CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"/> <title>Berlijn - Wikikids</title> <script>document.documentElement.className="client-js";RLCONF={"wgBreakFrames":!1,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"74059e00e4dd3f1a8babff68","wgCSPNonce":!1,"wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":!1,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Berlijn","wgTitle":"Berlijn","wgCurRevisionId":912485,"wgRevisionId":912485,"wgArticleId":31170,"wgIsArticle":!0,"wgIsRedirect":!1,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Hoofdstad in Europa","Hoofdstad van een Duitse deelstaat","Hanzestad","Berlijn"],"wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Berlijn","wgRelevantArticleId":31170,"wgIsProbablyEditable":!1,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":!1,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[], "wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgEditSubmitButtonLabelPublish":!1};RLSTATE={"site.styles":"ready","noscript":"ready","user.styles":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.styles.legacy":"ready","jquery.tablesorter.styles":"ready","mediawiki.toc.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready"};RLPAGEMODULES=["site","mediawiki.page.startup","mediawiki.page.ready","jquery.tablesorter","mediawiki.toc","skins.vector.legacy.js","ext.gadget.EditCount2","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.implement("user.options@1hzgi",function($,jQuery,require,module){/*@nomin*/mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"});mw.user.options.set({"variant":"nl"}); });});</script> <link rel="stylesheet" href="/load.php?lang=nl&modules=ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cjquery.tablesorter.styles%7Cmediawiki.toc.styles%7Cskins.vector.styles.legacy&only=styles&skin=vector"/> <script async="" src="/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""/> <link rel="stylesheet" href="/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector"/> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.35.13"/> <link rel="shortcut icon" href="/favicon.ico"/> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/opensearch_desc.php" title="Wikikids (nl)"/> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="https://wikikids.nl/api.php?action=rsd"/> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikikids Atom-feed" href="/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"/>  </head> <body class="mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Berlijn rootpage-Berlijn skin-vector action-view skin-vector-legacy"> <div id="mw-page-base" class="noprint"></div> <div id="mw-head-base" class="noprint"></div> <div id="content" class="mw-body" role="main"> <a id="top"></a> <div id="siteNotice" class="mw-body-content"><div id="localNotice" lang="nl" dir="ltr"><p><span class="plainlinks"><b><a href="/Speciaal:GebruikerAanmaken" title="Speciaal:GebruikerAanmaken">Verbeter WikiKids vandaag nog!</a></b></span> </p></div></div> <div class="mw-indicators mw-body-content"> </div> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading" lang="nl">Berlijn</h1> <div id="bodyContent" class="mw-body-content"> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikikids</div> <div id="contentSub"></div> <div id="contentSub2"></div> <div id="jump-to-nav"></div> <a class="mw-jump-link" href="#mw-head">Naar navigatie springen</a> <a class="mw-jump-link" href="#searchInput">Naar zoeken springen</a> <div id="mw-content-text" lang="nl" dir="ltr" class="mw-content-ltr"><div class="mw-parser-output"><table style="width:300px; background-color:#CEDAF2; margin:0 0 1em 1em; border:1px #ccc solid; border-collapse:collapse; font-size:90%;" border="1" cellpadding="3" cellspacing="0" align="right"> <tbody><tr> <th style="font-size:110%;" colspan="2" bgcolor="#6295DA" align="center">Berlijn </th></tr> <tr> <td><a href="/Bestand:Deutschland_Lage_Berlins.svg" class="image"><img alt="Deutschland Lage Berlins.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Deutschland_Lage_Berlins.svg/langnl-250px-Deutschland_Lage_Berlins.svg.png" decoding="async" width="150" height="203" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/01/Deutschland_Lage_Berlins.svg/langnl-330px-Deutschland_Lage_Berlins.svg.png 2x" /></a><br /> </td> <td><a href="/Bestand:Flag_of_Berlin.svg" class="image"><img alt="Flag of Berlin.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Berlin.svg/langnl-150px-Flag_of_Berlin.svg.png" decoding="async" width="150" height="90" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Berlin.svg/langnl-225px-Flag_of_Berlin.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Flag_of_Berlin.svg/langnl-300px-Flag_of_Berlin.svg.png 2x" /></a> </td></tr> <tr> <td>Hoofdstad </td> <td>Berlijn </td></tr> <tr> <td>Inwoners </td> <td>3.644.826 (2018) </td></tr> <tr> <td>Bevolkingsdichtheid </td> <td>4087 inw./km² </td></tr> <tr> <td>Oppervlakte </td> <td>891,75 km² </td></tr> <tr> <td>Regerend burgemeester </td> <td><a href="/index.php?title=Michael_M%C3%BCller&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michael Müller (de pagina bestaat niet)">Michael Müller</a> (<a href="/SPD" class="mw-redirect" title="SPD">SPD</a>) </td></tr> <tr> <td>Website </td> <td><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.berlin.de/en/">www.berlin.de</a> </td></tr> <tr> <th bgcolor="#6295DA" colspan="2">Portaal <a href="/Bestand:Portal.svg" class="image"><img alt="Portal.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/langnl-30px-Portal.svg.png" decoding="async" width="30" height="27" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/langnl-45px-Portal.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/langnl-60px-Portal.svg.png 2x" /></a> <a href="/Portaal:Duitsland" title="Portaal:Duitsland">Duitsland</a> </th></tr></tbody></table> <p><b>Berlijn</b> (<a href="/Duits" title="Duits">Duits</a>: <i>Berlin</i>, spreek uit als "<i>Berlien</i>") is de hoofdstad van de Bondsrepubliek <a href="/Duitsland" title="Duitsland">Duitsland</a> en telt zo'n 3,5 miljoen inwoners (1943 4,5 miljoen). Het is daarmee de grootste stad van het land en de grootste stad van de <a href="/Europese_Unie" title="Europese Unie">Europese Unie</a> (eerst was dat Londen, maar sinds de Brexit niet meer). Berlijn ligt in het noordoosten van Duitsland, aan de rivier de <a href="/Spree" title="Spree">Spree</a>, is tevens een stadsstaat en als zodanig een van de 16 deelstaten van de Bondsrepubliek. </p><p>De geschiedenis van de stad gaat terug tot de dertiende eeuw. Berlijn is gesticht in 1237. Berlijn was de hoofdstad van achtereenvolgens Pruisen (1701–1918), het Duitse Keizerrijk (1871–1918), de Weimarrepubliek (1919–1933) en nazi-Duitsland (1933–1945). Na de <a href="/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> was Berlijn gedurende meer dan veertig jaar verdeeld door een muur, waarbij het oostelijke deel de hoofdstad van Oost-Duitsland werd en West-Berlijn bij West-Duitsland hoorde. Na de Duitse hereniging in 1990 werd Berlijn weer één stad. Het werd de hoofdstad van de Bondsrepubliek Duitsland en de zetel van regering en parlement. </p><p>Berlijn is een hoogontwikkelde stad qua cultuur, politiek en wetenschap, maar ook een stad met veel natuur. Ca. 20% van Berlijn bestaat uit bossen en parken en 7% uit meren en rivieren. </p> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:352px;"><a href="/Bestand:Brandenburger_Tor_morgens.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Brandenburger_Tor_morgens.jpg/350px-Brandenburger_Tor_morgens.jpg" decoding="async" width="350" height="234" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Brandenburger_Tor_morgens.jpg/525px-Brandenburger_Tor_morgens.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/Brandenburger_Tor_morgens.jpg/700px-Brandenburger_Tor_morgens.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Brandenburger_Tor_morgens.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>De <a href="/Brandenburger_Tor" title="Brandenburger Tor">Brandenburger Tor</a> is tegenwoordig het symbool van Berlijn.</div></div></div> <p>De stad ligt aan de rivier de <a href="/Spree" title="Spree">Spree</a> en ligt midden in de andere deelstaat <a href="/Brandenburg" title="Brandenburg">Brandenburg</a>, waarvan Berlijn vroeger deel uitmaakte. </p> <div id="toc" class="toc" role="navigation" aria-labelledby="mw-toc-heading"><input type="checkbox" role="button" id="toctogglecheckbox" class="toctogglecheckbox" style="display:none" /><div class="toctitle" lang="nl" dir="ltr"><h2 id="mw-toc-heading">Inhoud</h2><span class="toctogglespan"><label class="toctogglelabel" for="toctogglecheckbox"></label></span></div> <ul> <li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="#Geschiedenis"><span class="tocnumber">1</span> <span class="toctext">Geschiedenis</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-2"><a href="#Middeleeuwen"><span class="tocnumber">1.1</span> <span class="toctext">Middeleeuwen</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-3"><a href="#Begin_moderne_tijd"><span class="tocnumber">1.2</span> <span class="toctext">Begin moderne tijd</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-4"><a href="#De_Wereldoorlogen"><span class="tocnumber">1.3</span> <span class="toctext">De Wereldoorlogen</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="#Geografie"><span class="tocnumber">2</span> <span class="toctext">Geografie</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="#Stadsdelen"><span class="tocnumber">3</span> <span class="toctext">Stadsdelen</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-7"><a href="#Politiek"><span class="tocnumber">4</span> <span class="toctext">Politiek</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-8"><a href="#Duitse_hoofdstad"><span class="tocnumber">4.1</span> <span class="toctext">Duitse hoofdstad</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-9"><a href="#Bestuur_van_Berlijn"><span class="tocnumber">4.2</span> <span class="toctext">Bestuur van Berlijn</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-10"><a href="#Toerisme"><span class="tocnumber">5</span> <span class="toctext">Toerisme</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-11"><a href="#Bezienswaardigheden"><span class="tocnumber">5.1</span> <span class="toctext">Bezienswaardigheden</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-12"><a href="#Musea"><span class="tocnumber">5.2</span> <span class="toctext">Musea</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-13"><a href="#Parken"><span class="tocnumber">5.3</span> <span class="toctext">Parken</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-14"><a href="#Bevolking_en_cultuur"><span class="tocnumber">6</span> <span class="toctext">Bevolking en cultuur</span></a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-15"><a href="#Religie"><span class="tocnumber">6.1</span> <span class="toctext">Religie</span></a></li> <li class="toclevel-2 tocsection-16"><a href="#Bevolkingsgroepen"><span class="tocnumber">6.2</span> <span class="toctext">Bevolkingsgroepen</span></a></li> </ul> </li> <li class="toclevel-1 tocsection-17"><a href="#Verkeer_en_Vervoer"><span class="tocnumber">7</span> <span class="toctext">Verkeer en Vervoer</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-18"><a href="#Media"><span class="tocnumber">8</span> <span class="toctext">Media</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-19"><a href="#Partnersteden"><span class="tocnumber">9</span> <span class="toctext">Partnersteden</span></a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-20"><a href="#Bronnen_en_links"><span class="tocnumber">10</span> <span class="toctext">Bronnen en links</span></a></li> </ul> </div> <h2><span class="mw-headline" id="Geschiedenis">Geschiedenis</span></h2> <h3><span class="mw-headline" id="Middeleeuwen">Middeleeuwen</span></h3> <div class="thumb tleft"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_(1888).jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_%281888%29.jpg/300px-Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_%281888%29.jpg" decoding="async" width="300" height="224" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_%281888%29.jpg/450px-Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_%281888%29.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_%281888%29.jpg/600px-Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_%281888%29.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Memhardt_Grundri%C3%9F_der_Beyden_Churf._Residentz_St%C3%A4tte_Berlin_und_C%C3%B6lln_1652_(1888).jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Berlijn en Cölln in 1652</div></div></div> <p>Eigenlijk bestond Berlijn vroeger uit twee steden: Berlijn en Cölln. Cölln is afgeleid van Colonia, misschien een verwijzing naar kolonie (van Berlijn) of wellicht kwamen de eerste bewoners uit Keulen. De naam Berlijn is volgens sommigen afkomstig van het Slavische woord 'berl', dat moeras betekent; anderen denken dat het te maken heeft met het woord beer. De schrijver Jaap Harten begint zijn roman "De getatoeëerde Lorelei" als volgt: </p> <dl><dd><i>"In het wapen van Berlijn staat een beer. Nu wil ik daar niet mee spotten, want vroeger (en niet eens zo lang geleden) hebben in de Berlijnse bossen, in Grunewald, Spandau en Jungfernheide, wilde beren rondgelopen, en de echte Pruis vindt het geen belediging met een wilde, ruigbehaarde beer vergeleken te worden."</i></dd></dl> <p>Men neemt aan dat de graven Johan I en Otto III de stad Berlijn-Cölln rond 1230 gesticht hebben. Officiële stukken daarover ontbreken, maar het is wel waarschijnlijk. Al vóór de stadsstichting moet er echter bewoning zijn geweest. Op de Petriplatz werden in 2008 resten van een houten balk gevonden, afkomstig van een eik die in 1192 moet zijn gekapt. Beide plaatsen worden in het jaar 1251 (Berlijn) en 1261 (Cölln) voor het eerst genoemd. In 1307 gingen ze op in één stad, die in 1400 ongeveer 8.000 inwoners telde, maar hielden wel een eigen bestuur. </p><p>De stad breidde zich uit met omliggende dorpen, handel en nijverheid groeiden. Berlijn-Cölln werd Hanzestad en al snel begeerd door vorsten uit de directe of verdere omgeving, ja, zelfs Beieren had het oog op de stad laten vallen. Berlijn-Cölln kreeg menige aanval te verduren en moest in 1411 de hulp inroepen van de Duitse keizer. </p> <h3><span class="mw-headline" id="Begin_moderne_tijd">Begin moderne tijd</span></h3> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Lindenallee_Berlin_1691.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Lindenallee_Berlin_1691.jpg/300px-Lindenallee_Berlin_1691.jpg" decoding="async" width="300" height="195" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Lindenallee_Berlin_1691.jpg/450px-Lindenallee_Berlin_1691.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/Lindenallee_Berlin_1691.jpg/600px-Lindenallee_Berlin_1691.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Lindenallee_Berlin_1691.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div><a href="/Unter_den_Linden" title="Unter den Linden">Unter den Linden</a> in de 17de eeuw</div></div></div> <p>De bekendste straat in Berlijn, Unter den Linden, werd reeds in 1647 ontworpen. Om een betere verbinding met de Tiergarten (niet de dierentuin, maar het huidige stadspark) te maken werd vanaf de Hundebrücke een laan aangelegd met zes rijen linde- en notenbomen, die daarom Unter den Linden werd genoemd. Pas vanaf 1673 kreeg de allee door de oprichting van gebouwen aan weerszijden en het toenemende verkeer meer betekenis. </p><p>Door de kroning van Frederik III tot koning Frederik I van Pruisen in 1701 kreeg Berlijn de status van hoofdstad van Pruisen. </p><p>In de negentiende eeuw zorgde de industrialisatie voor een snelle economische groei. De mensen trokken naar de steden om daar te gaan werken en ook te gaan wonen. Dat gold ook voor Berlijn, waar de ene na de andere nieuwe stadswijk verrees. Berlijn groeide als kool. In 1709 telde Berlijn 57.000 inwoners, in 1750 al 113.000, in 1815 (na een terugslag door de Napoleontische oorlogen) 193.000, in 1838 295.000 en reeds 8 jaar later 397.000 inwoners, waarmee Wenen werd gepasseerd. </p><p>Op 18 januari 1871 stichtte <a href="/Otto_von_Bismarck" title="Otto von Bismarck">Otto von Bismarck</a> na de Duitse overwinning in de <a href="/Frans-Duitse_Oorlog_1870-71" title="Frans-Duitse Oorlog 1870-71">Frans-Duitse Oorlog</a> het nieuwe Duitse Rijk. Berlijn werd rijkshoofdstad met 800.000 inwoners, de ringbaan, een railtraject rondom de stad, werd geopend en de voorsteden kregen een steeds groter aandeel in de groei van Berlijn. </p> <h3><span class="mw-headline" id="De_Wereldoorlogen">De Wereldoorlogen</span></h3> <div class="thumb tleft"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Berlijnse_muur.jpg" class="image"><img alt="" src="/images/thumb/f/f4/Berlijnse_muur.jpg/300px-Berlijnse_muur.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="thumbimage" srcset="/images/thumb/f/f4/Berlijnse_muur.jpg/450px-Berlijnse_muur.jpg 1.5x, /images/thumb/f/f4/Berlijnse_muur.jpg/600px-Berlijnse_muur.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Berlijnse_muur.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Een stukje van de <a href="/Berlijnse_Muur" title="Berlijnse Muur">Berlijnse Muur</a>. Vroeger was dit de scheiding tussen Oost- en West-Berlijn</div></div></div> <p>Na het einde van de <a href="/Eerste_Wereldoorlog" title="Eerste Wereldoorlog">Eerste Wereldoorlog</a> werd in 1918 in Berlijn de republiek uitgeroepen. In 1920 werden meerdere steden en gebieden rond Berlijn geannexeerd. Het nieuwe Groot-Berlijn telde toen bijna 4 miljoen inwoners. De stad was een bruisende metropool in deze periode, met een gevarieerd uitgaansleven waar plaats was voor uitbundig theater en experimentele cinematografie. Zo maakte Fritz Lang in 1927 in de filmstudio's van Babelsberg in Potsdam de duurste film van zijn tijd, Metropolis. </p><p>De nazi's gebruikten in 1936 de Olympische Zomerspelen in Berlijn voor propagandadoeleinden. Er waren zelfs plannen gemaakt om Berlijn vol te bouwen met megalomane (reusachtige) bouwwerken en de nieuwe naam Germania te geven, maar het uitbreken van de <a href="/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> stak een stokje voor de realisering van deze gewaagde plannen. Sterker nog, Berlijn werd door de geallieerde bombardementen voor 53% verwoest. </p><p>In april 1945 begon de <a href="/Slag_om_Berlijn" title="Slag om Berlijn">Slag om Berlijn</a>. De troepen van de <a href="/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie">Sovjet-Unie</a> vielen Berlijn binnen. Straat voor straat moest de stad veroverd worden. Honderdduizenden soldaten en burgers kwamen hierbij om het leven. <a href="/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> pleegde op 30 april 1945 zelfmoord in een ondergrondse bunker. Een paar dagen daarop gaf Duitsland zich over. </p><p>In 1961 bouwden de Oost-Duitse communisten een muur die <a href="/index.php?title=West-Berlijn&action=edit&redlink=1" class="new" title="West-Berlijn (de pagina bestaat niet)">West-Berlijn</a> van <a href="/index.php?title=Oost-Berlijn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oost-Berlijn (de pagina bestaat niet)">Oost-Berlijn</a> scheidde, de <a href="/Berlijnse_Muur" title="Berlijnse Muur">Berlijnse Muur</a> of kortweg De Muur. Dat was om een eind te maken aan de voortdurende vlucht van burgers uit Oost-Berlijn naar West-Berlijn om zo te ontsnappen aan de armoe en ellende in de <a href="/DDR" class="mw-redirect" title="DDR">DDR</a> (Oost-Duitsland). Het lukte daarna nog maar aan weinigen om te ontkomen. Als je werd gesnapt, werd je doodgeschoten. Dat lot trof meer dan 100 mensen. Pas na de hereniging van Oost- en West-Duitsland in 1990 werd De Muur, die zich uitstrekte over een lengte van 45 km rondom West-Berlijn, afgebroken. </p> <h2><span class="mw-headline" id="Geografie">Geografie</span></h2> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:M%C3%BCggelsee_1.JPG" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/M%C3%BCggelsee_1.JPG/330px-M%C3%BCggelsee_1.JPG" decoding="async" width="300" height="227" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/M%C3%BCggelsee_1.JPG/500px-M%C3%BCggelsee_1.JPG 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9a/M%C3%BCggelsee_1.JPG 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:M%C3%BCggelsee_1.JPG" class="internal" title="Groter"></a></div>De <a href="/M%C3%BCggelsee" title="Müggelsee">Müggelsee</a> is het grootste meer van Berlijn.</div></div></div> <p>Berlijn lag ooit ongeveer in het midden, maar tegenwoordig ligt het in het oosten van Duitsland. Berlijn ligt 70 kilometer van de grens met <a href="/Polen" title="Polen">Polen</a>. De stad wordt volledig omringd door de deelstaat <a href="/Brandenburg" title="Brandenburg">Brandenburg</a>. Door de stad heen stroomt de rivier de <a href="/Spree" title="Spree">Spree</a>. In de stad mondt deze rivier uit in de <a href="/index.php?title=Havel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Havel (de pagina bestaat niet)">Havel</a>. Deze rivier stroomt vanuit het zuiden naar het noorden toe aan de westkant van de stad. Er zijn ook een aantal meren in Berlijn die aangesloten zijn aan de rivier. De <a href="/index.php?title=Tegeler_See&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tegeler See (de pagina bestaat niet)">Tegeler See</a> en de <a href="/index.php?title=Gro%C3%9Fer_Wannsee&action=edit&redlink=1" class="new" title="Großer Wannsee (de pagina bestaat niet)">Großer Wannsee</a> zijn hier voorbeelden van. Het grootste meer ligt aan de oostkant van de stad en heet de <a href="/M%C3%BCggelsee" title="Müggelsee">Müggelsee</a>. </p><p>Berlijn heeft een <a href="/Landklimaat" title="Landklimaat">landklimaat</a>. Dit houdt in dat de zomers in Berlijn warm zijn en de winters zijn koud en droog. De gemiddelde temperatuur in een jaar is 9,1 °C. In de zomer kun je temperaturen verwachten van de rond de 18 °C en in de winter van rond de -1 °C. Per jaar is er zo'n 570,7 mm (<a href="/Millimeter" title="Millimeter">millimeter</a>) regen. Per jaar heeft Berlijn 1518 uren zon. </p> <h2><span class="mw-headline" id="Stadsdelen">Stadsdelen</span></h2> <p>Berlijn bestaat uit 12 stadsdelen of districten (Duits: <i>Bezirke</i>). Deze zijn weer onderverdeeld in 96 wijken (Duits: <i>Ortsteile</i>). </p> <table class="wikitable" style="float:left;" border="1" cellspacing="0" cellpadding="5"> <tbody><tr> <th class="sortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;">Stadsdeel </th> <th class="sortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;">Inwoners </th> <th class="sortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;">Oppervlakte </th> <th class="unsortable" style="border-bottom:1px solid gray; vertical-align:top;">Kaart </th></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Charlottenburg-Wilmersdorf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Charlottenburg-Wilmersdorf (de pagina bestaat niet)">Charlottenburg-Wilmersdorf</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">321.176 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">64,72 km² </td> <td rowspan="12"><a href="/Bestand:Berlin,_administrative_divisions_(%2Bdistricts_-boroughs_-pop)_-_de_-_colored.svg" class="image"><img alt="Berlin, administrative divisions (+districts -boroughs -pop) - de - colored.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_-boroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg/langnl-400px-Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_-boroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg.png" decoding="async" width="400" height="329" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_-boroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg/langnl-600px-Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_-boroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ea/Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_-boroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg/langnl-800px-Berlin%2C_administrative_divisions_%28%2Bdistricts_-boroughs_-pop%29_-_de_-_colored.svg.png 2x" /></a> </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Friedrichshain-Kreuzberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Friedrichshain-Kreuzberg (de pagina bestaat niet)">Friedrichshain-Kreuzberg</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">271.823 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">20,16 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Lichtenberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lichtenberg (de pagina bestaat niet)">Lichtenberg</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">263.039 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">52,29 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Marzahn-Hellersdorf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Marzahn-Hellersdorf (de pagina bestaat niet)">Marzahn-Hellersdorf</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">251.813 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">61,74 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Mitte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mitte (de pagina bestaat niet)">Mitte</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">335.753 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">39,47 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Neuk%C3%B6lln&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neukölln (de pagina bestaat niet)">Neukölln</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">314.945 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">44,93 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Pankow&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pankow (de pagina bestaat niet)">Pankow</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">373.796 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">103,01 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Reinickendorf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Reinickendorf (de pagina bestaat niet)">Reinickendorf</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">242.552 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">89,46 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/Spandau" title="Spandau">Spandau</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">227.731 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">91,91 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Steglitz-Zehlendorf&action=edit&redlink=1" class="new" title="Steglitz-Zehlendorf (de pagina bestaat niet)">Steglitz-Zehlendorf</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">296.509 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">102,50 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Tempelhof-Sch%C3%B6neberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Tempelhof-Schöneberg (de pagina bestaat niet)">Tempelhof-Schöneberg</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">336.778 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">53,09 km² </td></tr> <tr> <td style="border-bottom:1px solid gray;"><a href="/index.php?title=Treptow-K%C3%B6penick&action=edit&redlink=1" class="new" title="Treptow-Köpenick (de pagina bestaat niet)">Treptow-Köpenick</a> </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">243.825 </td> <td style="border-bottom:1px solid gray; text-align:right;">168,42 km² </td></tr></tbody></table> <div style="clear:both"></div> <h2><span class="mw-headline" id="Politiek">Politiek</span></h2> <h3><span class="mw-headline" id="Duitse_hoofdstad">Duitse hoofdstad</span></h3> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg/330px-Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg" decoding="async" width="300" height="113" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg/500px-Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c7/Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg/960px-Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Reichstag_building_Berlin_view_from_west_before_sunset.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Het <a href="/Rijksdaggebouw" title="Rijksdaggebouw">Rijksdaggebouw</a> is het gebouw waar het Duitse parlement, de <a href="/Bondsdag" title="Bondsdag">Bondsdag</a>, in vergaderd.</div></div></div> <p>Waarom is Berlijn eigenlijk de hoofdstad van Duitsland? Duitsland bestond eeuwen uit kleine landjes, met elk hun eigen hoofdstad. Al deze landen waren klein, dat ze om te blijven bestaan wel samen moesten werken. Zo ontstond het <a href="/Heilige_Roomse_Rijk" title="Heilige Roomse Rijk">Heilige Roomse Rijk</a>, opgevolgd door de <a href="/Rijnbond" title="Rijnbond">Rijnbond</a>, nog veel later opgevolgd door de <a href="/Duitse_Bond" title="Duitse Bond">Duitse Bond</a> en uiteindelijk de <a href="/Noord-Duitse_Bond" title="Noord-Duitse Bond">Noord-Duitse Bond</a>. In 1871 ontstond eruit eindelijk weer één groot land, het <a href="/Duitse_Keizerrijk" title="Duitse Keizerrijk">Duitse Keizerrijk</a>. In dit keizerrijk wist één land, <a href="/Koninkrijk_Pruisen" title="Koninkrijk Pruisen">Koninkrijk Pruisen</a>, het zover te krijgen dat het het land was. Voorheen hadden al deze landen geen echte hoofdstad, de laatste periode werd het rijk bestuurd vanuit <a href="/Frankfurt_am_Main" title="Frankfurt am Main">Frankfurt am Main</a>. Pruisen was nu het allerbelangrijkste land in het keizerrijk, de hoofdstad van Pruisen was Berlijn, waardoor de hoofdstad van Duitsland in 1871 Berlijn werd. Zo bleef Berlijn een aantal jaren de hoofdstad tot na de Tweede Wereldoorlog. Na de Tweede Wereldoorlog werd Duitsland verdeeld onder de <a href="/Geallieerden_(Tweede_Wereldoorlog)" title="Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)">Gealieerden</a> en uit eindelijk ontstonden West- en Oost-Duitsland. West-Duitsland nam als hoofdstad <a href="/Bonn" title="Bonn">Bonn</a> en Oost-Duitsland als hoofdstad <a href="/index.php?title=Oost-Berlijn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oost-Berlijn (de pagina bestaat niet)">Oost-Berlijn</a>. In 1990 werd Duitsland weer één land en in 1991 werd besloten dat Berlijn de hoofdstad werd. </p><p>In Berlijn zit (haast) de hele politiek voor heel Duitsland. De <a href="/index.php?title=Bondspresident&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bondspresident (de pagina bestaat niet)">Bondspresident</a> (het staatshoofd) werkt sinds 1994 in <a href="/Slot_Bellevue" title="Slot Bellevue">Slot Bellevue</a>. In 1991 had Berlijn alleen nog geen goede gebouwen voor het parlement, daarom werd het <a href="/Rijksdaggebouw" title="Rijksdaggebouw">Rijksdaggebouw</a> helemaal verbouwd en opgeknapt. Sinds 1999 zit hier de <a href="/Bondsdag" title="Bondsdag">Bondsdag</a> in, het Duitse parlement. De <a href="/Bondsraad_(Duitsland)" title="Bondsraad (Duitsland)">Bondsraad</a> (speciale raad voor de Duitse deelstaten) zit in het <a href="/index.php?title=Pruisisch_Herenhuis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pruisisch Herenhuis (de pagina bestaat niet)">Pruisisch Herenhuis</a>. In 2001 kwam uiteindelijk een gebouw voor de Duitse regering, de <a href="/index.php?title=Bundeskanzleramt_(Berlijn)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bundeskanzleramt (Berlijn) (de pagina bestaat niet)">Bundeskanzleramt</a>. Alleen verhuisde de regering al in 1999 naar Berlijn en moest het in die tijd doen met het <a href="/index.php?title=Staatsratsgeb%C3%A4ude&action=edit&redlink=1" class="new" title="Staatsratsgebäude (de pagina bestaat niet)">Staatsratsgebäude</a>. Ook de <a href="/index.php?title=Bondskanselier&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bondskanselier (de pagina bestaat niet)">Bondskanselier</a> (regeringsleider, tegenwoordig <a href="/Angela_Merkel" title="Angela Merkel">Angela Merkel</a>) zit in de Bundeskanzleramt. Tegenwoordig zijn er in Duitsland veertien <a href="/Ministerie" title="Ministerie">ministeries</a>, daarvan zitten er acht in Berlijn (de andere zitten nog in Bonn). De ministers die hun ministerie in Bonn hebben, hebben ook een werkplek in Berlijn om zo het parlement en de regering te woord te staan. </p><p>Berlijn wordt vaak ook wel bondsstad genoemd, of bondshoofdstad. Officieel heeft Duitsland gewoon een hoofdstad, maar "bondsstad" is niet fout. </p><p>In Berlijn bevinden zich ook de Belgische en Nederlandse <a href="/Ambassade" title="Ambassade">ambassades</a> voor Duitsland. </p> <h3><span class="mw-headline" id="Bestuur_van_Berlijn">Bestuur van Berlijn</span></h3> <div class="thumb tleft"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Berlin-RotesRathaus-2007.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Berlin-RotesRathaus-2007.jpg/300px-Berlin-RotesRathaus-2007.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Berlin-RotesRathaus-2007.jpg/450px-Berlin-RotesRathaus-2007.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/de/Berlin-RotesRathaus-2007.jpg/600px-Berlin-RotesRathaus-2007.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Berlin-RotesRathaus-2007.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Het <a href="/Rotes_Rathaus" title="Rotes Rathaus">Rotes Rathaus</a> is het stadhuis van Berlijn.</div></div></div> <p>Hoewel Berlijn een stad is, is het een zelfstandige Duitse deelstaat. Naast Berlijn zijn er dan ook maar twee andere steden die ook een deelstaat zijn, namelijk <a href="/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a> en <a href="/Bremen_(stad)" title="Bremen (stad)">Bremen</a>. Berlijn wordt daarom ook wel een staddeelstaat genoemd. Naast dat de Duitse regering in Berlijn zit, moet de stad en deelstaat Berlijn natuurlijk ook bestuurd worden. Het bestuur van de deelstaat Berlijn valt samen met die van de stad Berlijn. Dit komt omdat de stad eigenlijk net zo groot is als de deelstaat. </p><p>Net als iedere andere Duitse deelstaat heeft Berlijn natuurlijk ook een eigen regering en eigen parlement. De Berlijnse regering wordt de <a href="/index.php?title=Senaat_(Berlijn)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Senaat (Berlijn) (de pagina bestaat niet)">Senaat</a> genoemd. Deze Senaat bestaat uit maximaal acht leden, de senatoren. Ook de Berlijnse burgemeester is deel van de Senaat. Veel Duitse deelstaten hebben een minister-president, maar in Berlijn is dit een <a href="/index.php?title=Regierender_B%C3%BCrgermeister&action=edit&redlink=1" class="new" title="Regierender Bürgermeister (de pagina bestaat niet)">Regierender Bürgermeister</a> (regerend burgemeester). Vandaag de dag is de burgemeester van Berlijn <a href="/index.php?title=Michael_M%C3%BCller&action=edit&redlink=1" class="new" title="Michael Müller (de pagina bestaat niet)">Michael Müller</a>. De burgemeester en de senaat zitten in het <a href="/Rotes_Rathaus" title="Rotes Rathaus">Rotes Rathaus</a> (Rode raadhuis). Het Berlijnse parlement heet het <a href="/index.php?title=Abgeordnetenhaus_von_Berlin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Abgeordnetenhaus von Berlin (de pagina bestaat niet)">Abgeordnetenhaus von Berlin</a> (Huis van Afgevaardigden van Berlijn), al heet dit in andere deelstaten vaak een <i>Landdag</i>. Om de vijf jaar wordt dit parlement gekozen door de Berlijnse bevolking. Het parlement zelf telt minstens 130 leden. Het parlement is te vinden het gebouw van de voormalige <a href="/index.php?title=Pruisische_Landdag&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pruisische Landdag (de pagina bestaat niet)">Pruisische Landdag</a>. </p> <h2><span class="mw-headline" id="Toerisme">Toerisme</span></h2> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:502px;"><a href="/Bestand:Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg/500px-Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg" decoding="async" width="500" height="249" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg/750px-Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg/1000px-Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Berlin_-_Alexanderplatz1.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Modern Berlijn: de <a href="/Alexanderplatz" title="Alexanderplatz">Alexanderplatz</a> met links de <a href="/Fernsehturm" title="Fernsehturm">Fernsehturm</a></div></div></div> <p>Berlijn is de stad in Duitsland die per jaar de meeste toeristen trekt. Ook in vergelijking met andere Europese en wereldsteden, trekt Berlijn een hoop bezoekers. Hierdoor trekt Berlijn gemiddeld 10 miljoen toeristen per jaar! Toeristen komen naar Berlijn vanwege de geschiedenis, de gebouwen en bezienswaardigheden, maar ook vanwege de vele parken, winkelstraten en de cultuur. </p> <h3><span class="mw-headline" id="Bezienswaardigheden">Bezienswaardigheden</span></h3> <p>Berlijn telt een een heleboel bezienswaardigheden. Een van de bekendste bouwwerken in Berlijn is het <a href="/Rijksdaggebouw" title="Rijksdaggebouw">Rijksdaggebouw</a>. Hier vergaderd het Duitse parlement, de <a href="/Bondsdag" title="Bondsdag">Bondsdag</a>. Het gebouw is vernoemd naar de <a href="/Rijksdag" title="Rijksdag">Rijksdag</a>, het vroegere Duitse parlement, en wordt sinds 1991 weer gebruikt als parlementsgebouw. Een ander bekend bouwwerk is de <a href="/Brandenburger_Tor" title="Brandenburger Tor">Brandenburger Tor</a>. Deze Berlijnse stadspoort is als enige overgebleven en bestaat sinds 1788. De poort ligt tegenwoordig niet meer aan de rand van Berlijn, maar aan de <a href="/Pariser_Platz" title="Pariser Platz">Pariser Platz</a>. </p> <div class="thumb tleft"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg/300px-Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg" decoding="async" width="300" height="229" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg/450px-Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6a/Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg/600px-Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Checkpoint_Charlie_Berlin.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div><a href="/Checkpoint_Charlie" title="Checkpoint Charlie">Checkpoint Charlie</a> is één van de bekendste bezienswaardigheden van Berlijn.</div></div></div><p> Als je denkt aan Berlijn, is één van de dingen die in je opkomt misschien de Berlijnse Muur (vooral als je vóór 1990 bent geboren). Hoewel deze muur nu niet meer bestaat, zijn er nog wel restanten (stukken van de muur) te bezoeken dwars door Berlijn. Na de val van de muur ontstonden er allerlei open vlaktes, die natuurlijk moesten worden opgevuld. Zo werd de <a href="/Potsdamer_Platz" title="Potsdamer Platz">Potsdamer Platz</a> weer aangelegd. Dit plein bestond al rond 1900, maar na 1989 werd het plein opnieuw aangelegd, alleen met wel iets modernere gebouwen dan voorheen. Bij de Berlijnse Muur waren verschillende doorgangen van oost naar west en andersom. <a href="/Checkpoint_Charlie" title="Checkpoint Charlie">Checkpoint Charlie</a> is hier als enige van overgebleven. Hoewel deze in 1990 is gesloopt, is er in 2000 weer een exacte kopie van gemaakt. Bij Checkpoint Charlie kan je op de foto met een Amerikaanse soldaat en ook ligt het <a href="/Museum_Haus_am_Checkpoint_Charlie" title="Museum Haus am Checkpoint Charlie">Museum Haus am Checkpoint Charlie</a> vlakbij. Berlijn was lange tijd in tweeën gedeeld, waardoor er verschillende bouwstijlen ontstonden. In Oost-Berlijn werd de <a href="/Alexanderplatz" title="Alexanderplatz">Alexanderplatz</a> het nieuwe middelpunt van het oostelijke deel. Na de val van de muur waren er plannen om het plein helemaal te verbouwen, maar slechts één gebouw werd van top tot teen verbouwd. Een ander bekend bouwwerk is de <a href="/Fernsehturm" title="Fernsehturm">Fernsehturm</a>. Zoals de naam zegt is dit een televisietoren en het heeft een hoogt van 368 meter. Berlijn heeft als grote stad een aantal records. Zo is het treinstation, het <a href="/index.php?title=Berlin_Hauptbahnhof&action=edit&redlink=1" class="new" title="Berlin Hauptbahnhof (de pagina bestaat niet)">Berlin Hauptbahnhof</a>, het drukste station van Europa. Dagelijks reizen er rond de 300.000 passagiers van en naar het station. Een ander Berlijns record is de Berlijnse dierentuin, oftewel de <a href="/Zoologischer_Garten_Berlin" title="Zoologischer Garten Berlin">Zoologischer Garten Berlin</a>. Sinds 1844 bestaat dit park al en heeft de meeste diersoorten ter wereld in bezit. Berlijn heeft vanwege de muur ook aan de oostelijke kant een dierentuin, het <a href="/Tierpark_Berlin_Friedrichsfelde" title="Tierpark Berlin Friedrichsfelde">Tierpark Berlin Friedrichsfelde</a>. In deze dierentuin leven nog steeds dieren uit voormalige communistische landen. In het <a href="/Rotes_Rathaus" title="Rotes Rathaus">Rotes Rathaus</a> vergadert het parlement van de stad Berlijn. Eén van de belangrijkste kerken van Berlijn is de <a href="/Dom_van_Berlijn" title="Dom van Berlijn">Berliner Dom</a> uit 1905. Door de <a href="/Olympische_Spelen" title="Olympische Spelen">Olympische Spelen</a> van 1936 werd het <a href="/index.php?title=Olympiastadion_(Berlijn)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Olympiastadion (Berlijn) (de pagina bestaat niet)">Olympiastadion</a> gebouwd. </p><div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Berliner_Olympiastadion_night.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Berliner_Olympiastadion_night.jpg/300px-Berliner_Olympiastadion_night.jpg" decoding="async" width="300" height="164" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Berliner_Olympiastadion_night.jpg/450px-Berliner_Olympiastadion_night.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Berliner_Olympiastadion_night.jpg/600px-Berliner_Olympiastadion_night.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Berliner_Olympiastadion_night.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Het <a href="/index.php?title=Olympiastadion_(Berlijn)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Olympiastadion (Berlijn) (de pagina bestaat niet)">Olympiastadion</a>.</div></div></div><p> Tijdens het <a href="/index.php?title=Wereldkampioenschap_Voetbal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wereldkampioenschap Voetbal (de pagina bestaat niet)">Wereldkampioenschap Voetbal</a> van 1974 en 2006 werd dit stadion ook gebruikt. In <a href="/Rathaus_Sch%C3%B6neberg" title="Rathaus Schöneberg">Rathaus Schöneberg</a> vergaderde vroeger de West-Berlijnse regering. Daarnaast telt Berlijn nog een aantal bekende straten en pleinen. <a href="/Unter_den_Linden" title="Unter den Linden">Unter den Linden</a> is er één van. Deze straat is een bekende winkelstraat, die bekend is om en vernoemd is naar de <a href="/Linde_(boom)" title="Linde (boom)">Lindebomen</a>. De latere president Bismarck wilde alleen een nieuwe winkelstraat, wat uiteindelijk een plein werd, geïnspireerd op de winkelstraten van Parijs. De <a href="/Kurf%C3%BCrstendamm" title="Kurfürstendamm">Kurfürstendamm</a> ontstond hier. Dicht in de buurt ligt de <a href="/Kaiser-Wilhelm-Ged%C3%A4chtniskirche" title="Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche">Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche</a>. Deze kerk werd in de Tweede Wereldoorlog gebombardeerd, waardoor alleen nog de toren overeind staat. Een ander plein is de <a href="/index.php?title=Schlo%C3%9Fplatz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Schloßplatz (de pagina bestaat niet)">Schloßplatz</a>. Vroeger stond hier het <a href="/Berliner_Stadtschloss" title="Berliner Stadtschloss">Berliner Stadtschloss</a>, het paleis van het allerbelangrijkste Duitse koningshuis. Na de Eerste Wereldoorlog was het gebouw beschadigd, maar na de Tweede Wereldoorlog werd het afgebroken. Het Oost-Duitse parlementsgebouw kwam op die plek, het <a href="/index.php?title=Palast_der_Republik&action=edit&redlink=1" class="new" title="Palast der Republik (de pagina bestaat niet)">Palast der Republik</a>. In 2008 werd dat gebouw uiteindelijk afgebroken en sindsdien wordt het Stadschloss herbouwd. Het plan was dat het in 2015 (voor de 25 jaar <a href="/Duitse_hereniging" title="Duitse hereniging">Duitse hereniging</a>) af moest zijn, maar vermoedelijk wordt dat pas 2019. </p><h3><span class="mw-headline" id="Musea">Musea</span></h3> <div class="thumb tleft"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:AltMuseum_1a.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/AltMuseum_1a.jpg/300px-AltMuseum_1a.jpg" decoding="async" width="300" height="230" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/AltMuseum_1a.jpg/450px-AltMuseum_1a.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/AltMuseum_1a.jpg/600px-AltMuseum_1a.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:AltMuseum_1a.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Het <a href="/index.php?title=Altes_Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Altes Museum (de pagina bestaat niet)">Altes Museum</a> behoort tot het <a href="/Museumsinsel" title="Museumsinsel">Museumsinsel</a>.</div></div></div> <p>Berlijn is bekend vanwege zijn kunst en cultuur, hierin zijn de Berlijnse musea het bekendste voorbeeld. Berlijn telt namelijk maar liefst meer dan 170 musea. Daarnaast telt Berlijn nog meer dan 400 galeries, dit zijn een soort en met van kleine musea, die vaak gratis zijn. Aangezien Berlijn zoveel musea heeft, is er zelfs een museumgedeelte in de stad ontstaan. Op het noordelijkste puntje van een eiland in de rivier de <a href="/Spree" title="Spree">Spree</a> is de <a href="/Museumsinsel" title="Museumsinsel">Museumsinsel</a> ontstaan. Dit eiland telt vijf hele bekende musea. Als eerste is er de <a href="/index.php?title=Alte_Nationalgalerie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Alte Nationalgalerie (de pagina bestaat niet)">Alte Nationalgalerie</a>, het museum over kunst uit de 19de eeuw. Het <a href="/index.php?title=Altes_museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Altes museum (de pagina bestaat niet)">Altes museum</a> gaat over de <a href="/Archeologie" title="Archeologie">archeologie</a> en de vondsten daarvan. Het <a href="/index.php?title=Bode-Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bode-Museum (de pagina bestaat niet)">Bode-Museum</a> heeft een grote verzameling aan beelden en het <a href="/index.php?title=Neues_Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neues Museum (de pagina bestaat niet)">Neues Museum</a> over de <a href="/Oudheid" title="Oudheid">oudheid</a> en de <a href="/Prehistorie" title="Prehistorie">prehistorie</a>. Als laatste ligt op het Museumsinsel nog het <a href="/index.php?title=Pergamonmuseum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pergamonmuseum (de pagina bestaat niet)">Pergamonmuseum</a>, met een verzameling aan kunstwerken van over de gehele wereld. Bij elkaar heeft het Museumsinsel heel veel kunstwerken. Zoveel dat alleen het <a href="/Louvre" title="Louvre">Louvre</a> in <a href="/Parijs" title="Parijs">Parijs</a> en de <a href="/Hermitage" class="mw-redirect" title="Hermitage">Hermitage</a> in <a href="/Sint-Petersburg" title="Sint-Petersburg">Sint-Petersburg</a> er meer hebben! </p><p>Naast het Museumsinsel zijn er in Berlijn nog twee hele belangrijke groepen van musea. Dit zijn het <a href="/index.php?title=Kulturforum_Berlin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kulturforum Berlin (de pagina bestaat niet)">Kulturforum Berlin</a> en het <a href="/index.php?title=Musea_Berlin-Dahlem&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musea Berlin-Dahlem (de pagina bestaat niet)">Musea Berlin-Dahlem</a>. Zo'n museumgroep houdt in dat verschillende musea met elkaar samenwerken. Kulturforum Berlin is het centrum voor cultuur in Berlijn. Hierbij gaat het niet alleen over de Berlijnse of Duitse cultuur, maar kunst en cultuur over de hele wereld. De <a href="/index.php?title=Gem%C3%A4ldegalerie_(Berlijn)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Gemäldegalerie (Berlijn) (de pagina bestaat niet)">Gemäldegalerie</a>, de <a href="/index.php?title=Neue_Nationalgalerie&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neue Nationalgalerie (de pagina bestaat niet)">Neue Nationalgalerie</a>, het <a href="/index.php?title=Kunstgewerbemuseum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kunstgewerbemuseum (de pagina bestaat niet)">Kunstgewerbemuseum</a>, het <a href="/index.php?title=Kupferstichkabinett_Berlin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kupferstichkabinett Berlin (de pagina bestaat niet)">Kupferstichkabinett Berlin</a> en het <a href="/index.php?title=Musikinstrumenten-Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Musikinstrumenten-Museum (de pagina bestaat niet)">Musikinstrumenten-Museum</a> maken deel uit van deze museumgroep. Musea Berlin-Dahlem is een museumgroep, die bestaat uit drie verschillende musea in de buurt bij elkaar. De drie musea van deze groep zijn het <a href="/index.php?title=Ethnologisches_Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ethnologisches Museum (de pagina bestaat niet)">Ethnologisches Museum</a>, het <a href="/index.php?title=Museum_f%C3%BCr_Asiatische_Kunst&action=edit&redlink=1" class="new" title="Museum für Asiatische Kunst (de pagina bestaat niet)">Museum für Asiatische Kunst</a> en het <a href="/index.php?title=Museum_Europ%C3%A4ischer_Kulturen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Museum Europäischer Kulturen (de pagina bestaat niet)">Museum Europäischer Kulturen</a>. </p> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Berlijn_tiergarten_park.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Berlijn_tiergarten_park.jpg/300px-Berlijn_tiergarten_park.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Berlijn_tiergarten_park.jpg/450px-Berlijn_tiergarten_park.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Berlijn_tiergarten_park.jpg/600px-Berlijn_tiergarten_park.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Berlijn_tiergarten_park.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>De <a href="/index.php?title=Gro%C3%9Fer_Tiergarten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Großer Tiergarten (de pagina bestaat niet)">Großer Tiergarten</a> ligt in het centrum van Berlijn.</div></div></div> <p>Daarnaast zijn er in Berlijn nog genoeg andere musea, het <a href="/index.php?title=DDR_Museum&action=edit&redlink=1" class="new" title="DDR Museum (de pagina bestaat niet)">DDR Museum</a> bijvoorbeeld. Dit museum gaat over het leven in het voormalige <a href="/Duitse_Democratische_Republiek" title="Duitse Democratische Republiek">Oost-Duitsland</a> (DDR). Het <a href="/Museum_Haus_am_Checkpoint_Charlie" title="Museum Haus am Checkpoint Charlie">Museum Haus am Checkpoint Charlie</a> gaat over de <a href="/Berlijnse_Muur" title="Berlijnse Muur">Berlijnse Muur</a> en de <a href="/Koude_Oorlog" title="Koude Oorlog">Koude Oorlog</a>. In het <a href="/index.php?title=Deutsches_Technikmuseum_Berlin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deutsches Technikmuseum Berlin (de pagina bestaat niet)">Deutsches Technikmuseum Berlin</a> is alles te zien wat met techniek te maken heeft, van de <a href="/Radio" title="Radio">radio</a> tot en met de <a href="/Auto" title="Auto">auto</a>. In het <a href="/index.php?title=Filmmuseum_Berlin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Filmmuseum Berlin (de pagina bestaat niet)">Filmmuseum Berlin</a> is van alles te vinden over de Duitse film. <a href="/index.php?title=J%C3%BCdisches_Museum_Berlin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Jüdisches Museum Berlin (de pagina bestaat niet)">Jüdisches Museum Berlin</a> heeft als bedoeling mensen te laten nadenken over <a href="/Antisemitisme" title="Antisemitisme">antisemitisme</a> en de <a href="/Jodenvervolging" title="Jodenvervolging">Jodenvervolging</a>. In Berlijn staat ook <a href="/Madame_Tussauds" title="Madame Tussauds">Madame Tussauds</a>, met een verzamelingen aan wassenbeelden van bekende Duitsers en andere wereldberoemde personen. In het <a href="/index.php?title=Museum_f%C3%BCr_Naturkunde&action=edit&redlink=1" class="new" title="Museum für Naturkunde (de pagina bestaat niet)">Museum für Naturkunde</a> is aandacht voor alles over onze aarde, van dieren en planten tot fossielen en mineralen. </p> <h3><span class="mw-headline" id="Parken">Parken</span></h3> <p>Berlijn is een heel groene stad. Dat is vrij bijzonder voor zo´n grote stad. 19% van Berlijn bestaat uit bos en nog eens 6,7% uit water. Hiernaast zijn er nog een groot aantal parken te vinden. Een groot bos in Berlijn is het <a href="/index.php?title=Grunewald_(bos)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Grunewald (bos) (de pagina bestaat niet)">Grunewald</a>. Dit bos is vernoemd naar het oudst bewaarde kasteel van Berlijn en in het bos staat ook de <a href="/index.php?title=Grunewaldturm&action=edit&redlink=1" class="new" title="Grunewaldturm (de pagina bestaat niet)">Grunewaldturm</a>. De <a href="/index.php?title=Brixplatz&action=edit&redlink=1" class="new" title="Brixplatz (de pagina bestaat niet)">Brixplatz</a> is ook een bijzonder park. Het park heeft namelijk dezelfde grootte als een plein in Berlijn. Oorspronkelijk is het park aangelegd om de bewoners van Brandenburg meer te leren over dieren en planten. <a href="/index.php?title=Gro%C3%9Fer_Tiergarten&action=edit&redlink=1" class="new" title="Großer Tiergarten (de pagina bestaat niet)">Großer Tiergarten</a> ligt in het centrum van Berlijn. Het is dus vergelijkbaar met het <a href="/Central_Park" title="Central Park">Central Park</a> in <a href="/New_York_City" title="New York City">New York City</a>. Midden in het park staat de <a href="/index.php?title=Siegess%C3%A4ule&action=edit&redlink=1" class="new" title="Siegessäule (de pagina bestaat niet)">Siegessäule</a>. Dit moment is gebouwd om de Pruisische overwinning tijdens een oorlog met de Denen te herdenken. Als laatste is het <a href="/index.php?title=Mauerpark&action=edit&redlink=1" class="new" title="Mauerpark (de pagina bestaat niet)">Mauerpark</a> nog bijzonder. Oorspronkelijk liep hier de <a href="/Berlijnse_muur" class="mw-redirect" title="Berlijnse muur">Berlijnse muur</a>, maar na 1990 werd van het open stuk een park gemaakt. </p> <h2><span class="mw-headline" id="Bevolking_en_cultuur">Bevolking en cultuur</span></h2> <h3><span class="mw-headline" id="Religie">Religie</span></h3> <div class="thumb tleft"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:KreuzbergStreet.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/KreuzbergStreet.jpg/300px-KreuzbergStreet.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/KreuzbergStreet.jpg/450px-KreuzbergStreet.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/KreuzbergStreet.jpg/600px-KreuzbergStreet.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:KreuzbergStreet.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>De wijk <a href="/index.php?title=Kreuzberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kreuzberg (de pagina bestaat niet)">Kreuzberg</a> trok in de vorige eeuw veel Turkse emigranten.</div></div></div> <p>Berlijn kent een aantal gelovigen. Vooral het <a href="/Christendom" title="Christendom">christendom</a> heeft de meeste gelovigen. Zowel voor de katholieken als de protestanten is Berlijn een heel belangrijke stad. De grootste katholieke kerk in Berlijn is het <a href="/index.php?title=Sint-Hedwigskathedraal&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sint-Hedwigskathedraal (de pagina bestaat niet)">Sint-Hedwigskathedraal</a> en de grootste protestantse kerk is de <a href="/Dom_van_Berlijn" title="Dom van Berlijn">Dom van Berlijn</a>. Tijdens de laatste tellingen in 2011 was 9,6% katholiek en was 21,6% was <a href="/index.php?title=Evangelisme&action=edit&redlink=1" class="new" title="Evangelisme (de pagina bestaat niet)">evangelisch</a> (protestantse stroming). Nog eens 0,7% zei dat hij/zij geloofde in een andere stroming van het protestantisme en 1,5% was <a href="/Orthodox" title="Orthodox">orthodox</a>. 0,4% was <a href="/Jodendom" title="Jodendom">joods</a> en 3,6% geloofde in een ander geloof. </p><p>62,6% bleek niet gelovig te zijn. Hieronder vallen ook de mensen die wel in iets geloven, maar niet geregistreerd staan bij een kerk, moskee, synagoge, ect. </p> <h3><span class="mw-headline" id="Bevolkingsgroepen">Bevolkingsgroepen</span></h3> <p>Berlijn heeft als stad ongeveer 480.000 buitenlanders. Een kwart van hen komt oorspronkelijk uit <a href="/Turkije" title="Turkije">Turkije</a>. De meeste Turken wonen in <a href="/index.php?title=Kreuzberg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kreuzberg (de pagina bestaat niet)">Kreuzberg</a> en kwamen in de vorige eeuw naar West-Berlijn voor werk. Door het <a href="/Communisme" title="Communisme">communisme</a> komt de tweede grote bevolkingsgroep uit <a href="/Polen" title="Polen">Polen</a>. Ook wonen veel mensen uit andere landen van de voormalige <a href="/Sovjet-Unie" title="Sovjet-Unie">Sovjet-Unie</a> in Berlijn, bijvoorbeeld <a href="/Rusland" title="Rusland">Rusland</a> en <a href="/Oekra%C3%AFne" title="Oekraïne">Oekraïne</a>. Tijdens de oorlogen in <a href="/Joegoslavi%C3%AB" title="Joegoslavië">Joegoslavië</a> zijn veel mensen gevlucht naar Berlijn. Ook wonen er veel mensen uit andere Duitstalige landen in Berlijn, bijvoorbeeld <a href="/Oostenrijk" title="Oostenrijk">Oostenrijk</a> en <a href="/Zwitserland" title="Zwitserland">Zwitserland</a>. Hieronder zie je de aantallen: </p> <div class="editmode" style="width:22%; float:left; padding:0 3% 0 0; border:none; overflow:hidden; clear:left;"> <ul><li>101.975 <a href="/Turkije" title="Turkije">Turken</a></li> <li>44.838 <a href="/Polen" title="Polen">Polen</a></li> <li>18.261 <a href="/Itali%C3%AB" title="Italië">Italianen</a></li> <li>18.227 <a href="/Servi%C3%AB" title="Servië">Serviërs</a>, inclusief <a href="/Kosovo" title="Kosovo">Kosovaren</a></li> <li>16.752 <a href="/Rusland" title="Rusland">Russen</a></li> <li>14.405 <a href="/Bulgarije" title="Bulgarije">Bulgaren</a></li> <li>14.361 <a href="/Frankrijk" title="Frankrijk">Fransen</a></li> <li>13.781 <a href="/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Amerikanen</a></li> <li>13.622 <a href="/Vietnam" title="Vietnam">Vietnamezen</a></li> <li>10.911 <a href="/Verenigd_Koninkrijk" title="Verenigd Koninkrijk">Britten</a></li></ul> </div> <div class="editmode" style="width:22%; float:left; padding:0 3% 0 0; border:none; overflow:hidden;"> <ul><li>10.466 <a href="/Griekenland" title="Griekenland">Grieken</a></li> <li>10.128 <a href="/Bosni%C3%AB_en_Herzegovina" title="Bosnië en Herzegovina">Bosniërs</a></li> <li>10.053 <a href="/Kroati%C3%AB" title="Kroatië">Kroaten</a></li> <li>10.031 <a href="/Spanje" title="Spanje">Spanjaarden</a></li> <li>9.715 <a href="/Oostenrijk" title="Oostenrijk">Oostenrijkers</a></li> <li>8.629 <a href="/Oekra%C3%AFne" title="Oekraïne">Oekraïners</a></li> <li>8.037 <a href="/Roemeni%C3%AB" title="Roemenië">Roemenen</a></li> <li>7.028 <a href="/Libanon" title="Libanon">Libanezen</a></li> <li>5.924 <a href="/Zwitserland" title="Zwitserland">Zwitsers</a></li> <li>4.983 <a href="/Thailand" title="Thailand">Thailanders</a></li></ul> </div> <p><br clear="left" /> </p> <h2><span class="mw-headline" id="Verkeer_en_Vervoer">Verkeer en Vervoer</span></h2> <div class="thumb tleft"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:BlnHauptbahnhof28.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/BlnHauptbahnhof28.jpg/300px-BlnHauptbahnhof28.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/BlnHauptbahnhof28.jpg/450px-BlnHauptbahnhof28.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/BlnHauptbahnhof28.jpg/600px-BlnHauptbahnhof28.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:BlnHauptbahnhof28.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>Het <a href="/index.php?title=Berlin_Hauptbahnhof&action=edit&redlink=1" class="new" title="Berlin Hauptbahnhof (de pagina bestaat niet)">Berlin Hauptbahnhof</a> is het drukste station van Europa.</div></div></div> <p>Berlijn is een grote stad met miljoenen inwoners, en dus ook een hoop verkeer. Voor het autoverkeer is er een ringweg om de stad heen gebouwd, de <a href="/index.php?title=Bundesautobahn_10&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bundesautobahn 10 (de pagina bestaat niet)">Bundesautobahn 10</a>. Deze weg is maar liefst 196 kilometer lang! Om het centrum van de stad ligt nog zo'n ringweg, de <a href="/index.php?title=Bundesautobahn_100&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bundesautobahn 100 (de pagina bestaat niet)">Bundesautobahn 100</a>. Hoewel het een ringweg is (dus een weg in een cirkel), is de weg maar een halve cirkel. In bepaalde delen van de Berlijnse binnenstad moeten auto's een <a href="/index.php?title=Milieusticker&action=edit&redlink=1" class="new" title="Milieusticker (de pagina bestaat niet)">milieusticker</a> hebben. Met deze sticker kun je zien dat auto milieuvriendelijk zijn. Sinds 2008 is deze ingevoerd. De meeste Berlijners hebben nog geen eens een auto! Slechts een kwart van de inwoners heeft een auto en de uitstoot van <a href="/index.php?title=CO%C2%B2&action=edit&redlink=1" class="new" title="CO² (de pagina bestaat niet)">CO²</a> is mede daardoor veel minder dan in de rest van Duitsland. Heel veel Berlijners gaan op weg met de fiets of pakken het <a href="/Openbaar_vervoer" title="Openbaar vervoer">openbaar vervoer</a>. Op het gebied van openbaar vervoer heeft Berlijn een hoop. Als eerste is er een <a href="/Metro" title="Metro">metro</a>. De <a href="/index.php?title=Metro_van_Berlijn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Metro van Berlijn (de pagina bestaat niet)">metro van Berlijn</a> bestaat sinds 1902 en heeft tegenwoordig 173 station. Ook is er een <a href="/Tram" title="Tram">tram</a> en rijden er <a href="/Autobus" title="Autobus">bussen</a> en <a href="/Trein" title="Trein">treinen</a>. Vervoer over het water kan door middel van de <a href="/Veerboot" title="Veerboot">veerboot</a>. Al het openbaar vervoer wordt verzorgd door de <a href="/index.php?title=Berliner_Verkehrsbetriebe&action=edit&redlink=1" class="new" title="Berliner Verkehrsbetriebe (de pagina bestaat niet)">Berliner Verkehrsbetriebe</a>, maar de trein wordt verzorgd door de <a href="/index.php?title=Deutsche_Bahn&action=edit&redlink=1" class="new" title="Deutsche Bahn (de pagina bestaat niet)">Deutsche Bahn</a>. </p><p>Berlijn beschikt ook over twee eigen luchthaven, namelijk <a href="/index.php?title=Flughafen_Berlin-Tegel&action=edit&redlink=1" class="new" title="Flughafen Berlin-Tegel (de pagina bestaat niet)">Flughafen Berlin-Tegel</a> en <a href="/index.php?title=Flughafen_Berlin-Sch%C3%B6nefeld&action=edit&redlink=1" class="new" title="Flughafen Berlin-Schönefeld (de pagina bestaat niet)">Flughafen Berlin-Schönefeld</a>. Vroeger behoorde <a href="/index.php?title=Flughafen_Berlin-Tempelhof&action=edit&redlink=1" class="new" title="Flughafen Berlin-Tempelhof (de pagina bestaat niet)">Flughafen Berlin-Tempelhof</a> er ook nog bij, maar deze is in 2008 gesloten. In de toekomst wordt Berlin-Tegel ook gesloten, maar hiervoor moet eerst nog Berlin-Schönefeld gebouwd worden. Berlin-Schönefeld moet één grote luchthaven worden, onder de naam <a href="/index.php?title=Flughafen_Berlin_Brandenburg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Flughafen Berlin Brandenburg (de pagina bestaat niet)">Flughafen Berlin Brandenburg</a>. Hiermee werkt Berlijn samen met de regio Brandenburg. </p> <h2><span class="mw-headline" id="Media">Media</span></h2> <div class="thumb tright"><div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/Bestand:Berlin,_Kreuzberg,_Rudi-Dutschke-Strasse,_Axel-Springer-Hochhaus.jpg" class="image"><img alt="" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Berlin%2C_Kreuzberg%2C_Rudi-Dutschke-Strasse%2C_Axel-Springer-Hochhaus.jpg/330px-Berlin%2C_Kreuzberg%2C_Rudi-Dutschke-Strasse%2C_Axel-Springer-Hochhaus.jpg" decoding="async" width="300" height="287" class="thumbimage" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Berlin%2C_Kreuzberg%2C_Rudi-Dutschke-Strasse%2C_Axel-Springer-Hochhaus.jpg/500px-Berlin%2C_Kreuzberg%2C_Rudi-Dutschke-Strasse%2C_Axel-Springer-Hochhaus.jpg 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Berlin%2C_Kreuzberg%2C_Rudi-Dutschke-Strasse%2C_Axel-Springer-Hochhaus.jpg/960px-Berlin%2C_Kreuzberg%2C_Rudi-Dutschke-Strasse%2C_Axel-Springer-Hochhaus.jpg 2x" /></a> <div class="thumbcaption"><div class="magnify"><a href="/Bestand:Berlin,_Kreuzberg,_Rudi-Dutschke-Strasse,_Axel-Springer-Hochhaus.jpg" class="internal" title="Groter"></a></div>het hoofdkantoor van de kranten <a href="/index.php?title=Bild&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bild (de pagina bestaat niet)">Bild</a> en <a href="/Die_Welt" title="Die Welt">Die Welt</a>.</div></div></div> <p>In Berlijn zitten verschillende mediabedrijven. Veel televisiezenders, radiozenders en kranten hebben een hoofdkantoor in de hoofdstad. Als eerste zitten internationale organisaties als <a href="/MTV" title="MTV">MTV</a>, <a href="/Nickelodeon" title="Nickelodeon">Nickelodeon</a>, <a href="/index.php?title=VIVA&action=edit&redlink=1" class="new" title="VIVA (de pagina bestaat niet)">VIVA</a> en <a href="/index.php?title=Comedy_Central&action=edit&redlink=1" class="new" title="Comedy Central (de pagina bestaat niet)">Comedy Central</a> in de stad. Zij zijn van oorsprong uit een ander land, maar zenden ook uit in Duitsland. De publieke omroep van Berlijn en Brandenburg, de <a href="/index.php?title=Rundfunk_Berlin-Brandenburg&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rundfunk Berlin-Brandenburg (de pagina bestaat niet)">Rundfunk Berlin-Brandenburg</a>, zit ook in Berlijn. Veel televisiezenders voor heel Duitsland zitten vaak in een andere stad, maar hebben ook een studio in Berlijn. Voorbeelden hiervan zijn de zenders <a href="/Das_Erste" class="mw-redirect" title="Das Erste">Das Erste</a>, <a href="/ZDF" title="ZDF">ZDF</a> en <a href="/RTL" class="mw-redirect" title="RTL">RTL</a>. </p><p>De bekende kranten <a href="/index.php?title=Bild&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bild (de pagina bestaat niet)">Bild</a> en <a href="/Die_Welt" title="Die Welt">Die Welt</a> hebben hun hoofdkantoor in Berlijn. Bovendien is Berlijn de stad met de dagbladen van Duitsland! Een echte Berlijnse krant is de <a href="/index.php?title=Berliner_Verlag&action=edit&redlink=1" class="new" title="Berliner Verlag (de pagina bestaat niet)">Berliner Verlag</a>. </p> <h2><span class="mw-headline" id="Partnersteden">Partnersteden</span></h2> <table> <tbody><tr> <td valign="top"> <ul><li><a href="/Bestand:Flag_of_Hungary.svg" class="image"><img alt="Flag of Hungary.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/langnl-20px-Flag_of_Hungary.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Flag_of_Hungary.svg/langnl-40px-Flag_of_Hungary.svg.png 1.5x" /></a> <a href="/Boedapest" title="Boedapest">Boedapest</a>, <a href="/Hongarije" title="Hongarije">Hongarije</a>, sinds 1991</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Argentina.svg" class="image"><img alt="Flag of Argentina.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/langnl-20px-Flag_of_Argentina.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/langnl-30px-Flag_of_Argentina.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Flag_of_Argentina.svg/langnl-40px-Flag_of_Argentina.svg.png 2x" /></a> <a href="/Buenos_Aires" title="Buenos Aires">Buenos Aires</a>, <a href="/Argentini%C3%AB" title="Argentinië">Argentinië</a>, sinds 1994</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Belgium.svg" class="image"><img alt="Flag of Belgium.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Belgium.svg/langnl-20px-Flag_of_Belgium.svg.png" decoding="async" width="20" height="17" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Belgium.svg/langnl-40px-Flag_of_Belgium.svg.png 1.5x" /></a> <a href="/Brussel_(stad)" title="Brussel (stad)">Brussel</a>, <a href="/Belgi%C3%AB" title="België">België</a>, sinds 1992</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Turkey.svg" class="image"><img alt="Flag of Turkey.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/langnl-20px-Flag_of_Turkey.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/langnl-30px-Flag_of_Turkey.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b4/Flag_of_Turkey.svg/langnl-40px-Flag_of_Turkey.svg.png 2x" /></a> <a href="/Istanboel" title="Istanboel">Istanboel</a>, <a href="/Turkije" title="Turkije">Turkije</a>, sinds 1988</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Indonesia.svg" class="image"><img alt="Flag of Indonesia.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_Indonesia.svg/langnl-20px-Flag_of_Indonesia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_Indonesia.svg/langnl-30px-Flag_of_Indonesia.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_Indonesia.svg/langnl-40px-Flag_of_Indonesia.svg.png 2x" /></a> <a href="/Jakarta" title="Jakarta">Jakarta</a>, <a href="/Indonesi%C3%AB" title="Indonesië">Indonesië</a>, sinds 1993</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_the_United_States.svg" class="image"><img alt="Flag of the United States.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/langnl-20px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/langnl-30px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/langnl-40px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" /></a> <a href="/Los_Angeles" title="Los Angeles">Los Angeles</a>, <a href="/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Verenigde Staten</a>, sinds 1967</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_the_United_Kingdom_(3-5).svg" class="image"><img alt="Flag of the United Kingdom (3-5).svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/langnl-20px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/langnl-40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x" /></a> <a href="/Londen" title="Londen">Londen</a>, <a href="/Verenigd_Koninkrijk" title="Verenigd Koninkrijk">Verenigd Koninkrijk</a>, sinds 2000</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Spain.svg" class="image"><img alt="Flag of Spain.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/langnl-20px-Flag_of_Spain.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/langnl-30px-Flag_of_Spain.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Spain.svg/langnl-40px-Flag_of_Spain.svg.png 2x" /></a> <a href="/Madrid" title="Madrid">Madrid</a>, <a href="/Spanje" title="Spanje">Spanje</a>, sinds 1988</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Mexico.svg" class="image"><img alt="Flag of Mexico.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/langnl-20px-Flag_of_Mexico.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/langnl-30px-Flag_of_Mexico.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Flag_of_Mexico.svg/langnl-40px-Flag_of_Mexico.svg.png 2x" /></a> <a href="/Mexico-Stad" title="Mexico-Stad">Mexico-Stad</a>, <a href="/Mexico" title="Mexico">Mexico</a>, sinds 1993</li></ul> </td> <td valign="top"> <ul><li><a href="/Bestand:Flag_of_Russia.svg" class="image"><img alt="Flag of Russia.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/langnl-20px-Flag_of_Russia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/langnl-30px-Flag_of_Russia.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Flag_of_Russia.svg/langnl-40px-Flag_of_Russia.svg.png 2x" /></a> <a href="/Moskou" title="Moskou">Moskou</a>, <a href="/Rusland" title="Rusland">Rusland</a>, sinds 1990</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_France.svg" class="image"><img alt="Flag of France.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/langnl-20px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/langnl-40px-Flag_of_France.svg.png 1.5x" /></a> <a href="/Parijs" title="Parijs">Parijs</a>, <a href="/Frankrijk" title="Frankrijk">Frankrijk</a>, sinds 1987</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg" class="image"><img alt="Flag of the People's Republic of China.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/langnl-20px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/langnl-30px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg/langnl-40px-Flag_of_the_People%27s_Republic_of_China.svg.png 2x" /></a> <a href="/Peking" class="mw-redirect" title="Peking">Peking</a>, <a href="/Volksrepubliek_China" title="Volksrepubliek China">Volksrepubliek China</a>, sinds 1994</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_the_Czech_Republic.svg" class="image"><img alt="Flag of the Czech Republic.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/langnl-20px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/langnl-40px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 1.5x" /></a> <a href="/Praag" title="Praag">Praag</a>, <a href="/Tsjechi%C3%AB" title="Tsjechië">Tsjechië</a>, sinds 1995</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Uzbekistan.svg" class="image"><img alt="Flag of Uzbekistan.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/langnl-20px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/langnl-30px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Flag_of_Uzbekistan.svg/langnl-40px-Flag_of_Uzbekistan.svg.png 2x" /></a> <a href="/Tasjkent" title="Tasjkent">Tasjkent</a>, <a href="/Oezbekistan" title="Oezbekistan">Oezbekistan</a>, sinds 1993</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Japan.svg" class="image"><img alt="Flag of Japan.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/langnl-20px-Flag_of_Japan.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/langnl-40px-Flag_of_Japan.svg.png 1.5x" /></a> <a href="/Tokio" title="Tokio">Tokio</a>, <a href="/Japan" title="Japan">Japan</a>, sinds 1994</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Poland.svg" class="image"><img alt="Flag of Poland.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/langnl-20px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/langnl-30px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/langnl-40px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" /></a> <a href="/Warschau" title="Warschau">Warschau</a>, <a href="/Polen" title="Polen">Polen</a>, sinds 1991</li> <li><a href="/Bestand:Flag_of_Namibia.svg" class="image"><img alt="Flag of Namibia.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Namibia.svg/langnl-20px-Flag_of_Namibia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="thumbborder" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Namibia.svg/langnl-30px-Flag_of_Namibia.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Flag_of_Namibia.svg/langnl-40px-Flag_of_Namibia.svg.png 2x" /></a> <a href="/Windhoek" title="Windhoek">Windhoek</a>, <a href="/Namibi%C3%AB" title="Namibië">Namibië</a>, sinds 2000</li></ul> </td></tr></tbody></table> <h2><span class="mw-headline" id="Bronnen_en_links">Bronnen en links</span></h2> <p>Voor dit artikel zijn de volgende bronnen gebruikt, tussen haakjes staat erachter op welke manier. De websites kun je gebruiken voor meer informatie over dit onderwerp. </p> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Berlijn">Het artikel op Wikipedia</a> (voor bijna alles gebruikt)</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.top10bezienswaardigheden.nl/duitsland/berlijn.htm">ww.top10bezienswaardigheden.nl</a> (voor de selectie van de bezienswaardigheden)</li> <li>Boek: <i>Reisgids Berlijn</i>, van uitgeverij Uniboek (voor bijna alles gebruikt)</li></ul> <table class="navigatiesjabloon" style="width:100%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-7px; border:1px solid #aaaaaa; background-color:#f8f8f8;" cellpadding="0"> <tbody><tr> <th><a href="/Bestand:Hanse_Danzig.svg" class="image" title="Wapen Hanze Danzig"><img alt="Wapen Hanze Danzig" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Hanse_Danzig.svg/langnl-13px-Hanse_Danzig.svg.png" decoding="async" width="13" height="21" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Hanse_Danzig.svg/langnl-20px-Hanse_Danzig.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/Hanse_Danzig.svg/langnl-26px-Hanse_Danzig.svg.png 2x" /></a> </th> <th style="width:100%; font-size:12px; padding:3px 0; text-align:center; background-color:#ccccff; color:black;"><a href="/Hanze" title="Hanze">Hanze</a> </th> <th><a href="/Bestand:Hanse_Bremen.svg" class="image" title="Wapen Hanze Bremen"><img alt="Wapen Hanze Bremen" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Hanse_Bremen.svg/langnl-13px-Hanse_Bremen.svg.png" decoding="async" width="13" height="21" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Hanse_Bremen.svg/langnl-20px-Hanse_Bremen.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/74/Hanse_Bremen.svg/langnl-26px-Hanse_Bremen.svg.png 2x" /></a> </th></tr> <tr> <td align="center" style="font-size:12px; padding:3px 0;" colspan="3"><table class="vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="background: transparent; margin: 0px auto 0px auto; text-align: left;"><tbody><tr><td style="text-align: right;"><b><a href="/Hanzestad" title="Hanzestad">Hanzesteden</a>:</b></td><td style="padding-left: 4px;"><a href="/index.php?title=Anklam&action=edit&redlink=1" class="new" title="Anklam (de pagina bestaat niet)">Anklam</a> · <a href="/Arnhem" title="Arnhem">Arnhem</a> · <a href="/Bergen_(Noorwegen)" title="Bergen (Noorwegen)">Bergen</a> · <a class="mw-selflink selflink">Berlijn-Cölln</a> · <a href="/Braunschweig_(stad)" title="Braunschweig (stad)">Brunswijk</a> · <a href="/Bremen_(stad)" title="Bremen (stad)">Bremen</a> · <a href="/Brugge" title="Brugge">Brugge</a> · <a href="/index.php?title=C%C4%93sis_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cēsis (stad) (de pagina bestaat niet)">Cēsis</a> · <a href="/Deventer" title="Deventer">Deventer</a> · <a href="/Doesburg" title="Doesburg">Doesburg</a> · <a href="/Dortmund" title="Dortmund">Dortmund</a> · <a href="/Duisburg" title="Duisburg">Duisburg</a> · <a href="/index.php?title=Elburg_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Elburg (stad) (de pagina bestaat niet)">Elburg</a> · <a href="/Erfurt" title="Erfurt">Erfurt</a> · <a href="/Gda%C5%84sk" title="Gdańsk">Dantzig</a> · <a href="/index.php?title=Goslar_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Goslar (stad) (de pagina bestaat niet)">Goslar</a> · <a href="/index.php?title=G%C3%B6ttingen_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Göttingen (stad) (de pagina bestaat niet)">Göttingen</a> · <a href="/index.php?title=Great_Yarmouth_(Engeland)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Great Yarmouth (Engeland) (de pagina bestaat niet)">Great Yarmouth</a> · <a href="/index.php?title=Greifswald&action=edit&redlink=1" class="new" title="Greifswald (de pagina bestaat niet)">Greifswald</a> · <a href="/Groningen_(stad)" title="Groningen (stad)">Groningen</a> · <a href="/index.php?title=Halle_(Saale)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Halle (Saale) (de pagina bestaat niet)">Halle</a> · <a href="/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a> · <a href="/index.php?title=Hameln&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hameln (de pagina bestaat niet)">Hameln</a> · <a href="/Hannover" title="Hannover">Hannover</a> · <a href="/Harderwijk_(Gelderland)" class="mw-redirect" title="Harderwijk (Gelderland)">Harderwijk</a> · <a href="/index.php?title=Hasselt_(Overijssel)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hasselt (Overijssel) (de pagina bestaat niet)">Hasselt</a> · <a href="/Hattem" title="Hattem">Hattem</a> · <a href="/index.php?title=Hildesheim_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hildesheim (stad) (de pagina bestaat niet)">Hildesheim</a> · <a href="/index.php?title=Kalkar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kalkar (de pagina bestaat niet)">Kalkar</a> · <a href="/Kampen_(Overijssel)" title="Kampen (Overijssel)">Kampen</a> · <a href="/Kaunas" title="Kaunas">Kaunas</a> · <a href="/Keulen" title="Keulen">Keulen</a> · <a href="/Kiel_(Duitsland)" title="Kiel (Duitsland)">Kiel</a> · <a href="/Klaip%C4%97da" title="Klaipėda">Klaipėda</a> · <a href="/Koningsbergen" class="mw-redirect" title="Koningsbergen">Koningsbergen</a> · <a href="/Kopenhagen" title="Kopenhagen">Kopenhagen</a> · <a href="/Krakau" title="Krakau">Krakau</a> · <a href="/index.php?title=Kuld%C4%ABga&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kuldīga (de pagina bestaat niet)">Kuldīga</a> · <a href="/Londen" title="Londen">Londen</a> · <a href="/L%C3%BCbeck" title="Lübeck">Lübeck</a> · <a href="/index.php?title=L%C3%BCneburg_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Lüneburg (stad) (de pagina bestaat niet)">Lüneburg</a> · <a href="/Maagdenburg_(stad)" title="Maagdenburg (stad)">Maagdenburg</a> · <a href="/M%C3%BCnster" title="Münster">Münster</a> · <a href="/Nijmegen" title="Nijmegen">Nijmegen</a> · <a href="/Oldenzaal" title="Oldenzaal">Oldenzaal</a> · <a href="/Ommen" title="Ommen">Ommen</a> · <a href="/index.php?title=Osnabr%C3%BCck&action=edit&redlink=1" class="new" title="Osnabrück (de pagina bestaat niet)">Osnabrück</a> · <a href="/index.php?title=Paderborn_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Paderborn (stad) (de pagina bestaat niet)">Paderborn</a> · <a href="/index.php?title=P%C3%A4rnu&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pärnu (de pagina bestaat niet)">Pärnu</a> · <a href="/index.php?title=Pskov&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pskov (de pagina bestaat niet)">Pskov</a> · <a href="/index.php?title=Quedlinburg_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Quedlinburg (stad) (de pagina bestaat niet)">Quedlinburg</a> · <a href="/Riga" title="Riga">Riga</a> · <a href="/Roermond" title="Roermond">Roermond</a> · <a href="/Rostock_(stad)" title="Rostock (stad)">Rostock</a> · <a href="/index.php?title=Stargard_Szczeci%C5%84ski&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stargard Szczeciński (de pagina bestaat niet)">Stargard Szczeciński</a> · <a href="/Stavoren" title="Stavoren">Stavoren</a> · <a href="/Stockholm" title="Stockholm">Stockholm</a> · <a href="/index.php?title=Stralsund&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stralsund (de pagina bestaat niet)">Stralsund</a> · <a href="/index.php?title=Szczecin&action=edit&redlink=1" class="new" title="Szczecin (de pagina bestaat niet)">Stettin</a> · <a href="/Tallinn" title="Tallinn">Tallinn</a> · <a href="/Tartu" title="Tartu">Tartu</a> · <a href="/Tiel" title="Tiel">Tiel</a> · <a href="/index.php?title=Toru%C5%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="Toruń (de pagina bestaat niet)">Toruń</a> · <a href="/Veliki_Novgorod" title="Veliki Novgorod">Novgorod</a> · <a href="/Venlo" title="Venlo">Venlo</a> · <a href="/index.php?title=Ventspils_(stad)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ventspils (stad) (de pagina bestaat niet)">Ventspils</a> · <a href="/Visby_(Zweden)" title="Visby (Zweden)">Visby</a> · <a href="/index.php?title=Wismar&action=edit&redlink=1" class="new" title="Wismar (de pagina bestaat niet)">Wismar</a> · <a href="/Wroc%C5%82aw" title="Wrocław">Breslau</a> · <a href="/Zutphen" title="Zutphen">Zutphen</a> · <a href="/Zwolle" title="Zwolle">Zwolle</a></td></tr><tr><td style="text-align: right;"><b><a href="/index.php?title=Hanzekantoor&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hanzekantoor (de pagina bestaat niet)">Hanzekantoren</a>:</b></td><td style="padding-left: 4px;"><a href="/index.php?title=Bryggen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bryggen (de pagina bestaat niet)">Bryggen (Bergen)</a> · <a href="/index.php?title=Hanzekantoor_van_Brugge&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hanzekantoor van Brugge (de pagina bestaat niet)">Hanzekantoor van Brugge</a> · <a href="/index.php?title=Peterhof_(Novgorod)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Peterhof (Novgorod) (de pagina bestaat niet)">Peterhof (Novgorod)</a> · <a href="/index.php?title=Stalhof&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stalhof (de pagina bestaat niet)">Stalhof (Londen)</a> · <a href="/index.php?title=Oostershuis&action=edit&redlink=1" class="new" title="Oostershuis (de pagina bestaat niet)">Hanzekantoor van Antwerpen</a></td></tr><tr><td style="text-align: right;"><b>Zie ook:</b></td><td style="padding-left: 4px;"><a href="/index.php?title=Hanzedagen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hanzedagen (de pagina bestaat niet)">Hanzedagen</a> · <a href="/index.php?title=Hanzevlaggen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hanzevlaggen (de pagina bestaat niet)">Hanzevlaggen</a> · <a href="/index.php?title=Vitte&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vitte (de pagina bestaat niet)">Vitte</a> · <a href="/index.php?title=Greenwell%27s_Booth&action=edit&redlink=1" class="new" title="Greenwell's Booth (de pagina bestaat niet)">Greenwell's Booth</a> · <a href="/index.php?title=Schra_van_Novgorod&action=edit&redlink=1" class="new" title="Schra van Novgorod (de pagina bestaat niet)">Schra van Novgorod</a></td></tr><tr><td style="text-align: right;"></td><td style="padding-left: 4px;"><a href="/index.php?title=Hollands-Wendische_Oorlog&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hollands-Wendische Oorlog (de pagina bestaat niet)">Hollands-Wendische Oorlog</a> · <a href="/index.php?title=Vrede_van_Utrecht_(1474)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vrede van Utrecht (1474) (de pagina bestaat niet)">Vrede van Utrecht</a> · <a href="/index.php?title=Simon_van_Utrecht&action=edit&redlink=1" class="new" title="Simon van Utrecht (de pagina bestaat niet)">Simon van Utrecht</a></td></tr></tbody></table> <hr /> <p><b>Andere Hanzen:</b> <a href="/index.php?title=Vlaamse_Hanze_van_Londen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vlaamse Hanze van Londen (de pagina bestaat niet)">Vlaamse Hanze van Londen</a> · <a href="/index.php?title=Hanze_der_XVII_steden&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hanze der XVII steden (de pagina bestaat niet)">Hanze der XVII steden</a> </p> </td> <td valign="top"> </td></tr></tbody></table> <table class="navigatiesjabloon" style="width:100%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-7px; border:1px solid #aaaaaa; background-color:#f8f8f8;" cellpadding="0"> <tbody><tr> <th> </th> <th style="width:100%; font-size:12px; padding:3px 0; text-align:center; background-color:#ccccff; color:black;">Deelstaten van Duitsland </th> <th><a href="/Bestand:Flag_of_Germany.svg" class="image"><img alt="Flag of Germany.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/langnl-35px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="35" height="21" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/langnl-53px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/langnl-70px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" /></a> </th></tr> <tr> <td align="center" style="font-size:12px; padding:3px 0;" colspan="3"><a href="/Baden-W%C3%BCrttemberg" title="Baden-Württemberg">Baden-Württemberg</a> - <a href="/Beieren" title="Beieren">Beieren</a> - <a class="mw-selflink selflink">Berlijn</a> - <a href="/Brandenburg" title="Brandenburg">Brandenburg</a> - <a href="/Vrije_Hanzestad_Bremen" title="Vrije Hanzestad Bremen">Bremen</a> - <a href="/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a> - <a href="/Hessen" title="Hessen">Hessen</a> - <a href="/Mecklenburg-Voor-Pommeren" title="Mecklenburg-Voor-Pommeren">Mecklenburg-Voor-Pommeren</a> - <a href="/Nedersaksen" title="Nedersaksen">Nedersaksen</a> - <a href="/Noordrijn-Westfalen" title="Noordrijn-Westfalen">Noordrijn-Westfalen</a> - <a href="/Rijnland-Palts" title="Rijnland-Palts">Rijnland-Palts</a> - <a href="/Saarland" title="Saarland">Saarland</a> - <a href="/Saksen" title="Saksen">Saksen</a> - <a href="/Saksen-Anhalt" title="Saksen-Anhalt">Saksen-Anhalt</a> - <a href="/Sleeswijk-Holstein" title="Sleeswijk-Holstein">Sleeswijk-Holstein</a> - <a href="/Th%C3%BCringen" title="Thüringen">Thüringen</a> </td> <td valign="top"> </td></tr></tbody></table> <table class="navigatiesjabloon" style="width:100%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-7px; border:1px solid #aaaaaa; background-color:#f8f8f8;" cellpadding="0"> <tbody><tr> <th> </th> <th style="width:100%; font-size:12px; padding:3px 0; text-align:center; background-color:#ccccff; color:black;">Grote steden in <a href="/Duitsland" title="Duitsland">Duitsland</a> </th> <th><a href="/Bestand:Flag_of_Germany.svg" class="image"><img alt="Flag of Germany.svg" src="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/langnl-35px-Flag_of_Germany.svg.png" decoding="async" width="35" height="21" srcset="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/langnl-53px-Flag_of_Germany.svg.png 1.5x, https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/ba/Flag_of_Germany.svg/langnl-70px-Flag_of_Germany.svg.png 2x" /></a> </th></tr> <tr> <td align="center" style="font-size:12px; padding:3px 0;" colspan="3"><a class="mw-selflink selflink">Berlijn</a> · <a href="/Hamburg" title="Hamburg">Hamburg</a> · <a href="/M%C3%BCnchen" title="München">München</a> · <a href="/Keulen" title="Keulen">Keulen</a> · <a href="/Frankfurt_am_Main" title="Frankfurt am Main">Frankfurt am Main</a> · <a href="/Stuttgart" title="Stuttgart">Stuttgart</a> · <a href="/D%C3%BCsseldorf" title="Düsseldorf">Düsseldorf</a> · <a href="/Dortmund" title="Dortmund">Dortmund</a> · <a href="/Essen" title="Essen">Essen</a> · <a href="/Bremen_(stad)" title="Bremen (stad)">Bremen</a> · <a href="/Dresden" title="Dresden">Dresden</a> · <a href="/Leipzig" title="Leipzig">Leipzig</a> · <a href="/Hannover" title="Hannover">Hannover</a> · <a href="/Neurenberg" title="Neurenberg">Neurenberg</a> </td> <td valign="top"> </td></tr></tbody></table> <table class="navigatiesjabloon" style="width:100%; clear:both; margin-top:1em; margin-bottom:-7px; border:1px solid #aaaaaa; background-color:#f8f8f8;" cellpadding="0"> <tbody><tr> <th> </th> <th style="width:100%; font-size:12px; padding:3px 0; text-align:center; background-color:#ccccff; color:black;">Hoofdsteden in <a href="/Europa_(werelddeel)" title="Europa (werelddeel)">Europa</a> </th> <th> </th></tr> <tr> <td align="center" style="font-size:12px; padding:3px 0;" colspan="3"><table class="vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style="background: transparent; margin: 0px auto 0px auto; text-align: left;"><tbody><tr><td style="text-align: right;"><b>Onafhankelijke staten:</b></td><td style="padding-left: 4px;"><a href="/Amsterdam" title="Amsterdam">Amsterdam</a> · <a href="/Andorra_la_Vella" title="Andorra la Vella">Andorra la Vella</a> · <a href="/Athene" title="Athene">Athene</a> · <a href="/Belgrado" title="Belgrado">Belgrado</a> · <a class="mw-selflink selflink">Berlijn</a> · <a href="/Bern" title="Bern">Bern</a> · <a href="/Boedapest" title="Boedapest">Boedapest</a> · <a href="/Boekarest" title="Boekarest">Boekarest</a> · <a href="/Bratislava" title="Bratislava">Bratislava</a> · <a href="/Brussel_(stad)" title="Brussel (stad)">Brussel</a> · <a href="/Chisinau" title="Chisinau">Chisinau</a> · <a href="/Dublin" title="Dublin">Dublin</a> · <a href="/Helsinki" title="Helsinki">Helsinki</a> · <a href="/Kiev" title="Kiev">Kiev</a> · <a href="/Kopenhagen" title="Kopenhagen">Kopenhagen</a> · <a href="/Lissabon" title="Lissabon">Lissabon</a> · <a href="/Ljubljana" title="Ljubljana">Ljubljana</a> · <a href="/Londen" title="Londen">Londen</a> · <a href="/Luxemburg_(stad)" title="Luxemburg (stad)">Luxemburg</a> · <a href="/Madrid" title="Madrid">Madrid</a> · <a href="/Minsk" title="Minsk">Minsk</a> · <a href="/Monaco" title="Monaco">Monaco</a> · <a href="/Moskou" title="Moskou">Moskou</a> · <a href="/Nicosia" title="Nicosia">Nicosia</a> · <a href="/Oslo" title="Oslo">Oslo</a> · <a href="/Parijs" title="Parijs">Parijs</a> · <a href="/Podgorica" title="Podgorica">Podgorica</a> · <a href="/Praag" title="Praag">Praag</a> · <a href="/Pristina" title="Pristina">Pristina</a> · <a href="/Reykjavik" title="Reykjavik">Reykjavik</a> · <a href="/Riga" title="Riga">Riga</a> · <a href="/Rome" title="Rome">Rome</a> · <a href="/San_Marino_(stad)" title="San Marino (stad)">San Marino</a> · <a href="/Sarajevo" title="Sarajevo">Sarajevo</a> · <a href="/Skopje" title="Skopje">Skopje</a> · <a href="/Sofia" title="Sofia">Sofia</a> · <a href="/Stockholm" title="Stockholm">Stockholm</a> · <a href="/Tallinn" title="Tallinn">Tallinn</a> · <a href="/Tirana_(stad)" title="Tirana (stad)">Tirana</a> · <a href="/Vaduz" title="Vaduz">Vaduz</a> · <a href="/Valletta" title="Valletta">Valletta</a> · <a href="/Vaticaanstad" title="Vaticaanstad">Vaticaanstad</a> · <a href="/Vilnius" title="Vilnius">Vilnius</a> · <a href="/Warschau" title="Warschau">Warschau</a> · <a href="/Wenen" title="Wenen">Wenen</a> · <a href="/Zagreb" title="Zagreb">Zagreb</a></td></tr><tr><td style="text-align: right;"><span class="_nowrap" style="white-space:nowrap;"><b>Afhankelijke gebieden:</b></span></td><td style="padding-left: 4px;"><a href="/Douglas_(stad)" title="Douglas (stad)">Douglas</a> · <a href="/Gibraltar" title="Gibraltar">Gibraltar</a> · <a href="/Longyearbyen" title="Longyearbyen">Longyearbyen</a> · <a href="/Mariehamn" title="Mariehamn">Mariehamn</a> · <a href="/Saint_Helier" title="Saint Helier">Saint Helier</a> · <a href="/Saint_Peter_Port" title="Saint Peter Port">Saint Peter Port</a> · <a href="/T%C3%B3rshavn" title="Tórshavn">Tórshavn</a></td></tr></tbody></table> </td> <td valign="top"> </td></tr></tbody></table>    </div></div><div class="printfooter">Afkomstig van Wikikids , de interactieve Nederlandstalige Internet-encyclopedie voor en door kinderen. "<a dir="ltr" href="https://wikikids.nl/index.php?title=Berlijn&oldid=912485">https://wikikids.nl/index.php?title=Berlijn&oldid=912485</a>"</div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/Speciaal:Categorie%C3%ABn" title="Speciaal:Categorieën">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/Categorie:Hoofdstad_in_Europa" title="Categorie:Hoofdstad in Europa">Hoofdstad in Europa</a></li><li><a href="/Categorie:Hoofdstad_van_een_Duitse_deelstaat" title="Categorie:Hoofdstad van een Duitse deelstaat">Hoofdstad van een Duitse deelstaat</a></li><li><a href="/Categorie:Hanzestad" title="Categorie:Hanzestad">Hanzestad</a></li><li><a href="/Categorie:Berlijn" title="Categorie:Berlijn">Berlijn</a></li></ul></div></div> </div> </div> <div id="mw-navigation"> <h2>Navigatiemenu</h2> <div id="mw-head">  <nav id="p-personal" class="vector-menu" aria-labelledby="p-personal-label" role="navigation" > <h3 id="p-personal-label"> <span>Persoonlijke hulpmiddelen</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="pt-createaccount"><a href="/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Berlijn" title="Registreer je om een bijdrage toe te voegen aan WikiKids.">Account aanmaken</a></li><li id="pt-login"><a href="/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Berlijn" title="Meld je aan om een bijdrage toe te voegen aan WikiKids. [o]" accesskey="o">Inloggen</a></li></ul> </div> </nav> <div id="left-navigation">  <nav id="p-namespaces" class="vector-menu vector-menu-tabs vectorTabs" aria-labelledby="p-namespaces-label" role="navigation" > <h3 id="p-namespaces-label"> <span>Naamruimten</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="ca-nstab-main" class="selected"><a href="/Berlijn" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c">Artikel</a></li><li id="ca-talk" class="new"><a href="/index.php?title=Overleg:Berlijn&action=edit&redlink=1" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina (de pagina bestaat niet) [t]" accesskey="t">Overleg</a></li></ul> </div> </nav>  <nav id="p-variants" class="vector-menu-empty emptyPortlet vector-menu vector-menu-dropdown vectorMenu" aria-labelledby="p-variants-label" role="navigation" > <input type="checkbox" class="vector-menu-checkbox vectorMenuCheckbox" aria-labelledby="p-variants-label" /> <h3 id="p-variants-label"> <span>Varianten</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="menu vector-menu-content-list"></ul> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation">  <nav id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs vectorTabs" aria-labelledby="p-views-label" role="navigation" > <h3 id="p-views-label"> <span>Weergaven</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="ca-view" class="collapsible selected"><a href="/Berlijn">Lezen</a></li><li id="ca-viewsource" class="collapsible"><a href="/index.php?title=Berlijn&action=edit" title="Deze pagina is beveiligd.
U kunt wel de broncode bekijken. [e]" accesskey="e">Brontekst bekijken</a></li><li id="ca-history" class="collapsible"><a href="/index.php?title=Berlijn&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h">Geschiedenis</a></li></ul> </div> </nav>  <nav id="p-cactions" class="vector-menu-empty emptyPortlet vector-menu vector-menu-dropdown vectorMenu" aria-labelledby="p-cactions-label" role="navigation" > <input type="checkbox" class="vector-menu-checkbox vectorMenuCheckbox" aria-labelledby="p-cactions-label" /> <h3 id="p-cactions-label"> <span>Meer</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="menu vector-menu-content-list"></ul> </div> </nav> <div id="p-search" role="search"> <h3 > <label for="searchInput">Zoeken</label> </h3> <form action="/index.php" id="searchform"> <div id="simpleSearch"> <input type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikikids" title="Doorzoek Wikikids [f]" accesskey="f" id="searchInput"/> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> <input type="submit" name="fulltext" value="Zoeken" title="Alle pagina's op deze tekst doorzoeken" id="mw-searchButton" class="searchButton mw-fallbackSearchButton"/> <input type="submit" name="go" value="OK" title="Naar een pagina met deze naam gaan als deze bestaat" id="searchButton" class="searchButton"/> </div> </form> </div> </div> </div> <div id="mw-panel"> <div id="p-logo" role="banner"> <a title="Naar de hoofdpagina gaan" class="mw-wiki-logo" href="/Hoofdpagina"></a> </div>  <nav id="p-Knoppen" class="vector-menu vector-menu-portal portal portal-first" aria-labelledby="p-Knoppen-label" role="navigation" > <h3 id="p-Knoppen-label"> <span>Knoppen</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="n-De-Boomhut"><a href="/Wikikids:Boomhut">De Boomhut</a></li><li id="n-Help"><a href="/Wikikids:Alarm">Hulp</a></li></ul> </div> </nav>  <nav id="p-Kids" class="vector-menu vector-menu-portal portal" aria-labelledby="p-Kids-label" role="navigation" > <h3 id="p-Kids-label"> <span>Kids</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="n-KidsPortaal"><a href="/Portaal:Kids">KidsPortaal</a></li><li id="n-Nieuw-artikel-maken"><a href="/Wikikids:Meehelpen-NieuwePagina">Nieuw artikel maken</a></li><li id="n-Plaatje-uploaden"><a href="/Wikikids:Uploaden">Plaatje uploaden</a></li></ul> </div> </nav>  <nav id="p-Volwassenen" class="vector-menu vector-menu-portal portal" aria-labelledby="p-Volwassenen-label" role="navigation" > <h3 id="p-Volwassenen-label"> <span>Volwassenen</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="n-HulpPortaal"><a href="/Portaal:Hulp">HulpPortaal</a></li><li id="n-Nieuwe-artikelen"><a href="/Speciaal:NieuwePaginas">Nieuwe artikelen</a></li><li id="n-Recente-Wijzigingen"><a href="/Speciaal:RecenteWijzigingen">Recente Wijzigingen</a></li></ul> </div> </nav>  <nav id="p-Moderators" class="vector-menu vector-menu-portal portal" aria-labelledby="p-Moderators-label" role="navigation" > <h3 id="p-Moderators-label"> <span>Moderators</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="n-Controleer-wijzigingen"><a href="https://wikikids.nl/index.php?hidebots=1&reviewStatus=unpatrolled&limit=50&days=90&tagfilter__Filter%3A+Experimenteren_color=c5&tagfilter__Filter%3A+Leeghalen_color=c5&tagfilter__Filter%3A+Onjuist+blokverzoek_color=c5&tagfilter__Filter%3A+Schuttingtaal_color=c5&tagfilter__Filter%3A+Weghalen+categorie%C3%ABn+_color=c5&title=Speciaal:RecenteWijzigingen&urlversion=2" rel="nofollow">Controleer wijzigingen</a></li><li id="n-Filterlogboek"><a href="https://wikikids.nl/Speciaal:Filterlogboek?wpSearchUser=&wpSearchTitle=&wpSearchFilter=1%7C2%7C3%7C4%7C5%7C6%7C7%7C8%7C9%7C11%7C12%7C13%7C15%7C16%7C18%7C20%7C21%7C22%7C23%7C24%7C25%7C26%7C28%7C34" rel="nofollow">Filterlogboek</a></li><li id="n-Richtlijnen"><a href="/Wikikids:Richtlijnen_voor_moderatoren">Richtlijnen</a></li><li id="n-Blokkaderichtlijnen"><a href="/Wikikids:Richtlijnen_voor_moderatoren/blokkades">Blokkaderichtlijnen</a></li><li id="n-CheckUser-verzoek"><a href="/Wikikids:CUVerzoek">CheckUser-verzoek</a></li><li id="n-Blokverzoek"><a href="/Wikikids:Blokverzoek">Blokverzoek</a></li><li id="n-Uploaden"><a href="/Speciaal:WizardUploaden">Uploaden</a></li></ul> </div> </nav>  <nav id="p-tb" class="vector-menu vector-menu-portal portal" aria-labelledby="p-tb-label" role="navigation" > <h3 id="p-tb-label"> <span>Hulpmiddelen</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li id="t-whatlinkshere"><a href="/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Berlijn" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j">Links naar deze pagina</a></li><li id="t-recentchangeslinked"><a href="/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Berlijn" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k">Gerelateerde wijzigingen</a></li><li id="t-specialpages"><a href="/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q">Speciale pagina's</a></li><li id="t-print"><a href="javascript:print();" rel="alternate" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p">Afdrukversie</a></li><li id="t-permalink"><a href="/index.php?title=Berlijn&oldid=912485" title="Permanente koppeling naar deze versie van de pagina">Permanente koppeling</a></li><li id="t-info"><a href="/index.php?title=Berlijn&action=info" title="Meer informatie over deze pagina">Paginagegevens</a></li></ul> </div> </nav>  <nav id="p-lang" class="vector-menu vector-menu-portal portal" aria-labelledby="p-lang-label" role="navigation" > <h3 id="p-lang-label"> <span>In andere talen</span> </h3>  <div class="body vector-menu-content">  <ul class="vector-menu-content-list"><li class="interlanguage-link interwiki-ca"><a href="http://ca.vikidia.org/wiki/Berl%C3%ADn" title="Berlín – català" lang="ca" hreflang="ca" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de"><a href="http://de.vikidia.org/wiki/Berlin" title="Berlin – Deutsch" lang="de" hreflang="de" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en"><a href="http://en.vikidia.org/wiki/Berlin" title="Berlin – English" lang="en" hreflang="en" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es"><a href="http://es.vikidia.org/wiki/Berl%C3%ADn" title="Berlín – español" lang="es" hreflang="es" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr"><a href="http://fr.vikidia.org/wiki/Berlin" title="Berlin – français" lang="fr" hreflang="fr" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru"><a href="http://ru.vikidia.org/wiki/%D0%91%D0%B5%D1%80%D0%BB%D0%B8%D0%BD" title="Берлин – русский" lang="ru" hreflang="ru" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li></ul> </div> </nav> </div> </div> <footer id="footer" class="mw-footer" role="contentinfo" > <ul id="footer-info" > <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 22 jan 2025 om 18:43.</li> </ul> <ul id="footer-places" > <li id="footer-places-privacy"><a href="/Wikikids:Privacybeleid" title="Wikikids:Privacybeleid">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/Wikikids:Info" title="Wikikids:Info">Over Wikikids</a></li> <li id="footer-places-disclaimer"><a href="/Wikikids:Algemene_disclaimer" class="mw-redirect" title="Wikikids:Algemene disclaimer">Disclaimers</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/"><img src="/resources/assets/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" srcset="/resources/assets/poweredby_mediawiki_132x47.png 1.5x, /resources/assets/poweredby_mediawiki_176x62.png 2x" width="88" height="31" loading="lazy"/></a></li> </ul> <div style="clear: both;"></div> </footer> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.157","walltime":"0.621","ppvisitednodes":{"value":772,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":19042,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":9090,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":40},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":100},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"timingprofile":["100.00% 18.805 1 -total"," 43.84% 8.244 4 Sjabloon:Navigatie"," 34.72% 6.529 2 Sjabloon:Navigatie/Tabel"," 34.41% 6.471 1 Sjabloon:Navigatie_Hanze"," 27.04% 5.085 1 Sjabloon:Navigatie_Hoofdsteden_Europa"," 7.62% 1.432 1 Sjabloon:Kolommen4"," 7.49% 1.409 1 Sjabloon:Berlijn"," 7.48% 1.406 1 Sjabloon:Grote_steden_in_Duitsland"," 7.24% 1.361 1 Sjabloon:Navigatie_Deelstaten_van_Duitsland"," 7.19% 1.352 1 Sjabloon:Nowrap"]},"cachereport":{"timestamp":"20250321204034","ttl":3600,"transientcontent":false}}});});</script> <script> (function(i,s,o,g,r,a,m){i['GoogleAnalyticsObject']=r;i[r]=i[r]||function(){ (i[r].q=i[r].q||[]).push(arguments)},i[r].l=1*new Date();a=s.createElement(o), m=s.getElementsByTagName(o)[0];a.async=1;a.src=g;m.parentNode.insertBefore(a,m) })(window,document,'script','//www.google-analytics.com/analytics.js','ga'); ga('create', 'UA-383337-35', 'auto'); ga('set', 'anonymizeIp', true); ga('send', 'pageview'); </script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgBackendResponseTime":666});});</script></body> </html>