj">Notoj</h2></div> <div class="reflist references-small" style="padding-right: 6px;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <span class="reference-text">Apeercepto estas percepto de la menso aparte klara kun plej preciza konsciiĝo pri si mem.</span> </li> </ol></div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Elŝutita el "<a dir="ltr" href="https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Transcendentalo&oldid=8896793">https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Transcendentalo&oldid=8896793</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kategorioj" title="Specialaĵo:Kategorioj">Kategorioj</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategorio:Filozofio_de_menso" title="Kategorio:Filozofio de menso">Filozofio de menso</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Sciteorio" title="Kategorio:Sciteorio">Sciteorio</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Filozofiaj_konceptoj" title="Kategorio:Filozofiaj konceptoj">Filozofiaj konceptoj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Filozofia_terminologio" title="Kategorio:Filozofia terminologio">Filozofia terminologio</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Ĉi tiu paĝo estis lastafoje redaktita je 10:40, 22 okt. 2024.</li> <li id="footer-info-copyright">La teksto disponeblas laŭ la permesilo <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo">Krea Komunaĵo Atribuite-Samkondiĉe 4.0 Neadaptita</a>; eble aldonaj kondiĉoj aplikeblas. Vidu la <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">uzkondiĉojn</a> por detaloj.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Regularo pri respekto de la privateco</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipedio:Enkonduko">Pri Vikipedio</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipedio:Malgarantio">Malgarantioj</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Programistoj</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/eo.wikipedia.org">Statistikoj</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Deklaro pri kuketoj</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//eo.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Transcendentalo&printable=yes&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Poŝtelefona vido</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-697b7966c5-qqttz","wgBackendResponseTime":130,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.020","walltime":"0.029","ppvisitednodes":{"value":114,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":153,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":5,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":364,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 3.746 1 Ŝablono:Referencoj","100.00% 3.746 1 -total"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-tfkkl","timestamp":"20241123230045","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Transcendentalo","url":"https:\/\/eo.wikipedia.org\/wiki\/Transcendentalo","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q288121","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q288121","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2014-02-09T17:28:23Z"}</script> </body> </html>