CINXE.COM

<!doctype html> <html class="client-nojs mf-expand-sections-clientpref-0 mf-font-size-clientpref-small mw-mf-amc-clientpref-0" lang="hy" dir="ltr"> <head> <base href="https://hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6"> <meta charset="UTF-8"> <title>Քաղաքակրթություն - Վիքիպեդիա</title> <script>(function(){var className="client-js mf-expand-sections-clientpref-0 mf-font-size-clientpref-small mw-mf-amc-clientpref-0";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )hywikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","Հունվար","Փետրվար","Մարտ","Ապրիլ","Մայիս","Հունիս","Հուլիս","Օգոստոս","Սեպտեմբեր","Հոկտեմբեր","Նոյեմբեր","Դեկտեմբեր"],"wgRequestId":"62828a34-efd1-4249-a9ba-c2dc10cb273f","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Քաղաքակրթություն","wgTitle": "Քաղաքակրթություն","wgCurRevisionId":10160528,"wgRevisionId":10160528,"wgArticleId":851170,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgPageViewLanguage":"hy","wgPageContentLanguage":"hy","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Քաղաքակրթություն","wgRelevantArticleId":851170,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"hy","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"hy"},"wgMFMode":"stable","wgMFAmc":false,"wgMFAmcOutreachActive":false,"wgMFAmcOutreachUserEligible":false,"wgMFLazyLoadImages":true,"wgMFEditNoticesFeatureConflict":false,"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true}, "wgMFIsSupportedEditRequest":true,"wgMFScriptPath":"","wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgSectionTranslationMissingLanguages":[{"lang":"ace","autonym":"Acèh","dir":"ltr"},{"lang":"ady","autonym":"адыгабзэ","dir":"ltr"},{"lang":"alt","autonym":"алтай тил","dir":"ltr"},{"lang":"ami","autonym":"Pangcah","dir":"ltr"},{"lang":"ann","autonym":"Obolo","dir":"ltr"},{"lang":"anp","autonym":"अंगिका","dir":"ltr"},{"lang":"as","autonym":"অসমীয়া","dir":"ltr"},{"lang":"avk","autonym":"Kotava","dir":"ltr"},{"lang":"awa","autonym":"अवधी","dir":"ltr"},{"lang":"ay","autonym":"Aymar aru","dir":"ltr"},{"lang":"ban","autonym":"Basa Bali","dir":"ltr"},{"lang":"bar","autonym":"Boarisch","dir":"ltr"},{"lang":"bbc","autonym":"Batak Toba","dir":"ltr"},{"lang":"bdr","autonym":"Bajau Sama","dir":"ltr"},{"lang":"bew","autonym":"Betawi","dir":"ltr"},{"lang":"bho","autonym": "भोजपुरी","dir":"ltr"},{"lang":"bi","autonym":"Bislama","dir":"ltr"},{"lang":"bjn","autonym":"Banjar","dir":"ltr"},{"lang":"blk","autonym":"ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏ","dir":"ltr"},{"lang":"bm","autonym":"bamanankan","dir":"ltr"},{"lang":"bo","autonym":"བོད་ཡིག","dir":"ltr"},{"lang":"bpy","autonym":"বিষ্ণুপ্রিয়া মণিপুরী","dir":"ltr"},{"lang":"bug","autonym":"Basa Ugi","dir":"ltr"},{"lang":"cdo","autonym":"閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄","dir":"ltr"},{"lang":"ch","autonym":"Chamoru","dir":"ltr"},{"lang":"chr","autonym":"ᏣᎳᎩ","dir":"ltr"},{"lang":"co","autonym":"corsu","dir":"ltr"},{"lang":"cr","autonym":"Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ","dir":"ltr"},{"lang":"crh","autonym":"qırımtatarca","dir":"ltr"},{"lang":"cu","autonym":"словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ","dir":"ltr"},{"lang":"dag","autonym":"dagbanli","dir":"ltr"},{"lang":"dga","autonym":"Dagaare","dir":"ltr"},{ "lang":"din","autonym":"Thuɔŋjäŋ","dir":"ltr"},{"lang":"dsb","autonym":"dolnoserbski","dir":"ltr"},{"lang":"dtp","autonym":"Kadazandusun","dir":"ltr"},{"lang":"dv","autonym":"ދިވެހިބަސް","dir":"rtl"},{"lang":"dz","autonym":"ཇོང་ཁ","dir":"ltr"},{"lang":"ee","autonym":"eʋegbe","dir":"ltr"},{"lang":"eml","autonym":"emiliàn e rumagnòl","dir":"ltr"},{"lang":"fat","autonym":"mfantse","dir":"ltr"},{"lang":"ff","autonym":"Fulfulde","dir":"ltr"},{"lang":"fj","autonym":"Na Vosa Vakaviti","dir":"ltr"},{"lang":"fo","autonym":"føroyskt","dir":"ltr"},{"lang":"fon","autonym":"fɔ̀ngbè","dir":"ltr"},{"lang":"frr","autonym":"Nordfriisk","dir":"ltr"},{"lang":"fur","autonym":"furlan","dir":"ltr"},{"lang":"gag","autonym":"Gagauz","dir":"ltr"},{"lang":"glk","autonym":"گیلکی","dir":"rtl"},{"lang":"gom","autonym":"गोंयची कोंकणी / Gõychi Konknni","dir":"ltr"},{"lang":"gor","autonym":"Bahasa Hulontalo","dir":"ltr"},{"lang":"gpe","autonym": "Ghanaian Pidgin","dir":"ltr"},{"lang":"guc","autonym":"wayuunaiki","dir":"ltr"},{"lang":"gur","autonym":"farefare","dir":"ltr"},{"lang":"gv","autonym":"Gaelg","dir":"ltr"},{"lang":"haw","autonym":"Hawaiʻi","dir":"ltr"},{"lang":"hsb","autonym":"hornjoserbsce","dir":"ltr"},{"lang":"hyw","autonym":"Արեւմտահայերէն","dir":"ltr"},{"lang":"iba","autonym":"Jaku Iban","dir":"ltr"},{"lang":"ie","autonym":"Interlingue","dir":"ltr"},{"lang":"ig","autonym":"Igbo","dir":"ltr"},{"lang":"igl","autonym":"Igala","dir":"ltr"},{"lang":"io","autonym":"Ido","dir":"ltr"},{"lang":"iu","autonym":"ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut","dir":"ltr"},{"lang":"kab","autonym":"Taqbaylit","dir":"ltr"},{"lang":"kbd","autonym":"адыгэбзэ","dir":"ltr"},{"lang":"kg","autonym":"Kongo","dir":"ltr"},{"lang":"kge","autonym":"Kumoring","dir":"ltr"},{"lang":"ki","autonym":"Gĩkũyũ","dir":"ltr"},{"lang":"kl","autonym":"kalaallisut","dir":"ltr"},{"lang":"koi","autonym":"перем коми","dir":"ltr"},{ "lang":"ks","autonym":"कॉशुर / کٲشُر","dir":"rtl"},{"lang":"kus","autonym":"Kʋsaal","dir":"ltr"},{"lang":"kv","autonym":"коми","dir":"ltr"},{"lang":"lad","autonym":"Ladino","dir":"ltr"},{"lang":"lez","autonym":"лезги","dir":"ltr"},{"lang":"lg","autonym":"Luganda","dir":"ltr"},{"lang":"lij","autonym":"Ligure","dir":"ltr"},{"lang":"lld","autonym":"Ladin","dir":"ltr"},{"lang":"ln","autonym":"lingála","dir":"ltr"},{"lang":"ltg","autonym":"latgaļu","dir":"ltr"},{"lang":"mad","autonym":"Madhurâ","dir":"ltr"},{"lang":"mai","autonym":"मैथिली","dir":"ltr"},{"lang":"map-bms","autonym":"Basa Banyumasan","dir":"ltr"},{"lang":"mdf","autonym":"мокшень","dir":"ltr"},{"lang":"mhr","autonym":"олык марий","dir":"ltr"},{"lang":"mi","autonym":"Māori","dir":"ltr"},{"lang":"min","autonym":"Minangkabau","dir":"ltr"},{"lang":"mnw","autonym":"ဘာသာမန်","dir":"ltr"},{"lang":"mos","autonym":"moore","dir":"ltr"},{"lang":"mrj","autonym": "кырык мары","dir":"ltr"},{"lang":"mt","autonym":"Malti","dir":"ltr"},{"lang":"my","autonym":"မြန်မာဘာသာ","dir":"ltr"},{"lang":"mzn","autonym":"مازِرونی","dir":"rtl"},{"lang":"nah","autonym":"Nāhuatl","dir":"ltr"},{"lang":"nan","autonym":"閩南語 / Bân-lâm-gú","dir":"ltr"},{"lang":"nap","autonym":"Napulitano","dir":"ltr"},{"lang":"nb","autonym":"norsk bokmål","dir":"ltr"},{"lang":"nds-nl","autonym":"Nedersaksies","dir":"ltr"},{"lang":"nia","autonym":"Li Niha","dir":"ltr"},{"lang":"nr","autonym":"isiNdebele seSewula","dir":"ltr"},{"lang":"nso","autonym":"Sesotho sa Leboa","dir":"ltr"},{"lang":"ny","autonym":"Chi-Chewa","dir":"ltr"},{"lang":"om","autonym":"Oromoo","dir":"ltr"},{"lang":"or","autonym":"ଓଡ଼ିଆ","dir":"ltr"},{"lang":"os","autonym":"ирон","dir":"ltr"},{"lang":"pag","autonym":"Pangasinan","dir":"ltr"},{"lang":"pam","autonym":"Kapampangan","dir":"ltr"},{"lang":"pcd","autonym":"Picard","dir":"ltr"},{"lang":"pcm","autonym": "Naijá","dir":"ltr"},{"lang":"pdc","autonym":"Deitsch","dir":"ltr"},{"lang":"pwn","autonym":"pinayuanan","dir":"ltr"},{"lang":"rm","autonym":"rumantsch","dir":"ltr"},{"lang":"rn","autonym":"ikirundi","dir":"ltr"},{"lang":"rsk","autonym":"руски","dir":"ltr"},{"lang":"rup","autonym":"armãneashti","dir":"ltr"},{"lang":"rw","autonym":"Ikinyarwanda","dir":"ltr"},{"lang":"sc","autonym":"sardu","dir":"ltr"},{"lang":"scn","autonym":"sicilianu","dir":"ltr"},{"lang":"sco","autonym":"Scots","dir":"ltr"},{"lang":"se","autonym":"davvisámegiella","dir":"ltr"},{"lang":"sg","autonym":"Sängö","dir":"ltr"},{"lang":"sgs","autonym":"žemaitėška","dir":"ltr"},{"lang":"shn","autonym":"တႆး","dir":"ltr"},{"lang":"skr","autonym":"سرائیکی","dir":"rtl"},{"lang":"sm","autonym":"Gagana Samoa","dir":"ltr"},{"lang":"smn","autonym":"anarâškielâ","dir":"ltr"},{"lang":"sn","autonym":"chiShona","dir":"ltr"},{"lang":"srn","autonym":"Sranantongo","dir":"ltr"},{"lang":"ss","autonym":"SiSwati", "dir":"ltr"},{"lang":"st","autonym":"Sesotho","dir":"ltr"},{"lang":"stq","autonym":"Seeltersk","dir":"ltr"},{"lang":"su","autonym":"Sunda","dir":"ltr"},{"lang":"syl","autonym":"ꠍꠤꠟꠐꠤ","dir":"ltr"},{"lang":"szl","autonym":"ślůnski","dir":"ltr"},{"lang":"tay","autonym":"Tayal","dir":"ltr"},{"lang":"tcy","autonym":"ತುಳು","dir":"ltr"},{"lang":"tdd","autonym":"ᥖᥭᥰ ᥖᥬᥲ ᥑᥨᥒᥰ","dir":"ltr"},{"lang":"tet","autonym":"tetun","dir":"ltr"},{"lang":"tg","autonym":"тоҷикӣ","dir":"ltr"},{"lang":"ti","autonym":"ትግርኛ","dir":"ltr"},{"lang":"tig","autonym":"ትግሬ","dir":"ltr"},{"lang":"tk","autonym":"Türkmençe","dir":"ltr"},{"lang":"tly","autonym":"tolışi","dir":"ltr"},{"lang":"tn","autonym":"Setswana","dir":"ltr"},{"lang":"to","autonym":"lea faka-Tonga","dir":"ltr"},{"lang":"tpi","autonym":"Tok Pisin","dir":"ltr"},{"lang":"trv","autonym":"Seediq","dir":"ltr"},{"lang":"ts","autonym":"Xitsonga","dir":"ltr"},{"lang":"tum","autonym":"chiTumbuka", "dir":"ltr"},{"lang":"tw","autonym":"Twi","dir":"ltr"},{"lang":"ty","autonym":"reo tahiti","dir":"ltr"},{"lang":"tyv","autonym":"тыва дыл","dir":"ltr"},{"lang":"udm","autonym":"удмурт","dir":"ltr"},{"lang":"ve","autonym":"Tshivenda","dir":"ltr"},{"lang":"vep","autonym":"vepsän kel’","dir":"ltr"},{"lang":"vls","autonym":"West-Vlams","dir":"ltr"},{"lang":"vo","autonym":"Volapük","dir":"ltr"},{"lang":"vro","autonym":"võro","dir":"ltr"},{"lang":"xal","autonym":"хальмг","dir":"ltr"},{"lang":"xh","autonym":"isiXhosa","dir":"ltr"},{"lang":"yo","autonym":"Yorùbá","dir":"ltr"},{"lang":"yue","autonym":"粵語","dir":"ltr"},{"lang":"zgh","autonym":"ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ","dir":"ltr"},{"lang":"zu","autonym":"isiZulu","dir":"ltr"}],"wgSectionTranslationTargetLanguages":["ace","ady","alt","am","ami","an","ang","ann","anp","ar","ary","arz","as","ast","av","avk","awa","ay","az","azb","ba","ban","bar","bbc","bcl","bdr","be","bew","bg","bho","bi", "bjn","blk","bm","bn","bo","bpy","br","bs","btm","bug","ca","cdo","ce","ceb","ch","chr","ckb","co","cr","crh","cs","cu","cy","da","dag","de","dga","din","diq","dsb","dtp","dv","dz","ee","el","eml","eo","es","et","eu","fa","fat","ff","fi","fj","fo","fon","fr","frp","frr","fur","fy","gag","gan","gcr","gl","glk","gn","gom","gor","gpe","gu","guc","gur","guw","gv","ha","hak","haw","he","hi","hif","hr","hsb","ht","hu","hy","hyw","ia","iba","ie","ig","igl","ilo","io","is","it","iu","ja","jam","jv","ka","kaa","kab","kbd","kbp","kcg","kg","kge","ki","kk","kl","km","kn","knc","ko","koi","krc","ks","ku","kus","kv","kw","ky","lad","lb","lez","lg","li","lij","lld","lmo","ln","lo","lt","ltg","lv","mad","mai","map-bms","mdf","mg","mhr","mi","min","mk","ml","mn","mni","mnw","mos","mr","mrj","ms","mt","mwl","my","myv","mzn","nah","nan","nap","nb","nds","nds-nl","ne","new","nia","nl","nn","nqo","nr","nso","ny","oc","om","or","os","pa","pag","pam","pap","pcd","pcm","pdc","pl","pms","pnb","ps","pt","pwn", "qu","rm","rn","ro","rsk","rue","rup","rw","sa","sah","sat","sc","scn","sco","sd","se","sg","sgs","sh","shi","shn","si","sk","skr","sl","sm","smn","sn","so","sq","sr","srn","ss","st","stq","su","sv","sw","syl","szl","ta","tay","tcy","tdd","te","tet","tg","th","ti","tig","tk","tl","tly","tn","to","tpi","tr","trv","ts","tt","tum","tw","ty","tyv","udm","ur","uz","ve","vec","vep","vi","vls","vo","vro","wa","war","wo","wuu","xal","xh","xmf","yi","yo","yue","za","zgh","zh","zu"],"isLanguageSearcherCXEntrypointEnabled":true,"mintEntrypointLanguages":["ace","ast","azb","bcl","bjn","bh","crh","ff","fon","ig","is","ki","ks","lmo","min","sat","ss","tn","vec"],"wgWikibaseItemId":"Q8432","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false, "wgMinervaPermissions":{"watchable":true,"watch":false},"wgMinervaFeatures":{"beta":false,"donate":true,"mobileOptionsLink":true,"categories":false,"pageIssues":true,"talkAtTop":false,"historyInPageActions":false,"overflowSubmenu":false,"tabsOnSpecials":true,"personalMenu":false,"mainMenuExpanded":false,"echo":true,"nightMode":false},"wgMinervaDownloadNamespaces":[0]};RLSTATE={"ext.gadget.relatedIcons":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","skins.minerva.styles":"ready","skins.minerva.content.styles.images":"ready","mediawiki.hlist":"ready","skins.minerva.codex.styles":"ready","skins.minerva.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","mobile.init.styles":"ready","ext.relatedArticles.styles":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=[ "ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","skins.minerva.scripts","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.ondemand-pgn","ext.gadget.ArmSpelling","ext.gadget.HotCat","ext.gadget.Provelt","ext.gadget.easyTranslate","ext.gadget.edittop","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","mobile.init","ext.echo.centralauth","ext.relatedArticles.readMore.bootstrap","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.entrypoints.mffrequentlanguages","ext.cx.entrypoints.languagesearcher.init","mw.externalguidance.init","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.cite.styles%7Cext.relatedArticles.styles%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.hlist%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cmobile.init.styles%7Cskins.minerva.codex.styles%7Cskins.minerva.content.styles.images%7Cskins.minerva.icons%2Cstyles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=minerva"> <script async src="/w/load.php?lang=hy&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=minerva"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=ext.gadget.relatedIcons&only=styles&skin=minerva"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=hy&modules=site.styles&only=styles&skin=minerva"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.17"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="theme-color" content="#eaecf0"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/15c_green_mosque.jpg/1200px-15c_green_mosque.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1794"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/15c_green_mosque.jpg/800px-15c_green_mosque.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="1196"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/15c_green_mosque.jpg/640px-15c_green_mosque.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="957"> <meta name="viewport" content="width=device-width, initial-scale=1.0, user-scalable=yes, minimum-scale=0.25, maximum-scale=5.0"> <meta property="og:title" content="Քաղաքակրթություն - Վիքիպեդիա"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="manifest" href="/w/api.php?action=webapp-manifest"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Խմբագրել" href="/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Վիքիպեդիա (hy)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//hy.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org"> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> <meta http-equiv="X-Translated-By" content="Google"> <meta http-equiv="X-Translated-To" content="te"> <script type="text/javascript" src="https://www.gstatic.com/_/translate_http/_/js/k=translate_http.tr.en_GB.sLUaD8n-8CY.O/am=gAE/d=1/rs=AN8SPfpi3wsrGBfUnK-IHqzYxskd8oOqqw/m=corsproxy" data-sourceurl="https://hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6"></script> <link href="https://fonts.googleapis.com/css2?family=Material+Symbols+Outlined:opsz,wght,FILL,GRAD@20..48,100..700,0..1,-50..200" rel="stylesheet"> <script type="text/javascript" src="https://www.gstatic.com/_/translate_http/_/js/k=translate_http.tr.en_GB.sLUaD8n-8CY.O/am=gAE/d=1/exm=corsproxy/ed=1/rs=AN8SPfpi3wsrGBfUnK-IHqzYxskd8oOqqw/m=phishing_protection" data-phishing-protection-enabled="false" data-forms-warning-enabled="true" data-source-url="https://hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6"></script> <meta name="robots" content="none"> </head> <body class="mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Քաղաքակրթություն rootpage-Քաղաքակրթություն stable issues-group-B skin-minerva action-view skin--responsive mw-mf-amc-disabled mw-mf"> <script type="text/javascript" src="https://www.gstatic.com/_/translate_http/_/js/k=translate_http.tr.en_GB.sLUaD8n-8CY.O/am=gAE/d=1/exm=corsproxy,phishing_protection/ed=1/rs=AN8SPfpi3wsrGBfUnK-IHqzYxskd8oOqqw/m=navigationui" data-environment="prod" data-proxy-url="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog" data-proxy-full-url="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-source-url="https://hy.m.wikipedia.org/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" data-source-language="auto" data-target-language="te" data-display-language="te" data-detected-source-language="hy" data-is-source-untranslated="false" data-source-untranslated-url="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hy.m.wikipedia.org/wiki/%25D5%2594%25D5%25A1%25D5%25B2%25D5%25A1%25D6%2584%25D5%25A1%25D5%25AF%25D6%2580%25D5%25A9%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25A9%25D5%25B5%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25B6&anno=2" data-client="tr"></script> <div id="mw-mf-viewport"> <div id="mw-mf-page-center"><a class="mw-mf-page-center__mask" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#"></a> <header class="header-container header-chrome"> <div class="minerva-header"> <nav class="navigation-drawer toggle-list view-border-box"><input type="checkbox" id="main-menu-input" class="toggle-list__checkbox" role="button" aria-haspopup="true" aria-expanded="false" aria-labelledby="mw-mf-main-menu-button"> <label role="button" for="main-menu-input" id="mw-mf-main-menu-button" aria-hidden="true" data-event-name="ui.mainmenu" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet toggle-list__toggle"> </label> <div id="mw-mf-page-left" class="menu view-border-box"> <ul id="p-navigation" class="toggle-list__list"> <li class="toggle-list-item "><a class="toggle-list-item__anchor menu__item--home" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-mw="interface"> Տուն </a></li> <li class="toggle-list-item "><a class="toggle-list-item__anchor menu__item--random" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%A7%D5%BB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-mw="interface"> Պատահական </a></li> <li class="toggle-list-item skin-minerva-list-item-jsonly"><a class="toggle-list-item__anchor menu__item--nearby" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:Nearby?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-event-name="menu.nearby" data-mw="interface"> Մոտակայքում </a></li> </ul> <ul id="p-personal" class="toggle-list__list"> <li class="toggle-list-item "><a class="toggle-list-item__anchor mw-list-item menu__item--login" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-event-name="menu.login" data-mw="interface"> Մտնել </a></li> </ul> <ul id="pt-preferences" class="toggle-list__list"> <li class="toggle-list-item skin-minerva-list-item-jsonly"><a class="toggle-list-item__anchor menu__item--settings" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:MobileOptions&returnto=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-event-name="menu.settings" data-mw="interface"> Կարգավորումներ </a></li> </ul> <ul id="p-donation" class="toggle-list__list"> <li class="toggle-list-item "><a class="toggle-list-item__anchor menu__item--donate" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://donate.wikimedia.org/?wmf_source%3Ddonate%26wmf_medium%3Dsidebar%26wmf_campaign%3Dhy.wikipedia.org%26uselang%3Dhy%26wmf_key%3Dminerva" data-event-name="menu.donate" data-mw="interface"> Նվիրաբերել </a></li> </ul> <ul class="hlist"> <li class="toggle-list-item "><a class="toggle-list-item__anchor menu__item--about" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-mw="interface"> Վիքիպեդիայի մասին </a></li> <li class="toggle-list-item "><a class="toggle-list-item__anchor menu__item--disclaimers" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-mw="interface"> Հրաժարագրեր </a></li> </ul> </div><label class="main-menu-mask" for="main-menu-input"></label> </nav> <div class="branding-box"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B3%D5%AC%D5%AD%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A7%D5%BB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te"> <img src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" alt="Վիքիպեդիա" width="138" height="22" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> </a> </div> <form action="/w/index.php" method="get" class="minerva-search-form"> <div class="search-box"><input type="hidden" name="title" value="Սպասարկող:Որոնել"> <input class="search skin-minerva-search-trigger" id="searchInput" type="search" name="search" placeholder="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" aria-label="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում" autocapitalize="sentences" title="Որոնել Վիքիպեդիա կայքում [f]" accesskey="f"> </div><button id="searchIcon" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet skin-minerva-search-trigger"> Որոնել </button> </form> <nav class="minerva-user-navigation" aria-label="User navigation"> </nav> </div> </header> <main id="content" class="mw-body"> <div class="banner-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="pre-content heading-holder"> <div class="page-heading"> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">Քաղաքակրթություն</h1> <div class="tagline"></div> </div> <nav class="page-actions-menu"> <ul id="p-views" class="page-actions-menu__list"> <li id="language-selector" class="page-actions-menu__list-item"><a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#p-lang" data-mw="interface" data-event-name="menu.languages" title="Կարդալ այլ լեզվով" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet language-selector"> Կարդալ այլ լեզվով </a></li> <li id="page-actions-watch" class="page-actions-menu__list-item"><a role="button" id="ca-watch" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D5%84%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D6%81%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%BF%D6%84&returnto=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-event-name="menu.watch" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet menu__item--page-actions-watch"> Հսկել </a></li> <li id="page-actions-edit" class="page-actions-menu__list-item"><a role="button" id="ca-edit" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" data-event-name="menu.edit" data-mw="interface" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet edit-page menu__item--page-actions-edit"> Խմբագրել </a></li> </ul> </nav> <div id="mw-content-subtitle"></div> </div> <div id="bodyContent" class="content"> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"> <script>function mfTempOpenSection(id){var block=document.getElementById("mf-section-"+id);block.className+=" open-block";block.previousSibling.className+=" open-block";}</script> <div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="hy" dir="ltr"> <section class="mf-section-0" id="mf-section-0"> Քաղաքակրթություն, հասարակական զարգացման, նաև <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նյութական մշակույթ (դեռ գրված չէ)">նյութական</a> ու <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%A3%D6%87%D5%B8%D6%80_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հոգևոր մշակույթ">հոգևոր մշակույթի</a> մակարդակ, աստիճան։ Քաղաքակրթություն հասկացությունը երևան է եկել 18-րդ դարում և սերտորեն կապված է մշակույթ հասկացության հետ։ Ֆրանսիացի փիլիսոփաները քաղաքակիրթ էին համարում բանականության և արդարության սկզբունքների վրա հիմնված <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հասարակություն">հասարակությունը</a>։ Ըստ Օ. Շպենգլերի՝ քաղաքակրթությունը ցանկացած մշակույթի որոշակի զարգացման փուլն է։ Հիմնական հատկանիշներն են <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%A4%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Արդյունաբերություն">արդյունաբերության</a> ու <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8F%D5%A5%D5%AD%D5%B6%D5%AB%D5%AF%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Տեխնիկա">տեխնիկայի</a> զարգացումը, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%BD%D5%BF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Արվեստ">արվեստի</a> ու գրականության աստիճանական անկումը, մարդկանց մեծ քանակության կուտակումները խոշոր քաղաքներում, ժողովուրդների վերաճումը անդեմ զանգվածների<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-1">[1]</a>։ Քաղաքակրթությունը որոշ բարդ համակարգ է՝ քաղաքական զարգացման մակարդակով, մշակութային առանձնահատկությամբ, հաղորդակցության սիմվոլիկ համակարգերով։ Այն այնպիսի համալիր հասարակություն է, որը բնութագրվում է քաղաքակրթությամբ, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B7%D5%AC%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Էլիտար մշակույթ (դեռ գրված չէ)">էլիտար մշակույթով</a>, սոցիալական հաղորդակցության համակարգերով (գրային համակարգ) սոցիալական շերտավորմամբ և բնական միջավայրով<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Adams_1966-2">[2]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Haviland_2013-3">[3]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Wright_2004-4">[4]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Llobera_2003-5">[5]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Fern%C3%A1ndez-Armesto_2001-6">[6]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Boyden_2004-7">[7]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Solms-Laubach_2007-8">[8]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-:0-9">[9]</a>։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:15c_green_mosque.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/15c_green_mosque.jpg/220px-15c_green_mosque.jpg" decoding="async" width="220" height="329" class="mw-file-element" srcset="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/15c_green_mosque.jpg/330px-15c_green_mosque.jpg 1.5x,https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/15c_green_mosque.jpg/440px-15c_green_mosque.jpg 2x" data-file-width="2506" data-file-height="3746"></a> <figcaption> Կանաչ Մզկիթը <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%AC%D5%AD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Բալխ">Բալխում</a> (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%86%D5%B2%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Աֆղանստան">Աֆղանստանի</a> հյուսիսում) </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg/220px-Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg/330px-Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg 1.5x,https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6c/Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg/440px-Egypt.Giza.Sphinx.02.jpg 2x" data-file-width="2272" data-file-height="1704"></a> <figcaption> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Եգիպտոս">Եգիպտոս</a> Գիզայի բուրգ </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Maya-Maske.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Maya-Maske.jpg/220px-Maya-Maske.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Maya-Maske.jpg/330px-Maya-Maske.jpg 1.5x,https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/84/Maya-Maske.jpg/440px-Maya-Maske.jpg 2x" data-file-width="2560" data-file-height="1920"></a> <figcaption> Դիմակ (Մայաների քաղաքակրթություն) </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Clash_of_Civilizations_mapn2.png?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Clash_of_Civilizations_mapn2.png/220px-Clash_of_Civilizations_mapn2.png" decoding="async" width="220" height="107" class="mw-file-element" srcset="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Clash_of_Civilizations_mapn2.png/330px-Clash_of_Civilizations_mapn2.png 1.5x,https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/34/Clash_of_Civilizations_mapn2.png/440px-Clash_of_Civilizations_mapn2.png 2x" data-file-width="1260" data-file-height="612"></a> <figcaption> Քաղաքակրթությունների տեղաբաշխման քարտեզ </figcaption> </figure> Քաղաքակրթությունները սերտորեն կապված են այլ սոցիալական-քաղաքատնտեսական հատկանիշների հետ, ներառյալ կենտրոնացումը, մարդկանց կենցաղը, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%AB_%D5%B4%D5%A1%D5%BD%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Աշխատանքի մասնագիտացում (դեռ գրված չէ)">աշխատանքի մասնագիտացումը</a>, առաջընթացը, շահագործման <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B3%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Գաղափարախոսություն">գաղափարախոսությունները</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%AC_%D5%B3%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BA%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մոնումենտալ ճարտարապետություն (դեռ գրված չէ)">մոնումենտալ ճարտարապետությունը</a>, հարկման համակարգը և հասարակության կախվածությունը գյուղատնտեսությունից։ <div id="toc" class="toc" role="navigation" aria-labelledby="mw-toc-heading"> <input type="checkbox" role="button" id="toctogglecheckbox" class="toctogglecheckbox" style="display:none"> <div class="toctitle" lang="hy" dir="ltr"> <h2 id="mw-toc-heading">Բովանդակություն</h2><label class="toctogglelabel" for="toctogglecheckbox"></label> </div> <ul> <li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%81%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6">1 Հայեցակետերի պատմություն</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6">2 Պատմություն</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%B6%D5%B1%D5%B6%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80">3 Առանձնահատկություններ</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%84%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6">4 Մշակութային նույնություն</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B2%D5%A1%D6%80%D5%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A5%D6%80">5 Բարդ համակարգեր</a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-6"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B1%D5%BC%D5%A1%D5%BB%D5%AB%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8">5.1 Առաջին քաղաքակրթությունները</a> <ul> <li class="toclevel-3 tocsection-7"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%86%D5%A5%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A8_%D6%87_%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A8">5.1.1 Նեոլիթյան դարաշրջանը և անցումը քաղաքակրթությանը</a></li> <li class="toclevel-3 tocsection-8"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80">5.1.2 Բրոնզի դար</a></li> </ul></li> </ul></li> <li class="toclevel-1 tocsection-9"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80">6 Երկաթի դար</a> <ul> <li class="toclevel-2 tocsection-10"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%AB%D6%81_%D5%B4%D5%AB%D5%B6%D5%B9%D6%87_%D5%BE%D5%A1%D5%B2_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%AB%D6%81_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6">6.1 Միջնադարից մինչև վաղ ժամանակակից շրջան</a></li> </ul></li> <li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A1%D5%B6%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B4">7 Քաղաքակակրթությունների անկում</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B1%D5%BA%D5%A1%D5%A3%D5%A1">8 Ապագա</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B0">9 Պատկերասրահ</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-14"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%8F%D5%A5%D5%BD_%D5%B6%D5%A1%D6%87">10 Տես նաև</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-15"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6">11 Գրականություն</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-16"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%BE%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80">12 Ծանոթագրություններ</a></li> <li class="toclevel-1 tocsection-17"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D4%B1%D6%80%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A5%D6%80">13 Արտաքին հղումներ</a></li> </ul> </div> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(1)"> <h2 id="Հայեցակետերի_պատմություն">Հայեցակետերի պատմություն</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Հայեցակետերի պատմություն" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-1 collapsible-block" id="mf-section-1"> Անգլերեն «քաղաքակրթություն» բառը գալիս է 16-րդ դարի ֆրանսիական «քաղաքակիրթ» բառից «Քաղաքակրթության փիլիսոփայության» մեջ (1923) <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AC%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF_%D5%87%D5%BE%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ալբերտ Շվյուցեր (դեռ գրված չէ)">Ալբերտ Շվյուցերը</a> երկու կարծիք է արտահայտում։ Առաջինը ամբողջովին նյութական է, մյուսը՝ և՛ նյութական, և՛ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B7%D5%A9%D5%B6%D5%B8%D5%BD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Էթնոս">էթնիկական</a>։ Նա նշում է, որ մարդկությունը կորցնում է էթնիկական քաղաքակրթության գաղափարը։ 17-րդ դարի վերջերին և 19-րդ դարի սկզբներին <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ֆրանսիական հեղափոխություն">ֆրանսիական հեղափոխության</a> ընթացքում քաղաքակրթություն բառն օգտագործվել է եզակի, բայց ոչ երբեք հոգնակի և նշանակել է մարդկության առաջադիմությունն ամբողջությամբ վերցրած։ Բայց սա <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ֆրանսիա">Ֆրանսիայում</a>։ Քաղաքակրթությունն օգտագործվում է որպես հաշվելի գոյական 20-րդ դարում։ Այն դառնում է սովորական` նշանակելով պարզապես մշակույթ։ Միայն այս ընդհանրացված իմաստով հնարավոր է դառնում խոսել «միջնադարյան քաղաքակրթության» մասին։ Էլիասի հասկացողությամբ սա կլիներ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D6%84%D5%BD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Պարադոքս">պարադոքս</a>։ Արդեն 18-րդ դարում կար շատ կարևոր տարբերակում մշակույթի և քաղաքակրթության միջև։ Քաղաքակրթության մասին նոր մոտեցումներ մշակվեցին <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Գերմանիա">Գերմանիայում</a>։ Կյերկեքզարդը, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%86%D5%AB%D6%81%D5%B7%D5%A5?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Նիցշե">Նիցշեն</a>, նաև <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D5%A9%D5%A5?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Գյոթե">Գյոթեն</a> մշակույթները տեսնում էին որպես բնական օրգանիզմներ, որոնք չեն սահմանվում բնական, ռացիոնալ գործողություններով, այլ նախատրամադրված են դեպի ժողովրդական ոգին։ Քաղաքակրթությունը, ի տարբերություն նյութական առաջընթացի, ավելի ռացիոնալ է և առաջնորդում է սոցիալական շերտերին դեպի այնպիսի խառնվածքները, ինչպիսին են <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Նախանձ">նախանձը</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A5%D5%B2%D5%AE%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Կեղծավորություն (դեռ գրված չէ)">կեղծավորությունը</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%BC%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կռապաշտություն">կռապաշտությունը</a>։ </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(2)"> <h2 id="Պատմություն">Պատմություն</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=2&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Պատմություն" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-2 collapsible-block" id="mf-section-2"> Պատմականորեն մշակույթը այսպես կոչված «առաջադեմ» մշակույթն է՝ ի տարբերություն ավելի հավանական պարզունակ մշակույթների։ Քաղաքակրթությունը լայն իմաստով հակադրվում է կենտրոնացված հասարակություններին, այդ թվում՝ քոչվորական մշակույթներին, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%A5%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նեոլիթյան հասարակություններ (դեռ գրված չէ)">նեոլիթյան հասարակություններին</a> կամ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%88%D6%80%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Որսորդություն">որսորդությանն</a> ու <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D6%84%D5%B9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հավաքչություն">հավաքչությանը</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Adams_1966-2">[2]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Wright_2004-4">[4]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Wright_2004-4">[4]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Llobera_2003-5">[5]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Llobera_2003-5">[5]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Boyden_2004-7">[7]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Solms-Laubach_2007-8">[8]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-:0-9">[9]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-10">[10]</a>։ Քաղաքակրթությունները հիմնվում են խիտ բնակեցված վայրերում, որտեղ կա իշխող վերնախավ և կախյալ քաղաքային և գյուղական բնակչություն, իսկ իշխանությունը վերնախավի ձեռքում է, որն իր վերահսկողությունն է սահմանում բնության և մարդկանց վրա<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-11">[11]</a>։ Քաղաքակրթությունների ծագման ամենավաղ շրջանը ընդհանուր առմամբ կապված է նեոլիթյան հեղափոխության վերջնական փուլերի հետ, որն ավարտվում է քաղաքաշինական հեղափոխությամբ, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Պետություն">պետության</a> կազմավորմամբ, քաղաքական զարգացմամբ և իշխող վերնախավի առաջացմամբ։ Նախկին նեոլիթյան տեխնոլոգիաներն ու ապրելակերպը ստեղծվել էր <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A5%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մերձավոր Արևելք">Մերձավոր Արևելքում</a> (օրինակ, Գյոբեկի Տեպեում, մոտ մ. թ. ա. 9130 թվականից), այնուհետև <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Չինաստան">Չինաստանի</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B2%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D5%A5%D5%BF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Դեղին գետ">Դեղին գետի</a> և Յանցզի գետերի շրջանում (օրինակ, Պինտտուշակյան մշակույթը մ. թ. ա. 7500 թվականին) և ավելի ուշ՝ այնպիսի վայրերում, ինչպիսին են <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Հյուսիսարևելյան ամերիկյան քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">հյուսիսարևելյան ամերիկյան քաղաքակրթությունը</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Haas,_Jonathan_2004-12">[12]</a> և Մեզոամերկան։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Machu_Picchu_(3833992683).jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg/220px-Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" data-file-width="3888" data-file-height="2592"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 147px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg/220px-Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg" data-width="220" data-height="147" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg/330px-Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg/440px-Machu_Picchu_%283833992683%29.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Մաչու Պիկչու </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Uxmal,_Nunnery_Quadrangle.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg/220px-Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" data-file-width="1024" data-file-height="768"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 165px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg/220px-Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg" data-width="220" data-height="165" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg/330px-Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg/440px-Uxmal%2C_Nunnery_Quadrangle.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Կուսանոցի քառանկյուն շինության բակը <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%88%D6%82%D5%B7%D5%B4%D5%A1%D5%AC?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ուշմալ">Ուշմալում</a> (Մեզոամերիկյան քաղաքակրթություն) </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG/220px-Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG" decoding="async" width="220" height="150" class="mw-file-element" data-file-width="591" data-file-height="403"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 150px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG/220px-Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG" data-width="220" data-height="150" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG/330px-Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG/440px-Sudan_Meroe_Pyramids_2001.JPG 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Քուշի թագավորության բուրգերը, ներկայումս Սուդանում գտնվող Մերոե քաղաքում, 1934-1961). </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mayapan_chac.JPG?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Mayapan_chac.JPG/220px-Mayapan_chac.JPG" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" data-file-width="3264" data-file-height="2448"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 165px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Mayapan_chac.JPG/220px-Mayapan_chac.JPG" data-width="220" data-height="165" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Mayapan_chac.JPG/330px-Mayapan_chac.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Mayapan_chac.JPG/440px-Mayapan_chac.JPG 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մայապան (դեռ գրված չէ)">Մայապան</a>, քաղաք <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%85%D5%B8%D6%82%D5%AF%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect mw-disambig" title="Յուկատան">Յուկատան</a> թերակղզում </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_(illustration_1900).jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg/220px-Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg" decoding="async" width="220" height="142" class="mw-file-element" data-file-width="5197" data-file-height="3361"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 142px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg/220px-Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg" data-width="220" data-height="142" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg/330px-Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/11/Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg/440px-Templo_Mayor_in_Mexico-Tenochtitlan_16th_century_%28illustration_1900%29.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8F%D5%A5%D5%B6%D5%B8%D5%B9%D5%BF%D5%AB%D5%BF%D5%AC%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Տենոչտիտլան">Տենոչտիտլան</a> </figcaption> </figure> Միջագետքը նեոլիթյան հեղափոխության ամենազարգացած վայրն էր 6500 տարի առաջ<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Haas,_Jonathan_2004-12">[12]</a>։ Այս տարածքը հայտնաբերվել է որպես այնպիսի վայր, որտեղ տեղի են ունեցել ամենակարևոր զարգացումները մարդկության պատմության մեջ, ներառյալ անիվի գաղափարը, մաթեմատիկան, աստղագիտական և գյուղատնտեսական զարգացումները<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-historyandpolicy-13">[13]</a>։ Քաղաքային հեղափոխության քաղաքակրթությունը իր հերթին կախված էր <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A1%D5%B6%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Սանդալիզմ (դեռ գրված չէ)">սանդալիզմի</a> զարգացումից, կենդանիների ընտելացումից, հացահատիկի աճեցումից և մարդկանց կենսամակարդակի բարձրացումից, որոնք նպաստեցին տնտեսական մասշտաբների աճին և որոշակի սոցիալական ոլորտներում ավելցուկային արտադրանքի կուտակմանը։ Բարդ մշակութային համակարգերից մինչև քաղաքակրթության անցումը կարծես թե վիճելի է, թվում է, այն կապված է պետական կառույցների զարգացման հետ, որոնցում վերնախավին շնորհվեց իշխող դասակարգի դեր<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-14">[14]</a>։ Նեոլիթյան ժամանակաշրջանի վերջում տարբեր քաղաքակրթություններից սկսեցին կազմավորվել Քալքոլիկտական (ք. ա. 3300 թվականներ) քաղաքակրթությունները։ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%A5_%D5%A4%D5%A1%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Բրոնզե դար">Բրոնզե դարին</a> մ. թ. ա. 1200 թվականին հաջորդեց <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Երկաթի դար">երկաթի դարը</a>, որի ընթացքում ի հայտ եկան մի շարք նոր քաղաքակակրթություններ։ 1500-ական թվականներին Արևմտյան Եվրոպայում ևս սկսվեց գիտական նոր մոտեցումների ներդրման ժամանակաշրջան՝ ստեղծելով արդյունաբերական և տեխնոլոգիական ներկա քաղաքակրթությունը։ </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(3)"> <h2 id="Առանձնահատկություններ">Առանձնահատկություններ</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=3&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Առանձնահատկություններ" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-3 collapsible-block" id="mf-section-3"> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg/170px-Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg" decoding="async" width="170" height="228" class="mw-file-element" data-file-width="1700" data-file-height="2275"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 170px;height: 228px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg/170px-Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg" data-width="170" data-height="228" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg/255px-Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg/340px-Aristotle_Altemps_Inv8575.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Քաղաքակրթության պատմության մեջ ոչ ոք այս հասկացությունն ավելի լավ չի բնութագրել, քան հույն փիլիսոփա <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D5%AC%D5%A8&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Արիստոտելը (դեռ գրված չէ)">Արիստոտելը</a> (384–322 Ք.ա.), որն հիմնարար և ընդհանրական ազդեցություն է ունեցել ավելի քան երկու հազար տարի<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-15">[15]</a> </figcaption> </figure> Սոցիալական գիտնականները մի շարք հատկանիշներ են սահմանել, որոնցով քաղաքակրթությունը տարբերվում է այլ բաներից<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-16">[16]</a>։ Քաղաքակրթություններն առանձնացել են իրենց կենցաղով, կենսամիջոցների տեսակներով, տնտեսական համակարգերով, գրագիտությամբ և այլ մշակութային հատկանիշներով։ Էնդրյու Նիկիֆորուկը պնդում է, որ քաղաքակրթությունները ապավինել են մարդկանց մկանների աշխատանքին, ստրուկների էներգիային, որի շնորհիվ ցանվել են մշակաբույսեր, կառուցվել քաղաքներ։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Machu_Picchu.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Machu_Picchu.jpg/220px-Machu_Picchu.jpg" decoding="async" width="220" height="163" class="mw-file-element" data-file-width="389" data-file-height="289"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 163px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Machu_Picchu.jpg/220px-Machu_Picchu.jpg" data-width="220" data-height="163" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a7/Machu_Picchu.jpg/330px-Machu_Picchu.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a7/Machu_Picchu.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B9%D5%B8%D6%82_%D5%8A%D5%AB%D5%AF%D5%B9%D5%B8%D6%82?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մաչու Պիկչու">Մաչու Պիկչու</a> քաղաքի (Պերու) ավերակները </figcaption> </figure> Ստրկությունը նախապատմական քաղաքակրթությունների ընդհանուր առանձնահատկությունն է։ Բոլոր քաղաքակրթությունները կախված են եղել <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B3%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B2%D5%A1%D5%BF%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Գյուղատնտեսություն">գյուղատնտեսությունից</a>, որի շնորհիվ ստեղծվել են կենսապայմաններ, բացառությամբ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Պերու">Պերուի</a> վաղ քաղաքակրթությունների, որոնք, հնարավոր է, որ կախված լինեին ծովային ռեսուրսներից<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-17">[17]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-18">[18]</a>։ Հացահատիկային տնտեսություններում կարող էին սննդամթերքային ավելցուկներ առաջանալ հատկապես ինտենսիվ գյուղատնտեսական մեթոդների ներդրման միջոցով։ Ավելի քիչ են եղել այգեգործության վրա հիմնված քաղաքակրթությունները. դրանք շատ հազվադեպ են եղել։ Հացահատիկային ավելցուկը թույլ է տվել մարդկանց զբաղվել հացահատիկի մշակությամբ։ Վաղ քաղաքակրթությունները ներառել են զինվորներ, արհեստավորներ, հոգևորականներ, ինչպես նաև մասնագիտական կարիերա ունեցող այլ անձանց։ Սննդամթերքի ավելցուկն առաջացրել է աշխատանքի բաժանում և մարդկային գործունեության բազմազանություն՝ որպես քաղաքակրթութություններին բնորոշ հատկանիշ։ Այնուամենայնիվ, որոշ վայրերում որսորդ-հավաքարարների ձեռքում կուտակվել է սննդամթերքների ավելցուկ։ Օրինակ, խաղաղօվկիանոսյան հյուսիս-արևմուտքի շրջանում ապրող որոշ բնիկ ժողովուրդների մոտ, գուցե նաև Մեզոլիթյան Նաթուֆլան մշակույթի ժամանակաշրջանում, առաջացել են լայնամասշտաբ հասարակական կազմակերպություններ և տեղի է ունեցել աշխատանքի բաժանում։ Սա նախորդել է բույսերի աճեցմանը և կենդանիների ընտելացմանը<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-19">[19]</a>։ Քաղաքակրթությունները տարբերվում են այլ հասարակական ձևերից։ Քաղաքակրթություն բառը միաժամանակ սահմանվում է «քաղաքներում ապրել» արտահայտությամբ։ Նրանք, ովքեր չէին զբաղվում գյուղատնտեսությամբ, կենտրոնանում էին քաղաքներում աշխատելու և առևտրի համար<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-20">[20]</a>։ Համեմատած այլ հասարակությունների հետ՝ քաղաքակրթություններն ունեն ավելի բարդ կառուցվածք, որը <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Պետություն">պետությունն</a> է<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-21">[21]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-22">[22]</a>, մեծ տարբերություն կա տարբեր դասերի միջև։ Քաղաքներում սովորաբար կենտրոնացած իշխող դասը վերահսկում է ավելցուկի մեծ մասը և իր կամքը իրականացնում կառավարության կամ բյուրոկրատիայի գործունեության միջոցով։ Կոնֆլիկտի տեսաբան Մորթոն Ֆրիդը և ինտեգրացիոն տեսաբան Էլման Սերվայսը դասակարգել են մարդկային մշակույթները՝ հիմնված քաղաքական համակարգերի և սոցիալական անհավասարության վրա<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-23">[23]</a>։ Որսորդությամբ և հավաքչությամբ զբաղվողների խմբերը սովորաբար եղել են հավասարազոր<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-24">[24]</a> մինչդեռ քաղաքակրթություններին բնորոշ են եղել բարձրագույն ստրատիֆացված կառույցները, սոցիալական տարբեր դասերը՝ թագավոր, ազատներ, ստրուկներ։ Քաղաքակրթություններն ունեցել են բարդ սոցիալական հիերարխիկ կառուցվածք՝ կազմակերպված ինստիտուցիոնալ իշխանություններով<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-25">[25]</a>։ Տնտեսապես քաղաքակրթությունները հանդես են բերում տնտեսական կառուցվածքի բարդ համակարգ՝ անձնական սեփականության և փոխանակության ձևերով, ինչպիսին չի լինում պակաս կազմակերպված հասարակություններում։ Նստակյաց կյանքով ապրող մարդիկ սեփականություն ձեռք բերելու և ավելացնելու առավել լավ հնարավորություն են ունենում, քան քոչվորական կյանքով ապրողները։ Ոմանք ձեռք են բերում հողային սեփականություն։ Քաղաքակրթություններում բոլոր մարդիկ չեն, որ զբաղված են իրենց սննդամթերքի արտադրությամբ։ Նրանցից ոմանք զբաղվում են իրենց ապրանքների և ծառայությունների առևտրով։ Վաղ երկաթի դարում մարդկանց տարբեր պահանջմունքների բավարարման համար անհրաժեշտ էր դրամական համակարգի առկայությունը, իսկ այդ համակարգի մենաշնորհային վերահսկողությունը շահում է հասարակական և քաղաքական վերնախավը։ </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(4)"> <h2 id="Մշակութային_նույնություն">Մշակութային նույնություն</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=4&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Մշակութային նույնություն" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-4 collapsible-block" id="mf-section-4"> Քաղաքակրթությունը կարող է առնչվել բարդ հասարակության մշակութային կյանքին և ոչ թե միայն մշակույթին։ Ամեն հասարակություն, քաղաքակրթություն է այն, թե ոչ, ունի որոշակի <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սովորույթ">սովորույթների</a> և գաղափարների, արտադրության և արվեստի համակարգ, որը նրան դարձնում է յուրօրինակ։ Քաղաքակրթությունն ունի մշակութային զարգացման միտումներ, պետական կառավարման համակարգ, գրականություն, պրոֆեսիոնալ արվեստ, ճարտարապետություն, կազմակերպված կրոն, կրթական որոշակի մակարդակ և վերնախավի վերահսկողություն։ Բարդ մշակույթը, կապված քաղաքակրթության հետ, միտումներ ունի տարածվելու և ազդելու այլ մշակույթների վրա` երբեմն նրանց ձուլելով քաղաքակրթության մեջ։ Դասական օրինակը-չինական քաղաքակրթությունն է և նրա ազդեցությունը տեղական քաղաքակրթությությունների վրա, ինչպիսին էին <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կորեա">Կորեայինը</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%83%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ճապոնիա">Ճապոնիայինը</a> և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%B4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Վիետնամ">Վիետնամինը</a>։ Շատ քաղաքակրթություններ իրականում լայն տարածված էին շատ երկրներում։ Քաղաքակրթությունը, որում մարդն ապրում է, մշակութային ինքնություն է հաղորդում նրան։ <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Bundesarchiv_Bild_183-R06610,_Oswald_Spengler.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg" decoding="async" width="220" height="299" class="mw-file-element" data-file-width="583" data-file-height="792"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 299px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg" data-width="220" data-height="299" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ae/Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-R06610%2C_Oswald_Spengler.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4_%D5%87%D5%BA%D5%A5%D5%B6%D5%A3%D5%AC%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Օսվալդ Շպենգլեր">Օսվալդ Շպենգլեր</a> </figcaption> </figure> Շատ պատմաբաններ կենտրոնանում են այդ լայն մշակութային բնագավառների վրա և դիտում են քաղաքակրթությունը որպես առանձին միավոր <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Spengler,_Oswald_1919-26">[26]</a>։ Շպենգլերը հավատում էր քաղաքակրթությանը՝ ընդունելով հիմնական մշակութային սիմվոլները։ Մշակույթներն ապրում են ծննդյան, կյանքի, անկման և մահվան փուլերը։ Շպենգլերը հաստատում է, որ քաղաքակրթությունը հանդիսանում է մշակույթի անկման սկիզբը<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-Spengler,_Oswald_1919-26">[26]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Buddhist_temple_in_Midong,_Urumqi,_Xinjiang_(2).jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg/220px-Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" data-file-width="3216" data-file-height="2136"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 146px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg/220px-Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg" data-width="220" data-height="146" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg/330px-Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg/440px-Buddhist_temple_in_Midong%2C_Urumqi%2C_Xinjiang_%282%29.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Բուդդիստական տաճար Չինաստանում </figcaption> </figure> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%A4_%D4%B9%D5%B8%D5%B5%D5%B6%D5%A2%D5%AB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Առնոլդ Թոյնբի">Առնոլդ Թոյնբիի</a> միասնական քաղաքակրթության հայեցակարգը նույնպես ազդել է 20-րդ դարի կեսերի տեսությունների վրա։ Թոյնբին պարզաբանել է քաղաքակրթական պրոցեսները իր բազմաբնույթ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%C2%AB%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%C2%BB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="«Պատմության հետազոտություն»">«Պատմության հետազոտություն»</a> աշխատության մեջ, որում ցույց է տվել 21 քաղաքակրթությունների զարգացումն ու անկումը և հինգ «կալանավորված» քաղաքակրթությունները։ Ըստ Թոյնբիի՝ քաղաքակրթություններն ընդհանրապես թուլացել են և անկում ապրել ստեղծագործական փոքրամասնության անհաջողությունների պատճառով՝ պայմանավորված բարոյական ու կրոնական անկմամբ, այլ ոչ թե տնտեսական և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B7%D5%AF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D5%A3%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Էկոլոգիա">էկոլոգիական</a> պատճառներով։ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%AC_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D5%A9%D5%AB%D5%B6%D5%A3%D5%BF%D5%B8%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սամուել Հանթինգտոն">Սամուել Պ․ Հանթինգտոնը</a> սահմանում է քաղաքակրթությունը որպես ժողովրդի ամենաբարձր մշակութային խմբավորում և մշակութային ինքնության ամենաբարձր մակարդակ, որը տարբերվում է այլ մակարդակներից։ Հանթինգտոնի քաղաքակրթության մասին տեսությունները քննարկվում են<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-27">[27]</a>։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:View_from_Taipei_101,_Taiwan_(5234479379).jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg/220px-View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg" decoding="async" width="220" height="146" class="mw-file-element" data-file-width="3008" data-file-height="2000"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 146px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg/220px-View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg" data-width="220" data-height="146" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg/330px-View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/19/View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg/440px-View_from_Taipei_101%2C_Taiwan_%285234479379%29.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B9%D5%A1%D5%B5%D5%BE%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Թայվան">Թայվանի</a> մայրաքաղաք <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%A5%D5%B5&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Թամբեյ (դեռ գրված չէ)">Թամբեյի</a> համայնապատկերը </figcaption> </figure> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(5)"> <h2 id="Բարդ_համակարգեր">Բարդ համակարգեր</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=5&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Բարդ համակարգեր" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-5 collapsible-block" id="mf-section-5"> Տեսաբանների մյուս խումբը, որն օգտվում է համակարգի տեսությունից, քաղաքակրթությունը դիտարկում է որպես բարդ համակարգ, որի միջոցով կարելի է վերլուծել օբյեկտների խմբերը, որոնք գործում են համաձայնեցված՝ արդյունքի հասնելու համար։ Նրանք գալիս են դեռևս նախաքաղաքային մշակույթից։ Նրանց միջև կա տնտեսական, քաղաքական, ռազմական, դիվանագիտական, սոցիալական և մշակութային փոխհամագործակցություն։ Ամեն մի կազմակերպություն բարդ սոցիալական համակարգ է, իսկ քաղաքակրթությունը մեծ կազմակերպություն է։ Համակարգային տեսությունը օգնում է ընդդիմանալ մակերեսային և մոլորեցնող վերլուծություններին քաղաքակրթությունների ուսումնասիրության և նկարագրության մեջ։ Համակարգային տեսաբանները տեսնում են քաղաքների միջև եղած տարբեր տեսակի հարաբերությունները (ներառյալ տնտեսական, մշակութային փոխազդեցություն, քաղաքական և դիվանագիտական հարաբերություններ)։ Այս ոլորտներն հաճախ տարբեր մակարդակներում են գտնվում։ Օրինակ, առևտրային ցանցերը մինչև 19-րդ դարը ավելի մեծ էին, քան մշակութային և քաղաքական ոլորտները; Լայնածավալ առևտրային ուղիները, այդ թվում՝ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D6%84%D5%BD%D5%AB_%D5%B3%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%B0?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մետաքսի ճանապարհ">Մետաքսի ճանապարհը</a>, որն անցնելով <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կենտրոնական Ասիա">Կենտրոնական Ասիայով</a> և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%95%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D5%BD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Հնդկական Օվկիանոս">Հնդկական Օվկիանոսով</a>, կապում էր <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրությունը</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Պարսկաստան">Պարսկաստանը</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հնդկաստան">Հնդկաստանն</a> ու <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Չինաստան">Չինաստանը</a>, ստեղծվել էր 2000 հազար տարի առաջ, երբ այդ քաղաքակրթությունները հազիվ թե տարածեին ցանկացած հարաբերություն (քաղաքական, ռազմական, դիվանագիտական, մշակութային)<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-28">[28]</a>։ Շատ տեսաբաններ պնդում են, որ ամբողջ աշխարհը արդեն ինտեգրվել է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D6%80%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%BF%D5%A5%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Համաշխարհային համակարգային տեսություն (դեռ գրված չէ)">«համաշխարհային համակարգին»</a>, որը հայտնի է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Համաշխարհայնացում">գլոբալիզացիա</a> անունով։ Աշխարհի տարբեր քաղաքակրթությունները և հասարակությունները ամբողջ աշխարհում տնտեսականապես, քաղաքականապես և նույնիսկ մշակութայինորեն փոխկապակցված են բազմաթիվ առումներով։ Կա բանավեճ, թե <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BB%D5%B6%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ինտեգրում (դեռ գրված չէ)">ինտեգրումը</a> երբ է սկսվել, և ինչպիսի առանցքային ցուցանիշ կա ինտեգրման մեջ։ Մշակութային, տեխնոլոգիական, տնտեսական, քաղաքական, թե զինվորական դիվանագիտության ցուցանիշն է քաղաքակրթության աստիճանը որոշելու համար հիմնական ցուցանիշ համարվում։ Դեյվիդ Ուիլկինսոնը առաջադրել է այն տեսակետը, որ Միջագետքի և Եգիպտոսի քաղաքակրթությունների տնտեսական եւ ռազմատեխնիկական ինտեգրումը հանգեցրել է մ.թ.ա. 1500 թվականին «Կենտրոնական քաղաքակրթության» ստեղծմանը .<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-29">[29]</a>։ Կենտրոնական քաղաքակրթությունը հետագայում ընդլայնվել է համաշխարհային մասշտաբով եվրոպական գաղութացումից հետո՝ ընդգրկելով Մերձավոր Արևելքի և Եվրոպայի ողջ տարածքը, իսկ տասնիններորդ դարում՝ նաև Ամերիկան, Ավստրալիան, Չինաստանը և Ճապոնիան։ Ըստ Ուիլկինսոնի՝ քաղաքակրթությունները կարող են մշակութայինորեն տարբեր լինել, ինչպես Կենտրոնական քաղաքակրթությունը, կամ լինել միատարր, ինչպես ճապոնական քաղաքակրթությունը։ Այն ինչ Հանթինգթոնը կոչում է «քաղաքակրթությունների բախում» կարող է Ուիլկինսոնի մոտ բնութագրվել որպես հակամարտություններ մշակութային ոլորտներում մեկ գլոբալ քաղաքակրթության շրջանակներում։ Մյուս տեսաբանները որպես գլոբալացման առաջին քայլը նշում են <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%B9%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A1%D6%81_%D5%A1%D6%80%D5%B7%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%B6%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խաչակրաց արշավանքներ">Խաչակրաց արշավանքները</a>։ Ավելի ավանդական տեսանկյունը այն է, որ հասարակությունների ցանցերը ընդլայնվել և դանդաղել են պատմության հնագույն ժամանակներից, և որ ներկայիս գլոբալացման տնտեսությունը ու մշակույթը եվրոպական վերջին գաղութացման արդյունք են։ <div class="mw-heading mw-heading3"> <h3 id="Առաջին_քաղաքակրթությունները">Առաջին քաղաքակրթությունները</h3> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=6&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Առաջին քաղաքակրթությունները" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg/440px-Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg.png" decoding="async" width="440" height="194" class="mw-file-element" data-file-width="940" data-file-height="415"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 440px;height: 194px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg/440px-Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg.png" data-width="440" data-height="194" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg/660px-Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e9/Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg/880px-Centres_of_origin_and_spread_of_agriculture.svg.png 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Աշխարհի քարտեզ ցույց է տալիս գյուղատնտեսական կենտրոնների մոտավոր վայրերը և նրանց տարածման նախապատմությունը։ Արգավանդ հատված (11,000 BP), the <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%85%D5%A1%D5%B6%D6%81%D5%A6%D5%AB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Յանցզի">Յանցզի</a> և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B4%D5%A5%D5%B2%D5%AB%D5%B6_%D5%A3%D5%A5%D5%BF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Դեղին գետ">Դեղին գետ</a> ավազաններ (9000 BP) և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%86%D5%B8%D6%80_%D4%B3%D5%BE%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Նոր Գվինեա">Նոր Գվինեա</a> (9000–6000 BP), <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A5%D5%A6%D5%B8%D5%A1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մեզոամերիկա">Մեզոամերիկա</a> (5000–4000 BP), Հյուսիսային Ամերիկա, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հարավային Ամերիկա">Հարավային Ամերիկա</a> (5000–4000 BP), <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Սահարա">Սահարա</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Աֆրիկա">Աֆրիկա</a> (5000–4000 BP, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Միացյալ Նահանգներ">Արևելյան Միացյալ Նահանգներ</a> (4000–3000 BP)<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-DiamondandBellwood2003-30">[30]</a> </figcaption> </figure> <div class="mw-heading mw-heading4"> <h4 id="Նեոլիթյան_դարաշրջանը_և_անցումը_քաղաքակրթությանը"><span id=".D5.86.D5.A5.D5.B8.D5.AC.D5.AB.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6_.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.A1.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6.D5.A8_.D6.87_.D5.A1.D5.B6.D6.81.D5.B8.D6.82.D5.B4.D5.A8_.D6.84.D5.A1.D5.B2.D5.A1.D6.84.D5.A1.D5.AF.D6.80.D5.A9.D5.B8.D6.82.D5.A9.D5.B5.D5.A1.D5.B6.D5.A8">Նեոլիթյան դարաշրջանը և անցումը քաղաքակրթությանը</h4> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=7&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Նեոլիթյան դարաշրջանը և անցումը քաղաքակրթությանը" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"> Հիմնական հոդված՝ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%86%D5%A5%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A9?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Նեոլիթ">Նեոլիթ</a> </div> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%A5%D5%A4%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%A6%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Սեդենտիզմ (դեռ գրված չէ)">Սեդենտիզմի</a> գործընթացը տեղի է ունեցել մոտ 12,000 թվականին մ․թ․ա․ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%BF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Լևանտ">Լևանտի</a> շրջանում՝ հարավ-արևմտյան <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ասիա">Ասիայում</a>, չնայած շուտով այն շարունակվել է աշխարհի այլ շրջաններում։ Քաղաքակրթություններն որպես կանոն առաջացել են <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%A5%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A1%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նեոլիթյան հեղափոխություն (դեռ գրված չէ)">նեոլիթյան հեղափոխության</a> կամ գյուղատնտեսական հեղափոխությունից հետո, որը տեղի է ունեցել տարբեր վայրերում մ․թ․ա․ 8,000-5,000 թվականներին հատկապես հարավ-արևմտյան Ասիայում/հարավային Ասիա, հյուսիսային/կենտրոնական Աֆրիկայում և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կենտրոնական Ամերիկա">Կենտրոնական Ամերիկայում</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-repository.ias.ac.in-31">[31]</a>։ Նախապես այն կապված էր կենսապայմանների փոփոխման հետ, որը հանգեցնում էր գյուղատնտեսական հողերի պտղաբերության նվազեցմանը։ Անհրաժեշտ էր պարարտացնել դաշտերը․ բնակիչները ստիպված էին այդ տարածքներից շարժվել, հեռանալ, որպեսզի կարգավորվի խնդիրը։ Խոշոր գետերի հովիտներում <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8B%D6%80%D5%B0%D5%A5%D5%B2%D5%A5%D5%B2?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ջրհեղեղ">ջրհեղեղի</a> շնորհիվ վերականգնվում է հողի պտղաբերությունը, աճում է բնակչության խտությունը; Սա նպաստում է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%BA%D6%80%D5%A1%D5%B6%D6%84%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ապրանքաշրջանառություն">ապրանքաշրջանառության</a> հեղափոխությանը։ Մարդիկ օգտագործում էին ընտելացված կենդանիներին ոչ միայն մսի, կաթ, բրդի համար, այլև գոմաղբը սայլերով տեղաշարժման և տարածման համար<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-32">[32]</a>։ Կլիմայի փոփոխությունը հանգեցնում է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BE%D5%A1%D5%AD%D5%BD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ծախս">ծախսի</a> և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%95%D5%A3%D5%B8%D6%82%D5%BF&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Օգուտ (դեռ գրված չէ)">օգուտի</a> հարաբերակցության փոփոխությանը համայնքների միջև, որի արդյունքում լքվում են անպաշտպան համայնքները, հանդես են գալիս պարսպապատ քաղաքները, ի հայտ են գալիս քաղաքակրթություններ։ Քաղաքային հեղափոխությունը նշանավորում է քաղաքակրթական հեղափոխության սկիզբը, ավելցուկների կուտակման սկիզբը և հնարավորություն տալիս քաղաքներին ու տնտեսություններին զարգանալ։ Դա պայմանավորված էր բռնության՝ որպես պետության մենաշնորհի ի հայտ գալով, զինվորական դասի առաջացմամբ, էնդեմիկ պատերազմներով, հասարակության արագ շերտավորմամբ և մարդկային զոհաբերության երևույթով<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-33">[33]</a>։ <div class="mw-heading mw-heading4"> <h4 id="Բրոնզի_դար">Բրոնզի դար</h4> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=8&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Բրոնզի դար" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"> Հիմնական հոդված՝ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Բրոնզի դար">Բրոնզի դար</a> </div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg/220px-Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg" decoding="async" width="220" height="328" class="mw-file-element" data-file-width="584" data-file-height="871"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 328px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg/220px-Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg" data-width="220" data-height="328" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg/330px-Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/61/Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg/440px-Sayyid_Mohammed_Abdullah_Hassan.jpeg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Մուհամմեդ Աբդուլլահ Հասսան Սայյիդի արձանը Մոգադիշոյում </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Mesopotamia.PNG?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Mesopotamia.PNG/220px-Mesopotamia.PNG" decoding="async" width="220" height="178" class="mw-file-element" data-file-width="450" data-file-height="364"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 178px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Mesopotamia.PNG/220px-Mesopotamia.PNG" data-width="220" data-height="178" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Mesopotamia.PNG/330px-Mesopotamia.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Mesopotamia.PNG/440px-Mesopotamia.PNG 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Միջագետք (Մեսոպատամիա) </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Oceania_(orthographic_projection).svg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/220px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" data-file-width="541" data-file-height="541"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 220px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/220px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png" data-width="220" data-height="220" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/330px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8e/Oceania_%28orthographic_projection%29.svg/440px-Oceania_%28orthographic_projection%29.svg.png 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Օվկիանիան կիսագնդային քարտեզում </figcaption> </figure> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Աֆրիկա">Աֆրիկա</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D4%B5%D5%A3%D5%AB%D5%BA%D5%BF%D5%B8%D5%BD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հին Եգիպտոս">Հին Եգիպտոս</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B5%D5%A9%D5%B8%D5%BE%D5%BA%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Եթովպիայի պատմություն (դեռ գրված չէ)">Հին Եթովպիա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#%D5%B0%D5%AB%D5%B6" title="Սոմալիի պատմություն">Հին Սոմալի</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ամերիկաններ (դեռ գրված չէ)">Ամերիկաններ</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%A1%D5%AD%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նախակոլումբոսյան Ամերիկա (դեռ գրված չէ)">Նախակոլումբոսյան Ամերիկա</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AB%D5%BD%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%89%D5%AB%D5%AF%D5%B8_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Հյուսիսային Չիկո քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Հյուսիսային Չիկո</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AC&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Կարալ (դեռ գրված չէ)">Կարալ</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%95%D5%AC%D5%B4%D5%A5%D6%84&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Օլմեք (դեռ գրված չէ)">Օլմեք</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B6%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Զապոտեկյան քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Զապոտեկյան քաղաքակրթություն</a></li> </ul></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ասիա">Ասիա</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Բրոնզի դար">Բրոնզի դարը</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կենտրոնական Ասիա">Կենտրոնական Ասիայում</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%AF%D5%BF%D6%80%D5%AB%D5%A1-%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BB%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%A1_%D5%B0%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%BF%D6%80%D5%B8%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Բակտրիա-Մարջիանա հնագիտական կենտրոն (դեռ գրված չէ)">Բակտրիա-Մարջիանա հնագիտական կենտրոն</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%AB%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%B1%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D6%84&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Հին մերձավոր Արևելք (դեռ գրված չէ)">Հին մերձավոր Արևելք</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%A1-%D4%B1%D5%A6%D5%A6%D5%AB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Հայասա-Ազզի">Հայասա-Ազզի</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%A3%D5%A5%D5%BF%D6%84?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Միջագետք">Միջագետք</a> (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%87%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Շումեր">Շումեր</a>)</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BC%D6%87%D5%A1%D5%B6%D5%BF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Լևանտ">Լևանտ</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Քանան">Քանան</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80_%D4%B1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Բրոնզի դար Անատոլայի քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Էգեյան</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A8_%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Բրոնզի դարը Չինաստանում (դեռ գրված չէ)">Բրոնզի դարը Չինաստանում</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B6%D5%B8%D6%82_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Արևմտյան Զու հարստություն (դեռ գրված չէ)">Արևմտյան Զու հարստություն</a></li> </ul></li> <li>Բրոնզի դարը <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հարավային Ասիա">Հարավային Ասիայում</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BB%D5%B6%D5%A4%D5%B8%D5%BD_%D5%B0%D5%B8%D5%BE%D5%BF%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ինդոս հովտի քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Ինդոս հովտի քաղաքակրթություն</a></li> </ul></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B2%D6%80%D5%B8%D5%B6%D5%A6%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A8_%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Բրոնզի դարը Եվրոպայում (դեռ գրված չէ)">Բրոնզի դարը Եվրոպայում</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B7%D5%A3%D5%A5%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Էգեյան քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Էգեյան քաղաքակրթություն</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%B6%D5%B8%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մինոսյան քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Մինոսյան քաղաքակրթություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Միկենյան քաղաքակրթություն">Միկենյան քաղաքակրթություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նարագիական քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Նարագիական քաղաքակրթություն</a></li> </ul></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Օվկիանիա">Օվկիանիա</a> <ul> <li> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BC%D5%A1%D5%BA%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B4%D5%B7%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%A9&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Լապիտայի մշակույթ (դեռ գրված չէ)">Լապիտայի մշակույթ</a></li> </ul></li> </ul></li> </ul> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(6)"> <h2 id="Երկաթի_դար">Երկաթի դար</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=9&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Երկաթի դար" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-6 collapsible-block" id="mf-section-6"> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"> Հիմնական հոդված՝ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B5%D6%80%D5%AF%D5%A1%D5%A9%D5%AB_%D5%A4%D5%A1%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Երկաթի դար">Երկաթի դար</a> </div> Երկաթի դարը սովորաբար հաջորդում է Բրոնզի դարին, որի ժամանակ օգտագործվում է երկաթը։ Վաղ շրջանը բնութագրվում է երկաթի լայն օգտագործմամբ։ Այդ նյութի գործածությունը համապատասխանում է հասարակական այլ փոփոխություններին, գյուղատնտեսական զանազան մեթոդներին, կրոնական համոզմունքներին և գեղարվեստական ոճերին։ Երկաթի դարը որպես հնագիտական տերմին նշում է քաղաքակրթության մակարդակ և մարդկանց մշակույթ, գործածվում է մետաղը որպես գործիքներ և զենք պատրաստելու միջոց <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-TJEB-34">[34]</a>: Երկաթի դարը եռյակ համակարգի երեք սկզբունքային ժամանակաշրջաններից է՝ ստեղծված Քրիստիան ուրգենսեն Թոմսենի կողմից (1788–1865)՝ դասակարգելու համար անտիկ հասարակությունների առաջընթացի նախապատմական աստիճանները<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-35">[35]</a>։ Կարլ Հասպերսը՝ գերմանական պատմական փիլիսոփան, կարծում է, որ հնագույն քաղաքակրթությունները տուժվել են են մ. թ. ա. 800-200 թվականներին, որի ընթացքում մի շարք իմաստուն տղամարդիկ, մարգարեներ, կրոնական բարեփոխիչներ և փիլիսոփաներ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Չինաստան">Չինաստանից</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հնդկաստան">Հնդկաստանից</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Իրան">Իրանից</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Իսրայել">Իսրայելից</a> և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հունաստան">Հունաստանից</a> փոխել են քաղաքակրթության ուղղվածությունը<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-36">[36]</a>։ Վիլյամ Հարդի Մաքնեյլը նկատել է, որ պատմության այդ փուլը եղել է մեկը այն մշակույթներից, երբ նախկին առանձին. քաղաքակրթությունների միջև մշակութային շփումը կայացել է փակ շրջանում և Չինաստանից դեպի <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%A5%D6%80%D5%AF%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AE%D5%B8%D5%BE?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Միջերկրական ծով">Միջերկրական ծովի</a> շրջան տեղափոխությամբ։ Այդ պայմանավորված էր <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B4%D6%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BC%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Դրամական շրջանառություն (դեռ գրված չէ)">դրամական շրջանառությամբ</a> և կրոնների տարածմամբ։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:IranBisotunDareiosRelief2.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/IranBisotunDareiosRelief2.jpg/220px-IranBisotunDareiosRelief2.jpg" decoding="async" width="220" height="134" class="mw-file-element" data-file-width="2676" data-file-height="1627"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 134px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/IranBisotunDareiosRelief2.jpg/220px-IranBisotunDareiosRelief2.jpg" data-width="220" data-height="134" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/IranBisotunDareiosRelief2.jpg/330px-IranBisotunDareiosRelief2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/IranBisotunDareiosRelief2.jpg/440px-IranBisotunDareiosRelief2.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Բեհիսթունյան արձանագրությունից </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Tesheiba02~.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Tesheiba02~.jpg/220px-Tesheiba02~.jpg" decoding="async" width="220" height="503" class="mw-file-element" data-file-width="1863" data-file-height="4259"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 503px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Tesheiba02~.jpg/220px-Tesheiba02~.jpg" data-width="220" data-height="503" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Tesheiba02~.jpg/330px-Tesheiba02~.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/18/Tesheiba02~.jpg/440px-Tesheiba02~.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Վանի թագավորություն <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B5%D5%B7%D5%A5%D5%A2%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Թեյշեբա">Թեյշեբա</a> աստծո արձանը </figcaption> </figure> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%86%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Աֆրիկա">Աֆրիկա</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Քուշի թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Քուշ</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ախումի թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Ախում</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Արևելյան Ասիա">Արևելյան Ասիա</a> քաղաքակրթություն <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B6%D5%B8%D6%82&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Արևելյան Զու (դեռ գրված չէ)">Արևելյան Զու</a> դինաստիա Գարնան և աշնան շրջան</li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B5%D5%BE%D6%80%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Եվրասիական քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Եվրասիական քաղաքակրթություն</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A5%D5%AC%D5%BF%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կելտեր">Կելտեր</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%AB%D6%80%D5%AB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Նաիրի">Նաիրի</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%88%D6%82%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Ուրարտու">Ուրարտու</a></li> </ul></li> <li>Միջերկրածովյան քաղաքակրթությունը <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Դասական Հունաստան">Դասական շրջան</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%AF_%D5%80%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Անտիկ Հունաստան">Անտիկ Հունաստան</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%A5%D5%AC%D5%AC%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Հելլենիստական քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Հելլենիստական քաղաքակրթություն</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%AF_%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Անտիկ Հռոմ (դեռ գրված չէ)">Անտիկ Հռոմ</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հռոմեական կայսրություն">Հռոմեական կայսրություն</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B7%D5%BF%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Էտրուսկներ">Էտրուսկներ</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BB%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%81%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Իբերացիներ (դեռ գրված չէ)">Իբերացիներ</a></li> </ul></li> <li>Միջին Արևելյան քաղաքակրթություն <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B6%D5%BF%D5%AB%D5%AF_%D4%BB%D5%BD%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D5%AC&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Անտիկ Իսրայել (դեռ գրված չէ)">Անտիկ Իսրայել</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D6%80_%D4%B1%D5%BD%D5%B8%D6%80%D5%A5%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նոր Ասորեստանյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Նոր Ասորեստանյան կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%B8%D6%80_%D4%B2%D5%A1%D5%A2%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նոր Բաբելոնյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Նոր Բաբելոնյան կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BB%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Իրանի պատմություն">Պարսկաստան</a>՝ սկսած <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D6%84%D5%A5%D5%B4%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Աքեմենյաններ">Աքեմենյաններից</a></li> </ul></li> <li>Հարավային Ասիայի քաղաքակրթություն <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A5%D5%A4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B7%D6%80%D5%BB%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Վեդայական ժամանակաշրջան (դեռ գրված չէ)">Վեդայական Հնդկաստան</a></li> </ul></li> </ul> <div class="mw-heading mw-heading3"> <h3 id="Միջնադարից_մինչև_վաղ_ժամանակակից_շրջան"><span id=".D5.84.D5.AB.D5.BB.D5.B6.D5.A1.D5.A4.D5.A1.D6.80.D5.AB.D6.81_.D5.B4.D5.AB.D5.B6.D5.B9.D6.87_.D5.BE.D5.A1.D5.B2_.D5.AA.D5.A1.D5.B4.D5.A1.D5.B6.D5.A1.D5.AF.D5.A1.D5.AF.D5.AB.D6.81_.D5.B7.D6.80.D5.BB.D5.A1.D5.B6">Միջնադարից մինչև վաղ ժամանակակից շրջան</h3> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=10&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Միջնադարից մինչև վաղ ժամանակակից շրջան" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> Բարձրագույն կրոնների տարածումը, սկսած <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B6%D6%80%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Զրադաշտականություն">զրադաշտականությունից</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%B6%D6%86%D5%B8%D6%82%D6%81%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կոնֆուցիականություն">կոնֆուցիականությունից</a> և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B2%D5%B8%D6%82%D5%A4%D5%A4%D5%AB%D5%A6%D5%B4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Բուդդիզմ">բուդդիզմից</a>, կապված էր առանցքային դարաշրջանի զարգացումների հետ։ Դրանց մեջ գլխավորը եղել է խոշոր ռազմական պետությունների ստեղծումը որպես հզոր միավոր, որը կիրառում էր բռնություն։ Դա նաև կապված էր դրամի և դրամավարկային տնտեսությունների տարածման հետ, որոնք ազդեցություն էին ունեցել նախորդ տեղական համայնքների ավանդույթների վրա։ Դավանական կրոնի աճը բերեց ավելի մեծ պետությունների միավորմանը։ <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Angkor_Wat_W-Seite.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Angkor_Wat_W-Seite.jpg/220px-Angkor_Wat_W-Seite.jpg" decoding="async" width="220" height="153" class="mw-file-element" data-file-width="900" data-file-height="627"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 153px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Angkor_Wat_W-Seite.jpg/220px-Angkor_Wat_W-Seite.jpg" data-width="220" data-height="153" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Angkor_Wat_W-Seite.jpg/330px-Angkor_Wat_W-Seite.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Angkor_Wat_W-Seite.jpg/440px-Angkor_Wat_W-Seite.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Անգկոր </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG/220px-InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG" decoding="async" width="220" height="156" class="mw-file-element" data-file-width="1401" data-file-height="994"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 156px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG/220px-InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG" data-width="220" data-height="156" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG/330px-InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG/440px-InsideImamHusaynMosqueKarbalaIraqPre2006.JPG 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Իմամ Հուսեինի մզկիթը </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_(cuadrado).jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg/220px-Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" data-file-width="1024" data-file-height="1024"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 220px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg/220px-Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg" data-width="220" data-height="220" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg/330px-Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a6/Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg/440px-Gran_muralla_badalig_agosto_2004JPG_%28cuadrado%29.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Մեծ պատ (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մոնղոլիա">Մոնղոլիա</a>) </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Piedrasnegrastrono.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Piedrasnegrastrono.jpg/220px-Piedrasnegrastrono.jpg" decoding="async" width="220" height="160" class="mw-file-element" data-file-width="550" data-file-height="400"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 160px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Piedrasnegrastrono.jpg/220px-Piedrasnegrastrono.jpg" data-width="220" data-height="160" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Piedrasnegrastrono.jpg/330px-Piedrasnegrastrono.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c8/Piedrasnegrastrono.jpg/440px-Piedrasnegrastrono.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Պյեդրա Նեգրասի I-ի գահը (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Մայաներ">Մայաներ</a>) </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hanoi,_view_of_the_city_-_1.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg/220px-Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" data-file-width="2128" data-file-height="2832"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 293px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg/220px-Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg" data-width="220" data-height="293" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg/330px-Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/69/Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg/440px-Hanoi%2C_view_of_the_city_-_1.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Հանոյ (Վիետնամ) </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG/220px-%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG" decoding="async" width="220" height="135" class="mw-file-element" data-file-width="3018" data-file-height="1851"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 135px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG/220px-%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG" data-width="220" data-height="135" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG/330px-%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/98/%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG/440px-%D5%86%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B7%D5%BE%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D5%B7%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%B6.JPG 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Նյուշվայնշտայն ամրոց </figcaption> </figure> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Քրիստոնեական աշխարհ">Քրիստոնեական աշխարհ</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Արևմտյան քրիստոնյաներ (դեռ գրված չէ)">Արևմտյան քրիստոնյաներ</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Արևելյան քրիստոնյաներ (դեռ գրված չէ)">Արևելյան քրիստոնյաներ</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%B7%D5%AD%D5%A1%D6%80%D5%B0&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Իսլամական աշխարհ (դեռ գրված չէ)">Իսլամական աշխարհ</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BB%D5%BD%D5%AC%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D5%BD%D5%AF%D5%A5%D5%A4%D5%A1%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Իսլամական ոսկեդար (դեռ գրված չէ)">Իսլամական ոսկեդար</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խալիֆայություն">Խալիֆայություն</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8C%D5%A1%D5%B7%D5%AB%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ռաշիդունների խալիֆայություն (դեռ գրված չէ)">Ռաշիդունների խալիֆայություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Օմայան խալիֆայություն">Օմայան խալիֆայություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%A2%D5%A2%D5%A1%D5%BD%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AD%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D6%86%D5%A1%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Աբբասյան խալիֆայություն">Աբբասյան խալիֆայություն</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%B8%D5%B4%D5%A1%D5%AC%D5%AB?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սոմալի">Սոմալի</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%B5%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Սուլթանական Ադալյա (դեռ գրված չէ)">Սուլթանական Ադալյա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%AA%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%AC%D5%A9%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Աժուրանի սուլթանություն (դեռ գրված չէ)">Աժուրանի սուլթանություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Վարսանգալի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Վարսանգալի կայսրություն</a></li> </ul></li> <li>Մոնղոլա-թուրքական (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B7%D5%AC%D5%AB%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Էլիխանություն (դեռ գրված չէ)">Էլիխանություն</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B9%D5%A5%D5%B4%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Թեմուրյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Թեմուրյան կայսրություն</a>)</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%BD%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Օսմանյան կայսրություն">Օսմանյան կայսրություն</a></li> </ul></li> <li>Ասիա <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%91%D5%AB%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ցիների դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Ցին Չինաստան</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1%D0%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Հան դինաստիաд (դեռ գրված չէ)">Հան Չինաստան</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D5%A3%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B5%D5%B8&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Կոգուրյո (դեռ գրված չէ)">Կոգուրյո</a> Կորեա</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8E%D5%A5%D6%81_%D5%B0%D5%A1%D6%80%D5%BD%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Վեց հարստություն (դեռ գրված չէ)">Վեց հարստություն</a> (Չինաստան)</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D6%82%D5%B5_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Սույ դինաստիա (դեռ գրված չէ)">Սույ Չինաստան</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8F%D5%A1%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Տան դինաստիա">Տան դինաստիա</a> Չինաստան]]</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%BE%D5%A5%D5%B8&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Գորվեո (դեռ գրված չէ)">Գորվեո</a> Կորեա</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8C%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ռյուրիկների թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Ռյուրիկների թագավորություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մոնղոլական կայսրություն">Մոնղոլական կայսրություն</a> (Յուան Չինաստան)</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մին դինաստիա">Մին Չինաստան</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%89%D5%AA%D5%B8%D5%BD%D5%B8%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Չժոսոն (դեռ գրված չէ)">Չժոսոն</a> Կորեա</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%91%D5%AB%D5%B6_%D5%A4%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ցին դինաստիա">Ցին դինաստիա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%96%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A1%D5%BA%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ֆեոդալական ճապոնիա (դեռ գրված չէ)">Ֆեոդալական ճապոնիա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D5%A5%D5%BF%D5%B6%D5%A1%D5%B4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Վիետնամ">Կոնֆուցիական Վիետնամ</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BE-%D4%B1%D6%80%D6%87%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D4%B1%D5%BD%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Հարավ-Արևելյան Ասիա">Հարավ-Արևելյան Ասիա</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%96%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A1%D5%B6%D5%AB_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ֆունանի թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Ֆունան</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%89%D5%A5%D5%B6%D5%AC%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Չենլա (դեռ գրված չէ)">Չենլա</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%89%D5%A5%D5%B6%D5%AC%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Չենլա (դեռ գրված չէ)">Չենլա</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%B6%D5%A3%D5%AF%D5%B8%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Անգկոր">Անգկոր</a> Անգոր <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%B8%D5%BB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կամբոջա">Կամբոջա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%96%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%BA%D5%AB%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6_(900-1521)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ֆիլիպինների պատմություն (900-1521) (դեռ գրված չէ)">Ֆիլիպինյան դասալկան շրջան</a></li> </ul></li> <li>Հնդկական քաղաքակրթություն <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Դասական Հնդկաստան (դեռ գրված չէ)">Դասական Հնդկաստան</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%BB%D5%B6%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Միջնադարյան Հնդկաստան (դեռ գրված չէ)">Միջնադարյան Հնդկաստան</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%89%D5%B8%D5%AC%D5%A1_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Չոլա կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Չոլա կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8E%D5%AB%D5%BB%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Վիջանագարայի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Վիջանագարայի կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մարատյան կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Մարատյան կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D5%B6%D5%B2%D5%B8%D5%AC%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մոնղոլների կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Մոնղոլների կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8A%D5%B8%D6%82%D5%A5%D5%A2%D5%AC%D5%B8%D5%B5%D5%AB_%D5%B0%D5%AB%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Պուեբլոյի հին ժողովուրդներ (դեռ գրված չէ)">Պուեբլոյի հին ժողովուրդներ</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%95%D5%BA%D5%A5%D5%B8%D5%BF%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Օպեոտա (դեռ գրված չէ)">Օպեոտա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8A%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Պիտայան (դեռ գրված չէ)">Պիտայան</a></li> </ul></li> <li>Մեզոամերիկական քաղաքակրթություն <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8F%D5%B8%D5%AC%D5%BF%D5%A5%D5%AF&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Տոլտեկ (դեռ գրված չէ)">Տոլտեկ</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D6%81%D5%BF%D5%A5%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ացտեկների (դեռ գրված չէ)">Ացտեկների</a> քաղաքակրթություն</li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մայաների քաղաքակրթություն">Մայաների քաղաքակրթություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B6%D5%A1%D6%80%D5%B8%D5%BF%D5%A5%D5%AF%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6Z&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Զարոտեկյան քաղաքակրթությունZ (դեռ գրված չէ)">Զարոտեկյան քաղաքակրթությունZ</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8A%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A5%D5%BA%D5%A5%D5%B9%D5%A1&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Պուրեպեչա (դեռ գրված չէ)">Պուրեպեչա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8F%D5%AC%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%84_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Տլապանեք ժողովուրդներ (դեռ գրված չէ)">Տլապանեք ժողովուրդներ</a></li> </ul></li> <li>Անդյան քաղաքակրթություն <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%89%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Չիմոր (դեռ գրված չէ)">Չիմոր</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BF%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%AF%D5%B8_%D5%A9%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Կուսկո թագավորություն (դեռ գրված չէ)">Կուսկո թագավորություն</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BB%D5%B6%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ինկերի կայսրություն">Ինկերի կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Աումարյան ժողովուրդներ (դեռ գրված չէ)">Աումարա</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%AA%D5%B8%D5%B2%D5%B8%D5%BE%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%A4%D5%B6%D5%A5%D6%80%D0%9C&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մուիսկների ժողովուրդներМ (դեռ գրված չէ)">Մուիսկների ժողովուրդներМ</a> (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D6%82%D5%AB%D5%BD%D5%AF%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%B0%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%A4%D5%A1%D5%B7%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մուիսկների համադաշնություն (դեռ գրված չէ)">Մուիսկների համադաշնություն</a>)</li> </ul></li> <li>Աֆրիկյան քաղաքակրթություն <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A1%D5%A3%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D6%82&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Բագադու (դեռ գրված չէ)">Բագադու</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Կանեմայի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Կանեմայի կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%A1%D5%AC%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մալիական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Մալիական կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D5%B8%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Սոնգայի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Սոնգայի կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B7%D5%A1%D5%B6%D5%BF%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Աշանտի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Աշանտի կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B5%D5%A9%D5%B8%D5%BE%D5%BA%D5%AB%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Եթովպիայի կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Եթովպիայի կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B2%D5%A5%D5%B6%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Բենին կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Բենին կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%95%D5%B5%D5%B8_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Օյո կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Օյո կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B4%D5%A1%D5%B0%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%B5&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Դահոմեյ (դեռ գրված չէ)">Դահոմեյ</a></li> </ul></li> <li>Եվրոպա <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8D%D6%80%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%BC%D5%B8%D5%B4%D5%A5%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Սրբազան հռոմեական կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Սրբազան հռոմեական կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%BF%D5%A1%D5%AC%D5%B4%D5%A1%D6%80_%D5%B4%D5%AB%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Կալմար միություն (դեռ գրված չէ)">Կալմար միություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BB%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Իսպանական կայսրություն">Իսպանական կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B3%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Գերմանական կայսրություն">Գերմանական կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%96%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%BD%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%A3%D5%A1%D5%B2%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ֆրանսիական գաղութային կայսրություն">Ֆրանսիական գաղութային կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B2%D6%80%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Բրիտանական կայսրություն">Բրիտանական կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8C%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ռուսական կայսրություն">Ռուսական կայսրություն</a></li> </ul></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%BE%D5%AF%D5%AB%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Օվկիանիա">Օվկիանիա</a> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8F%D5%B8%D6%82%D5%B5_%D5%8F%D5%B8%D5%B6%D5%A3%D5%A1_%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%BD%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Տույ Տոնգա կայսրություն (դեռ գրված չէ)">Տույ Տոնգա կայսրություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8C%D5%A1%D6%83%D5%A1_%D5%86%D5%B8%D6%82%D5%B5_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ռափա Նույ քաղաքակրթություն (դեռ գրված չէ)">Ռափա Նույ քաղաքակրթություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%86%D5%A1%D5%B6_%D5%84%D5%A1%D5%A4%D5%B8%D5%AC&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Նան Մադոլ (դեռ գրված չէ)">Նան Մադոլ</a></li> </ul></li> </ul> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(7)"> <h2 id="Քաղաքակակրթությունների_անկում">Քաղաքակակրթությունների անկում</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=11&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Քաղաքակակրթությունների անկում" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-7 collapsible-block" id="mf-section-7"> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:TCCKhaldun.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/TCCKhaldun.jpg/220px-TCCKhaldun.jpg" decoding="async" width="220" height="331" class="mw-file-element" data-file-width="402" data-file-height="604"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 331px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/TCCKhaldun.jpg/220px-TCCKhaldun.jpg" data-width="220" data-height="331" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/TCCKhaldun.jpg/330px-TCCKhaldun.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/43/TCCKhaldun.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Իբն Խալդուն </figcaption> </figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Theodor_Mommsen_2.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description"> <noscript> <img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Theodor_Mommsen_2.jpg/220px-Theodor_Mommsen_2.jpg" decoding="async" width="220" height="323" class="mw-file-element" data-file-width="3240" data-file-height="4760"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 220px;height: 323px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Theodor_Mommsen_2.jpg/220px-Theodor_Mommsen_2.jpg" data-width="220" data-height="323" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Theodor_Mommsen_2.jpg/330px-Theodor_Mommsen_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fd/Theodor_Mommsen_2.jpg/440px-Theodor_Mommsen_2.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> <figcaption> Թեոդոր Մոմզեն </figcaption> </figure> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"> Հիմնական հոդված՝ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Հասարակական ճգնաժամ (դեռ գրված չէ)">հասարակական ճգնաժամ</a> </div> Քաղաքակրթությունները հիմնականում ավարտին են հասնում երկու ճանապարհով՝ կամ մտնելով այլ տարածված քաղաքակրթության մեջ (ինչպիսին եգիպտականը, որը մտավ հելլենիստական Հունաստանի, իսկ հետո հռոմեական քաղաքակրթության մեջ), կամ ճգնաժամով՝ ավելի պարզ ձևի վերադառնալու համար <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-37">[37]</a> Քաղաքակրթության փլուզման վերաբերյալ շատ բացատրություններ են եղել։ Ոմանք ուշադրություն են դարձրել պատմական օրինակներին, մյուսները՝ ընդհանուր տեսությանը։ <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BB%D5%A2%D5%B6_%D4%BD%D5%A1%D5%AC%D5%A4%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Իբն Խալդուն">Իբն Խալդունի</a> Մուքադդիմահը ազդել է իսլամական քաղաքակրթության վերլուծության, զարգացման և անկման տեսությունների վրա</li> </ul> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-38">[38]</a>: <ul> <li>Էդվարդ Գիբոնի «Հռոմեական կայսրության Ճգնաժամ և անկումը աշխատությունը» աչքի է ընկնում Հռոմեական կայսրության անկման մանրամասն վերլուծությամբ։ Գիբոնը կարծում է, որ Հռոմեական կայսրության անկումը եղել է բնական և անխուսափելի և վերջնական անկումը արձանագրվել է Կոստանդնուպոլսի գրավումով (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/1453_%D5%A9%D5%BE%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="1453 թվական">1453 թվական</a>)։</li> </ul> Ըստ Գիբոնի՝ Հռոմի անկումը բնական և անխուսափելի էր։ «Կործանման պատմությունը պարզ և ակնհայտ է, և մենք ոչ թե պետք է հարցնենք, թե ինչու է Հռոմեական կայսրությունը կործանվել այլ պետք է ավելի շուտ զարմանանք, որ այն այդքան երկար ժամանակ գոյատևել է»<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-39">[39]</a>։ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B9%D5%A5%D5%B8%D5%A4%D5%B8%D6%80_%D5%84%D5%B8%D5%B4%D5%A6%D5%A5%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Թեոդոր Մոմզեն">Թեոդոր Մոմզեն</a> իր «Հռոմի պատմությունում» առաջարկել էր կայսրության փլուզումը կապել 476 թվականի հետ։ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%95%D5%BD%D5%BE%D5%A1%D5%AC%D5%A4_%D5%87%D5%A5%D5%B6%D5%A3%D5%A1%D5%AC%D5%A6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Օսվալդ Շենգալզ (դեռ գրված չէ)">Օսվալդ Շենգալզը</a>, իր «Արևմուտքի անկումը» աշխատության մեջ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A5%D5%BF%D6%80%D5%A1%D6%80%D5%AD%D5%AB&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Պետրարխի (դեռ գրված չէ)">Պետրարխիի</a> ժամանակագրական բաժանումը մերժելով՝ առաջարկել էր ընդամենը ութ «հասուն քաղաքակրթություն»։ Նա պնդում էր, որ աճող մշակույթները հակված են զարգանալ կայսերական քաղաքակրթությունների մեջ, որոնք ընդարձակվում են և ի վերջո կործանվում իշխանության ժողովրդավարական ձևերով։ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%BC%D5%B6%D5%B8%D5%AC%D5%A4_%D5%8B._%D4%B9%D5%B8%D5%B5%D5%B6%D5%A2%D5%AB%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Առնոլդ Ջ. Թոյնբին (դեռ գրված չէ)">Առնոլդ Ջ. Թոյնբին</a> իր <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B8%D6%82%D5%BD%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%B6%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Պատմության ուսումնասիրություն (դեռ գրված չէ)">«Պատմության ուսումնասիրություն»</a> աշխատությունում առաջադրել է այն տեսակետը, որ եղել են ավելի շատ քաղաքակրթություններ (այդ թվում`մի քանի կալանավորված քաղաքակրթություններ), և որ բոլոր քաղաքակրթությունները հակված են եղել գնալ Մոմզենի կողմից հայտնաբերված ցիկլով։ Քաղաքակրթության անկման պատճառը տեղի է ունենում, երբ մշակութային էլիտան դառնում է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%A2%D5%B8%D6%82%D5%B5%D5%AE?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Մակաբույծ">մակաբույծ</a> էլիտա, որը հանգեցնում է անկման ներքին և արտաքին նախադրյալների առաջացմանը։ Ջարեդ Դայմոնդը իր գրքում 2005 թվականին ներկայացնում է 41 ուսումնասիրված մշակույթների քայքայման հինգ հիմնական պատճառ՝ ծառահատում, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B2%D5%AB_%D5%A7%D6%80%D5%B8%D5%A6%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Հողի էրոզիա">հողի էրոզիա</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%AC%D5%AB%D5%B4%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կլիմա">կլիմայի</a> փոփոխություն, անհրաժեշտ ռեսուրսներ ձեռք բերելու համար կախվածությունը միջազգային առևտրից, ներքին և արտաքին բռնությունների մակարդակի բարձրացում, ինչպիսիք են պատերազմը կամ ներխուժումը, ինչպես նաև ներքին և արտաքին միջավայրի խնդիրների նկատմամբ հասարակության արձագանքները։ Պետեր Տուրչինը իր<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-40">[40]</a>։ «Ծանոթություն սոցիալական մակրոդինամիկայի և աշխարհիկ ցիկլերի և հազարամյակի միտումների» մեջ առաջարկում է մի շարք մաթեմատիկական մոդելներ, որոնք նկարագրում են քաղաքակրթությունների փլուզումը։ Օրինակ, Տուրչինի «հարկաբյուջետային-ժողովրդագրական» մոդելի հիմնական տրամաբանությունը կարելի է պարզաբանել այսպես։ Սոցիալադեմոգրաֆիական նախնական փուլը մենք դիտարկում ենք որպես մեկ շնչին ընկնող արտադրության և սպառման համեմատաբար բարձր մակարդակ, որը տանում է դեպի ավելցուկային արտադրության նկատմամբ բնակչության պահանջարկի աճի համեմատաբար բարձր ցուցանիշներ։ Արդյունքում այդ էտապում բնակչությունը իրեն կարող է թույլ տալ վճարել հարկերը առանց առանձնահատուկ դժվարության։ Հարկերը բավականաչափ հեշտ էին հավաքվում, իսկ բնակչության աճը ուղեկցվում էր պետական եկամուտների աճով։ Միջանկյալ փուլում մեկ մարդու հաշվով արտադրության և սպառման մեկ շնչին ընկնող մակարդակները նվազում են, և ավելի ու ավելի դժվար է լինում հավաքել հարկերը բնակչությունից, պետական եկամուտները դադարում են աճել, աճում են պետական ծախսերը։ Արդյունքում այս փուլում պետությունը սկսում է բյուջետային խնդիրներ ունենալ։ Վերջնական փլուզման փուլերում բնակչության մեկ շնչին ընկնող արտադրանքը նվազում է, ավելցուկային եկամուտները նվազում են, հետագայում նվազում են նաև պետական եկամուտները։ Պետությունը ավելի ու ավելի շատ ռեսուրսների կարիք է զգում, աճում է պետության կողմից բնակչության վերահսկողությունը։ Ի վերջո, դա հանգեցնում է սովի, համաճարակների, պետական ապասառեցման, ժողովրդագրական և քաղաքակրթական փլուզման <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-41">[41]</a>: </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(8)"> <h2 id="Ապագա">Ապագա</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=12&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Ապագա" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-8 collapsible-block" id="mf-section-8"> <div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"> Տե՛ս նաև՝ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B3%D5%AC%D5%B8%D5%A2%D5%A1%D5%AC_%D5%A1%D5%B2%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AC%D5%AB_%D5%BC%D5%AB%D5%BD%D5%AF&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Գլոբալ աղետալի ռիսկ (դեռ գրված չէ)">Գլոբալ աղետալի ռիսկ</a> </div> Քաղաքական սոցիոլոգ Սամուել Հանթինգթոնը<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-42">[42]</a> փաստում է, որ 21-րդ դարի քաղաքակրթության բնորոշ գիծը լինելու է քաղաքակրթությունների բախումը։ Ըստ Հանթինգթոնի՝ քաղաքակրթությունների միջև բախումը ճնշելու է ազգային պետությունների և գաղափարախոսությունների միջև եղած բախումը, որ բնորոշ է 19-20-րդ դարերին։ Այս տեսակետները վիճարկվում են այնպիսիների կողմից, ինչպիսիք են Էդվարդ Սայիդը, Մուհամմեդ Ասադը և Ամարտի Սենը<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-43">[43]</a>։ Ռոնալդ Ինգլեհարթը և Պիպպա Նորրիսը փաստարկում են, որ քաղաքակրթությունների բախումը մուսուլմանական աշխարհի և Արևմուտքի միջև նրա համար է, որ մուսուլմանական աշխարհը չի հանդուրժում Արևմուտքի առավել ազատամիտ սեռական արժեքները, և հանդուրժողականության այս պակասը հավանաբար կհանգեցնի ժողովրդավարության մերժման<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-44">[44]</a>։ «Ինքնություն և բռնություն»-ում Սենը հարց է տալիս, թե մարդիկ տարբերակվում են ըստ քաղաքակրթությունների, թե՞ կրոնի և մշակույթի։ Նա օրինակ է բերում տարբեր մշակույթներ։ Մշակութային պատմաբան <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%BD_%D4%B2%D5%A5%D6%80%D5%B4%D5%A1%D5%B6&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Մորիս Բերման (դեռ գրված չէ)">Մորիս Բերմանը</a> առաջադրում է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B1%D5%B4%D5%A5%D6%80%D5%AB%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB_%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9_%D5%A4%D5%A1%D6%80%D5%A5%D6%80&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Ամերիկայի մութ դարեր (դեռ գրված չէ)">Ամերիկայի մութ դարերը</a>, կայսրության ավարտը։ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%84%D5%AB%D5%A1%D6%81%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%86%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D5%A3%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Միացյալ Նահանգներում (դեռ գրված չէ)">Միացյալ Նահանգներում</a> նյութական գործոնների առկայությունը, ծայրահեղ անհատականությունը, տարածքային ու տնտեսական ընդարձակումը և նյութական հարստության որոնումը տանելու են դեպի անխուսափելի փլուզում։ Քաղաքական գերբեռնվածությունը, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A2%D6%87%D5%A5%D5%BC%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Հասարակության բևեռացումը (դեռ գրված չէ)">հասարակության ծայրահեղ բևեռացումը</a>, եզրակացնել է տալիս, որ ներկայիս համակարգը հասնելու է մի իրավիճակի, որտեղ գոյություն ունեցող հսկայական <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B4%D5%A5%D6%86%D5%AB%D6%81%D5%AB%D5%BF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-disambig" title="Դեֆիցիտ">դեֆիցիտներով</a> տնտեսության սոցիալապես և քաղաքականապես գոյություն ունենալն անհնար է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-45">[45]</a>։ Բերմանի թեզը թեև ավելի շատ խորություն ունի, բայց նման է քաղաքային կյանքը պլանավորող Ջեյն Ջեյքոբսին թեզին, որը պնդում է, որ Միացյալ Նահանգների մշակութային հինգ սյուները՝ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B4%D5%A1%D5%B5%D5%B6%D6%84?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect mw-disambig" title="Համայնք">համայնքը</a> և <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB%D6%84?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ընտանիք">ընտանիքը</a> բարձրագույն կրթությունը, գիտական արդյունավետ պրակտիկան լրջորեն քայքայվում են։ Այս սյուների <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%B8%D5%BC%D5%B8%D5%A6%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կոռոզիա">կոռոզիան</a> ըստ Ջակոբսի, կապված է սոցիալական խնդիրների հետ, ինչպիսիք են <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D4%B2%D5%B6%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%BA%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B3%D5%A3%D5%B6%D5%A1%D5%AA%D5%A1%D5%B4%D5%A8&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Բնապահպանական ճգնաժամը (դեռ գրված չէ)">բնապահպանական ճգնաժամը</a>, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8C%D5%A1%D5%BD%D5%AB%D5%A6%D5%B4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ռասիզմ">ռասիզմը</a>, հարուստների և աղքատների միջև կապի աճող խզումը։ Որոշ բնապահպանական գիտնականներ նկատում են, որ աշխարհը մտնում է քաղաքակրթության <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Մոլորակային քաղաքակրթություն">մոլորակային փուլ</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-46">[46]</a>, որը բնութագրվում է որպես աշխարհում անջատ անկախ ազգ – պետություններ՝ գլոբալ համաշխարհային փոխհարաբերությունների աշխարհագրությամբ, բնապահպանական մարտահրավերներով տնտեսական համակարգերով և գիտակցությամբ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-47">[47]</a><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-48">[48]</a>։ Մշակութային քննադատ և հեղինակ Դերիկ Ջենսենը պնդում է, որ ժամանակակից քաղաքակրթությունը ուղղված է շրջապատող միջավայրի և մարդկության վրա հաստատելու իր գերիշխանությու վնասակար, անկայուն և ապակառուցողական ձևով <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-49">[49]</a>։ Պաշտպանելով իր տեսակետը ինչպես լեզվաբանորեն, այնպես էլ պատմականորեն՝ նա քաղաքակրթությունը սահմանում է որպես քաղաքների աճից առաջացած մշակույթ, իսկ քաղաքը այնպիսի մի վայր, որը հանդիսանուում է մարդկանց մշտական բնակավայր, որտեղ անհրաժեշտ է ներմուծել մարդկանց համար առաջին անհրաժեշտության մթերքներ<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_note-50">[50]</a>։ Անհրաժեշտ մթերքների ներմուծման պահանջը կապված է ռեսուրսների չափազանց օգտագործման և սեփական տեղական ռեսուրսների նվազեցման հետ։ </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(9)"> <h2 id="Պատկերասրահ">Պատկերասրահ</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=13&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Պատկերասրահ" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-9 collapsible-block" id="mf-section-9"> <ul class="gallery mw-gallery-traditional"> <li class="gallerycaption">Քաղաքակրթության նմուշներ</li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 170px;"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Acropolis_Athens_in_2004.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description" title="Աթենքի ակրոպոլիսը"> <noscript> <img alt="Աթենքի ակրոպոլիսը" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Acropolis_Athens_in_2004.jpg/120px-Acropolis_Athens_in_2004.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" data-file-width="2272" data-file-height="1704"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 120px;height: 90px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Acropolis_Athens_in_2004.jpg/120px-Acropolis_Athens_in_2004.jpg" data-alt="Աթենքի ակրոպոլիսը" data-width="120" data-height="90" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Acropolis_Athens_in_2004.jpg/180px-Acropolis_Athens_in_2004.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/32/Acropolis_Athens_in_2004.jpg/240px-Acropolis_Athens_in_2004.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> </div> <div class="gallerytext"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%A9%D5%A5%D5%B6%D6%84?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Աթենք">Աթենքի</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B1%D5%AF%D6%80%D5%B8%D5%BA%D5%B8%D5%AC%D5%AB%D5%BD?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Ակրոպոլիս">ակրոպոլիսը</a> </div></li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 170px;"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Lebanon,_Baalbek,_Temple_of_Bacchus_2.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description" title="Բաալբեկի տաճարներից Լիբանանում"> <noscript> <img alt="Բաալբեկի տաճարներից Լիբանանում" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg/120px-Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" data-file-width="4000" data-file-height="3000"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 120px;height: 90px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg/120px-Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg" data-alt="Բաալբեկի տաճարներից Լիբանանում" data-width="120" data-height="90" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg/180px-Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg/240px-Lebanon%2C_Baalbek%2C_Temple_of_Bacchus_2.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> </div> <div class="gallerytext"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B2%D5%A1%D5%A1%D5%AC%D5%A2%D5%A5%D5%AF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Բաալբեկ">Բաալբեկի</a> տաճարներից <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BC%D5%AB%D5%A2%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Լիբանան">Լիբանանում</a> </div></li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 170px;"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Forum_Romanum_April_05.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description" title="Հռոմեական ֆորում"> <noscript> <img alt="Հռոմեական ֆորում" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Forum_Romanum_April_05.jpg/120px-Forum_Romanum_April_05.jpg" decoding="async" width="120" height="80" class="mw-file-element" data-file-width="1536" data-file-height="1024"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 120px;height: 80px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Forum_Romanum_April_05.jpg/120px-Forum_Romanum_April_05.jpg" data-alt="Հռոմեական ֆորում" data-width="120" data-height="80" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Forum_Romanum_April_05.jpg/180px-Forum_Romanum_April_05.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8c/Forum_Romanum_April_05.jpg/240px-Forum_Romanum_April_05.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> </div> <div class="gallerytext"> Հռոմեական ֆորում </div></li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 170px;"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Simatai_Great_Wall.JPG?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description" title="Չինական մեծ պարիսպ"> <noscript> <img alt="Չինական մեծ պարիսպ" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Simatai_Great_Wall.JPG/120px-Simatai_Great_Wall.JPG" decoding="async" width="120" height="90" class="mw-file-element" data-file-width="1600" data-file-height="1200"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 120px;height: 90px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Simatai_Great_Wall.JPG/120px-Simatai_Great_Wall.JPG" data-alt="Չինական մեծ պարիսպ" data-width="120" data-height="90" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Simatai_Great_Wall.JPG/180px-Simatai_Great_Wall.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/00/Simatai_Great_Wall.JPG/240px-Simatai_Great_Wall.JPG 2x" data-class="mw-file-element"> </a> </div> <div class="gallerytext"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%89%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%B4%D5%A5%D5%AE_%D5%BA%D5%A1%D6%80%D5%AB%D5%BD%D5%BA?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Չինական մեծ պարիսպ">Չինական մեծ պարիսպ</a> </div></li> <li class="gallerybox" style="width: 155px"> <div class="thumb" style="width: 150px; height: 170px;"> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%AF%D5%A5%D6%80:Hampi_virupaksha_temple.jpg?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-file-description" title="Վիրուպակշա տաճար Համփիի մոտ, Հնդկաստանում"> <noscript> <img alt="Վիրուպակշա տաճար Համփիի մոտ, Հնդկաստանում" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Hampi_virupaksha_temple.jpg/120px-Hampi_virupaksha_temple.jpg" decoding="async" width="120" height="66" class="mw-file-element" data-file-width="2244" data-file-height="1225"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 120px;height: 66px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Hampi_virupaksha_temple.jpg/120px-Hampi_virupaksha_temple.jpg" data-alt="Վիրուպակշա տաճար Համփիի մոտ, Հնդկաստանում" data-width="120" data-height="66" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Hampi_virupaksha_temple.jpg/180px-Hampi_virupaksha_temple.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4b/Hampi_virupaksha_temple.jpg/240px-Hampi_virupaksha_temple.jpg 2x" data-class="mw-file-element"> </a> </div> <div class="gallerytext"> Վիրուպակշա տաճար <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%80%D5%A1%D5%B4%D6%83%D5%AB&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Համփի (դեռ գրված չէ)">Համփիի</a> մոտ, <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B6%D5%A4%D5%AF%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հնդկաստան">Հնդկաստանում</a> </div></li> </ul> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(10)"> <h2 id="Տես_նաև">Տես նաև</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=14&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Տես նաև" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-10 collapsible-block" id="mf-section-10"> <ul> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%AB%D5%AF%D5%A5%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Միկենյան քաղաքակրթություն">Միկենյան քաղաքակրթություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%B9%D5%A5_(%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մոչե (քաղաքակրթություն)">Մոչե (քաղաքակրթություն)</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Մայաների քաղաքակրթություն">Մայաների քաղաքակրթություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%AB_%D5%A2%D5%A1%D5%AD%D5%B8%D6%82%D5%B4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Քաղաքակրթությունների բախում">Քաղաքակրթությունների բախում</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%84%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6_%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Մոլորակային քաղաքակրթություն">Մոլորակային քաղաքակրթություն</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%B6%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%85%D6%80%D5%A4%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հոնիական օրդեր">Հոնիական օրդեր</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%B4%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D6%85%D6%80%D5%A4%D5%A5%D6%80?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Դորիական օրդեր">Դորիական օրդեր</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8A%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%B0%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A6%D5%B8%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Պատմության հետազոտություն">Պատմության հետազոտություն</a></li> </ul> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(11)"> <h2 id="Գրականություն">Գրականություն</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=15&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Գրականություն" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-11 collapsible-block" id="mf-section-11"> <ul> <li><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r10127783">.mw-parser-output cite.citation{font-style:inherit;word-wrap:break-word}.mw-parser-output .citation q{quotes:"\"""\"""'""'"}.mw-parser-output .citation:target{background-color:rgba(0,127,255,0.133)}.mw-parser-output .id-lock-free a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-free a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Lock-green.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-limited a,.mw-parser-output .id-lock-registration a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-limited a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-registration a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d6/Lock-gray-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .id-lock-subscription a,.mw-parser-output .citation .cs1-lock-subscription a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Lock-red-alt-2.svg")right 0.1em center/9px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-ws-icon a{background:url("//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg")right 0.1em center/12px no-repeat}.mw-parser-output .cs1-code{color:inherit;background:inherit;border:none;padding:inherit}.mw-parser-output .cs1-hidden-error{display:none;color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-visible-error{color:var(--color-error,#d33)}.mw-parser-output .cs1-maint{display:none;color:#3a3;margin-left:0.3em}.mw-parser-output .cs1-format{font-size:95%}.mw-parser-output .cs1-kern-left{padding-left:0.2em}.mw-parser-output .cs1-kern-right{padding-right:0.2em}.mw-parser-output .citation .mw-selflink{font-weight:inherit}</style><cite id="CITEREFAnkerl2000" class="citation book cs1 cs1-prop-long-vol">Ankerl, Guy (2000) [2000]. Global communication without universal civilization. INU societal research. Vol. Vol.1: Coexisting contemporary civilizations: Arabo-Muslim, Bharati, Chinese, and Western. Geneva: INU Press. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/2-88155-004-5?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/2-88155-004-5"><bdi>2-88155-004-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Global+communication+without+universal+civilization&rft.place=Geneva&rft.series=INU+societal+research&rft.pub=INU+Press&rft.date=2000&rft.isbn=2-88155-004-5&rft.aulast=Ankerl&rft.aufirst=Guy&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: <code class="cs1-code">|volume=</code> has extra text (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#extra_text_volume" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBrinton1984" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Crane_Brinton&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Crane Brinton (դեռ գրված չէ)">Brinton, Crane</a>; և այլք: (1984). A History of Civilization: Prehistory to 1715 (6th ed.). Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-13-389866-0?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-13-389866-0"><bdi>0-13-389866-0</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Civilization%3A+Prehistory+to+1715&rft.place=Englewood+Cliffs%2C+N.J.&rft.edition=6th&rft.pub=Prentice+Hall&rft.date=1984&rft.isbn=0-13-389866-0&rft.aulast=Brinton&rft.aufirst=Crane&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFCasson1994" class="citation book cs1">Casson, Lionel (1994). Ships and Seafaring in Ancient Times. London: British Museum Press. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7141-1735-8?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7141-1735-8"><bdi>0-7141-1735-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ships+and+Seafaring+in+Ancient+Times&rft.place=London&rft.pub=British+Museum+Press&rft.date=1994&rft.isbn=0-7141-1735-8&rft.aulast=Casson&rft.aufirst=Lionel&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFChisholmAnne_Millard1991" class="citation book cs1">Chisholm, Jane; Anne Millard (1991). Early Civilization. illus. Ian Jackson. London: Usborne. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/1-58086-022-2?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/1-58086-022-2"><bdi>1-58086-022-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Early+Civilization&rft.place=London&rft.pub=Usborne&rft.date=1991&rft.isbn=1-58086-022-2&rft.aulast=Chisholm&rft.aufirst=Jane&rft.au=Anne+Millard&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFCollcuttMarius_JansenIsao_Kumakura1988" class="citation book cs1">Collcutt, Martin; Marius Jansen; Isao Kumakura (1988). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/culturalatlasofj00mart">Cultural Atlas of Japan</a>. New York: Facts on File. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-8160-1927-4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-8160-1927-4"><bdi>0-8160-1927-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cultural+Atlas+of+Japan&rft.place=New+York&rft.pub=Facts+on+File&rft.date=1988&rft.isbn=0-8160-1927-4&rft.aulast=Collcutt&rft.aufirst=Martin&rft.au=Marius+Jansen&rft.au=Isao+Kumakura&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fculturalatlasofj00mart&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFDrews1993" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Robert_Drews&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Robert Drews (դեռ գրված չէ)">Drews, Robert</a> (1993). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/endofbronzeagech0000drew">The End of the Bronze Age: Changes in Warfare and the Catastrophe ca. 1200 B.C.</a> Princeton: Princeton University Press. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-691-04811-8?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-691-04811-8"><bdi>0-691-04811-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+End+of+the+Bronze+Age%3A+Changes+in+Warfare+and+the+Catastrophe+ca.+1200+B.C.&rft.place=Princeton&rft.pub=Princeton+University+Press&rft.date=1993&rft.isbn=0-691-04811-8&rft.aulast=Drews&rft.aufirst=Robert&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fendofbronzeagech0000drew&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFEdey1974" class="citation book cs1">Edey, Maitland A. (1974). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/seatraders0000edey">The Sea Traders</a>. New York: Time-Life Books. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7054-0060-3?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7054-0060-3"><bdi>0-7054-0060-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Sea+Traders&rft.place=New+York&rft.pub=Time-Life+Books&rft.date=1974&rft.isbn=0-7054-0060-3&rft.aulast=Edey&rft.aufirst=Maitland+A.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fseatraders0000edey&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFairservis1975" class="citation book cs1">Fairservis, Walter A., Jr. (1975). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/thresholdofcivil00fair">The Threshold of Civilization: An Experiment in Prehistory</a>. New York: Charles Scribner's Sons. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-684-12775-X?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-684-12775-X"><bdi>0-684-12775-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Threshold+of+Civilization%3A+An+Experiment+in+Prehistory&rft.place=New+York&rft.pub=Charles+Scribner%27s+Sons&rft.date=1975&rft.isbn=0-684-12775-X&rft.aulast=Fairservis&rft.aufirst=Walter+A.%2C+Jr.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fthresholdofcivil00fair&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"><code class="cs1-code">{{<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>)</li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFernández-Armesto2000" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Felipe_Fern%C3%A1ndez-Armesto&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Felipe Fernández-Armesto (դեռ գրված չէ)">Fernández-Armesto, Felipe</a> (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/civilizations0000fern">Civilizations</a>. London: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Macmillan_Publishers&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Macmillan Publishers (դեռ գրված չէ)">Macmillan</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-333-90171-1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-333-90171-1"><bdi>0-333-90171-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Civilizations&rft.place=London&rft.pub=Macmillan&rft.date=2000&rft.isbn=0-333-90171-1&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez-Armesto&rft.aufirst=Felipe&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fcivilizations0000fern&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFerrill1985" class="citation book cs1">Ferrill, Arther (1985). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/originsofwarfrom0000ferr">The Origins of War: From the Stone Age to Alexander the Great</a>. New York: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Thames_and_Hudson&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Thames and Hudson (դեռ գրված չէ)">Thames and Hudson</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-500-25093-6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-500-25093-6"><bdi>0-500-25093-6</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Origins+of+War%3A+From+the+Stone+Age+to+Alexander+the+Great&rft.place=New+York&rft.pub=Thames+and+Hudson&rft.date=1985&rft.isbn=0-500-25093-6&rft.aulast=Ferrill&rft.aufirst=Arther&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Foriginsofwarfrom0000ferr&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFitzgerald1969" class="citation book cs1">Fitzgerald, C. P. (1969). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/horizonhistoryof00fitz">The Horizon History of China</a>. New York: American Heritage. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-8281-0005-5?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-8281-0005-5"><bdi>0-8281-0005-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Horizon+History+of+China&rft.place=New+York&rft.pub=American+Heritage&rft.date=1969&rft.isbn=0-8281-0005-5&rft.aulast=Fitzgerald&rft.aufirst=C.+P.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhorizonhistoryof00fitz&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFuller1954–57" class="citation book cs1 cs1-prop-year-range-abbreviated"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=J.F.C._Fuller&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="J.F.C. Fuller (դեռ գրված չէ)">Fuller, J. F. C.</a> (1954–57). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/militaryhistoryo01full">A Military History of the Western World</a>. 3 vols. New York: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Funk_%26_Wagnalls&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Funk & Wagnalls (դեռ գրված չէ)">Funk & Wagnalls</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Military+History+of+the+Western+World&rft.place=New+York&rft.pub=Funk+%26+Wagnalls&rft.date=1954%2F1957&rft.aulast=Fuller&rft.aufirst=J.+F.+C.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmilitaryhistoryo01full&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <ol> <li>From the Earliest Times to the Battle of Lepanto. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-306-80304-6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-306-80304-6">0-306-80304-6</a> (1987 reprint).</li> <li>From the Defeat of the Spanish Armada to the Battle of Waterloo. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-306-80305-4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-306-80305-4">0-306-80305-4</a> (1987 reprint).</li> <li>From the American Civil War to the End of World War II. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-306-80306-2?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-306-80306-2">0-306-80306-2</a> (1987 reprint).</li> </ol></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFGowlett1984" class="citation book cs1">Gowlett, John (1984). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/ascenttociviliza0000gowl_m3l5">Ascent to Civilization</a>. London: Collins. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-00-217090-1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-00-217090-1"><bdi>978-0-00-217090-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Ascent+to+Civilization&rft.place=London&rft.pub=Collins&rft.date=1984&rft.isbn=978-0-00-217090-1&rft.aulast=Gowlett&rft.aufirst=John&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fascenttociviliza0000gowl_m3l5&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHawkes1968" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Jacquetta_Hawkes&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Jacquetta Hawkes (դեռ գրված չէ)">Hawkes, Jacquetta</a> (1968). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/dawnofgods0000hawk">Dawn of the Gods</a>. London: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Chatto_%26_Windus&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Chatto & Windus (դեռ գրված չէ)">Chatto & Windus</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7011-1332-4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7011-1332-4"><bdi>0-7011-1332-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Dawn+of+the+Gods&rft.place=London&rft.pub=Chatto+%26+Windus&rft.date=1968&rft.isbn=0-7011-1332-4&rft.aulast=Hawkes&rft.aufirst=Jacquetta&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fdawnofgods0000hawk&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHawkesDavid_Trump1993" class="citation book cs1">Hawkes, Jacquetta; David Trump (1993) [1976]. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/atlasofearlyman0000hawk_v0f0">The Atlas of Early Man</a>. London: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Dorling_Kindersley&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Dorling Kindersley (դեռ գրված չէ)">Dorling Kindersley</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-312-09746-2?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-312-09746-2"><bdi>978-0-312-09746-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Atlas+of+Early+Man&rft.place=London&rft.pub=Dorling+Kindersley&rft.date=1993&rft.isbn=978-0-312-09746-2&rft.aulast=Hawkes&rft.aufirst=Jacquetta&rft.au=David+Trump&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fatlasofearlyman0000hawk_v0f0&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHicks1974" class="citation book cs1">Hicks, Jim (1974). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/empirebuilders00hick">The Empire Builders</a>. New York: Time-Life Books.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Empire+Builders&rft.place=New+York&rft.pub=Time-Life+Books&rft.date=1974&rft.aulast=Hicks&rft.aufirst=Jim&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fempirebuilders00hick&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFHicks1975" class="citation book cs1">Hicks, Jim (1975). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/persians0000hick">The Persians</a>. New York: Time-Life Books.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Persians&rft.place=New+York&rft.pub=Time-Life+Books&rft.date=1975&rft.aulast=Hicks&rft.aufirst=Jim&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpersians0000hick&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFJohnson1987" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Paul_Johnson_(writer)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Paul Johnson (writer) (դեռ գրված չէ)">Johnson, Paul</a> (1987). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/historyofjews0000john_g1i3">A History of the Jews</a>. London: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Weidenfeld_and_Nicolson&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Weidenfeld and Nicolson (դեռ գրված չէ)">Weidenfeld and Nicolson</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-297-79091-4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-297-79091-4"><bdi>978-0-297-79091-4</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+the+Jews&rft.place=London&rft.pub=Weidenfeld+and+Nicolson&rft.date=1987&rft.isbn=978-0-297-79091-4&rft.aulast=Johnson&rft.aufirst=Paul&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofjews0000john_g1i3&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFJensen2006" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Derrick_Jensen&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Derrick Jensen (դեռ գրված չէ)">Jensen, Derrick</a> (2006). <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Endgame_(Derrick_Jensen_books)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Endgame (Derrick Jensen books) (դեռ գրված չէ)">Endgame</a>. New York: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Seven_Stories_Press&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Seven Stories Press (դեռ գրված չէ)">Seven Stories Press</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-1-58322-730-5?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-1-58322-730-5"><bdi>978-1-58322-730-5</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Endgame&rft.place=New+York&rft.pub=Seven+Stories+Press&rft.date=2006&rft.isbn=978-1-58322-730-5&rft.aulast=Jensen&rft.aufirst=Derrick&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFKeppie1984" class="citation book cs1">Keppie, Lawrence (1984). The Making of the Roman Army: From Republic to Empire. Totowa, N.J.: Barnes & Noble. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-389-20447-1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-389-20447-1"><bdi>0-389-20447-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Making+of+the+Roman+Army%3A+From+Republic+to+Empire&rft.place=Totowa%2C+N.J.&rft.pub=Barnes+%26+Noble&rft.date=1984&rft.isbn=0-389-20447-1&rft.aulast=Keppie&rft.aufirst=Lawrence&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li>Korotayev, Andrey, World Religions and Social Evolution of the Old World Oikumene Civilizations: A Cross-Cultural Perspective. Lewiston, NY: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Edwin_Mellen_Press&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Edwin Mellen Press (դեռ գրված չէ)">Edwin Mellen Press</a>, 2004. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-7734-6310-0?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-7734-6310-0">0-7734-6310-0</a></li> <li><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Nikolay_Kradin&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Nikolay Kradin (դեռ գրված չէ)">Kradin, Nikolay</a>. Archaeological Criteria of Civilization. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Social_Evolution_%26_History&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Social Evolution & History (դեռ գրված չէ)">Social Evolution & History</a>, Vol. 5, No 1 (2006): 89–108. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISSN?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.worldcat.org/issn/1681-4363">1681-4363</a>.</li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFLansing1971" class="citation book cs1">Lansing, Elizabeth (1971). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/sumeriansinvento00lans">The Sumerians: Inventors and Builders</a>. New York: McGraw-Hill. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-07-036357-9?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-07-036357-9"><bdi>0-07-036357-9</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Sumerians%3A+Inventors+and+Builders&rft.place=New+York&rft.pub=McGraw-Hill&rft.date=1971&rft.isbn=0-07-036357-9&rft.aulast=Lansing&rft.aufirst=Elizabeth&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fsumeriansinvento00lans&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFLee1984" class="citation book cs1">Lee, Ki-Baik (1984). A New History of Korea. trans. Edward W. Wagner, with Edward J. Shultz. Cambridge: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Harvard_University_Press&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Harvard University Press (դեռ գրված չէ)">Harvard University Press</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-674-61575-1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-674-61575-1"><bdi>0-674-61575-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+New+History+of+Korea&rft.place=Cambridge&rft.pub=Harvard+University+Press&rft.date=1984&rft.isbn=0-674-61575-1&rft.aulast=Lee&rft.aufirst=Ki-Baik&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFNahm1983" class="citation book cs1">Nahm, Andrew C. (1983). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/panoramaof5000ye0000nahm_v5o2">A Panorama of 5000 Years: Korean History</a>. Elizabeth, N.J.: Hollym International. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-930878-23-X?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-930878-23-X"><bdi>0-930878-23-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Panorama+of+5000+Years%3A+Korean+History&rft.place=Elizabeth%2C+N.J.&rft.pub=Hollym+International&rft.date=1983&rft.isbn=0-930878-23-X&rft.aulast=Nahm&rft.aufirst=Andrew+C.&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fpanoramaof5000ye0000nahm_v5o2&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFOliphant1992" class="citation book cs1">Oliphant, Margaret (1992). The Atlas of the Ancient World: Charting the Great Civilizations of the Past. London: Ebury. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-09-177040-8?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-09-177040-8"><bdi>0-09-177040-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Atlas+of+the+Ancient+World%3A+Charting+the+Great+Civilizations+of+the+Past&rft.place=London&rft.pub=Ebury&rft.date=1992&rft.isbn=0-09-177040-8&rft.aulast=Oliphant&rft.aufirst=Margaret&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFRogerson1985" class="citation book cs1">Rogerson, John (1985). Atlas of the Bible. New York: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Infobase_Publishing&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Infobase Publishing (դեռ գրված չէ)">Infobase Publishing</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-8160-1206-7?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-8160-1206-7"><bdi>0-8160-1206-7</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Atlas+of+the+Bible&rft.place=New+York&rft.pub=Infobase+Publishing&rft.date=1985&rft.isbn=0-8160-1206-7&rft.aulast=Rogerson&rft.aufirst=John&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFSandall2001" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Roger_Sandall&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Roger Sandall (դեռ գրված չէ)">Sandall, Roger</a> (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/culturecultdesig00sand_0">The Culture Cult: Designer Tribalism and Other Essays</a>. Boulder, Colo.: Westview. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-8133-3863-8?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-8133-3863-8"><bdi>0-8133-3863-8</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Culture+Cult%3A+Designer+Tribalism+and+Other+Essays&rft.place=Boulder%2C+Colo.&rft.pub=Westview&rft.date=2001&rft.isbn=0-8133-3863-8&rft.aulast=Sandall&rft.aufirst=Roger&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fculturecultdesig00sand_0&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFSansom1958" class="citation book cs1">Sansom, George (1958). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/historyofjapanto00sans">A History of Japan: To 1334</a>. Stanford: Stanford University Press. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-8047-0523-2?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-8047-0523-2"><bdi>0-8047-0523-2</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+History+of+Japan%3A+To+1334&rft.place=Stanford&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.date=1958&rft.isbn=0-8047-0523-2&rft.aulast=Sansom&rft.aufirst=George&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fhistoryofjapanto00sans&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFSouthworth1968" class="citation book cs1">Southworth, John Van Duyn (1968). The Ancient Fleets: The Story of Naval Warfare Under Oars, 2600 B.C.–1597 A.D. New York: <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Twayne&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Twayne (դեռ գրված չէ)">Twayne</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Ancient+Fleets%3A+The+Story+of+Naval+Warfare+Under+Oars%2C+2600+B.C.%E2%80%931597+A.D.&rft.place=New+York&rft.pub=Twayne&rft.date=1968&rft.aulast=Southworth&rft.aufirst=John+Van+Duyn&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFThomas1981" class="citation book cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Hugh_Thomas_(historian)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Hugh Thomas (historian) (դեռ գրված չէ)">Thomas, Hugh</a> (1981). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/unfinishedhistor0000thom">An Unfinished History of the World</a> (rev. ed.). London: Pan. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-330-26458-3?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-330-26458-3"><bdi>0-330-26458-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=An+Unfinished+History+of+the+World&rft.place=London&rft.edition=rev.&rft.pub=Pan&rft.date=1981&rft.isbn=0-330-26458-3&rft.aulast=Thomas&rft.aufirst=Hugh&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Funfinishedhistor0000thom&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFYapArthur_Cotterell1975" class="citation book cs1">Yap, Yong; Arthur Cotterell (1975). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/earlycivilizatio0000cott">The Early Civilization of China</a>. New York: Putnam. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-399-11595-1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-399-11595-1"><bdi>0-399-11595-1</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Early+Civilization+of+China&rft.place=New+York&rft.pub=Putnam&rft.date=1975&rft.isbn=0-399-11595-1&rft.aulast=Yap&rft.aufirst=Yong&rft.au=Arthur+Cotterell&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fearlycivilizatio0000cott&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li>Yurdusev, A. Nuri, International Relations and the Philosophy of History: A Civilizational Approach (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2003).</li> </ul> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(12)"> <h2 id="Ծանոթագրություններ">Ծանոթագրություններ</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=16&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Ծանոթագրություններ" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-12 collapsible-block" id="mf-section-12"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r9141943">.mw-parser-output .reflist{font-size:90%;margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}</style> <div class="reflist"> <div class="mw-references-wrap mw-references-columns"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-1">↑</a> Հայկական Սովետական Հանրագիտարան</li> <li id="cite_note-Adams_1966-2">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Adams_1966_2-0">2,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Adams_1966_2-1">2,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFAdams,_Robert_McCormick1966" class="citation book cs1">Adams, Robert McCormick (1966). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3DJrZOwKU0TlsC%26q%3D%2522civilizations%2Bare%2Bassociated%2522">The Evolution of Urban Society</a>. Transaction Publishers. էջ 13. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9780202365947?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9780202365947"><bdi>9780202365947</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Evolution+of+Urban+Society&rft.pages=13&rft.pub=Transaction+Publishers&rft.date=1966&rft.isbn=9780202365947&rft.au=Adams%2C+Robert+McCormick&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DJrZOwKU0TlsC%26q%3D%2522civilizations%2Bare%2Bassociated%2522&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-Haviland_2013-3"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Haviland_2013_3-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation book cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3DDfEWAAAAQBAJ%26q%3D%2522civilization%2Brefers%2Bto%2Bsocieties%2522">Cultural Anthropology: The Human Challenge</a>. Cengage Learning. 2013. էջ 250. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/1285675304?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/1285675304"><bdi>1285675304</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Cultural+Anthropology%3A+The+Human+Challenge&rft.pages=250&rft.pub=Cengage+Learning&rft.date=2013&rft.isbn=1285675304&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DDfEWAAAAQBAJ%26q%3D%2522civilization%2Brefers%2Bto%2Bsocieties%2522&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: Cite uses deprecated parameter <code class="cs1-code">|authors=</code> (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#deprecated_params" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)</li> <li id="cite_note-Wright_2004-4">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Wright_2004_4-0">4,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Wright_2004_4-1">4,1</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Wright_2004_4-2">4,2</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFWright2004" class="citation book cs1">Wright, Ronald (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3DnzWPFQIEvfEC%26q%3D%2522technical,%2520anthropological%2522">A Short History of Progress</a>. House of Anansi. էջեր 115, 117, and 212. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9780887847066?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9780887847066"><bdi>9780887847066</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=A+Short+History+of+Progress&rft.pages=115%2C+117%2C+and+212&rft.pub=House+of+Anansi&rft.date=2004&rft.isbn=9780887847066&rft.aulast=Wright&rft.aufirst=Ronald&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DnzWPFQIEvfEC%26q%3D%2522technical%2C%2520anthropological%2522&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-Llobera_2003-5">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Llobera_2003_5-0">5,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Llobera_2003_5-1">5,1</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Llobera_2003_5-2">5,2</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFLlobera2003" class="citation book cs1">Llobera, Josep (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3D_-LDyWxODjAC%26q%3D%2522best-known%2Bdefinition%2522">An Invitation to Anthropology</a>. Berghahn Books. էջեր 136–137. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9781571815972?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9781571815972"><bdi>9781571815972</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=An+Invitation+to+Anthropology&rft.pages=136-137&rft.pub=Berghahn+Books&rft.date=2003&rft.isbn=9781571815972&rft.aulast=Llobera&rft.aufirst=Josep&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3D_-LDyWxODjAC%26q%3D%2522best-known%2Bdefinition%2522&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-Fernández-Armesto_2001-6"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Fern%C3%A1ndez-Armesto_2001_6-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFFernández-Armesto2001" class="citation book cs1">Fernández-Armesto, Felipe (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/?id%3D3MNzi698aXwC">Civilizations: Culture, Ambition, and the Transformation of Nature</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Simon_%26_Schuster&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Simon & Schuster (դեռ գրված չէ)">Simon & Schuster</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9780743216500?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9780743216500"><bdi>9780743216500</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Civilizations%3A+Culture%2C+Ambition%2C+and+the+Transformation+of+Nature&rft.pub=Simon+%26+Schuster&rft.date=2001&rft.isbn=9780743216500&rft.aulast=Fern%C3%A1ndez-Armesto&rft.aufirst=Felipe&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2F%3Fid%3D3MNzi698aXwC&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-Boyden_2004-7">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Boyden_2004_7-0">7,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Boyden_2004_7-1">7,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBoyden2004" class="citation book cs1">Boyden, Stephen Vickers (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3DTX78DfVbM7kC%26q%3D%2522the%2Bessential%2Bprecondition%2522">The Biology of Civilisation</a>. UNSW Press. էջեր 7–8. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9780868407661?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9780868407661"><bdi>9780868407661</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Biology+of+Civilisation&rft.pages=7-8&rft.pub=UNSW+Press&rft.date=2004&rft.isbn=9780868407661&rft.aulast=Boyden&rft.aufirst=Stephen+Vickers&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DTX78DfVbM7kC%26q%3D%2522the%2Bessential%2Bprecondition%2522&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-Solms-Laubach_2007-8">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Solms-Laubach_2007_8-0">8,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Solms-Laubach_2007_8-1">8,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFSolms-Laubach2007" class="citation book cs1">Solms-Laubach, Franz (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3DTxTITNduFc4C%26dq">Nietzsche and Early German and Austrian Sociology</a>. Walter de Gruyter. էջեր 115, 117, and 212. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9783110181098?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9783110181098"><bdi>9783110181098</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Nietzsche+and+Early+German+and+Austrian+Sociology&rft.pages=115%2C+117%2C+and+212&rft.pub=Walter+de+Gruyter&rft.date=2007&rft.isbn=9783110181098&rft.aulast=Solms-Laubach&rft.aufirst=Franz&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2Fbooks%3Fid%3DTxTITNduFc4C%26dq&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-:0-9">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-:0_9-0">9,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-:0_9-1">9,1</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREF1964-" class="citation book cs1">1964-, AbdelRahim, Layla,. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://www.worldcat.org/oclc/897810261">Children's literature, domestication, and social foundation : narratives of civilization and wilderness</a>. New York. էջ 8. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9780415661102?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9780415661102"><bdi>9780415661102</bdi></a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=OCLC_(identifier)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="OCLC (identifier) (դեռ գրված չէ)">OCLC</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://www.worldcat.org/oclc/897810261">897810261</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Children%27s+literature%2C+domestication%2C+and+social+foundation+%3A+narratives+of+civilization+and+wilderness&rft.place=New+York&rft.pages=8&rft_id=info%3Aoclcnum%2F897810261&rft.isbn=9780415661102&rft.aulast=1964-&rft.aufirst=AbdelRahim%2C+Layla%2C&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.worldcat.org%2Foclc%2F897810261&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"> <code class="cs1-code">{{<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:Cite_book?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կաղապար:Cite book">cite book</a>}}</code>: <code class="cs1-code">|last=</code> has numeric name (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%95%D5%A3%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6:CS1_errors?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#numeric_names" class="mw-redirect" title="Օգնություն:CS1 errors">օգնություն</a>)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%A2%D5%A1%D5%A6%D5%B4%D5%A1%D5%A9%D5%AB%D5%BE_%D5%A1%D5%B6%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80:_authors_list?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list">link</a>) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%A3%D5%B8%D6%80%D5%AB%D5%A1:CS1_%D5%BD%D5%BA%D5%A1%D5%BD%E2%80%A4_%D5%B0%D5%A1%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%B5%D5%A1%D5%AC_%D5%AF%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%A4%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կատեգորիա:CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն">link</a>)</li> <li id="cite_note-10"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-10">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBolesti2013" class="citation book cs1">Bolesti, Maria (2013). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/?id%3DcpZZKabXvWAC">Barbarism and Its Discontents</a>. Stanford University Press. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/9780804785372?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/9780804785372"><bdi>9780804785372</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=Barbarism+and+Its+Discontents&rft.pub=Stanford+University+Press&rft.date=2013&rft.isbn=9780804785372&rft.aulast=Bolesti&rft.aufirst=Maria&rft_id=https%3A%2F%2Fbooks.google.am%2F%3Fid%3DcpZZKabXvWAC&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-11"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-11">↑</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Michael_Mann_(sociologist)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Michael Mann (sociologist) (դեռ գրված չէ)">Michael Mann</a>, The Sources of Social Power, Cambridge University Press, 1986, vol. 1, pp. 34-41.</li> <li id="cite_note-Haas,_Jonathan_2004-12">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Haas,_Jonathan_2004_12-0">12,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Haas,_Jonathan_2004_12-1">12,1</a> Haas, Jonathan; Winifred Creamer, Alvaro Ruiz (23 December 2004). "Dating the Late Archaic occupation of the Norte Chico region in Peru," Nature 432 (7020): 1020–1023. doi:10.1038/nature03146. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd%3Dretrieve%26db%3Dpubmed%26list_uids%3D15616561%26dopt%3DAbstract">PubMed</a></li> <li id="cite_note-historyandpolicy-13"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-historyandpolicy_13-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMilton-Edwards" class="citation web cs1">Milton-Edwards, Beverley (2003 թ․ մայիս). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://web.archive.org/web/20101208112958/http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-13.html">«Iraq, past, present and future: a thoroughly-modern mandate?»</a>. History & Policy. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=United_Kingdom&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="United Kingdom (դեռ գրված չէ)">United Kingdom</a>: History & Policy. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.historyandpolicy.org/papers/policy-paper-13.html">օրիգինալից</a> 2010 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=unknown&rft.jtitle=History+%26+Policy&rft.atitle=Iraq%2C+past%2C+present+and+future%3A+a+thoroughly-modern+mandate%3F&rft.aulast=Milton-Edwards&rft.aufirst=Beverley&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.historyandpolicy.org%2Fpapers%2Fpolicy-paper-13.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-14"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-14">↑</a> Carniero, R.L. (Ed) (1967), "The Evolution of Society: Selections from Herbert Spencer’s Principles of Sociology", (Univ. of Chicago Press, Chicago, 1967), pp. 32-47,63-96, 153-165.</li> <li id="cite_note-15"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-15">↑</a> Gary B. Ferngren (2002). "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3DweOOCfiDhDcC%26pg%3DPA33%26dq%26hl%3Den%23v%3Donepage%26q%3D%26f%3Dfalse">Science and religion: a historical introduction</a>". <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=JHU_Press&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="JHU Press (դեռ գրված չէ)">JHU Press</a>. p.33. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-8018-7038-0?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-8018-7038-0">0-8018-7038-0</a></li> <li id="cite_note-16"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-16">↑</a> Gordon Childe, V., What Happened in History (Penguin, 1942) and Man Makes Himself (Harmondsworth, 1951).</li> <li id="cite_note-17"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-17">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMoseley" class="citation web cs1">Moseley, Michael. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://web.archive.org/web/20150818070331/http://www.hallofmaat.com/modules.php?name%3DArticles%26file%3Darticle%26sid%3D85">«The Maritime Foundations of Andean Civilization: An Evolving Hypothesis»</a>. The Hall of Ma'at. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.hallofmaat.com/modules.php?name%3DArticles%26file%3Darticle%26sid%3D85">օրիգինալից</a> 2015 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 13-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+Maritime+Foundations+of+Andean+Civilization%3A+An+Evolving+Hypothesis&rft.pub=The+Hall+of+Ma%27at&rft.aulast=Moseley&rft.aufirst=Michael&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.hallofmaat.com%2Fmodules.php%3Fname%3DArticles%26file%3Darticle%26sid%3D85&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-18"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-18">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFMoseley1975" class="citation book cs1">Moseley, Michael (1975). The Maritime Foundations of Andean Civilization. Menlo Park: Cummings. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-8465-4800-3?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-8465-4800-3"><bdi>0-8465-4800-3</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=The+Maritime+Foundations+of+Andean+Civilization&rft.place=Menlo+Park&rft.pub=Cummings&rft.date=1975&rft.isbn=0-8465-4800-3&rft.aulast=Moseley&rft.aufirst=Michael&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-19"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-19">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite class="citation web cs1"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://web.archive.org/web/20180227040742/http://ngm.nationalgeographic.com/2011/06/gobekli-tepe/mann-text/1">«Göbekli Tepe»</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=National_Geographic_(magazine)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="National Geographic (magazine) (դեռ գրված չէ)">National Geographic</a>. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://ngm.nationalgeographic.com/2011/06/gobekli-tepe/mann-text/1">օրիգինալից</a> 2018 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 13-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=G%C3%B6bekli+Tepe&rft.pub=National+Geographic&rft_id=http%3A%2F%2Fngm.nationalgeographic.com%2F2011%2F06%2Fgobekli-tepe%2Fmann-text%2F1&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-20"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-20">↑</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Tom_Standage&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Tom Standage (դեռ գրված չէ)">Tom Standage</a> (2005), A History of the World in 6 Glasses, Walker & Company, 25.</li> <li id="cite_note-21"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-21">↑</a> Grinin, Leonid E (Ed) et al. (2004), "The Early State and its Alternatives and Analogues" (Ichitel)</li> <li id="cite_note-22"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-22">↑</a> Bondarenko, Dmitri et al. (2004), "Alternatives to Social Evolution" in Grinin op cit.</li> <li id="cite_note-23"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-23">↑</a> Bogucki, Peter (1999), "The Origins of Human Society" (Wiley Blackwell)</li> <li id="cite_note-24"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-24">↑</a> DeVore, Irven, and Lee, Richard (1999) "Man the Hunter" (Aldine)</li> <li id="cite_note-25"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-25">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFBeckLinda_BlackLarry_S._KriegerPhillip_C._Naylor1999" class="citation book cs1">Beck, Roger B.; Linda Black; Larry S. Krieger; Phillip C. Naylor; Dahia Ibo Shabaka (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://archive.org/details/mcdougallittellw00beck">World History: Patterns of Interaction</a>. Evanston, IL: McDougal Littell. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/ISBN_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="ISBN (identifier)">ISBN</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/0-395-87274-X?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/0-395-87274-X"><bdi>0-395-87274-X</bdi></a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=World+History%3A+Patterns+of+Interaction&rft.place=Evanston%2C+IL&rft.pub=McDougal+Littell&rft.date=1999&rft.isbn=0-395-87274-X&rft.aulast=Beck&rft.aufirst=Roger+B.&rft.au=Linda+Black&rft.au=Larry+S.+Krieger&rft.au=Phillip+C.+Naylor&rft.au=Dahia+Ibo+Shabaka&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fmcdougallittellw00beck&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-Spengler,_Oswald_1919-26">↑ <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Spengler,_Oswald_1919_26-0">26,0</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-Spengler,_Oswald_1919_26-1">26,1</a> Spengler, Oswald, Decline of the West: Perspectives of World History (1919)</li> <li id="cite_note-27"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-27">↑</a> Samuel P. Huntington (1997), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3DLO4xG-bH1CQC%26pg%3DPA43">The clash of civilizations and the remaking of world order</a>, Simon and Schuster, p. 43.</li> <li id="cite_note-28"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-28">↑</a> Algaze, Guillermo, The Uruk World System: The Dynamics of Expansion of Early Mesopotamian Civilization" (Second Edition, 2004) (<a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8D%D5%BA%D5%A1%D5%BD%D5%A1%D6%80%D5%AF%D5%B8%D5%B2:%D4%B3%D6%80%D6%84%D5%A1%D5%B5%D5%AB%D5%B6%D5%A1%D5%B2%D5%A2%D5%B5%D5%B8%D6%82%D6%80%D5%B6%D5%A5%D6%80%D5%A8/978-0-226-01382-4?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Սպասարկող:Գրքայինաղբյուրները/978-0-226-01382-4">978-0-226-01382-4</a>)</li> <li id="cite_note-29"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-29">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFWilkinson1987" class="citation news cs1"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=David_Wilkinson_(political_scientist)&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="David Wilkinson (political scientist) (դեռ գրված չէ)">Wilkinson, David</a> (Fall 1987). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ojs.lib.byu.edu/spc/index.php/CCR/article/view/12262/12162">«Central Civilization»</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Comparative_Civilizations_Review&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Comparative Civilizations Review (դեռ գրված չէ)">Comparative Civilizations Review</a>. Vol. 17. էջեր 31–59.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Comparative+Civilizations+Review&rft.atitle=Central+Civilization&rft.ssn=fall&rft.volume=17&rft.pages=31-59&rft.date=1987&rft.aulast=Wilkinson&rft.aufirst=David&rft_id=https%3A%2F%2Fojs.lib.byu.edu%2Fspc%2Findex.php%2FCCR%2Farticle%2Fview%2F12262%2F12162&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-DiamondandBellwood2003-30"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-DiamondandBellwood2003_30-0">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFDiamondBellwood2003" class="citation journal cs1">Diamond, J.; Bellwood, P. (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://faculty.bennington.edu/%257Ekwoods/classes/enviro-hist/diamond%2520agriculture%2520and%2520language.pdf">«Farmers and Their Languages: The First Expansions»</a> (PDF). Science. 300 (5619): 597–603. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Bibcode_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Bibcode (identifier)">Bibcode</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2003Sci...300..597D">2003Sci...300..597D</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Doi_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="Doi (identifier)">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://doi.org/10.1126%252Fscience.1078208">10.1126/science.1078208</a>. <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/PMID_(identifier)?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="mw-redirect" title="PMID (identifier)">PMID</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12714734">12714734</a>.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.jtitle=Science&rft.atitle=Farmers+and+Their+Languages%3A+The+First+Expansions&rft.volume=300&rft.issue=5619&rft.pages=597-603&rft.date=2003&rft_id=info%3Apmid%2F12714734&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.1078208&rft_id=info%3Abibcode%2F2003Sci...300..597D&rft.aulast=Diamond&rft.aufirst=J.&rft.au=Bellwood%2C+P.&rft_id=http%3A%2F%2Ffaculty.bennington.edu%2F%257Ekwoods%2Fclasses%2Fenviro-hist%2Fdiamond%2520agriculture%2520and%2520language.pdf&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-repository.ias.ac.in-31"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-repository.ias.ac.in_31-0">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://repository.ias.ac.in/21961/1/333.pdf">"Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration", Anil K. Gupta*, Current Science, Vol. 87, No. 1, 10 July 2004</a></li> <li id="cite_note-32"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-32">↑</a> De Meo, James (2nd Edition), "Saharasia"</li> <li id="cite_note-33"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-33">↑</a> "Ritual human sacrifice promoted and sustained the evolution of stratified societies" op cit</li> <li id="cite_note-TJEB-34"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-TJEB_34-0">↑</a> The Junior Encyclopædia Britannica: A reference library of general knowledge. (1897). Chicago: E.G. Melvin.</li> <li id="cite_note-35"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-35">↑</a> C. J. Thomsen and <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Jens_Jacob_Asmussen_Worsaae&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Jens Jacob Asmussen Worsaae (դեռ գրված չէ)">Jens Jacob Asmussen Worsaae</a> first applied the system to artifacts.</li> <li id="cite_note-36"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-36">↑</a> Tarnas, Richard (1993). The Passion of the Western Mind: Understanding the Ideas that Have Shaped Our World View (Ballantine Books)</li> <li id="cite_note-37"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-37">↑</a> Toynbee, Arnold (1965) "A Study of History" (OUP)</li> <li id="cite_note-38"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-38">↑</a> Massimo Campanini (2005), <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://books.google.am/books?id%3D5DoasQxzvNQC%26pg%3DPA75">Studies on Ibn Khaldûn</a>, Polimetrica s.a.s., p. 75</li> <li id="cite_note-39"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-39">↑</a> Gibbon, Decline and Fall of the Roman Empire, 2nd ed., vol. 4, ed. by J. B. Bury (London, 1909), pp. 173–174.-Chapter XXXVIII: Reign Of Clovis.--Part VI. General Observations On The Fall Of The Roman Empire In The West.</li> <li id="cite_note-40"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-40">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://web.archive.org/web/20060830212141/http://www.eeb.uconn.edu/faculty/turchin/HistDyn.htm">Historical Dynamics</a> and <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Andrey_Korotayev&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Andrey Korotayev (դեռ գրված չէ)">Andrey Korotayev</a> et al. in their [<a rel="nofollow" class="external free" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://cliodynamics.ru/index.php?option%3Dcom_content%26task%3Dview%26id%3D172%26Itemid%3D70">http://cliodynamics.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=172&Itemid=70</a></li> <li id="cite_note-41"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-41">↑</a> <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Princeton_University_Press&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Princeton University Press (դեռ գրված չէ)">Princeton University Press</a>, 2003:121–127; <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=Andrey_Korotayev&action=edit&redlink=1&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" class="new" title="Andrey Korotayev (դեռ գրված չէ)">Andrey Korotayev</a> et al. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://cliodynamics.ru/index.php?option%3Dcom_content%26task%3Dview%26id%3D302%26Itemid%3D70">Secular Cycles and Millennial Trends. Moscow: Russian Academy of Sciences, 2006</a>).</li> <li id="cite_note-42"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-42">↑</a> Huntington, Samuel P., The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order, (Simon & Schuster, 1996)</li> <li id="cite_note-43"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-43">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFAsadi" class="citation web cs1">Asadi, Muhammed (2007 թ․ հունվարի 22). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://web.archive.org/web/20090426042806/http://www.selvesandothers.org/article15618.html">«A Critique of Huntington's "Clash of Civilizations"»</a>. Selves and Others. Արխիվացված է <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.selvesandothers.org/article15618.html">օրիգինալից</a> 2009 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 23-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=A+Critique+of+Huntington%E2%80%99s+%22Clash+of+Civilizations%22&rft.pub=Selves+and+Others&rft.aulast=Asadi&rft.aufirst=Muhammed&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.selvesandothers.org%2Farticle15618.html&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-44"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-44">↑</a> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r10127783"><cite id="CITEREFInglehartPippa_Norris2003" class="citation web cs1">Inglehart, Ronald; Pippa Norris (March–April 2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.globalpolicy.org/globaliz/cultural/2003/0304clash.htm">«The True Clash of Civilizations»</a>. Global Policy Forum. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 23-ին.</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=unknown&rft.btitle=The+True+Clash+of+Civilizations&rft.pub=Global+Policy+Forum&rft.date=2003-03%2F2003-04&rft.aulast=Inglehart&rft.aufirst=Ronald&rft.au=Pippa+Norris&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.globalpolicy.org%2Fglobaliz%2Fcultural%2F2003%2F0304clash.htm&rfr_id=info%3Asid%2Fhy.wikipedia.org%3A%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6" class="Z3988"></li> <li id="cite_note-45"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-45">↑</a> Berman, Morris (2007), Dark Ages America: the End ofEmpire" (W.W.Norton)</li> <li id="cite_note-46"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-46">↑</a> Jacobs, Jane (2005), "Dark Age Ahead" (Vintage)</li> <li id="cite_note-47"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-47">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.orionsociety.org/pages/oo/sidebars/America/Rockefeller.html">Orion Thoughts on America</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://web.archive.org/web/20080515112558/http://www.orionsociety.org/pages/oo/sidebars/America/Rockefeller.html">Արխիվացված</a> 15 Մայիս 2008 <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Wayback_Machine?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li id="cite_note-48"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-48">↑</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.kosmosjournal.org/kjo/backissue/s2006/laszlo-1.shtml">Kosmos Journal Paths to Planetary Civilization</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://web.archive.org/web/20060712162009/http://www.kosmosjournal.org/kjo/backissue/s2006/laszlo-1.shtml">Արխիվացված</a> 12 Հուլիս 2006 <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/Wayback_Machine?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li id="cite_note-49"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-49">↑</a> Jensen, Derrick (2006), "Endgame: The Problem of Civilization", Vol 1 & Vol 2 (Seven Stories Press)</li> <li id="cite_note-50"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te#cite_ref-50">↑</a> Jensen, Derrick (2006), "Endgame: The Problem of Civilization", Vol 1 (Seven Stories Press), p. 17</li> </ol> </div> </div> </section> <div class="mw-heading mw-heading2 section-heading" onclick="mfTempOpenSection(13)"> <h2 id="Արտաքին_հղումներ">Արտաքին հղումներ</h2> <a role="button" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=edit&section=17&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Խմբագրել բաժինը. Արտաքին հղումներ" class="cdx-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--icon-only cdx-button--weight-quiet "> խմբագրել </a> </div> <section class="mf-section-13 collapsible-block" id="mf-section-13"> <ul> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://www.bbc.co.uk/religion/interactive/civilisations/">BBC on civilization</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=http://www.ancienthistorylists.com/ancient-civilizations/10-oldest-ancient-civilizations-ever-existed/">Top 10 oldest civilizations</a></li> </ul> <table class="toccolours" style="width:100%"> <tbody> <tr> <td style="width:auto"> <noscript> <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/24px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" data-file-width="30" data-file-height="30"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 24px;height: 24px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/24px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png" data-alt="" data-width="24" data-height="24" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/36px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Notification-icon-Wikiquote.svg/48px-Notification-icon-Wikiquote.svg.png 2x" data-class="mw-file-element"> </td> <td style="width:100%"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D6%84%D5%A1%D5%B2%D5%BE%D5%A1%D5%AE%D6%84?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Վիքիքաղվածք">Վիքիքաղվածքն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hy.wikiquote.org/wiki/%25D5%2594%25D5%25A1%25D5%25B2%25D5%25A1%25D6%2584%25D5%25A1%25D5%25AF%25D6%2580%25D5%25A9%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25A9%25D5%25B5%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25B6" class="extiw" title="q:Քաղաքակրթություն">«Քաղաքակրթություն»</a> հոդվածին։</td> </tr> </tbody> </table> <table class="toccolours" style="width:100%"> <tbody> <tr> <td style="width:auto"> <noscript> <img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="24" height="24" class="mw-file-element" data-file-width="30" data-file-height="30"> </noscript><span class="lazy-image-placeholder" style="width: 24px;height: 24px;" data-mw-src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/24px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png" data-alt="" data-width="24" data-height="24" data-mw-srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/36px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Notification-icon-Commons-logo.svg/48px-Notification-icon-Commons-logo.svg.png 2x" data-class="mw-file-element"> </td> <td style="width:100%"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A1%D5%B0%D5%A5%D5%BD%D5%BF?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Վիքիպահեստ">Վիքիպահեստն</a> ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են <a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Civilizations" class="extiw" title="commons:Category:Civilizations">«Քաղաքակրթություն»</a> հոդվածին։</td> </tr> </tbody> </table> <table class="metadata plainlinks ambox ambox-style" style="margin: 0;"> <tbody> <tr> <td class="mbox-text" style="font-weight: italic;">Այս հոդվածն ընտրվել է <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%A5%D5%B6_%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Հայերեն Վիքիպեդիա">Հայերեն Վիքիպեդիայի</a>՝ 2018 թվականի <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D4%BF%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D6%80:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE/%D5%84%D5%A1%D6%80%D5%BF%D5%AB_7,_2018_%D5%A9.?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Կաղապար:Օրվա հոդված/Մարտի 7, 2018 թ.">մարտի 7</a>-ի <a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D5%95%D6%80%D5%BE%D5%A1_%D5%B0%D5%B8%D5%A4%D5%BE%D5%A1%D5%AE?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te" title="Վիքիպեդիա:Օրվա հոդված">օրվա հոդված</a>:</td> </tr> </tbody> </table>   </section> </div> <noscript> <img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=mobile&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"> </noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet=""> Ստացված է «<a dir="ltr" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title%3D%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%26oldid%3D10160528">https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քաղաքակրթություն&oldid=10160528</a>» էջից </div> </div> </div> <div class="post-content" id="page-secondary-actions"> </div> </main> <footer class="mw-footer minerva-footer" role="contentinfo"><a class="last-modified-bar" href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/w/index.php?title=%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6&action=history&_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te"> <div class="post-content last-modified-bar__content"> Last edited on 3 դեկտեմբերի 2024, at 05:59 </div></a> <div class="post-content footer-content"> <div id="mw-data-after-content"> <div class="read-more-container"></div> </div> <div id="p-lang"> <h4>Լեզուներ</h4> <section> <ul id="p-variants" class="minerva-languages"></ul> <ul class="minerva-languages"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://af.wikipedia.org/wiki/Beskawing" title="Beskawing – աֆրիկաանս" lang="af" hreflang="af" data-title="Beskawing" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="աֆրիկաանս" class="interlanguage-link-target">Afrikaans</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://als.wikipedia.org/wiki/Zivilisation" title="Zivilisation – շվեյցարական գերմաներեն" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Zivilisation" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="շվեյցարական գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Alemannisch</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://am.wikipedia.org/wiki/%25E1%2588%25A5%25E1%2588%258D%25E1%258C%25A3%25E1%258A%2594" title="ሥልጣኔ – ամհարերեն" lang="am" hreflang="am" data-title="ሥልጣኔ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="ամհարերեն" class="interlanguage-link-target">አማርኛ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://an.wikipedia.org/wiki/Civilizaci%25C3%25B3n" title="Civilización – արագոներեն" lang="an" hreflang="an" data-title="Civilización" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="արագոներեն" class="interlanguage-link-target">Aragonés</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ang.wikipedia.org/wiki/Folctil%25C3%25BE" title="Folctilþ – հին անգլերեն" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Folctilþ" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="հին անգլերեն" class="interlanguage-link-target">Ænglisc</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ar.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AD%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25A9" title="حضارة – արաբերեն" lang="ar" hreflang="ar" data-title="حضارة" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="արաբերեն" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ary.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AD%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25A9" title="حضارة – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="حضارة" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target">الدارجة</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://arz.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AD%25D8%25B6%25D8%25A7%25D8%25B1%25D9%2587" title="حضاره – եգիպտական արաբերեն" lang="arz" hreflang="arz" data-title="حضاره" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="եգիպտական արաբերեն" class="interlanguage-link-target">مصرى</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ast.wikipedia.org/wiki/Civilizaci%25C3%25B3n" title="Civilización – աստուրերեն" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Civilización" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="աստուրերեն" class="interlanguage-link-target">Asturianu</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://av.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – ավարերեն" lang="av" hreflang="av" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="ավարերեն" class="interlanguage-link-target">Авар</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://az.wikipedia.org/wiki/Sivilizasiya" title="Sivilizasiya – ադրբեջաներեն" lang="az" hreflang="az" data-title="Sivilizasiya" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="ադրբեջաներեն" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://azb.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25AF%25D9%2588%25D9%2586" title="تمدون – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="تمدون" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ba.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – բաշկիրերեն" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="բաշկիրերեն" class="interlanguage-link-target">Башҡортса</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/C%25C4%2597v%25C4%2597l%25C4%2597zac%25C4%2597j%25C4%2597" title="Cėvėlėzacėjė – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Cėvėlėzacėjė" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target">Žemaitėška</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://bcl.wikipedia.org/wiki/Sibilisasyon" title="Sibilisasyon – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Sibilisasyon" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target">Bikol Central</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://be.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D1%258B%25D0%25B2%25D1%2596%25D0%25BB%25D1%2596%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D1%258B%25D1%258F" title="Цывілізацыя – բելառուսերեն" lang="be" hreflang="be" data-title="Цывілізацыя" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="բելառուսերեն" class="interlanguage-link-target">Беларуская</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D1%258B%25D0%25B2%25D1%2596%25D0%25BB%25D1%2596%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D1%258B%25D1%258F" title="Цывілізацыя – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Цывілізацыя" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target">Беларуская (тарашкевіца)</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://bg.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – բուլղարերեն" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="բուլղարերեն" class="interlanguage-link-target">Български</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-bh mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://bh.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%25AD%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A4%25BE" title="सभ्यता – Bhojpuri" lang="bh" hreflang="bh" data-title="सभ्यता" data-language-autonym="भोजपुरी" data-language-local-name="Bhojpuri" class="interlanguage-link-target">भोजपुरी</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://bn.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A6%25B8%25E0%25A6%25AD%25E0%25A7%258D%25E0%25A6%25AF%25E0%25A6%25A4%25E0%25A6%25BE" title="সভ্যতা – բենգալերեն" lang="bn" hreflang="bn" data-title="সভ্যতা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="բենգալերեն" class="interlanguage-link-target">বাংলা</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://br.wikipedia.org/wiki/Sevenadurezh" title="Sevenadurezh – բրետոներեն" lang="br" hreflang="br" data-title="Sevenadurezh" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="բրետոներեն" class="interlanguage-link-target">Brezhoneg</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://bs.wikipedia.org/wiki/Civilizacija" title="Civilizacija – բոսնիերեն" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Civilizacija" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="բոսնիերեն" class="interlanguage-link-target">Bosanski</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-btm mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://btm.wikipedia.org/wiki/Paradapan" title="Paradapan – Batak Mandailing" lang="btm" hreflang="btm" data-title="Paradapan" data-language-autonym="Batak Mandailing" data-language-local-name="Batak Mandailing" class="interlanguage-link-target">Batak Mandailing</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://bxr.wikipedia.org/wiki/%25D0%25AD%25D1%2580%25D0%25B3%25D1%258D%25D0%25BD%25D1%2588%25D1%258D%25D0%25BB" title="Эргэншэл – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Эргэншэл" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target">Буряад</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ca.wikipedia.org/wiki/Civilitzaci%25C3%25B3" title="Civilització – կատալաներեն" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Civilització" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="կատալաներեն" class="interlanguage-link-target">Català</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ce.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8" title="Цивилизаци – չեչեներեն" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Цивилизаци" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="չեչեներեն" class="interlanguage-link-target">Нохчийн</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ceb.wikipedia.org/wiki/Sibilisasyon" title="Sibilisasyon – սեբուերեն" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Sibilisasyon" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="սեբուերեն" class="interlanguage-link-target">Cebuano</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ckb.wikipedia.org/wiki/%25D8%25B4%25D8%25A7%25D8%25B1%25D8%25B3%25D8%25AA%25D8%25A7%25D9%2586%25DB%258E%25D8%25AA%25DB%258C" title="شارستانێتی – սորանի քրդերեն" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="شارستانێتی" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="սորանի քրդերեն" class="interlanguage-link-target">کوردی</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://cs.wikipedia.org/wiki/Civilizace" title="Civilizace – չեխերեն" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Civilizace" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="չեխերեն" class="interlanguage-link-target">Čeština</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://cy.wikipedia.org/wiki/Gwareiddiad" title="Gwareiddiad – ուելսերեն" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Gwareiddiad" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="ուելսերեն" class="interlanguage-link-target">Cymraeg</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://da.wikipedia.org/wiki/Civilisation" title="Civilisation – դանիերեն" lang="da" hreflang="da" data-title="Civilisation" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="դանիերեն" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://de.wikipedia.org/wiki/Zivilisation" title="Zivilisation – գերմաներեն" lang="de" hreflang="de" data-title="Zivilisation" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://diq.wikipedia.org/wiki/Sivilizasyon" title="Sivilizasyon – Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Sivilizasyon" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target">Zazaki</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://el.wikipedia.org/wiki/%25CE%25A0%25CE%25BF%25CE%25BB%25CE%25B9%25CF%2584%25CE%25B9%25CF%2583%25CE%25BC%25CF%258C%25CF%2582" title="Πολιτισμός – հունարեն" lang="el" hreflang="el" data-title="Πολιτισμός" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="հունարեն" class="interlanguage-link-target">Ελληνικά</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://en.wikipedia.org/wiki/Civilization" title="Civilization – անգլերեն" lang="en" hreflang="en" data-title="Civilization" data-language-autonym="English" data-language-local-name="անգլերեն" class="interlanguage-link-target">English</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://eo.wikipedia.org/wiki/Civilizo" title="Civilizo – էսպերանտո" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Civilizo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="էսպերանտո" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://es.wikipedia.org/wiki/Civilizaci%25C3%25B3n" title="Civilización – իսպաներեն" lang="es" hreflang="es" data-title="Civilización" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="իսպաներեն" class="interlanguage-link-target">Español</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://et.wikipedia.org/wiki/Tsivilisatsioon" title="Tsivilisatsioon – էստոներեն" lang="et" hreflang="et" data-title="Tsivilisatsioon" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="էստոներեն" class="interlanguage-link-target">Eesti</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://eu.wikipedia.org/wiki/Zibilizazio" title="Zibilizazio – բասկերեն" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Zibilizazio" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="բասկերեն" class="interlanguage-link-target">Euskara</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://fa.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25AF%25D9%2586" title="تمدن – պարսկերեն" lang="fa" hreflang="fa" data-title="تمدن" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="պարսկերեն" class="interlanguage-link-target">فارسی</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://fi.wikipedia.org/wiki/Sivilisaatio" title="Sivilisaatio – ֆիններեն" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Sivilisaatio" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="ֆիններեն" class="interlanguage-link-target">Suomi</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Tsivilisats%2527uun" title="Tsivilisats'uun – վորո" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Tsivilisats'uun" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="վորո" class="interlanguage-link-target">Võro</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://fr.wikipedia.org/wiki/Civilisation" title="Civilisation – ֆրանսերեն" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Civilisation" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="ֆրանսերեն" class="interlanguage-link-target">Français</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://frp.wikipedia.org/wiki/Civilisacion" title="Civilisacion – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Civilisacion" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target">Arpetan</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://fy.wikipedia.org/wiki/Beskaving" title="Beskaving – արևմտաֆրիզերեն" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Beskaving" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="արևմտաֆրիզերեն" class="interlanguage-link-target">Frysk</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-gan mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://gan.wikipedia.org/wiki/%25E6%2596%2587%25E6%2598%258E" title="文明 – Gan" lang="gan" hreflang="gan" data-title="文明" data-language-autonym="贛語" data-language-local-name="Gan" class="interlanguage-link-target">贛語</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://gcr.wikipedia.org/wiki/Sivilizasyon" title="Sivilizasyon – Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Sivilizasyon" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target">Kriyòl gwiyannen</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://gl.wikipedia.org/wiki/Civilizaci%25C3%25B3n" title="Civilización – գալիսերեն" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Civilización" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="գալիսերեն" class="interlanguage-link-target">Galego</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://gn.wikipedia.org/wiki/Tet%25C3%25A3ngatu" title="Tetãngatu – գուարանի" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Tetãngatu" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="գուարանի" class="interlanguage-link-target">Avañe'ẽ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-gu mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://gu.wikipedia.org/wiki/%25E0%25AA%25B8%25E0%25AA%2582%25E0%25AA%25B8%25E0%25AB%258D%25E0%25AA%2595%25E0%25AB%2583%25E0%25AA%25A4%25E0%25AA%25BF" title="સંસ્કૃતિ – գուջարաթի" lang="gu" hreflang="gu" data-title="સંસ્કૃતિ" data-language-autonym="ગુજરાતી" data-language-local-name="գուջարաթի" class="interlanguage-link-target">ગુજરાતી</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-guw mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://guw.wikipedia.org/wiki/Nukunhunhun" title="Nukunhunhun – Gun" lang="guw" hreflang="guw" data-title="Nukunhunhun" data-language-autonym="Gungbe" data-language-local-name="Gun" class="interlanguage-link-target">Gungbe</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ha.wikipedia.org/wiki/Wayewa" title="Wayewa – հաուսա" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Wayewa" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="հաուսա" class="interlanguage-link-target">Hausa</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hak.wikipedia.org/wiki/V%25C3%25B9n-m%25C3%25ACn" title="Vùn-mìn – Hakka Chinese" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Vùn-mìn" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka Chinese" class="interlanguage-link-target">客家語 / Hak-kâ-ngî</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://he.wikipedia.org/wiki/%25D7%25A6%25D7%2599%25D7%2595%25D7%2595%25D7%2599%25D7%259C%25D7%2599%25D7%2596%25D7%25A6%25D7%2599%25D7%2594" title="ציוויליזציה – եբրայերեն" lang="he" hreflang="he" data-title="ציוויליזציה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="եբրայերեն" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hi.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%25AD%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A4%25BE" title="सभ्यता – հինդի" lang="hi" hreflang="hi" data-title="सभ्यता" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="հինդի" class="interlanguage-link-target">हिन्दी</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hif.wikipedia.org/wiki/Sabhyata" title="Sabhyata – Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="Sabhyata" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target">Fiji Hindi</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hr.wikipedia.org/wiki/Civilizacija" title="Civilizacija – խորվաթերեն" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Civilizacija" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ht.wikipedia.org/wiki/Sivilizasyon" title="Sivilizasyon – խառնակերտ հայիթերեն" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Sivilizasyon" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="խառնակերտ հայիթերեն" class="interlanguage-link-target">Kreyòl ayisyen</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hu.wikipedia.org/wiki/Civiliz%25C3%25A1ci%25C3%25B3" title="Civilizáció – հունգարերեն" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Civilizáció" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="հունգարերեն" class="interlanguage-link-target">Magyar</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ia.wikipedia.org/wiki/Civilisation" title="Civilisation – ինտերլինգուա" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Civilisation" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="ինտերլինգուա" class="interlanguage-link-target">Interlingua</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://id.wikipedia.org/wiki/Peradaban" title="Peradaban – ինդոնեզերեն" lang="id" hreflang="id" data-title="Peradaban" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="ինդոնեզերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ilo.wikipedia.org/wiki/Sibilisasion" title="Sibilisasion – իլոկերեն" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Sibilisasion" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="իլոկերեն" class="interlanguage-link-target">Ilokano</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://inh.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8" title="Цивилизаци – ինգուշերեն" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Цивилизаци" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="ինգուշերեն" class="interlanguage-link-target">ГӀалгӀай</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://is.wikipedia.org/wiki/Si%25C3%25B0menning" title="Siðmenning – իսլանդերեն" lang="is" hreflang="is" data-title="Siðmenning" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="իսլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Íslenska</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://it.wikipedia.org/wiki/Civilt%25C3%25A0" title="Civiltà – իտալերեն" lang="it" hreflang="it" data-title="Civiltà" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="իտալերեն" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ja.wikipedia.org/wiki/%25E6%2596%2587%25E6%2598%258E" title="文明 – ճապոներեն" lang="ja" hreflang="ja" data-title="文明" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="ճապոներեն" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://jam.wikipedia.org/wiki/Siblaizieshan" title="Siblaizieshan – Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Siblaizieshan" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target">Patois</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://jv.wikipedia.org/wiki/Peradaban" title="Peradaban – ճավայերեն" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Peradaban" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="ճավայերեն" class="interlanguage-link-target">Jawa</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ka.wikipedia.org/wiki/%25E1%2583%25AA%25E1%2583%2598%25E1%2583%2595%25E1%2583%2598%25E1%2583%259A%25E1%2583%2598%25E1%2583%2596%25E1%2583%2590%25E1%2583%25AA%25E1%2583%2598%25E1%2583%2590" title="ცივილიზაცია – վրացերեն" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ცივილიზაცია" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="վրացերեն" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-kaa mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://kaa.wikipedia.org/wiki/Civilizaciya" title="Civilizaciya – Kara-Kalpak" lang="kaa" hreflang="kaa" data-title="Civilizaciya" data-language-autonym="Qaraqalpaqsha" data-language-local-name="Kara-Kalpak" class="interlanguage-link-target">Qaraqalpaqsha</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://kbp.wikipedia.org/wiki/%25C6%2590sakuliye" title="Ɛsakuliye – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Ɛsakuliye" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target">Kabɩyɛ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://kcg.wikipedia.org/wiki/Tat-a%25CC%25B1ghyi" title="Tat-a̱ghyi – տիապ" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="Tat-a̱ghyi" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="տիապ" class="interlanguage-link-target">Tyap</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://kk.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A8%25D0%25B0%25D2%2593%25D1%258B%25D0%25BD_(%25D0%25B6%25D0%25B5%25D1%2580%25D0%25B3%25D1%2596%25D0%25BB%25D1%2596%25D0%25BA%25D1%2582%25D1%2596)_%25D3%25A9%25D1%2580%25D0%25BA%25D0%25B5%25D0%25BD%25D0%25B8%25D0%25B5%25D1%2582%25D1%2582%25D0%25B5%25D1%2580" title="Шағын (жергілікті) өркениеттер – ղազախերեն" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Шағын (жергілікті) өркениеттер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="ղազախերեն" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://km.wikipedia.org/wiki/%25E1%259E%25A2%25E1%259E%259A%25E1%259E%25B7%25E1%259E%2599%25E1%259E%2592%25E1%259E%2598%25E1%259F%258C" title="អរិយធម៌ – քմերերեն" lang="km" hreflang="km" data-title="អរិយធម៌" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="քմերերեն" class="interlanguage-link-target">ភាសាខ្មែរ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://kn.wikipedia.org/wiki/%25E0%25B2%25A8%25E0%25B2%25BE%25E0%25B2%2597%25E0%25B2%25B0%25E0%25B3%2580%25E0%25B2%2595%25E0%25B2%25A4%25E0%25B3%2586" title="ನಾಗರೀಕತೆ – կաննադա" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ನಾಗರೀಕತೆ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="կաննադա" class="interlanguage-link-target">ಕನ್ನಡ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-knc mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://knc.wikipedia.org/wiki/Civilization" title="Civilization – Central Kanuri" lang="knc" hreflang="knc" data-title="Civilization" data-language-autonym="Yerwa Kanuri" data-language-local-name="Central Kanuri" class="interlanguage-link-target">Yerwa Kanuri</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ko.wikipedia.org/wiki/%25EB%25AC%25B8%25EB%25AA%2585" title="문명 – կորեերեն" lang="ko" hreflang="ko" data-title="문명" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="կորեերեն" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://krc.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – կարաչայ-բալկարերեն" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="կարաչայ-բալկարերեն" class="interlanguage-link-target">Къарачай-малкъар</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ku.wikipedia.org/wiki/%25C5%259Earistan%25C3%25AE" title="Şaristanî – քրդերեն" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Şaristanî" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="քրդերեն" class="interlanguage-link-target">Kurdî</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://kw.wikipedia.org/wiki/Hwarheans" title="Hwarheans – կոռներեն" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Hwarheans" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="կոռներեն" class="interlanguage-link-target">Kernowek</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ky.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – ղրղզերեն" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="ղրղզերեն" class="interlanguage-link-target">Кыргызча</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://la.wikipedia.org/wiki/Cultus_humanus" title="Cultus humanus – լատիներեն" lang="la" hreflang="la" data-title="Cultus humanus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="լատիներեն" class="interlanguage-link-target">Latina</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://lb.wikipedia.org/wiki/Zivilisatioun" title="Zivilisatioun – լյուքսեմբուրգերեն" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Zivilisatioun" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="լյուքսեմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Lëtzebuergesch</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://li.wikipedia.org/wiki/Besjaving" title="Besjaving – լիմբուրգերեն" lang="li" hreflang="li" data-title="Besjaving" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="լիմբուրգերեն" class="interlanguage-link-target">Limburgs</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://lmo.wikipedia.org/wiki/Zivilizazzion" title="Zivilizazzion – լոմբարդերեն" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Zivilizazzion" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="լոմբարդերեն" class="interlanguage-link-target">Lombard</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://lo.wikipedia.org/wiki/%25E0%25BA%25AD%25E0%25BA%25B2%25E0%25BA%25A5%25E0%25BA%25B0%25E0%25BA%258D%25E0%25BA%25B0%25E0%25BA%2597%25E0%25BA%25B3" title="ອາລະຍະທຳ – լաոսերեն" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ອາລະຍະທຳ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="լաոսերեն" class="interlanguage-link-target">ລາວ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://lt.wikipedia.org/wiki/Civilizacija" title="Civilizacija – լիտվերեն" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Civilizacija" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="լիտվերեն" class="interlanguage-link-target">Lietuvių</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://lv.wikipedia.org/wiki/Civiliz%25C4%2581cija" title="Civilizācija – լատվիերեն" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Civilizācija" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="լատվիերեն" class="interlanguage-link-target">Latviešu</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://mg.wikipedia.org/wiki/Haifomba" title="Haifomba – մալգաշերեն" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Haifomba" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="մալգաշերեն" class="interlanguage-link-target">Malagasy</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-mk badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="լավ հոդված"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://mk.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%2598%25D0%25B0" title="Цивилизација – մակեդոներեն" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Цивилизација" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="մակեդոներեն" class="interlanguage-link-target">Македонски</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ml.wikipedia.org/wiki/%25E0%25B4%25A8%25E0%25B4%25BE%25E0%25B4%2597%25E0%25B4%25B0%25E0%25B4%25BF%25E0%25B4%2595%25E0%25B4%25A4" title="നാഗരികത – մալայալամ" lang="ml" hreflang="ml" data-title="നാഗരികത" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="մալայալամ" class="interlanguage-link-target">മലയാളം</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://mn.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A1%25D0%25BE%25D1%2591%25D0%25BB_%25D0%25B8%25D1%2580%25D0%25B3%25D1%258D%25D0%25BD%25D1%2588%25D0%25B8%25D0%25BB" title="Соёл иргэншил – մոնղոլերեն" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Соёл иргэншил" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="մոնղոլերեն" class="interlanguage-link-target">Монгол</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-mni mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://mni.wikipedia.org/wiki/%25EA%25AF%2582%25EA%25AF%25A9%25EA%25AF%2586%25EA%25AF%25A5%25EA%25AF%258E%25EA%25AF%2594%25EA%25AF%25A3%25EA%25AF%259C" title="ꯂꯩꯆꯥꯎꯔꯣꯜ – մանիպուրի" lang="mni" hreflang="mni" data-title="ꯂꯩꯆꯥꯎꯔꯣꯜ" data-language-autonym="ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ" data-language-local-name="մանիպուրի" class="interlanguage-link-target">ꯃꯤꯇꯩ ꯂꯣꯟ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://mr.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%25BE%25E0%25A4%2582%25E0%25A4%25B8%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%2595%25E0%25A5%2583%25E0%25A4%25A4%25E0%25A4%25BF%25E0%25A4%2595_%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%25AD%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A4%25BE" title="सांस्कृतिक सभ्यता – մարաթի" lang="mr" hreflang="mr" data-title="सांस्कृतिक सभ्यता" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="մարաթի" class="interlanguage-link-target">मराठी</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ms.wikipedia.org/wiki/Tamadun" title="Tamadun – մալայերեն" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Tamadun" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="մալայերեն" class="interlanguage-link-target">Bahasa Melayu</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://mwl.wikipedia.org/wiki/Cebliza%25C3%25A7on" title="Ceblizaçon – միրանդերեն" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Ceblizaçon" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="միրանդերեն" class="interlanguage-link-target">Mirandés</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://myv.wikipedia.org/wiki/%25D0%259E%25D1%2588%25D0%25BE%25D0%25BD%25D0%25B4%25D1%258F%25D0%25BC%25D0%25BE" title="Ошондямо – էրզյա" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Ошондямо" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="էրզյա" class="interlanguage-link-target">Эрзянь</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://nds.wikipedia.org/wiki/Zivilisatschoon" title="Zivilisatschoon – ստորին գերմաներեն" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Zivilisatschoon" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="ստորին գերմաներեն" class="interlanguage-link-target">Plattdüütsch</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ne.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%25AD%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A4%25BE" title="सभ्यता – նեպալերեն" lang="ne" hreflang="ne" data-title="सभ्यता" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="նեպալերեն" class="interlanguage-link-target">नेपाली</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://new.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%25B2%25E0%25A4%25B9%25E0%25A4%25A8%25E0%25A4%25BE" title="लहना – նեվարերեն" lang="new" hreflang="new" data-title="लहना" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="նեվարերեն" class="interlanguage-link-target">नेपाल भाषा</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://nl.wikipedia.org/wiki/Beschaving" title="Beschaving – հոլանդերեն" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Beschaving" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="հոլանդերեն" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://nn.wikipedia.org/wiki/Sivilisasjon" title="Sivilisasjon – նոր նորվեգերեն" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Sivilisasjon" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="նոր նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk nynorsk</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://no.wikipedia.org/wiki/Sivilisasjon" title="Sivilisasjon – գրքային նորվեգերեն" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Sivilisasjon" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="գրքային նորվեգերեն" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-nqo mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://nqo.wikipedia.org/wiki/%25DF%259B%25DF%258F%25DF%25A1%25DF%2590%25DF%25AF%25DF%25A6%25DF%258A" title="ߛߏߡߐ߯ߦߊ – նկո" lang="nqo" hreflang="nqo" data-title="ߛߏߡߐ߯ߦߊ" data-language-autonym="ߒߞߏ" data-language-local-name="նկո" class="interlanguage-link-target">ߒߞߏ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://oc.wikipedia.org/wiki/Civilizacion" title="Civilizacion – օքսիտաներեն" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Civilizacion" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="օքսիտաներեն" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://pa.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A8%25B8%25E0%25A9%25B1%25E0%25A8%25AD%25E0%25A8%25BF%25E0%25A8%2585%25E0%25A8%25A4%25E0%25A8%25BE" title="ਸੱਭਿਅਤਾ – փենջաբերեն" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਸੱਭਿਅਤਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="փենջաբերեն" class="interlanguage-link-target">ਪੰਜਾਬੀ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://pap.wikipedia.org/wiki/Sivilisashon" title="Sivilisashon – պապյամենտո" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Sivilisashon" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="պապյամենտո" class="interlanguage-link-target">Papiamentu</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://pl.wikipedia.org/wiki/Cywilizacja" title="Cywilizacja – լեհերեն" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Cywilizacja" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="լեհերեն" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://pms.wikipedia.org/wiki/Sivilt%25C3%25A0" title="Siviltà – պիեմոնտերեն" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Siviltà" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="պիեմոնտերեն" class="interlanguage-link-target">Piemontèis</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://pnb.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AA%25DB%2581%25D8%25B0%25DB%258C%25D8%25A8" title="تہذیب – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="تہذیب" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target">پنجابی</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ps.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AA%25D9%2585%25D8%25AF%25D9%2586" title="تمدن – փուշթու" lang="ps" hreflang="ps" data-title="تمدن" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="փուշթու" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://pt.wikipedia.org/wiki/Civiliza%25C3%25A7%25C3%25A3o" title="Civilização – պորտուգալերեն" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Civilização" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="պորտուգալերեն" class="interlanguage-link-target">Português</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://qu.wikipedia.org/wiki/Hawaykawsay" title="Hawaykawsay – կեչուա" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Hawaykawsay" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="կեչուա" class="interlanguage-link-target">Runa Simi</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ro.wikipedia.org/wiki/Civiliza%25C8%259Bie" title="Civilizație – ռումիներեն" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Civilizație" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="ռումիներեն" class="interlanguage-link-target">Română</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ru.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – ռուսերեն" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ռուսերեն" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://rue.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D1%2596%25D0%25B2%25D1%2596%25D0%25BB%25D1%2596%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D1%2596%25D1%258F" title="Цівілізація – ռուսիներեն" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Цівілізація" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="ռուսիներեն" class="interlanguage-link-target">Русиньскый</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sa badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="ընտրյալ հոդված"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sa.wikipedia.org/wiki/%25E0%25A4%25B8%25E0%25A4%25AD%25E0%25A5%258D%25E0%25A4%25AF%25E0%25A4%25A4%25E0%25A4%25BE" title="सभ्यता – սանսկրիտ" lang="sa" hreflang="sa" data-title="सभ्यता" data-language-autonym="संस्कृतम्" data-language-local-name="սանսկրիտ" class="interlanguage-link-target">संस्कृतम्</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sah.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – յակուտերեն" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="յակուտերեն" class="interlanguage-link-target">Саха тыла</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sat mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sat.wikipedia.org/wiki/%25E1%25B1%25A5%25E1%25B1%259A%25E1%25B1%25A5%25E1%25B1%25B1%25E1%25B1%259A%25E1%25B1%259C" title="ᱥᱚᱥᱱᱚᱜ – սանտալի" lang="sat" hreflang="sat" data-title="ᱥᱚᱥᱱᱚᱜ" data-language-autonym="ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ" data-language-local-name="սանտալի" class="interlanguage-link-target">ᱥᱟᱱᱛᱟᱲᱤ</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sd.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AA%25DA%25BE%25D8%25B0%25D9%258A%25D8%25A8" title="تھذيب – սինդհի" lang="sd" hreflang="sd" data-title="تھذيب" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="սինդհի" class="interlanguage-link-target">سنڌي</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sh.wikipedia.org/wiki/Civilizacija" title="Civilizacija – սերբա-խորվաթերեն" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Civilizacija" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="սերբա-խորվաթերեն" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-shi mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://shi.wikipedia.org/wiki/Ta%25C9%25A3rma" title="Taɣrma – տաշելհիթ" lang="shi" hreflang="shi" data-title="Taɣrma" data-language-autonym="Taclḥit" data-language-local-name="տաշելհիթ" class="interlanguage-link-target">Taclḥit</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://si.wikipedia.org/wiki/%25E0%25B7%2581%25E0%25B7%2592%25E0%25B7%2582%25E0%25B7%258A%25E0%25B6%25A7%25E0%25B7%258F%25E0%25B6%25A0%25E0%25B7%258F%25E0%25B6%25BB%25E0%25B6%25BA" title="ශිෂ්ටාචාරය – սինհալերեն" lang="si" hreflang="si" data-title="ශිෂ්ටාචාරය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="սինհալերեն" class="interlanguage-link-target">සිංහල</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://simple.wikipedia.org/wiki/Civilization" title="Civilization – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Civilization" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target">Simple English</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sk.wikipedia.org/wiki/Civiliz%25C3%25A1cia" title="Civilizácia – սլովակերեն" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Civilizácia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="սլովակերեն" class="interlanguage-link-target">Slovenčina</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sl.wikipedia.org/wiki/Civilizacija" title="Civilizacija – սլովեներեն" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Civilizacija" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="սլովեներեն" class="interlanguage-link-target">Slovenščina</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://so.wikipedia.org/wiki/Ilbaxaysi" title="Ilbaxaysi – սոմալիերեն" lang="so" hreflang="so" data-title="Ilbaxaysi" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="սոմալիերեն" class="interlanguage-link-target">Soomaaliga</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sq.wikipedia.org/wiki/Qytet%25C3%25ABrimi" title="Qytetërimi – ալբաներեն" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Qytetërimi" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="ալբաներեն" class="interlanguage-link-target">Shqip</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sr.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%2598%25D0%25B0" title="Цивилизација – սերբերեն" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Цивилизација" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="սերբերեն" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sv.wikipedia.org/wiki/Civilisation" title="Civilisation – շվեդերեն" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Civilisation" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="շվեդերեն" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://sw.wikipedia.org/wiki/Ustaarabu" title="Ustaarabu – սուահիլի" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Ustaarabu" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="սուահիլի" class="interlanguage-link-target">Kiswahili</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ta.wikipedia.org/wiki/%25E0%25AE%25A8%25E0%25AE%25BE%25E0%25AE%2595%25E0%25AE%25B0%25E0%25AE%25BF%25E0%25AE%2595%25E0%25AE%25AE%25E0%25AF%258D" title="நாகரிகம் – թամիլերեն" lang="ta" hreflang="ta" data-title="நாகரிகம்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="թամիլերեն" class="interlanguage-link-target">தமிழ்</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://te.wikipedia.org/wiki/%25E0%25B0%25A8%25E0%25B0%25BE%25E0%25B0%2597%25E0%25B0%25B0%25E0%25B0%25BF%25E0%25B0%2595%25E0%25B0%25A4" title="నాగరికత – թելուգու" lang="te" hreflang="te" data-title="నాగరికత" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="թելուգու" class="interlanguage-link-target">తెలుగు</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://th.wikipedia.org/wiki/%25E0%25B8%25AD%25E0%25B8%25B2%25E0%25B8%25A3%25E0%25B8%25A2%25E0%25B8%2598%25E0%25B8%25A3%25E0%25B8%25A3%25E0%25B8%25A1" title="อารยธรรม – թայերեն" lang="th" hreflang="th" data-title="อารยธรรม" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="թայերեն" class="interlanguage-link-target">ไทย</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://tl.wikipedia.org/wiki/Kabihasnan" title="Kabihasnan – տագալերեն" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Kabihasnan" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="տագալերեն" class="interlanguage-link-target">Tagalog</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://tr.wikipedia.org/wiki/Uygarl%25C4%25B1k" title="Uygarlık – թուրքերեն" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Uygarlık" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="թուրքերեն" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://tt.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D0%25B8%25D0%25BB%25D0%25B8%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D0%25B8%25D1%258F" title="Цивилизация – թաթարերեն" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Цивилизация" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="թաթարերեն" class="interlanguage-link-target">Татарча / tatarça</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ug.wikipedia.org/wiki/%25D9%2585%25DB%2595%25D8%25AF%25DB%2595%25D9%2586%25D9%258A%25DB%2595%25D8%25AA" title="مەدەنيەت – ույղուրերեն" lang="ug" hreflang="ug" data-title="مەدەنيەت" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="ույղուրերեն" class="interlanguage-link-target">ئۇيغۇرچە / Uyghurche</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://uk.wikipedia.org/wiki/%25D0%25A6%25D0%25B8%25D0%25B2%25D1%2596%25D0%25BB%25D1%2596%25D0%25B7%25D0%25B0%25D1%2586%25D1%2596%25D1%258F" title="Цивілізація – ուկրաիներեն" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Цивілізація" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ուկրաիներեն" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://ur.wikipedia.org/wiki/%25D8%25AA%25DB%2581%25D8%25B0%25DB%258C%25D8%25A8" title="تہذیب – ուրդու" lang="ur" hreflang="ur" data-title="تہذیب" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="ուրդու" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://uz.wikipedia.org/wiki/Tamaddun" title="Tamaddun – ուզբեկերեն" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Tamaddun" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="ուզբեկերեն" class="interlanguage-link-target">Oʻzbekcha / ўзбекча</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://vec.wikipedia.org/wiki/Sivilt%25C3%25A0" title="Siviltà – վենետերեն" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Siviltà" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="վենետերեն" class="interlanguage-link-target">Vèneto</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://vi.wikipedia.org/wiki/V%25C4%2583n_minh" title="Văn minh – վիետնամերեն" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Văn minh" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="վիետնամերեն" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://wa.wikipedia.org/wiki/Civiliz%25C3%25A5cion" title="Civilizåcion – վալոներեն" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Civilizåcion" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="վալոներեն" class="interlanguage-link-target">Walon</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://war.wikipedia.org/wiki/Sibilisasyon" title="Sibilisasyon – վարայերեն" lang="war" hreflang="war" data-title="Sibilisasyon" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="վարայերեն" class="interlanguage-link-target">Winaray</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://wo.wikipedia.org/wiki/Xay" title="Xay – վոլոֆ" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Xay" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="վոլոֆ" class="interlanguage-link-target">Wolof</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://wuu.wikipedia.org/wiki/%25E6%2596%2587%25E6%2598%258E" title="文明 – վու չինարեն" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="文明" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="վու չինարեն" class="interlanguage-link-target">吴语</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://xmf.wikipedia.org/wiki/%25E1%2583%25AA%25E1%2583%2598%25E1%2583%2595%25E1%2583%2598%25E1%2583%259A%25E1%2583%2598%25E1%2583%2596%25E1%2583%2590%25E1%2583%25AA%25E1%2583%2598%25E1%2583%2590" title="ცივილიზაცია – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ცივილიზაცია" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://yi.wikipedia.org/wiki/%25D7%25A6%25D7%2599%25D7%2595%25D7%2595%25D7%2599%25D7%259C%25D7%2599%25D7%2596%25D7%2590%25D7%25A6%25D7%2599%25D7%25A2" title="ציוויליזאציע – իդիշ" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ציוויליזאציע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="իդիշ" class="interlanguage-link-target">ייִדיש</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://za.wikipedia.org/wiki/Vwnzmingz" title="Vwnzmingz – ժուանգ" lang="za" hreflang="za" data-title="Vwnzmingz" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="ժուանգ" class="interlanguage-link-target">Vahcuengh</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://zh.wikipedia.org/wiki/%25E6%2596%2587%25E6%2598%258E" title="文明 – չինարեն" lang="zh" hreflang="zh" data-title="文明" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="չինարեն" class="interlanguage-link-target">中文</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/B%25C3%25BBn-b%25C3%25AAng" title="Bûn-bêng – Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Bûn-bêng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target">閩南語 / Bân-lâm-gú</a></li> <li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%25E6%2596%2587%25E6%2598%258E" title="文明 – կանտոներեն" lang="yue" hreflang="yue" data-title="文明" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="կանտոներեն" class="interlanguage-link-target">粵語</a></li> </ul> </section> </div> <div class="minerva-footer-logo"> <img src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-hy.svg" alt="Վիքիպեդիա" width="138" height="22" style="width: 8.625em; height: 1.375em;"> </div> <ul id="footer-info" class="footer-info hlist hlist-separated"> <li id="footer-info-lastmod">Այս էջը վերջին անգամ փոփոխվել է 3 դեկտեմբերի 2024-ի ժամը 05:59-ին:</li> <li id="footer-info-copyright">Բովանդակությունը թողարկված է <a class="external" rel="nofollow" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.hy">CC BY-SA 4.0</a> թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։</li> </ul> <ul id="footer-places" class="footer-places hlist hlist-separated"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Գաղտնիության քաղաքականություն</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B7%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%A8?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te">Վիքիպեդիայի մասին</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="https://hy-m-wikipedia-org.translate.goog/wiki/%D5%8E%D5%AB%D6%84%D5%AB%D5%BA%D5%A5%D5%A4%D5%AB%D5%A1:%D4%B1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%BD%D5%AD%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BF%D5%BE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%AB%D6%81?_x_tr_sl=auto&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te">Հրաժարագրեր</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://developer.wikimedia.org">Ծրագրավորողներ</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://stats.wikimedia.org/%23/hy.wikipedia.org">Վիճակագրություն</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookie statement</a></li> <li id="footer-places-terms-use"><a href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://foundation.m.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">Օգտագործման պայմաններ</a></li> <li id="footer-places-desktop-toggle"><a id="mw-mf-display-toggle" href="https://translate.google.com/website?sl=auto&tl=te&hl=te&u=https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title%3D%25D5%2594%25D5%25A1%25D5%25B2%25D5%25A1%25D6%2584%25D5%25A1%25D5%25AF%25D6%2580%25D5%25A9%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25A9%25D5%25B5%25D5%25B8%25D6%2582%25D5%25B6%26mobileaction%3Dtoggle_view_desktop" data-event-name="switch_to_desktop">Սովորական</a></li> </ul> </div> </footer> </div> </div> <div class="mw-notification-area" data-mw="interface"></div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-78657f6676-r5628","wgBackendResponseTime":226,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.720","walltime":"0.890","ppvisitednodes":{"value":2853,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":101093,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":1648,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":9,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":4,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":132073,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 589.399 1 -total"," 44.99% 265.183 41 Կաղապար:Cite_book"," 25.03% 147.503 1 Կաղապար:Ծանցանկ"," 23.27% 137.177 1 Կաղապար:Արտաքին_հղումներ"," 12.04% 70.936 1 Կաղապար:Քույրհղումներ"," 5.07% 29.902 5 Կաղապար:Cite_web"," 4.31% 25.430 4 Կաղապար:Հիմնական_հոդված"," 2.38% 14.007 2 Կաղապար:Webarchive"," 1.57% 9.283 1 Կաղապար:Օրվա_հոդված_նախագծի_մասնակից"," 1.36% 7.989 1 Կաղապար:Cite_journal"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.355","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":5146507,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-6458bccbb8-n49pz","timestamp":"20250209132259","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u0554\u0561\u0572\u0561\u0584\u0561\u056f\u0580\u0569\u0578\u0582\u0569\u0575\u0578\u0582\u0576","url":"https:\/\/hy.wikipedia.org\/wiki\/%D5%94%D5%A1%D5%B2%D5%A1%D6%84%D5%A1%D5%AF%D6%80%D5%A9%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q8432","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q8432","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2017-12-09T13:56:19Z","dateModified":"2024-12-03T05:59:05Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/c0\/15c_green_mosque.jpg"}</script> <script>(window.NORLQ=window.NORLQ||[]).push(function(){var ns,i,p,img;ns=document.getElementsByTagName('noscript');for(i=0;i<ns.length;i++){p=ns[i].nextSibling;if(p&&p.className&&p.className.indexOf('lazy-image-placeholder')>-1){img=document.createElement('img');img.setAttribute('src',p.getAttribute('data-mw-src'));img.setAttribute('width',p.getAttribute('data-width'));img.setAttribute('height',p.getAttribute('data-height'));img.setAttribute('alt',p.getAttribute('data-alt'));p.parentNode.replaceChild(img,p);}}});</script> <script>function gtElInit() {var lib = new google.translate.TranslateService();lib.translatePage('hy', 'te', function () {});}</script> <script src="https://translate.google.com/translate_a/element.js?cb=gtElInit&hl=te&client=wt" type="text/javascript"></script> </body> </html>