CINXE.COM
Última Ceia – Wikipédia, a enciclopédia livre
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="pt" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Última Ceia – Wikipédia, a enciclopédia livre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )ptwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","janeiro","fevereiro","março","abril","maio","junho","julho","agosto","setembro","outubro","novembro","dezembro"],"wgRequestId":"b3925a97-435e-45d8-b32f-cfa1efeb4658","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Última_Ceia","wgTitle":"Última Ceia","wgCurRevisionId":67692888,"wgRevisionId":67692888,"wgArticleId":1752816,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["!Artigos que incorporam texto da edição de 1913 da Enciclopédia Católica","!Predefinição Webarchive wayback links","!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN","!Predefinição Artigo principal com parâmetro prefixo","!Artigos com predefinições de nota de cabeçalho direcionados para uma página inexistente","!Artigos que incorporam texto da Jewish Encyclopedia","!CS1 inglês-fontes em língua (en)","Eventos narrados nos Evangelhos","Mistérios Luminosos", "Paixão de Jesus","Evangelho de Lucas","Evangelho de Marcos","Evangelho de Mateus","Evangelho de João"],"wgPageViewLanguage":"pt","wgPageContentLanguage":"pt","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Última_Ceia","wgRelevantArticleId":1752816,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"pt","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"pt"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":40000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q51633", "wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false,"wgSiteNoticeId":"2.30"};RLSTATE={"ext.gadget.FeedbackHighlight-base":"ready","ext.gadget.keepPDU":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.dismissableSiteNotice.styles":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready", "mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Topicon","ext.gadget.Metacaixa","ext.gadget.TitleRewrite","ext.gadget.ElementosOcultaveis","ext.gadget.FeedbackHighlight","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.NewVillagePump","ext.gadget.wikibugs","ext.gadget.charinsert","ext.gadget.requestForAdminship","ext.gadget.WikiMiniAtlas","ext.gadget.PagesForDeletion","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","oojs-ui.styles.icons-media","oojs-ui-core.icons","ext.dismissableSiteNotice"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=ext.cite.styles%7Cext.dismissableSiteNotice.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=pt&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=ext.gadget.FeedbackHighlight-base%2CkeepPDU&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=pt&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.18"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg/1200px-Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="653"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg/800px-Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="435"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg/640px-Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="348"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Última Ceia – Wikipédia, a enciclopédia livre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//pt.m.wikipedia.org/wiki/%C3%9Altima_Ceia"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipédia (pt)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//pt.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://pt.wikipedia.org/wiki/%C3%9Altima_Ceia"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pt"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="''Feed'' Atom Wikipédia" href="/w/index.php?title=Especial:Mudan%C3%A7as_recentes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Última_Ceia rootpage-Última_Ceia skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltar para o conteúdo</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="''Site''"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menu principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menu principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menu principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menu principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegação </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:P%C3%A1gina_principal" title="Visitar a página principal [z]" accesskey="z"><span>Página principal</span></a></li><li id="n-featuredcontent" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Conte%C3%BAdo_destacado"><span>Conteúdo destacado</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Eventos_atuais" title="Informação temática sobre eventos atuais"><span>Eventos atuais</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Esplanada"><span>Esplanada</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Aleat%C3%B3ria" title="Carregar página aleatória [x]" accesskey="x"><span>Página aleatória</span></a></li><li id="n-portals" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:%C3%8Dndice"><span>Portais</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Informe_um_erro"><span>Informar um erro</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_especiais"><span>Páginas especiais</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-interaction" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-interaction" > <div class="vector-menu-heading"> Colaboração </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-welcome" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Boas-vindas"><span>Boas-vindas</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:P%C3%A1gina_principal" title="Um local reservado para auxílio."><span>Ajuda</span></a></li><li id="n-Páginas-de-testes-públicas" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:P%C3%A1gina_de_testes"><span>Páginas de testes públicas</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Portal_comunit%C3%A1rio" title="Sobre o projeto"><span>Portal comunitário</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Mudan%C3%A7as_recentes" title="Uma lista de mudanças recentes nesta wiki [r]" accesskey="r"><span>Mudanças recentes</span></a></li><li id="n-maintenance" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Manuten%C3%A7%C3%A3o"><span>Manutenção</span></a></li><li id="n-createpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ajuda:Guia_de_edi%C3%A7%C3%A3o/Como_come%C3%A7ar_uma_p%C3%A1gina"><span>Criar página</span></a></li><li id="n-newpages-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_novas"><span>Páginas novas</span></a></li><li id="n-contact-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Contato"><span>Contato</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:P%C3%A1gina_principal" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipédia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-fr.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-pt.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Pesquisar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Pesquisar na Wikipédia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Busca</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Pesquisar na Wikipédia" aria-label="Pesquisar na Wikipédia" autocapitalize="sentences" title="Pesquisar na Wikipédia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Pesquisar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Pesquisar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Ferramentas pessoais"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspeto"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aspeto" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aspeto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pt.wikipedia.org&uselang=pt" class=""><span>Donativos</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Criar_conta&returnto=%C3%9Altima+Ceia" title="É encorajado a criar uma conta e iniciar sessão; no entanto, não é obrigatório" class=""><span>Criar uma conta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=%C3%9Altima+Ceia" title="Aconselhamos-lhe a criar uma conta na Wikipédia, embora tal não seja obrigatório. [o]" accesskey="o" class=""><span>Entrar</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Mais opções" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas pessoais" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas pessoais</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menu do utilizador" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=pt.wikipedia.org&uselang=pt"><span>Donativos</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Criar_conta&returnto=%C3%9Altima+Ceia" title="É encorajado a criar uma conta e iniciar sessão; no entanto, não é obrigatório"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Criar uma conta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=%C3%9Altima+Ceia" title="Aconselhamos-lhe a criar uma conta na Wikipédia, embora tal não seja obrigatório. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Entrar</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páginas para editores sem sessão iniciada <a href="/wiki/Ajuda:Introduction" aria-label="Saiba mais sobre edição"><span>saber mais</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Minhas_contribui%C3%A7%C3%B5es" title="Uma lista de edições feitas a partir deste endereço IP [y]" accesskey="y"><span>Contribuições</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Minha_discuss%C3%A3o" title="Discussão sobre edições feitas a partir deste endereço IP [n]" accesskey="n"><span>Discussão</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><div id="mw-dismissablenotice-anonplace"></div><script>(function(){var node=document.getElementById("mw-dismissablenotice-anonplace");if(node){node.outerHTML="\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice\"\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-close\"\u003E[\u003Ca tabindex=\"0\" role=\"button\"\u003Eocultar\u003C/a\u003E]\u003C/div\u003E\u003Cdiv class=\"mw-dismissable-notice-body\"\u003E\u003C!-- CentralNotice --\u003E\u003Cdiv id=\"localNotice\" data-nosnippet=\"\"\u003E\u003Cdiv class=\"anonnotice\" lang=\"pt\" dir=\"ltr\"\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E\u003C/div\u003E";}}());</script></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="''Site''"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Conteúdo" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Conteúdo</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ocultar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Início</div> </a> </li> <li id="toc-Nome_e_utilização" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Nome_e_utilização"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Nome e utilização</span> </div> </a> <ul id="toc-Nome_e_utilização-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Narrativa_bíblica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Narrativa_bíblica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Narrativa bíblica</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Narrativa_bíblica-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Narrativa bíblica</span> </button> <ul id="toc-Narrativa_bíblica-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Contexto_e_localização" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Contexto_e_localização"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Contexto e localização</span> </div> </a> <ul id="toc-Contexto_e_localização-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Previsão_sobre_a_traição_de_Judas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Previsão_sobre_a_traição_de_Judas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Previsão sobre a traição de Judas</span> </div> </a> <ul id="toc-Previsão_sobre_a_traição_de_Judas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Instituição_da_Eucaristia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Instituição_da_Eucaristia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.3</span> <span>Instituição da Eucaristia</span> </div> </a> <ul id="toc-Instituição_da_Eucaristia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Previsão_da_negação_de_Pedro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Previsão_da_negação_de_Pedro"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.4</span> <span>Previsão da negação de Pedro</span> </div> </a> <ul id="toc-Previsão_da_negação_de_Pedro-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Eventos_relatados_somente_em_João" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Eventos_relatados_somente_em_João"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.5</span> <span>Eventos relatados somente em João</span> </div> </a> <ul id="toc-Eventos_relatados_somente_em_João-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Data_e_localização" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Data_e_localização"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Data e localização</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Data_e_localização-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar a subsecção Data e localização</span> </button> <ul id="toc-Data_e_localização-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Data" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Data"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Data</span> </div> </a> <ul id="toc-Data-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Localização" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Localização"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Localização</span> </div> </a> <ul id="toc-Localização-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Teologia_da_Última_Ceia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Teologia_da_Última_Ceia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Teologia da Última Ceia</span> </div> </a> <ul id="toc-Teologia_da_Última_Ceia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Celebrações" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Celebrações"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Celebrações</span> </div> </a> <ul id="toc-Celebrações-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Possíveis_paralelos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Possíveis_paralelos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Possíveis paralelos</span> </div> </a> <ul id="toc-Possíveis_paralelos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Historicidade" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Historicidade"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Historicidade</span> </div> </a> <ul id="toc-Historicidade-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Arte" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Arte"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Arte</span> </div> </a> <ul id="toc-Arte-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ver_também" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ver_também"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Ver também</span> </div> </a> <ul id="toc-Ver_também-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referências" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Referências"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Referências</span> </div> </a> <ul id="toc-Referências-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografia" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografia"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Bibliografia</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografia-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Ligações_externas" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Ligações_externas"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Ligações externas</span> </div> </a> <ul id="toc-Ligações_externas-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Conteúdo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Índice" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alternar o índice" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Alternar o índice</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Última Ceia</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir para um artigo noutra língua. Disponível em 76 línguas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-76" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">76 línguas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Abendmahl_Jesu" title="Abendmahl Jesu — alemão suíço" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Abendmahl Jesu" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemão suíço" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B4%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D9%8A%D8%B1" title="العشاء الأخير — árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="العشاء الأخير" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9A%DC%AB%DC%A1%DC%9D%DC%AC%DC%90_%DC%90%DC%9A%DC%AA%DC%9D%DC%AC%DC%90" title="ܚܫܡܝܬܐ ܐܚܪܝܬܐ — aramaico" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܚܫܡܝܬܐ ܐܚܪܝܬܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="aramaico" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B4%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AE%D9%8A%D8%B1" title="العشاء الاخير — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="العشاء الاخير" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Sonuncu_%C5%9Fam_yem%C9%99yi" title="Sonuncu şam yeməyi — azerbaijano" lang="az" hreflang="az" data-title="Sonuncu şam yeməyi" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaijano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Huring_Pamanggi" title="Huring Pamanggi — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Huring Pamanggi" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D1%8F%D1%87%D1%8D%D1%80%D0%B0" title="Тайная вячэра — bielorrusso" lang="be" hreflang="be" data-title="Тайная вячэра" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorrusso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%82%D0%B0_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%8F" title="Тайната вечеря — búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Тайната вечеря" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A8%E0%A6%BF%E0%A6%B8%E0%A7%8D%E0%A6%A4%E0%A6%BE%E0%A6%B0%E0%A6%AA%E0%A6%B0%E0%A7%8D%E0%A6%AC%E0%A7%87%E0%A6%B0_%E0%A6%AD%E0%A7%8B%E0%A6%9C" title="নিস্তারপর্বের ভোজ — bengalês" lang="bn" hreflang="bn" data-title="নিস্তারপর্বের ভোজ" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalês" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Koan_Diwezha%C3%B1" title="Koan Diwezhañ — bretão" lang="br" hreflang="br" data-title="Koan Diwezhañ" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretão" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Santa_Cena" title="Santa Cena — catalão" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Santa Cena" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalão" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Posledn%C3%AD_ve%C4%8De%C5%99e" title="Poslední večeře — checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Poslední večeře" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/%C3%92statn%C3%B4_Wieczerz%C3%B4" title="Òstatnô Wieczerzô — kashubian" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Òstatnô Wieczerzô" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="kashubian" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Swper_Olaf" title="Swper Olaf — galês" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Swper Olaf" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galês" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Den_sidste_nadver" title="Den sidste nadver — dinamarquês" lang="da" hreflang="da" data-title="Den sidste nadver" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dinamarquês" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Abendmahl_Jesu" title="Abendmahl Jesu — alemão" lang="de" hreflang="de" data-title="Abendmahl Jesu" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemão" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/%C5%9Eamiya_pey%C3%AAne" title="Şamiya peyêne — Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Şamiya peyêne" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%85%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CF%80%CE%BD%CE%BF%CF%82" title="Μυστικός δείπνος — grego" lang="el" hreflang="el" data-title="Μυστικός δείπνος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="grego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Last_Supper" title="Last Supper — inglês" lang="en" hreflang="en" data-title="Last Supper" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglês" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Lasta_Vesperman%C4%9Do" title="Lasta Vespermanĝo — esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Lasta Vespermanĝo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/La_%C3%BAltima_cena" title="La última cena — espanhol" lang="es" hreflang="es" data-title="La última cena" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="espanhol" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/P%C3%BCha_%C3%B5htus%C3%B6%C3%B6maaeg" title="Püha õhtusöömaaeg — estónio" lang="et" hreflang="et" data-title="Püha õhtusöömaaeg" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estónio" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Jesusen_Azken_Afaria" title="Jesusen Azken Afaria — basco" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Jesusen Azken Afaria" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="basco" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%85_%D8%A2%D8%AE%D8%B1" title="شام آخر — persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="شام آخر" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Jeesuksen_viimeinen_ateria" title="Jeesuksen viimeinen ateria — finlandês" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Jeesuksen viimeinen ateria" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/C%C3%A8ne" title="Cène — francês" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Cène" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francês" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fur mw-list-item"><a href="https://fur.wikipedia.org/wiki/Ultime_Cene" title="Ultime Cene — friulano" lang="fur" hreflang="fur" data-title="Ultime Cene" data-language-autonym="Furlan" data-language-local-name="friulano" class="interlanguage-link-target"><span>Furlan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/L%C3%AAste_Nachtmiel" title="Lêste Nachtmiel — frísico ocidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Lêste Nachtmiel" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frísico ocidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/An_Suip%C3%A9ar_D%C3%A9anach" title="An Suipéar Déanach — irlandês" lang="ga" hreflang="ga" data-title="An Suipéar Déanach" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/A_%C3%9Altima_Cea" title="A Última Cea — galego" lang="gl" hreflang="gl" data-title="A Última Cea" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galego" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%A1%D7%A2%D7%95%D7%93%D7%94_%D7%94%D7%90%D7%97%D7%A8%D7%95%D7%A0%D7%94" title="הסעודה האחרונה — hebraico" lang="he" hreflang="he" data-title="הסעודה האחרונה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebraico" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Posljednja_ve%C4%8Dera" title="Posljednja večera — croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Posljednja večera" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Utols%C3%B3_vacsora" title="Utolsó vacsora — húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Utolsó vacsora" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%BD%D5%B8%D6%80%D5%B0%D6%80%D5%A4%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80_%D5%A8%D5%B6%D5%A9%D6%80%D5%AB%D6%84" title="Խորհրդավոր ընթրիք — arménio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Խորհրդավոր ընթրիք" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="arménio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Perjamuan_Malam_Terakhir" title="Perjamuan Malam Terakhir — indonésio" lang="id" hreflang="id" data-title="Perjamuan Malam Terakhir" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonésio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ie mw-list-item"><a href="https://ie.wikipedia.org/wiki/Ultim_Sup%C3%A9" title="Ultim Supé — interlingue" lang="ie" hreflang="ie" data-title="Ultim Supé" data-language-autonym="Interlingue" data-language-local-name="interlingue" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingue</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Lasta_vesperomanjo" title="Lasta vesperomanjo — ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Lasta vesperomanjo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/S%C3%AD%C3%B0asta_kv%C3%B6ldm%C3%A1lt%C3%AD%C3%B0in" title="Síðasta kvöldmáltíðin — islandês" lang="is" hreflang="is" data-title="Síðasta kvöldmáltíðin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandês" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ultima_Cena" title="Ultima Cena — italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Ultima Cena" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E6%9C%80%E5%BE%8C%E3%81%AE%E6%99%A9%E9%A4%90" title="最後の晩餐 — japonês" lang="ja" hreflang="ja" data-title="最後の晩餐" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonês" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Bujana_Ndalu" title="Bujana Ndalu — javanês" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Bujana Ndalu" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanês" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%B5%9C%ED%9B%84%EC%9D%98_%EB%A7%8C%EC%B0%AC" title="최후의 만찬 — coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="최후의 만찬" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Ultima_Cena" title="Ultima Cena — latim" lang="la" hreflang="la" data-title="Ultima Cena" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latim" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/P%C4%93d%C4%93jais_vakar%C4%93diens" title="Pēdējais vakarēdiens — letão" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Pēdējais vakarēdiens" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letão" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Fanasana_Farany" title="Fanasana Farany — malgaxe" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Fanasana Farany" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgaxe" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%98%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Тајна вечера — macedónio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Тајна вечера" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedónio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%A4%E0%B4%BF%E0%B4%B0%E0%B5%81%E0%B4%B5%E0%B4%A4%E0%B5%8D%E0%B4%A4%E0%B4%BE%E0%B4%B4%E0%B4%82" title="തിരുവത്താഴം — malaiala" lang="ml" hreflang="ml" data-title="തിരുവത്താഴം" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malaiala" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%AD%E0%A5%82_%E0%A4%AD%E0%A5%8B%E0%A4%9C%E0%A4%A8" title="प्रभू भोजन — marata" lang="mr" hreflang="mr" data-title="प्रभू भोजन" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marata" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Santapan_Terakhir" title="Santapan Terakhir — malaio" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Santapan Terakhir" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Laatste_Avondmaal_(Jezus)" title="Het Laatste Avondmaal (Jezus) — neerlandês" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Het Laatste Avondmaal (Jezus)" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandês" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Den_siste_nattverden" title="Den siste nattverden — norueguês nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Den siste nattverden" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="norueguês nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Det_siste_m%C3%A5ltid" title="Det siste måltid — norueguês bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Det siste måltid" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="norueguês bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Ostatnia_wieczerza" title="Ostatnia wieczerza — polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Ostatnia wieczerza" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Cina_cea_de_Tain%C4%83_(biblie)" title="Cina cea de Taină (biblie) — romeno" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Cina cea de Taină (biblie)" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="romeno" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%8F" title="Тайная вечеря — russo" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Тайная вечеря" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="russo" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Posljednja_ve%C4%8Dera" title="Posljednja večera — servo-croata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Posljednja večera" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="servo-croata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%85%E0%B6%B1%E0%B7%8A%E0%B6%AD%E0%B7%92%E0%B6%B8_%E0%B6%BB%E0%B7%8F%E0%B6%AD%E0%B7%8A%E2%80%8D%E0%B6%BB%E0%B7%92_%E0%B6%B7%E0%B7%9D%E0%B6%A2%E0%B6%B1%E0%B6%BA" title="අන්තිම රාත්රි භෝජනය — cingalês" lang="si" hreflang="si" data-title="අන්තිම රාත්රි භෝජනය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="cingalês" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Last_Supper" title="Last Supper — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Last Supper" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Posledn%C3%A1_ve%C4%8Dera" title="Posledná večera — eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Posledná večera" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Zadnja_ve%C4%8Derja" title="Zadnja večerja — esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Zadnja večerja" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Darka_e_Fundit" title="Darka e Fundit — albanês" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Darka e Fundit" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanês" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%98%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Тајна вечера — sérvio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Тајна вечера" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="sérvio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Jesu_sista_m%C3%A5ltid" title="Jesu sista måltid — sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Jesu sista måltid" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Karamu_ya_mwisho" title="Karamu ya mwisho — suaíli" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Karamu ya mwisho" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="suaíli" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%87%E0%AE%AF%E0%AF%87%E0%AE%9A%E0%AF%81%E0%AE%B5%E0%AE%BF%E0%AE%A9%E0%AF%8D_%E0%AE%87%E0%AE%B1%E0%AF%81%E0%AE%A4%E0%AE%BF_%E0%AE%87%E0%AE%B0%E0%AE%BE%E0%AE%B5%E0%AF%81%E0%AE%A3%E0%AE%B5%E0%AF%81" title="இயேசுவின் இறுதி இராவுணவு — tâmil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="இயேசுவின் இறுதி இராவுணவு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tâmil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B9%88%E0%B8%B3%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%94%E0%B8%97%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A2" title="อาหารค่ำมื้อสุดท้าย — tailandês" lang="th" hreflang="th" data-title="อาหารค่ำมื้อสุดท้าย" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandês" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Huling_Hapunan" title="Huling Hapunan — tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Huling Hapunan" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Son_Ak%C5%9Fam_Yeme%C4%9Fi" title="Son Akşam Yemeği — turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Son Akşam Yemeği" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B0_%D0%B2%D0%B5%D1%87%D0%B5%D1%80%D1%8F" title="Тайна вечеря — ucraniano" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Тайна вечеря" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraniano" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C_%DA%A9%DA%BE%D8%A7%D9%86%D8%A7" title="آخری کھانا — urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="آخری کھانا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ti%E1%BB%87c_Ly" title="Tiệc Ly — vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Tiệc Ly" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Pangurhian_nga_Pangiklop" title="Pangurhian nga Pangiklop — waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Pangurhian nga Pangiklop" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E6%9C%80%E5%90%8E%E4%B8%AA%E6%99%9A%E9%A4%90" title="最后个晚餐 — wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="最后个晚餐" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yo mw-list-item"><a href="https://yo.wikipedia.org/wiki/%C3%93nj%E1%BA%B9_Al%E1%BA%B9%CC%81_Ol%C3%BAwa" title="Ónjẹ Alẹ́ Olúwa — ioruba" lang="yo" hreflang="yo" data-title="Ónjẹ Alẹ́ Olúwa" data-language-autonym="Yorùbá" data-language-local-name="ioruba" class="interlanguage-link-target"><span>Yorùbá</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E6%9C%80%E5%90%8E%E7%9A%84%E6%99%9A%E9%A4%90" title="最后的晚餐 — chinês" lang="zh" hreflang="zh" data-title="最后的晚餐" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chinês" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E6%9C%80%E5%BE%8C%E5%98%85%E6%99%9A%E9%A4%90" title="最後嘅晚餐 — cantonês" lang="yue" hreflang="yue" data-title="最後嘅晚餐" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonês" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q51633#sitelinks-wikipedia" title="Editar hiperligações interlínguas" class="wbc-editpage">Editar hiperligações</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espaços nominais"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%9Altima_Ceia" title="Ver a página de conteúdo [c]" accesskey="c"><span>Artigo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discuss%C3%A3o:%C3%9Altima_Ceia" rel="discussion" title="Discussão sobre o conteúdo da página [t]" accesskey="t"><span>Discussão</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Mudar a variante da língua" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">português</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%9Altima_Ceia"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit" title="Editar esta página [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit" title="Editar o código-fonte desta página [e]" accesskey="e"><span>Editar código-fonte</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=history" title="Edições anteriores desta página. [h]" accesskey="h"><span>Ver histórico</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas de página"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ferramentas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ferramentas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ferramentas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Mais opções" > <div class="vector-menu-heading"> Operações </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%C3%9Altima_Ceia"><span>Ler</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit" title="Editar esta página [v]" accesskey="v"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit" title="Editar o código-fonte desta página [e]" accesskey="e"><span>Editar código-fonte</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=history"><span>Ver histórico</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Geral </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginas_afluentes/%C3%9Altima_Ceia" title="Lista de todas as páginas que contêm hiperligações para esta [j]" accesskey="j"><span>Páginas afluentes</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Altera%C3%A7%C3%B5es_relacionadas/%C3%9Altima_Ceia" rel="nofollow" title="Mudanças recentes nas páginas para as quais esta contém hiperligações [k]" accesskey="k"><span>Alterações relacionadas</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//pt.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Carregar_ficheiro" title="Carregar ficheiros [u]" accesskey="u"><span>Carregar ficheiro</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&oldid=67692888" title="Hiperligação permanente para esta revisão desta página"><span>Hiperligação permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=info" title="Mais informações sobre esta página"><span>Informações da página</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Citar&page=%C3%9Altima_Ceia&id=67692888&wpFormIdentifier=titleform" title="Informação sobre como citar esta página"><span>Citar esta página</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fpt.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C3%259Altima_Ceia"><span>Obter URL encurtado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fpt.wikipedia.org%2Fwiki%2F%25C3%259Altima_Ceia"><span>Descarregar código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Livro&bookcmd=book_creator&referer=%C3%9Altima+Ceia"><span>Criar um livro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=%C3%9Altima_Ceia&action=show-download-screen"><span>Descarregar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&printable=yes" title="Versão para impressão desta página [p]" accesskey="p"><span>Versão para impressão</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> Noutros projetos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Last_Supper" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q51633" title="Hiperligação para o elemento do repositório de dados [g]" accesskey="g"><span>Elemento Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Ferramentas de página"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspeto"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aspeto</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover para a barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ocultar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="pt" dir="ltr"><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg/450px-Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg" decoding="async" width="450" height="245" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg/675px-Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg/900px-Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg 2x" data-file-width="5381" data-file-height="2926" /></a><figcaption><a href="/wiki/Afresco" title="Afresco">Afresco</a> de <i><a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Ceia_(Leonardo_da_Vinci)" title="A Última Ceia (Leonardo da Vinci)">A Última Ceia</a></i>, provavelmente a representação mais conhecida da Última Ceia.<br /><small><a href="/wiki/1498" title="1498">1498</a>. Por <a href="/wiki/Leonardo_da_Vinci" title="Leonardo da Vinci">Leonardo da Vinci</a>, no <a href="/wiki/Santa_Maria_delle_Grazie" title="Santa Maria delle Grazie">Convento de Santa Maria delle Grazie</a>, em <a href="/wiki/Mil%C3%A3o" title="Milão">Milão</a>.</small></figcaption></figure> <p>A <b>Última Ceia</b> foi a última refeição que, de acordo com os cristãos, <a href="/wiki/Jesus" title="Jesus">Jesus</a> dividiu com seus <a href="/wiki/Doze_ap%C3%B3stolos" class="mw-redirect" title="Doze apóstolos">apóstolos</a> em <a href="/wiki/Jerusal%C3%A9m" title="Jerusalém">Jerusalém</a> antes de <a href="/wiki/Crucifica%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Crucificação de Jesus">sua crucificação</a>.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span>[</span>1<span>]</span></a></sup> Ela é a base <a href="/wiki/Escrituras" class="mw-redirect" title="Escrituras">escritural</a> para a instituição da <a href="/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia">Eucaristia</a>, também conhecida como "Comunhão".<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span>[</span>2<span>]</span></a></sup> A Última Ceia foi relatada pelos quatro <a href="/wiki/Evangelhos_can%C3%B4nicos" title="Evangelhos canônicos">evangelhos canônicos</a> em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Mateus/XXVI#26:17" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Mateus/XXVI">Mateus 26:17–30</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XIV#14:12" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XIV">Marcos 14:12–26</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Lucas/XXII#22:7" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Lucas/XXII">Lucas 22:7–39</a> e <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:1" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:1</a> até <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XVII#17:26" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XVII">João 17:26</a>. Além disso, ela aparece também em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/I_Cor%C3%ADntios/XI#11:23" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/I Coríntios/XI">I Coríntios 11:23–26</a>.<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup> O evento é comemorado na chamada <a href="/wiki/Quinta-feira_Santa" title="Quinta-feira Santa">Quinta-feira Santa</a>.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span>[</span>4<span>]</span></a></sup> </p><p>Na <a href="/wiki/Primeira_Ep%C3%ADstola_aos_Cor%C3%ADntios" title="Primeira Epístola aos Coríntios">Primeira Epístola aos Coríntios</a> está a primeira menção conhecida à Última Ceia. Os quatro <a href="/wiki/Evangelhos_can%C3%B4nicos" title="Evangelhos canônicos">evangelhos canônicos</a> afirmam que a Última Ceia ocorreu perto do final da <a href="/wiki/Semana_Santa" title="Semana Santa">Semana Santa</a>, após a <a href="/wiki/Entrada_triunfal_de_Jesus_em_Jerusal%C3%A9m" class="mw-redirect" title="Entrada triunfal de Jesus em Jerusalém">entrada triunfal de Jesus em Jerusalém</a>, e que Jesus e seus discípulos dividiram uma refeição antes que ele fosse crucificado no final da semana.<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-1" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-CEvans465_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-CEvans465-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> Durante a ceia, <a href="/wiki/Jesus_profetiza_sua_trai%C3%A7%C3%A3o" title="Jesus profetiza sua traição">Jesus previu sua traição</a> por um dos discípulos ali presente e antecipa que, antes do amanhecer do dia seguinte, o <a href="/wiki/S%C3%A3o_Pedro" class="mw-redirect" title="São Pedro">apóstolo Pedro</a> iria <a href="/wiki/Nega%C3%A7%C3%A3o_de_Pedro" title="Negação de Pedro">negar conhecer Jesus</a>.<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-2" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-CEvans465_5-1" class="reference"><a href="#cite_note-CEvans465-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> </p><p>Os três <a href="/wiki/Evangelhos_sin%C3%B3ticos" class="mw-redirect" title="Evangelhos sinóticos">evangelhos sinóticos</a> e a Primeira Epístola aos Coríntios incluem um relato da instituição da <a href="/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia">Eucaristia</a>, na qual Jesus reparte o pão entre os discípulos dizendo: <i>"Este é o meu corpo"</i>.<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-3" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-CEvans465_5-2" class="reference"><a href="#cite_note-CEvans465-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> O <a href="/wiki/Evangelho_de_Jo%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Evangelho de João">Evangelho de João</a> não inclui esta parte, mas afirma que Jesus <a href="/wiki/Jesus_lavando_os_p%C3%A9s_dos_disc%C3%ADpulos" class="mw-redirect" title="Jesus lavando os pés dos discípulos">lavou os pés</a> dos discípulos, dando-lhes um novo mandamento: <i>"Ame os outros como eu vos amei"</i> e reproduz um detalhado <a href="/wiki/Discurso_de_adeus" class="mw-redirect" title="Discurso de adeus">discurso de adeus</a> feito por Jesus, chamando os apóstolos que seguiam seus ensinamentos de <i>"amigos e não servos"</i>.<sup id="cite_ref-ODCC_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-ODCC-6"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span>[</span>7<span>]</span></a></sup> </p><p>Alguns acadêmicos veem na Última Ceia a fonte das <a href="/wiki/Igreja_antiga" class="mw-redirect" title="Igreja antiga">primeiras tradições cristãs</a> sobre a Eucaristia.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span>[</span>8<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Christian_Worship_2005_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-Christian_Worship_2005-9"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup> Outros entendem que o relato é que deriva de uma prática eucarística já existente no <a href="/wiki/S%C3%A9culo_I" title="Século I">século I</a><sup id="cite_ref-Christian_Worship_2005_9-1" class="reference"><a href="#cite_note-Christian_Worship_2005-9"><span>[</span>9<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-ActJIntro_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-ActJIntro-10"><span>[</span>10<span>]</span></a></sup> e descrito por <a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">Paulo</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nome_e_utilização"><span id="Nome_e_utiliza.C3.A7.C3.A3o"></span>Nome e utilização</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=1" title="Editar secção: Nome e utilização" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=1" title="Editar código-fonte da secção: Nome e utilização"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>O termo "Última Ceia" não aparece no <a href="/wiki/Novo_Testamento" title="Novo Testamento">Novo Testamento</a>.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span>[</span>11<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Fitzmyer1378_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-Fitzmyer1378-12"><span>[</span>12<span>]</span></a></sup> Porém, tradicionalmente, muitos cristãos se referem ao episódio da última refeição de Jesus desta forma.<sup id="cite_ref-Fitzmyer1378_12-1" class="reference"><a href="#cite_note-Fitzmyer1378-12"><span>[</span>12<span>]</span></a></sup> É provável que o evento seja o relato de uma última refeição de Jesus junto aos <a href="/wiki/Cristianismo_primitivo" title="Cristianismo primitivo">seus primeiros seguidores</a> e tornou-se um ritual de lembrança.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13"><span>[</span>13<span>]</span></a></sup> </p><p>Os <a href="/wiki/Anglicanos" class="mw-redirect" title="Anglicanos">anglicanos</a> e os <a href="/wiki/Presbiterianos" class="mw-redirect" title="Presbiterianos">presbiterianos</a> utilizam o termo "Ceia do Senhor", defendendo que o termo "última" sugere que esta foi uma entre muitas ceias e não "a" ceia.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14"><span>[</span>14<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15"><span>[</span>15<span>]</span></a></sup> A <a href="/wiki/Igreja_Ortodoxa" title="Igreja Ortodoxa">Igreja Ortodoxa</a> utiliza ainda o termo "Ceia Mística", que se refere tanto ao episódio quanto à celebração eucarística dentro da liturgia.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16"><span>[</span>16<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Narrativa_bíblica"><span id="Narrativa_b.C3.ADblica"></span>Narrativa bíblica</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=2" title="Editar secção: Narrativa bíblica" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=2" title="Editar código-fonte da secção: Narrativa bíblica"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Azulejos_Sao_Mamede.JPG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Azulejos_Sao_Mamede.JPG/300px-Azulejos_Sao_Mamede.JPG" decoding="async" width="300" height="177" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Azulejos_Sao_Mamede.JPG/450px-Azulejos_Sao_Mamede.JPG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/54/Azulejos_Sao_Mamede.JPG/600px-Azulejos_Sao_Mamede.JPG 2x" data-file-width="3744" data-file-height="2204" /></a><figcaption>Última Ceia.<br /><small><a href="/wiki/Azulejos" class="mw-redirect" title="Azulejos">Azulejos</a> na igreja de São Mamede de Este, em <a href="/wiki/Braga" title="Braga">Braga</a>.</small></figcaption></figure> <p>A Última Ceia foi relatada pelos quatro <a href="/wiki/Evangelhos_can%C3%B4nicos" title="Evangelhos canônicos">evangelhos canônicos</a> em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Mateus/XXVI#26:17" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Mateus/XXVI">Mateus 26:17–30</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XIV#14:12" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XIV">Marcos 14:12–26</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Lucas/XXII#22:7" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Lucas/XXII">Lucas 22:7–39</a> e <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:1" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:1</a> até <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XVII#17:26" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XVII">João 17:26</a>.<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-4" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup> </p><p>A <a href="/wiki/Primeira_Ep%C3%ADstola_aos_Cor%C3%ADntios" title="Primeira Epístola aos Coríntios">Primeira Epístola aos Coríntios</a> (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/I_Cor%C3%ADntios/XI#11:23" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/I Coríntios/XI">I Coríntios 11:23–26</a>), que possivelmente foi escrita antes dos evangelhos, inclui uma referência ao episódio, mas enfatiza sua base teológica sem fazer um relato detalhado do evento e seu contexto.<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-5" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-CEvans465_5-3" class="reference"><a href="#cite_note-CEvans465-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Contexto_e_localização"><span id="Contexto_e_localiza.C3.A7.C3.A3o"></span>Contexto e localização</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=3" title="Editar secção: Contexto e localização" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=3" title="Editar código-fonte da secção: Contexto e localização"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r68913260/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .multiimageinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle .thumbcaption{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .trow>.thumbcaption{text-align:center}}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .tmulti .multiimageinner img{background-color:white}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .tmulti .multiimageinner img{background-color:white}}</style><div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:224px;max-width:224px"><div class="trow"><div class="theader" style="text-align:center">Eventos da Última Ceia</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:The-Last-Supper-large.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/The-Last-Supper-large.jpg/220px-The-Last-Supper-large.jpg" decoding="async" width="220" height="270" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/The-Last-Supper-large.jpg/330px-The-Last-Supper-large.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a1/The-Last-Supper-large.jpg/440px-The-Last-Supper-large.jpg 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1259" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Jesus_profetiza_sua_trai%C3%A7%C3%A3o" title="Jesus profetiza sua traição">Jesus profetiza sua traição</a> por <a href="/wiki/Judas_Iscariotes" title="Judas Iscariotes">Judas</a>, por <a href="/wiki/Carl_Heinrich_Bloch" class="mw-redirect" title="Carl Heinrich Bloch">Carl Heinrich Bloch</a>.</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Comunione_degli_apostoli,_cella_35.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Comunione_degli_apostoli%2C_cella_35.jpg/220px-Comunione_degli_apostoli%2C_cella_35.jpg" decoding="async" width="220" height="167" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Comunione_degli_apostoli%2C_cella_35.jpg/330px-Comunione_degli_apostoli%2C_cella_35.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/29/Comunione_degli_apostoli%2C_cella_35.jpg/440px-Comunione_degli_apostoli%2C_cella_35.jpg 2x" data-file-width="2111" data-file-height="1607" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Institui%C3%A7%C3%A3o_da_Eucaristia" class="mw-redirect" title="Instituição da Eucaristia">Instituição da Eucaristia</a>, por <a href="/wiki/Fra_Angelico" title="Fra Angelico">Fra Angelico</a>.</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:The_Denial_of_Saint_Peter-Caravaggio_(1610).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/The_Denial_of_Saint_Peter-Caravaggio_%281610%29.jpg/220px-The_Denial_of_Saint_Peter-Caravaggio_%281610%29.jpg" decoding="async" width="220" height="159" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/The_Denial_of_Saint_Peter-Caravaggio_%281610%29.jpg/330px-The_Denial_of_Saint_Peter-Caravaggio_%281610%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/79/The_Denial_of_Saint_Peter-Caravaggio_%281610%29.jpg/440px-The_Denial_of_Saint_Peter-Caravaggio_%281610%29.jpg 2x" data-file-width="7344" data-file-height="5292" /></a></span></div><div class="thumbcaption">Prevendo a <a href="/wiki/Nega%C3%A7%C3%A3o_de_Pedro" title="Negação de Pedro">Negação de Pedro</a>, por <a href="/wiki/Caravaggio" title="Caravaggio">Caravaggio</a>.</div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption">Eventos segundo os <a href="/wiki/Evangelhos_sin%C3%B3ticos" class="mw-redirect" title="Evangelhos sinóticos">evangelhos sinóticos</a>.</div></div></div></div> <p>A narrativa geral dos eventos que levaram à Última Ceia, compartilhada pelos quatro evangelhos, é de que após a <a href="/wiki/Entrada_triunfal_de_Jesus_em_Jerusal%C3%A9m" class="mw-redirect" title="Entrada triunfal de Jesus em Jerusalém">entrada triunfal de Jesus em Jerusalém</a> no início da semana (tradicionalmente no "<a href="/wiki/Domingo_de_Ramos" title="Domingo de Ramos">Domingo de Ramos</a>") e o encontro, diversas pessoas e os anciãos judeus, Jesus e seus discípulos dividiram uma refeição mais para o final da semana. Depois dela, Jesus é <a href="/wiki/Beijo_de_Judas" title="Beijo de Judas">traído</a>, <a href="/wiki/Pris%C3%A3o_de_Jesus" title="Prisão de Jesus">preso</a>, <a href="/wiki/Julgamento_de_Jesus" class="mw-disambig" title="Julgamento de Jesus">julgado</a> e <a href="/wiki/Crucifica%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Crucificação de Jesus">crucificado</a>.<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-6" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-CEvans465_5-4" class="reference"><a href="#cite_note-CEvans465-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> </p><p>Os eventos chave desta refeição são a preparação dos discípulos para a partida de Jesus, as previsões sobre a iminente traição e sobre a <a href="/wiki/Nega%C3%A7%C3%A3o_de_Pedro" title="Negação de Pedro">negação de Pedro</a><sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-7" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-CEvans465_5-5" class="reference"><a href="#cite_note-CEvans465-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> e a instituição da Eucaristia. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Previsão_sobre_a_traição_de_Judas"><span id="Previs.C3.A3o_sobre_a_trai.C3.A7.C3.A3o_de_Judas"></span>Previsão sobre a traição de Judas</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=4" title="Editar secção: Previsão sobre a traição de Judas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=4" title="Editar código-fonte da secção: Previsão sobre a traição de Judas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69236695">.mw-parser-output .hatnote{font-style:italic}.mw-parser-output div.hatnote{padding-left:1.6em;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .hatnote i{font-style:normal}.mw-parser-output .hatnote+link+.hatnote{margin-top:-0.5em}</style><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Jesus_profetiza_sua_trai%C3%A7%C3%A3o" title="Jesus profetiza sua traição">Jesus profetiza sua traição</a></div> <p>Em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Mateus/XXVI#26:24" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Mateus/XXVI">Mateus 26:24–25</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XIV#14:18" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XIV">Marcos 14:18–21</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Lucas/XXII#22:21" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Lucas/XXII">Lucas 22:21–23</a> e <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:21" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:21–30</a>, durante a ceia, Jesus prevê que um dos <a href="/wiki/Doze_ap%C3%B3stolos" class="mw-redirect" title="Doze apóstolos">doze apóstolos</a> irá traí-lo.<sup id="cite_ref-Cox182_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-Cox182-17"><span>[</span>17<span>]</span></a></sup> Após os discípulos negarem que isso pudesse acontecer, Jesus reitera a traição e afirma que será um dos presentes a fazê-lo, dizendo <i>«Mas ai daquele por quem o Filho do homem é traído! Melhor fora para esse homem se não houvesse nascido.»</i> (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XIV#14:20" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XIV">Marcos 14:20–21</a>). Em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Mateus/XXVI#26:23" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Mateus/XXVI">Mateus 26:23–25</a> e <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:26" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:26–27</a>, <a href="/wiki/Judas_Iscariotes" title="Judas Iscariotes">Judas Iscariotes</a> é especificamente apontado como o traidor. Em João, quando perguntado sobre quem seria o traidor, Jesus diz: <i>«É aquele a quem eu der o pedaço de pão molhado. Tendo, pois, molhado o pedaço de pão, deu-o a <a href="/wiki/Judas_Iscariotes" title="Judas Iscariotes">Judas, filho de Simão Iscariotes</a>.»</i> (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:26" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:26</a>)<sup id="cite_ref-Fahlbusch52_3-8" class="reference"><a href="#cite_note-Fahlbusch52-3"><span>[</span>3<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-CEvans465_5-6" class="reference"><a href="#cite_note-CEvans465-5"><span>[</span>5<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Instituição_da_Eucaristia"><span id="Institui.C3.A7.C3.A3o_da_Eucaristia"></span>Instituição da Eucaristia</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=5" title="Editar secção: Instituição da Eucaristia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=5" title="Editar código-fonte da secção: Instituição da Eucaristia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69236695" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia">Eucaristia</a> e <a href="/wiki/Palavras_da_Institui%C3%A7%C3%A3o" title="Palavras da Instituição">Palavras da Instituição</a></div> <p>A Eucaristia, <i>"que já era celebrada pelas primeiras comunidades cristãs em <a href="/wiki/Jerusal%C3%A9m" title="Jerusalém">Jerusalém</a> e por <a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">São Paulo</a> em sua visita a <a href="/wiki/Troas" class="mw-redirect" title="Troas">Troas</a>"</i>, foi instituída por Jesus (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Atos/XX#20:7" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Atos/XX">Atos 20:7</a>).<sup id="cite_ref-ODCC_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-ODCC-6"><span>[</span>6<span>]</span></a></sup> A instituição é relatada pelos <a href="/wiki/Evangelhos_sin%C3%B3ticos" class="mw-redirect" title="Evangelhos sinóticos">evangelhos sinóticos</a> e na <a href="/wiki/Primeira_Ep%C3%ADstola_aos_Cor%C3%ADntios" title="Primeira Epístola aos Coríntios">epístola de Paulo aos coríntios</a>. As palavras utilizadas tem pequenas diferenças entre os três relatos, refletindo duas tradições, uma baseada em <a href="/wiki/Evangelho_de_Marcos" class="mw-redirect" title="Evangelho de Marcos">Marcos</a> (que foi a base de <a href="/wiki/Evangelho_de_Mateus" class="mw-redirect" title="Evangelho de Mateus">Mateus</a>, juntamente com a chamada <a href="/wiki/Fonte_Q" title="Fonte Q">fonte Q</a>) e uma paulina (base de <a href="/wiki/Evangelho_de_Lucas" class="mw-redirect" title="Evangelho de Lucas">Lucas</a>).<sup id="cite_ref-NBD_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-NBD-18"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup> Além disso, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Lucas/XXII#22:19" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Lucas/XXII">Lucas 22:19–20</a> é um texto disputado por alguns, que não aparece nos primeiros <a href="/wiki/Manuscrito" title="Manuscrito">manuscritos</a> de Lucas. Alguns acadêmicos acreditam que seja uma <a href="/w/index.php?title=Interpola%C3%A7%C3%A3o_(manuscritos)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Interpolação (manuscritos) (página não existe)">interpolação</a> posterior, enquanto que outros argumentam que é o texto original.<sup id="cite_ref-NBD_18-1" class="reference"><a href="#cite_note-NBD-18"><span>[</span>18<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span>[</span>19<span>]</span></a></sup> </p><p>Uma comparação entre os relatos evangélicos e I Coríntios está na tabela abaixo, com o texto da <a href="/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia" class="mw-redirect" title="Tradução Brasileira da Bíblia">Tradução Brasileira da Bíblia</a>. O trecho disputado de Lucas está em <span style="color:green">verde</span>. </p> <table class="wikitable"> <tbody><tr> <th><span style="white-space:nowrap;"><small><a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XIV#14:22" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XIV">Marcos 14:22–24</a></small></span> </th> <td>Estando eles comendo, tomou Jesus o pão e, tendo dado graças, partiu-o e deu-lhes, dizendo: Tomai; este é o meu corpo. </td> <td>Tomando o cálice, rendeu graças, e deu-lho; e todos beberam dele. Disse-lhes: Este é o meu sangue, o sangue da aliança, que é derramado por muitos. </td></tr> <tr> <th><span style="white-space:nowrap;"><small><a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Mateus/XXVI#26:26" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Mateus/XXVI">Mateus 26:26–28</a></small></span> </th> <td>Estando eles comendo, tomou Jesus o pão e, tendo dado graças, partiu-o e deu aos discípulos, dizendo: Tomai e comei; este é o meu corpo. </td> <td>Tomando o cálice, rendeu graças e deu-lho, dizendo: Bebei dele todos; porque este é o meu sangue, o sangue da aliança, que é derramado por muitos para <a href="/wiki/Remiss%C3%A3o_dos_pecados" class="mw-redirect" title="Remissão dos pecados">remissão de pecados</a>. </td></tr> <tr> <th><span style="white-space:nowrap;"><small><a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/I_Cor%C3%ADntios/XI#11:23" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/I Coríntios/XI">I Coríntios 11:23–25</a></small></span> </th> <td>Pois eu recebi do Senhor, o que também vos entreguei, que o Senhor Jesus na noite em que foi traído, tomou pão e, havendo dado graças, o partiu e disse: Este é o meu corpo que é por vós; fazei isto em memória de mim. </td> <td>Do mesmo modo tomou o cálice, depois de haver ceado, dizendo: Este cálice é a nova aliança no meu sangue; fazei isto todas as vezes que o beberdes em memória de mim. </td></tr> <tr> <th><span style="white-space:nowrap;"><small><a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Lucas/XXII#22:19" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Lucas/XXII">Lucas 22:19–20</a></small></span> </th> <td>Tomando o pão e tendo dado graças, partiu-o e deu aos discípulos, dizendo: Este é o meu corpo que é dado por vós; <span style="color:green">fazei isto em memória de mim.</span> </td> <td><span style="color:green">Depois da ceia tomou do mesmo modo o cálice, dizendo: Este cálice é a nova aliança em meu sangue, que é derramado por vós.</span> </td></tr></tbody></table> <p>As ações de Jesus repartindo o pão e o vinho foram ligadas a <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Isa%C3%ADas/LIII#53:12" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Isaías/LIII">Isaías 53:12</a>, que faz referência a um sacrifício de sangue que, como relatado em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/%C3%8Axodo/XXIV#24:8" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Êxodo/XXIV">Êxodo 24:8</a>, <a href="/wiki/Mois%C3%A9s" title="Moisés">Moisés</a> ofereceu para selar a <a href="/w/index.php?title=Alian%C3%A7a_(religi%C3%A3o)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aliança (religião) (página não existe)">aliança</a> com Deus: acadêmicos geralmente interpretam o episódio como Jesus pedindo aos discípulos que se considerem parte de um sacrifício que Jesus irá se submeter fisicamente.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20"><span>[</span>20<span>]</span></a></sup> </p><p>Apesar de o <a href="/wiki/Evangelho_de_Jo%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Evangelho de João">Evangelho de João</a> não incluir um relato do ritual do pão e do vinho durante a Última Ceia, a maior parte dos acadêmicos concorda que <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/VI#6:58" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/VI">João 6:58–59</a> (o <a href="/wiki/Discurso_do_P%C3%A3o_da_Vida" title="Discurso do Pão da Vida">discurso do Pão da Vida</a>) tem uma natureza eucarística e ecoa as "palavras da instituição [da Eucaristia]" utilizadas nos evangelhos sinóticos e nos escritos de Paulo sobre o episódio.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21"><span>[</span>21<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Previsão_da_negação_de_Pedro"><span id="Previs.C3.A3o_da_nega.C3.A7.C3.A3o_de_Pedro"></span>Previsão da negação de Pedro</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=6" title="Editar secção: Previsão da negação de Pedro" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=6" title="Editar código-fonte da secção: Previsão da negação de Pedro"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69236695" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Nega%C3%A7%C3%A3o_de_Pedro" title="Negação de Pedro">Negação de Pedro</a></div> <p>Em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Mateus/XXVI#26:33" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Mateus/XXVI">Mateus 26:33–35</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XIV#14:29" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XIV">Marcos 14:29–31</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Lucas/XXII#22:33" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Lucas/XXII">Lucas 22:33–34</a> e <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:36" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:36–38</a>, Jesus prevê que <a href="/wiki/S%C3%A3o_Pedro" class="mw-redirect" title="São Pedro">Pedro</a> irá negar conhecê-lo, afirmando também que ele o fará por três vezes antes do galo cantar no amanhecer do dia seguinte. Os três evangelhos sinóticos mencionam que, após a <a href="/wiki/Pris%C3%A3o_de_Jesus" title="Prisão de Jesus">prisão de Jesus</a>, Pedro negou conhecê-lo três vezes e que, após a terceira, ele ouviu o galo cantar e se lembrou da profecia quando Jesus se voltou para fitá-lo. Pedro então começou a chorar amargamente.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22"><span>[</span>22<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23"><span>[</span>23<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Eventos_relatados_somente_em_João"><span id="Eventos_relatados_somente_em_Jo.C3.A3o"></span>Eventos relatados somente em João</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=7" title="Editar secção: Eventos relatados somente em João" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=7" title="Editar código-fonte da secção: Eventos relatados somente em João"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r68913260/mw-parser-output/.tmulti" /><div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner multiimageinner" style="width:224px;max-width:224px"><div class="trow"><div class="theader" style="text-align:center">Eventos da Última Ceia</div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Hosios_Loukas_(narthex)_-_North_wall_(Washing_the_feet)_02.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Hosios_Loukas_%28narthex%29_-_North_wall_%28Washing_the_feet%29_02.jpg/220px-Hosios_Loukas_%28narthex%29_-_North_wall_%28Washing_the_feet%29_02.jpg" decoding="async" width="220" height="140" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Hosios_Loukas_%28narthex%29_-_North_wall_%28Washing_the_feet%29_02.jpg/330px-Hosios_Loukas_%28narthex%29_-_North_wall_%28Washing_the_feet%29_02.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Hosios_Loukas_%28narthex%29_-_North_wall_%28Washing_the_feet%29_02.jpg/440px-Hosios_Loukas_%28narthex%29_-_North_wall_%28Washing_the_feet%29_02.jpg 2x" data-file-width="2450" data-file-height="1556" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Jesus_lavando_os_p%C3%A9s_dos_disc%C3%ADpulos" class="mw-redirect" title="Jesus lavando os pés dos discípulos">Jesus lavando os pés dos discípulos</a>, <a href="/wiki/Mosaico" title="Mosaico">mosaico</a> no Mosteiro de Osios Lucas, na <a href="/wiki/Be%C3%B3cia" title="Beócia">Beócia</a>.</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Locatelli-ceia.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Locatelli-ceia.jpg/220px-Locatelli-ceia.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Locatelli-ceia.jpg/330px-Locatelli-ceia.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/56/Locatelli-ceia.jpg/440px-Locatelli-ceia.jpg 2x" data-file-width="853" data-file-height="640" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Novo_Mandamento" title="Novo Mandamento">Novo Mandamento</a>, Igreja de São Pelegrino, em <a href="/wiki/Caxias_do_Sul" title="Caxias do Sul">Caxias do Sul</a>.</div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:222px;max-width:222px"><div class="thumbimage"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Christ_Taking_Leave_of_the_Apostles.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Christ_Taking_Leave_of_the_Apostles.jpg/220px-Christ_Taking_Leave_of_the_Apostles.jpg" decoding="async" width="220" height="190" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Christ_Taking_Leave_of_the_Apostles.jpg/330px-Christ_Taking_Leave_of_the_Apostles.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Christ_Taking_Leave_of_the_Apostles.jpg/440px-Christ_Taking_Leave_of_the_Apostles.jpg 2x" data-file-width="849" data-file-height="732" /></a></span></div><div class="thumbcaption"><a href="/wiki/Discurso_de_Adeus" title="Discurso de Adeus">Discurso de Adeus</a>, por <a href="/wiki/Duccio" title="Duccio">Duccio</a>.</div></div></div><div class="trow" style="display:flex"><div class="thumbcaption">Eventos segundo o <a href="/wiki/Evangelho_de_Jo%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Evangelho de João">Evangelho de João</a>.</div></div></div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69236695" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver também : <a href="/wiki/Jesus_lavando_os_p%C3%A9s_dos_disc%C3%ADpulos" class="mw-redirect" title="Jesus lavando os pés dos discípulos">Jesus lavando os pés dos discípulos</a>, <a href="/wiki/O_Novo_Mandamento" class="mw-redirect" title="O Novo Mandamento">O Novo Mandamento</a>, e <a href="/wiki/Discurso_de_adeus" class="mw-redirect" title="Discurso de adeus">Discurso de adeus</a></div> <p>Em João, Jesus também aparece realizando a sua ceia com os discípulos, mas no dia 14 de <a href="/wiki/Nisan" class="mw-redirect" title="Nisan">Nisan</a> — dia do sacrifício do <a href="/w/index.php?title=Cordeiro_da_P%C3%A1scoa&action=edit&redlink=1" class="new" title="Cordeiro da Páscoa (página não existe)">cordeiro da Páscoa</a> — e não em 15 de Nisan, o primeiro dia da <a href="/wiki/P%C3%A1scoa_judaica" class="mw-redirect" title="Páscoa judaica">Páscoa judaica</a>. Presumivelmente o autor preferia esta data porque ela associa Jesus, o <a href="/wiki/Cordeiro_de_Deus" title="Cordeiro de Deus">Cordeiro de Deus</a>, com os cordeiros sacrificados no dia pelos <a href="/wiki/Judeus" title="Judeus">judeus</a>.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span>[</span>24<span>]</span></a></sup> </p><p>Em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:4" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:4–12</a>, há um relato de <a href="/wiki/Jesus_lavando_os_p%C3%A9s_dos_disc%C3%ADpulos" class="mw-redirect" title="Jesus lavando os pés dos discípulos">Jesus lavando os pés dos discípulos</a> antes da refeição.<sup id="cite_ref-Harris_John_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-Harris_John-25"><span>[</span>25<span>]</span></a></sup> Nele, o apóstolo Pedro faz objeções e não quer permitir que Jesus lave seus pés, mas Jesus responde-lhe: <i>"Se eu não te lavar, não tens parte comigo."</i> Só então Pedro concordou. </p><p>Após a saída de <a href="/wiki/Judas_Iscariotes" title="Judas Iscariotes">Judas Iscariotes</a> do recinto onde se realizava a ceia, Jesus conta aos apóstolos restantes que ele irá permanecer com eles por um curto período de tempo apenas e lhes oferece um <a href="/wiki/O_Novo_Mandamento" class="mw-redirect" title="O Novo Mandamento">novo mandamento</a>:<sup id="cite_ref-AndreasK149_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-AndreasK149-26"><span>[</span>26<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Yarbrough215_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-Yarbrough215-27"><span>[</span>27<span>]</span></a></sup> </p> <table class="cquote2" style="text-align:left; border-collapse:collapse; border-style:none;background-color:transparent;"> <tbody><tr> <td style="width:20px; vertical-align:top; color:#B2B7F2;font-size:40px;font-family:serif;font-weight:bold;text-align:left;padding:10px 10px;">“ </td> <td style="padding:4px 10px;"><i>«Um novo mandamento vos dou, que vos ameis uns aos outros; assim como eu vos amei, que também vos ameis uns aos outros. Nisto conhecerão todos que sois meus discípulos, se tiverdes amor uns aos outros.»</i> (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XIII#13:34" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XIII">João 13:34–35</a>) </td> <td style="width:20px; vertical-align:top; color:#B2B7F2;font-size:40px;font-family:serif;font-weight:bold;text-align:right;padding:10px 10px;">” </td></tr> </tbody></table><p> Duas frases muito similares aparecem posteriormente em <i>«Este é o meu mandamento, que vos ameis uns aos outros como eu vos amei.»</i> (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XV#15:12" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XV">João 15:12</a>) e <i>«Isto vos mando, que vos ameis uns aos outros.»</i> (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XV#15:17" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XV">João 15:17</a>),<sup id="cite_ref-Yarbrough215_27-1" class="reference"><a href="#cite_note-Yarbrough215-27"><span>[</span>27<span>]</span></a></sup> coletivamente conhecidas como <a href="/wiki/Mandamento_do_Amor" class="mw-redirect" title="Mandamento do Amor">Mandamento do Amor</a>. </p><p>É também durante a Última Ceia relatada no Evangelho de João que Jesus faz um grande <a href="/wiki/Serm%C3%A3o" title="Sermão">sermão</a> aos discípulos (que vai de <a href="/wiki/Jo%C3%A3o_14" title="João 14">João 14</a> até <a href="/wiki/Jo%C3%A3o_16" title="João 16">João 16</a>), conhecido como "<a href="/wiki/Discurso_de_Adeus" title="Discurso de Adeus">Discurso de Adeus</a>", que se parece com um tipo de discurso chamado "testamento", no qual um pai ou líder religioso, geralmente no leito de morte, deixa instruções aos seus filhos ou seguidores.<sup id="cite_ref-5G_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-5G-28"><span>[</span>28<span>]</span></a></sup> O Discurso de Adeus é geralmente considerado como a fonte da doutrina cristã, principalmente no tema da <a href="/wiki/Cristologia" title="Cristologia">cristologia</a>. <a href="/wiki/Jo%C3%A3o_17" title="João 17">João 17</a> é geralmente conhecido como "<a href="/wiki/Ora%C3%A7%C3%A3o_de_Adeus" class="mw-redirect" title="Oração de Adeus">Oração de Adeus</a>" ou "Oração do Alto Clero", uma vez que ela é uma <a href="/wiki/Intercess%C3%A3o" title="Intercessão">intercessão</a> pela vindoura Igreja.<sup id="cite_ref-Herman546_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-Herman546-29"><span>[</span>29<span>]</span></a></sup> A oração começa com um pedido de Jesus pela sua glorificação pelo <a href="/wiki/Deus_Pai" class="mw-redirect" title="Deus Pai">Pai</a> dada a finalização de seu trabalho e continua com uma intercessão pelo sucesso das obras dos discípulos e da comunidade de fiéis.<sup id="cite_ref-Herman546_29-1" class="reference"><a href="#cite_note-Herman546-29"><span>[</span>29<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Data_e_localização"><span id="Data_e_localiza.C3.A7.C3.A3o"></span>Data e localização</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=8" title="Editar secção: Data e localização" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=8" title="Editar código-fonte da secção: Data e localização"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Data">Data</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=9" title="Editar secção: Data" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=9" title="Editar código-fonte da secção: Data"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>No Novo Testamento, a data da Última Ceia é muito próxima da data da <a href="/wiki/Crucifica%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Crucificação de Jesus">crucificação de Jesus</a> (e daí o seu nome). Os estudiosos estimam que a crucificação tenha ocorrido por volta de 30–36 d.C..<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30"><span>[</span>30<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-31" class="reference"><a href="#cite_note-31"><span>[</span>31<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32"><span>[</span>32<span>]</span></a></sup> O físico <a href="/wiki/Colin_Humphreys" title="Colin Humphreys">Colin Humphreys</a> descarta o ano 36 por razões astronômicas<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33"><span>[</span>33<span>]</span></a></sup> e apresenta outros argumentos para defender que a crucificação teria ocorrido na tarde de 3 de abril de 33, dia 14 de Nisan no calendário oficial judaico daquele ano.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34"><span>[</span>34<span>]</span></a></sup> </p><p>Os evangelhos afirmam que Jesus morreu numa sexta-feira (chamada <a href="/wiki/Sexta-Feira_Santa" class="mw-redirect" title="Sexta-Feira Santa">Sexta-Feira Santa</a>) e que seu corpo permaneceu no túmulo por todo o dia seguinte, que era um <i><a href="/wiki/Sabbath" class="mw-redirect" title="Sabbath">sabbath</a></i> (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XV#15:42" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XV">Marcos 15:42</a>, <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XVI#16:1" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XVI">Marcos 16:1–2</a>). Os evangelhos sinóticos apresentam a Última Ceia como uma ceia pascal e parecem datá-la na noite anterior à crucificação (embora em nenhum deles seja dito de forma inequívoca que esta ceia teria sido realizada na noite anterior à morte de Jesus).<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35"><span>[</span>35<span>]</span></a></sup> Os relatos então dariam a entender que a festa da Páscoa judaica (15 de Nisan) começou no pôr-do-sol do que hoje chamamos de quinta-feira e durou até o mesmo horário na sexta (o calendário judaico dita que as datas começam no pôr-do-sol e não à meia-noite). Com visão oposta, o <a href="/wiki/Evangelho_de_Jo%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Evangelho de João">Evangelho de João</a> apresenta a Páscoa começando na tarde "seguinte" à tarde da morte de Jesus, o que dá a entender que a sexta-feira da crucificação era o dia da preparação da festa (14 de Nisan) e não da festa propriamente dita. Várias tentativas de reconciliar as duas narrativas já foram feitas.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36"><span>[</span>36<span>]</span></a></sup> </p><p>Nos anos 50, Annie Jaubert argumentou que, no ano da morte de Jesus, o calendário lunar oficial datava a Páscoa judaica como começando numa tarde de sexta-feira, um ano de 364 dias também era utilizado, por exemplo pela comunidade de <a href="/wiki/Qumran" title="Qumran">Qumran</a>, e que Jesus celebrou a Páscoa na data praticada neste tipo de calendário, que sempre data o início da festa numa tarde de terça-feira.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37"><span>[</span>37<span>]</span></a></sup> Mais recentemente, Humphreys, que defende que a <a href="/wiki/Entrada_triunfal_em_Jerusal%C3%A9m" title="Entrada triunfal em Jerusalém">entrada triunfal em Jerusalém</a> no "<a href="/wiki/Domingo_de_Ramos" title="Domingo de Ramos">Domingo de Ramos</a>" teria acontecido numa segunda e não num domingo, argumentou que a Última Ceia teria ocorrido na tarde de quarta-feira, 1 de abril de 33.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38"><span>[</span>38<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-humphreys_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-humphreys-39"><span>[</span>39<span>]</span></a></sup> Se a Última Ceia de fato ocorreu numa terça (Jaubert) ou numa quarta (Humphreys), isso certamente daria mais tempo para que os eventos entre ela e a morte de Jesus pudessem ocorrer do que na visão tradicional (Última Ceia na quinta) — os julgamentos pelo <a href="/wiki/Julgamento_de_Jesus_no_Sin%C3%A9drio" title="Julgamento de Jesus no Sinédrio">Sinédrio</a>, <a href="/wiki/Jesus_na_corte_de_Herodes" title="Jesus na corte de Herodes">Herodes</a> e <a href="/wiki/Corte_de_Pilatos" title="Corte de Pilatos">Pilatos</a> principalmente. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Localização"><span id="Localiza.C3.A7.C3.A3o"></span>Localização</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=10" title="Editar secção: Localização" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=10" title="Editar código-fonte da secção: Localização"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69236695" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/Cen%C3%A1culo" title="Cenáculo">Cenáculo</a></div> <p>De acordo com uma tradição posterior, a Última Ceia ocorreu num local chamado "<a href="/wiki/Cen%C3%A1culo" title="Cenáculo">Cenáculo</a>" no <a href="/wiki/Monte_Si%C3%A3o_(Jerusal%C3%A9m)" class="mw-redirect" title="Monte Sião (Jerusalém)">Monte Sião</a>, fora das muralhas da <a href="/wiki/Cidade_Velha_(Jerusal%C3%A9m)" class="mw-redirect" title="Cidade Velha (Jerusalém)">Cidade Velha</a> de <a href="/wiki/Jerusal%C3%A9m" title="Jerusalém">Jerusalém</a>. O nome se baseia na narrativa em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Marcos/XIV#14:13" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Marcos/XIV">Marcos 14:13–15</a>, no qual Jesus instrui dois de seus discípulos a irem até a <i>"cidade"</i> para se encontrar com <i>"um homem trazendo um cântaro de água"</i>, que lhes levará até uma casa onde eles encontrarão um <i>"espaçoso cenáculo mobilado e pronto"</i>. Ali eles deverão fazer os preparativos para a <i><a href="/wiki/Pessach" title="Pessach">Pessach</a></i>. </p><p>Nenhuma outra indicação mais específica da localização aparece no <a href="/wiki/Novo_Testamento" title="Novo Testamento">Novo Testamento</a> e a "cidade" referida no texto pode ser um subúrbio de Jerusalém, como <a href="/wiki/Bet%C3%A2nia_(Israel)" class="mw-redirect" title="Betânia (Israel)">Betânia</a>, ao invés da cidade em si. </p><p>A <a href="/wiki/Igreja_Ortodoxa_S%C3%ADria" title="Igreja Ortodoxa Síria">Igreja Ortodoxa Síria</a> de São Marcos em Jerusalém é outra localização possível para a sala da Última Ceia e contém uma inscrição cristã numa pedra testemunhando, desde muito tempo, a reverência dedicada ao local. Certamente a sala ali é mais antiga que a do atual Cenáculo (que é do século XII, da época das <a href="/wiki/Cruzadas" title="Cruzadas">cruzadas</a>) e, como a sala está hoje no subsolo, a altitude relativa está correta (as ruas de Jerusalém no século I estavam num nível pelo menos 3,6 metros abaixo do atual, por isso muitos dos verdadeiros edifícios daquela época teriam mesmo o seu andar superior atualmente abaixo do nível da rua). Ali também está um reverenciado <a href="/wiki/%C3%8Dcone" title="Ícone">ícone</a> da <a href="/wiki/Virgem_Maria" class="mw-redirect" title="Virgem Maria">Virgem Maria</a>, supostamente pintado por <a href="/wiki/Lucas_Evangelista" class="mw-redirect" title="Lucas Evangelista">São Lucas</a>. </p><p><a href="/w/index.php?title=Bargil_Pixner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bargil Pixner (página não existe)">Bargil Pixner</a><sup id="cite_ref-Pixner_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-Pixner-40"><span>[</span>40<span>]</span></a></sup> alega que a <a href="/w/index.php?title=Igreja_dos_Ap%C3%B3stolos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Igreja dos Apóstolos (página não existe)">Igreja dos Apóstolos</a> original estaria localizada abaixo da estrutura atual do Cenáculo em Monte Sião. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Teologia_da_Última_Ceia"><span id="Teologia_da_.C3.9Altima_Ceia"></span>Teologia da Última Ceia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=11" title="Editar secção: Teologia da Última Ceia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=11" title="Editar código-fonte da secção: Teologia da Última Ceia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Last_Supper_by_Theophanes_the_Cretan.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Last_Supper_by_Theophanes_the_Cretan.jpg/300px-Last_Supper_by_Theophanes_the_Cretan.jpg" decoding="async" width="300" height="311" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fb/Last_Supper_by_Theophanes_the_Cretan.jpg/450px-Last_Supper_by_Theophanes_the_Cretan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fb/Last_Supper_by_Theophanes_the_Cretan.jpg 2x" data-file-width="567" data-file-height="588" /></a><figcaption>Última Ceia.<br /><small>Séc. XVI. <a href="/wiki/%C3%8Dcone" title="Ícone">Ícone</a> de <a href="/wiki/Te%C3%B3fanes,_o_Cretense" title="Teófanes, o Cretense">Teófanes, o Cretense</a>.</small></figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino" title="Tomás de Aquino">Tomás de Aquino</a> via <a href="/wiki/Deus_Pai" class="mw-redirect" title="Deus Pai">o Pai</a>, <a href="/wiki/Cristo" title="Cristo">Cristo</a> e o <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito_Santo" title="Espírito Santo">Espírito Santo</a> como professores e mestres que nos davam lições, muitas vezes pelo exemplo. Para Aquino, a Última Ceia e a Cruz formam o ápice do ensinamento que flui da graça intrínseca ao invés do poder externo visível.<sup id="cite_ref-Dauphinais_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-Dauphinais-41"><span>[</span>41<span>]</span></a></sup> Segundo ele, como a Última Ceia ensinava pelo exemplo, mostrando o valor da humildade (como no <a href="/wiki/Lava-p%C3%A9s" title="Lava-pés">lava-pés</a>) e autossacrifício ao invés de através da demonstração externa de poderes milagrosos.<sup id="cite_ref-Dauphinais_41-1" class="reference"><a href="#cite_note-Dauphinais-41"><span>[</span>41<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Wawrykow_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-Wawrykow-42"><span>[</span>42<span>]</span></a></sup> </p><p>Além disso, Aquino afirmava que, baseado em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/XV#15:15" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/XV">João 15:15</a> (no <a href="/wiki/Discurso_de_Adeus" title="Discurso de Adeus">Discurso de Adeus</a>), onde Jesus diz: <i>"Já não vos chamo servos... mas tenho-vos chamado amigos"</i>, todos os que seguiam o caminho de Cristo, participando no <a href="/wiki/Sacramento_(cristianismo)" class="mw-redirect" title="Sacramento (cristianismo)">sacramento</a> da Eucaristia, se tornam amigos de Jesus, igual aos que se juntaram a ele na Última Ceia.<sup id="cite_ref-Dauphinais_41-2" class="reference"><a href="#cite_note-Dauphinais-41"><span>[</span>41<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Wawrykow_42-1" class="reference"><a href="#cite_note-Wawrykow-42"><span>[</span>42<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43"><span>[</span>43<span>]</span></a></sup> Ainda segundo ele, na Última Ceia, Jesus fez a promessa de estar presente no sacramento da Eucaristia e de estar com os que dele participam.<sup id="cite_ref-44" class="reference"><a href="#cite_note-44"><span>[</span>44<span>]</span></a></sup> </p><p>Dado que <a href="/wiki/Jo%C3%A3o_Calvino" title="João Calvino">João Calvino</a> acreditava apenas em dois sacramentos, o <a href="/wiki/Batismo" title="Batismo">batismo</a> e a "Ceia do Senhor", sua análise dos relatos evangélicos da Última Ceia formam uma parte significativa de sua teologia.<sup id="cite_ref-Calv66_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-Calv66-45"><span>[</span>45<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Calv62_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-Calv62-46"><span>[</span>46<span>]</span></a></sup> Ele relacionava os relatos nos evangelhos sinóticos sobre o episódio com o "<a href="/wiki/Discurso_do_P%C3%A3o_da_Vida" title="Discurso do Pão da Vida">Discurso do Pão da Vida</a>" em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Jo%C3%A3o/VI#6:35" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/João/VI">João 6:35</a>, onde se lê: <i>"Eu sou o pão da vida; o que vem a mim, de modo algum terá fome; e o que crê em mim, nunca jamais terá sede."</i><sup id="cite_ref-Calv62_46-1" class="reference"><a href="#cite_note-Calv62-46"><span>[</span>46<span>]</span></a></sup> Calvino também acreditava que os atos de Jesus na Última Ceia devem ser seguidos como um exemplo, afirmando que, assim como em <a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/I_Cor%C3%ADntios/XI#11:24" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/I Coríntios/XI">I Coríntios 11:24</a> Jesus agradeceu o Pai antes de partir o pão, os que partilha da "Mesa do Senhor" para receber o sacramento da Eucaristia devem agradecer ao "amor sem limites de Deus" e celebrar com alegria e agradecimento.<sup id="cite_ref-Calv62_46-2" class="reference"><a href="#cite_note-Calv62-46"><span>[</span>46<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Celebrações"><span id="Celebra.C3.A7.C3.B5es"></span>Celebrações</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=12" title="Editar secção: Celebrações" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=12" title="Editar código-fonte da secção: Celebrações"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Jerusalem_-_LastSupperRoom.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Jerusalem_-_LastSupperRoom.jpg/300px-Jerusalem_-_LastSupperRoom.jpg" decoding="async" width="300" height="225" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Jerusalem_-_LastSupperRoom.jpg/450px-Jerusalem_-_LastSupperRoom.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Jerusalem_-_LastSupperRoom.jpg/600px-Jerusalem_-_LastSupperRoom.jpg 2x" data-file-width="2592" data-file-height="1944" /></a><figcaption><a href="/wiki/Cen%C3%A1culo" title="Cenáculo">Cenáculo</a> em <a href="/wiki/Jerusal%C3%A9m" title="Jerusalém">Jerusalém</a>.</figcaption></figure> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69236695" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigos principais: <a href="/wiki/Quinta-Feira_Santa" class="mw-redirect" title="Quinta-Feira Santa">Quinta-Feira Santa</a> e <a href="/w/index.php?title=Festa_do_%C3%81gape&action=edit&redlink=1" class="new" title="Festa do Ágape (página não existe)">Festa do Ágape</a></div> <p>A instituição da Eucaristia na Última Ceia é lembrada pela <a href="/wiki/Igreja_Cat%C3%B3lica" title="Igreja Católica">Igreja Católica</a> como um dos <a href="/wiki/Mist%C3%A9rios_Luminosos" class="mw-redirect" title="Mistérios Luminosos">Mistérios Luminosos</a> do <a href="/wiki/Santo_Ros%C3%A1rio" class="mw-redirect" title="Santo Rosário">Santo Rosário</a>, a primeira estação da <a href="/wiki/Via_Cr%C3%BAcis" class="mw-redirect" title="Via Crúcis">Via Crúcis</a> e pela maior parte dos cristãos como a "inauguração de uma "<a href="/wiki/Nova_Alian%C3%A7a_(teologia)" class="mw-redirect" title="Nova Aliança (teologia)">Nova Aliança</a>", mencionada pelo <a href="/wiki/Neviim" class="mw-redirect" title="Neviim">profeta</a> <a href="/wiki/Jeremias_(B%C3%ADblia)" class="mw-redirect" title="Jeremias (Bíblia)">Jeremias</a> e realizada na Última Ceia quando Jesus <a href="/wiki/Institui%C3%A7%C3%A3o_da_Eucaristia" class="mw-redirect" title="Instituição da Eucaristia">instituiu a Eucaristia</a> (vide <a href="#Instituição_da_Eucaristia">acima</a>). </p><p>Durante o <a href="/wiki/Cristianismo_primitivo" title="Cristianismo primitivo">cristianismo primitivo</a>, observava-se uma refeição ritual conhecida como "<a href="/w/index.php?title=Festa_do_%C3%81gape&action=edit&redlink=1" class="new" title="Festa do Ágape (página não existe)">festa do Ágape</a>" ("Festa do Amor").<sup id="cite_ref-47" class="reference"><a href="#cite_note-47"><span>[</span>47<span>]</span></a></sup> Estas "festas do amor" continham uma refeição completa, com cada participante trazendo alguma comida e todos comendo juntos num salão comunal. Elas eram realizadas aos domingos, que passou a ser conhecido como "<a href="/w/index.php?title=Dia_do_Senhor_(cristianismo)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Dia do Senhor (cristianismo) (página não existe)">Dia do Senhor</a>", lembrando a <a href="/wiki/Ressurrei%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Ressurreição de Jesus">ressurreição</a>, a <a href="/wiki/Apari%C3%A7%C3%B5es_de_Jesus_ap%C3%B3s_a_ressurrei%C3%A7%C3%A3o" title="Aparições de Jesus após a ressurreição">aparição de Jesus</a> aos <a href="/wiki/Disc%C3%ADpulos_de_Ema%C3%BAs" title="Discípulos de Emaús">discípulos de Emaús</a>, para <a href="/wiki/D%C3%BAvida_de_Tom%C3%A9" title="Dúvida de Tomé">São Tomé</a> e o <a href="/wiki/Pentecostes" title="Pentecostes">Pentecostes</a>, todos eventos ocorridos em domingos. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Possíveis_paralelos"><span id="Poss.C3.ADveis_paralelos"></span>Possíveis paralelos</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=13" title="Editar secção: Possíveis paralelos" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=13" title="Editar código-fonte da secção: Possíveis paralelos"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Raymond Brown defende que durante o <a href="/wiki/S%C3%AAder_de_Pessach" title="Sêder de Pessach">sêder pascoal</a> da <a href="/wiki/P%C3%A1scoa_judaica" class="mw-redirect" title="Páscoa judaica">Páscoa judaica</a>, o primeiro copo de vinho é bebido antes de comer o <a href="/wiki/P%C3%A3o_%C3%A1zimo" title="Pão ázimo">pão ázimo</a>, mas na Eucaristia, o vinho é bebido depois do pão. Isto pode indicar que o evento não ocorreu no primeiro dia da Páscoa (15 de Nisan) e, mais em linha com a explicação de João, teria ocorrido em 14 de Nisan, embora a refeição possa ter sido facilmente alterada durante a Última Ceia por motivos religiosos ou simbólicos. Entre as <a href="/wiki/Denomina%C3%A7%C3%B5es_crist%C3%A3s" class="mw-redirect" title="Denominações cristãs">denominações cristãs</a>, <a href="/wiki/Igreja_Ortodoxa" title="Igreja Ortodoxa">Igreja Ortodoxa</a> defende que a refeição eucarística não foi o sêder, mas uma outra refeição.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48"><span>[</span>48<span>]</span></a></sup> Os <a href="/wiki/Presbiterianos" class="mw-redirect" title="Presbiterianos">presbiterianos</a> também negam especificamente a identificação com o sêder e afirmam que como não existem textos judaicos sobre o sêder anteriores ao século IX, é historicamente implausível tentar uma reconstrução do sêder para criar um paralelo com a Última Ceia e que o relato do evangelho claramente indica que o objetivo da Última Ceia não era a celebração anual do <a href="/wiki/O_%C3%8Axodo" class="mw-redirect" title="O Êxodo">Êxodo</a>.<sup id="cite_ref-Presbyterian37_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-Presbyterian37-49"><span>[</span>49<span>]</span></a></sup> </p><p>O quinto capítulo do <a href="/wiki/Cor%C3%A3o" class="mw-redirect" title="Corão">Corão</a>, <i><a href="/wiki/Al-Ma%27ida" title="Al-Ma'ida">Al-Ma'ida</a></i> ("a mesa") contém uma referência a uma refeição (Sura 5:113) com uma mesa enviada por Deus para <a href="/wiki/Isa_(profeta)" class="mw-redirect" title="Isa (profeta)">Isa</a> (Jesus) e os <i>Hawariyyin</i> (apóstolos). Porém, não há nenhuma indicação na <a href="/wiki/Sura" title="Sura">Sura</a> de que esta refeição seria sobre a sua morte iminente. Assim, embora exista uma referência a uma "refeição", não se pode concluir que seja de fato a Última Ceia.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span>[</span>50<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Historicidade">Historicidade</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=14" title="Editar secção: Historicidade" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=14" title="Editar código-fonte da secção: Historicidade"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Ficheiro:Jacopo_Tintoretto_-_The_Last_Supper_-_WGA22649.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Jacopo_Tintoretto_-_The_Last_Supper_-_WGA22649.jpg/300px-Jacopo_Tintoretto_-_The_Last_Supper_-_WGA22649.jpg" decoding="async" width="300" height="191" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Jacopo_Tintoretto_-_The_Last_Supper_-_WGA22649.jpg/450px-Jacopo_Tintoretto_-_The_Last_Supper_-_WGA22649.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/46/Jacopo_Tintoretto_-_The_Last_Supper_-_WGA22649.jpg/600px-Jacopo_Tintoretto_-_The_Last_Supper_-_WGA22649.jpg 2x" data-file-width="1337" data-file-height="850" /></a><figcaption><a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Ceia_(Tintoretto)" title="A Última Ceia (Tintoretto)">A Última Ceia</a>.<br /><small>Séc. XVI. Por <a href="/wiki/Tintoretto" title="Tintoretto">Tintoretto</a>.</small></figcaption></figure> <p>Alguns estudiosos consideram a <b>Última Ceia</b> como derivando não da última refeição de Jesus com os apóstolos, mas da tradição dos <a href="/wiki/Gentios" class="mw-redirect" title="Gentios">gentios</a> de realizar jantares cerimoniais para os mortos.<sup id="cite_ref-ActJMark_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-ActJMark-51"><span>[</span>51<span>]</span></a></sup> De acordo com este ponto de vista, a Última Ceia seria uma tradição associada principalmente com as igrejas gentias que <a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">Paulo</a> fundou e não das mais antigas, baseadas em congregações judaicas.<sup id="cite_ref-ActJMark_51-1" class="reference"><a href="#cite_note-ActJMark-51"><span>[</span>51<span>]</span></a></sup> </p><p>O <a href="/wiki/Evangelho_de_Lucas" class="mw-redirect" title="Evangelho de Lucas">Evangelho de Lucas</a> é o único no qual Jesus pede a seus discípulos para que repitam o ritual do pão e do vinho.<sup id="cite_ref-Vermes_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-Vermes-52"><span>[</span>52<span>]</span></a></sup> Bart D. Ehrman afirma, porém, que estas linhas em particular (<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/Tradu%C3%A7%C3%A3o_Brasileira_da_B%C3%ADblia/Lucas/XXII#22:19" class="extiw" title="s:Tradução Brasileira da Bíblia/Lucas/XXII">Lucas 22:19–20</a>) não aparecem nos <a href="/wiki/Manuscrito" title="Manuscrito">manuscritos</a> mais antigos e podem não ser originais.<sup id="cite_ref-MisJ_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-MisJ-53"><span>[</span>53<span>]</span></a></sup> </p><p>Porém, muitos dos primeiros <a href="/wiki/Padres_da_igreja" class="mw-redirect" title="Padres da igreja">padres da igreja</a> testemunharam a crença de que, na Última Ceia, Jesus prometeu estar presente no sacramento da Eucaristia, em textos tão antigos quanto o século I d.C..<sup id="cite_ref-JTM_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-JTM-54"><span>[</span>54<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Irenaeus_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-Irenaeus-55"><span>[</span>55<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Clement_56-0" class="reference"><a href="#cite_note-Clement-56"><span>[</span>56<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-IgnatiusS_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-IgnatiusS-57"><span>[</span>57<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-IgnatiusE_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-IgnatiusE-58"><span>[</span>58<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-IgnatiusR_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-IgnatiusR-59"><span>[</span>59<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Tertullian_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-Tertullian-60"><span>[</span>60<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-AugustineEP_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-AugustineEP-61"><span>[</span>61<span>]</span></a></sup> A doutrina também foi afirmada por diversos <a href="/wiki/Conc%C3%ADlio" title="Concílio">concílios</a> durante a história da Igreja.<sup id="cite_ref-Nicaea_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-Nicaea-62"><span>[</span>62<span>]</span></a></sup><sup id="cite_ref-Ephesus_63-0" class="reference"><a href="#cite_note-Ephesus-63"><span>[</span>63<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Arte">Arte</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=15" title="Editar secção: Arte" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=15" title="Editar código-fonte da secção: Arte"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69236695" /><div role="note" class="hatnote navigation-not-searchable"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/17px-Magnifying_glass_01.svg.png" decoding="async" width="17" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/26px-Magnifying_glass_01.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Magnifying_glass_01.svg/34px-Magnifying_glass_01.svg.png 2x" data-file-width="663" data-file-height="659" /></span></span> Ver artigo principal: <a href="/wiki/%C3%9Altima_Ceia_na_arte_crist%C3%A3" title="Última Ceia na arte cristã">Última Ceia na arte cristã</a></div> <p>A Última Ceia é um dos temas mais populares da <a href="/wiki/Arte_crist%C3%A3" title="Arte cristã">arte cristã</a>.<sup id="cite_ref-Zuffi_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-Zuffi-64"><span>[</span>64<span>]</span></a></sup> Representações dela remontam ao <a href="/wiki/Cristianismo_primitivo" title="Cristianismo primitivo">cristianismo primitivo</a> e podem ser vistas nas <a href="/wiki/Catacumbas_de_Roma" title="Catacumbas de Roma">catacumbas de Roma</a>. Artistas <a href="/wiki/Bizantinos" class="mw-redirect" title="Bizantinos">bizantinos</a> frequentemente focavam nos apóstolos recebendo a comunhão ao invés de figuras reclinadas ceando. Na época do <a href="/wiki/Renascimento" title="Renascimento">Renascimento</a>, a Última Ceia era um tópico favorito da arte italiana.<sup id="cite_ref-McNamee_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-McNamee-65"><span>[</span>65<span>]</span></a></sup> </p><p>Há três grandes temas nas representações artísticas da Última Ceia. O primeiro é dramática e dinâmica cena de <a href="/wiki/Jesus_profetiza_sua_trai%C3%A7%C3%A3o" title="Jesus profetiza sua traição">Jesus anunciando sua traição</a>. O segundo é o momento da instituição da Eucaristia, geralmente solenes e místicas. O terceiro grande tema é o <a href="/wiki/Discurso_de_Adeus" title="Discurso de Adeus">Discurso de Adeus</a>, no qual <a href="/wiki/Judas_Iscariotes" title="Judas Iscariotes">Judas Iscariotes</a> já não está mais presente, com obras geralmente melancólicas por conta da iminente despedida de Jesus.<sup id="cite_ref-Zuffi_64-1" class="reference"><a href="#cite_note-Zuffi-64"><span>[</span>64<span>]</span></a></sup> Existem outros temas menores, como o <a href="/wiki/Lava-p%C3%A9s" title="Lava-pés">lava-pés</a>.<sup id="cite_ref-Zuffi2_66-0" class="reference"><a href="#cite_note-Zuffi2-66"><span>[</span>66<span>]</span></a></sup> </p><p>Exemplos bem conhecidos incluem <a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Ceia_(Leonardo_da_Vinci)" title="A Última Ceia (Leonardo da Vinci)">a obra de Leonardo da Vinci</a>, que é considerada a primeira do <a href="/wiki/Alto_Renascimento" class="mw-redirect" title="Alto Renascimento">Alto Renascimento</a> por conta de seu alto nível de harmonia,<sup id="cite_ref-Buser_67-0" class="reference"><a href="#cite_note-Buser-67"><span>[</span>67<span>]</span></a></sup> <a href="/wiki/A_%C3%9Altima_Ceia_(Tintoretto)" title="A Última Ceia (Tintoretto)">a obra de Tintoretto</a>, que é diferente por incluir personagens secundários carregando ou levando embora os pratos da mesa<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span>[</span>68<span>]</span></a></sup> e <a href="/wiki/O_Sacramento_da_%C3%9Altima_Ceia" class="mw-redirect" title="O Sacramento da Última Ceia">a obra de Salvadore Dali</a>, que combina os típicos temas cristãos com abordagens modernas do <a href="/wiki/Surrealismo" title="Surrealismo">surrealismo</a>.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69"><span>[</span>69<span>]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ver_também"><span id="Ver_tamb.C3.A9m"></span>Ver também</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=16" title="Editar secção: Ver também" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=16" title="Editar código-fonte da secção: Ver também"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69325977">@media(max-width:768px){.mw-parser-output .mobile-stack{width:100%!important;float:none!important;margin:10px auto!important;text-align:center!important;box-sizing:border-box!important}.mw-parser-output .mobile-stack .image-container{float:none!important;display:inline-block;padding-bottom:10px}.mw-parser-output .mobile-stack .text-container{margin-left:0!important}}</style><div class="noprint mobile-stack" style="clear: right; border: solid #aaa 1px; margin: 0 0 1em 1em; font-size: 90%; background: var(--background-color-neutral-subtle, #f9f9f9); color: inherit; width: 238px; padding: 5px; spacing: 0; text-align: left; float: right;"> <div class="image-container" style="float: left; vertical-align:middle; margin: 0 10px 0 5px;"><figure class="mw-halign-none" typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="30" height="40" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/60px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span><figcaption></figcaption></figure></div> <div class="text-container" style="margin-left: 30px; line-height:normal; vertical-align:middle;">O <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/P%C3%A1gina_principal" class="extiw" title="commons:Página principal">Commons</a> possui uma <i>categoria</i> com imagens e outros ficheiros sobre <b><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Last_Supper?uselang=pt">Última Ceia</a></span></b></div> </div> <ul><li><a href="/wiki/Discurso_do_P%C3%A3o_da_Vida" title="Discurso do Pão da Vida">Discurso do Pão da Vida</a></li> <li><a href="/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia">Eucaristia</a></li> <li><a href="/wiki/Harmonia_Evang%C3%A9lica" class="mw-redirect" title="Harmonia Evangélica">Harmonia Evangélica</a></li></ul> <h2 id="Referências" style="cursor: help;" title="Esta seção foi configurada para não ser editável diretamente. Edite a página toda ou a seção anterior em vez disso."><span id="Refer.C3.AAncias"></span>Referências</h2> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text">"Last Supper. The final meal of Christ with His Apostles on the night before the Crucifixion.", Cross, F. L., & Livingstone, E. A. (2005). The Oxford Dictionary of the Christian Church (3rd ed. rev.) (958). Oxford; New York: Oxford University Press.</span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Walter Hazen (1 de setembro de 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=edXChxGzxgoC&pg=PA34&dq=Last+Supper+Communion+Christians&hl=en&sa=X&ei=JER7T6rtOYyL0QHx0OSpBg&ved=0CEIQ6AEwAQ#v=onepage&q=Last%20Supper%20Communion%20Christians&f=false">«Inside Christianity»</a>. Lorenz Educational Press<span class="reference-accessdate">. Consultado em 3 de abril de 2012</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Walter+Hazen&rft.btitle=Inside+Christianity&rft.date=2002-09-01&rft.genre=unknown&rft.pub=Lorenz+Educational+Press&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3DedXChxGzxgoC%26pg%3DPA34%26dq%3DLast%2BSupper%2BCommunion%2BChristians%26hl%3Den%26sa%3DX%26ei%3DJER7T6rtOYyL0QHx0OSpBg%26ved%3D0CEIQ6AEwAQ%23v%3Donepage%26q%3DLast%2520Supper%2520Communion%2520Christians%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Fahlbusch52-3"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-4">e</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-5">f</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-6">g</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-7">h</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fahlbusch52_3-8">i</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>The Encyclopedia of Christianity, Volume 4</i> by Erwin Fahlbusch, 2005 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780802824165" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8028-2416-5</a> pages 52–56</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Gwyneth Windsor, John Hughes (21 de novembro de 1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=1UWp5pi1SdUC&pg=PA64&dq=maundy+thursday+evening+jewish&hl=en&sa=X&ei=mz57T9XcJOHv0gHhqISbBg&ved=0CDgQ6AEwAA#v=onepage&q=maundy%20thursday%20evening%20jewish&f=false">«Worship and Festivals»</a>. <a href="/w/index.php?title=Heinemann_(publisher)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Heinemann (publisher) (página não existe)">Heinemann</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 11 de abril de 2009</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Gwyneth+Windsor%2C+John+Hughes&rft.btitle=Worship+and+Festivals&rft.date=1990-11-21&rft.genre=unknown&rft.pub=Heinemann&rft_id=http%3A%2F%2Fbooks.google.com%2Fbooks%3Fid%3D1UWp5pi1SdUC%26pg%3DPA64%26dq%3Dmaundy%2Bthursday%2Bevening%2Bjewish%26hl%3Den%26sa%3DX%26ei%3Dmz57T9XcJOHv0gHhqISbBg%26ved%3D0CDgQ6AEwAA%23v%3Donepage%26q%3Dmaundy%2520thursday%2520evening%2520jewish%26f%3Dfalse&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-CEvans465-5"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-CEvans465_5-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CEvans465_5-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CEvans465_5-2">c</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CEvans465_5-3">d</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CEvans465_5-4">e</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CEvans465_5-5">f</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-CEvans465_5-6">g</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text">The Bible Knowledge Background Commentary<i> by Craig A. Evans 2003 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0781438683" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-7814-3868-3</a> pages 465-477</i></span> </li> <li id="cite_note-ODCC-6"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ODCC_6-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ODCC_6-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text">Oxford Dictionary of the Christian Church / editors, F. L. Cross & E. A. Livingstone 2005 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780192802903" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-280290-3</a>, article <i>Eucharist</i></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The Gospel according to John</i> by Colin G. Kruse 2004 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0802827713" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8028-2771-3</a> page 103</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">Bromiley, G. W. (1988; 2002). Vol. 3: The International Standard Bible Encyclopedia, Revised (164). Wm. B. Eerdmans.</span> </li> <li id="cite_note-Christian_Worship_2005-9"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Christian_Worship_2005_9-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Christian_Worship_2005_9-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text">The Oxford History of Christian Worship. Oxford University Press, USA. 2005. <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0195138864" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-19-513886-4</a></span> </li> <li id="cite_note-ActJIntro-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ActJIntro_10-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Robert_W._Funk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert W. Funk (página não existe)">Funk, Robert W.</a> e o <a href="/wiki/Jesus_Seminar" title="Jesus Seminar">Jesus Seminar</a>. <i>The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.</i> HarperSanFrancisco. 1998. Introduction, p. 1–40</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>An Episcopal dictionary of the church</i> by Donald S. Armentrout, Robert Boak Slocum 2005 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0898692113" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-89869-211-3</a> page 292</span> </li> <li id="cite_note-Fitzmyer1378-12"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fitzmyer1378_12-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Fitzmyer1378_12-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>The Gospel according to Luke: introduction, translation, and notes, Volume 28, Part 1</i> by Joseph A. Fitzmyer 1995 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0385005156" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-385-00515-6</a> page 1378</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">''<i>The church according to the New Testament</i> by Daniel J. Harrington 2001 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/1580511112" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-58051-111-2</a> page 49</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The Companion to the Book of Common Worship</i> by Peter C. Bower 2003 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0664502326" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-664-50232-6</a> pages 115-116</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Liturgical year: the worship of God</i> Presbyterian Church (U.S.A.) 1992 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780664253509" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-664-25350-9</a> page 37</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The Orthodox Church</i> by John Anthony McGuckin 2010 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9781444337310" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-4443-3731-0</a> pages 297 and 293</span> </li> <li id="cite_note-Cox182-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Cox182_17-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Steven L. Cox, Kendell H Easley, 2007 <i>Harmony of the Gospels</i> <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0805494448" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8054-9444-8</a> page 182</span> </li> <li id="cite_note-NBD-18"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-NBD_18-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-NBD_18-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text">"Lord's Supper, The" in <i>New Bible Dictionary</i>, 3rd edition; IVP, 1996; page 697</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite id="CITEREFCraig_Blomberg1997" class="citation">Craig Blomberg (1997), <i>Jesus and the Gospels</i>, Apollos</cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Craig+Blomberg&rft.btitle=Jesus+and+the+Gospels&rft.date=1997&rft.genre=book&rft.pub=Apollos&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">(Brown et al. 626)</span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Eerdmans Dictionary of the Bible</i> 2000 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9053565035" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 90-5356-503-5</a> page 792</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Peter: apostle for the whole church</i> by Pheme Perkins 2000 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0567087433" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-567-08743-3</a> page 85</span> </li> <li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The Gospel according to Matthew, Volume 1</i> by Johann Peter Lange 1865 Published by Charles Scribner Co, NY page 499</span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">Sanders, E. P. The historical figure of , 1993. p. 72</span> </li> <li id="cite_note-Harris_John-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Harris_John_25-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Stephen_L_Harris&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stephen L Harris (página não existe)">Harris, Stephen L.</a>, Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985. "John" p. 302-310</span> </li> <li id="cite_note-AndreasK149-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-AndreasK149_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Encountering John: The Gospel in Historical, Literary, and Theological Perspective</i> by <a href="/wiki/Andreas_K%C3%B6stenberger" title="Andreas Köstenberger">Andreas Köstenberger</a> 2002 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0801026032" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0801026032</a> pages 149-151</span> </li> <li id="cite_note-Yarbrough215-27"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Yarbrough215_27-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Yarbrough215_27-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>1, 2, and 3 John</i> by Robert W. Yarbrough 2008 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0801026873" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0801026873</a> Baker Academic Press page 215</span> </li> <li id="cite_note-5G-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5G_28-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Robert_W._Funk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert W. Funk (página não existe)">Funk, Robert W.</a>, Roy W. Hoover, and the Jesus Seminar. <i>The five gospels.</i> HarperSanFrancisco. 1993.</span> </li> <li id="cite_note-Herman546-29"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Herman546_29-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Herman546_29-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>The Gospel according to John</i> by <a href="/w/index.php?title=Herman_Nicolaas_Ridderbos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herman Nicolaas Ridderbos (página não existe)">Herman Ridderbos</a> 1997 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780802804532" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8028-0453-2</a> <i>The Farewell Prayer</i>: pages 546-576</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Jesus & the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times by Paul Barnett 2002 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0830826998" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8308-2699-8</a> pages 19–21</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Paul's early period: chronology, mission strategy, theology</i> by <a href="/w/index.php?title=Rainer_Riesner&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rainer Riesner (página não existe)">Rainer Riesner</a> 1997 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780802841667" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8028-4166-7</a> page 19–27 (page 27 has a table of various scholarly estimates)</span> </li> <li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament</i> by Andreas J. Köstenberger, L. Scott Kellum 2009 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780805443653" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8054-4365-3</a> pages 77–79</span> </li> <li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">Colin J. Humphreys, <i>The Mystery of the Last Supper</i> Cambridge University Press 2011 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780521732000" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-73200-0</a>, p. 63 <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://books.google.com/books?id=BEy1BZRRAPQC&printsec=frontcover&dq=The+Mystery+of+the+Last+Supper:+Reconstructing+the+Final+Days+of+Jesus%27%27+by+Colin+J.+Humphreys&hl=en&ei=2RPFTdmRKNOKhQeCo5X-Aw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CC8Q6AEwAA#v=onepage&q=%22April%201%22&f=false">[1]</a></span> </li> <li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text">Humphreys 2011, p. 72</span> </li> <li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=cgEmAQAAIAAJ&q=%22Annie+Jaubert%22+%22Last+Supper%22&dq=%22Annie+Jaubert%22+%22Last+Supper%22&hl=en&ei=olHFTefZGYiyhAeq09z_Aw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=9&ved=0CFIQ6AEwCDhG">Jacob Neusner, <i>Judaism and Christianity in the First Century (Taylor and Francis 1991 ISBN 978-0-8240-8174-4), vol. 3, part 1, p. 333</i></a></span> </li> <li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text">Vide o artigo de Francis Mersham na <a href="/wiki/Enciclop%C3%A9dia_Cat%C3%B3lica" title="Enciclopédia Católica">Enciclopédia Católica</a> de 1913 (<span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/15px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/23px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></span></span> "<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/en:Catholic_Encyclopedia_(1913)/Last_Supper" class="extiw" title="s:en:Catholic Encyclopedia (1913)/Last Supper">Last Supper</a>" na edição de 1913 da <i><a href="/wiki/Enciclop%C3%A9dia_Cat%C3%B3lica" title="Enciclopédia Católica">Enciclopédia Católica</a></i> (em inglês). Em <a href="/wiki/Dom%C3%ADnio_p%C3%BAblico" title="Domínio público">domínio público</a>.).</span> </li> <li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.catholiceducation.org/articles/religion/re1049.htm">Pope Benedict XVI, The Dating of the Last Supper</a>, extract from <a rel="nofollow" class="external text" href="http://books.google.com/books?id=cbzkRUa2j18C&pg=PR17&dq=benedict+xvi+jesus+of+nazareth&hl=en&ei=zl_FTdS3E8iYhQfOra31Aw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDsQ6AEwAQ#v=onepage&q=Jaubert&f=false"><i>Jesus of Nazareth</i> (Catholic Truth Society and Ignatius Press 2011 ISBN 978-1-85082-707-5), pp. 106–115</a></span> </li> <li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">Humphreys 2011, pp. 164 and 168</span> </li> <li id="cite_note-humphreys-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-humphreys_39-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">Staff Reporter (18 de abril de 2011). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ibtimes.com/articles/135477/20110418/colin-humphreys-last-supper-challenge-biblical-calendar-jewish-calendar-final-days-of-jesus-good-fri.htm">«Last Supper was on Wednesday, not Thursday, challenges Cambridge professor Colin Humphreys.»</a>. <a href="/wiki/International_Business_Times" title="International Business Times">International Business Times</a><span class="reference-accessdate">. Consultado em 18 de abril de 2011</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Staff+Reporter&rft.btitle=Last+Supper+was+on+Wednesday%2C+not+Thursday%2C+challenges+Cambridge+professor+Colin+Humphreys.&rft.date=2011-04-18&rft.genre=unknown&rft.pub=International+Business+Times&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ibtimes.com%2Farticles%2F135477%2F20110418%2Fcolin-humphreys-last-supper-challenge-biblical-calendar-jewish-calendar-final-days-of-jesus-good-fri.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Pixner-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Pixner_40-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Bargil Pixner, <i>The Church of the Apostles found on Mount Zion</i>, <a href="/wiki/Biblical_Archaeology_Review" title="Biblical Archaeology Review">Biblical Archaeology Review</a> 16.3 May/June 1990 <a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.centuryone.org/apostles.html">[2]</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180309011150/http://www.centuryone.org/apostles.html">Arquivado em</a> 9 de março de 2018, no <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>.</span> </li> <li id="cite_note-Dauphinais-41"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Dauphinais_41-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Dauphinais_41-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Dauphinais_41-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>Reading John with St. Thomas Aquinas</i> by Michael Dauphinais, Matthew Levering 2005 ISBN page xix</span> </li> <li id="cite_note-Wawrykow-42"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Wawrykow_42-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Wawrykow_42-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>A-Z of Thomas Aquinas</i> by Joseph Peter Wawrykow 2005 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0334040124" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-334-04012-4</a> pages 124–125</span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The ethics of Aquinas</i> by Stephen J. Pope 2002 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0878408886" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-87840-888-6</a> page 22</span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The Westminster handbook to Thomas Aquinas</i> by Joseph Peter Wawrykow 2005 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780664224691" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-664-22469-1</a> page 124</span> </li> <li id="cite_note-Calv66-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Calv66_45-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Reformed worship</i> by Howard L. Rice, James C. Huffstutler 2001 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0664501478" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-664-50147-8</a> pages 66–68</span> </li> <li id="cite_note-Calv62-46"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Calv62_46-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Calv62_46-1">b</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Calv62_46-2">c</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>Calvin's Passion for the Church and the Holy Spirit</i> by David S. Chen 2008 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9781606473467" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-60647-346-7</a> pages 62–68</span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><i><a href="/wiki/%C3%81gape" title="Ágape">Agape</a></i> é uma das quatro principais palavras gregas para o "amor". Ela se refere ao amor "idealizado", o amor de alto-nível e incondicional, em contraposição ao "desejo", "amizade" e "afeição" (amor parental, por ex.). Embora os cristãos interpretem <i>agape</i> como uma forma "divina" de amor além da forma humana, em grego moderno o termo é utilizado no sentido de "Eu te amo" (amor romântico).</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">Brown et al. page 626</span> </li> <li id="cite_note-Presbyterian37-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Presbyterian37_49-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Liturgical year: the worship of God</i> by Presbyterian Church (U.S.A.), 1992 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780664253509" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-664-25350-9</a> page 37</span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Christology in dialogue with Muslims</i> by Ivor Mark Beaumont 2005 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/1870345460" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-870345-46-0</a> page 145</span> </li> <li id="cite_note-ActJMark-51"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-ActJMark_51-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-ActJMark_51-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><a href="/w/index.php?title=Robert_W._Funk&action=edit&redlink=1" class="new" title="Robert W. Funk (página não existe)">Funk, Robert W.</a> e o <a href="/wiki/Jesus_Seminar" title="Jesus Seminar">Jesus Seminar</a>. <i>The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus.</i> HarperSanFrancisco. 1998. "Mark," p. 51–161</span> </li> <li id="cite_note-Vermes-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Vermes_52-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Vermes, Geza. The authentic gospel of Jesus. London, Penguin Books. 2004.</span> </li> <li id="cite_note-MisJ-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-MisJ_53-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Bart_D._Ehrman" title="Bart D. Ehrman">Ehrman, Bart D.</a>. <a href="/w/index.php?title=Misquoting_Jesus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Misquoting Jesus (página não existe)">Misquoting Jesus</a>: The Story Behind Who Changed the Bible and Why. HarperCollins, 2005. <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780060738174" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-06-073817-4</a></span> </li> <li id="cite_note-JTM-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-JTM_54-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Justino_M%C3%A1rtir" class="mw-redirect" title="Justino Mártir">Justino Mártir</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/0126.htm">«A Primeira Apologia»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Justino+M%C3%A1rtir&rft.btitle=A+Primeira+Apologia&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F0126.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Irenaeus-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Irenaeus_55-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Ireneu_de_Lyon" title="Ireneu de Lyon">Ireneu de Lyon</a>. «<a href="/wiki/Contra_Heresias" title="Contra Heresias">Contra Heresias</a>» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/0103.htm">🔗</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Ireneu+de+Lyon&rft.btitle=Contra+Heresias&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F0103.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Clement-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Clement_56-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Clemente_de_Alexandria" title="Clemente de Alexandria">Clemente de Alexandria</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/02091.htm">«Paedagogus (Livro I)»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Clemente+de+Alexandria&rft.btitle=Paedagogus+%28Livro+I%29&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F02091.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-IgnatiusS-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IgnatiusS_57-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/In%C3%A1cio_de_Antioquia" title="Inácio de Antioquia">Inácio de Antioquia</a>. «<a href="/wiki/Ep%C3%ADstola_de_In%C3%A1cio_aos_Esmirniotas" class="mw-redirect" title="Epístola de Inácio aos Esmirniotas">Epístola de Inácio aos Esmirniotas</a>» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/0109.htm">🔗</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=In%C3%A1cio+de+Antioquia&rft.btitle=Ep%C3stola+de+In%C3%A1cio+aos+Esmirniotas&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F0109.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-IgnatiusE-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IgnatiusE_58-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/In%C3%A1cio_de_Antioquia" title="Inácio de Antioquia">Inácio de Antioquia</a>. «<a href="/w/index.php?title=Ep%C3%ADstola_de_In%C3%A1cio_aos_Ef%C3%A9sios&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epístola de Inácio aos Efésios (página não existe)">Epístola de Inácio aos Efésios</a>» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/0104.htm">🔗</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=In%C3%A1cio+de+Antioquia&rft.btitle=Ep%C3stola+de+In%C3%A1cio+aos+Ef%C3%A9sios&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F0104.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-IgnatiusR-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IgnatiusR_59-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/In%C3%A1cio_de_Antioquia" title="Inácio de Antioquia">Inácio de Antioquia</a>. «<a href="/w/index.php?title=Ep%C3%ADstola_de_In%C3%A1cio_aos_Romanos&action=edit&redlink=1" class="new" title="Epístola de Inácio aos Romanos (página não existe)">Epístola de Inácio aos Romanos</a>» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/0107.htm">🔗</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=In%C3%A1cio+de+Antioquia&rft.btitle=Ep%C3stola+de+In%C3%A1cio+aos+Romanos&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F0107.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Tertullian-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Tertullian_60-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Tertuliano" title="Tertuliano">Tertuliano</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/0316.htm">«Sobre a Ressurreição da Carne»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Tertuliano&rft.btitle=Sobre+a+Ressurrei%C3%A7%C3%A3o+da+Carne&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F0316.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-AugustineEP-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-AugustineEP_61-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web"><a href="/wiki/Agostinho_de_Hipona" title="Agostinho de Hipona">Agostinho de Hipona</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/1801034.htm">«Exposição sobre o Salmo 33 (erroneamente chamado de 34)»</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.au=Agostinho+de+Hipona&rft.btitle=Exposi%C3%A7%C3%A3o+sobre+o+Salmo+33+%28erroneamente+chamado+de+34%29&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F1801034.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Nicaea-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Nicaea_62-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">«<a href="/wiki/Primeiro_Conc%C3%ADlio_de_Niceia" title="Primeiro Concílio de Niceia">Primeiro Concílio de Niceia</a> (A.D. 325)» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/3801.htm">🔗</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.btitle=Primeiro+Conc%C3lio+de+Niceia+%28A.D.+325%29&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F3801.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Ephesus-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Ephesus_63-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="citation web">«<a href="/wiki/Primeiro_Conc%C3%ADlio_de_%C3%89feso" title="Primeiro Concílio de Éfeso">Primeiro Concílio de Éfeso</a> (A.D. 431)» <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.newadvent.org/fathers/3810.htm">🔗</a></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.btitle=Primeiro+Conc%C3lio+de+%C3%89feso+%28A.D.+431%29&rft.genre=unknown&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.newadvent.org%2Ffathers%2F3810.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Zuffi-64"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><i><b><a href="#cite_ref-Zuffi_64-0">a</a></b></i></sup> <sup><i><b><a href="#cite_ref-Zuffi_64-1">b</a></b></i></sup></span> <span class="reference-text"><i>Gospel figures in art</i> by Stefano Zuffi 2003 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780892367276" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-89236-727-6</a> pages 254–259</span> </li> <li id="cite_note-McNamee-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-McNamee_65-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Vested angels: eucharistic allusions in early Netherlandish paintings</i> by Maurice B. McNamee 1998 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9789042900073" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-90-429-0007-3</a> pages 22–32</span> </li> <li id="cite_note-Zuffi2-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Zuffi2_66-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Gospel figures in art</i> by Stefano Zuffi 2003 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780892367276" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-89236-727-6</a> pages 252</span> </li> <li id="cite_note-Buser-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Buser_67-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Experiencing art around us</i> by Thomas Buser 2005 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9780534641146" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-534-64114-6</a> pages 382–383</span> </li> <li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Tintoretto: Tradition and Identity</i> by Tom Nichols 2004 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/1861891202" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-86189-120-2</a> page 234</span> </li> <li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>The mathematics of harmony</i> by Alexey Stakhov, Scott Olsen 2009 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/9789812775825" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-981-277-582-5</a> pages 177–178</span> </li> </ol></div></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografia">Bibliografia</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=17" title="Editar secção: Bibliografia" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=17" title="Editar código-fonte da secção: Bibliografia"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r60995074">.mw-parser-output .refbegin{font-size:90%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul{list-style-type:none;margin-left:0}.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>ul>li,.mw-parser-output .refbegin-hanging-indents>dl>dd{margin-left:0;padding-left:3.2em;text-indent:-3.2em;list-style:none}.mw-parser-output .refbegin-100{font-size:100%}</style><div class="refbegin reflist {{#if: 2 | columns refbegin-columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em;"> <ul><li>Brown, Raymond E. <i>An Introduction to the New Testament</i> Doubleday 1997 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0385247672" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-385-24767-2</a> (em inglês)</li> <li>Brown, Raymond E. et al. <i>The New Jerome Biblical Commentary</i> Prentice Hall 1990 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0136149340" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-13-614934-0</a> (em inglês)</li> <li>Bultmann, Rudolf <i>The Gospel of John</i> Blackwell 1971 (em inglês)</li> <li>Kilgallen, John J. <i>A Brief Commentary on the Gospel of Mark</i> Paulist Press 1989 <a href="/wiki/Especial:Fontes_de_livros/0809130599" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8091-3059-9</a> (em inglês)</li> <li>Linders, Barnabas <i>The Gospel of John</i> Marshall Morgan and Scott 1972 (em inglês)</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Ligações_externas"><span id="Liga.C3.A7.C3.B5es_externas"></span>Ligações externas</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&veaction=edit&section=18" title="Editar secção: Ligações externas" class="mw-editsection-visualeditor"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&action=edit&section=18" title="Editar código-fonte da secção: Ligações externas"><span>editar código-fonte</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r60995074" /><div class="refbegin reflist {{#if: 2 | columns refbegin-columns references-column-width" style="-moz-column-width: 30em; -webkit-column-width: 30em; column-width: 30em;"> <ul><li>Este artigo incorpora texto da <a href="/wiki/Enciclop%C3%A9dia_Judaica" class="mw-redirect" title="Enciclopédia Judaica">Enciclopédia Judaica</a> (<i>Jewish Encyclopedia</i>) (em inglês) de 1901–1906 (artigo <a rel="nofollow" class="external text" href="http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=254&letter=J&search=Jesus#1006">"The Last Supper"</a>), uma publicação agora em <a href="/wiki/Dom%C3%ADnio_p%C3%BAblico" title="Domínio público">domínio público</a>.</li> <li><cite class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.britannica.com/EBchecked/topic/331170/Last-Supper">«Last Supper»</a> (em inglês). Encyclopædia Britannica Online<span class="reference-accessdate">. Consultado em 16 de dezembro de 2012</span></cite><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fpt.wikipedia.org%3A%C3%9Altima+Ceia&rft.btitle=Last+Supper&rft.genre=unknown&rft.pub=Encyclop%C3%A6dia+Britannica+Online&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.britannica.com%2FEBchecked%2Ftopic%2F331170%2FLast-Supper&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/15px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/23px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/30px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></span></span> "<a href="https://pt.wikisource.org/wiki/en:Catholic_Encyclopedia_(1913)/The_Last_Supper" class="extiw" title="s:en:Catholic Encyclopedia (1913)/The Last Supper">The Last Supper</a>" na edição de 1913 da <i><a href="/wiki/Enciclop%C3%A9dia_Cat%C3%B3lica" title="Enciclopédia Católica">Enciclopédia Católica</a></i> (em inglês). Em <a href="/wiki/Dom%C3%ADnio_p%C3%BAblico" title="Domínio público">domínio público</a>.</li></ul> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r69328899">.mw-parser-output .navbox{box-sizing:border-box;border:1px solid #a2a9b1;width:100%;clear:both;font-size:88%;text-align:center;padding:1px;margin:0 auto 0}.mw-parser-output .navbox .navbox{margin-top:0}.mw-parser-output .navbox+.navbox,.mw-parser-output .navbox+.navbox-styles+.navbox{margin-top:-1px}.mw-parser-output .navbox-inner,.mw-parser-output .navbox-subgroup{width:100%}.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-title,.mw-parser-output .navbox-abovebelow{padding:0.25em 1em;line-height:1.5em;text-align:center}.mw-parser-output .navbox-group{white-space:nowrap;text-align:right}.mw-parser-output .navbox,.mw-parser-output .navbox-subgroup{background-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list{line-height:1.5em;border-color:#fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-list-with-group{text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid}.mw-parser-output tr+tr>.navbox-abovebelow,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-group,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-image,.mw-parser-output tr+tr>.navbox-list{border-top:2px solid #fdfdfd}.mw-parser-output .navbox-title{background-color:#ccf}.mw-parser-output .navbox-abovebelow,.mw-parser-output .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-title{background-color:#ddf}.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-group,.mw-parser-output .navbox-subgroup .navbox-abovebelow{background-color:#e6e6ff}.mw-parser-output .navbox-even{background-color:#f7f7f7}.mw-parser-output .navbox-odd{background-color:transparent}.mw-parser-output .navbox .hlist td dl,.mw-parser-output .navbox .hlist td ol,.mw-parser-output .navbox .hlist td ul,.mw-parser-output .navbox td.hlist dl,.mw-parser-output .navbox td.hlist ol,.mw-parser-output .navbox td.hlist ul{padding:0.125em 0}.mw-parser-output .navbox .navbar{display:block;font-size:100%}.mw-parser-output .navbox-title .navbar{float:left;text-align:left;margin-right:0.5em}body.skin--responsive .mw-parser-output .navbox-image img{max-width:none!important}@media print{body.ns-0 .mw-parser-output .navbox{display:none!important}}</style><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Jesus" style="padding:3px"><table class="nowraplinks hlist collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background: #bbdaea;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Jesus_rodap%C3%A9" title="Predefinição:Jesus rodapé"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";background: #bbdaea;;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Jesus_rodap%C3%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Jesus rodapé (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";background: #bbdaea;;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o:Jesus_rodap%C3%A9&action=edit"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";background: #bbdaea;;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Jesus" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Jesus" title="Jesus">Jesus</a></div></th></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center; background: #bbdaea;">Histórico</th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;line-height:1.4em;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Jesus_hist%C3%B3rico" title="Jesus histórico">Jesus histórico</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus_na_mitologia_comparada" title="Jesus na mitologia comparada">Jesus na mitologia comparada</a></li> <li><a href="/wiki/Teoria_do_mito_de_Jesus" title="Teoria do mito de Jesus">Teoria do mito de Jesus</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="4" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Arte_sacra" title="Arte sacra"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/At_Avenida_Paulista%2C_S%C3%A3o_Paulo_2019_10.jpg/100px-At_Avenida_Paulista%2C_S%C3%A3o_Paulo_2019_10.jpg" decoding="async" width="100" height="150" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/At_Avenida_Paulista%2C_S%C3%A3o_Paulo_2019_10.jpg/150px-At_Avenida_Paulista%2C_S%C3%A3o_Paulo_2019_10.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f1/At_Avenida_Paulista%2C_S%C3%A3o_Paulo_2019_10.jpg/200px-At_Avenida_Paulista%2C_S%C3%A3o_Paulo_2019_10.jpg 2x" data-file-width="3456" data-file-height="5184" /></a><figcaption></figcaption></figure><br /><br /><figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Jesus_Christ_-_Hofmann.jpg/100px-Jesus_Christ_-_Hofmann.jpg" decoding="async" width="100" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Jesus_Christ_-_Hofmann.jpg/150px-Jesus_Christ_-_Hofmann.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c0/Jesus_Christ_-_Hofmann.jpg/200px-Jesus_Christ_-_Hofmann.jpg 2x" data-file-width="2403" data-file-height="3543" /></a><figcaption></figcaption></figure></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center; background: #bbdaea;">Cultura</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;line-height:1.4em;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Representa%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus_na_arte" title="Representação de Jesus na arte">Representação de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Lugares_do_Novo_Testamento_associados_a_Jesus" title="Lugares do Novo Testamento associados a Jesus">Lugares do Novo Testamento associados a Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Rel%C3%ADquias_associadas_a_Jesus" title="Relíquias associadas a Jesus">Relíquias</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center; background: #bbdaea;"><a href="/wiki/Vida_de_Cristo" title="Vida de Cristo">Vida de<br />Jesus</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;line-height:1.4em;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background-color: #bbdaea; text-align:center;">Infância</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Anuncia%C3%A7%C3%A3o" title="Anunciação">Anunciação</a> <ul><li><a href="/wiki/Vida_da_Virgem" title="Vida da Virgem">Vida da Virgem</a></li> <li><a href="/wiki/Sonhos_de_S%C3%A3o_Jos%C3%A9" title="Sonhos de São José">Sonhos de São José</a></li> <li><a href="/wiki/Virgindade_perp%C3%A9tua_de_Maria" title="Virgindade perpétua de Maria">Virgindade</a></li> <li><a href="/wiki/Anuncia%C3%A7%C3%A3o_aos_pastores" title="Anunciação aos pastores">Anunciação aos pastores</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Nascimento_de_Jesus" title="Nascimento de Jesus">Nascimento de Jesus</a> <ul><li><a href="/wiki/Genealogia_de_Jesus" title="Genealogia de Jesus">Genealogia de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Irm%C3%A3os_de_Jesus" title="Irmãos de Jesus">Irmãos de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Nascimento_virginal_de_Jesus" title="Nascimento virginal de Jesus">Nascimento Virginal</a></li> <li><a href="/wiki/Estrela_de_Bel%C3%A9m" title="Estrela de Belém">Estrela de Belém</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Visita%C3%A7%C3%A3o" title="Visitação">Visitação</a> <ul><li><a href="/wiki/Adora%C3%A7%C3%A3o_dos_Magos" title="Adoração dos Magos">Adoração dos Magos</a></li> <li><a href="/wiki/Adora%C3%A7%C3%A3o_dos_Pastores" title="Adoração dos Pastores">Adoração dos Pastores</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Fuga_para_o_Egito" title="Fuga para o Egito">Fuga para o Egito</a></li> <li><a href="/wiki/Massacre_dos_Inocentes" title="Massacre dos Inocentes">Massacre dos Inocentes</a></li> <li><a href="/wiki/Circuncis%C3%A3o_de_Jesus" title="Circuncisão de Jesus">Circuncisão de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Apresenta%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus_no_Templo" title="Apresentação de Jesus no Templo">Apresentação de Jesus no Templo</a></li> <li><a href="/wiki/Retorno_do_jovem_Jesus_a_Nazar%C3%A9" title="Retorno do jovem Jesus a Nazaré">Retorno do jovem Jesus a Nazaré</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus_entre_os_doutores" title="Jesus entre os doutores">Jesus entre os doutores</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background-color: #bbdaea; text-align:center;"><a href="/wiki/Minist%C3%A9rio_de_Jesus" title="Ministério de Jesus">Ministério</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Batismo_de_Jesus" title="Batismo de Jesus">Batismo de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Tenta%C3%A7%C3%A3o_de_Cristo" title="Tentação de Cristo">Tentação de Cristo</a> <ul><li><a href="/wiki/Entrada_triunfal_em_Jerusal%C3%A9m" title="Entrada triunfal em Jerusalém">Entrada triunfal em Jerusalém</a></li> <li><a href="/wiki/Cronologia_de_Jesus" title="Cronologia de Jesus">Cronologia de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Rejei%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Rejeição de Jesus">Rejeição de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Milagres_de_Jesus" title="Milagres de Jesus">Milagres de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Par%C3%A1bolas_de_Jesus" title="Parábolas de Jesus">Parábolas de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus_se_despedindo_de_sua_m%C3%A3e" title="Jesus se despedindo de sua mãe">Jesus se despedindo de sua mãe</a></li></ul></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background-color: #bbdaea; text-align:center;"><a href="/wiki/Paix%C3%A3o_(cristianismo)" title="Paixão (cristianismo)">Paixão<br />de Cristo</a></th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a class="mw-selflink selflink">Última Ceia</a></li> <li><a href="/wiki/Lava-p%C3%A9s" title="Lava-pés">Lava-pés</a></li> <li><a href="/wiki/Un%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Unção de Jesus">Unção de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Transfigura%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Transfiguração de Jesus">Transfiguração de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Agonia_no_Gets%C3%AAmani" title="Agonia no Getsêmani">Agonia no Getsêmani</a></li> <li><a href="/wiki/Beijo_de_Judas" title="Beijo de Judas">Beijo de Judas</a></li> <li><a href="/wiki/Pris%C3%A3o_de_Jesus" title="Prisão de Jesus">Prisão de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus_curando_a_orelha_do_servo" title="Jesus curando a orelha do servo">Jesus curando a orelha do servo</a></li> <li><a href="/wiki/Julgamento_de_Jesus_no_Sin%C3%A9drio" title="Julgamento de Jesus no Sinédrio">Julgamento de Jesus no Sinédrio</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus_na_corte_de_Herodes" title="Jesus na corte de Herodes">Jesus na corte de Herodes</a></li> <li><a href="/wiki/Corte_de_Pilatos" title="Corte de Pilatos">Corte de Pilatos</a></li> <li><a href="/wiki/Maldi%C3%A7%C3%A3o_do_sangue" title="Maldição do sangue">Maldição do sangue</a></li> <li><a href="/wiki/Zombaria_com_Jesus" title="Zombaria com Jesus">Zombaria com Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Nega%C3%A7%C3%A3o_de_Pedro" title="Negação de Pedro">Negação de Pedro</a></li> <li><a href="/wiki/Flagela%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Flagelação de Jesus">Flagelação de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus_carregando_a_cruz" title="Jesus carregando a cruz">Jesus carregando a cruz</a></li> <li><a href="/wiki/Via_Cr%C3%BAcis" class="mw-redirect" title="Via Crúcis">Via Crúcis</a></li> <li><a href="/wiki/Crucifica%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Crucificação de Jesus">Crucificação de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Erguimento_da_Cruz" title="Erguimento da Cruz">Erguimento da Cruz</a></li> <li><a href="/wiki/Coroa_de_espinhos" title="Coroa de espinhos">Coroa de espinhos</a></li> <li><a href="/wiki/Bom_ladr%C3%A3o" title="Bom ladrão">Bom ladrão</a> e <a href="/wiki/Mau_ladr%C3%A3o" title="Mau ladrão">Mau ladrão</a></li> <li><a href="/wiki/Sete_frases_de_Jesus_na_cruz" title="Sete frases de Jesus na cruz">Sete frases de Jesus na cruz</a></li> <li><a href="/wiki/Descida_de_Cristo_aos_infernos" title="Descida de Cristo aos infernos">Descida de Cristo aos infernos</a></li> <li><a href="/wiki/Lamenta%C3%A7%C3%A3o_de_Cristo" title="Lamentação de Cristo">Lamentação de Cristo</a></li> <li><a href="/wiki/Deposi%C3%A7%C3%A3o_da_Cruz" title="Deposição da Cruz">Deposição da Cruz</a></li> <li><a href="/wiki/Piet%C3%A0" title="Pietà">Pietà</a></li> <li><a href="/wiki/Sepultamento_de_Jesus" title="Sepultamento de Jesus">Sepultamento de Jesus</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;background-color: #bbdaea; text-align:center;"><a href="/wiki/Ressurrei%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Ressurreição de Jesus">Ressurreição<br />e Ascensão</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/T%C3%BAmulo_vazio" title="Túmulo vazio">Túmulo vazio</a></li> <li><a href="/wiki/Ascens%C3%A3o_de_Jesus" title="Ascensão de Jesus">Ascensão de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Sess%C3%A3o_de_Cristo" title="Sessão de Cristo">Sessão de Cristo</a></li> <li><a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo">Cristianismo</a> <ul><li><a href="/wiki/Cristianismo_ocidental" title="Cristianismo ocidental">Cristianismo ocidental</a></li> <li><a href="/wiki/Nomes_e_t%C3%ADtulos_de_Jesus_no_Novo_Testamento" title="Nomes e títulos de Jesus no Novo Testamento">Nomes e títulos de Jesus no Novo Testamento</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Cristologia" title="Cristologia">Cristologia</a> <ul><li><a href="/wiki/Evangelhos_can%C3%B4nicos" title="Evangelhos canônicos">Evangelhos canônicos</a></li> <li><a href="/wiki/Cristo" title="Cristo">Cristo</a></li> <li><a href="/wiki/Filho_de_Deus" title="Filho de Deus">Filho de Deus</a></li> <li><a href="/wiki/Harmonia_evang%C3%A9lica" title="Harmonia evangélica">Harmonia evangélica</a></li> <li><a href="/wiki/Uni%C3%A3o_hipost%C3%A1tica" title="União hipostática">União hipostática</a></li></ul></li> <li><a href="/wiki/Segunda_vinda_de_Cristo" title="Segunda vinda de Cristo">Segunda vinda de Cristo</a></li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align:center; background: #bbdaea;">Outros</th><td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;line-height:1.4em;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Jesu%C3%ADsmo" title="Jesuísmo">Jesuísmo</a></li> <li><a href="/wiki/Issa_(profeta)" title="Issa (profeta)">Jesus no islamismo</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus#Perspetivas_judaicas" title="Jesus">Visão do judaísmo sobre Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Sa%C3%BAde_mental_de_Jesus" title="Saúde mental de Jesus">Saúde mental de Jesus</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="text-align: center; background: #bbdaea;"><div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span title="Página de categoria"><img alt="Página de categoria" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/16px-Symbol_category_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/24px-Symbol_category_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/96/Symbol_category_class.svg/32px-Symbol_category_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <b><a href="/wiki/Categoria:Jesus" title="Categoria:Jesus">Categoria</a></b></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Portal"><img alt="Portal" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/16px-Symbol_portal_class.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/24px-Symbol_portal_class.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e2/Symbol_portal_class.svg/32px-Symbol_portal_class.svg.png 2x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></span></span> <b><a href="/wiki/Portal:Cristianismo" title="Portal:Cristianismo">Portal do Cristianismo</a></b></li> <li><span typeof="mw:File"><span title="Commons"><img alt="Commons" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/16px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="16" height="22" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/24px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/32px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> <b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jesus_Christ" class="extiw" title="commons:Category:Jesus Christ">Commons</a></b></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /><div role="navigation" class="navbox" aria-labelledby="Cristianismo" style="padding:3px"><table class="nowraplinks collapsible collapsed navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="col" class="navbox-title" colspan="3" style="background: #477; color:white; font-weight:bold;"><div class="plainlinks hlist navbar mini"><ul><li class="nv-ver"><a href="/wiki/Predefini%C3%A7%C3%A3o:Cristianismo2" title="Predefinição:Cristianismo2"><abbr title="Ver esta predefinição" style=";background: #477; color:white; font-weight:bold;;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">v</abbr></a></li><li class="nv-discutir"><a href="/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o_Discuss%C3%A3o:Cristianismo2&action=edit&redlink=1" class="new" title="Predefinição Discussão:Cristianismo2 (página não existe)"><abbr title="Discutir esta predefinição" style=";background: #477; color:white; font-weight:bold;;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">d</abbr></a></li><li class="nv-editar"><a class="external text" href="https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Predefini%C3%A7%C3%A3o:Cristianismo2&action=edit"><abbr title="Editar esta predefinição" style=";background: #477; color:white; font-weight:bold;;background:none transparent;border:none;-moz-box-shadow:none;-webkit-box-shadow:none;box-shadow:none; padding:0;">e</abbr></a></li></ul></div><div id="Cristianismo" style="font-size:114%;margin:0 4em"><a href="/wiki/Cristianismo" title="Cristianismo"><span style="color:white">Cristianismo</span></a></div></th></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="text-align:center; background:#699; color:white; font-weight:bold;"><div id="Deus,_o_Pai_·_Jesus_Cristo_·_Espírito_Santo"><a href="/wiki/Deus,_o_Pai" title="Deus, o Pai"><span style="color:white">Deus, o Pai</span></a> · <a href="/wiki/Jesus" title="Jesus"><span style="color:white">Jesus Cristo</span></a> · <a href="/wiki/Esp%C3%ADrito_Santo" title="Espírito Santo"><span style="color:white">Espírito Santo</span></a></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align: left; background: #699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Jesus" title="Jesus"><span style="color:white">Jesus Cristo</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Nascimento_de_Jesus" title="Nascimento de Jesus">Nascimento</a></li> <li><a href="/wiki/Par%C3%A1bolas_de_Jesus" title="Parábolas de Jesus">Parábolas</a></li> <li><a href="/wiki/Serm%C3%A3o_da_Montanha" title="Sermão da Montanha">Sermão da Montanha</a></li> <li><a href="/wiki/Jesus#Ensinamentos,_sermões_e_milagres" title="Jesus">Mandamentos de amor</a></li> <li><a href="/wiki/Milagres_de_Jesus" title="Milagres de Jesus">Milagres</a></li> <li><a href="/wiki/Mist%C3%A9rio_pascal" title="Mistério pascal">Mistério pascal</a></li> <li><a class="mw-selflink selflink">Última Ceia</a></li> <li><a href="/wiki/P%C3%A1scoa" title="Páscoa">Páscoa</a> (<a href="/wiki/Crucifica%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Crucificação de Jesus">Crucifixão</a> e <a href="/wiki/Ressurrei%C3%A7%C3%A3o_de_Jesus" title="Ressurreição de Jesus">Ressurreição</a>)</li> <li><a href="/wiki/Ascens%C3%A3o_de_Jesus" title="Ascensão de Jesus">Ascensão</a></li></ul> </div></td><td class="navbox-image" rowspan="7" style="width:1px;padding:0px 0px 0px 2px"><div><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Ficheiro:Christian_cross.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Christian_cross.svg/80px-Christian_cross.svg.png" decoding="async" width="80" height="112" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Christian_cross.svg/120px-Christian_cross.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/87/Christian_cross.svg/160px-Christian_cross.svg.png 2x" data-file-width="404" data-file-height="564" /></a></span></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align: left; background: #699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/B%C3%ADblia" title="Bíblia"><span style="color:white">Bíblia</span></a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Antigo_Testamento" title="Antigo Testamento">Antigo Testamento</a></li> <li><a href="/wiki/Novo_Testamento" title="Novo Testamento">Novo Testamento</a></li> <li><a href="/wiki/Evangelho" title="Evangelho">Evangelhos</a> (<a href="/wiki/Evangelhos_can%C3%B4nicos" title="Evangelhos canônicos">canônicos</a>, <a href="/wiki/Livros_ap%C3%B3crifos" title="Livros apócrifos">apócrifos</a>)</li> <li><a href="/wiki/Livros_da_B%C3%ADblia" class="mw-redirect" title="Livros da Bíblia">Livros da Bíblia</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align: left; background: #699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Teologia_crist%C3%A3" title="Teologia cristã"><span style="color:white">Teologia cristã</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Apolog%C3%A9tica" title="Apologética">Apologética</a></li> <li><a href="/wiki/Cristologia" title="Cristologia">Cristologia</a></li> <li><a href="/wiki/Eclesiologia" title="Eclesiologia">Eclesiologia</a></li> <li><a href="/wiki/Escatologia" title="Escatologia">Escatologia</a></li> <li><a href="/wiki/Gra%C3%A7a" title="Graça">Graça</a></li> <li><a href="/wiki/Justifica%C3%A7%C3%A3o_(teologia)" title="Justificação (teologia)">Justificação</a></li> <li><a href="/wiki/Pecado" title="Pecado">Pecado</a></li> <li><a href="/wiki/Sacramento" title="Sacramento">Sacramento</a></li> <li><a href="/wiki/Salva%C3%A7%C3%A3o" title="Salvação">Salvação</a></li> <li><a href="/wiki/Trindade_(cristianismo)" title="Trindade (cristianismo)">Santíssima Trindade</a></li> <li><a href="/wiki/Santo" title="Santo">Santidade</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align: left; background: #699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Tradi%C3%A7%C3%A3o_crist%C3%A3" title="Tradição cristã"><span style="color:white">Tradição cristã</span></a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Maria_(m%C3%A3e_de_Jesus)" title="Maria (mãe de Jesus)">Maria</a></li> <li><a href="/wiki/Ap%C3%B3stolo" title="Apóstolo">12 Apóstolos</a></li> <li><a href="/wiki/S%C3%A3o_Pedro" class="mw-redirect" title="São Pedro">São Pedro</a></li> <li><a href="/wiki/Paulo_de_Tarso" title="Paulo de Tarso">São Paulo</a></li> <li><a href="/wiki/Evangelho" title="Evangelho">Evangelho</a></li> <li><a href="/wiki/Eucaristia" title="Eucaristia">Eucaristia</a></li> <li><a href="/wiki/Credo" title="Credo">Credo</a></li> <li><a href="/wiki/Segunda_vinda_de_Cristo" title="Segunda vinda de Cristo">Segunda vinda de Cristo</a></li> <li><a href="/wiki/Igreja" title="Igreja">Igreja</a></li> <li><a href="/wiki/Reino_de_Deus" title="Reino de Deus">Reino de Deus</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align: left; background: #699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_do_cristianismo" title="História do cristianismo"><span style="color:white">História</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Cristianismo_primitivo" title="Cristianismo primitivo">Cristianismo primitivo</a></li> <li><a href="/wiki/Persegui%C3%A7%C3%A3o_aos_crist%C3%A3os" title="Perseguição aos cristãos">Perseguições</a></li> <li><a href="/wiki/Constantino" title="Constantino">Constantino</a></li> <li><a href="/wiki/Cristianiza%C3%A7%C3%A3o" title="Cristianização">Cristianização</a></li> <li><a href="/wiki/Conc%C3%ADlio_ecum%C3%A9nico" title="Concílio ecuménico">Concílios ecuménicos</a></li> <li><a href="/wiki/Padres_da_Igreja" title="Padres da Igreja">Padres da Igreja</a></li> <li><a href="/wiki/Agostinho_de_Hipona" title="Agostinho de Hipona">Agostinho</a></li> <li><a href="/wiki/Hist%C3%B3ria_das_miss%C3%B5es_crist%C3%A3s" title="História das missões cristãs">História das missões</a></li> <li><a href="/wiki/Escravid%C3%A3o_cat%C3%B3lica" class="mw-redirect" title="Escravidão católica">Escravidão católica</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_Cisma" title="Grande Cisma">Cisma do Oriente</a></li> <li><a href="/wiki/Cruzada" class="mw-redirect" title="Cruzada">Cruzadas</a></li> <li><a href="/wiki/Tom%C3%A1s_de_Aquino" title="Tomás de Aquino">Aquino</a></li> <li><a href="/wiki/Inquisi%C3%A7%C3%A3o" title="Inquisição">Inquisição</a></li> <li><a href="/wiki/Grande_Cisma_do_Ocidente" title="Grande Cisma do Ocidente">Cisma do Ocidente</a></li> <li><a href="/wiki/Devotio_Moderna" title="Devotio Moderna">Devotio Moderna</a></li> <li><a href="/wiki/Reforma_Protestante" title="Reforma Protestante">Reforma Protestante</a></li> <li><a href="/wiki/Martinho_Lutero" title="Martinho Lutero">Lutero</a></li> <li><a href="/wiki/Conc%C3%ADlio_Vaticano_II" title="Concílio Vaticano II">Concílio Vaticano II</a></li> <li><a href="/wiki/Persegui%C3%A7%C3%A3o_aos_crist%C3%A3os" title="Perseguição aos cristãos">Cristianofobia</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align: left; background: #699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Denomina%C3%A7%C3%A3o_crist%C3%A3" title="Denominação cristã"><span style="color:white">Denominações</span></a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"><link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r69328899" /></div><table class="nowraplinks navbox-subgroup" style="border-spacing:0"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:9em; text-align:left; background:#699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Catolicismo" class="mw-redirect" title="Catolicismo"><span style="color:white">Católicos</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; text-align:left; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Igreja_Cat%C3%B3lica" title="Igreja Católica">Católico Romano</a></li> <li><a href="/wiki/Categoria:Igrejas_cat%C3%B3licas_sem_comunh%C3%A3o_com_Roma" title="Categoria:Igrejas católicas sem comunhão com Roma">Católicos Independentes</a> (ex: <a href="/wiki/Velha_Igreja_Cat%C3%B3lica" title="Velha Igreja Católica">Velha Igreja Católica</a>, <a href="/wiki/Igreja_Cat%C3%B3lica_Liberal" title="Igreja Católica Liberal">Igreja Católica Liberal</a>)</li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:9em; text-align:left; background:#699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Protestantismo" title="Protestantismo"><span style="color:white">Protestantes</span></a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; text-align:left; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Anabatista" title="Anabatista">Anabatistas</a></li> <li><a href="/wiki/Igreja_Anglicana" class="mw-redirect" title="Igreja Anglicana">Anglicanos</a></li> <li><a href="/wiki/Adventismo" title="Adventismo">Adventistas</a></li> <li><a href="/wiki/Igreja_Batista" title="Igreja Batista">Batistas</a></li> <li><a href="/wiki/Evangelicalismo" title="Evangelicalismo">Evangélicos</a></li> <li><a href="/wiki/Luteranismo" title="Luteranismo">Luteranos</a></li> <li><a href="/wiki/Metodismo" title="Metodismo">Metodistas</a></li> <li><a href="/wiki/Neopentecostalismo" title="Neopentecostalismo">Neopentecostais</a></li> <li><a href="/wiki/Pentecostalismo" title="Pentecostalismo">Pentecostais</a></li> <li><a href="/wiki/Calvinismo" class="mw-redirect" title="Calvinismo">Reformados</a></li> <li><a href="/wiki/Restauracionismo" title="Restauracionismo">Restauracionismo</a></li> <li><a href="/wiki/Igreja_org%C3%A2nica" title="Igreja orgânica">Igreja orgânica</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:9em; text-align:left; background:#699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Cristianismo_oriental" title="Cristianismo oriental"><span style="color:white">Orientais</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; text-align:left; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Igreja_Ortodoxa" title="Igreja Ortodoxa">Igreja Ortodoxa</a></li> <li><a href="/wiki/Igrejas_ortodoxas_orientais" title="Igrejas ortodoxas orientais">Igrejas ortodoxas orientais</a></li> <li><a href="/wiki/Igreja_Ass%C3%ADria_do_Oriente" title="Igreja Assíria do Oriente">Igreja Assíria do Oriente</a></li> <li><a href="/wiki/Crist%C3%A3os_de_S%C3%A3o_Tom%C3%A9" title="Cristãos de São Tomé">Cristãos de São Tomé</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:9em; text-align:left; background:#699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Antitrinitarismo" title="Antitrinitarismo"><span style="color:white">Antitrinitarismo</span></a></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; text-align:left; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Cristadelfianos" title="Cristadelfianos">Cristadelfianos</a></li> <li><a href="/wiki/Pentecostais_do_Nome_de_Jesus" title="Pentecostais do Nome de Jesus">Pentecostais do Nome de Jesus</a></li> <li><a href="/wiki/Testemunhas_de_Jeov%C3%A1" title="Testemunhas de Jeová">Testemunhas de Jeová</a></li> <li><a href="/wiki/Unitarismo" title="Unitarismo">Unitarianos</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:9em; text-align:left; background:#699; color:white; font-weight:bold;"><a href="/wiki/Cristianismo_esot%C3%A9rico" title="Cristianismo esotérico"><span style="color:white">Cristianismo Esotérico</span></a></th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; text-align:left; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Antroposofia" title="Antroposofia">Antroposofia</a></li> <li><a href="/wiki/Gnosticismo" title="Gnosticismo">Gnósticos</a></li> <li><a href="/wiki/Teosofia" title="Teosofia">Teosofia</a></li></ul> </div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;width:9em; text-align:left; background:#699; color:white; font-weight:bold;"><span style="color:white">Outros</span></th><td class="navbox-list navbox-even hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; text-align:left; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Movimento_dos_Santos_dos_%C3%9Altimos_Dias" title="Movimento dos Santos dos Últimos Dias">Mórmons</a> (ex: <a href="/wiki/A_Igreja_de_Jesus_Cristo_dos_Santos_dos_%C3%9Altimos_Dias" title="A Igreja de Jesus Cristo dos Santos dos Últimos Dias">A Igreja de Jesus Cristo dos Santos dos Últimos Dias</a>, <a href="/wiki/Comunidade_de_Cristo" title="Comunidade de Cristo">Comunidade de Cristo</a>)</li></ul> </div></td></tr></tbody></table><div></div></td></tr><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width:1%;text-align: left; background: #699; color:white; font-weight:bold;">Tópicos</th><td class="navbox-list navbox-odd hlist" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px;padding-left:0.5em; padding-right:0.5em; background:#FFF;"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><a href="/wiki/Arte_sacra" title="Arte sacra">Arte</a></li> <li><a href="/wiki/Ano_lit%C3%BArgico" title="Ano litúrgico">Calendário</a></li> <li><a href="/wiki/Cr%C3%ADtica_ao_cristianismo" title="Crítica ao cristianismo">Críticas</a></li> <li><a href="/wiki/Cristandade_cultural" title="Cristandade cultural">Cristandade cultural</a></li> <li><a href="/wiki/Cristianismo_ocidental" title="Cristianismo ocidental">Cristianismo ocidental</a></li> <li><a href="/wiki/Cristianismo_oriental" title="Cristianismo oriental">Cristianismo oriental</a></li> <li><a href="/wiki/Culto_crist%C3%A3o" title="Culto cristão">Culto</a></li> <li><a href="/wiki/Impacto_do_cristianismo_na_civiliza%C3%A7%C3%A3o" title="Impacto do cristianismo na civilização">Impacto do cristianismo na civilização</a></li> <li><a href="/wiki/Democracia_crist%C3%A3" title="Democracia cristã">Democracia cristã</a></li> <li><a href="/wiki/Ecumenismo" title="Ecumenismo">Ecumenismo</a></li> <li><a href="/wiki/Evangeliza%C3%A7%C3%A3o" title="Evangelização">Evangelização</a></li> <li><a href="/wiki/Filosofia_crist%C3%A3" title="Filosofia cristã">Filosofia cristã</a></li> <li><a href="/wiki/Jesu%C3%ADsmo" title="Jesuísmo">Jesuísmo</a></li> <li><a href="/wiki/M%C3%BAsica_crist%C3%A3" title="Música cristã">Música</a></li> <li><a href="/wiki/Culto_crist%C3%A3o" title="Culto cristão">Liturgia</a></li> <li><a href="/wiki/Ora%C3%A7%C3%A3o" title="Oração">Oração</a></li> <li><a href="/wiki/Serm%C3%A3o" title="Sermão">Pregação</a></li> <li><a href="/wiki/Categoria:S%C3%ADmbolos_crist%C3%A3os" title="Categoria:Símbolos cristãos">Símbolos</a></li></ul> </div></td></tr><tr><td class="navbox-abovebelow" colspan="3" style="text-align: center; background: #477; color:white;"><div><a href="/wiki/Portal:Cristianismo" title="Portal:Cristianismo"><span style="color:white">Portal do Cristianismo</span></a></div></td></tr></tbody></table></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐64f8f8dcdb‐tz8qm Cached time: 20250223032002 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.690 seconds Real time usage: 1.122 seconds Preprocessor visited node count: 7543/1000000 Post‐expand include size: 116223/2097152 bytes Template argument size: 5066/2097152 bytes Highest expansion depth: 13/100 Expensive parser function count: 11/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 66049/5000000 bytes Lua time usage: 0.270/10.000 seconds Lua memory usage: 3427556/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 0/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 637.296 1 -total 46.37% 295.489 44 Predefinição:Citar_bíblia 39.80% 253.638 338 Predefinição:Argvar 20.62% 131.402 1 Predefinição:Referências 10.82% 68.980 14 Predefinição:Citar_web 7.84% 49.933 4 Predefinição:Navbox 6.81% 43.383 44 Predefinição:Romano 6.41% 40.875 7 Predefinição:AP 6.30% 40.136 1 Predefinição:Jesus_rodapé 4.36% 27.758 4 Predefinição:Nowrap --> <!-- Saved in parser cache with key ptwiki:pcache:1752816:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250223032002 and revision id 67692888. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Obtida de "<a dir="ltr" href="https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Última_Ceia&oldid=67692888">https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Última_Ceia&oldid=67692888</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categorias" title="Especial:Categorias">Categorias</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categoria:Eventos_narrados_nos_Evangelhos" title="Categoria:Eventos narrados nos Evangelhos">Eventos narrados nos Evangelhos</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Mist%C3%A9rios_Luminosos" title="Categoria:Mistérios Luminosos">Mistérios Luminosos</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Paix%C3%A3o_de_Jesus" title="Categoria:Paixão de Jesus">Paixão de Jesus</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Evangelho_de_Lucas" title="Categoria:Evangelho de Lucas">Evangelho de Lucas</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Evangelho_de_Marcos" title="Categoria:Evangelho de Marcos">Evangelho de Marcos</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Evangelho_de_Mateus" title="Categoria:Evangelho de Mateus">Evangelho de Mateus</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:Evangelho_de_Jo%C3%A3o" title="Categoria:Evangelho de João">Evangelho de João</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorias ocultas: <ul><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_que_incorporam_texto_da_edi%C3%A7%C3%A3o_de_1913_da_Enciclop%C3%A9dia_Cat%C3%B3lica" title="Categoria:!Artigos que incorporam texto da edição de 1913 da Enciclopédia Católica">!Artigos que incorporam texto da edição de 1913 da Enciclopédia Católica</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Predefini%C3%A7%C3%A3o_Webarchive_wayback_links" title="Categoria:!Predefinição Webarchive wayback links">!Predefinição Webarchive wayback links</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!P%C3%A1ginas_que_usam_hiperliga%C3%A7%C3%B5es_m%C3%A1gicas_ISBN" title="Categoria:!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN">!Páginas que usam hiperligações mágicas ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Predefini%C3%A7%C3%A3o_Artigo_principal_com_par%C3%A2metro_prefixo" title="Categoria:!Predefinição Artigo principal com parâmetro prefixo">!Predefinição Artigo principal com parâmetro prefixo</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_com_predefini%C3%A7%C3%B5es_de_nota_de_cabe%C3%A7alho_direcionados_para_uma_p%C3%A1gina_inexistente" title="Categoria:!Artigos com predefinições de nota de cabeçalho direcionados para uma página inexistente">!Artigos com predefinições de nota de cabeçalho direcionados para uma página inexistente</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!Artigos_que_incorporam_texto_da_Jewish_Encyclopedia" title="Categoria:!Artigos que incorporam texto da Jewish Encyclopedia">!Artigos que incorporam texto da Jewish Encyclopedia</a></li><li><a href="/wiki/Categoria:!CS1_ingl%C3%AAs-fontes_em_l%C3%ADngua_(en)" title="Categoria:!CS1 inglês-fontes em língua (en)">!CS1 inglês-fontes em língua (en)</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Esta página foi editada pela última vez às 19h01min de 27 de março de 2024.</li> <li id="footer-info-copyright">Este texto é disponibilizado nos termos da licença <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pt">Atribuição-CompartilhaIgual 4.0 Internacional (CC BY-SA 4.0) da Creative Commons</a>; pode estar sujeito a condições adicionais. Para mais detalhes, consulte as <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">condições de utilização</a>.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/pt-br">Política de privacidade</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Sobre">Sobre a Wikipédia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikip%C3%A9dia:Aviso_geral">Avisos gerais</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conduta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Programadores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/pt.wikipedia.org">Estatísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Declaração sobre ''cookies''</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//pt.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%C3%9Altima_Ceia&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Versão móvel</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Busca</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Pesquisar na Wikipédia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Pesquisar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Pesquisar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Conteúdo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Alternar o índice" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Alternar o índice</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Última Ceia</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>76 línguas</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Adicionar tópico</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-7c4c86c76b-vlxjv","wgBackendResponseTime":226,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.690","walltime":"1.122","ppvisitednodes":{"value":7543,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":116223,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":5066,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":11,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":66049,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 637.296 1 -total"," 46.37% 295.489 44 Predefinição:Citar_bíblia"," 39.80% 253.638 338 Predefinição:Argvar"," 20.62% 131.402 1 Predefinição:Referências"," 10.82% 68.980 14 Predefinição:Citar_web"," 7.84% 49.933 4 Predefinição:Navbox"," 6.81% 43.383 44 Predefinição:Romano"," 6.41% 40.875 7 Predefinição:AP"," 6.30% 40.136 1 Predefinição:Jesus_rodapé"," 4.36% 27.758 4 Predefinição:Nowrap"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.270","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3427556,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-64f8f8dcdb-tz8qm","timestamp":"20250223032002","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"\u00daltima Ceia","url":"https:\/\/pt.wikipedia.org\/wiki\/%C3%9Altima_Ceia","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q51633","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q51633","author":{"@type":"Organization","name":"Contribuidores dos projetos da Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Funda\u00e7\u00e3o Wikimedia, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2008-05-27T12:26:00Z","dateModified":"2024-03-27T19:01:57Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/bb\/Leonardo_da_Vinci_-_The_Last_Supper_high_res.jpg","headline":"Epis\u00f3dio B\u00edblico em que Jesus institui a Eucaristia."}</script> </body> </html>