CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Zonnenevel - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"ebb1d83c-c155-4e73-8a80-5439bc17ba63","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Zonnenevel","wgTitle":"Zonnenevel","wgCurRevisionId":67869320,"wgRevisionId":67869320,"wgArticleId":64901,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Hypothese","Zonnestelsel","Kosmologie"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Zonnenevel","wgRelevantArticleId":64901,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor": {"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q3400","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading", "ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface", "ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/da/M42proplyds.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="896"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/da/M42proplyds.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="598"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="478"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Zonnenevel - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Zonnenevel"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Zonnenevel"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Zonnenevel rootpage-Zonnenevel skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Zonnenevel" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Zonnenevel" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Zonnenevel" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Zonnenevel" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Aanwijzingen_voor_de_ontstaanswijze" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Aanwijzingen_voor_de_ontstaanswijze"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Aanwijzingen voor de ontstaanswijze</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Aanwijzingen_voor_de_ontstaanswijze-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Aanwijzingen voor de ontstaanswijze-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Aanwijzingen_voor_de_ontstaanswijze-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Eigenschappen_van_het_Zonnestelsel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eigenschappen_van_het_Zonnestelsel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.1</span> <span>Eigenschappen van het Zonnestelsel</span> </div> </a> <ul id="toc-Eigenschappen_van_het_Zonnestelsel-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Meteorieten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Meteorieten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.2</span> <span>Meteorieten</span> </div> </a> <ul id="toc-Meteorieten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Moleculaire_wolken" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Moleculaire_wolken"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1.3</span> <span>Moleculaire wolken</span> </div> </a> <ul id="toc-Moleculaire_wolken-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Stapsgewijze_vorming_van_het_Zonnestelsel" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Stapsgewijze_vorming_van_het_Zonnestelsel"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Stapsgewijze vorming van het Zonnestelsel</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Stapsgewijze_vorming_van_het_Zonnestelsel-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Stapsgewijze vorming van het Zonnestelsel-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Stapsgewijze_vorming_van_het_Zonnestelsel-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Aanleiding_van_contractie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Aanleiding_van_contractie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Aanleiding van contractie</span> </div> </a> <ul id="toc-Aanleiding_van_contractie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-FU_Orionisfase" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#FU_Orionisfase"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>FU Orionisfase</span> </div> </a> <ul id="toc-FU_Orionisfase-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-T_Taurifase" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#T_Taurifase"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>T Taurifase</span> </div> </a> <ul id="toc-T_Taurifase-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Planetesimalen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Planetesimalen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Planetesimalen</span> </div> </a> <ul id="toc-Planetesimalen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Oligarchische_groei" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Oligarchische_groei"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Oligarchische groei</span> </div> </a> <ul id="toc-Oligarchische_groei-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Invloed_van_temperatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Invloed_van_temperatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.6</span> <span>Invloed van temperatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Invloed_van_temperatuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Grote_inslagen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Grote_inslagen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.7</span> <span>Grote inslagen</span> </div> </a> <ul id="toc-Grote_inslagen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Bewijs_voor_de_hypothese" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bewijs_voor_de_hypothese"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Bewijs voor de hypothese</span> </div> </a> <ul id="toc-Bewijs_voor_de_hypothese-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Niet_met_de_hypothese_verklaarbare_feiten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Niet_met_de_hypothese_verklaarbare_feiten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Niet met de hypothese verklaarbare feiten</span> </div> </a> <ul id="toc-Niet_met_de_hypothese_verklaarbare_feiten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Voetnoten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Voetnoten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Voetnoten</span> </div> </a> <ul id="toc-Voetnoten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatuur" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatuur"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Literatuur</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatuur-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Zonnenevel</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 26 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-26" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">26 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%AF%D9%8A%D9%85_%D8%B4%D9%85%D8%B3%D9%8A" title="سديم شمسي – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="سديم شمسي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Nebulosa_protosolar" title="Nebulosa protosolar – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Nebulosa protosolar" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%8A%D0%BD%D1%87%D0%B5%D0%B2%D0%B0_%D0%BC%D1%8A%D0%B3%D0%BB%D1%8F%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0" title="Слънчева мъглявина – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Слънчева мъглявина" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Nebulosa_solar" title="Nebulosa solar – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Nebulosa solar" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Nifwl_heulol" title="Nifwl heulol – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Nifwl heulol" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Sonnennebel" title="Sonnennebel – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Sonnennebel" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Solar_Nebula" title="Solar Nebula – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Solar Nebula" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Suna_nebulozo" title="Suna nebulozo – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Suna nebulozo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Nebulosa_protosolar" title="Nebulosa protosolar – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Nebulosa protosolar" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Eguzki-nebulosa" title="Eguzki-nebulosa – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Eguzki-nebulosa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Planeettakuntien_synty" title="Planeettakuntien synty – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Planeettakuntien synty" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/N%C3%A9buleuse_solaire" title="Nébuleuse solaire – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Nébuleuse solaire" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Nebulosa_protosolar" title="Nebulosa protosolar – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Nebulosa protosolar" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Bolyg%C3%B3keletkez%C3%A9s" title="Bolygókeletkezés – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Bolygókeletkezés" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="uitgelicht artikel"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Nebulosa_solare" title="Nebulosa solare – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Nebulosa solare" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Sonnenniwwel" title="Sonnenniwwel – Luxemburgs" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Sonnenniwwel" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="Luxemburgs" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Nebulosa_solar" title="Nebulosa solar – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Nebulosa solar" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%B5%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C" title="Солнечная туманность – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Солнечная туманность" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Slne%C4%8Dn%C3%A1_hmlovina" title="Slnečná hmlovina – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Slnečná hmlovina" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/Formiranje_planeta" title="Formiranje planeta – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Formiranje planeta" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Teoryang_Nebular" title="Teoryang Nebular – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Teoryang Nebular" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BD%D1%8F%D1%87%D0%BD%D0%B0_%D1%82%D1%83%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8C" title="Сонячна туманність – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Сонячна туманність" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Niiruw_jant" title="Niiruw jant – Wolof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Niiruw jant" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="Wolof" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%AA%E9%98%B3%E6%98%9F%E4%BA%91" title="太阳星云 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="太阳星云" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%AA%E9%99%BD%E6%98%9F%E9%9B%B2" title="太陽星雲 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="太陽星雲" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%AA%E9%99%BD%E6%98%9F%E9%9B%B2" title="太陽星雲 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="太陽星雲" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3400#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Zonnenevel" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Zonnenevel" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Zonnenevel"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Zonnenevel"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Zonnenevel" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Zonnenevel" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&oldid=67869320" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Zonnenevel&id=67869320&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FZonnenevel"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FZonnenevel"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Zonnenevel"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Zonnenevel&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q3400" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:M42proplyds.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/M42proplyds.jpg/350px-M42proplyds.jpg" decoding="async" width="350" height="261" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/da/M42proplyds.jpg 1.5x" data-file-width="510" data-file-height="381" /></a><figcaption>Vier <a href="/wiki/Protoplanetaire_schijf" title="Protoplanetaire schijf">protoplanetaire schijven</a> in de <a href="/wiki/Orionnevel" title="Orionnevel">Orionnevel</a>.</figcaption></figure> <p>De <b>hypothese van de Zonnenevel</b> of <b>Kant-Laplace-hypothese</b> is een wetenschappelijke <a href="/wiki/Hypothese" title="Hypothese">hypothese</a> voor de vorming van <a href="/wiki/Planetenstelsel" title="Planetenstelsel">planetenstelsels</a> zoals het <a href="/wiki/Zonnestelsel" title="Zonnestelsel">Zonnestelsel</a>. Als <a href="/wiki/Nevels_en_gaswolken" title="Nevels en gaswolken">nevels en gaswolken</a> langzaam <a href="/wiki/Rotatie_(natuurkunde)" title="Rotatie (natuurkunde)">roteren</a> trekken ze onherroepelijk samen. De rotatie maakt ze platter onder invloed van de eigen <a href="/wiki/Gravitatiekracht" class="mw-redirect" title="Gravitatiekracht">gravitatiekracht</a>, waardoor uiteindelijk een centrale <a href="/wiki/Ster_(hemellichaam)" title="Ster (hemellichaam)">ster</a> en daaromheen cirkelende <a href="/wiki/Planeet" title="Planeet">planeten</a> ontstaan. Hoewel dit proces in grote lijnen wetenschappelijk onomstreden is, is er onduidelijkheid over de details. </p><p>De hypothese van de Zonnenevel werd voor het eerst geformuleerd door <a href="/wiki/Emanuel_Swedenborg" title="Emanuel Swedenborg">Emanuel Swedenborg</a> in 1734.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Immanuel_Kant" title="Immanuel Kant">Immanuel Kant</a> kende Swedenborgs werk, en breidde de theorie in 1755 verder uit. Een vergelijkbaar model werd in 1796 voorgesteld door <a href="/wiki/Pierre-Simon_Laplace" title="Pierre-Simon Laplace">Pierre-Simon Laplace</a>. Beide modellen luidden de moderne, wetenschappelijke <a href="/wiki/Kosmologie" title="Kosmologie">kosmologie</a> in. </p><p>De theorie is door onderzoek op het gebied van <a href="/wiki/Astronomie" title="Astronomie">astronomie</a>, <a href="/wiki/Natuurkunde" title="Natuurkunde">natuurkunde</a>, <a href="/wiki/Kosmologie" title="Kosmologie">kosmologie</a> en <a href="/wiki/Geologie" title="Geologie">geologie</a> steeds verder uitgewerkt. Hoewel de modellen slechts dienden om de vorming van het Zonnestelsel te verklaren, nemen kosmologen tegenwoordig aan dat de vorming in het <a href="/wiki/Heelal" title="Heelal">heelal</a> van planetaire stelsels overal <a href="/wiki/Uniformitarianisme" title="Uniformitarianisme">op eendere wijze</a>, volgens dezelfde <a href="/wiki/Natuurwetenschappen" class="mw-redirect" title="Natuurwetenschappen">natuurwetenschappelijke</a> wetmatigheden verloopt. Inmiddels zijn meer dan 1850 zogenaamde <a href="/wiki/Exoplaneet" title="Exoplaneet">exoplaneten</a> ontdekt in de <a href="/wiki/Melkweg_(sterrenstelsel)" title="Melkweg (sterrenstelsel)">Melkweg</a>, waarmee is aangetoond dat een planetenstelsel rond een ster geen uitzonderlijke situatie is. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Aanwijzingen_voor_de_ontstaanswijze">Aanwijzingen voor de ontstaanswijze</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Aanwijzingen voor de ontstaanswijze" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Aanwijzingen voor de ontstaanswijze"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eigenschappen_van_het_Zonnestelsel">Eigenschappen van het Zonnestelsel</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Eigenschappen van het Zonnestelsel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Eigenschappen van het Zonnestelsel"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Het Zonnestelsel is 4,6 miljard jaar geleden ontstaan. Daarmee is het relatief jong: deze leeftijd is ongeveer een derde van de leeftijd van het <a href="/wiki/Heelal" title="Heelal">heelal</a>. Het Zonnestelsel bestaat uit acht planeten die allemaal in dezelfde richting om de centrale ster (de Zon) bewegen. De Zon heeft ongeveer 700 maal zoveel massa als alle planeten samen: het grootste deel van de materie van het Zonnestelsel bevindt zich in het centrum. De banen van de planeten liggen allemaal vrijwel in hetzelfde vlak. Hetzelfde geldt voor de banen van de <a href="/wiki/Natuurlijke_maan" title="Natuurlijke maan">planeetmanen</a> en veel <a href="/wiki/Planeto%C3%AFde" title="Planetoïde">planetoïden</a>. Ook de overgrote meerderheid van deze objecten beweegt in dezelfde richting - vanuit het noorden gezien tegen de klok in. De Zon zelf roteert vergeleken met de meeste planeten relatief langzaam om zijn as, in ongeveer 30 dagen. De as van de Zon staat bovendien 7° gekanteld ten opzichte van het baanvlak van de planeten.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Alle acht planeten hebben ook een kanteling ten opzichte van hun baanvlak: dit veroorzaakt op elke planeet seizoenen. Zeven van de acht planeten roteren in dezelfde richting om hun as als ze om de Zon bewegen. Deze regelmatigheid is sterk bewijs dat het zonnestelsel ontstond uit een roterende wolk stof en gas, die als gevolg van de eigen <a href="/wiki/Zwaartekracht" title="Zwaartekracht">zwaartekracht</a> ineenstortte.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Er zijn sporadische, maar opvallende afwijkingen van het regelmatige patroon. De planeet <a href="/wiki/Venus_(planeet)" title="Venus (planeet)">Venus</a> draait zeer langzaam en in tegengestelde richting rond haar as, ze is als het ware omgekeerd. De as van <a href="/wiki/Uranus_(planeet)" title="Uranus (planeet)">Uranus</a> is bijna compleet gekanteld, zodat de planeet en zijn manenstelsel haaks op het baanvlak staan. Sommige kleinere objecten, zoals <a href="/wiki/Dwergplaneet" title="Dwergplaneet">dwergplaneten</a>, <a href="/wiki/Komeet" title="Komeet">kometen</a> en sommige planetoïden hebben een afwijkend, sterk hellend, baanvlak. De <a href="/wiki/Maan" title="Maan">Maan</a> is relatief groot vergeleken met de Aarde; hetzelfde geldt voor <a href="/wiki/Triton_(maan)" title="Triton (maan)">Triton</a>, de grootste maan van de planeet <a href="/wiki/Neptunus_(planeet)" title="Neptunus (planeet)">Neptunus</a>, of <a href="/wiki/Charon_(maan)" title="Charon (maan)">Charon</a>, de grootste maan van de dwergplaneet <a href="/wiki/Pluto_(dwergplaneet)" title="Pluto (dwergplaneet)">Pluto</a>. Dergelijke afwijkingen kunnen verklaard worden met de veronderstelling dat ze het gevolg zijn geweest van unieke gebeurtenissen, die op een later moment plaatsvonden dan de vorming van het Zonnestelsel. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Meteorieten">Meteorieten</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Meteorieten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Meteorieten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie ook <a href="/wiki/Meteoriet" title="Meteoriet">Meteoriet</a></i></div> <p>Meteorieten zijn stenen afkomstig uit de ruimte, wat in dit verband wil zeggen van elders uit het Zonnestelsel. Het zijn kleine objecten ("ruimtepuin") die op de Aarde kunnen inslaan. De planeten ontstonden zelf ook uit zulke kleinere lichamen. Meteorieten worden daarom gezien als overblijfsels van het ontstaan van het Zonnestelsel: ze bleven klein en werden geen onderdeel van een planeet. </p><p>Er zijn veel verschillende soorten meteorieten. Sommige bestaan vooral uit ijzer, andere uit <a href="/wiki/Silikaat" class="mw-redirect" title="Silikaat">silikaten</a>; ze zijn "stenig" van samenstelling. <a href="/wiki/Chondriet" title="Chondriet">Chondrieten</a> zijn "stenige" meteorieten met een "primitieve" samenstelling - primitief in de zin dat ze sterke gelijkenis vertoont met de samenstelling van de Zon, en dus die van de protoplanetaire nevel. Chondrieten bestaan uit <a href="/w/index.php?title=Chondrule&action=edit&redlink=1" class="new" title="Chondrule (de pagina bestaat niet)">chondrulen</a>, bij benadering ronde bolletjes van <a href="/wiki/Stolling" title="Stolling">gestolde</a> silikaten en <a href="/wiki/Metaal" title="Metaal">metalen</a>. Het <a href="/w/index.php?title=Koolstof-chondriet&action=edit&redlink=1" class="new" title="Koolstof-chondriet (de pagina bestaat niet)">C-type</a> chondriet is rijk in <a href="/wiki/Aluminium" title="Aluminium">aluminium</a> en <a href="/wiki/Calcium" title="Calcium">calcium</a>. Dit type chondriet ontstond vermoedelijk in de beginfase van de vorming van het Zonnestelsel. <a href="/wiki/Uranium-looddatering" title="Uranium-looddatering">Uranium-looddatering</a> wees uit dat zulke chondrieten insluitsels met een ouderdom van 4567 miljoen jaar bevatten. Dit betekent dat het Zonnestelsel op dat moment vorm begon te krijgen. </p><p>Uit de samenstelling van bepaalde "primitieve" meteorieten blijkt ook dat zo'n 1 tot 2 miljoen jaar na de vorming van de <a href="/wiki/Zon" title="Zon">Zon</a> de protoplanetaire schijf verrijkt werd met <a href="/wiki/IJzer-60" title="IJzer-60">ijzer-60</a> (<sup>60</sup>Fe), een <a href="/wiki/Isotoop" title="Isotoop">isotoop</a> van <a href="/wiki/Ijzer_(element)" class="mw-redirect" title="Ijzer (element)">ijzer</a>. Dit moet het gevolg zijn geweest van een <a href="/wiki/Supernova_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Supernova (hoofdbetekenis)">supernova</a> – de zeldzame explosies waarmee een einde komt aan zware, relatief kortlevende <a href="/wiki/Ster_(hemellichaam)" title="Ster (hemellichaam)">sterren</a> – niet ver van de plek van de Zonnenevel.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Moleculaire_wolken">Moleculaire wolken</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Moleculaire wolken" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Moleculaire wolken"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Carina_Nebula_by_Harel_Boren_(151851961,_modified).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Carina_Nebula_by_Harel_Boren_%28151851961%2C_modified%29.jpg/350px-Carina_Nebula_by_Harel_Boren_%28151851961%2C_modified%29.jpg" decoding="async" width="350" height="364" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Carina_Nebula_by_Harel_Boren_%28151851961%2C_modified%29.jpg/525px-Carina_Nebula_by_Harel_Boren_%28151851961%2C_modified%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Carina_Nebula_by_Harel_Boren_%28151851961%2C_modified%29.jpg/700px-Carina_Nebula_by_Harel_Boren_%28151851961%2C_modified%29.jpg 2x" data-file-width="2560" data-file-height="2660" /></a><figcaption>De <a href="/wiki/Carinanevel" title="Carinanevel">Carinanevel</a>, een van de grootste <a href="/wiki/Moleculaire_wolk" title="Moleculaire wolk">moleculaire wolken</a> in de Melkweg. De Carinanevel is rond de 230 <a href="/wiki/Lichtjaar" title="Lichtjaar">lichtjaar</a> breed, en rond de 8500 lichtjaar van ons verwijderd. Op meerdere plekken in de wolk zijn groepen jonge, pasgeboren sterren te zien, die met hun licht de gas- en stofwolken zichtbaar maken.</figcaption></figure> <p>Sterren en hun planetenstelsels ontstaan uit <a href="/wiki/Moleculaire_wolk" title="Moleculaire wolk">moleculaire wolken</a>. Moleculaire wolken zijn gigantische lichamen van erg ijl, koud <a href="/wiki/Gas_(aggregatietoestand)" title="Gas (aggregatietoestand)">gas</a> en stof die deel uitmaken van <a href="/wiki/Sterrenstelsel" title="Sterrenstelsel">sterrenstelsels</a> zoals de <a href="/wiki/Melkweg_(sterrenstelsel)" title="Melkweg (sterrenstelsel)">Melkweg</a>. Moleculaire wolken hebben gewoonlijk een miljoenen tot honderden miljoenen malen grotere massa dan de Zon.<sup id="cite_ref-Montmerle2006_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-Montmerle2006-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De vorming van sterren uit een moleculaire wolk is geen vanzelfsprekend proces. De meeste moleculaire wolken zijn miljarden jaren oude, stabiele structuren. Desondanks zijn alle sterren uit moleculaire wolken gevormd. De meeste sterren ontstaan niet alleen: in delen van moleculaire wolken zijn groepen van enkele tot miljoenen jonge sterren ontdekt, die samen "geboren" zijn.<sup id="cite_ref-Williams2010_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-Williams2010-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ook de Zon ontstond waarschijnlijk samen met duizenden andere sterren. Sinds zijn ontstaan heeft de Zon ongeveer 20 omlopen om het centrum van de Melkweg afgelegd. Het is aannemelijk dat de "zuster"-sterren in die 4,6 miljard jaar ver bij ons vandaan geraakt zijn. </p><p>Moleculaire wolken bestaan voornamelijk uit <a href="/wiki/Waterstof_(element)" title="Waterstof (element)">waterstof</a> (ongeveer 90%) en <a href="/wiki/Helium" title="Helium">helium</a> (ongeveer 10%), maar bezitten ook een klein aandeel andere materie, waaronder zwaardere elementen (dan helium) en complexe <a href="/wiki/Organische_verbinding" title="Organische verbinding">organische verbindingen</a>.<sup id="cite_ref-Montmerle2006_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-Montmerle2006-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het kleine aandeel van de zwaardere elementen zit voornamelijk in zeer fijn stof. De scheikundige verhoudingen in de ruimte verschillen overigens sterk van plek tot plek. De bovenstaande verhoudingen zijn slechts gemiddelden en benaderingen. Omdat een enorm volume ijle materie uit een moleculaire wolk nodig is om een planetenstelsel te vormen, voldoen zulke benaderingen desondanks goed. </p><p>Moleculaire wolken hebben een hogere dichtheid dan de rest van de interstellair ruimte. Hoe ze op langere termijn stabiel blijven is niet goed bekend. Het is mogelijk dat de <a href="/wiki/Gasdruk" class="mw-redirect" title="Gasdruk">gasdruk</a> in de wolk in balans is met de eigen <a href="/wiki/Zwaartekracht" title="Zwaartekracht">zwaartekracht</a>, zodat de wolk niet door <a href="/wiki/Diffusie" title="Diffusie">diffusie</a> uiteen stroomt. Het is ook mogelijk dat een wolk bij elkaar gehouden wordt door externe krachten.<sup id="cite_ref-Williams2010_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-Williams2010-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In moleculaire wolken hebben de deeltjes gewoonlijk groottes van 0,001 cm of minder.<sup id="cite_ref-Tolstikhin&Kramers_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tolstikhin&Kramers-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Om protoplaneten te vormen moeten zulke minieme deeltjes zich samenvoegen tot lichamen met afmetingen van duizenden kilometers. De schaal van deze groei is opmerkelijk: van moleculaire wolk tot protoplaneet is sprake van aangroei tot lichamen met 10<sup>35</sup> maal de oorspronkelijke massa.<sup id="cite_ref-Tolstikhin&Kramers_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-Tolstikhin&Kramers-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zulke enorme groei is een lang en ingewikkeld proces, dat uit vele stappen bestaat. De meeste van die stappen zijn niet direct waar te nemen; kennis erover is afkomstig uit computermodellen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Stapsgewijze_vorming_van_het_Zonnestelsel">Stapsgewijze vorming van het Zonnestelsel</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Stapsgewijze vorming van het Zonnestelsel" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Stapsgewijze vorming van het Zonnestelsel"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Aanleiding_van_contractie">Aanleiding van contractie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Aanleiding van contractie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Aanleiding van contractie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Een planetenstelsel begint als een groot (meestal rond de 10.000 <a href="/wiki/Astronomische_Eenheid" class="mw-redirect" title="Astronomische Eenheid">AE</a> in <a href="/wiki/Diameter" title="Diameter">diameter</a>), bij benadering bolvormig gebied van zeer koud gas en stof. Mogelijk is het gas en stof in dit gebied iets dichter dan de rest van de moleculaire nevel. Deze hogere dichtheid betekent dat de zwaartekracht iets hoger is dan de gasdruk, waardoor het gas en stof begint samen te trekken. </p><p>De ineenstorting van een moleculaire wolk kan ook beginnen als gevolg van een <a href="/wiki/Interstellair_medium" title="Interstellair medium">interstellaire</a> <a href="/wiki/Drukgolf" class="mw-redirect" title="Drukgolf">drukgolf</a>.<sup id="cite_ref-Williams2010_6-2" class="reference"><a href="#cite_note-Williams2010-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Onderzoek op oude primitieve meteorieten leverde sporen op van kortlevende <a href="/wiki/Radionuclide" title="Radionuclide">radioactieve isotopen</a>, zoals <a href="/wiki/Ijzer-60" class="mw-redirect" title="Ijzer-60">ijzer-60</a>. Deze worden alleen gevormd in supernovae. De aanwezigheid van deze kortlevende radio-isotopen bewijst op zijn minst de aanwezigheid van een of meerdere supernovae in de omgeving van het te vormen planetenstelsel. De drukgolf beweegt door de moleculaire wolk en zorgt voor lokale verschillen in <a href="/wiki/Dichtheid_(natuurkunde)" class="mw-redirect" title="Dichtheid (natuurkunde)">dichtheid</a>. Zulke verdichtingen concentreren zich uiteindelijk tot een bolvormige, roterende nevel. Omdat de materie condenseerde kwamen botsingen tussen deeltjes steeds vaker voor, waarbij <a href="/wiki/Kinetische_energie" title="Kinetische energie">kinetische energie</a> in hitte omgezet werd. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="FU_Orionisfase">FU Orionisfase</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=7" title="Bewerk dit kopje: FU Orionisfase" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=7" title="De broncode bewerken van de sectie: FU Orionisfase"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/FU_Orionis-ster" title="FU Orionis-ster">FU Orionis-ster</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Protoplanetary-disk.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Protoplanetary-disk.jpg/350px-Protoplanetary-disk.jpg" decoding="async" width="350" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Protoplanetary-disk.jpg/525px-Protoplanetary-disk.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/71/Protoplanetary-disk.jpg 2x" data-file-width="576" data-file-height="312" /></a><figcaption>Artistieke indruk van een <a href="/wiki/Protoplanetaire_schijf" title="Protoplanetaire schijf">protoplanetaire schijf</a>.</figcaption></figure> <p>Als de samentrekking (contractie) eenmaal is begonnen verloopt deze steeds sneller. In het centrum van de contractie begint de proto-ster te groeien. Tegelijkertijd wordt materie onttrokken uit een bolvormige ruimte in de moleculaire wolk. Deze komt terecht in de protoplanetaire nevel. De stroom van materie die uit de (omringende) moleculaire wolk onttrokken wordt is ongeveer gelijk met de accretie van materie uit de protoplanetaire nevel op de proto-ster. </p><p>Op de samentrekkende nevel werken geen externe krachten. Daarom geldt de <a href="/wiki/Wet_van_behoud_van_impulsmoment" title="Wet van behoud van impulsmoment">wet van behoud van hoekmoment</a>: de samentrekking van de nevel wordt gecompenseerd met een versnelling van de <a href="/wiki/Rotatiesnelheid" class="mw-redirect" title="Rotatiesnelheid">rotatiesnelheid</a>. Dit effect is hetzelfde bij een kunstschaatser die tijdens een pirouette sneller gaat draaien als hij zijn armen samentrekt. De nevel gaat sneller roteren dankzij contractie naar het <a href="/wiki/Massamiddelpunt" title="Massamiddelpunt">massamiddelpunt</a>. </p><p>De contractie is zo immens groot (van een bolvormig gebied van ongeveer 10<sup>12</sup> km tot een proto-ster met een doorsnee van ongeveer een miljoen km<sup id="cite_ref-Williams2010_6-3" class="reference"><a href="#cite_note-Williams2010-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>) dat de rotatie van de wolk sterk toeneemt. De nevel wordt ook warmer doordat de <a href="/wiki/Kinetische_energie" title="Kinetische energie">kinetische energie</a> van de deeltjes in de nevel toeneemt (ten koste van hun <a href="/wiki/Potenti%C3%ABle_energie" title="Potentiële energie">potentiële energie</a> in het <a href="/wiki/Gravitatieveld" class="mw-redirect" title="Gravitatieveld">gravitatieveld</a>). </p><p>De samenstelling van de nevel verschilt niet veel van de uiteindelijke samenstelling van de centrale ster. Voor de vorming van het Zonnestelsel betekent dit dat de oorspronkelijke nevel voornamelijk uit waterstof en helium bestond. Deze elementen werden al in het allervroegste heelal gevormd, vlak na de <a href="/wiki/Oerknal" title="Oerknal">oerknal</a>. De overige twee massaprocent zijn zwaardere elementen, later gevormd door <a href="/wiki/Nucleosynthese" title="Nucleosynthese">nucleosynthese</a> in sterren. Aan het einde van hun <a href="/wiki/Sterevolutie" title="Sterevolutie">levensloop</a> blazen sterren deze zwaardere elementen de ruimte in. De fractie zwaardere elementen wordt wel de <a href="/wiki/Metaal_(astronomie)" title="Metaal (astronomie)">metalliciteit</a> genoemd. <a href="/wiki/Statistiek" title="Statistiek">Statistisch</a> gezien is de kans groter dat planeten gevormd worden in nevels met hogere metalliciteiten. </p><p>Het grootste deel van de materie verzamelde zich onder invloed van de zwaartekracht in het centrum, waar het steeds heter werd. In dit centrum vormde een hete proto-ster (de proto-Zon). De afplatting van de aanvankelijk bolvormige nevel is het gevolg van botsingen en <a href="/wiki/Accretie_(astrofysica)" title="Accretie (astrofysica)">accretie</a> van gasdeeltjes, waarbij hun bewegingen uitmiddelen ten gunste van de richting van het impulsmoment. Door het <a href="/wiki/Hoekmoment" class="mw-redirect" title="Hoekmoment">hoekmoment</a>, de rotatie, de zwaartekracht en de <a href="/wiki/Traagheid" title="Traagheid">inertie</a> werken tegenwerkende krachten op de nevel. De aanvankelijk bolvormige, inkrimpende nevel verandert daardoor geleidelijk in een platte <a href="/wiki/Accretieschijf" title="Accretieschijf">accretieschijf</a>. Deze contractiefase duurt ongeveer 100.000 jaar.<sup id="cite_ref-Montmerle2006_5-2" class="reference"><a href="#cite_note-Montmerle2006-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Accretieschijven rond pasgevormde sterren hebben een diameter van ongeveer tweehonderd <a href="/wiki/Astronomische_eenheid" title="Astronomische eenheid">astronomische eenheden</a> (AE) (29.919.574.140 km).<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Omdat het centrum van de nevel (de proto-Zon) weinig hoekmoment had stortte het snel in en werd door de samendrukking verhit tot een jonge ster van het <a href="/wiki/T_Tauri-ster" title="T Tauri-ster">T Tauri-stadium</a>. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:TTauriStarDrawing.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b0/TTauriStarDrawing.jpg/350px-TTauriStarDrawing.jpg" decoding="async" width="350" height="263" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/TTauriStarDrawing.jpg 1.5x" data-file-width="400" data-file-height="300" /></a><figcaption>Artistieke indruk van een <a href="/wiki/T_Tauri-ster" title="T Tauri-ster">T Tauri-ster</a> met een accretieschijf. T Tauri-sterren zijn zeer jonge sterren (minder dan 10 miljoen jaar oud) met een vergelijkbare of iets kleinere massa dan de Zon, die omgeven worden door schijven van warm stof en gas. Dit soort schijven worden wel "protoplanetaire schijven" genoemd, omdat ze vermoedelijk sterk op de Zonnenevel lijken - en de voorlopers van planetenstelsels zijn.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="T_Taurifase">T Taurifase</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=8" title="Bewerk dit kopje: T Taurifase" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=8" title="De broncode bewerken van de sectie: T Taurifase"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/T_Tauri-ster" title="T Tauri-ster">T Tauri-ster</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>In het <a href="/wiki/Massamiddelpunt" title="Massamiddelpunt">massamiddelpunt</a> van de nevel vormt zich een toenemend zware "protoster". Deze protoster trekt steeds verder samen, tot na 10 tot 50 miljoen jaar de <a href="/wiki/Druk_(grootheid)" title="Druk (grootheid)">druk</a> en <a href="/wiki/Temperatuur" title="Temperatuur">temperatuur</a> binnenin hoog genoeg zijn om <a href="/wiki/Kernreactie" title="Kernreactie">kernreactie</a> van waterstof naar helium op gang te brengen. Met de eerste kernfusie wordt de ster geboren. Een net geboren ster wordt <a href="/wiki/T_Tauri-ster" title="T Tauri-ster">T Tauri-ster</a> genoemd. Zulke sterren produceren een veel sterkere <a href="/wiki/Zonnewind" title="Zonnewind">zonnewind</a> dan "volwassen" sterren, die de overgebleven gassen uit de protoplanetaire schijf blaast, waarmee een einde komt aan de eerste fase van het planetaire vormingsproces. Als er binnen de protoplanetaire schijf <a href="/wiki/Gasreus" title="Gasreus">gasreuzen</a> vormen, betekent dit dat hun vorming daarmee grotendeels ophoudt. Zoals de meeste processen tijdens de levensloop van een ster, hangt de hoeveelheid tijd die de ster in dit stadium doorbrengt af van zijn <a href="/wiki/Massa_(natuurkunde)" title="Massa (natuurkunde)">massa</a>: zware sterren trekken sneller samen. </p><p>Ondertussen komt aan de inval van nieuwe materie uit de moleculaire wolk geleidelijk een einde. De accretie van de ster gaat langer door, omdat er materiaal uit de planetaire nevel naar binnen toe blijft bewegen. Het gas in de protoplanetaire schijf koelt langzaam af van de eerdere verhitting door contractie. Tijdens de afkoeling <a href="/wiki/Condenseren" class="mw-redirect" title="Condenseren">condenseren</a> korrels stof (<a href="/wiki/Metaal" title="Metaal">metalen</a> en <a href="/wiki/Silikaat" class="mw-redirect" title="Silikaat">silikaten</a>) en ijs (<a href="/wiki/Verbinding_(scheikunde)" class="mw-redirect" title="Verbinding (scheikunde)">verbindingen</a> van waterstof als <a href="/wiki/Water" title="Water">water</a>, <a href="/wiki/Methaan" title="Methaan">methaan</a> en <a href="/wiki/Ammonia" title="Ammonia">ammonia</a>) uit het gas. Deze stofdeeltjes ondergaan botsingen (collisies) met elkaar en plakken door onderlinge <a href="/wiki/Elektrostatica" title="Elektrostatica">elektrostatische</a> ladingsverschillen aan elkaar, waarmee het accretieproces begint. Gasdeeltjes (zowel <a href="/wiki/Atoom" title="Atoom">atomair</a> als <a href="/wiki/Molecuul" title="Molecuul">moleculair</a>) zijn wel in grote mate aanwezig in protoplanetaire schijven, maar kunnen niet accretiseren omdat hun snelheid te groot is om door elektrostatische krachten aan elkaar gebonden te worden. Het grootste gedeelte van de massa van de schijf bestond uit waterstof en helium, elementen die gedurende de vorming gasvormig blijven en niet deelnemen aan de beginfase van accretie. </p> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Porous_chondriteIDP.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Porous_chondriteIDP.jpg/350px-Porous_chondriteIDP.jpg" decoding="async" width="350" height="233" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Porous_chondriteIDP.jpg/525px-Porous_chondriteIDP.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1c/Porous_chondriteIDP.jpg 2x" data-file-width="700" data-file-height="466" /></a><figcaption>Een <a href="/wiki/Kosmisch_stof" title="Kosmisch stof">stofdeeltje</a> in een <a href="/wiki/Porositeit" title="Porositeit">poreuze</a> <a href="/wiki/Chondriet" title="Chondriet">chondriet</a>. Chondrieten zijn een type meteoriet dat verondersteld wordt te zijn gevormd tijdens de eerste stadia van accretie. Foto gemaakt onder de <a href="/wiki/Rasterelektronenmicroscoop" title="Rasterelektronenmicroscoop">REM</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Planetesimalen">Planetesimalen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=9" title="Bewerk dit kopje: Planetesimalen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=9" title="De broncode bewerken van de sectie: Planetesimalen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Planetesimaal" title="Planetesimaal">planetesimaal</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Het stof dat condenseert wanneer de protoplanetaire schijf afkoelt is in het begin minder dan een <a href="/wiki/Micrometer_(lengtemaat)" class="mw-redirect" title="Micrometer (lengtemaat)">micrometer</a> in diameter, maar door botsingen plakken deze deeltjes aan elkaar om planetesimalen te gaan vormen. Hoewel het stof in het begin gelijkmatig over de schijf verdeeld is, zal het zich gaan concentreren in het middenvlak van de schijf. Stofdeeltjes van verschillende groottes hebben verschillende snelheden en de groei van deeltjes leidt er zodoende toe dat er meer botsingen komen en de deeltjes nog groter worden.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Grotere deeltjes groeien sneller door aan elkaar te blijven "plakken", een proces dat <a href="/wiki/Fractal" title="Fractal">fractalstructuren</a> binnenin achterlaat.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Zulke vormen hebben verhoudingsgewijs meer oppervlakte waar andere deeltjes tegen aan kunnen botsen en aan vast kunnen plakken. Een verzameling grote, "wattige" stofdeeltjes kunnen ook door botsingen met gasdeeltjes afgeremd worden,<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> waardoor ze gemakkelijker naar het massamiddelpunt van de schijf kunnen vallen (dit is de zogenaamde kernaccretie-hypothese voor planeetvorming.<sup id="cite_ref-gpl06_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-gpl06-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Snelle botsingen zullen nieuwgevormde planetesimalen weer uit elkaar rijten, zodat de overgang tussen stof en planetesimalen een omkeerbaar proces is. <a href="/wiki/Turbulentie" class="mw-redirect" title="Turbulentie">Turbulentie</a> in de schijf kan een rol spelen bij snelle botsingen: als de turbulentie te hevig wordt kan de concentratie in het middenvlak worden gehinderd en komen destructieve botsingen tussen deeltjes vaker voor. Als de planetesimalen voldoende gegroeid zijn, zal hun gravitatiekracht meer deeltjes aantrekken,<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> maar sterke turbulentie kan dit type groei ook voorkomen, waardoor groei alleen door onderlinge botsingen tussen planetesimalen plaats kan vinden. Uit modellen blijkt dat planetaire stelsels met gasreuzen alleen kunnen vormen als binnen 10.000 jaar planetesimalen van ongeveer 1 kilometer in diameter zijn gevormd.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Er kunnen in een protoplanetaire schijf vele planetesimalen gevormd worden in het accretiestadium, en sommige kunnen het vormingsproces overleven. Men denkt dat <a href="/wiki/Planeto%C3%AFde" title="Planetoïde">planetoïden</a> overgebleven planetesimalen zijn uit de beginperiode van het zonnestelsel, <a href="/wiki/Komeet" title="Komeet">kometen</a> worden verondersteld overgebleven planetesimalen uit de buitenste gebieden van het zonnestelsel te zijn. Meteorieten zijn stukken van dergelijk "ruimtepuin" die op <a href="/wiki/Aarde_(planeet)" title="Aarde (planeet)">Aarde</a> landen en kunnen daarom gezien worden als een tegenwoordig nog steeds doorgaand accretiseren van onze planeet. Sommige typen meteorieten zijn stukken van uit elkaar gereten lichte planetesimalen. Bij botsingen tussen twee planetesimalen zal alleen de zwaarste overleven, de lichtere objecten zullen in stukken geslagen worden. </p> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Planet_formation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Planet_formation.jpg/350px-Planet_formation.jpg" decoding="async" width="350" height="263" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Planet_formation.jpg/525px-Planet_formation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Planet_formation.jpg/700px-Planet_formation.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Een verbeelding van een protoplaneet die zich door een protoplanetaire schijf beweegt.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Oligarchische_groei">Oligarchische groei</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=10" title="Bewerk dit kopje: Oligarchische groei" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=10" title="De broncode bewerken van de sectie: Oligarchische groei"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Terwijl de planetesimalen groeien, neemt hun aantal af en worden de botsingen minder frequent. Door het <a href="/wiki/Stochastiek" class="mw-redirect" title="Stochastiek">stochastische</a> groeiproces groeien niet alle planetesimalen met dezelfde snelheid en krijgen sommige meer massa dan andere. Als de planetesimalen om de (proto-)ster heendraaien zal door <a href="/wiki/Dynamische_wrijving" title="Dynamische wrijving">dynamische wrijving</a> de totale hoeveelheid energie (het <a href="/wiki/Moment_(mechanica)" title="Moment (mechanica)">moment</a>) in de schijf gelijk verdeeld blijven, zodat de grootste lichamen de kleinste snelheden hebben en zich in bijna <a href="/wiki/Cirkel" title="Cirkel">cirkelvormige</a> banen bevinden, terwijl de kleintjes sneller zijn en <a href="/wiki/Excentriciteit_(astronomie)" title="Excentriciteit (astronomie)">excentrischere</a> banen hebben. Grote lichamen hebben bovendien meer oppervlakte waar andere lichamen op in kunnen slaan. Zodoende zijn de langzamere, zwaardere lichamen in staat alle naburige planetesimalen op te vangen en aan hun massa toe te voegen. Dit leidt tot een steeds snellere concentratie van de massa in een paar grotere lichamen, de "<a href="/wiki/Oligarch" class="mw-redirect" title="Oligarch">oligarchen</a>", die veel groter worden dan de grote hoeveelheid kleine planetesimalen waartussen ze zich bevinden.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Weidenschilling97_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-Weidenschilling97-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De paar grotere objecten gaan al snel al het vaste materiaal in de schijf domineren, daarom wordt dit stadium wel het <i>oligarchisch groeistadium</i> genoemd.<sup id="cite_ref-kokubo00_19-0" class="reference"><a href="#cite_note-kokubo00-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De paar oligarchen nemen in grootte snel toe, van een paar tientallen kilometers naar een aantal duizend kilometer in diameter. </p><p>Het proces van oligarchische groei heeft een natuurlijke grens: elke oligarch heeft een eindige invloedssfeer, die bepaald wordt door zijn diameter. Als alle planetesimalen binnen deze zone zijn "opgegeten" kan het object niet verder groeien. Het is de vraag of deze zones groot genoeg zijn om tot objecten met de grootte van <a href="/wiki/Terrestrische_planeet" class="mw-redirect" title="Terrestrische planeet">terrestrische planeten</a> te komen, zodat de groei op kan houden als de oligarch een paar honderd kilometer in diameter is.<sup id="cite_ref-lissauer87_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-lissauer87-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Het is echter mogelijk dat de turbulentie hier weer een rol speelt, omdat het impulsmoment van de planetesimalen kan veranderen, waardoor steeds nieuw materiaal de invloedszone van een oligarch wordt binnengebracht. Dit kan ervoor zorgen dat de oligarchen door kunnen blijven groeien.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Hoe dan ook, volgens de hypothese blijven de oligarchen groeien tot er binnen ongeveer een miljoen jaar objecten zijn gevormd met 0,5 tot 1,0 aardmassa's.<sup id="cite_ref-Weidenschilling97_18-1" class="reference"><a href="#cite_note-Weidenschilling97-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Deze lichamen zijn groot genoeg om als <a href="/wiki/Protoplaneet" title="Protoplaneet">protoplaneten</a> beschouwd te kunnen worden, van het middelpunt van de schijf af zullen ze groter kunnen worden vanwege de grotere hoeveelheid massa daar. De binnenste regio van het zonnestelsel bevatte in die tijd waarschijnlijk een paar dozijn oligarchen<sup id="cite_ref-kokubo00_19-1" class="reference"><a href="#cite_note-kokubo00-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> met onderlinge afstanden die groot genoeg waren om onderlinge botsingen voor de eerste paar honderdduizend of zelf miljoen jaar uit te sluiten. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Invloed_van_temperatuur">Invloed van temperatuur</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=11" title="Bewerk dit kopje: Invloed van temperatuur" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=11" title="De broncode bewerken van de sectie: Invloed van temperatuur"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De temperatuur in een protoplanetaire schijf is niet overal gelijk. Dit is de reden waarom in de binnenste delen van de schijf terrestrische planeten vormen en verder naar buiten gasreuzen. Binnenin de schijf zijn de temperaturen te hoog voor condensatie van water-, methaan-, of ammoniamoleculen. Pas buiten een bepaalde grens, de zogenaamde <a href="/w/index.php?title=Frost_line&action=edit&redlink=1" class="new" title="Frost line (de pagina bestaat niet)">frost line</a>, is de temperatuur hier laag genoeg voor (ongeveer 150 <a href="/wiki/Kelvin_(eenheid)" title="Kelvin (eenheid)">K</a>). In het binnenste gedeelte van de schijf ontstaan daarom minder waterstofverbindingen, de enige deeltjes die kunnen accretiseren zijn van het zwaardere metaal- en silikaatstof. In het binnenste gedeelte zullen zich daardoor "stenige" planeten vormen, naar buiten toe gasvormige. </p><p>Dit betekent niet dat zich geen metaal- en silikaatstof in de meer naar buiten gelegen gebieden van de schijf bevinden, maar deze deeltjes zijn hier in de minderheid ten opzichte van waterstofverbindingen. Deze waterstofverbindingen zijn overigens vast in de vorm van ijs. Een gevolg hiervan is dat de planetesimalen in de buitenste delen van de schijf grotendeels uit ijs bestaan. De objecten in de <a href="/wiki/Kuipergordel" title="Kuipergordel">Kuipergordel</a>, de kometen, de <a href="/wiki/Dwergplaneet" title="Dwergplaneet">dwergplaneet</a> <a href="/wiki/Pluto_(planeet)" class="mw-redirect" title="Pluto (planeet)">Pluto</a> en <a href="/wiki/Neptunus_(planeet)" title="Neptunus (planeet)">Neptunus</a>' enorme <a href="/wiki/Natuurlijke_maan" title="Natuurlijke maan">maan</a> <a href="/wiki/Triton_(maan)" title="Triton (maan)">Triton</a> zijn allemaal overblijfselen van zulke planetesimalen. Vanwege de grotere hoeveelheden vast materiaal die in de buitenste delen van de schijf aanwezig zijn, kunnen een aantal planetesimalen zo groot worden (tot tien keer de massa van de Aarde) dat hun gravitatiekracht ook gasvormig waterstof en helium begint te verzamelen. Als dit eenmaal gebeurt, groeien ze nog sneller omdat deze twee stoffen 98% van de totale massa van de oorspronkelijke nevel uitmaakten. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Grote_inslagen">Grote inslagen</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=12" title="Bewerk dit kopje: Grote inslagen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=12" title="De broncode bewerken van de sectie: Grote inslagen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Als door de zonnewind al het gas uit de protoplanetaire schijf is weggeblazen, blijven er vele protoplaneten en planetesimalen over. Tussen 10 en 100 miljoen jaar na het begin van de vorming zullen de protoplaneten elkaars banen verstoren met hun gravitatie, totdat ze in botsing met elkaar komen. De objecten die bij zulke grote inslagen ontstaan zijn de uiteindelijke planeten. De gangbare hypothese is dat een dergelijke inslag tussen de proto-Aarde en een object ter grootte van de planeet <a href="/wiki/Mars_(planeet)" title="Mars (planeet)">Mars</a> (<a href="/wiki/Theia_(planeet)" title="Theia (planeet)">Theia</a> genoemd) voor de vorming van de <a href="/wiki/Maan" title="Maan">Maan</a> heeft gezorgd. Het proces is onvoorspelbaar: een soortgelijke protoplanetaire schijf kan makkelijk met meer of minder planeten eindigen dan in het zonnestelsel. </p><p>De kleinere planetesimalen, die in veel grotere hoeveelheden aanwezig zijn dan de protoplaneten, kunnen lang in het planetaire stelsel aanwezig blijven. In de loop der tijd zullen de planeten met hun <a href="/wiki/Gravitatieveld" class="mw-redirect" title="Gravitatieveld">gravitatievelden</a> veel planetesimalen "opvegen". Dit kan of door hun baan te verstoren en ze naar de buitenste gedeelten van het zonnestelsel (de <a href="/wiki/Oortwolk" title="Oortwolk">Oortwolk</a>) te verbannen, of door hun banen dusdanig te veranderen dat ze met andere planeten in botsing komen. Een aantal zullen in stabiele banen terechtkomen, dit zijn de huidige planetoïden. Voor een aantal honderd miljoen jaar werden de ontstane planeten echter "gebombardeerd" met planetesimalen. Hierdoor zijn de <a href="/wiki/Tektoniek" title="Tektoniek">tektonisch</a> minder actieve planeten en manen in het zonnestelsel overdekt met <a href="/wiki/Inslagkrater" title="Inslagkrater">inslagkraters</a>. Hoewel het bombardement in de loop der tijd is afgenomen, kan worden gezegd dat dit stadium niet ten einde is zolang er kleine lichamen in het zonnestelsel zijn, zoals de inslag van de <a href="/wiki/Komeet_Shoemaker-Levy_9" title="Komeet Shoemaker-Levy 9">komeet Shoemaker-Levy 9</a> op <a href="/wiki/Jupiter_(planeet)" title="Jupiter (planeet)">Jupiter</a> in 1994 aantoonde. </p><p>In het zonnestelsel zijn aanwijzingen te vinden voor een hernieuwde periode van heftige inslagen, waarschijnlijk veroorzaakt door de resonantie van de gravitatie van Jupiter en <a href="/wiki/Saturnus_(planeet)" title="Saturnus (planeet)">Saturnus</a>, waardoor een grote hoeveelheid planetesimalen naar het binnenste gedeelte van het zonnestelsel werden getrokken. Deze periode van intense inslagen wordt het <i><a href="/wiki/Late_Heavy_Bombardment" title="Late Heavy Bombardment">Late Heavy Bombardment</a></i> genoemd. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bewijs_voor_de_hypothese">Bewijs voor de hypothese</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=13" title="Bewerk dit kopje: Bewijs voor de hypothese" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=13" title="De broncode bewerken van de sectie: Bewijs voor de hypothese"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De hypothese van de zonnenevel kan alle belangrijke kenmerken van het zonnestelsel verklaren: </p> <ul><li>het feit dat de <a href="/wiki/Baan_(planeet)" class="mw-redirect" title="Baan (planeet)">banen</a> van alle planeten en manen min of meer in hetzelfde vlak, de <a href="/wiki/Ecliptica_(astronomie)" title="Ecliptica (astronomie)">ecliptica</a>, rond de zon liggen;</li> <li>de belangrijkste verschillen tussen de <a href="/wiki/Terrestrische_planeet" class="mw-redirect" title="Terrestrische planeet">terrestrische planeten</a> en de <a href="/wiki/Gasreus" title="Gasreus">gasreuzen</a>;</li> <li>het voorkomen van kleinere objecten, met name <a href="/wiki/Planeto%C3%AFde" title="Planetoïde">planetoïden</a> en <a href="/wiki/Komeet" title="Komeet">kometen</a>, in excentrische banen rondom de zon;</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Niet_met_de_hypothese_verklaarbare_feiten">Niet met de hypothese verklaarbare feiten</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=14" title="Bewerk dit kopje: Niet met de hypothese verklaarbare feiten" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=14" title="De broncode bewerken van de sectie: Niet met de hypothese verklaarbare feiten"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Verschijnselen die niet voldoende met de zonnenevel-hypothese te verklaren zijn: </p> <ul><li>de <a href="/wiki/Kuipergordel" title="Kuipergordel">Kuipergordel</a> heeft minder <a href="/wiki/Massa_(natuurkunde)" title="Massa (natuurkunde)">massa</a> dan voorspeld;</li> <li>hoe de maan <a href="/wiki/Triton_(maan)" title="Triton (maan)">Triton</a> in een cirkelvormige baan om Neptunus is terechtgekomen;</li> <li>de grote hoek die de <a href="/wiki/Rotatie_(natuurkunde)" title="Rotatie (natuurkunde)">rotatie</a>-as van <a href="/wiki/Uranus_(planeet)" title="Uranus (planeet)">Uranus</a> met de <a href="/wiki/Ecliptica_(astronomie)" title="Ecliptica (astronomie)">ecliptica</a> maakt, waardoor Uranus 'op zijn kant ligt';</li> <li>de zogenaamde "<a href="/wiki/Hete_Jupiter" title="Hete Jupiter">hete Jupiters</a>" die in de afgelopen decennia in andere planetaire stelsels zijn ontdekt;</li> <li>de bij <a href="/wiki/Dubbelster" title="Dubbelster">binaire en trinaire stersystemen</a> ontdekte <a href="/wiki/Exoplaneet" title="Exoplaneet">exoplaneten</a>.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&veaction=edit&section=15" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Zonnenevel&action=edit&section=15" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Aarde" title="Geschiedenis van de Aarde">geschiedenis van de Aarde</a></li> <li><a href="/wiki/Grote_Inslagtheorie" class="mw-redirect" title="Grote Inslagtheorie">Grote Inslagtheorie</a></li> <li><a href="/wiki/Ontstaan_en_evolutie_van_het_zonnestelsel" title="Ontstaan en evolutie van het zonnestelsel">ontstaan en evolutie van het zonnestelsel</a></li> <li><a href="/wiki/Oortwolk" title="Oortwolk">Oortwolk</a></li> <li><a href="/wiki/Planeto%C3%AFdengordel" title="Planetoïdengordel">Planetoïdengordel</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Voetnoten">Voetnoten</h2></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67679320">.mw-parser-output .taalaanduiding{font-family:sans-serif;font-size:85%;cursor:help;color:var(--color-subtle,#555)}.mw-parser-output .taalaanduiding span{border-bottom:1px dotted var(--color-subtle,#555)}</style><span class="taalaanduiding" title="Taal: Latijn">(<span>la</span>) </span><a href="/wiki/Emanuel_Swedenborg" title="Emanuel Swedenborg">Swedenborg, E.</a>; 1734: <i>Opera Philosophica et Mineralia</i>, in Principia, Volume I</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text">Woolfson 2007</span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Stanley & Luczaj 2015</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Bizzarro, M.; Ulfbeck, D.; Trinquier, A.; Thrane, K.; Connelly, J.N. & Meyer, B.S.; 2007: <i>Evidence for a Late Supernova Injection of <sup>60</sup>Fe into the Protoplanetary Disk</i>, <a href="/wiki/Science" title="Science">Science</a> <b>316</b>, p. 1178 - 1181, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.sciencemag.org/cgi/content/abstract/316/5828/1178">[1]</a></span> </li> <li id="cite_note-Montmerle2006-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Montmerle2006_5-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Montmerle2006_5-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Montmerle2006_5-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Montmerle <i>et al.</i> 2006</span> </li> <li id="cite_note-Williams2010-6"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Williams2010_6-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Williams2010_6-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Williams2010_6-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Williams2010_6-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Williams 2010</span> </li> <li id="cite_note-Tolstikhin&Kramers-7"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Tolstikhin&Kramers_7-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Tolstikhin&Kramers_7-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Tolstikhin & Kramers 2008</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">Greaves 2005</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">Ridpath 1997</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Weidenschilling, S.J.; 1980: <i>Dust to planetesimals - Settling and coagulation in the solar nebula</i>, Icarus <b>44</b>, p. 172-189, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1980Icar...44..172W">[2]</a></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Meakin P.; Donn B.; 1988: <i>Aerodynamic properties of fractal grains - Implications for the primordial solar nebula</i>, Astrophysical Journal, Part 2 - Letters <b>329</b>, p. L39-L41, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1988ApJ...329L..39M">[3]</a></span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Takeuchi T.; Clarke C.J.; Lin D.N.C.; 2005: <i>The Differential Lifetimes of Protostellar Gas and Dust Disks</i>, The Astrophysical Journal <b>627</b>, p. 286-292, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2005ApJ...627..286T">[4]</a></span> </li> <li id="cite_note-gpl06-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-gpl06_13-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Laughlin, G.P.; 2006: <i>Extrasolar Planetary Systems</i>, American Scientist <b>94</b> (5), pp. 420-429.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Goldreich P.; Ward W.R.; 1973: <i>The Formation of Planetesimals</i>, Astrophysical Journal <b>183</b>, p. 1051-1062, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1973ApJ...183.1051G">[5]</a></span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Lissauer J.J.; 1993: <i>Planet formation</i>, Annual review of astronomy and astrophysics <b>31</b>, p. 129-174, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1993ARA%26A..31..129L">[6]</a></span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Wetherill G.W. & Stewart G.R.; 1989: <i>Accumulation of a swarm of small planetesimals</i>, Icarus <b>77</b>, p. 330, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1989Icar...77..330W">[7]</a></span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Ohtsuki K. & Ida S.; 1990: <i>Runaway planetary growth with collision rate in the solar gravitational field</i>, Icarus <b>85</b>, p. 499-511, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1990Icar...85..499O">[8]</a></span> </li> <li id="cite_note-Weidenschilling97-18"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Weidenschilling97_18-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Weidenschilling97_18-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Weidenschilling S.J.; Spaute D.; Davis D.R.; Marzari F. & Ohtsuki K.; 1997: <i>Accretional Evolution of a Planetesimal Swarm 2. The Terrestrial Zone</i>, Icarus <b>128(2)</b>, p. 429-455, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1997Icar..128..429W">[9]</a>.</span> </li> <li id="cite_note-kokubo00-19"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-kokubo00_19-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-kokubo00_19-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Kokubo E.; Ida S.; 2000: <i>Formation of Protoplanets from Planetesimals in the Solar Nebula</i>, Icarus 143, p. 15-27, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2000Icar..143...15K">[10]</a></span> </li> <li id="cite_note-lissauer87-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-lissauer87_20-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Lissauer J.J.; 1987: <i>Timescales for planetary accretion and the structure of the protoplanetary disk</i>, Icarus <b>69</b>, p. 249-265, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/1987Icar...69..249L">[11]</a></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span>Fogg M.J.; Nelson R.P.; 2005: <i>Oligarchic and giant impact growth of terrestrial planets in the presence of gas giant planet migration</i>, Astronomy & Astrophysics <b>441</b>, p. 791-806, <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://adsabs.harvard.edu/abs/2005A%26A...441..791F">[12]</a></span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatuur">Literatuur</h2></div> <ul><li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Greaves, J.S.</span>, <b>2005</b>. <i>Disks Around Stars and the Growth of Planetary Systems</i>. Science <b>307</b>(5706): pp. 68–71.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Klahr, H. & Brandner, W.</span>, <b>2006</b>. <i>Planet Formation - Theory, Observations, and Experiments</i>. Cambridge University Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-521-86015-6" title="Speciaal:Boekbronnen/0-521-86015-6">ISBN 0-521-86015-6</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Montmerle, T., Augereau, J. & Chaussidon, M.</span>, <b>2006</b>. <i>Solar System Formation and Early Evolution: the First 100 Million Years</i>, Earth, Moon, and Planets <b>98</b>(1–4): pp. 39–95.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Ridpath, I.</span>, <b>1997</b>. <i>Oxford Dictionary of Astronomy</i>. Oxford University Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/0-19-211596-0" title="Speciaal:Boekbronnen/0-19-211596-0">ISBN 0-19-211596-0</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Shu, F.H., Adams, F.C., & Lizano, S.</span>, <b>1987</b>. <i>Star formation in molecular clouds – observation and theory</i>. Annual Review of Astronomy and Astrophysics <b>25</b>, pp. 23–81.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Stanley, S.M. & Luczaj, J.A.</span>, <b>2015</b>. <i>Earth System History</i> (4th ed.), W.H. Freeman and Company, New York, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-1-4292-5526-4" title="Speciaal:Boekbronnen/978-1-4292-5526-4">ISBN 978-1-4292-5526-4</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Tolstikhin, I.N. & Kramers, J.D.</span>, <b>2008</b>. <i>The Evolution of Matter</i>, Cambridge University Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-0-521-86647-7" title="Speciaal:Boekbronnen/978-0-521-86647-7">ISBN 978-0-521-86647-7</a></span>.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Williams, J.P.</span>, <b>2010</b>. <i>The astrophysical environment of the solar birthplace</i>. Contemporary Physics <b>51</b> (5): pp. 381–396.</li> <li><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67679320"><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><span style="font-variant:small-caps;">Woolfson, M.</span>, <b>2007</b>. <i>The Formation of the Solar System - Theories Old and New</i>. Imperial College Press, <span class="ISBN"><a href="/wiki/Speciaal:Boekbronnen/978-1-86094-824-4" title="Speciaal:Boekbronnen/978-1-86094-824-4">ISBN 978-1-86094-824-4</a></span>.</li></ul> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zonnenevel&oldid=67869320">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zonnenevel&oldid=67869320</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Hypothese" title="Categorie:Hypothese">Hypothese</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Zonnestelsel" title="Categorie:Zonnestelsel">Zonnestelsel</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Kosmologie" title="Categorie:Kosmologie">Kosmologie</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 24 jul 2024 om 13:12.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Zonnenevel&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-5blz9","wgBackendResponseTime":147,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.106","walltime":"0.157","ppvisitednodes":{"value":1033,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":10031,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":3817,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":20856,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 84.674 1 -total"," 75.98% 64.337 1 Sjabloon:Appendix"," 45.96% 38.913 1 Sjabloon:References"," 12.99% 10.995 1 Sjabloon:La"," 7.56% 6.405 3 Sjabloon:Taalaanduiding"," 7.40% 6.267 4 Sjabloon:Zie_hoofdartikel"," 5.86% 4.961 9 Sjabloon:Aut"," 5.35% 4.531 22 Sjabloon:En"," 5.05% 4.275 1 Sjabloon:Zie_ook"," 4.20% 3.559 3 Sjabloon:Multiparameters"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.002","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":584233,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-6b6c9bdc8b-bjfwx","timestamp":"20241102165404","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Zonnenevel","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Zonnenevel","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3400","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q3400","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-06-08T06:32:10Z","dateModified":"2024-07-24T12:12:38Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/d\/da\/M42proplyds.jpg","headline":"Theorie over het ontstaan van het zonnestelsel"}</script> </body> </html>