CINXE.COM
Canis lupus - Wikipedia, la enciclopedia libre
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available" lang="es" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Canis lupus - Wikipedia, la enciclopedia libre</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eswikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","enero","febrero","marzo","abril","mayo","junio","julio","agosto","septiembre","octubre","noviembre","diciembre"],"wgRequestId":"a2608686-8d1e-40c0-92e1-c65f5c88b8f5","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Canis_lupus","wgTitle":"Canis lupus","wgCurRevisionId":166591966,"wgRevisionId":166591966,"wgArticleId":28722,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Wikipedia:Páginas con referencias web sin URL","Wikipedia:Páginas con referencias sin URL y con fecha de acceso","Wikipedia:Páginas con referencias con parámetros obsoletos","Wikipedia:Páginas con enlaces mágicos de ISBN","Wikipedia:Artículos buenos","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en georgiano","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en baskir","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en inglés","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en coreano","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en noruego (bokmål)","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en árabe","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en frisón del Saterland","Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en afrikáans","Páginas que usan imágenes múltiples con imágenes escaladas manualmente","Wikipedia:Artículos con identificadores BNE","Wikipedia:Artículos con identificadores BNF","Wikipedia:Artículos con identificadores GND","Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN","Wikipedia:Artículos con identificadores AAT","Wikipedia:Control de autoridades con más de 30 elementos","Mamíferos no amenazados","Cánidos (Canidae) no amenazados","Canis lupus","Carnívoros de América del Norte","Cánidos de Asia","Carnívoros de Europa","Mamíferos descritos en 1758","Taxones descritos por Carlos Linneo","Superdepredadores"],"wgPageViewLanguage":"es","wgPageContentLanguage":"es","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Canis_lupus","wgRelevantArticleId":28722,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgRedirectedFrom":"Lobo","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":false,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"es","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"es"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgInternalRedirectTargetUrl":"/wiki/Canis_lupus","wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q18498","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":true,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false}; RLSTATE={"ext.gadget.imagenesinfobox":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.view.redirect","ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.a-commons-directo","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.refToolbar","ext.gadget.switcher","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.quicksurveys.init","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=es&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=ext.gadget.imagenesinfobox&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <noscript><link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=es&modules=noscript&only=styles&skin=vector-2022"></noscript> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.23"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/Canis_lupus_265b.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="900"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Canis_lupus_265b.jpg/960px-Canis_lupus_265b.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="600"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="480"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Canis lupus - Wikipedia, la enciclopedia libre"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//es.m.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Editar" href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (es)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//es.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://es.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.es"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Canal Atom de Wikipedia" href="/w/index.php?title=Especial:CambiosRecientes&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="auth.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Canis_lupus rootpage-Canis_lupus skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Ir al contenido</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Menú principal" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Menú principal" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Menú principal</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Menú principal</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navegación </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Portada" title="Visitar la página principal [z]" accesskey="z"><span>Portada</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Comunidad" title="Acerca del proyecto, lo que puedes hacer, dónde encontrar información"><span>Portal de la comunidad</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portal:Actualidad" title="Encuentra información de contexto sobre acontecimientos actuales"><span>Actualidad</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosRecientes" title="Lista de cambios recientes en la wiki [r]" accesskey="r"><span>Cambios recientes</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasNuevas"><span>Páginas nuevas</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:Aleatoria" title="Cargar una página al azar [x]" accesskey="x"><span>Página aleatoria</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Ayuda:Contenidos" title="El lugar para aprender"><span>Ayuda</span></a></li><li id="n-bug_in_article" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Informes_de_error"><span>Notificar un error</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:P%C3%A1ginasEspeciales"><span>Páginas especiales</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-specialpages-url|specialpages" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-specialpages-url_specialpages emptyPortlet" > <div class="vector-menu-heading"> specialpages-url|specialpages </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Wikipedia:Portada" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="La enciclopedia libre" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-es.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Especial:Buscar" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia" aria-label="Buscar en Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Buscar en este wiki [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Herramientas personales"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Cambiar la apariencia del tamaño, ancho y color de la fuente de la página" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Apariencia" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Apariencia</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=es.wikipedia.org&uselang=es" class=""><span>Donaciones</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&returnto=Canis+lupus" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio" class=""><span>Crear una cuenta</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Canis+lupus" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o" class=""><span>Acceder</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Más opciones" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas personales" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas personales</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menú de usuario" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=es.wikipedia.org&uselang=es"><span>Donaciones</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Crear_una_cuenta&returnto=Canis+lupus" title="Te recomendamos crear una cuenta e iniciar sesión; sin embargo, no es obligatorio"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Crear una cuenta</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Entrar&returnto=Canis+lupus" title="Te recomendamos iniciar sesión, aunque no es obligatorio [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Acceder</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Páginas para editores desconectados <a href="/wiki/Ayuda:Introducci%C3%B3n" aria-label="Obtenga más información sobre editar"><span>más información</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MisContribuciones" title="Una lista de modificaciones hechas desde esta dirección IP [y]" accesskey="y"><span>Contribuciones</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:MiDiscusi%C3%B3n" title="Discusión sobre ediciones hechas desde esta dirección IP [n]" accesskey="n"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Sitio"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Contenidos" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Contenidos</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">ocultar</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Inicio</div> </a> </li> <li id="toc-Etimología" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Etimología"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Etimología</span> </div> </a> <ul id="toc-Etimología-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Paleontología" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Paleontología"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Paleontología</span> </div> </a> <ul id="toc-Paleontología-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Anatomía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Anatomía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Anatomía</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Anatomía-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Anatomía</span> </button> <ul id="toc-Anatomía-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Dentadura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dentadura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Dentadura</span> </div> </a> <ul id="toc-Dentadura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Sentidos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Sentidos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Sentidos</span> </div> </a> <ul id="toc-Sentidos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Pelaje" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Pelaje"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Pelaje</span> </div> </a> <ul id="toc-Pelaje-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Etología" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Etología"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Etología</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Etología-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Etología</span> </button> <ul id="toc-Etología-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Hábitos_alimenticios" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Hábitos_alimenticios"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Hábitos alimenticios</span> </div> </a> <ul id="toc-Hábitos_alimenticios-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Obtención_del_alimento" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Obtención_del_alimento"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Obtención del alimento</span> </div> </a> <ul id="toc-Obtención_del_alimento-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Comportamiento_social" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Comportamiento_social"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Comportamiento social</span> </div> </a> <ul id="toc-Comportamiento_social-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reproducción" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reproducción"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>Reproducción</span> </div> </a> <ul id="toc-Reproducción-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Comportamiento_territorial" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Comportamiento_territorial"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>Comportamiento territorial</span> </div> </a> <ul id="toc-Comportamiento_territorial-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Comunicación" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Comunicación"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>Comunicación</span> </div> </a> <ul id="toc-Comunicación-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Expresión_corporal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Expresión_corporal"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6.1</span> <span>Expresión corporal</span> </div> </a> <ul id="toc-Expresión_corporal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Expresión_vocal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Expresión_vocal"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6.2</span> <span>Expresión vocal</span> </div> </a> <ul id="toc-Expresión_vocal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Subespecies" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Subespecies"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Subespecies</span> </div> </a> <ul id="toc-Subespecies-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Estado_histórico_y_actual" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Estado_histórico_y_actual"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Estado histórico y actual</span> </div> </a> <ul id="toc-Estado_histórico_y_actual-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Hábitat_y_distribución_actual" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Hábitat_y_distribución_actual"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Hábitat y distribución actual</span> </div> </a> <ul id="toc-Hábitat_y_distribución_actual-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Relación_con_el_ser_humano" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Relación_con_el_ser_humano"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Relación con el ser humano</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Relación_con_el_ser_humano-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Alternar subsección Relación con el ser humano</span> </button> <ul id="toc-Relación_con_el_ser_humano-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Ataques_a_humanos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Ataques_a_humanos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Ataques a humanos</span> </div> </a> <ul id="toc-Ataques_a_humanos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Caza" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Caza"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.2</span> <span>Caza</span> </div> </a> <ul id="toc-Caza-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reintroducción" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reintroducción"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.3</span> <span>Reintroducción</span> </div> </a> <ul id="toc-Reintroducción-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Mitología" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Mitología"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Mitología</span> </div> </a> <ul id="toc-Mitología-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Heráldica" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Heráldica"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Heráldica</span> </div> </a> <ul id="toc-Heráldica-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Literatura" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Literatura"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>Literatura</span> </div> </a> <ul id="toc-Literatura-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Véase_también" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Véase_también"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Véase también</span> </div> </a> <ul id="toc-Véase_también-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referencias" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Referencias"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Referencias</span> </div> </a> <ul id="toc-Referencias-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografía" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografía"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Bibliografía</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografía-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Enlaces_externos" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Enlaces_externos"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Enlaces externos</span> </div> </a> <ul id="toc-Enlaces_externos-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" title="Tabla de contenidos" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Canis lupus</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ir a un artículo en otro idioma. Disponible en 191 idiomas" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-191" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">191 idiomas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ab mw-list-item"><a href="https://ab.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B1%D0%B3%D0%B0%D0%B4%D1%83" title="Абгаду – abjasio" lang="ab" hreflang="ab" data-title="Абгаду" data-language-autonym="Аԥсшәа" data-language-local-name="abjasio" class="interlanguage-link-target"><span>Аԥсшәа</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ady mw-list-item"><a href="https://ady.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B6%D1%8A" title="Тыгъужъ – adigué" lang="ady" hreflang="ady" data-title="Тыгъужъ" data-language-autonym="Адыгабзэ" data-language-local-name="adigué" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгабзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-af badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – afrikáans" lang="af" hreflang="af" data-title="Wolf" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikáans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – alemán suizo" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Wolf" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="alemán suizo" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-alt mw-list-item"><a href="https://alt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A7%D1%80%D3%B1" title="Бӧрӱ – altái meridional" lang="alt" hreflang="alt" data-title="Бӧрӱ" data-language-autonym="Алтай тил" data-language-local-name="altái meridional" class="interlanguage-link-target"><span>Алтай тил</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%89%B0%E1%8A%B5%E1%88%8B" title="ተኵላ – amárico" lang="am" hreflang="am" data-title="ተኵላ" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amárico" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – aragonés" lang="an" hreflang="an" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragonés" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Wulf" title="Wulf – inglés antiguo" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Wulf" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="inglés antiguo" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B0%D8%A6%D8%A8_%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%8A" title="ذئب رمادي – árabe" lang="ar" hreflang="ar" data-title="ذئب رمادي" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="árabe" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D9%8A%D8%A8" title="ديب – Moroccan Arabic" lang="ary" hreflang="ary" data-title="ديب" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Moroccan Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B0%D8%A6%D8%A8_%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%89" title="ذئب رمادى – Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="ذئب رمادى" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – asturiano" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturiano" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-atj mw-list-item"><a href="https://atj.wikipedia.org/wiki/Mahikan" title="Mahikan – atikamekw" lang="atj" hreflang="atj" data-title="Mahikan" data-language-autonym="Atikamekw" data-language-local-name="atikamekw" class="interlanguage-link-target"><span>Atikamekw</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%86%D3%80" title="БацӀ – avar" lang="av" hreflang="av" data-title="БацӀ" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="avar" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-avk mw-list-item"><a href="https://avk.wikipedia.org/wiki/Idatcol_(Canis_lupus)" title="Idatcol (Canis lupus) – Kotava" lang="avk" hreflang="avk" data-title="Idatcol (Canis lupus)" data-language-autonym="Kotava" data-language-local-name="Kotava" class="interlanguage-link-target"><span>Kotava</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Canavar" title="Canavar – azerbaiyano" lang="az" hreflang="az" data-title="Canavar" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbaiyano" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%AF" title="قورد – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="قورد" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%AF%D1%80%D0%B5" title="Бүре – baskir" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Бүре" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baskir" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Woif" title="Woif – Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Woif" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/V%C4%97lks" title="Vėlks – Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Vėlks" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Lobo" title="Lobo – Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Lobo" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%9E%D0%BA" title="Воўк – bielorruso" lang="be" hreflang="be" data-title="Воўк" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="bielorruso" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D1%9E%D0%BA" title="Воўк – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Воўк" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%8A%D0%BB%D0%BA" title="Вълк – búlgaro" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Вълк" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="búlgaro" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%A8%E0%A7%87%E0%A6%95%E0%A6%A1%E0%A6%BC%E0%A7%87" title="নেকড়ে – bengalí" lang="bn" hreflang="bn" data-title="নেকড়ে" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengalí" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bo mw-list-item"><a href="https://bo.wikipedia.org/wiki/%E0%BD%A6%E0%BE%A4%E0%BE%B1%E0%BD%84%E0%BC%8B%E0%BD%80%E0%BD%B2" title="སྤྱང་ཀི – tibetano" lang="bo" hreflang="bo" data-title="སྤྱང་ཀི" data-language-autonym="བོད་ཡིག" data-language-local-name="tibetano" class="interlanguage-link-target"><span>བོད་ཡིག</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Bleiz_gris" title="Bleiz gris – bretón" lang="br" hreflang="br" data-title="Bleiz gris" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretón" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Vuk" title="Vuk – bosnio" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Vuk" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosnio" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%BE%D0%BD%D0%BE" title="Шоно – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Шоно" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Llop" title="Llop – catalán" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Llop" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="catalán" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/L%C3%B2ng" title="Lòng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Lòng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%BE%D1%80%D0%B7" title="Борз – checheno" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Борз" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="checheno" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chr mw-list-item"><a href="https://chr.wikipedia.org/wiki/%E1%8F%A9%E1%8F%AF" title="ᏩᏯ – cheroqui" lang="chr" hreflang="chr" data-title="ᏩᏯ" data-language-autonym="ᏣᎳᎩ" data-language-local-name="cheroqui" class="interlanguage-link-target"><span>ᏣᎳᎩ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-chy mw-list-item"><a href="https://chy.wikipedia.org/wiki/H%C3%B3%27nehe" title="Hó'nehe – cheyene" lang="chy" hreflang="chy" data-title="Hó'nehe" data-language-autonym="Tsetsêhestâhese" data-language-local-name="cheyene" class="interlanguage-link-target"><span>Tsetsêhestâhese</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1%DA%AF" title="گورگ – kurdo sorani" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="گورگ" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="kurdo sorani" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Lupu" title="Lupu – corso" lang="co" hreflang="co" data-title="Lupu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="corso" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cr mw-list-item"><a href="https://cr.wikipedia.org/wiki/%E1%92%AA%E1%90%A6%E1%90%83%E1%90%A6%E1%91%B2%E1%93%90" title="ᒪᐦᐃᐦᑲᓐ – cree" lang="cr" hreflang="cr" data-title="ᒪᐦᐃᐦᑲᓐ" data-language-autonym="Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ" data-language-local-name="cree" class="interlanguage-link-target"><span>Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Vlk_obecn%C3%BD" title="Vlk obecný – checo" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Vlk obecný" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="checo" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-csb mw-list-item"><a href="https://csb.wikipedia.org/wiki/Szari_wilk" title="Szari wilk – casubio" lang="csb" hreflang="csb" data-title="Szari wilk" data-language-autonym="Kaszëbsczi" data-language-local-name="casubio" class="interlanguage-link-target"><span>Kaszëbsczi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cu mw-list-item"><a href="https://cu.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D1%8A" title="Влькъ – eslavo eclesiástico" lang="cu" hreflang="cu" data-title="Влькъ" data-language-autonym="Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ" data-language-local-name="eslavo eclesiástico" class="interlanguage-link-target"><span>Словѣньскъ / ⰔⰎⰑⰂⰡⰐⰠⰔⰍⰟ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%88%D0%BA%C4%83%D1%80" title="Кашкăр – chuvasio" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Кашкăр" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="chuvasio" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Blaidd" title="Blaidd – galés" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Blaidd" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="galés" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Ulv" title="Ulv – danés" lang="da" hreflang="da" data-title="Ulv" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="danés" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – alemán" lang="de" hreflang="de" data-title="Wolf" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="alemán" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Verg" title="Verg – Dimli" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Verg" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Dimli" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%BA%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%BF%CF%82_%CE%BB%CF%8D%CE%BA%CE%BF%CF%82" title="Γκρίζος λύκος – griego" lang="el" hreflang="el" data-title="Γκρίζος λύκος" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="griego" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eml mw-list-item"><a href="https://eml.wikipedia.org/wiki/Lauv" title="Lauv – Emiliano-Romagnolo" lang="egl" hreflang="egl" data-title="Lauv" data-language-autonym="Emiliàn e rumagnòl" data-language-local-name="Emiliano-Romagnolo" class="interlanguage-link-target"><span>Emiliàn e rumagnòl</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – inglés" lang="en" hreflang="en" data-title="Wolf" data-language-autonym="English" data-language-local-name="inglés" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Lupo" title="Lupo – esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Lupo" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Hunt" title="Hunt – estonio" lang="et" hreflang="et" data-title="Hunt" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estonio" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Otso" title="Otso – euskera" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Otso" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="euskera" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%D8%B1%DA%AF" title="گرگ – persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="گرگ" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi badge-Q17559452 badge-recommendedarticle mw-list-item" title="artículo recomendado"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Susi" title="Susi – finés" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Susi" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finés" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Susi" title="Susi – Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Susi" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/%C3%9Alvur" title="Úlvur – feroés" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Úlvur" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroés" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fon mw-list-item"><a href="https://fon.wikipedia.org/wiki/Hla" title="Hla – fon" lang="fon" hreflang="fon" data-title="Hla" data-language-autonym="Fɔ̀ngbè" data-language-local-name="fon" class="interlanguage-link-target"><span>Fɔ̀ngbè</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – francés" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="francés" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-frp mw-list-item"><a href="https://frp.wikipedia.org/wiki/Lop" title="Lop – Arpitan" lang="frp" hreflang="frp" data-title="Lop" data-language-autonym="Arpetan" data-language-local-name="Arpitan" class="interlanguage-link-target"><span>Arpetan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – frisón occidental" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Wolf" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="frisón occidental" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Mac_t%C3%ADre" title="Mac tíre – irlandés" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Mac tíre" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Madadh-allaidh" title="Madadh-allaidh – gaélico escocés" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Madadh-allaidh" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="gaélico escocés" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Lobo" title="Lobo – gallego" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Lobo" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="gallego" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%B1%DA%AF" title="ورگ – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="ورگ" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Jaguaru" title="Jaguaru – guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Jaguaru" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="guaraní" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8D%85%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%BB%F0%90%8D%86%F0%90%8D%83" title="𐍅𐌿𐌻𐍆𐍃 – gótico" lang="got" hreflang="got" data-title="𐍅𐌿𐌻𐍆𐍃" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="gótico" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/L%C3%B2ng" title="Lòng – chino hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Lòng" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="chino hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%96%D7%90%D7%91_%D7%9E%D7%A6%D7%95%D7%99" title="זאב מצוי – hebreo" lang="he" hreflang="he" data-title="זאב מצוי" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebreo" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AD%E0%A5%87%E0%A4%A1%E0%A4%BC%E0%A4%BF%E0%A4%AF%E0%A4%BE" title="भेड़िया – hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="भेड़िया" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Sivi_vuk" title="Sivi vuk – croata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Sivi vuk" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="croata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Wjelk" title="Wjelk – alto sorbio" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Wjelk" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="alto sorbio" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Lou_(non)" title="Lou (non) – criollo haitiano" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Lou (non)" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="criollo haitiano" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Sz%C3%BCrke_farkas" title="Szürke farkas – húngaro" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Szürke farkas" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="húngaro" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B3%D5%B8%D6%80%D5%B7_%D5%A3%D5%A1%D5%B5%D5%AC" title="Գորշ գայլ – armenio" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Գորշ գայլ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armenio" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Lupo_gris" title="Lupo gris – interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Lupo gris" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Serigala" title="Serigala – indonesio" lang="id" hreflang="id" data-title="Serigala" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonesio" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ik mw-list-item"><a href="https://ik.wikipedia.org/wiki/Ama%C4%A1uq" title="Amaġuq – inupiaq" lang="ik" hreflang="ik" data-title="Amaġuq" data-language-autonym="Iñupiatun" data-language-local-name="inupiaq" class="interlanguage-link-target"><span>Iñupiatun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Volfo" title="Volfo – ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Volfo" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/%C3%9Alfur" title="Úlfur – islandés" lang="is" hreflang="is" data-title="Úlfur" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islandés" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – italiano" lang="it" hreflang="it" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="italiano" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iu mw-list-item"><a href="https://iu.wikipedia.org/wiki/%E1%90%8A%E1%92%AA%E1%95%88%E1%92%83" title="ᐊᒪᕈᒃ – inuktitut" lang="iu" hreflang="iu" data-title="ᐊᒪᕈᒃ" data-language-autonym="ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut" data-language-local-name="inuktitut" class="interlanguage-link-target"><span>ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ / inuktitut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%82%AA%E3%82%AA%E3%82%AB%E3%83%9F" title="オオカミ – japonés" lang="ja" hreflang="ja" data-title="オオカミ" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japonés" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Srenggala" title="Srenggala – javanés" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Srenggala" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="javanés" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9B%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%98" title="მგელი – georgiano" lang="ka" hreflang="ka" data-title="მგელი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="georgiano" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/A%C9%A3si" title="Aɣsi – cabileño" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Aɣsi" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="cabileño" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbd mw-list-item"><a href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D0%B6%D1%8C" title="Дыгъужь – kabardiano" lang="kbd" hreflang="kbd" data-title="Дыгъужь" data-language-autonym="Адыгэбзэ" data-language-local-name="kabardiano" class="interlanguage-link-target"><span>Адыгэбзэ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Kpent%C9%94%C9%94ya%C9%A3" title="Kpentɔɔyaɣ – Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Kpentɔɔyaɣ" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D2%9A%D0%B0%D1%81%D2%9B%D1%8B%D1%80" title="Қасқыр – kazajo" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Қасқыр" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazajo" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kl mw-list-item"><a href="https://kl.wikipedia.org/wiki/Amaroq" title="Amaroq – groenlandés" lang="kl" hreflang="kl" data-title="Amaroq" data-language-autonym="Kalaallisut" data-language-local-name="groenlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Kalaallisut</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AC%E0%B3%82%E0%B2%A6%E0%B3%81_%E0%B2%AC%E0%B2%A3%E0%B3%8D%E0%B2%A3%E0%B2%A6_%E0%B2%A4%E0%B3%8B%E0%B2%B3" title="ಬೂದು ಬಣ್ಣದ ತೋಳ – canarés" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಬೂದು ಬಣ್ಣದ ತೋಳ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="canarés" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%9A%8C%EC%83%89%EB%8A%91%EB%8C%80" title="회색늑대 – coreano" lang="ko" hreflang="ko" data-title="회색늑대" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="coreano" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-koi mw-list-item"><a href="https://koi.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A7%D0%B8%D0%BD" title="Кӧин – komi permio" lang="koi" hreflang="koi" data-title="Кӧин" data-language-autonym="Перем коми" data-language-local-name="komi permio" class="interlanguage-link-target"><span>Перем коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ks mw-list-item"><a href="https://ks.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%85%DB%81%D9%95_%DB%81%D9%88%D9%97%D9%86" title="رامہٕ ہوٗن – cachemir" lang="ks" hreflang="ks" data-title="رامہٕ ہوٗن" data-language-autonym="कॉशुर / کٲشُر" data-language-local-name="cachemir" class="interlanguage-link-target"><span>कॉशुर / کٲشُر</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Gur" title="Gur – kurdo" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Gur" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurdo" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kv mw-list-item"><a href="https://kv.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D3%A7%D0%B8%D0%BD" title="Кӧин – komi" lang="kv" hreflang="kv" data-title="Кӧин" data-language-autonym="Коми" data-language-local-name="komi" class="interlanguage-link-target"><span>Коми</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Bleydh" title="Bleydh – córnico" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Bleydh" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="córnico" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D2%AF" title="Бөрү – kirguís" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Бөрү" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirguís" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Lupus" title="Lupus – latín" lang="la" hreflang="la" data-title="Lupus" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latín" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Lovo" title="Lovo – ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Lovo" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Wollef" title="Wollef – luxemburgués" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Wollef" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luxemburgués" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lbe mw-list-item"><a href="https://lbe.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B0%D1%80%D1%86%D3%8F" title="Барцӏ – Lak" lang="lbe" hreflang="lbe" data-title="Барцӏ" data-language-autonym="Лакку" data-language-local-name="Lak" class="interlanguage-link-target"><span>Лакку</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D1%80" title="Жанавур – lezgiano" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Жанавур" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezgiano" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lfn mw-list-item"><a href="https://lfn.wikipedia.org/wiki/Lupo" title="Lupo – Lingua Franca Nova" lang="lfn" hreflang="lfn" data-title="Lupo" data-language-autonym="Lingua Franca Nova" data-language-local-name="Lingua Franca Nova" class="interlanguage-link-target"><span>Lingua Franca Nova</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Wouf" title="Wouf – limburgués" lang="li" hreflang="li" data-title="Wouf" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburgués" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lij mw-list-item"><a href="https://lij.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – ligur" lang="lij" hreflang="lij" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Ligure" data-language-local-name="ligur" class="interlanguage-link-target"><span>Ligure</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Lu" title="Lu – Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Lu" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – lombardo" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="lombardo" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lo mw-list-item"><a href="https://lo.wikipedia.org/wiki/%E0%BB%9D%E0%BA%B2%E0%BA%9B%E0%BB%88%E0%BA%B2" title="ໝາປ່າ – lao" lang="lo" hreflang="lo" data-title="ໝາປ່າ" data-language-autonym="ລາວ" data-language-local-name="lao" class="interlanguage-link-target"><span>ລາວ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Pilkasis_vilkas" title="Pilkasis vilkas – lituano" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Pilkasis vilkas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="lituano" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ltg mw-list-item"><a href="https://ltg.wikipedia.org/wiki/Pal%C4%81kais_vylks" title="Palākais vylks – Latgalian" lang="ltg" hreflang="ltg" data-title="Palākais vylks" data-language-autonym="Latgaļu" data-language-local-name="Latgalian" class="interlanguage-link-target"><span>Latgaļu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Pel%C4%93kais_vilks" title="Pelēkais vilks – letón" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Pelēkais vilks" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="letón" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mdf mw-list-item"><a href="https://mdf.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%8C%D1%80%D1%8C%D0%B3%D0%B0%D0%B7" title="Вьрьгаз – moksha" lang="mdf" hreflang="mdf" data-title="Вьрьгаз" data-language-autonym="Мокшень" data-language-local-name="moksha" class="interlanguage-link-target"><span>Мокшень</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Lopa" title="Lopa – malgache" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Lopa" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malgache" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B8%D1%80%D0%B5" title="Пире – Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Пире" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BA" title="Волк – macedonio" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Волк" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="macedonio" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9A%E0%B5%86%E0%B4%A8%E0%B5%8D%E0%B4%A8%E0%B4%BE%E0%B4%AF%E0%B5%8D" title="ചെന്നായ് – malayálam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ചെന്നായ്" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malayálam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB_%D1%87%D0%BE%D0%BD%D0%BE" title="Саарал чоно – mongol" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Саарал чоно" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongol" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%80%E1%81%A0%E1%80%B5%E1%80%AF%E1%80%80%E1%81%A0%E1%80%AD%E1%80%84%E1%80%BA" title="ကၠဵုကၠိင် – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ကၠဵုကၠိင်" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B2%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1%E0%A4%97%E0%A4%BE" title="लांडगा – maratí" lang="mr" hreflang="mr" data-title="लांडगा" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="maratí" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mrj mw-list-item"><a href="https://mrj.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B8%D1%80%D3%B9" title="Пирӹ – Western Mari" lang="mrj" hreflang="mrj" data-title="Пирӹ" data-language-autonym="Кырык мары" data-language-local-name="Western Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Кырык мары</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Serigala_kelabu" title="Serigala kelabu – malayo" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Serigala kelabu" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malayo" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%9D%E1%80%B6%E1%80%95%E1%80%AF%E1%80%9C%E1%80%BD%E1%80%B1" title="ဝံပုလွေ – birmano" lang="my" hreflang="my" data-title="ဝံပုလွေ" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birmano" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-myv mw-list-item"><a href="https://myv.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B5%D1%80%D1%8C%D0%B3%D0%B8%D0%B7" title="Верьгиз – erzya" lang="myv" hreflang="myv" data-title="Верьгиз" data-language-autonym="Эрзянь" data-language-local-name="erzya" class="interlanguage-link-target"><span>Эрзянь</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D8%B1%DA%AF" title="ورگ – mazandaraní" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="ورگ" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandaraní" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nap mw-list-item"><a href="https://nap.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – napolitano" lang="nap" hreflang="nap" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Napulitano" data-language-local-name="napolitano" class="interlanguage-link-target"><span>Napulitano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Wulv" title="Wulv – bajo sajón" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Wulv" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="bajo sajón" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ne mw-list-item"><a href="https://ne.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%81%E0%A4%B8%E0%A5%8B" title="ब्वाँसो – nepalí" lang="ne" hreflang="ne" data-title="ब्वाँसो" data-language-autonym="नेपाली" data-language-local-name="nepalí" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाली</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – neerlandés" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Wolf" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="neerlandés" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Ulv" title="Ulv – noruego nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Ulv" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="noruego nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Ulv" title="Ulv – noruego bokmal" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Ulv" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="noruego bokmal" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Loup" title="Loup – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Loup" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nv mw-list-item"><a href="https://nv.wikipedia.org/wiki/M%C4%85%CA%BCiitsoh" title="Mąʼiitsoh – navajo" lang="nv" hreflang="nv" data-title="Mąʼiitsoh" data-language-autonym="Diné bizaad" data-language-local-name="navajo" class="interlanguage-link-target"><span>Diné bizaad</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – occitano" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="occitano" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-olo mw-list-item"><a href="https://olo.wikipedia.org/wiki/Hukku" title="Hukku – Livvi-Karelian" lang="olo" hreflang="olo" data-title="Hukku" data-language-autonym="Livvinkarjala" data-language-local-name="Livvi-Karelian" class="interlanguage-link-target"><span>Livvinkarjala</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D0%B8%D1%80%C3%A6%D0%B3%D1%8A" title="Бирæгъ – osético" lang="os" hreflang="os" data-title="Бирæгъ" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="osético" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AC%E0%A8%98%E0%A8%BF%E0%A8%86%E0%A9%9C" title="ਬਘਿਆੜ – punyabí" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਬਘਿਆੜ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="punyabí" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pcd mw-list-item"><a href="https://pcd.wikipedia.org/wiki/Leu" title="Leu – Picard" lang="pcd" hreflang="pcd" data-title="Leu" data-language-autonym="Picard" data-language-local-name="Picard" class="interlanguage-link-target"><span>Picard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Wilk_szary" title="Wilk szary – polaco" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Wilk szary" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="polaco" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Luv" title="Luv – Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Luv" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DA%BE%DA%AF%DB%8C%D8%A7%DA%91" title="بھگیاڑ – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="بھگیاڑ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnt mw-list-item"><a href="https://pnt.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CF%8D%CE%BA%CE%BF%CE%BD" title="Λύκον – Pontic" lang="pnt" hreflang="pnt" data-title="Λύκον" data-language-autonym="Ποντιακά" data-language-local-name="Pontic" class="interlanguage-link-target"><span>Ποντιακά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%84%DB%90%D9%88%D9%87" title="لېوه – pastún" lang="ps" hreflang="ps" data-title="لېوه" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="pastún" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Lobo-cinzento" title="Lobo-cinzento – portugués" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Lobo-cinzento" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugués" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Atawka" title="Atawka – quechua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Atawka" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="quechua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Luf" title="Luf – romanche" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Luf" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="romanche" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Lup_cenu%C8%99iu" title="Lup cenușiu – rumano" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Lup cenușiu" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumano" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-roa-rup mw-list-item"><a href="https://roa-rup.wikipedia.org/wiki/Lupu" title="Lupu – arrumano" lang="rup" hreflang="rup" data-title="Lupu" data-language-autonym="Armãneashti" data-language-local-name="arrumano" class="interlanguage-link-target"><span>Armãneashti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%BB%D0%BA" title="Волк – ruso" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Волк" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="ruso" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B2%D0%BA" title="Вовк – Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Вовк" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D3%A9" title="Бөрө – sakha" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Бөрө" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="sakha" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Lupu" title="Lupu – siciliano" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Lupu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="siciliano" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Wouf" title="Wouf – escocés" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Wouf" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="escocés" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DA%AF%DA%BE%DA%99" title="بگھڙ – sindi" lang="sd" hreflang="sd" data-title="بگھڙ" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sindi" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Gumpe" title="Gumpe – sami septentrional" lang="se" hreflang="se" data-title="Gumpe" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="sami septentrional" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Vuk" title="Vuk – serbocroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Vuk" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbocroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Wolf" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Vlk_drav%C3%BD" title="Vlk dravý – eslovaco" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Vlk dravý" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="eslovaco" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Volk" title="Volk – esloveno" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Volk" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="esloveno" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-smn mw-list-item"><a href="https://smn.wikipedia.org/wiki/Kumppi" title="Kumppi – sami inari" lang="smn" hreflang="smn" data-title="Kumppi" data-language-autonym="Anarâškielâ" data-language-local-name="sami inari" class="interlanguage-link-target"><span>Anarâškielâ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Bhumi" title="Bhumi – shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Bhumi" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Yeey" title="Yeey – somalí" lang="so" hreflang="so" data-title="Yeey" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somalí" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Ujku" title="Ujku – albanés" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Ujku" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albanés" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D1%83%D0%BA" title="Вук – serbio" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Вук" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serbio" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="artículo destacado"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Wulf" title="Wulf – Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Wulf" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Varg" title="Varg – sueco" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Varg" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sueco" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/Wilk" title="Wilk – silesio" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Wilk" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="silesio" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%93%E0%AE%A8%E0%AE%BE%E0%AE%AF%E0%AF%8D" title="ஓநாய் – tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="ஓநாய்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tg mw-list-item"><a href="https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D1%83%D1%80%D0%B3" title="Гург – tayiko" lang="tg" hreflang="tg" data-title="Гург" data-language-autonym="Тоҷикӣ" data-language-local-name="tayiko" class="interlanguage-link-target"><span>Тоҷикӣ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%9B%E0%B9%88%E0%B8%B2" title="หมาป่า – tailandés" lang="th" hreflang="th" data-title="หมาป่า" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="tailandés" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Lobong_kulay-abo" title="Lobong kulay-abo – tagalo" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Lobong kulay-abo" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagalo" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Kurt" title="Kurt – turco" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Kurt" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turco" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D2%AF%D1%80%D0%B5" title="Бүре – tártaro" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Бүре" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tártaro" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tyv mw-list-item"><a href="https://tyv.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D3%A9%D1%80%D2%AF" title="Бөрү – tuviniano" lang="tyv" hreflang="tyv" data-title="Бөрү" data-language-autonym="Тыва дыл" data-language-local-name="tuviniano" class="interlanguage-link-target"><span>Тыва дыл</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-udm mw-list-item"><a href="https://udm.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D0%BE%D0%BD" title="Кион – udmurt" lang="udm" hreflang="udm" data-title="Кион" data-language-autonym="Удмурт" data-language-local-name="udmurt" class="interlanguage-link-target"><span>Удмурт</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%BE%D0%B2%D0%BA" title="Вовк – ucraniano" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Вовк" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ucraniano" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%DA%BE%DB%8C%DA%91%DB%8C%D8%A7" title="بھیڑیا – urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="بھیڑیا" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Bo%CA%BBri" title="Boʻri – uzbeko" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Boʻri" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeko" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – veneciano" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="veneciano" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vep mw-list-item"><a href="https://vep.wikipedia.org/wiki/H%C3%A4ndikaz" title="Händikaz – Veps" lang="vep" hreflang="vep" data-title="Händikaz" data-language-autonym="Vepsän kel’" data-language-local-name="Veps" class="interlanguage-link-target"><span>Vepsän kel’</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/S%C3%B3i_x%C3%A1m" title="Sói xám – vietnamita" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Sói xám" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vietnamita" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wa mw-list-item"><a href="https://wa.wikipedia.org/wiki/Leu" title="Leu – valón" lang="wa" hreflang="wa" data-title="Leu" data-language-autonym="Walon" data-language-local-name="valón" class="interlanguage-link-target"><span>Walon</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Canis_lupus" title="Canis lupus – waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Canis lupus" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wo mw-list-item"><a href="https://wo.wikipedia.org/wiki/Boy_gi" title="Boy gi – wólof" lang="wo" hreflang="wo" data-title="Boy gi" data-language-autonym="Wolof" data-language-local-name="wólof" class="interlanguage-link-target"><span>Wolof</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%8B%BC" title="狼 – chino wu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="狼" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="chino wu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%92%E1%83%94%E1%83%A0%E1%83%98" title="გერი – Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="გერი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%95%D7%95%D7%90%D7%9C%D7%A3" title="וואלף – yidis" lang="yi" hreflang="yi" data-title="וואלף" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="yidis" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-za mw-list-item"><a href="https://za.wikipedia.org/wiki/Manaez" title="Manaez – zhuang" lang="za" hreflang="za" data-title="Manaez" data-language-autonym="Vahcuengh" data-language-local-name="zhuang" class="interlanguage-link-target"><span>Vahcuengh</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Wolf" title="Wolf – Zeelandic" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Wolf" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeelandic" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8B%BC" title="狼 – chino" lang="zh" hreflang="zh" data-title="狼" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="chino" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/L%C3%B4ng" title="Lông – chino min nan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Lông" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="chino min nan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%8B%BC" title="狼 – cantonés" lang="yue" hreflang="yue" data-title="狼" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="cantonés" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q18498#sitelinks-wikipedia" title="Editar enlaces interlingüísticos" class="wbc-editpage">Editar enlaces</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Espacios de nombres"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Canis_lupus" title="Ver la página de contenido [c]" accesskey="c"><span>Artículo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Discusi%C3%B3n:Canis_lupus" rel="discussion" title="Discusión acerca de la página [t]" accesskey="t"><span>Discusión</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar variante de idioma" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">español</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vistas"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Canis_lupus"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=history" title="Versiones anteriores de esta página [h]" accesskey="h"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Herramientas" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Herramientas</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Herramientas</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">ocultar</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Más opciones" > <div class="vector-menu-heading"> Acciones </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Canis_lupus"><span>Leer</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit" title="Editar esta página [e]" accesskey="e"><span>Editar</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=history"><span>Ver historial</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> General </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:LoQueEnlazaAqu%C3%AD/Canis_lupus" title="Lista de todas las páginas de la wiki que enlazan aquí [j]" accesskey="j"><span>Lo que enlaza aquí</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Especial:CambiosEnEnlazadas/Canis_lupus" rel="nofollow" title="Cambios recientes en las páginas que enlazan con esta [k]" accesskey="k"><span>Cambios en enlazadas</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=es" title="Subir archivos [u]" accesskey="u"><span>Subir archivo</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&oldid=166591966" title="Enlace permanente a esta versión de la página"><span>Enlace permanente</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=info" title="Más información sobre esta página"><span>Información de la página</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Citar&page=Canis_lupus&id=166591966&wpFormIdentifier=titleform" title="Información sobre cómo citar esta página"><span>Citar esta página</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Acortador_de_URL&url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FCanis_lupus"><span>Obtener URL acortado</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:QrCode&url=https%3A%2F%2Fes.wikipedia.org%2Fwiki%2FCanis_lupus"><span>Descargar código QR</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Imprimir/exportar </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Canis+lupus"><span>Crear un libro</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Especial:DownloadAsPdf&page=Canis_lupus&action=show-download-screen"><span>Descargar como PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&printable=yes" title="Versión imprimible de esta página [p]" accesskey="p"><span>Versión para imprimir</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En otros proyectos </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Canis_lupus" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-species mw-list-item"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Canis_lupus" hreflang="en"><span>Wikiespecies</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://es.wikiquote.org/wiki/Lobo" hreflang="es"><span>Wikiquote</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q18498" title="Enlace al elemento conectado del repositorio de datos [g]" accesskey="g"><span>Elemento de Wikidata</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Página de herramientas"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Apariencia"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Apariencia</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">mover a la barra lateral</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">ocultar</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> <div id="mw-indicator-articulo-bueno" class="mw-indicator"><div class="mw-parser-output"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikipedia:Art%C3%ADculos_buenos" title="Artículo bueno"><img alt="Artículo bueno" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Art%C3%ADculo_bueno.svg/20px-Art%C3%ADculo_bueno.svg.png" decoding="async" width="14" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Art%C3%ADculo_bueno.svg/40px-Art%C3%ADculo_bueno.svg.png 1.5x" data-file-width="180" data-file-height="185" /></a></span></div></div> </div> <div id="siteSub" class="noprint">De Wikipedia, la enciclopedia libre</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"><span class="mw-redirectedfrom">(Redirigido desde «<a href="/w/index.php?title=Lobo&redirect=no" class="mw-redirect" title="Lobo">Lobo</a>»)</span></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="es" dir="ltr"><div class="rellink noprint hatnote">«Lobo» redirige aquí. Para otras acepciones, véase <a href="/wiki/Lobo_(desambiguaci%C3%B3n)" class="mw-disambig" title="Lobo (desambiguación)">Lobo (desambiguación)</a>. </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r157776694">.mw-parser-output .infobox .imagen{max-width:100%;margin:0 auto}.mw-parser-output .infobox .imagen img{max-width:100%;height:auto}.mw-parser-output .infobox .mw-kartographer-container .thumbinner,.mw-parser-output .infobox .mw-kartographer-map{box-sizing:border-box;width:100%!important}body.skin-timeless .mw-parser-output .infobox .imagen a.image>img{max-width:100%!important;height:auto!important}</style><table class="infobox" style="width:22.7em; line-height: 1.4em; text-align:left; padding:.23em;"><tbody><tr><th colspan="3" class="cabecera" style="text-align:center;background-color:#D3D3A4;color:inherit;">Canis lupus</th></tr><tr><td colspan="3" class="imagen" style="text-align:center;"> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_265b.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Canis_lupus_265b.jpg/250px-Canis_lupus_265b.jpg" decoding="async" width="250" height="188" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5a/Canis_lupus_265b.jpg/500px-Canis_lupus_265b.jpg 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="768" /></a></span></td></tr><tr><th colspan="3" style="text-align:center;background-color: #D3D3A4;"><a href="/wiki/Estado_de_conservaci%C3%B3n" title="Estado de conservación">Estado de conservación</a></th></tr><tr><td colspan="3" style="text-align:center;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Status_iucn3.1_LC_es.svg" class="mw-file-description" title="Preocupación menor (LC)"><img alt="Preocupación menor (LC)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Status_iucn3.1_LC_es.svg/200px-Status_iucn3.1_LC_es.svg.png" decoding="async" width="200" height="53" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Status_iucn3.1_LC_es.svg/300px-Status_iucn3.1_LC_es.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5c/Status_iucn3.1_LC_es.svg/400px-Status_iucn3.1_LC_es.svg.png 2x" data-file-width="240" data-file-height="64" /></a></span><br /><a href="/wiki/Especie_bajo_preocupaci%C3%B3n_menor" title="Especie bajo preocupación menor">Preocupación menor</a> <span style="font-size:smaller; font-weight:bold">(<a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Internacional_para_la_Conservaci%C3%B3n_de_la_Naturaleza" title="Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza">UICN 3.1</a>)</span><sup id="cite_ref-iucn_1-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-iucn-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​</td></tr><tr><th colspan="3" style="text-align:center;background-color: #D3D3A4;"><a href="/wiki/Taxonom%C3%ADa" title="Taxonomía">Taxonomía</a></th></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/Reino_(biolog%C3%ADa)" title="Reino (biología)">Reino</a>:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Animalia" title="Animalia">Animalia</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/Filo" title="Filo">Filo</a>:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Chordata" title="Chordata">Chordata</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/Clase_(biolog%C3%ADa)" title="Clase (biología)">Clase</a>:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Mammalia" title="Mammalia">Mammalia</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/Orden_(biolog%C3%ADa)" title="Orden (biología)">Orden</a>:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Carnivora" title="Carnivora">Carnivora</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;">Suborden:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Caniformia" title="Caniformia">Caniformia</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/Familia_(biolog%C3%ADa)" title="Familia (biología)">Familia</a>:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Canidae" title="Canidae">Canidae</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;">Subfamilia:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Caninae" title="Caninae">Caninae</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/Tribu_(biolog%C3%ADa)" title="Tribu (biología)">Tribu</a>:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Canini" title="Canini">Canini</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;">Subtribu:</th><td colspan="2"> <a href="/wiki/Canina" title="Canina">Canina</a></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/G%C3%A9nero_(biolog%C3%ADa)" title="Género (biología)">Género</a>:</th><td colspan="2"> <span style="font-style:italic"><a href="/wiki/Canis" title="Canis">Canis</a></span></td></tr><tr><th scope="row" style="text-align:left;font-weight:normal;;"><a href="/wiki/Especie" title="Especie">Especie</a>:</th><td colspan="2"> <span style="font-style:italic"><b>C. lupus</b></span><br /><span style="font-variant:small-caps;"><a href="#CITAREFLinnaeus1758">Linnaeus, 1758</a></span></td></tr><tr><th colspan="3" style="text-align:center;background-color: #D3D3A4;"><a href="/wiki/%C3%81rea_biogeogr%C3%A1fica" class="mw-redirect" title="Área biogeográfica">Distribución</a></th></tr><tr><td colspan="3" style="text-align:center;"> <p><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Grey_wolf_distribution_with_subdivisions.PNG" class="mw-file-description" title="alt=Distribución del lobo       Actual       Antigua"><img alt="alt=Distribución del lobo       Actual       Antigua" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Grey_wolf_distribution_with_subdivisions.PNG/240px-Grey_wolf_distribution_with_subdivisions.PNG" decoding="async" width="240" height="71" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Grey_wolf_distribution_with_subdivisions.PNG/360px-Grey_wolf_distribution_with_subdivisions.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/44/Grey_wolf_distribution_with_subdivisions.PNG/480px-Grey_wolf_distribution_with_subdivisions.PNG 2x" data-file-width="1165" data-file-height="344" /></a></span><br /><b>Distribución del lobo</b> <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%; display:block;"><span style="border: 1px solid; border-color: var(--color-base,black); background-color:#008000; color:white">    </span>  Actual </span> </p> <span style="margin:0px; padding-bottom:1px; font-size:90%; display:block;"><span style="border: 1px solid; border-color: var(--color-base,black); background-color:#FF0000; color:white">    </span>  Antigua </span></td></tr><tr><th colspan="3" style="text-align:center;background-color: #D3D3A4;">Subespecies</th></tr><tr><td colspan="3" style="text-align:left;"><div> <p>Al menos 31, <a href="#Subespecies">ver texto</a> </p> </div></td></tr><tr><td class="noprint" colspan="3" style="text-align:left;"><div class="plainlinks wikidata-link" style="font-size: 0.85em">[<a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q18498" class="extiw" title="d:Q18498">editar datos en Wikidata</a>]</div></td></tr></tbody></table> <p>El <b>lobo</b> (<i><b>Canis lupus</b></i>) es una <a href="/wiki/Especie" title="Especie">especie</a> de <a href="/wiki/Mammalia" title="Mammalia">mamífero</a> <a href="/wiki/Placentalia" title="Placentalia">placentario</a> del <a href="/wiki/Orden_(biolog%C3%ADa)" title="Orden (biología)">orden</a> de los <a href="/wiki/Carnivora" title="Carnivora">carnívoros</a>. El <a href="/wiki/Naturalista" title="Naturalista">naturalista</a> <a href="/wiki/Carlos_Linneo" title="Carlos Linneo">Carlos Linneo</a>, en la décima edición de su obra <i><a href="/wiki/Systema_natur%C3%A6" title="Systema naturæ">Systema naturæ</a></i>, publicada en 1758, clasificó al <a href="/wiki/Canis_familiaris" title="Canis familiaris">perro doméstico</a> como especie distinta (<i>Canis <a href="/wiki/Canis_familiaris" title="Canis familiaris">familiaris</a></i>). Sin embargo, en la actualidad predomina su consideración como miembro de la misma especie según la secuencia del <a href="/wiki/%C3%81cido_desoxirribonucleico" title="Ácido desoxirribonucleico">ADN</a> y otros estudios genéticos.<sup id="cite_ref-2" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-3" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El primer registro <a href="/wiki/F%C3%B3sil" title="Fósil">fósil</a> data de hace ochocientos mil años.<sup id="cite_ref-TedfordWang2009_4-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-TedfordWang2009-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobos son originarios de <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_del_Norte" title="América del Norte">América del Norte</a> y <a href="/wiki/Eurasia" title="Eurasia">Eurasia</a>, por donde antaño se distribuían y eran abundantes. Hoy en día habitan únicamente una muy limitada porción del que antes fue su territorio. </p><p>Aunque todavía hay un número aceptable de lobos en la parte continental de los <a href="/wiki/Estados_Unidos_de_Am%C3%A9rica" class="mw-redirect" title="Estados Unidos de América">Estados Unidos de América</a> y en algunas otras regiones, la especie está listada como en peligro o amenazada. Los lobos se cazan en muchas partes del mundo por la amenaza que representan para el <a href="/wiki/Ganado" title="Ganado">ganado</a>, así como por deporte.<sup id="cite_ref-5" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etimología"><span id="Etimolog.C3.ADa"></span>Etimología</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=1" title="Editar sección: Etimología"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Front_view_of_a_resting_Canis_lupus_ssp.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Front_view_of_a_resting_Canis_lupus_ssp.jpg/250px-Front_view_of_a_resting_Canis_lupus_ssp.jpg" decoding="async" width="220" height="275" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Front_view_of_a_resting_Canis_lupus_ssp.jpg/330px-Front_view_of_a_resting_Canis_lupus_ssp.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/70/Front_view_of_a_resting_Canis_lupus_ssp.jpg/500px-Front_view_of_a_resting_Canis_lupus_ssp.jpg 2x" data-file-width="3914" data-file-height="4886" /></a><figcaption>Los lobos suelen tener el pelaje de varios colores mezclados.</figcaption></figure> <p>El término "lobo" deriva del latín <i>lupus</i>, con el mismo significado. En <a href="/wiki/Zoolog%C3%ADa" title="Zoología">zoología</a> se usa también para definir una especie de pez <a href="/wiki/Teleostei" title="Teleostei">Teleostei</a> de doce centímetros de largo, un pez selacio de dos metros de longitud, para el mamífero similar a la <a href="/wiki/Phocidae" title="Phocidae">foca</a>, si se añade el adjetivo "marino", y para el <a href="/wiki/Lynx_(animal)" title="Lynx (animal)">lince</a>, si se añade el adjetivo "cerval". También designa una máquina usada en hilandería para el trabajo del algodón y como sinónimo de embriaguez (en desuso). En <a href="/wiki/Per%C3%BA" title="Perú">Perú</a> se usa como sinónimo de astuto.<sup id="cite_ref-rae_6-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-rae-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Se habla de un "lobo de mar" para referirse a un marinero experimentado mientras que, cuando se dice que un grupo de personas son "lobos de una camada", lo que significa en realidad es que comparten intereses comunes que les llevan a mantener una relación cordial.<sup id="cite_ref-7" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Por otra parte, en latín el término <i>lupa</i> ‘loba’ se usaba para calificar a las <a href="/wiki/Prostituci%C3%B3n" title="Prostitución">rameras</a>. De hecho, según <a href="/wiki/Tito_Livio" title="Tito Livio">Tito Livio</a>, es posible que la historia de la loba <a href="/wiki/Luperca" title="Luperca">Luperca</a> fuera usada para encubrir a una prostituta. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Paleontología"><span id="Paleontolog.C3.ADa"></span>Paleontología</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=2" title="Editar sección: Paleontología"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_mosbachensis_-_mand%C3%ADbula_-_Arago.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Canis_lupus_mosbachensis_-_mand%C3%ADbula_-_Arago.jpg/220px-Canis_lupus_mosbachensis_-_mand%C3%ADbula_-_Arago.jpg" decoding="async" width="220" height="147" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Canis_lupus_mosbachensis_-_mand%C3%ADbula_-_Arago.jpg/330px-Canis_lupus_mosbachensis_-_mand%C3%ADbula_-_Arago.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Canis_lupus_mosbachensis_-_mand%C3%ADbula_-_Arago.jpg/440px-Canis_lupus_mosbachensis_-_mand%C3%ADbula_-_Arago.jpg 2x" data-file-width="1197" data-file-height="800" /></a><figcaption>Fragmento mandibular de <i>Canis lupus mosbachensis</i>, lobo del <a href="/wiki/Ioniense" class="mw-redirect" title="Ioniense">Pleistoceno medio</a> europeo. Cueva de L'Aragó, <a href="/wiki/Tautavel" title="Tautavel">Tautavel</a>, Francia.</figcaption></figure> <p><i><a href="/wiki/Miacis" title="Miacis">Miacis</a></i> es un representante de un grupo de carnívoros primitivos que fueron los antepasados de los carnívoros modernos (orden <a href="/wiki/Carnivora" title="Carnivora">Carnivora</a>), pero solamente la especie <i>Miacis cognitus</i> es un auténtico carnívoro.<sup id="cite_ref-WesleyAndFlynn_8-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-WesleyAndFlynn-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Así pues, <i>Miacis</i> puede ser considerado el género de mamíferos carnívoros precursor de los <a href="/wiki/Caniformia" title="Caniformia">caniformes</a> modernos. Se cree que el <a href="/wiki/Antepasado_com%C3%BAn" title="Antepasado común">antepasado común</a> de los miácidos y de los <a href="/wiki/Viverravidae" title="Viverravidae">viverrávidos</a> (los carnívoros basales precursores de los <a href="/wiki/Feliformia" title="Feliformia">feliformes</a>) vivió durante el final del <a href="/wiki/Cret%C3%A1cico_superior" class="mw-redirect" title="Cretácico superior">Cretácico superior</a>.<sup id="cite_ref-Heinrich_9-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Heinrich-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>La separación entre la rama de los carnívoros modernos y el resto de miácidos, incluyendo <i>Miacis</i>, tuvo lugar a mediados del <a href="/wiki/Eoceno" title="Eoceno">Eoceno</a>, con la aparición de grupos como el de los amficiónidos, que podrían ser los precursores de los <a href="/wiki/Ursidae" title="Ursidae">osos</a> modernos; o los <a href="/wiki/Hesperocyon" title="Hesperocyon">hesperoquioninos</a>, que representan el primer grupo de <a href="/wiki/Canidae" title="Canidae">cánidos</a> en aparecer después de esta separación. <i><a href="/wiki/Hesperocyon" title="Hesperocyon">Hesperocyon</a></i> vivió hace entre veintiséis y treinta y ocho millones de años y es considerado como el antepasado más lejano del perro actual.<sup id="cite_ref-10" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Posteriormente, dicha línea evolutiva dio lugar a la especie <i><a href="/wiki/Eucyon_davisi" class="mw-redirect" title="Eucyon davisi">Eucyon davisi</a></i> hace unos diez millones de años y se cree que fue la especie que pasó a través del <a href="/wiki/Estrecho_de_Bering" title="Estrecho de Bering">estrecho de Bering</a> hacia Eurasia y África, donde aparecieron muchos cánidos modernos. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Anatomía"><span id="Anatom.C3.ADa"></span>Anatomía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=3" title="Editar sección: Anatomía"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:WolfSkelLyd1.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/WolfSkelLyd1.png/220px-WolfSkelLyd1.png" decoding="async" width="220" height="168" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/WolfSkelLyd1.png/330px-WolfSkelLyd1.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/58/WolfSkelLyd1.png/440px-WolfSkelLyd1.png 2x" data-file-width="730" data-file-height="558" /></a><figcaption>Esqueleto de lobo.</figcaption></figure> <p>El peso y tamaño del lobo varía considerablemente en todo el mundo, y tiende a incrementarse proporcionalmente con la <a href="/wiki/Latitud" title="Latitud">latitud</a>, como predice la <a href="/wiki/Regla_de_Bergmann" title="Regla de Bergmann">regla de Bergmann</a>. En términos generales la altura varía entre los 60 y los 90 cm hasta el hombro, y tienen un peso de entre 32 y 64 kg. Supuestamente se han hallado especímenes de más de 77 kg en <a href="/wiki/Alaska" title="Alaska">Alaska</a> y <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a><sup id="cite_ref-11" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ (no confirmado); el lobo salvaje más pesado, cazado en Alaska en 1939, pesaba 80 kg.<sup id="cite_ref-12" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​  Los lobos más pequeños son las sub-especies de lobos árabes; sus hembras pueden pesar unos 10 kg en la madurez. Las hembras en una población dada pesan alrededor de un 20 % menos que los machos.<sup id="cite_ref-13" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobos pueden medir entre 1,3 a 2 m desde el hocico hasta la punta de la cola, siendo esta aproximadamente un cuarto de la longitud total del cuerpo. </p><p>Los lobos poseen rasgos ideales para viajes de larga distancia. Su estrecho pecho y su potente espalda y piernas facilitan una locomoción eficiente. Son capaces de cubrir varios kilómetros trotando a una velocidad de 10 km/h, pudiendo alcanzar velocidades punta de 65 km/h en una persecución. Mientras corren a gran velocidad pueden cubrir cinco metros por salto.<sup id="cite_ref-14" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Las patas de los lobos están adaptadas para andar con facilidad por una amplia variedad de terrenos, especialmente nieve y tierra blanda: tienen una pequeña membrana entre cada par de dedos, lo que les permite moverse por la nieve con más facilidad que a sus presas. Los lobos son <a href="/wiki/Digit%C3%ADgrado" title="Digitígrado">digitígrados</a>,<sup id="cite_ref-15" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ y cuentan con patas traseras más largas y un quinto dedo vestigial solo presente en las delanteras,<sup id="cite_ref-16" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ siendo sus garras de coloración oscura/negra y no retráctiles. Pelos erectos y garras desafiladas realzan el agarre en superficies resbaladizas, y vasos sanguíneos especiales evitan el enfriamiento de las almohadillas de las patas.<sup id="cite_ref-17" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Unas glándulas les ayudan a marcar e informar a sus congéneres de su paradero mientras se mueven por grandes extensiones. </p><p>El mayor tamaño y longitud de las patas, ojos amarillos y mayores dientes hacen distinguir a los lobos adultos de otros <a href="/wiki/Canidae" title="Canidae">cánidos</a>, particularmente perros. Existe una glándula odorífica presente en la base de la cola de los lobos, la cual le confiere a cada individuo un rastro aromático único, que les sirve para poder identificarse entre ellos. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dentadura">Dentadura</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=4" title="Editar sección: Dentadura"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Los lobos y la mayoría de los perros grandes comparten idéntica dentadura; el maxilar superior tiene seis incisivos, dos caninos, ocho premolares y cuatro molares, y el maxilar inferior tiene seis incisivos, dos caninos, ocho premolares y seis molares.<sup id="cite_ref-18" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Los cuatro premolares superiores y los primeros molares inferiores constituyen los dientes carnasiales, los cuales son herramientas esenciales para cortar carne. Los largos dientes caninos son también importantes, ya que están adaptados para mantener y contener a la presa. Por tanto, cualquier lesión en la mandíbula o en los dientes puede ser devastadora para un lobo, pues lo llevaría a la inanición o a la incapacidad. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Sentidos">Sentidos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=5" title="Editar sección: Sentidos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_pup_closeup.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Canis_lupus_pup_closeup.jpg/250px-Canis_lupus_pup_closeup.jpg" decoding="async" width="220" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Canis_lupus_pup_closeup.jpg/330px-Canis_lupus_pup_closeup.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Canis_lupus_pup_closeup.jpg/440px-Canis_lupus_pup_closeup.jpg 2x" data-file-width="490" data-file-height="332" /></a><figcaption>Joven lobo con ojos amarillos-dorados.</figcaption></figure> <p>Pueden cazar tanto de día como de noche gracias a su agudo sentido del olfato y a su visión nictálope, con poca luz, dado que sus ojos poseen un <i><a href="/wiki/Tapetum_lucidum" title="Tapetum lucidum">tapetum lucidum</a></i> tras la <a href="/wiki/Retina" title="Retina">retina</a>. Sus largos y poderosos hocicos ayudan a distinguirlos de los <a href="/wiki/Canis_latrans" title="Canis latrans">coyotes</a> y <a href="/wiki/Canis_mesomelas" class="mw-redirect" title="Canis mesomelas">chacales</a>, los cuales tienen hocicos más estrechos, y de los <a href="/wiki/Canis_familiaris" title="Canis familiaris">perros</a> que generalmente los tienen más pequeños. Los lobos difieren también en ciertas dimensiones craneales, con un ángulo orbital más pequeño que, por ejemplo, los perros (53° estos y 45° los lobos), así como en una mayor capacidad <a href="/wiki/Cerebro" title="Cerebro">cerebral</a>, con la bóveda craneana un 20 % más grande. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Pelaje">Pelaje</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=6" title="Editar sección: Pelaje"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En ocasiones un lobo parece más pesado de lo que realmente es, debido a su voluminoso pelaje, compuesto por dos capas. La primera capa está adaptada para repeler el agua y la suciedad. La segunda es un denso subpelaje resistente al agua que aísla su cuerpo. Esta se torna en una gran mata de pelo a finales de primavera o comienzos de verano. Un lobo se frota normalmente contra objetos como rocas y ramas para fomentar la pérdida del pelaje. El subpelaje es usualmente gris sin tener en cuenta la apariencia del pelaje exterior. Los lobos tienen distintos pelajes en invierno y en verano que alternan en primavera y otoño. Las hembras tienden a conservar sus pelajes invernales más allá de la primavera a diferencia de los machos. </p><p>La coloración varía; va del gris al gris marrón, a través del espectro canino del blanco, rojo, marrón y negro. Estos colores tienden a mezclarse en muchas poblaciones para formar individuos predominantemente mezclados, aunque no es infrecuente que un individuo o una población entera sean de un mismo color, normalmente todos negros o todos blancos. El color del pelaje a veces se corresponde con el ambiente en el que una población de lobos se desenvuelve; por ejemplo, los lobos blancos son mucho más comunes en áreas nevadas. Con el crecimiento van adquiriendo un matiz grisáceo en sus pelajes. Normalmente se cree que la coloración del pelaje del lobo sirve como mecanismo de <a href="/wiki/Mimetismo" title="Mimetismo">camuflaje</a>. Esto no es totalmente correcto, dado que algunos científicos han demostrado que la mezcla de colores tiene más que ver con enfatizar gestos, tanto como la sombra de ojos o el lápiz de labios en los humanos.<sup id="cite_ref-19" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Al nacer, los cachorros tienden a tener el pelaje más oscuro y los ojos azules, que se volverán amarillos-dorados o naranjas cuando alcancen entre ocho y dieciséis semanas.<sup id="cite_ref-20" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Aunque es extremadamente inusual, es posible que un adulto mantenga los ojos azules.<sup id="cite_ref-21" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etología"><span id="Etolog.C3.ADa"></span>Etología</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=7" title="Editar sección: Etología"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_resting_in_front_of_den.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Canis_lupus_resting_in_front_of_den.jpg/250px-Canis_lupus_resting_in_front_of_den.jpg" decoding="async" width="220" height="332" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Canis_lupus_resting_in_front_of_den.jpg/330px-Canis_lupus_resting_in_front_of_den.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Canis_lupus_resting_in_front_of_den.jpg/500px-Canis_lupus_resting_in_front_of_den.jpg 2x" data-file-width="1392" data-file-height="2100" /></a><figcaption>Lobo vigilando su madriguera.</figcaption></figure> <p>La <a href="/wiki/Gestaci%C3%B3n" title="Gestación">gestación</a> de los lobos dura de sesenta a sesenta y tres días. Los cachorros, con un peso de medio kilo, nacen ciegos, sordos y completamente dependientes. Nacen entre cuatro y seis lobeznos por <a href="/wiki/Camada" title="Camada">camada</a>.<sup id="cite_ref-22" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los cachorros residen en la <a href="/wiki/Madriguera" title="Madriguera">madriguera</a> y se quedan allí hasta que cumplen las tres semanas de edad. La madriguera está normalmente en tierras altas cerca de una fuente de agua, y tiene una "habitación" abierta al final de un túnel que puede medir unos pocos metros. Durante este tiempo, los cachorros llegarán a ser más independientes, y comenzarán finalmente a explorar el área más próxima a la madriguera, antes de alejarse más del lugar, ya con cinco semanas. </p><p>Tras esas cinco primeras semanas de vida, los cachorros comienzan a acercarse a la entrada de la guarida y, pasadas otras dos semanas, se atreverán a alejarse para comenzar sus pequeñas exploraciones comenzando a buscar algo comestible. </p><p>Los lobeznos suelen recibir lecciones de vida por parte de su "niñera", que es elegida por la hembra reproductora con el fin de continuar con su cuidado y educación tras el destete, entre las cuatro y seis semanas de vida. Según la especie de lobo, la manada puede optar por criar a los lobeznos o dejarle el trabajo a la madre, lo que permite a la hembra reproductora dedicarse de nuevo a dirigir la manada. Empiezan comiendo alimentos regurgitados y después de dos semanas, cuando les salen sus dientes de leche, se destetarán. Durante las primeras semanas de su desarrollo, la madre permanece con su camada sola, pero finalmente la mayoría de los miembros de la manada contribuirán en el cuidado de los cachorros de algún modo. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Grey_Wolf_7.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Grey_Wolf_7.jpg/250px-Grey_Wolf_7.jpg" decoding="async" width="220" height="298" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Grey_Wolf_7.jpg/330px-Grey_Wolf_7.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Grey_Wolf_7.jpg/500px-Grey_Wolf_7.jpg 2x" data-file-width="1326" data-file-height="1797" /></a><figcaption>Lobezno.</figcaption></figure> <p>Los lobeznos son instruidos en la comunicación a través de los <a href="/wiki/Aullido" title="Aullido">aullidos</a> a una edad temprana, tres o cuatro semanas aproximadamente, recibiendo comida y elogios como recompensa. Cada cachorro aprende a aullar según su rango. </p><p>Tras dos meses los cachorros, que empiezan a cambiar los tonos negruzcos por los colores de su capa definitiva,<sup id="cite_ref-FA_23-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-FA-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ serán movidos a un lugar seguro donde permanecen mientras la mayoría de los adultos salen a cazar. Uno o dos adultos se quedan para asegurar su seguridad. Después de unas pocas semanas, a los cachorros se les permite reunirse con los adultos si estos pueden, y recibirán prioridad sobre cualquier presa cazada pese a su bajo rango. A los cinco meses les sale la dentadura definitiva y empiezan a denominarse lobatos.<sup id="cite_ref-FA_23-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-FA-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobatos serán observadores hasta los ocho meses, cuando son suficientemente grandes para participar. </p><p>Los lobos alcanzan su madurez sexual tras dos o tres años, cuando muchos de ellos son obligados a dejar sus manadas de nacimiento y buscar parejas y sus propios territorios.<sup id="cite_ref-24" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobos que alcanzan la madurez generalmente viven de seis a ocho años en estado salvaje, aunque en cautividad pueden vivir dos veces esa edad. Las altas <a href="/wiki/Tasa_de_mortalidad" class="mw-redirect" title="Tasa de mortalidad">tasas de mortalidad</a> les dan en general una baja expectativa de vida. Los cachorros mueren cuando el alimento escasea; pueden asimismo caer presa de predadores tales como el <a href="/wiki/Oso_pardo" class="mw-redirect" title="Oso pardo">oso pardo</a> o el <a href="/wiki/Puma" class="mw-redirect" title="Puma">puma</a>, o, menos frecuentes, <a href="/wiki/Oso_negro" class="mw-redirect" title="Oso negro">osos negros</a>, <a href="/wiki/Coyotes" class="mw-redirect" title="Coyotes">coyotes</a>, <a href="/wiki/Vulpes_vulpes" title="Vulpes vulpes">zorros</a> u otros lobos. </p><p>Las causas más significativas de mortalidad para lobos maduros son la caza, la caza furtiva, accidentes de coche y heridas infligidas por presas. Aunque los lobos adultos pueden ocasionalmente ser matados por otros predadores, los lobos de manadas rivales son generalmente sus enemigos no-humanos más peligrosos. Un estudio acerca de la mortalidad de los lobos indicó que del 14% al 65% de las muertes de lobos se debieron a otros lobos.<sup id="cite_ref-25" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobos son susceptibles a las mismas enfermedades que afectan a perros domésticos. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Hábitos_alimenticios"><span id="H.C3.A1bitos_alimenticios"></span>Hábitos alimenticios</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=8" title="Editar sección: Hábitos alimenticios"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Los lobos se alimentan principalmente de <a href="/wiki/Ungulata" title="Ungulata">ungulados</a> de medio y gran tamaño, incluyendo <a href="/wiki/Ovis_aries" class="mw-redirect" title="Ovis aries">ovejas</a>, <a href="/wiki/Capra" title="Capra">cabras</a>, <a href="/wiki/Rupicapra_rupicapra" title="Rupicapra rupicapra">rebecos</a>, <a href="/wiki/Sus_scrofa_domestica" title="Sus scrofa domestica">cerdos</a>, <a href="/wiki/Jabal%C3%ADes" class="mw-redirect" title="Jabalíes">jabalíes</a>, <a href="/wiki/Cervus_elaphus" title="Cervus elaphus">ciervos</a>, <a href="/wiki/Cervus_canadensis" title="Cervus canadensis">wapitíes</a>, <a href="/wiki/Rangifer_tarandus" title="Rangifer tarandus">renos</a>, <a href="/wiki/Capreolus_capreolus" title="Capreolus capreolus">corzos</a>, <a href="/wiki/Ovis_orientalis_musimon" title="Ovis orientalis musimon">muflones</a>, <a href="/wiki/Equus_caballus" class="mw-redirect" title="Equus caballus">caballos</a>, <a href="/wiki/Alces_alces" title="Alces alces">alces</a>, <a href="/wiki/Bos_grunniens" class="mw-redirect" title="Bos grunniens">yaks</a>, <a href="/wiki/Ovibos_moschatus" title="Ovibos moschatus">bueyes almizcleros</a> y <a href="/wiki/Bison" title="Bison">bisontes</a>. Otras presas incluyen mamíferos marinos como las <a href="/wiki/Phocidae" title="Phocidae">focas</a><sup id="cite_ref-seal_26-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-seal-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ y <a href="/wiki/Ballena_varada" class="mw-redirect" title="Ballena varada">ballenas varadas</a>.<sup id="cite_ref-ballenas_varadas_27-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-ballenas_varadas-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El <a href="/wiki/Canibalismo" title="Canibalismo">canibalismo</a> entre los lobos ha sido documentado en tiempos de escasez de alimentos.<sup id="cite_ref-coronation_28-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-coronation-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobos solitarios dependen más de animales pequeños que pueden cazar saltando encima de ellos y sujetándolos con sus patas delanteras, aunque se han documentado casos de individuos solitarios que han podido llegar a cazar animales de gran tamaño.<sup id="cite_ref-WOLVES_29-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-WOLVES-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Algunas manadas de <a href="/wiki/Alaska" title="Alaska">Alaska</a> y el oeste de <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a> han sido vistas alimentándose de <a href="/wiki/Salmo_(g%C3%A9nero)" title="Salmo (género)">salmón</a>.<sup id="cite_ref-30" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-31" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>También cazan <a href="/wiki/Rodentia" title="Rodentia">roedores</a>, <a href="/wiki/Aves" title="Aves">aves</a> y otros animales pequeños como <a href="/wiki/Vulpes_vulpes" title="Vulpes vulpes">zorros</a>, <a href="/wiki/Nyctereutes_procyonoides" title="Nyctereutes procyonoides">perros mapaches</a>, <a href="/wiki/Oryctolagus_cuniculus" title="Oryctolagus cuniculus">conejos</a>, <a href="/wiki/Lepus_europaeus" title="Lepus europaeus">liebres</a>, <a href="/wiki/Castor" title="Castor">castores</a> y <a href="/wiki/Lemmini" title="Lemmini">lemmings</a>. Un solo lobo suele comer entre 3,2 y 3,5 <a href="/wiki/Kilogramo" title="Kilogramo">kg</a> de comida de una vez, aunque pueden llegar a comer de 7 a 14 kg. en situaciones excepcionales cuando escasea el alimento.<sup id="cite_ref-Graves_32-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El alimento anual requerido es de alrededor de 1,5 <a href="/wiki/Tn" class="mw-redirect" title="Tn">tn</a> de carne.<sup id="cite_ref-Graves_32-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Pueden sobrevivir largos períodos sin probar bocado. El caso extremo lo muestra un registro ruso que afirma que un ejemplar sobrevivió diecisiete días sin alimento.<sup id="cite_ref-SAM_33-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-SAM-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Después de comer, los lobos ingerirán copiosas cantidades de agua para prevenir problemas <a href="/wiki/Uremia" title="Uremia">urémicos</a>.<sup id="cite_ref-SAM_33-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-SAM-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El <a href="/wiki/Est%C3%B3mago" title="Estómago">estómago</a> de un lobo puede albergar 7,5 <a href="/wiki/Litro" title="Litro">l</a> de agua.<sup id="cite_ref-Graves_32-2" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Obtención_del_alimento"><span id="Obtenci.C3.B3n_del_alimento"></span>Obtención del alimento</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=9" title="Editar sección: Obtención del alimento"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_pack_surrounding_Bison.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Canis_lupus_pack_surrounding_Bison.jpg/250px-Canis_lupus_pack_surrounding_Bison.jpg" decoding="async" width="220" height="178" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Canis_lupus_pack_surrounding_Bison.jpg/330px-Canis_lupus_pack_surrounding_Bison.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/45/Canis_lupus_pack_surrounding_Bison.jpg/500px-Canis_lupus_pack_surrounding_Bison.jpg 2x" data-file-width="599" data-file-height="484" /></a><figcaption>Una manada hostigando a un <a href="/wiki/Bisonte" class="mw-redirect" title="Bisonte">bisonte</a>.</figcaption></figure> <p>Los lobos evitarán una presa potencial que no se ajuste a lo que experimentaron durante sus vidas. </p><p>No obstante, incluso cuando no hay escasez de alimento, los lobos explorarán una presa alternativa si interactúan con frecuencia y se habitúan mutuamente.<sup id="cite_ref-danger_34-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-danger-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Las manadas de lobos muestran estrategias de caza menos complejas que las de otras especies de carnívoros sociales como los <a href="/wiki/Panthera_leo" title="Panthera leo">leones</a>, aunque parejas de lobos han mostrado un comportamiento estratégico cuando atacan presas de gran tamaño.<sup id="cite_ref-WOLVES_29-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-WOLVES-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Al cazar presas grandes, normalmente intentarán ocultarse a medida que se aproximan al animal elegido. Por norma general, esperarán a que la presa paste, momento en el cual está distraída. Matan a las presas de mayor tamaño lanzándose sobre la zona trasera y el área del <a href="/wiki/Perin%C3%A9" class="mw-redirect" title="Periné">perineo</a>, provocando un desangramiento.<sup id="cite_ref-Graves_32-3" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ En ocasiones, atacan a la <a href="/wiki/Garganta" title="Garganta">garganta</a>, dañando severamente la <a href="/wiki/Vena_yugular" title="Vena yugular">yugular</a> y la <a href="/wiki/Tr%C3%A1quea" title="Tráquea">tráquea</a>.<sup id="cite_ref-Sheep_35-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Sheep-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Un único mordisco puede causar una perforación de entre 10 a 15 cm de longitud. Una vez que la presa se desploma, los lobos abrirán la cavidad abdominal y comenzarán a devorar al animal, a veces cuando la presa todavía está viva.<sup id="cite_ref-Graves_32-4" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ En algunas ocasiones no acosarán a la presa, sino que esperarán a que fallezca a causa de las heridas para empezar a alimentarse.<sup id="cite_ref-Myths_36-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Myths-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El estatus de la <a href="/wiki/Manada" title="Manada">manada</a> se refuerza durante la alimentación. La pareja reproductora suele comer primero, comenzando por el <a href="/wiki/Coraz%C3%B3n" title="Corazón">corazón</a>, <a href="/wiki/H%C3%ADgado" title="Hígado">hígado</a> y <a href="/wiki/Pulmones" class="mw-redirect" title="Pulmones">pulmones</a>. Los lobos de un rango intermedio prevendrán a los lobos de estatus inferior a que se abstengan de alimentarse hasta que la pareja dominante finalice.<sup id="cite_ref-Ellis_37-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Ellis-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Comen el <a href="/wiki/Est%C3%B3mago" title="Estómago">estómago</a>, dejando el contenido intacto. Los músculos de las piernas son las siguientes siendo los <a href="/wiki/Hueso" title="Hueso">huesos</a> lo último en ser comido.<sup id="cite_ref-WOLVES_29-2" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-WOLVES-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Existen excepciones, habiendo sido documentado que algunas manadas muestran más preferencia por los depósitos de grasa de la presa que por los órganos internos.<sup id="cite_ref-Geist2_38-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Geist2-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Aunque generalmente se centran en animales enfermos,<sup id="cite_ref-IWCagain_39-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-IWCagain-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ hay poca evidencia que demuestre que se limitan a esa clase de blancos. Más al contrario, la evidencia asevera que los lobos se centrarán en las opciones más accesibles y válidas, lo cual si bien supone que animales enfermos sean presas potenciales, también se incluye a animales jóvenes y a hembras encintas.<sup id="cite_ref-Graves_32-5" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ En <a href="/wiki/Nenetsia" class="mw-redirect" title="Nenetsia">Nenetsia</a> se observó que los lobos seleccionaban renos domesticados encinta antes que ejemplares enfermos. </p><p>Los lobos pueden ceder si la presa se muestra excesivamente combativa. Usualmente son ineficientes dando caza a presas de gran tamaño, con tasas de éxito del 20 %, lo cual es causado, en parte, por el gran tamaño y las capacidades defensivas de su presa.<sup id="cite_ref-40" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>En alguna ocasión se ha observado cómo se dedican a cazar para tener un excedente. Un ejemplo de ello fue documentado por el responsable de conservación del Minnesota Department of Natural Resources, declarando que durante una tormenta de nieve primaveral dos lobos mataron veintiún ciervos, consumiendo solo dos.<sup id="cite_ref-Wolves&Hunting_41-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Wolves&Hunting-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ La caza excedentaria ocurre en los meses invernales cuando la densa nieve impide el movimiento de las presas de gran tamaño.<sup id="cite_ref-Graves_32-6" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ En ocasiones atacan a ungulados preñados para alimentarse del <a href="/wiki/Feto" title="Feto">feto</a>, dejando a la madre intacta.<sup id="cite_ref-outdoorsman_42-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-outdoorsman-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Ocasionalmente complementan su dieta con vegetación. En algunas zonas de la antigua Unión Soviética se documentaron los daños que los lobos habían causado a las plantaciones de <a href="/wiki/Citrullus_lanatus" title="Citrullus lanatus">sandía</a>.<sup id="cite_ref-Graves_32-7" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Frecuentemente se achacan al lobo una gran cantidad de ataques al ganado. Si bien esto puede suceder y existen estudios previos que indican que el lobo frecuentemente se alimenta de ganado, otros estudios recientes<sup id="cite_ref-43" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ muestran que los lobos de Mongolia tienen predilección por cazar presas silvestres más que por alimentarse ganado. La diferencia entre estos estudios radica en el muestreo. Las muestras fueron escogidas de espacios naturales colindantes con pastos donde existía una alta biodiversidad de especies donde el lobo podía elegir. En este caso, cuando el lobo puede elegir, muestra predilección por los animales silvestres como el corzo siberiano porque son menos peligrosos de cazar que el ganado. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Comportamiento_social">Comportamiento social</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=10" title="Editar sección: Comportamiento social"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="VT rellink"><span style="font-size:88%">Véase también:</span> <i><a href="/wiki/Manada_de_lobos" title="Manada de lobos">Manada de lobos</a></i></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_Parc_des_Loups_002.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Canis_lupus_Parc_des_Loups_002.jpg/220px-Canis_lupus_Parc_des_Loups_002.jpg" decoding="async" width="220" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Canis_lupus_Parc_des_Loups_002.jpg/330px-Canis_lupus_Parc_des_Loups_002.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/97/Canis_lupus_Parc_des_Loups_002.jpg/440px-Canis_lupus_Parc_des_Loups_002.jpg 2x" data-file-width="682" data-file-height="512" /></a><figcaption>Una manada de lobos italianos en el Parc des Loups.</figcaption></figure> <p>Los lobos suelen organizarse en <a href="/wiki/Manada_de_lobos" title="Manada de lobos">manadas</a> siguiendo una estricta <a href="/wiki/Jerarqu%C3%ADa" title="Jerarquía">jerarquía</a> social. Se cree que este alto nivel de organización social tenía que ver con el éxito en la caza. Teorías recientes sugieren, empero, que tal organización está más relacionada con un éxito reproductivo. </p><p>La manada la lideran dos individuos que están en lo más alto de la jerarquía social: el macho reproductor y la hembra reproductora. La pareja reproductora tiene una gran libertad social en comparación con el resto de la manada. Aunque no son líderes en el sentido humano del término, ayudan a resolver cualquier disputa dentro de la manada, y disponen de un gran control de los recursos, como la comida y, todavía más importante, mantienen a la manada unida, que posee fuertes instintos de compañerismo, el resto de la manada normalmente los sigue.<sup id="cite_ref-44" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Mientras que la mayoría de las parejas son <a href="/wiki/Monogamia" title="Monogamia">monógamas</a>, existen excepciones.<sup id="cite_ref-45" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ <a href="/wiki/Lobo_solitario_(conducta)" title="Lobo solitario (conducta)">Lobos solitarios</a> en busca de otros individuos pueden viajar grandes distancias. Los lobos dispersos deben evitar los territorios de otros lobos porque estos pueden acosar o matar a los intrusos. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Wolf_pack_in_Yellowstone_NP.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Wolf_pack_in_Yellowstone_NP.jpg/250px-Wolf_pack_in_Yellowstone_NP.jpg" decoding="async" width="220" height="74" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Wolf_pack_in_Yellowstone_NP.jpg/330px-Wolf_pack_in_Yellowstone_NP.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/49/Wolf_pack_in_Yellowstone_NP.jpg/500px-Wolf_pack_in_Yellowstone_NP.jpg 2x" data-file-width="589" data-file-height="197" /></a><figcaption>Manada de lobos en el <a href="/wiki/Parque_nacional_Yellowstone" class="mw-redirect" title="Parque nacional Yellowstone">parque nacional Yellowstone</a>.</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reproducción"><span id="Reproducci.C3.B3n"></span>Reproducción</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=11" title="Editar sección: Reproducción"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Normalmente solo la pareja reproductora puede procrear una camada de cachorros. El apareamiento tiene lugar entre enero y abril; a mayor <a href="/wiki/Latitud" title="Latitud">latitud</a>, mayor tardanza. En general, aumenta la agresividad de la hembra reproductora hacia las hembras subordinadas. El aumento de estrés de las subordinadas, junto a la actitud y presencia de la hembra reproductora, suele ser un estímulo inhibitorio para impedir que las demás hembras entren en <a href="/wiki/Estro" title="Estro">celo</a>.<sup id="cite_ref-46" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>El instinto reproductivo conduce a los lobos jóvenes fuera de sus manadas de nacimiento, yendo en busca de pareja y territorios. La dispersión ocurre en todos los momentos del año, siendo típicamente de lobos que han alcanzado la madurez sexual en la época de reproducción anterior. </p><p>Durante la época de apareamiento, la reproducción hace que los lobos sean muy cariñosos anticipándose al ciclo de ovulación femenino. En general, la tensión en las manadas crece ya que cada lobo maduro se siente impulsado a aparejarse. </p><p>Cuando la hembra alfa está en periodo de receptividad sexual, lo cual ocurre una vez por año y dura de cinco a catorce días,<sup id="cite_ref-47" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ ella y su pareja pasarán una gran cantidad de tiempo aislados. Las <a href="/wiki/Feromona" title="Feromona">feromonas</a> en la orina de la hembra y el hinchamiento de su <a href="/wiki/Vulva" title="Vulva">vulva</a> informarán al macho de la situación de la hembra. Ésta no es receptiva los primeros días del <a href="/wiki/Ciclo_estral" title="Ciclo estral">ciclo estral</a>, durante los cuales perderá el recubrimiento interno de su útero. El pene del macho tiene en su interior una formación ósea conocida como hueso peneano o <a href="/wiki/B%C3%A1culo_(hueso_peneano)" class="mw-redirect" title="Báculo (hueso peneano)">báculo</a>, el cual tiene la función de facilitar la penetración inicial en la hembra, además de mantener la rigidez previa a la erección completa. </p><p>El macho montará a la hembra firmemente por detrás. Tras lograr el <a href="/wiki/Coito" class="mw-redirect" title="Coito">coito</a>, los dos forman una cópula una vez que el bulbus glandis, un <a href="/wiki/Tejido_er%C3%A9ctil" title="Tejido eréctil">tejido eréctil</a> del macho localizado cerca de la base del <a href="/wiki/Pene" title="Pene">pene</a>, se expande y los músculos de la <a href="/wiki/Vagina" title="Vagina">vagina</a> de la hembra se aprietan. La <a href="/wiki/Eyaculaci%C3%B3n" title="Eyaculación">eyaculación</a> se induce con los empujes de la <a href="/wiki/Pelvis" title="Pelvis">pelvis</a> del macho y la ondulación del <a href="/wiki/Cuello_uterino" title="Cuello uterino">cuello uterino</a> de la hembra. Los dos estarán físicamente unidos entre diez y treinta minutos, durante los cuales el macho eyaculará múltiples veces.<sup id="cite_ref-48" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Tras la eyaculación inicial, el macho levanta sus patas por encima de la hembra, quedando ambos mirando en direcciones opuestas. Se cree que es una medida defensiva ya que uno cuida la espalda del otro. El ritual de apareamiento se repite muchas veces a lo largo del breve periodo de ovulación de la hembra. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Comportamiento_territorial">Comportamiento territorial</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=12" title="Editar sección: Comportamiento territorial"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:MC_Timberwolf.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/MC_Timberwolf.jpg/220px-MC_Timberwolf.jpg" decoding="async" width="220" height="220" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/MC_Timberwolf.jpg/330px-MC_Timberwolf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3d/MC_Timberwolf.jpg/440px-MC_Timberwolf.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1600" /></a><figcaption>Un lobo olfateando su territorio.</figcaption></figure> <p>Los lobos son animales territoriales. Estudios han mostrado que el tamaño medio del territorio de una manada ronda los 200 km².<sup id="cite_ref-49" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Las manadas viajan constantemente en busca de presas, cubriendo alrededor de un 9 % de su territorio por día, 25 km/día aproximadamente. El núcleo de su territorio es en promedio de unos 35 km², en donde pasan el 50 % del tiempo.<sup id="cite_ref-50" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ La densidad de presas tiende a ser mucho mayor en los territorios adyacentes. A pesar de dicha abundancia, los lobos tienden a evitar la caza en los márgenes de su territorio, a menos que sea ineluctable, a causa de los tensos encuentros con otras manadas vecinas.<sup id="cite_ref-51" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Las manadas establecidas raramente aceptan extraños dentro de sus territorios. Un estudio de mortalidad de los lobos en <a href="/wiki/Minnesota" title="Minnesota">Minnesota</a> y en el <a href="/wiki/Parque_nacional_y_reserva_Denali" title="Parque nacional y reserva Denali">parque nacional y reserva Denali</a>, concluyó que entre el 14 y el 65 % de las muertes de lobo eran causadas por la predación de otros lobos.<sup id="cite_ref-52" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ De hecho, el 91 % de las muertes ocurrían dentro de 3,2 km de las fronteras, entre los territorios vecinos.<sup id="cite_ref-53" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>La comunicación entre estas fronteras se logra mediante la marcación del territorio y los <a href="/wiki/Aullido" title="Aullido">aullidos</a>. Aullar es el principal medio en las poblaciones de lobos ya que comunica la localización del núcleo del territorio, amén de hacer cumplir una barrera de territorio independiente alrededor de la manada. Este es el medio para evitar encuentros con manadas vecinas cerca de las fronteras territoriales.<sup id="cite_ref-54" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobos solitarios raramente responden a los aullidos. </p><p>Los lobos, como otros caninos, marcan el territorio para dejar un reclamo sobre algo, desde territorio, hasta presas frescas.<sup id="cite_ref-55" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Los lobos reproductores marcan el territorio con más frecuencia; los machos lo hacen más que las hembras. La <a href="/wiki/Orina" title="Orina">orina</a> es lo que más emplean para marcarlo. Los machos y hembras reproductores orinan objetos con una pata levantada mientras que el resto de miembros se agacha para hacer cumplir el rango y el territorio. Usan también marcadores para identificar la comida y para reclamar las muertes en nombre de la manada. Las marcas por <a href="/wiki/Defecaci%C3%B3n" title="Defecación">defecación</a> se usan por los mismos propósitos que la orina, y sirven como advertencia más visual. Estas marcas son particularmente útiles para ubicarse, evitando que la manada pase por el mismo terreno demasiado y también permitiendo a cada lobo ser consciente del paradero de su manada. Sobre todo, las marcas se usan para informar a otros lobos y otras manadas que un determinado territorio está ocupado, y que por tanto deberían pasar con cautela. </p><p>Los lobos tienen glándulas por todo el cuerpo, incluyendo la base de la cola, entre las patas, los ojos, los genitales y la piel. Las <a href="/wiki/Feromona" title="Feromona">feromonas</a> secretadas por dichas glándulas identifican a cada lobo. Un lobo dominante frotará su cuerpo contra los lobos subordinados para marcar a tales lobos como miembros de una manada particular. La gran dependencia de los lobos en las señales olorosas muestra su gran olfato. Pueden detectar virtualmente cada olor, incluyendo marcas, desde grandes distancias, y pueden distinguir entre ellas tan bien o mejor que los humanos pueden distinguir a otros humanos visualmente. </p><p><br /> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Comunicación"><span id="Comunicaci.C3.B3n"></span>Comunicación</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=13" title="Editar sección: Comunicación"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Expresión_corporal"><span id="Expresi.C3.B3n_corporal"></span>Expresión corporal</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=14" title="Editar sección: Expresión corporal"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Grey_Wolf_3.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grey_Wolf_3.jpg/250px-Grey_Wolf_3.jpg" decoding="async" width="220" height="236" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grey_Wolf_3.jpg/330px-Grey_Wolf_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/da/Grey_Wolf_3.jpg/500px-Grey_Wolf_3.jpg 2x" data-file-width="1242" data-file-height="1332" /></a><figcaption>Expresión defensiva.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Grey_Wolf_4.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Grey_Wolf_4.jpg/220px-Grey_Wolf_4.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Grey_Wolf_4.jpg/330px-Grey_Wolf_4.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3a/Grey_Wolf_4.jpg/440px-Grey_Wolf_4.jpg 2x" data-file-width="1831" data-file-height="1258" /></a><figcaption>Expresión de temor.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Wolf_greet.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Wolf_greet.jpg/250px-Wolf_greet.jpg" decoding="async" width="220" height="240" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Wolf_greet.jpg/330px-Wolf_greet.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Wolf_greet.jpg/500px-Wolf_greet.jpg 2x" data-file-width="676" data-file-height="738" /></a><figcaption>Suspicacia.</figcaption></figure> <p>Los lobos pueden comunicarse visualmente con una impresionante variedad de expresiones y modos, que van desde signos sutiles o ligeros movimientos, hasta expresiones más obvias como mostrar una completa sumisión rodando boca arriba.<sup id="cite_ref-56" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <ul><li><b>Agresividad:</b> Un lobo agresivo gruñe y eriza el pelaje. Puede agacharse, preparado para atacar si fuera necesario.</li> <li><b>Caza:</b> Un lobo que está cazando está tenso, y por tanto la cola está horizontal y recta.</li> <li><b>Defensa:</b> Un lobo defensivo aplana sus orejas contra la cabeza.</li> <li><b>Dominio:</b> Un lobo dominante permanece rígido y alto. Las orejas están erectas y hacia delante. Esta muestra hace valer el rango del lobo al resto de la manada. Un lobo dominante puede mirar fija y penetrantemente a uno sumiso, montar en sus hombros o incluso subirse a sus patas traseras.</li> <li><b>Enfado:</b> Las orejas de un lobo enfadado están erectas, así como su pelaje. Muestra los incisivos. El lobo puede asimismo arquear la espalda, atacar o gruñir.</li> <li><b>Felicidad:</b> Tal como hacen los perros, un lobo puede menear la cola si está jovial. La lengua asimismo puede sobresalir.</li> <li><b>Miedo:</b> Un lobo asustado trata de hacer que su cuerpo parezca pequeño y por lo tanto menos llamativo. Las orejas se aplanan contra la cabeza, y la cola puede ser introducida entre las patas, como un lobo sumiso. Puede gimotear o ladrar de temor, arqueando la espalda.</li> <li><b>Relajación:</b> La cola apunta hacia abajo, y el lobo puede colarse emulando a una esfinge. Cuanto más abajo esté la cola, más relajado está.</li> <li><b>Sumisión (activa):</b> Durante la sumisión activa, baja el cuerpo entero, y echa los labios y las orejas hacia atrás. En ocasiones se lame el hocico. Coloca la cola abajo, o a mitad o completamente entre las patas, y con el hocico normalmente apunta al animal más dominante. Puede tener la espalda parcialmente arqueada.</li> <li><b>Sumisión (pasiva):</b> La sumisión pasiva es más intensa que la activa. El lobo rueda boca arriba exponiendo vulnerable la garganta.</li> <li><b>Suspicacia:</b> Estrechan los ojos. La cola está recta, paralela al suelo.</li> <li><b>Tensión:</b> Puede agacharse preparado para saltar.</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Expresión_vocal"><span id="Expresi.C3.B3n_vocal"></span>Expresión vocal</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=15" title="Editar sección: Expresión vocal"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_howling_on_glacial_erratic.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Canis_lupus_howling_on_glacial_erratic.jpg/250px-Canis_lupus_howling_on_glacial_erratic.jpg" decoding="async" width="220" height="132" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Canis_lupus_howling_on_glacial_erratic.jpg/330px-Canis_lupus_howling_on_glacial_erratic.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Canis_lupus_howling_on_glacial_erratic.jpg/500px-Canis_lupus_howling_on_glacial_erratic.jpg 2x" data-file-width="2000" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Lobo aullando.</figcaption></figure> <p><a href="/wiki/Aullido" title="Aullido">Aullar</a> ayuda a los miembros de la <a href="/wiki/Manada_de_lobos" title="Manada de lobos">manada</a> a mantenerse en contacto, permitiéndoles comunicarse con efectividad en bosques densos o en grandes distancias. Aullar también ayuda a llamar a los miembros de la manada a una localización específica. Puede también servir como declaración del territorio, mostrando una tendencia dominante en una imitación humana de un lobo “rival” en un área que el lobo considera suya. Este comportamiento es estimulado cuando una manada tiene algo que proteger, tal como una presa fresca. Manadas adyacentes pueden responder a los aullidos de otros, lo cual puede significar un problema para la manada más pequeña. Los lobos, por lo tanto, tienden a aullar con sumo cuidado.<sup id="cite_ref-57" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Aúllan también por razones de comunidad. Algunos científicos especulan que fortalecen la camaradería y la unión social. Durante tales sesiones corales, los lobos aullarán en voces diferentes y variando los tonos, resultando difícil estimar el número de lobos implicados. Esta confusión del número hace que una manada rival sea cauta a la hora de escoger la acción a realizar. Por ejemplo, la confrontación puede ser desastrosa si la manada rival subestima el número de miembros de la otra. Las observaciones de las manadas sugieren que el aullido tiene lugar más a menudo durante las horas del crepúsculo, precediendo la partida de los adultos para cazar y siguiendo su retorno. </p><p>El <a href="/wiki/Gru%C3%B1ido" title="Gruñido">gruñido</a>, es la muestra auditiva de advertencia más efectiva que emplean los lobos. El gruñido del lobo tiene un claro e intenso tono, similar a un bajo, y los emplean normalmente para amenazar a los rivales, aunque no necesariamente para defenderse a ellos mismos. Pueden gruñir a otros lobos mientras son agresivamente dominantes. </p><p>Los lobos <a href="/wiki/Ladrido" title="Ladrido">ladran</a> cuando están nerviosos o cuando quieren advertir a otros lobos de un peligro. Ladran muy discretamente, y generalmente no ladrarán ni fuerte ni repetidamente como los perros; en cambio, usan un poco intenso tono y una audible respiración para llamar la atención de otros lobos. Asimismo emiten una especie de ladrido-gruñido añadiendo un breve gruñido al final del ladrido. Hacen esto, por la misma razón que ladran. Generalmente los cachorros ladran-gruñen con mayor frecuencia que los adultos, utilizando estas vocalizaciones para llorar y obtener atención, cuidados o comida. </p><p>Un sonido menos conocido es el sonido de unión. Este sonido similar a un ladrido es empleado normalmente como muestra de sumisión al <a href="/wiki/Macho_alfa" class="mw-redirect" title="Macho alfa">macho alfa</a> de la <a href="/wiki/Manada_de_lobos" title="Manada de lobos">manada</a> por otros lobos.<sup id="cite_ref-58" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Pueden también gimotear, habitualmente cuando se someten a otros lobos. Los cachorros gimotean cuando necesitan seguridad de sus padres u otros lobos. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Subespecies">Subespecies</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=16" title="Editar sección: Subespecies"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="noprint AP rellink"><span style="font-size:88%">Artículo principal:</span> <i><a href="/wiki/Subespecies_de_Canis_lupus" title="Subespecies de Canis lupus"> Subespecies de Canis lupus</a></i></div> <p>Los lobos son todavía, a pesar de la persecución de que han sido objeto, los <a href="/wiki/Canidae" title="Canidae">cánidos</a> con la distribución más amplia. Habitan en toda <a href="/wiki/Eurasia" title="Eurasia">Eurasia</a> y <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_del_Norte" title="América del Norte">América del Norte</a>, y han sido introducidos en <a href="/wiki/Australia" title="Australia">Australia</a>. Su hábitat varía desde los témpanos de hielo de <a href="/wiki/Groenlandia" title="Groenlandia">Groenlandia</a> a los desiertos de <a href="/wiki/Arabia" title="Arabia">Arabia</a>, las montañas del <a href="/wiki/Magreb" title="Magreb">Magreb</a> o las selvas de la <a href="/wiki/India" title="India">India</a>. </p><p>Tan vasta distribución ha permitido la aparición de distintas subespecies, que se diferencian en el tamaño, color y longitud del pelaje o proporciones del morro o las orejas. Se han descrito más de cincuenta subespecies de lobo, pero no se ha encontrado un verdadero consenso al respecto, y la lista ha sido también condensada, reduciendo las subespecies entre trece y quince. Modernas clasificaciones de <a href="/wiki/%C3%81cido_desoxirribonucleico" title="Ácido desoxirribonucleico">ácido desoxirribonucleico</a>, anatomía, distribución y migración de varias colonias de lobos indican que en 2005 había unas treinta y siete subespecies descritas en las que se incluye al <a href="/wiki/Canis_lupus_hallstromi" title="Canis lupus hallstromi">perro cantor</a>, <a href="/wiki/Canis_lupus_dingo" title="Canis lupus dingo">dingo</a> y al <a href="/wiki/Canis_familiaris" title="Canis familiaris">perro</a> (subespecie doméstica del lobo bajo el nombre de <i>Canis familiaris</i>).<sup id="cite_ref-59" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r149591075/mw-parser-output/.tmulti">.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{display:flex;flex-direction:column}.mw-parser-output .tmulti .trow{display:flex;flex-direction:row;clear:left;flex-wrap:wrap;width:100%;box-sizing:border-box}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{margin:1px;float:left}.mw-parser-output .tmulti .theader{clear:both;font-weight:bold;text-align:center;align-self:center;background-color:transparent;width:100%}.mw-parser-output .tmulti .thumbcaption{background-color:transparent}.mw-parser-output .tmulti .text-align-left{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .text-align-right{text-align:right}.mw-parser-output .tmulti .text-align-center{text-align:center}@media all and (max-width:720px){.mw-parser-output .tmulti .thumbinner{width:100%!important;box-sizing:border-box;max-width:none!important;align-items:center}.mw-parser-output .tmulti .trow{justify-content:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle{float:none!important;max-width:100%!important;box-sizing:border-box;text-align:center}.mw-parser-output .tmulti .tsingle .thumbcaption{text-align:left}.mw-parser-output .tmulti .trow>.thumbcaption{text-align:center}}</style><div class="thumb tmulti tright"><div class="thumbinner" style="width:492px;max-width:492px"><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:186px;max-width:186px"><div class="thumbimage" style="height:130px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Lunca-European-Wolf.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Lunca-European-Wolf.jpg/250px-Lunca-European-Wolf.jpg" decoding="async" width="184" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Lunca-European-Wolf.jpg/330px-Lunca-European-Wolf.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/94/Lunca-European-Wolf.jpg/500px-Lunca-European-Wolf.jpg 2x" data-file-width="1354" data-file-height="961" /></a></span></div></div><div class="tsingle" style="width:141px;max-width:141px"><div class="thumbimage" style="height:130px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_signatus_-_01.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Canis_lupus_signatus_-_01.jpg/250px-Canis_lupus_signatus_-_01.jpg" decoding="async" width="139" height="83" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/Canis_lupus_signatus_-_01.jpg/330px-Canis_lupus_signatus_-_01.jpg 2x" data-file-width="5090" data-file-height="3054" /></a></span></div></div><div class="tsingle" style="width:159px;max-width:159px"><div class="thumbimage" style="height:130px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Adult_male_German_shepherd_dog_standing_at_the_beach_(retouched).jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Adult_male_German_shepherd_dog_standing_at_the_beach_%28retouched%29.jpg/250px-Adult_male_German_shepherd_dog_standing_at_the_beach_%28retouched%29.jpg" decoding="async" width="157" height="131" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/76/Adult_male_German_shepherd_dog_standing_at_the_beach_%28retouched%29.jpg/330px-Adult_male_German_shepherd_dog_standing_at_the_beach_%28retouched%29.jpg 2x" data-file-width="583" data-file-height="485" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:126px;max-width:126px"><div class="thumbimage" style="height:118px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Lobo_en_el_Zoo_de_Madrid_01_cropped.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Lobo_en_el_Zoo_de_Madrid_01_cropped.jpg/250px-Lobo_en_el_Zoo_de_Madrid_01_cropped.jpg" decoding="async" width="124" height="119" class="mw-file-element" data-file-width="1588" data-file-height="1520" /></a></span></div></div><div class="tsingle" style="width:180px;max-width:180px"><div class="thumbimage" style="height:118px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Canis_anthus_lupaster_in_Alexandria_Zoo_in_2015,_photo_by_Hatem_Moushir_5.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Canis_anthus_lupaster_in_Alexandria_Zoo_in_2015%2C_photo_by_Hatem_Moushir_5.jpg/178px-Canis_anthus_lupaster_in_Alexandria_Zoo_in_2015%2C_photo_by_Hatem_Moushir_5.jpg" decoding="async" width="178" height="118" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Canis_anthus_lupaster_in_Alexandria_Zoo_in_2015%2C_photo_by_Hatem_Moushir_5.jpg/267px-Canis_anthus_lupaster_in_Alexandria_Zoo_in_2015%2C_photo_by_Hatem_Moushir_5.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/89/Canis_anthus_lupaster_in_Alexandria_Zoo_in_2015%2C_photo_by_Hatem_Moushir_5.jpg/356px-Canis_anthus_lupaster_in_Alexandria_Zoo_in_2015%2C_photo_by_Hatem_Moushir_5.jpg 2x" data-file-width="4928" data-file-height="3264" /></a></span></div></div><div class="tsingle" style="width:179px;max-width:179px"><div class="thumbimage" style="height:118px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Loup_des_Appennins_dans_le_Massif-_Central_(FRANCE)_-_cropped.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Loup_des_Appennins_dans_le_Massif-_Central_%28FRANCE%29_-_cropped.jpg/177px-Loup_des_Appennins_dans_le_Massif-_Central_%28FRANCE%29_-_cropped.jpg" decoding="async" width="177" height="156" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Loup_des_Appennins_dans_le_Massif-_Central_%28FRANCE%29_-_cropped.jpg/266px-Loup_des_Appennins_dans_le_Massif-_Central_%28FRANCE%29_-_cropped.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2f/Loup_des_Appennins_dans_le_Massif-_Central_%28FRANCE%29_-_cropped.jpg/354px-Loup_des_Appennins_dans_le_Massif-_Central_%28FRANCE%29_-_cropped.jpg 2x" data-file-width="2368" data-file-height="2086" /></a></span></div></div></div><div class="trow"><div class="tsingle" style="width:176px;max-width:176px"><div class="thumbimage" style="height:102px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Indian_Wolf_Photo_Dhaval_Vargiya.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Indian_Wolf_Photo_Dhaval_Vargiya.jpg/250px-Indian_Wolf_Photo_Dhaval_Vargiya.jpg" decoding="async" width="174" height="98" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Indian_Wolf_Photo_Dhaval_Vargiya.jpg/330px-Indian_Wolf_Photo_Dhaval_Vargiya.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/60/Indian_Wolf_Photo_Dhaval_Vargiya.jpg/500px-Indian_Wolf_Photo_Dhaval_Vargiya.jpg 2x" data-file-width="2732" data-file-height="1536" /></a></span></div></div><div class="tsingle" style="width:155px;max-width:155px"><div class="thumbimage" style="height:102px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Arabian_wolf_in_Jordan.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Arabian_wolf_in_Jordan.jpg/153px-Arabian_wolf_in_Jordan.jpg" decoding="async" width="153" height="149" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Arabian_wolf_in_Jordan.jpg/230px-Arabian_wolf_in_Jordan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Arabian_wolf_in_Jordan.jpg/306px-Arabian_wolf_in_Jordan.jpg 2x" data-file-width="1316" data-file-height="1280" /></a></span></div></div><div class="tsingle" style="width:155px;max-width:155px"><div class="thumbimage" style="height:102px;overflow:hidden"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_arctos_PO.jpg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Canis_lupus_arctos_PO.jpg/250px-Canis_lupus_arctos_PO.jpg" decoding="async" width="153" height="102" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Canis_lupus_arctos_PO.jpg/330px-Canis_lupus_arctos_PO.jpg 2x" data-file-width="4876" data-file-height="3251" /></a></span></div></div></div><div class="trow" style="display:flow-root"></div><div class="thumbcaption" style="text-align:left"><b>Subespecies:</b> De izquierda a derecha y de arriba abajo: <a href="/wiki/Canis_lupus_lupus" title="Canis lupus lupus">lobo común</a>, <a href="/wiki/Canis_lupus_signatus" title="Canis lupus signatus">lobo ibérico</a>, <a href="/wiki/Canis_familiaris" title="Canis familiaris">perro</a>, <a href="/wiki/Canis_lupus_occidentalis" title="Canis lupus occidentalis">lobo del Mackenzie</a>, <a href="/w/index.php?title=Canis_lupus_lupaster&action=edit&redlink=1" class="new" title="Canis lupus lupaster (aún no redactado)">lobo dorado africano</a>, <a href="/wiki/Canis_lupus_italicus" title="Canis lupus italicus">lobo italiano</a>, <a href="/wiki/Canis_lupus_pallipes" title="Canis lupus pallipes">lobo indio</a>, <a href="/wiki/Canis_lupus_chanco" title="Canis lupus chanco">lobo tibetano</a> y <a href="/wiki/Canis_lupus_arctos" title="Canis lupus arctos">lobo ártico</a>.</div></div></div> <ul><li><i><a href="/wiki/Canis_familiaris" title="Canis familiaris">Canis familiaris</a></i> o <i>Canis lupus familiaris</i>, perro doméstico.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_lupus" title="Canis lupus lupus">Canis lupus lupus</a></i>, Europa y Asia.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_albus" title="Canis lupus albus">Canis lupus albus</a></i>, Norte de Rusia.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_arctos" title="Canis lupus arctos">Canis lupus arctos</a></i>, Ártico canadiense.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_baileyi" title="Canis lupus baileyi">Canis lupus baileyi</a></i>, México y suroeste de Estados Unidos.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_manningi" title="Canis lupus manningi">Canis lupus manningi</a></i>, <a href="/wiki/Isla_de_Baffin" title="Isla de Baffin">Isla de Baffin</a>.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_orion" title="Canis lupus orion">Canis lupus orion</a></i>, Noroeste de Groenlandia.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_pambasileus" title="Canis lupus pambasileus">Canis lupus pambasileus</a></i>, Alaska (Yukón y alrededores).</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_dingo" title="Canis lupus dingo">Canis lupus dingo</a></i>, Sureste de Asia y Australasia.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_arabs" title="Canis lupus arabs">Canis lupus arabs</a></i>, Egipto, Jordania, península arábiga, Israel.</li> <li><a href="/wiki/Canis_lupaster" title="Canis lupaster">Canis lupus lupaster</a>, Norte de África.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_italicus" title="Canis lupus italicus">Canis lupus italicus</a></i>, <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_it%C3%A1lica" title="Península itálica">península itálica</a></li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_crassodon" title="Canis lupus crassodon">Canis lupus crassodon</a></i>, Isla de Vancouver.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_occidentalis" title="Canis lupus occidentalis">Canis lupus occidentalis</a></i>, Alaska y noroeste de Canadá.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_pallipes" title="Canis lupus pallipes">Canis lupus pallipes</a></i>, Oriente Medio y suroeste de Asia hasta India.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_signatus" title="Canis lupus signatus">Canis lupus signatus</a></i>, <a href="/wiki/Pen%C3%ADnsula_ib%C3%A9rica" title="Península ibérica">península ibérica</a>.</li> <li><i><a href="/wiki/Canis_lupus_hallstromi" title="Canis lupus hallstromi">Canis lupus hallstromi</a></i>, Nueva Guinea</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Estado_histórico_y_actual"><span id="Estado_hist.C3.B3rico_y_actual"></span>Estado histórico y actual</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=17" title="Editar sección: Estado histórico y actual"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Distribuci%C3%B3n_actual_de_las_subespecies_de_lobo_(Canis_lupus).png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Distribuci%C3%B3n_actual_de_las_subespecies_de_lobo_%28Canis_lupus%29.png/220px-Distribuci%C3%B3n_actual_de_las_subespecies_de_lobo_%28Canis_lupus%29.png" decoding="async" width="220" height="102" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Distribuci%C3%B3n_actual_de_las_subespecies_de_lobo_%28Canis_lupus%29.png/330px-Distribuci%C3%B3n_actual_de_las_subespecies_de_lobo_%28Canis_lupus%29.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/38/Distribuci%C3%B3n_actual_de_las_subespecies_de_lobo_%28Canis_lupus%29.png/440px-Distribuci%C3%B3n_actual_de_las_subespecies_de_lobo_%28Canis_lupus%29.png 2x" data-file-width="1358" data-file-height="628" /></a><figcaption>Distribución de las subespecies de lobo.</figcaption></figure> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_subspecies_-_espanol.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Canis_lupus_subspecies_-_espanol.png/250px-Canis_lupus_subspecies_-_espanol.png" decoding="async" width="220" height="118" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Canis_lupus_subspecies_-_espanol.png/330px-Canis_lupus_subspecies_-_espanol.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/55/Canis_lupus_subspecies_-_espanol.png/500px-Canis_lupus_subspecies_-_espanol.png 2x" data-file-width="1276" data-file-height="682" /></a><figcaption>Principales áreas de distribución actual de las subespecies de lobo</figcaption></figure> <p>El lobo ha sido uno de los mamíferos que más se ha distribuido a lo largo del mundo, viviendo en el norte a una latitud de 15° N en <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_del_Norte" title="América del Norte">América del Norte</a> y a 12° N en <a href="/wiki/Eurasia" title="Eurasia">Eurasia</a>.<sup id="cite_ref-IUCN_60-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-IUCN-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Sin embargo, aunque fue muy abundante, el lobo habita en una pequeña parte de su antiguo territorio debido a la destrucción de su hábitat y los encuentros de los lobos con los humanos que casi provocaron su extinción.<sup id="cite_ref-IUCN_60-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-IUCN-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Esta reducción ha sido muy grande en algunas áreas de <a href="/wiki/Europa" title="Europa">Europa</a>, <a href="/wiki/Asia" title="Asia">Asia</a>, <a href="/wiki/M%C3%A9xico" title="México">México</a> y los <a href="/wiki/Estados_Unidos" title="Estados Unidos">Estados Unidos</a> debido al envenenamiento y a la persecución deliberada.<sup id="cite_ref-IUCN_60-2" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-IUCN-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>En 1982 y hasta 1994, el lobo estuvo incluido en la lista de animales en peligro de extinción de la <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Internacional_para_la_Conservaci%C3%B3n_de_la_Naturaleza" title="Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza">Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza</a> (IUCN). Cambios en la protección de estos animales, los cambios demográficos a áreas urbanas y el uso de la tierra han parado la disminución en la población del lobo.<sup id="cite_ref-IUCN_60-3" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-IUCN-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Además, la re-colonización y los programas de reintroducción han aumentado las poblaciones del lobo en Europa Occidental y en la zona occidental de los Estados Unidos.<sup id="cite_ref-IUCN_60-4" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-IUCN-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Por ello, en 1996, el IUCN redujo el estado de riesgo del lobo, pasando a ser de menor preocupación.<sup id="cite_ref-IUCN_60-5" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-IUCN-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ El estado de conservación de los lobos varía enormemente, ya que en algunas áreas son protegidos y en otras son cazados por deporte o son exterminados como amenazas para la ganadería y los animales domésticos. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Hábitat_y_distribución_actual"><span id="H.C3.A1bitat_y_distribuci.C3.B3n_actual"></span>Hábitat y distribución actual</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=18" title="Editar sección: Hábitat y distribución actual"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Toda Norteamérica, Japón, Europa occidental, Rusia y la India contaban con poblaciones de lobos en abundancia. A pesar de ello, de los antes mencionados, solo Rusia continúa manteniendo un elevado número de ejemplares. </p><p>En América del Norte, ocupan el norte de Groenlandia, varias islas árticas y gran extensión de Canadá. Estados Unidos apenas conserva unas poblaciones fragmentadas y en México se conservan pocos individuos en cautiverio, ya que la caza y la destrucción del hábitat los redujeron a cifras alarmantes. </p><p>Rusia, China, Kazajistán, Nepal y Mongolia son países con gran presencia de subespecies de lobos. </p><p>En África y Oriente Próximo se conservan de forma fragmentada, pero el lobo dorado africano (<i><a href="/wiki/Canis_anthus" class="mw-redirect" title="Canis anthus">Canis lupus lupaster</a></i> ) es uno de los más distribuidos.<sup id="cite_ref-61" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Relación_con_el_ser_humano"><span id="Relaci.C3.B3n_con_el_ser_humano"></span>Relación con el ser humano</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=19" title="Editar sección: Relación con el ser humano"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En muchas partes del mundo el lobo es respetado y reverenciado, mientras que en otras partes es odiado. En ocasiones han sido criados como animales domésticos y de trabajo, aunque no sin dificultad, debido al mayor problema de socialización que tienen con respecto a los perros y su instinto depredador.<sup id="cite_ref-DOGS_62-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-DOGS-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-petwolf_63-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-petwolf-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Por ello necesitan un entrenamiento y una correcta motivación, igual que los perros.<sup id="cite_ref-training2_64-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-training2-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>En cuanto a la interacción del hombre con el lobo en contextos naturales, existen algunos casos documentados de relación positiva, basada en el conocimiento y asunción, por parte del hombre, de las reglas jerárquicas que rigen la estructura de la manada. Así, el naturalista y etólogo <a href="/wiki/F%C3%A9lix_Rodr%C3%ADguez_de_la_Fuente" title="Félix Rodríguez de la Fuente">Félix Rodríguez de la Fuente</a> tuvo varias manadas de lobos, de los que fue líder. En una época de persecución acérrima al lobo, Rodríguez de la Fuente estudió su comportamiento tratando de descubrir los motivos del odio ancestral del hombre hacia este animal, descubriendo "la verdad del lobo", que desarrolló en numerosos artículos, logrando la preservación, por ley, de la subespecie ibérica. Tras su muerte, los trabajos para la preservación del lobo continuaron.<sup id="cite_ref-65" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Otro caso en España, aunque bien distinto, es el de <a href="/wiki/Marcos_Rodr%C3%ADguez_Pantoja" title="Marcos Rodríguez Pantoja">Marcos Rodríguez Pantoja</a>, que en los años 1950 vivió solo desde los siete hasta los diecinueve años en una zona apartada de <a href="/wiki/Sierra_Morena" title="Sierra Morena">Sierra Morena</a> donde su único referente social fue una manada de lobos. Su historia ha sido llevada al cine por <a href="/wiki/Gerardo_Olivares" title="Gerardo Olivares">Gerardo Olivares</a> (<i><a href="/wiki/Entre_lobos" class="mw-redirect" title="Entre lobos">Entre lobos</a></i>, 2010).<sup id="cite_ref-66" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Ataques_a_humanos">Ataques a humanos</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=20" title="Editar sección: Ataques a humanos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Los lobos salvajes son normalmente tímidos y evitan el contacto con las personas, su reacción depende muchas veces de las experiencias anteriores que hayan tenido con humanos más que de un comportamiento natural propio.<sup id="cite_ref-Geist1_67-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Geist1-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-wolves&humans_68-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-wolves&humans-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Cuando su hábitat es extenso, con suficiente comida, siendo ocasionalmente cazados, la tendencia es a evitar el contacto con la gente,<sup id="cite_ref-autogenerated2_69-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-autogenerated2-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ incluso llegan al punto de abandonar una cacería o una pieza cazada si notan que un humano se acerca. De todos modos existen una serie de circunstancias que hacen que los lobos puedan mostrarse agresivos como la provocación, la habituación, la rabia, la identificación equivocada, la presencia de <a href="/wiki/Descendencia" title="Descendencia">cachorros</a>, la escasez de <a href="/wiki/Depredaci%C3%B3n" title="Depredación">presas</a> estacionales o el cruce con perros. En general los ataques suelen ser efectuados por lobos rabiosos pero se conocen también casos de ataques de lobos sanos.<sup id="cite_ref-Attacks_70-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Attacks-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-AQ_71-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-AQ-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Históricamente y en contra de lo que se suele suponer, la mayoría de ataques se producen en los meses de verano, especialmente junio y julio, en los que las víctimas suelen ser mujeres y niños.<sup id="cite_ref-Attacks_70-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Attacks-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-72" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-humanprey_73-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-humanprey-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Estos ataques se producen solo durante un intervalo de tiempo, es decir, son temporales, dando a entender que el ser humano no es una presa típica del lobo, incluso así los lobos que han atacado a seres humanos pueden acabar por desarrollar y mantener una conducta depredadora sobre estos hasta su muerte.<sup id="cite_ref-Attacks_70-2" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Attacks-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>En comparación con otros depredadores carnívoros, la frecuencia con la que se han dado casos de ataques de lobos hacia personas es bastante baja y más si tenemos en cuenta su tamaño y su potencial predatorio, no obstante antes del siglo <span style="font-variant:small-caps;text-transform:lowercase">XX</span>, parece que el riesgo era mucho mayor sin duda debido a la presencia de la rabia.<sup id="cite_ref-NO_74-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-NO-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Según registros históricos, en <a href="/wiki/Francia" title="Francia">Francia</a> hubo 3 069 personas muertas por lobos entre 1580 y 1830, de las cuales casi la mitad murieron de rabia.<sup id="cite_ref-attaques_75-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-attaques-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ En la <a href="/wiki/India" title="India">India</a> los ataques solían darse con relativa frecuencia, incluso en la actualidad, en <a href="/wiki/Hazaribagh" title="Hazaribagh">Hazaribagh</a> (<a href="/wiki/Bihar" title="Bihar">Bihar</a>) se contabilizaron 122 niños muertos y cien heridos por ataques de lobo entre 1980 y 1986.<sup id="cite_ref-singh_76-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-singh-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ <a href="/wiki/Am%C3%A9rica_del_Norte" title="América del Norte">América del Norte</a> ha tenido muchos menos casos que Europa; el biólogo Mark McNay ha compilado unos ochenta casos en <a href="/wiki/Alaska" title="Alaska">Alaska</a> y <a href="/wiki/Canad%C3%A1" title="Canadá">Canadá</a>; todavía así son recientes varios ataques en Canadá que se saldaron con la muerte del estudiante de <a href="/wiki/Geolog%C3%ADa" title="Geología">geología</a> Kenton Carnegie en Points North, <a href="/wiki/Saskatchewan" title="Saskatchewan">Saskatchewan</a>, Canadá, el cual aparentemente fue atacado por lobos durante un paseo vespertino por una zona <a href="/wiki/Bosque" title="Bosque">boscosa</a> cercana y parcialmente devorado; cabe destacar que en ese mismo lugar se habían producido incidentes de provocación y habituación con lobos días antes.<sup id="cite_ref-McNay_77-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-McNay-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Caza">Caza</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=21" title="Editar sección: Caza"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Desportes_wolf.png" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Desportes_wolf.png/220px-Desportes_wolf.png" decoding="async" width="220" height="228" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Desportes_wolf.png/330px-Desportes_wolf.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Desportes_wolf.png/440px-Desportes_wolf.png 2x" data-file-width="455" data-file-height="472" /></a><figcaption><i>La caza del lobo</i>, de <a href="/wiki/Alexandre-Fran%C3%A7ois_Desportes" title="Alexandre-François Desportes">Alexandre-François Desportes</a>.</figcaption></figure> <p>Los lobos han sido habitualmente cazados por deporte, por su piel, para proteger la <a href="/wiki/Ganader%C3%ADa" title="Ganadería">ganadería</a> y en algunos casos raros para proteger a las personas. Históricamente, la caza de lobos era enorme, era una operación que requería mucho capital y mano de obra, requiriendo miles de redes, carros y cobertizos para almacenar sus pieles y secarlas. La amenaza para la ganadería así como para la gente eran motivos más que suficientes para que pueblos enteros se alistasen para cazarlos.<sup id="cite_ref-Geist1_67-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Geist1-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Algunas culturas, como la <a href="/wiki/Apache" title="Apache">apache</a>, cazaban lobos como <a href="/wiki/Rito_de_paso" title="Rito de paso">rito de paso</a>.<sup id="cite_ref-78" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Por lo general son difíciles de cazar debido a su naturaleza evasiva y a sus agudos sentidos, siendo tan difíciles de cazar como el <a href="/wiki/Puma_concolor" title="Puma concolor">puma</a>, aunque no se defienden tan agresivamente como ellos o como el <a href="/wiki/Oso_pardo" class="mw-redirect" title="Oso pardo">oso pardo</a>.<sup id="cite_ref-WOLFHUNT_79-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-WOLFHUNT-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-TEDDY_80-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-TEDDY-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>La caza deportiva se realiza por lo general a finales de otoño y a principios del invierno, cuando sus pieles son de primera calidad, debido a que la nieve pesada hace que su rastro sea más fácil.<sup id="cite_ref-WOLFHUNT_79-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-WOLFHUNT-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Ocasionalmente se cazaron como alimento siendo su gusto parecido al <a href="/wiki/Gallus_gallus" title="Gallus gallus">pollo</a>.<sup id="cite_ref-81" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Mientras que originalmente se aprobaba en muchos países la caza del lobo, en algunos de ellos hay una gran polémica al respecto. Los opositores lo ven como cruel, innecesario y basado en ideas falsas, mientras los defensores argumentan que es vital para la conservación de las reses.<sup id="cite_ref-Prohunt_82-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Prohunt-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reintroducción"><span id="Reintroducci.C3.B3n"></span>Reintroducción</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=22" title="Editar sección: Reintroducción"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Reintroduced_wolves_being_carried_to_acclimation_pens,_Yellowstone_National_Park,_January,_1995.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Reintroduced_wolves_being_carried_to_acclimation_pens%2C_Yellowstone_National_Park%2C_January%2C_1995.jpg/250px-Reintroduced_wolves_being_carried_to_acclimation_pens%2C_Yellowstone_National_Park%2C_January%2C_1995.jpg" decoding="async" width="220" height="151" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Reintroduced_wolves_being_carried_to_acclimation_pens%2C_Yellowstone_National_Park%2C_January%2C_1995.jpg/330px-Reintroduced_wolves_being_carried_to_acclimation_pens%2C_Yellowstone_National_Park%2C_January%2C_1995.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Reintroduced_wolves_being_carried_to_acclimation_pens%2C_Yellowstone_National_Park%2C_January%2C_1995.jpg/500px-Reintroduced_wolves_being_carried_to_acclimation_pens%2C_Yellowstone_National_Park%2C_January%2C_1995.jpg 2x" data-file-width="1999" data-file-height="1371" /></a><figcaption>Reintroducción del lobo en <a href="/wiki/Parque_nacional_Yellowstone" class="mw-redirect" title="Parque nacional Yellowstone">Yellowstone</a>.</figcaption></figure> <p>La reintroducción del lobo implica la restauración artificial de una población de lobos en áreas donde habían desaparecido anteriormente. La reintroducción del lobo es considerada solamente donde las extensiones de páramo son suficientemente grandes y donde las presas son abundantes para apoyar una población. En el <a href="/wiki/Parque_nacional_Yellowstone" class="mw-redirect" title="Parque nacional Yellowstone">parque nacional Yellowstone</a> y en <a href="/wiki/Idaho" title="Idaho">Idaho</a> los lobos han sido introducidos satisfactoriamente de nuevo, aunque existen opositores, debido a la depredación de la ganadería o a dificultades económicas causadas por los lobos.<sup id="cite_ref-83" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>Estas reintroducciones fueron la culminación de más de dos décadas de investigación y debates. En última instancia, los problemas económicos de la industria local se solucionaron cuando se creó un fondo para compensar a los rancheros por el ganado perdido, debido a lobos.<sup id="cite_ref-84" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ En marzo de 1998, otra campaña de reintroducción comenzó en el Bosque Nacional de Apache-Sitgreaves, en <a href="/wiki/Arizona" title="Arizona">Arizona</a>. En el 2006 el número de lobos salvajes mexicanos en Arizona y <a href="/wiki/Nuevo_M%C3%A9xico" title="Nuevo México">Nuevo México</a> se estimó que era de cincuenta, siendo el objetivo final una población de unos cien individuos.<sup id="cite_ref-85" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Mitología"><span id="Mitolog.C3.ADa"></span>Mitología</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=23" title="Editar sección: Mitología"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Romolo_e_remo.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Romolo_e_remo.jpg/250px-Romolo_e_remo.jpg" decoding="async" width="220" height="218" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Romolo_e_remo.jpg/330px-Romolo_e_remo.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f5/Romolo_e_remo.jpg/440px-Romolo_e_remo.jpg 2x" data-file-width="499" data-file-height="495" /></a><figcaption><i><a href="/wiki/R%C3%B3mulo_y_Remo" title="Rómulo y Remo">Rómulo y Remo</a></i>, de <a href="/wiki/Peter_Paul_Rubens" class="mw-redirect" title="Peter Paul Rubens">Peter Paul Rubens</a> (<a href="/wiki/Roma" title="Roma">Roma</a>).</figcaption></figure> <p>Los lobos han tenido una gran influencia en la mitología por su estimada agresividad hacia los humanos. Si bien, en ciertas ocasiones, ésta ha sido alabada, otras veces, ha sido criticada con bastante severidad. Según la <a href="/wiki/Mitolog%C3%ADa_griega" title="Mitología griega">mitología griega</a>, es uno de los animales consagrados a <a href="/wiki/Apolo" title="Apolo">Apolo</a>, mientras <a href="/wiki/Lica%C3%B3n_(mitolog%C3%ADa)" title="Licaón (mitología)">Licaón</a> es convertido en lobo tras intentar alimentar al dios <a href="/wiki/Zeus" title="Zeus">Zeus</a> con la carne de su propio hijo. En la <a href="/wiki/Mitolog%C3%ADa_romana" title="Mitología romana">mitología romana</a>, Rómulo y Remo fueron amamantados por la loba <a href="/wiki/Luperca" title="Luperca">Luperca</a> cuando el rey <a href="/wiki/Amulio" title="Amulio">Amulio</a> los perseguía para matarlos. </p><p>En la <a href="/wiki/Mitolog%C3%ADa_n%C3%B3rdica" title="Mitología nórdica">mitología nórdica</a>, el lobo <a href="/wiki/Fenrir" title="Fenrir">Fenrir</a>, hijo de <a href="/wiki/Loki" title="Loki">Loki</a> y <a href="/wiki/Angrboda" title="Angrboda">Angrboda</a>, devora la mano de <a href="/wiki/Tyr" title="Tyr">Tyr</a><sup id="cite_ref-86" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ y tiene un papel importante en <a href="/wiki/Ragnar%C3%B6k" title="Ragnarök">Ragnarök</a> al raspar con su hocico la <a href="/wiki/Tierra" title="Tierra">tierra</a> y el <a href="/wiki/Cielo" title="Cielo">cielo</a>. Por otra parte, el lobo <a href="/wiki/Sk%C3%B6ll" title="Sköll">Sköll</a> persigue a la diosa <a href="/wiki/S%C3%B3l" title="Sól">Sól</a> todos los días mientras que el lobo <a href="/wiki/Hati" title="Hati">Hati</a> persigue al dios <a href="/wiki/M%C3%A1ni" title="Máni">Máni</a> todas las noches. También existe un lobo llamado <a href="/wiki/Amarok_(mitolog%C3%ADa)" title="Amarok (mitología)">Amarok</a> en la <a href="/wiki/Mitolog%C3%ADa_inuit" title="Mitología inuit">mitología inuit</a> y son conocidas en el folklor europeo las imágenes del <a href="/wiki/Hombre_lobo" title="Hombre lobo">hombre lobo</a> y el <a href="/wiki/Lobo_hechizado" title="Lobo hechizado">lobo hechizado</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Heráldica"><span id="Her.C3.A1ldica"></span>Heráldica</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=24" title="Editar sección: Heráldica"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Escudo_del_valle_de_Salazar.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Escudo_del_valle_de_Salazar.svg/250px-Escudo_del_valle_de_Salazar.svg.png" decoding="async" width="220" height="264" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Escudo_del_valle_de_Salazar.svg/330px-Escudo_del_valle_de_Salazar.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/Escudo_del_valle_de_Salazar.svg/500px-Escudo_del_valle_de_Salazar.svg.png 2x" data-file-width="502" data-file-height="602" /></a><figcaption>Escudo del <a href="/wiki/Valle_de_Salazar" title="Valle de Salazar">Valle de Salazar</a>.</figcaption></figure> <p>A principios de la expansión del cristianismo era habitual ver lobos en los <a href="/wiki/Escudo_(her%C3%A1ldica)" title="Escudo (heráldica)">escudos</a> de familias nobles. En <a href="/wiki/Her%C3%A1ldica" title="Heráldica">heráldica</a> se habla de "lobo cebado" cuando lleva una presa en la boca mientras que, el "lobo escorchado", es aquel que se representa sin pelaje.<sup id="cite_ref-rae_6-1" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-rae-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Literatura">Literatura</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=25" title="Editar sección: Literatura"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>En la <a href="/wiki/Biblia" title="Biblia">Biblia</a>, <a href="/wiki/Jacob" title="Jacob">Jacob</a> asemeja a su hijo <a href="/wiki/Benjam%C3%ADn" title="Benjamín">Benjamín</a> a un lobo pues su tribu acabó siendo luchadora. En dicho grupo de libros ya se habla de la fiereza de los lobos y las malas personas son comparadas con dichos animales. A continuación se da una cita del <a href="/wiki/Antiguo_Testamento" title="Antiguo Testamento">Antiguo Testamento</a>: </p> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r161259348">.mw-parser-output .flexquote{display:flex;flex-direction:column;background-color:var(--background-color-neutral-subtle);color:var(--color-base);border-left:3px solid var(--border-color-base);font-size:90%;margin:1em 4em;padding:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.flex{display:flex;flex-direction:row}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.quote{width:100%}.mw-parser-output .flexquote>.flex>.separator{border-left:1px solid var(--border-color-divider);border-top:1px solid var(--border-color-divider);margin:.4em .8em}.mw-parser-output .flexquote>.cite{text-align:right}@media all and (max-width:600px){.mw-parser-output .flexquote>.flex{flex-direction:column}}</style> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Y sus caballos han resultado más veloces que leopardos, y ellos han resultado más fieros que lobos nocturnos.</div> </div><div class="cite"><i>Habacuc 1:8</i></div> </blockquote> <p>En el <a href="/wiki/Nuevo_Testamento" title="Nuevo Testamento">Nuevo Testamento</a> los lobos representan a falsos profetas que quieren corromper la congregación cristiana: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r161259348" /> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote">Guárdense de los falsos profetas que vienen a ustedes en ropa de oveja, pero por dentro son lobos voraces.</div> </div><div class="cite"><i>Mateo 7:15</i></div> </blockquote> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Archivo:Canis_lupus_tracks.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Canis_lupus_tracks.jpg/250px-Canis_lupus_tracks.jpg" decoding="async" width="220" height="248" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Canis_lupus_tracks.jpg/330px-Canis_lupus_tracks.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Canis_lupus_tracks.jpg/500px-Canis_lupus_tracks.jpg 2x" data-file-width="1563" data-file-height="1762" /></a><figcaption>Huellas de lobo.</figcaption></figure> <p>Finalmente, en el <a href="/wiki/Libro_de_Isa%C3%ADas" title="Libro de Isaías">libro de Isaías</a> los lobos son convertidos en animales mansos gracias a la acción del Reino de Dios: </p> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r161259348" /> <blockquote class="flexquote"> <div class="flex"> <div class="quote"><i>"Y el lobo realmente morará por un tiempo con el cordero, y el leopardo mismo se echará con el cabrito, y el becerro y el leoncillo crinado y el animal bien alimentado todos juntos; y un simple muchachito será guía sobre ellos"...</i></div> </div><div class="cite">Isaías 11:6</div> </blockquote> <p>Se compara a lobos a los príncipes sin escrúpulos de Judá,<sup id="cite_ref-87" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ los falsos profetas (Mt 7:15), los despiadados opositores del ministerio cristiano<sup id="cite_ref-88" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-88"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ <sup id="cite_ref-89" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-89"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ y los falsos maestros que desde dentro pondrían en peligro a la congregación cristiana.<sup id="cite_ref-90" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-90"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​<sup id="cite_ref-91" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>91<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p><p>También son habituales en los <a href="/wiki/Proverbio" title="Proverbio">proverbios</a> <a href="/wiki/Idioma_chino" title="Idioma chino">chinos</a>, <a href="/wiki/Idioma_kazajo" title="Idioma kazajo">kazajos</a> (20 proverbios) y <a href="/wiki/Idioma_ruso" title="Idioma ruso">rusos</a> (253 proverbios).<sup id="cite_ref-Graves2_92-0" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-Graves2-92"><span class="cite-bracket">[</span>92<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ Por otra parte, cierto proverbio latino dice que "cuando el lobo aprende salmos, echa de menos los corderos". </p><p><a href="/wiki/Esopo" title="Esopo">Esopo</a> realizó una gran cantidad de fábulas en torno al lobo, tales como <i>El lobo y el cordero</i>, <i>El perro y el lobo</i> y <i>La grulla y el lobo</i>, al igual que <a href="/wiki/F%C3%A9lix_Mar%C3%ADa_Samaniego" class="mw-redirect" title="Félix María Samaniego">Félix María Samaniego</a> y los <a href="/wiki/Hermanos_Grimm" title="Hermanos Grimm">Hermanos Grimm</a>, con <i><a href="/wiki/Caperucita_Roja" title="Caperucita Roja">Caperucita Roja</a></i>, <i><a href="/wiki/El_lobo_y_las_siete_cabritillas" title="El lobo y las siete cabritillas">El lobo y las siete cabritillas</a></i> o <i><a href="/wiki/Los_tres_cerditos" title="Los tres cerditos">Los tres cerditos</a></i> con la imagen del <a href="/wiki/Lobo_feroz" title="Lobo feroz">lobo feroz</a>. Son también dignas de mención las obras <i><a href="/wiki/El_lobo_gris" title="El lobo gris">El lobo gris</a></i>, de <a href="/wiki/George_MacDonald" title="George MacDonald">George MacDonald</a>, <i><a href="/wiki/La_aut%C3%A9ntica_historia_de_los_tres_cerditos" title="La auténtica historia de los tres cerditos">La auténtica historia de los tres cerditos</a></i>, de Jon Scieszka y <a href="/wiki/Lane_Smith" title="Lane Smith">Lane Smith</a>, <a href="/wiki/Colmillo_Blanco" title="Colmillo Blanco">Colmillo Blanco</a> de <a href="/wiki/Jack_London" title="Jack London">Jack London</a> y la historia de la loba "Patas Doradas" en <i>Sangre derramada</i> (<i>Det blod som spillts</i>) de la sueca <a href="/wiki/%C3%85sa_Larsson" title="Åsa Larsson">Åsa Larsson</a>. </p><p>En el poema <i><a href="https://es.wikisource.org/wiki/Los_motivos_del_lobo" class="extiw" title="s:Los motivos del lobo">Los motivos del lobo</a></i> (1913), <a href="/wiki/Rub%C3%A9n_Dar%C3%ADo" title="Rubén Darío">Rubén Darío</a> hace una comparación metafórica entre la naturaleza pura de los animales y la maldad que de antaño existe en el ser humano. El poeta se inspiró en el relato contenido en el capítulo XXI de las <i>Florecillas de San Francisco</i>, que refiere cómo <a href="/wiki/Francisco_de_As%C3%ADs" title="Francisco de Asís">Francisco de Asís</a> amansó por virtud divina al feroz <a href="/wiki/Lobo_de_Gubbio" title="Lobo de Gubbio">lobo de Gubbio</a>.<sup id="cite_ref-93" class="mw-references reference separada"><a href="#cite_note-93"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>​ </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Véase_también"><span id="V.C3.A9ase_tambi.C3.A9n"></span>Véase también</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=26" title="Editar sección: Véase también"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Evoluci%C3%B3n_del_lobo" title="Evolución del lobo">Evolución del lobo</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Referencias">Referencias</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=27" title="Editar sección: Referencias"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="listaref" style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2; list-style-type: decimal;"><ol class="references"> <li id="cite_note-iucn-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-iucn_1-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span id="CITAREFMech,_L.D._&_Boitani,_L._(IUCN_SSC_Wolf_Specialist_Group)2010" class="citation web">Mech, L.D. & Boitani, L. (IUCN SSC Wolf Specialist Group) (2010). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://apiv3.iucnredlist.org/api/v3/website/Canis%20lupus">«<i>Canis lupus</i>»</a>. <i><a href="/wiki/Lista_Roja_de_la_UICN" title="Lista Roja de la UICN">Lista Roja</a> de especies amenazadas de la <a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Internacional_para_la_Conservaci%C3%B3n_de_la_Naturaleza" title="Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza">UICN</a> 2015.2</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/2307-8235">2307-8235</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 26 de agosto de 2015</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=%27%27Canis+lupus%27%27&rft.au=Mech%2C+L.D.+%26+Boitani%2C+L.+%28IUCN+SSC+Wolf+Specialist+Group%29&rft.aulast=Mech%2C+L.D.+%26+Boitani%2C+L.+%28IUCN+SSC+Wolf+Specialist+Group%29&rft.date=2010&rft.genre=article&rft.issn=2307-8235&rft.jtitle=Lista+Roja+de+especies+amenazadas+de+la+UICN+2015.2&rft_id=https%3A%2F%2Fapiv3.iucnredlist.org%2Fapi%2Fv3%2Fwebsite%2FCanis%2520lupus&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFLindblad-Toh,_K,_et_al.2005" class="citation publicación">Lindblad-Toh, K, <i>et al.</i> (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7069/full/nature04338.html">«Genome sequence, comparative analysis and haplotype structure of the domestic dog»</a>. <i><a href="/wiki/Nature" title="Nature">Nature</a></i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>438</b>: pp. 803-819<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Genome+sequence%2C+comparative+analysis+and+haplotype+structure+of+the+domestic+dog&rft.au=Lindblad-Toh%2C+K%2C+%27%27et+al.%27%27&rft.aulast=Lindblad-Toh%2C+K%2C+%27%27et+al.%27%27&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.jtitle=Nature&rft.pages=pp.+803-819&rft.volume=438&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nature.com%2Fnature%2Fjournal%2Fv438%2Fn7069%2Ffull%2Fnature04338.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inpn.mnhn.fr/espece/cd_nom/162663">«Canis familiaris Linnaeus, 1758 - Chien»</a>. <i>Inventaire National du Patrimoine Naturel</i><span class="reference-accessdate">. Consultado el 12 de noviembre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Canis+familiaris+Linnaeus%2C+1758+-+Chien&rft.genre=article&rft.jtitle=Inventaire+National+du+Patrimoine+Naturel&rft_id=https%3A%2F%2Finpn.mnhn.fr%2Fespece%2Fcd_nom%2F162663&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-TedfordWang2009-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-TedfordWang2009_4-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span class="citation publicación">Tedford RH, Wang X, Taylor BE (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://digitallibrary.amnh.org/dspace/bitstream/2246/5999/1/B325.pdf">«Phylogenetic Systematics of the North American Fossil Caninae (Carnivora: Canidae)»</a>. <i>Bulletin of the American Museum of Natural History</i> <b>325</b>: 1-218. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/0003-0090">0003-0090</a></small>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1206%2F574.1">10.1206/574.1</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Phylogenetic+Systematics+of+the+North+American+Fossil+Caninae+%28Carnivora%3A+Canidae%29&rft.date=2009&rft.genre=article&rft.issn=0003-0090&rft.jtitle=Bulletin+of+the+American+Museum+of+Natural+History&rft.pages=1-218&rft.volume=325&rft_id=http%3A%2F%2Fdigitallibrary.amnh.org%2Fdspace%2Fbitstream%2F2246%2F5999%2F1%2FB325.pdf&rft_id=info%3Adoi%2F10.1206%2F574.1&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nationalgeographic.es/animales/2019/04/estos-lobos-son-especies-unicas-y-fundamentales">«Estos lobos son especies únicas y fundamentales»</a>. <i>National Geographic</i>. 8 de abril de 2019<span class="reference-accessdate">. Consultado el 12 de noviembre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Estos+lobos+son+especies+%C3%BAnicas+y+fundamentales&rft.date=2019-04-08&rft.genre=article&rft.jtitle=National+Geographic&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.nationalgeographic.es%2Fanimales%2F2019%2F04%2Festos-lobos-son-especies-unicas-y-fundamentales&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-rae-6"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-rae_6-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-rae_6-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://lema.rae.es/drae/?val=lobo">«lobo.»</a> <i><a href="/wiki/Diccionario_de_la_lengua_espa%C3%B1ola" title="Diccionario de la lengua española">Diccionario de la lengua española</a></i>. Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text">Ibídem</span> </li> <li id="cite_note-WesleyAndFlynn-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-WesleyAndFlynn_8-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span class="citation publicación">Wesley, G.D.; Flynn, J.J. (2005). «Phylogeny of the Carnivora: Basial relationships among the carnivoramorphans, and assessment of the position of Miacoidea relative to crown-clade Carnivora». <i>Journal of Systematic Paleeontology</i>. 3 (1): 1-28.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Phylogeny+of+the+Carnivora%3A+Basial+relationships+among+the+carnivoramorphans%2C+and+assessment+of+the+position+of+Miacoidea+relative+to+crown-clade+Carnivora&rft.date=2005&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Systematic+Paleeontology&rft.pages=1-28&rft.volume=3+%281%29&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Heinrich-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Heinrich_9-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFHeinrich1997" class="citation publicación">Heinrich, Ronald E. (1997). «Referral of Miacis jepseni Guthrie to Oodectes Wortman, and an assessment of phylogenetic relationships among early Eocene Miacidae (Mammalia: Carnivora)». <i>Journal of Paleeontology</i>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Referral+of+Miacis+jepseni+Guthrie+to+Oodectes+Wortman%2C+and+an+assessment+of+phylogenetic+relationships+among+early+Eocene+Miacidae+%28Mammalia%3A+Carnivora%29&rft.au=Heinrich%2C+Ronald+E.&rft.aufirst=Ronald+E.&rft.aulast=Heinrich&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+Paleeontology&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web">«Origen y Evolución del Perro Historia del Perro». 12 de enero de 2009.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Origen+y+Evoluci%C3%B3n+del+Perro+Historia+del+Perro&rft.date=12+de+enero+de+2009&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">Falta la <code>|url=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#cite_web_url" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>); </span><span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment"><code>|fechaacceso=</code> requiere <code>|url=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#accessdate_missing_url" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.endangeredspecieshandbook.org/persecution_wolves2.php">Persecution and Hunting</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080218212750/http://www.endangeredspecieshandbook.org/persecution_wolves2.php">Archivado</a> el 18 de febrero de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Instituto Animal Welfare, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.californiawolfcenter.org/learn/wolf-facts/">Wolf Facts</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121026132342/http://www.californiawolfcenter.org/learn/wolf-facts/">Archivado</a> el 26 de octubre de 2012 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Centro Californiano de Lobos, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080220070756/http://www.safariclubfoundation.org/humanitarian/sensory/recordbook/dsp_AnimalDetail.cfm?Detail=Dog">Dog Family</a>, Safari Club International Foundation, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bartleby.com/65/wo/wolf.html">«Lobo.»</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080227163957/http://www.bartleby.com/65/wo/wolf.html">Archivado</a> el 27 de febrero de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. <i>Enciclopedia Columbia</i>, edición VI, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pasapues.es/buffon/buffon1-316.php">Mamíferos. Carniceros. Tercer Suborden: Carnívoros. Familia Digitígrados. Tribu de Perros. Género Perro. Lobo</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20091220003144/http://www.pasapues.es/buffon/buffon1-316.php">Archivado</a> el 20 de diciembre de 2009 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., pasapues.es, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">Paul Rincon, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/3602741.stm">«Claws reveal wolf survival threat.»</a> <a href="/wiki/British_Broadcasting_Corporation" class="mw-redirect" title="British Broadcasting Corporation">BBC</a>. Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060524181949/http://animal.discovery.com/fansites/jeffcorwin/carnival/lilmammal/wolf.html">«Lobo.»</a> Animal Planet, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.naturalworlds.org/wolf/moretopics/wolf_skull.htm">«La calavera del Lobo.»</a> Natural Worlds. Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFBarry_Lopez1978" class="citation libro">Barry Lopez (1978). <i>Of wolves and men</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Scribner Classics. p. 320. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0743249364" title="Especial:FuentesDeLibros/0743249364">0743249364</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Barry+Lopez&rft.aulast=Barry+Lopez&rft.btitle=Of+wolves+and+men&rft.date=1978&rft.genre=book&rft.isbn=0743249364&rft.pages=320&rft.pub=Scribner+Classics&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolf.org/wolves/learn/basic/biology/pupdevelopment.asp">«Wolf Pup Development»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Centro Internacional de Lobos. noviembre de 2004<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Wolf+Pup+Development&rft.date=noviembre+de+2004&rft.genre=book&rft.pub=Centro+Internacional+de+Lobos&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wolf.org%2Fwolves%2Flearn%2Fbasic%2Fbiology%2Fpupdevelopment.asp&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolfspirits.org/aboutwolves.html">Sobre Lobos</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090624080430/http://www.wolfspirits.org/aboutwolves.html">Archivado</a> el 24 de junio de 2009 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Los Espíritus del Lobo, Consultado el 28 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">Liz Harper, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolf.org/wolves/learn/basic/faqs/faq.asp">Lo básico del lobo</a>, Centro internacional del lobo, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-FA-23"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-FA_23-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-FA_23-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Félix Rodríguez de la Fuente. <i>Fauna ibérica y europea.</i> Ed. Salvat. Tomo 11 p. 2006 <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/8434559919" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 84-345-5991-9</a></span> </li> <li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolf.org/wolves/learn/basic/basic_main.asp">Biología y estatus del Lobo</a>, wolf.org, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.environmental-studies.de/Wolf_mortality_Croatia.pdf">Causas de la mortalidad del lobo en Croacia entre 1986-2001</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170811115411/http://www.environmental-studies.de/Wolf_mortality_Croatia.pdf">Archivado</a> el 11 de agosto de 2017 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Archivo Veterinario, Duro Huber, volumen 72, páginas 131-139</span> </li> <li id="cite_note-seal-26"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-seal_26-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Rumiantsev, V. D. y L. S. Juraskin. 1978. '«New data on the mortality of the Caspian seal due to wolves.» Página 187 en <i>Congress of the All-Union Theriological Society</i>, 2nd (P. A. Panteleyev, <i>et al.</i> eds.). <a href="/wiki/Na%C3%BAka_(editorial)" title="Naúka (editorial)">Naúka</a>, <a href="/wiki/Mosc%C3%BA" title="Moscú">Moscow, USSR</a>. ZR 116(19):5669</span> </li> <li id="cite_note-ballenas_varadas-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-ballenas_varadas_27-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Walker, Brett L. (2005). <i>The Lost Wolves of Japan</i>, p. 331. <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0295984929" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-295-98492-9</a>."</span> </li> <li id="cite_note-coronation-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-coronation_28-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Ned Rozell, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gi.alaska.edu/ScienceForum/ASF16/1684.html">«When Biologists Stocked Alaska with Wolves.»</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081231042051/http://www.gi.alaska.edu/ScienceForum/ASF16/1684.html">Archivado</a> el 31 de diciembre de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>. Alaska Science Forum, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-WOLVES-29"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-WOLVES_29-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-WOLVES_29-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-WOLVES_29-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/L._David_Mech" title="L. David Mech">L. David Mech</a> & Luigi Boitani (2001). Wolves: Behaviour, Ecology and Conservation, p 448. <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0226516962" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-226-51696-2</a>.</span> </li> <li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">Riley Woodford, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.adfg.alaska.gov/index.cfm?adfg=wildlifenews.view_article&articles_id=86">«Alaska's Salmon-Eating Wolves.»</a> ADF&G Division of Wildlife Conservation, Consultado el 8 de octubre de 2023.</span> </li> <li id="cite_note-31"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-31">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7595112.stm">«Wolves prefer fishing to hunting.»</a> BBC, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-Graves-32"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Graves_32-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Graves_32-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Graves_32-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Graves_32-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Graves_32-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Graves_32-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Graves_32-6"><sup><i><b>g</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Graves_32-7"><sup><i><b>h</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Graves, Will (2007). <i>Wolves in Russia: Anxiety throughout the ages</i>, p. 222. <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/1550593323" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-55059-332-3</a>.</span> </li> <li id="cite_note-SAM-33"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-SAM_33-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-SAM_33-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text">Lopez, Barry (1978). <i>Of wolves and men</i>, p. 320. <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0743249364" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-7432-4936-4</a></span> </li> <li id="cite_note-danger-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-danger_34-0">↑</a></span> <span class="reference-text">"When do Wolves Become Dangerous to Humans?" (PDF). Valerius Geist, Professor Emeritus of Environmental Science, The University of Calgary, Calgary, Alberta, Canadá. Consultado el 30 de septiembre de 2008.</span> </li> <li id="cite_note-Sheep-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Sheep_35-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081230213015/http://www.aws.vcn.com/alaska.html">«Wolf Predation on Sheep in Alaska»</a>. Abundant Wildlife Society of North America. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aws.vcn.com/alaska.html">el original</a> el 30 de diciembre de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado el 10 de julio de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Wolf+Predation+on+Sheep+in+Alaska&rft.genre=book&rft.pub=Abundant+Wildlife+Society+of+North+America&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.aws.vcn.com%2Falaska.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Myths-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Myths_36-0">↑</a></span> <span class="reference-text">"The Wolf: Myth, Legend and Misconception". Abundant Wildlife Society of North America. Consultado el 10 de julio de 2008.</span> </li> <li id="cite_note-Ellis-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Ellis_37-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Shaun Ellis. (2007). <i>A Man Among Wolves</i> [DVD]. <i>National Geographic</i>.</span> </li> <li id="cite_note-Geist2-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Geist2_38-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080910164735/http://wolfcrossing.org/blog/wp-content/uploads/2007/11/dr-valarius-geist-re-carnegie-ii.pdf">«Statement by Valerius Geist pertaining to the death of Kenton Carnegie, Part II»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. Wolf Crossing. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wolfcrossing.org/blog/wp-content/uploads/2007/11/dr-valarius-geist-re-carnegie-ii.pdf">el original</a> el 10 de septiembre de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado el 29 de agosto de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Statement+by+Valerius+Geist+pertaining+to+the+death+of+Kenton+Carnegie%2C+Part+II&rft.genre=book&rft.pub=Wolf+Crossing&rft_id=http%3A%2F%2Fwolfcrossing.org%2Fblog%2Fwp-content%2Fuploads%2F2007%2F11%2Fdr-valarius-geist-re-carnegie-ii.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-IWCagain-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-IWCagain_39-0">↑</a></span> <span class="reference-text">"Gray Wolf Biology and Status". Wolf Basics (marzo de 2005). Consultado el 23 de agosto de 2006.</span> </li> <li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.sciencedaily.com/releases/2007/08/070830114825.htm">«Wolves Find Happy Hunting Grounds In Yellowstone National Park»</a>. Science Daily. 31 de agosto de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de septiembre de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Wolves+Find+Happy+Hunting+Grounds+In+Yellowstone+National+Park&rft.date=31+de+agosto+de+2007&rft.genre=book&rft.pub=Science+Daily&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.sciencedaily.com%2Freleases%2F2007%2F08%2F070830114825.htm&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Wolves&Hunting-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Wolves&Hunting_41-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.today/20120721032225/http://www.aws.vcn.com/wolves_and_hunting.html">«Wolves and Hunting»</a>. Abundant Wildlife Society of North America. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aws.vcn.com/wolves_and_hunting.html">el original</a> el 21 de julio de 2012<span class="reference-accessdate">. Consultado el 10 de julio de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Wolves+and+Hunting&rft.genre=book&rft.pub=Abundant+Wildlife+Society+of+North+America&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.aws.vcn.com%2Fwolves_and_hunting.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-outdoorsman-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-outdoorsman_42-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081003083750/http://rliv.com/pic/TheOutdoorsmanMay.pdf">«We'll, Be Quiet No More»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. The Outdoorsman. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://rliv.com/pic/TheOutdoorsmanMay.pdf">el original</a> el 3 de octubre de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado el 20 de septiembre de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=We%27ll%2C+Be+Quiet+No+More&rft.genre=book&rft.pub=The+Outdoorsman&rft_id=http%3A%2F%2Frliv.com%2Fpic%2FTheOutdoorsmanMay.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">Tiralla, N., Holzapfel, M. & Ansorge, H. Feeding ecology of the wolf (<i>Canis</i> <i>lupus</i>) in a near-natural ecosystem in Mongolia. <i>Mamm Biol</i> 101, 83–89 (2021). <a rel="nofollow" class="external free" href="https://doi.org/10.1007/s42991-020-00093-z">https://doi.org/10.1007/s42991-020-00093-z</a></span> </li> <li id="cite_note-44"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-44">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://wolf.org/wp-content/uploads/2013/09/267alphastatus_spanish.pdf">Posición alfa, dominancia y división del trabajo en las manadas de lobos</a></span> </li> <li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080523222650/http://www.wolftrust.org.uk/a-reproduction.html">«Vida familiar del Lobo.»</a> Wolf Trust, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-46">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.zoologicodevallarta.com/FichasTecnias/Lobo.html">«Lobo canadiense»</a>. <i>www.zoologicodevallarta.com</i><span class="reference-accessdate">. Consultado el 12 de noviembre de 2021</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Lobo+canadiense&rft.genre=article&rft.jtitle=www.zoologicodevallarta.com&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.zoologicodevallarta.com%2FFichasTecnias%2FLobo.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-47"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-47">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20050505093101/http://www.dlia.org/atbi/species/animals/vertebrates/mammals/canidae/Canis_lupus.shtml">Lobo</a>, Discover Life in America, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mountainnature.com/Articles/WolvesCoyotes&Fox.htm">Lobos, Coyotes y Fox</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080215064749/http://www.mountainnature.com/Articles/WolvesCoyotes%26Fox.htm">Archivado</a> el 15 de febrero de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., MountainNature.com, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-49">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFJedrzejewski_W,_Schmidt_K,_Theuerkauf_J,_Jedrzejewska_B,_Okarma_H2001" class="citation publicación">Jedrzejewski W, Schmidt K, Theuerkauf J, Jedrzejewska B, Okarma H (2001). «Daily movements and territory use by radio-collared wolves (Canis lupus) in Bialowieza Primeval Forest in Poland». <i>Can. J. Zool.</i> <b>79</b>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Daily+movements+and+territory+use+by+radio-collared+wolves+%28Canis+lupus%29+in+Bialowieza+Primeval+Forest+in+Poland&rft.au=Jedrzejewski+W%2C+Schmidt+K%2C+Theuerkauf+J%2C+Jedrzejewska+B%2C+Okarma+H&rft.aulast=Jedrzejewski+W%2C+Schmidt+K%2C+Theuerkauf+J%2C+Jedrzejewska+B%2C+Okarma+H&rft.date=2001&rft.genre=article&rft.jtitle=Can.+J.+Zool.&rft.volume=79&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFW_Jedrzejewski,_K_Schmidt,_J_Theuerkauf,_BJ_edrzejewska_and_R_Kowalczyk" class="citation publicación">W Jedrzejewski, K Schmidt, J Theuerkauf, BJ edrzejewska and R Kowalczyk. <i>Territory size of wolves Canis lupus: linking local (Białowieża Primeval Forest, Poland) and Holarctic-scale patterns</i>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=W+Jedrzejewski%2C+K+Schmidt%2C+J+Theuerkauf%2C+BJ+edrzejewska+and+R+Kowalczyk&rft.aulast=W+Jedrzejewski%2C+K+Schmidt%2C+J+Theuerkauf%2C+BJ+edrzejewska+and+R+Kowalczyk&rft.btitle=Territory+size+of+wolves+Canis+lupus%3A+linking+local+%28Bia%C5%82owie%C5%BCa+Primeval+Forest%2C+Poland%29+and+Holarctic-scale+patterns&rft.genre=book&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFMech,_David1977" class="citation publicación">Mech, David (1977). «Wolf-pack Buffer Zones as Prey Reservoirs». <i>Science</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>198</b> (4314): pp. 320-321. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1126%2Fscience.198.4314.320">10.1126/science.198.4314.320</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Wolf-pack+Buffer+Zones+as+Prey+Reservoirs&rft.au=Mech%2C+David&rft.aulast=Mech%2C+David&rft.date=1977&rft.genre=article&rft.issue=4314&rft.jtitle=Science&rft.pages=pp.+320-321&rft.volume=198&rft_id=info%3Adoi%2F10.1126%2Fscience.198.4314.320&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFHuber" class="citation publicación">Huber, Đuro; Josip Kusak, Alojzije Frković, Goran Gužvica. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170811115411/http://www.environmental-studies.de/Wolf_mortality_Croatia.pdf">«Causes of wolf mortality in Croatia in the period 1986-2001»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. <i>Veterinarski Arhiv</i> <b>72</b> (3): 131-139. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.environmental-studies.de/Wolf_mortality_Croatia.pdf">el original</a> el 11 de agosto de 2017<span class="reference-accessdate">. Consultado el 20 de julio de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Causes+of+wolf+mortality+in+Croatia+in+the+period+1986-2001&rft.au=Huber%2C+%C4%90uro&rft.aufirst=%C4%90uro&rft.aulast=Huber&rft.genre=article&rft.issue=3&rft.jtitle=Veterinarski+Arhiv&rft.pages=131-139&rft.volume=72&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.environmental-studies.de%2FWolf_mortality_Croatia.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span> <span style="display:none;font-size:100%" class="error citation-comment">La referencia utiliza el parámetro obsoleto <code>|coautores=</code> (<a href="/wiki/Ayuda:Errores_en_las_referencias#deprecated_params" title="Ayuda:Errores en las referencias">ayuda</a>)</span></span> </li> <li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFMech,_D1994" class="citation publicación">Mech, D (1994). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090421011436/http://www.wolf.org/wolves/learn/basic/resources/mech_pdfs/189bufferzones.pdf">«Buffer zones of territories of gray wolves as regions of intraspecific strife»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. <i>Journal of mammalogy</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>75</b>: 199-202. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolf.org/wolves/learn/basic/resources/mech_pdfs/189bufferzones.pdf">el original</a> el 21 de abril de 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Buffer+zones+of+territories+of+gray+wolves+as+regions+of+intraspecific+strife&rft.au=Mech%2C+D&rft.aulast=Mech%2C+D&rft.date=1994&rft.genre=article&rft.jtitle=Journal+of+mammalogy&rft.pages=199-202&rft.volume=75&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wolf.org%2Fwolves%2Flearn%2Fbasic%2Fresources%2Fmech_pdfs%2F189bufferzones.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFHarrington_F,_Mech_D1979" class="citation publicación">Harrington F, Mech D (1979). «Wolf Howling and Its Role in Territory Maintenance». <i>Behavior</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span> <b>68</b> (3-4): 207-249(43). <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.1163%2F156853979X00322">10.1163/156853979X00322</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Wolf+Howling+and+Its+Role+in+Territory+Maintenance&rft.au=Harrington+F%2C+Mech+D&rft.aulast=Harrington+F%2C+Mech+D&rft.date=1979&rft.genre=article&rft.issue=3-4&rft.jtitle=Behavior&rft.pages=207-249%2843%29&rft.volume=68&rft_id=info%3Adoi%2F10.1163%2F156853979X00322&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080216022848/http://www.wolfpark.org/wolffaq.html">«Preguntas frecuentes sobre los lobos.»</a> Parque de Lobo, Consultado el 29 de septiembre de 2009.</span> </li> <li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080209204319/http://www.wolfdancer.org/communication/">Communication</a>, Wolfdancer Holding Company, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">Fred Harrington, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.pbs.org/wgbh/nova/wolves/howl.html">¿Que es un aullido?</a>, NOVA Online, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://kiza.kcore.de/wolfpaper-archive/2001-02-07">Estudio sobre Lobos Noruegos</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080515123029/http://kiza.kcore.de/wolfpaper-archive/2001-02-07">Archivado</a> el 15 de mayo de 2008 en <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>., Archivos fotográficos, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text">Wozencraft, W. C., Wilson, D. E., and Reeder, D. M. (eds). ed. Mammal Species of the World. <a href="/wiki/Johns_Hopkins_University_Press" title="Johns Hopkins University Press">Johns Hopkins University Press</a>. <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0801882214" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8018-8221-4</a>. <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.bucknell.edu/msw3">http://www.bucknell.edu/msw3</a></span> </li> <li id="cite_note-IUCN-60"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-IUCN_60-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-IUCN_60-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-IUCN_60-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-IUCN_60-3"><sup><i><b>d</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-IUCN_60-4"><sup><i><b>e</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-IUCN_60-5"><sup><i><b>f</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.iucnredlist.org/details/3746">IUCN Red List - Canis Lupus</a>, iucnredlist.org, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bioenciclopedia.com/en-donde-viven-los-lobos/">«¿En dónde viven los lobos? BioEnciclopedia 2019»</a>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=%C2%BFEn+d%C3%B3nde+viven+los+lobos%3F+BioEnciclopedia+2019&rft.genre=book&rft_id=https%3A%2F%2Fwww.bioenciclopedia.com%2Fen-donde-viven-los-lobos%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-DOGS-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-DOGS_62-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFCoppinger,_Ray2001" class="citation libro">Coppinger, Ray (2001). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/dogsstartlingnew00raym/page/352"><i>Dogs: a Startling New Understanding of Canine Origin, Behavior and Evolution</i></a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Nueva York: Scribner. p. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/dogsstartlingnew00raym/page/352">352</a>. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0684855305" title="Especial:FuentesDeLibros/0684855305">0684855305</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Coppinger%2C+Ray&rft.aulast=Coppinger%2C+Ray&rft.btitle=Dogs%3A+a+Startling+New+Understanding+of+Canine+Origin%2C+Behavior+and+Evolution&rft.date=2001&rft.genre=book&rft.isbn=0684855305&rft.pages=352&rft.place=Nueva+York&rft.pub=Scribner&rft_id=https%3A%2F%2Farchive.org%2Fdetails%2Fdogsstartlingnew00raym%2Fpage%2F352&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-petwolf-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-petwolf_63-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090822050232/http://www.wolfpark.org/wolfdogs/children_and_wolfdogs.html">«Of Wolves, Wolf Hybrids and Children»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Wolf Park. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolfpark.org/wolfdogs/children_and_wolfdogs.html">el original</a> el 22 de agosto de 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Of+Wolves%2C+Wolf+Hybrids+and+Children&rft.genre=book&rft.pub=Wolf+Park&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wolfpark.org%2Fwolfdogs%2Fchildren_and_wolfdogs.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-training2-64"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-training2_64-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090823115212/http://www.wolfpark.org/training/Example-1.html">«Wolf Training and Socialisation: Example #1»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Wolf Park. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolfpark.org/training/Example-1.html">el original</a> el 23 de agosto de 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Wolf+Training+and+Socialisation%3A+Example+%231&rft.genre=book&rft.pub=Wolf+Park&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wolfpark.org%2Ftraining%2FExample-1.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text">G. González, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.elcorreodeburgos.com/noticias/2009-08-02/la-exposicion-sobre-el-lobo-homenaje-al-pozano-felix-rodriguez-de-la-fuente">La exposición sobre el lobo homenaje al pozano Félix Rodríguez de la Fuente</a>, El Correo de Burgos, Consultado el 3 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-66"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-66">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.entrelobos.es/#/sinopsis">Sinopsis de la película</a></span> </li> <li id="cite_note-Geist1-67"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Geist1_67-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Geist1_67-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080910164737/http://wolfcrossing.org/blog/wp-content/uploads/2007/10/carnegie-no1.pdf">«Statement by Valerius Geist pertaining to the death of Kenton Carnegie»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. Wolf Crossing. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://wolfcrossing.org/blog/wp-content/uploads/2007/10/carnegie-no1.pdf">el original</a> el 10 de septiembre de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de septiembre de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Statement+by+Valerius+Geist+pertaining+to+the+death+of+Kenton+Carnegie&rft.genre=book&rft.pub=Wolf+Crossing&rft_id=http%3A%2F%2Fwolfcrossing.org%2Fblog%2Fwp-content%2Fuploads%2F2007%2F10%2Fcarnegie-no1.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-wolves&humans-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-wolves&humans_68-0">↑</a></span> <span class="reference-text">Fritts, S.H., Stephenson, R.O., Hayes, R.D. & Boitani, L. 2003. <i>Wolves and Humans</i> in L. D. Mech, and L. Boitani, editors. <i>Wolves behavior, ecology and conservation</i>. The <a href="/wiki/University_of_Chicago_Press" title="University of Chicago Press">University of Chicago Press</a>, Chicago, Illinois. USA.</span> </li> <li id="cite_note-autogenerated2-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-autogenerated2_69-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081003083750/http://westinstenv.org/wp-content/Geist_when-do-wolves-become-dangerous-to-humans.pdf">«When do Wolves Become Dangerous to Humans?»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. Valerius Geist, Professor Emeritus of Environmental Science, Universidad de Calgary, Calgary, Alberta, Canadá. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://westinstenv.org/wp-content/Geist_when-do-wolves-become-dangerous-to-humans.pdf">el original</a> el 3 de octubre de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado el 30 de septiembre de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=When+do+Wolves+Become+Dangerous+to+Humans%3F&rft.genre=book&rft.pub=Valerius+Geist%2C+Professor+Emeritus+of+Environmental+Science%2C+Universidad+de+Calgary%2C+Calgary%2C+Alberta%2C+Canad%C3%A1&rft_id=http%3A%2F%2Fwestinstenv.org%2Fwp-content%2FGeist_when-do-wolves-become-dangerous-to-humans.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-Attacks-70"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-Attacks_70-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Attacks_70-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-Attacks_70-2"><sup><i><b>c</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070927173051/http://www.nina.no/archive/nina/Publikasjoner/oppdragsmelding/NINA-OM731.pdf">«The Fear of Wolves: A Review of Wolf Attacks on Humans»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. Norsk Institutt for Naturforskning. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.nina.no/archive/nina/Publikasjoner/oppdragsmelding/NINA-OM731.pdf">el original</a> el 27 de septiembre de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado el 26 de junio de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=The+Fear+of+Wolves%3A+A+Review+of+Wolf+Attacks+on+Humans&rft.genre=book&rft.pub=Norsk+Institutt+for+Naturforskning&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.nina.no%2Farchive%2Fnina%2FPublikasjoner%2Foppdragsmelding%2FNINA-OM731.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-AQ-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-AQ_71-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span id="CITAREFMader,_TR" class="citation web">Mader, TR. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070529160435/http://www.aws.vcn.com/wolf_attacks_on_humans.html">«Wolf attacks on humans»</a>. Abundant Wildlife Society of North America. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.aws.vcn.com/wolf_attacks_on_humans.html">el original</a> el 29 de mayo de 2007<span class="reference-accessdate">. Consultado el 31 de mayo de 2007</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Mader%2C+TR&rft.aulast=Mader%2C+TR&rft.btitle=Wolf+attacks+on+humans&rft.genre=book&rft.pub=Abundant+Wildlife+Society+of+North+America&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.aws.vcn.com%2Fwolf_attacks_on_humans.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text">Cagnolaro L., M. Comencini, A. Martinoli, A. Oriani, 1996. Dati storici sulla presenza e su casi di antropofagia del lupo nella Padania centrale. In F. Cecere (ed.) 1996, Atti del Convegno "Dalla parte del lupo", serie atti e studi de WWF Italia n° 10, 83:99.</span> </li> <li id="cite_note-humanprey-73"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-humanprey_73-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><i>Wolf Attacks on Humans</i>, Will Graves y Valerius Geist, <i>Wolves in Russia</i>. Detselig Enterprises Ltd. 210, 1220 Kensington Road NW, Calgary, Alberta T2N 3P5. USA.</span> </li> <li id="cite_note-NO-74"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-NO_74-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080529091945/http://www.lcie.org/Docs/Regions/Baltic/Linnell%20AZL%20Wolf%20attacks%20in%20Fennoscandia.pdf">«Is the fear of wolves justified? A Fennoscandian perspective»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. Acta Zoologica Lituanica, 2003, Volumen 13, Numerus 1. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.lcie.org/Docs/Regions/Baltic/Linnell%20AZL%20Wolf%20attacks%20in%20Fennoscandia.pdf">el original</a> el 29 de mayo de 2008<span class="reference-accessdate">. Consultado el 9 de mayo de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Is+the+fear+of+wolves+justified%3F+A+Fennoscandian+perspective&rft.genre=book&rft.pub=Acta+Zoologica+Lituanica%2C+2003%2C+Volumen+13%2C+Numerus+1&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.lcie.org%2FDocs%2FRegions%2FBaltic%2FLinnell%2520AZL%2520Wolf%2520attacks%2520in%2520Fennoscandia.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-attaques-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-attaques_75-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFMoriceau,_Jean-Marc2007" class="citation libro">Moriceau, Jean-Marc (2007). <i>Histoire du méchant loup : 3 000 attaques sur l'homme en France</i>. París: Fayard. p. 623. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/2213628807" title="Especial:FuentesDeLibros/2213628807">2213628807</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Moriceau%2C+Jean-Marc&rft.aulast=Moriceau%2C+Jean-Marc&rft.btitle=Histoire+du+m%C3%A9chant+loup+%3A+3+000+attaques+sur+l%27homme+en+France&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=2213628807&rft.pages=623&rft.place=Par%C3%ADs&rft.pub=Fayard&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-singh-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-singh_76-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFRajpurohit,_Kishan_Singh1999" class="citation libro">Rajpurohit, Kishan Singh (1999). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090207131844/http://www.mexicanwolf.0catch.com/Human%20Toll%20articles/e-liite%202%20Hazaribagh%20wolves.pdf"><i>Child Lifting: Wolves in Hazaribagh, India</i></a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. <small>ISSN 0044-7447</small>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.mexicanwolf.0catch.com/Human%20Toll%20articles/e-liite%202%20Hazaribagh%20wolves.pdf">el original</a> el 7 de febrero de 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado el 19 de abril de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Rajpurohit%2C+Kishan+Singh&rft.aulast=Rajpurohit%2C+Kishan+Singh&rft.btitle=Child+Lifting%3A+Wolves+in+Hazaribagh%2C+India&rft.date=1999&rft.genre=book&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.mexicanwolf.0catch.com%2FHuman%2520Toll%2520articles%2Fe-liite%25202%2520Hazaribagh%2520wolves.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-McNay-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-McNay_77-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wildlife.alaska.gov/pubs/techpubs/research_pdfs/techb13p1.pdf">«A Case History of Wolf-Human Encounters in Alaska and Canada»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span>. Alaska Department of Fish and Game Wildlife Technical Bulletin<span class="reference-accessdate">. Consultado el 17 de agosto de 2008</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=A+Case+History+of+Wolf-Human+Encounters+in+Alaska+and+Canada&rft.genre=book&rft.pub=Alaska+Department+of+Fish+and+Game+Wildlife+Technical+Bulletin&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wildlife.alaska.gov%2Fpubs%2Ftechpubs%2Fresearch_pdfs%2Ftechb13p1.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text">Geronimo, <i>Geronim His Own Story: The Autobiography of a Great Patriot Warrior</i>, Plume, <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/0452011558" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-452-01155-8</a></span> </li> <li id="cite_note-WOLFHUNT-79"><span class="mw-cite-backlink">↑ <a href="#cite_ref-WOLFHUNT_79-0"><sup><i><b>a</b></i></sup></a> <a href="#cite_ref-WOLFHUNT_79-1"><sup><i><b>b</b></i></sup></a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090714130911/http://www.albertabushadventures.com/wolf_hunting.html">«Alberta Canada Wolf & Coyote Hunts with Alberta Bush Adventures Hunting Guides»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Alberta Bush Adventures. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.albertabushadventures.com/wolf_hunting.html">el original</a> el 14 de julio de 2009<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Alberta+Canada+Wolf+%26+Coyote+Hunts+with+Alberta+Bush+Adventures+Hunting+Guides&rft.genre=book&rft.pub=Alberta+Bush+Adventures&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.albertabushadventures.com%2Fwolf_hunting.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-TEDDY-80"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-TEDDY_80-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span id="CITAREFTheodore_Roosevelt1893" class="citation web"><a href="/wiki/Theodore_Roosevelt" title="Theodore Roosevelt">Theodore Roosevelt</a> (1893). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20130105020030/http://www.fullbooks.com/Hunting-the-Grisly-and-Other-Sketches3.html">«Hunting the Grisly and Other Sketches»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Full Books. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fullbooks.com/Hunting-the-Grisly-and-Other-Sketches3.html">el original</a> el 5 de enero de 2013<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Theodore+Roosevelt&rft.aulast=Theodore+Roosevelt&rft.btitle=Hunting+the+Grisly+and+Other+Sketches&rft.date=1893&rft.genre=book&rft.pub=Full+Books&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fullbooks.com%2FHunting-the-Grisly-and-Other-Sketches3.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20080403024620/http://www.civilization.ca/hist/cae/foo90e.html">Civilization.ca - Canadian Arctic Expedition</a>, civilization.ca, Consultado el 19 de agosto de 2009</span> </li> <li id="cite_note-Prohunt-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Prohunt_82-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20170831083342/http://alaskawolves.org/Blog/DF21F183-DA44-432D-8F73-D9C8DC0BE859_files/Alaska">«Game board says yes to aerial shooting of wolves»</a> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(PDF)</span> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. alaskawolves.org. 2000. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://alaskawolves.org/Blog/DF21F183-DA44-432D-8F73-D9C8DC0BE859_files/Alaska%20Peninsula%20wolf%20control,%20FDNM,%20ADN.pdf">el original</a> el 31 de agosto de 2017<span class="reference-accessdate">. Consultado el 22 de agosto de 2009</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=Game+board+says+yes+to+aerial+shooting+of+wolves&rft.date=2000&rft.genre=book&rft.pub=alaskawolves.org&rft_id=http%3A%2F%2Falaskawolves.org%2FBlog%2FDF21F183-DA44-432D-8F73-D9C8DC0BE859_files%2FAlaska%2520Peninsula%2520wolf%2520control%2C%2520FDNM%2C%2520ADN.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-83"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-83">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFVanderpool20_de_junio_de_2002" class="citation publicación">Vanderpool, Tim (20 de junio de 2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.tucsonweekly.com/gbase/Currents/Content?oid=oid%3A45520"><i>Politics of the Wolf</i></a>. Tucson Weekly<span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de agosto de 2006</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Vanderpool%2C+Tim&rft.aufirst=Tim&rft.aulast=Vanderpool&rft.btitle=Politics+of+the+Wolf&rft.date=20+de+junio+de+2002&rft.genre=book&rft.pub=Tucson+Weekly&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.tucsonweekly.com%2Fgbase%2FCurrents%2FContent%3Foid%3Doid%253A45520&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060830164132/http://www.defenders.org/wolfcomp.html">«The Bailey Wildlife Foundation Wolf Compensation Trust»</a>. Defenders of Wildlife. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.defenders.org/wolfcomp.html">el original</a> el 30 de agosto de 2006<span class="reference-accessdate">. Consultado el 27 de agosto de 2006</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.btitle=The+Bailey+Wildlife+Foundation+Wolf+Compensation+Trust&rft.genre=book&rft.pub=Defenders+of+Wildlife&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.defenders.org%2Fwolfcomp.html&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-85">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="web"></cite><span class="citation web"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060419023048/http://www.fws.gov/ifw2es/mexicanwolf/pdf/MexicanWolfFactSheet2006.pdf">«USFWS»</a>. <i>Mexican Grey Wolf Fact Sheet</i>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.fws.gov/ifw2es/mexicanwolf/pdf/MexicanWolfFactSheet2006.pdf">el original</a> el 19 de abril de 2006<span class="reference-accessdate">. Consultado el 4 de mayo de 2006</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=USFWS&rft.genre=article&rft.jtitle=Mexican+Grey+Wolf+Fact+Sheet&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.fws.gov%2Fifw2es%2Fmexicanwolf%2Fpdf%2FMexicanWolfFactSheet2006.pdf&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070206132137/http://www.cybersamurai.net/Mythology/nordic_gods/LegendsSagas/Edda/ProseEdda/GylfaginningXXXI-XL.htm">Gylfaginning, XXXIV</a> (en inglés), cybersamurai.net, Consultado el 29 de septiembre de 2009</span> </li> <li id="cite_note-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-87">↑</a></span> <span class="reference-text"> <span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblegateway.com/passage/?search=Ezequiel++22%3A27&version=DHH">Ezequiel 22:27</a></span></span> </li> <li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblegateway.com/passage/?search=Mateo+10%3A16&version=DHH">Mateo 10:16</a></span></span> </li> <li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblegateway.com/passage/?search=Lucas+10%3A3&version=DHH">Lucas 10:3</a></span></span> </li> <li id="cite_note-90"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-90">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="plainlinks"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biblegateway.com/passage/?search=Hechos+20%3A29%2C+30&version=DHH">Hechos 20:29, 30</a></span></span> </li> <li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Perspicacia_para_comprender_las_Escrituras" title="Perspicacia para comprender las Escrituras">Perspicacia para comprender las Escrituras</a> volumen II.</span> </li> <li id="cite_note-Graves2-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Graves2_92-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="book"></cite><span id="CITAREFGraves,_Will2007" class="citation libro">Graves, Will (2007). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090802182158/http://www.wolvesinrussia.com/"><i>Wolves in Russia: Anxiety throughout the ages</i></a>. Calgary: Detselig Enterprises. p. 222. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/1550593323" title="Especial:FuentesDeLibros/1550593323">1550593323</a></small>. Archivado desde <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wolvesinrussia.com/">el original</a> el 2 de agosto de 2009.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Graves%2C+Will&rft.aulast=Graves%2C+Will&rft.btitle=Wolves+in+Russia%3A+Anxiety+throughout+the+ages&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=1550593323&rft.pages=222&rft.place=Calgary&rft.pub=Detselig+Enterprises&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wolvesinrussia.com%2F&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> <li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text"><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFLópez1977" class="citation publicación">López, Ana María (1977). <a rel="nofollow" class="external text" href="http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=51939">«Cinco poemas de Rubén Darío en Mundial Magazine»</a>. <i>Anales de literatura hispanoamericana</i> (6): 291-306. <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/0210-4547">0210-4547</a></small><span class="reference-accessdate">. Consultado el 12 de junio de 2012</span>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Cinco+poemas+de+Rub%C3%A9n+Dar%C3%ADo+en+Mundial+Magazine&rft.au=L%C3%B3pez%2C+Ana+Mar%C3%ADa&rft.aufirst=Ana+Mar%C3%ADa&rft.aulast=L%C3%B3pez&rft.date=1977&rft.genre=article&rft.issn=0210-4547&rft.issue=6&rft.jtitle=Anales+de+literatura+hispanoamericana&rft.pages=291-306&rft_id=http%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fservlet%2Farticulo%3Fcodigo%3D51939&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografía"><span id="Bibliograf.C3.ADa"></span>Bibliografía</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=28" title="Editar sección: Bibliografía"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><cite class="book"></cite><span id="CITAREFGraves,_Will2007" class="citation libro">Graves, Will (2007). <i>Wolves in Russia: Anxiety throughout the ages</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/1-55059-332-3" title="Especial:FuentesDeLibros/1-55059-332-3">1-55059-332-3</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Graves%2C+Will&rft.aulast=Graves%2C+Will&rft.btitle=Wolves+in+Russia%3A+Anxiety+throughout+the+ages&rft.date=2007&rft.genre=book&rft.isbn=1-55059-332-3&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="book"></cite><span id="CITAREFLinnaeus1758" class="citation libro"><a href="/wiki/Carlos_Linneo" title="Carlos Linneo"><span style="font-variant:small-caps">Linnaeus</span>, C.</a> (1758). <i><a href="/wiki/Systema_natur%C3%A6" title="Systema naturæ">Systema naturæ</a>: per regna tria naturaæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en latín)</span>. Tomo 1. Editio Decima Reformata. 1-824. Holmiæ (Estocolmo): Impensis Direct Laurentii Salvii. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://biodiversitylibrary.org/page/726886">Disponible en <i>Biodiversitas Heritage Library</i></a>. <small><a href="/wiki/Digital_object_identifier" class="mw-redirect" title="Digital object identifier">doi</a>:<a rel="nofollow" class="external text" href="https://dx.doi.org/10.5962%2Fbhl.title.542">10.5962/bhl.title.542</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=%3Cspan+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%22%3ELinnaeus%3C%2Fspan%3E%2C+C.&rft.aufirst=C.&rft.aulast=%3Cspan+style%3D%22font-variant%3Asmall-caps%22%3ELinnaeus%3C%2Fspan%3E&rft.btitle=Systema+natur%C3%A6%3A+per+regna+tria+natura%C3%A6%2C+secundum+classes%2C+ordines%2C+genera%2C+species%2C+cum+characteribus%2C+differentiis%2C+synonymis%2C+locis.&rft.date=1758&rft.genre=book&rft.pages=Disponible+en+%27%27Biodiversitas+Heritage+Library%27%27&rft.place=Holmi%C3%A6+%28Estocolmo%29&rft.pub=Impensis+Direct+Laurentii+Salvii.&rft.volume=Tomo+1.+Editio+Decima+Reformata&rft_id=info%3Adoi%2F10.5962%2Fbhl.title.542&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="book"></cite><span id="CITAREFPou,_Miguel2005" class="citation libro">Pou, Miguel (2005). <i>Félix, el amigo de los animales</i>. Madrid: Equipo Sirius. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-84-95495-63-1" title="Especial:FuentesDeLibros/978-84-95495-63-1">978-84-95495-63-1</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.au=Pou%2C+Miguel&rft.aulast=Pou%2C+Miguel&rft.btitle=F%C3%A9lix%2C+el+amigo+de+los+animales&rft.date=2005&rft.genre=book&rft.isbn=978-84-95495-63-1&rft.place=Madrid&rft.pub=Equipo+Sirius&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="book"></cite><span id="CITAREFSillero-Zubiri,_C.2009" class="citation libro">Sillero-Zubiri, C. (2009). «Family Canidae (Dogs)». En in: Wilson, D. E. & Mittermeier, R. A., ed. <i>Handbook of the Mammals of the World, Vol. 1. Carnivores</i> <span style="color:var(--color-subtle, #555 );">(en inglés)</span>. Barcelona: Lynx Edicions. pp. 352-447. <small><a href="/wiki/ISBN" title="ISBN">ISBN</a> <a href="/wiki/Especial:FuentesDeLibros/978-84-96553-49-1" title="Especial:FuentesDeLibros/978-84-96553-49-1">978-84-96553-49-1</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Handbook+of+the+Mammals+of+the+World%2C+Vol.+1.+Carnivores&rft.au=Sillero-Zubiri%2C+C.&rft.aulast=Sillero-Zubiri%2C+C.&rft.btitle=Family+Canidae+%28Dogs%29&rft.date=2009&rft.genre=bookitem&rft.isbn=978-84-96553-49-1&rft.pages=352-447&rft.place=Barcelona&rft.pub=Lynx+Edicions&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li> <li><cite class="journal"></cite><span id="CITAREFSuárez-Llanos,_Eva1997" class="citation publicación">Suárez-Llanos, Eva (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=5064787">«Loberos. Una historia terminada»</a>. <i>Biológica: conocer y conservar la naturaleza</i> (6). <small><a href="/wiki/ISSN" class="mw-redirect" title="ISSN">ISSN</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="//portal.issn.org/resource/issn/1138-0179">1138-0179</a></small>.</span><span title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fes.wikipedia.org%3ACanis+lupus&rft.atitle=Loberos.+Una+historia+terminada&rft.au=Su%C3%A1rez-Llanos%2C+Eva&rft.aulast=Su%C3%A1rez-Llanos%2C+Eva&rft.date=1997&rft.genre=article&rft.issn=1138-0179&rft.issue=6&rft.jtitle=Biol%C3%B3gica%3A+conocer+y+conservar+la+naturaleza&rft_id=https%3A%2F%2Fdialnet.unirioja.es%2Fservlet%2Farticulo%3Fcodigo%3D5064787&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal" class="Z3988"><span style="display:none;"> </span></span></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Enlaces_externos">Enlaces externos</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Canis_lupus&action=edit&section=29" title="Editar sección: Enlaces externos"><span>editar</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/20px-Wikispecies-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/40px-Wikispecies-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="941" data-file-height="1103" /></span></span> <a href="/wiki/Wikispecies" title="Wikispecies">Wikispecies</a> tiene un artículo sobre <b><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Canis_lupus" class="extiw" title="wikispecies:Canis lupus">Canis lupus</a></b>.</li> <li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></span></span> <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> alberga una galería multimedia sobre <b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Canis_lupus" class="extiw" title="commons:Canis lupus">lobos</a></b>.</li> <li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/20px-Wiktionary-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="19" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/40px-Wiktionary-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="370" data-file-height="350" /></span></span> <a href="/wiki/Wikcionario" title="Wikcionario">Wikcionario</a> tiene definiciones y otra información sobre <b><a href="https://es.wiktionary.org/wiki/lobo" class="extiw" title="wikt:lobo">lobo</a></b>.</li> <li><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Spanish_Wikiquote.SVG/20px-Spanish_Wikiquote.SVG.png" decoding="async" width="12" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/13/Spanish_Wikiquote.SVG/40px-Spanish_Wikiquote.SVG.png 2x" data-file-width="272" data-file-height="330" /></span></span> <a href="/wiki/Wikiquote" title="Wikiquote">Wikiquote</a> alberga frases célebres de o sobre <b><a href="https://es.wikiquote.org/wiki/lobo" class="extiw" title="q:lobo">Canis lupus</a></b>.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.signatus.org">Signatus.org</a> En defensa del lobo ibérico.</li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20060512162603/http://web.jet.es/simonmarti/wolf-1.au">Escucha el aullido del Lobo.</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.fogium.org">Sociedad Fogium Lupale.</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081003083750/http://westinstenv.org/wp-content/Geist_when-do-wolves-become-dangerous-to-humans.pdf">¿Cuándo los lobos se vuelven peligrosos para las personas?</a> <span style="color:var(--color-subtle,#555);">(en inglés)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090207131844/http://www.mexicanwolf.0catch.com/Human%20Toll%20articles/e-liite%202%20Hazaribagh%20wolves.pdf">Los lobos de Hazaribagh en la India</a> <span style="color:var(--color-subtle,#555);">(en inglés)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.wildlife.alaska.gov/pubs/techpubs/research_pdfs/techb13p1.pdf">Resumen histórico de encuentros documentados lobo/hombre en Alaska y Canadá</a> <span style="color:var(--color-subtle,#555);">(en inglés)</span></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.efeverde.com/noticias/la-conservacion-del-lobo-una-asignatura-aun-pendiente/">La conservación del Lobo una asignatura aún pendiente</a></li></ul> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r161257576">.mw-parser-output .mw-authority-control{margin-top:1.5em}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox table{margin:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox hr:last-child{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox+.mw-mf-linked-projects{display:none}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{display:flex;padding:0.5em;border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral,#eaecf0);color:var(--color-base,#202122)}.mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects ul li{margin-bottom:0}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa)}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#f8f9fa}.mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#eeeeff}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d);background-color:var(--background-color-neutral,#27292d);color:var(--color-base,#eaecf0)}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}@media(prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .mw-mf-linked-projects{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral,#27292d)!important;color:var(--color-base,#eaecf0)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox{border:1px solid var(--border-color-base,#72777d)!important;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#202122)!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox-list{border-color:#202122!important}html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .mw-authority-control .navbox th{background-color:#27292d!important}}</style><div class="mw-authority-control"><div role="navigation" class="navbox" aria-label="Navbox" style="width: inherit;padding:3px"><table class="hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit"><tbody><tr><th scope="row" class="navbox-group" style="width: 12%; text-align:center;"><a href="/wiki/Control_de_autoridades" title="Control de autoridades">Control de autoridades</a></th><td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:left;border-left-width:2px;border-left-style:solid;width:100%;padding:0px"><div style="padding:0em 0.25em"> <ul><li><b>Proyectos Wikimedia</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q18498" class="extiw" title="wikidata:Q18498">Q18498</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Canis_lupus">Canis lupus</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q18498%22">Q18498</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikiquote" title="Wikiquote"><img alt="Wikiquote" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/20px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/40px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> Citas célebres:</span> <span class="uid"><a href="https://es.wikiquote.org/wiki/Lobo" class="extiw" title="q:Lobo">Lobo</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikispecies" title="Wikispecies"><img alt="Wikispecies" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/20px-Wikispecies-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/40px-Wikispecies-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="941" data-file-height="1103" /></a></span> Especies:</span> <span class="uid"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Canis_lupus" class="extiw" title="species:Canis lupus">Canis lupus</a></span></li></ul> <hr /> <ul><li><b>Identificadores</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Espa%C3%B1a" title="Biblioteca Nacional de España">BNE</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://datos.bne.es/resource/XX531894">XX531894</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Francia" title="Biblioteca Nacional de Francia">BNF</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb119404374">119404374</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb119404374">(data)</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Gemeinsame_Normdatei" title="Gemeinsame Normdatei">GND</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://d-nb.info/gnd/4190195-2">4190195-2</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Library_of_Congress_Control_Number" title="Library of Congress Control Number">LCCN</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://id.loc.gov/authorities/sh2008020177">sh2008020177</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_la_Rep%C3%BAblica_Checa" title="Biblioteca Nacional de la República Checa">NKC</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=ph990410">ph990410</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Biblioteca_Nacional_de_Israel" title="Biblioteca Nacional de Israel">NLI</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nli.org.il/en/authorities/987007544929005171">987007544929005171</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Art_%26_Architecture_Thesaurus" title="Art & Architecture Thesaurus">AAT</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://vocab.getty.edu/page/aat/300265715">300265715</a></span></li> <li><b>Diccionarios y enciclopedias</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclopedia_Brit%C3%A1nica" title="Enciclopedia Británica">Britannica</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.britannica.com/animal/gray-wolf">url</a></span></li> <li><b>Bases de datos taxonómicas</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Animal_Diversity_Web" title="Animal Diversity Web">ADW</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://animaldiversity.org/accounts/Canis_lupus/">Canis_lupus</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">BOLD:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://bench.boldsystems.org/index.php/TaxBrowser_TaxonPage?taxid=12514">12514</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/BioLib" title="BioLib">BioLib</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.biolib.cz/en/taxon/id1857">1857</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Comisi%C3%B3n_Nacional_para_el_Conocimiento_y_Uso_de_la_Biodiversidad" title="Comisión Nacional para el Conocimiento y Uso de la Biodiversidad">CONABIO</a>:</span> <span class="uid">185056MAMIFB501112</span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Dyntaxa" title="Dyntaxa">Dyntaxa</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.dyntaxa.se/taxon/info/267320">267320</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Enciclopedia_de_la_vida" title="Enciclopedia de la vida">EOL</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://eol.org/pages/328607">328607</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/European_Nature_Information_System" class="mw-redirect" title="European Nature Information System">EUNIS</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://eunis.eea.europa.eu/species/1367">1367</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Fauna_Europaea" title="Fauna Europaea">Fauna Europaea</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eu-nomen.eu/portal/taxon.php?GUID=urn:lsid:faunaeur.org:taxname:305289">305289</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Global_Biodiversity_Information_Facility" title="Global Biodiversity Information Facility">GBIF</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.gbif.org/species/5219173">5219173</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">iNaturalist:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://inaturalist.org/taxa/42048">42048</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">OBIS:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://obis.org/taxon/1506689">1506689</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Sistema_Integrado_de_Informaci%C3%B3n_Taxon%C3%B3mica" title="Sistema Integrado de Información Taxonómica">ITIS</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.itis.gov/servlet/SingleRpt/SingleRpt?search_topic=TSN&search_value=180596">180596</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Mammal_Species_of_the_World" title="Mammal Species of the World">MSW</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.departments.bucknell.edu/biology/resources/msw3/browse.asp?s=y&id=14000738">14000738</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Centro_Nacional_para_la_Informaci%C3%B3n_Biotecnol%C3%B3gica" title="Centro Nacional para la Información Biotecnológica">NCBI</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Browser/wwwtax.cgi?mode=Info&id=9612">9612</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Paleobiology_Database" title="Paleobiology Database">Paleobiology Database</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/0/http://www.fossilworks.org/cgi-bin/bridge.pl?a=taxonInfo&taxon_no=44860">44860</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">Species+:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://speciesplus.net/#/taxon_concepts/4442">4442</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Uni%C3%B3n_Internacional_para_la_Conservaci%C3%B3n_de_la_Naturaleza" title="Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza">UICN</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://apiv3.iucnredlist.org/api/v3/taxonredirect/3746">3746</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Xeno-canto" title="Xeno-canto">Xeno-canto</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://xeno-canto.org/species/Canis-lupus">Canis-lupus</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Zoobank" title="Zoobank">Zoobank</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://zoobank.org/NomenclaturalActs/2F15C6CE-6C7A-4AF8-AE71-087151318E0E">2F15C6CE-6C7A-4AF8-AE71-087151318E0E</a></span></li> <li><b>Identificadores médicos</b></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><a href="/wiki/Medical_Subject_Headings" title="Medical Subject Headings">MeSH</a>:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?ui=D019596">D019596</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;">UMLS:</span> <span class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://evsexplore.semantics.cancer.gov/evsexplore/concept/ncim/C1510418">C1510418</a></span></li></ul> </div></td></tr></tbody></table></div><div class="mw-mf-linked-projects hlist"> <ul><li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikidata" title="Wikidata"><img alt="Wd" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/20px-Wikidata-logo.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/30px-Wikidata-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Wikidata-logo.svg/40px-Wikidata-logo.svg.png 2x" data-file-width="1050" data-file-height="590" /></a></span> Datos:</span> <span class="uid"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q18498" class="extiw" title="wikidata:Q18498">Q18498</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Commonscat"><img alt="Commonscat" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/40px-Commons-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span> Multimedia:</span> <span class="uid"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Canis_lupus">Canis lupus</a></span> / <span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:MediaSearch?type=image&search=%22Q18498%22">Q18498</a></span></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikiquote" title="Wikiquote"><img alt="Wikiquote" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/20px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/40px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> Citas célebres:</span> <span class="uid"><a href="https://es.wikiquote.org/wiki/Lobo" class="extiw" title="q:Lobo">Lobo</a></span></li> <li><span style="white-space:nowrap;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Wikispecies" title="Wikispecies"><img alt="Wikispecies" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/20px-Wikispecies-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/df/Wikispecies-logo.svg/40px-Wikispecies-logo.svg.png 1.5x" data-file-width="941" data-file-height="1103" /></a></span> Especies:</span> <span class="uid"><a href="https://species.wikimedia.org/wiki/Canis_lupus" class="extiw" title="species:Canis lupus">Canis lupus</a></span></li></ul> </div></div> <!-- NewPP limit report Parsed by mw‐web.eqiad.main‐66cb474b5d‐rmk7b Cached time: 20250407193019 Cache expiry: 2592000 Reduced expiry: false Complications: [show‐toc] CPU time usage: 0.724 seconds Real time usage: 1.000 second Preprocessor visited node count: 5276/1000000 Post‐expand include size: 137258/2097152 bytes Template argument size: 4925/2097152 bytes Highest expansion depth: 16/100 Expensive parser function count: 31/500 Unstrip recursion depth: 0/20 Unstrip post‐expand size: 96406/5000000 bytes Lua time usage: 0.405/10.000 seconds Lua memory usage: 8405462/52428800 bytes Number of Wikibase entities loaded: 31/400 --> <!-- Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template) 100.00% 772.795 1 -total 48.68% 376.173 1 Plantilla:Control_de_autoridades 19.61% 151.555 1 Plantilla:Listaref 16.30% 125.995 1 Plantilla:Ficha_de_taxón 15.85% 122.508 1 Plantilla:Ficha 9.29% 71.767 25 Plantilla:Cita_web 4.79% 37.021 1 Plantilla:IUCN 3.93% 30.395 2 Plantilla:Propiedad 3.52% 27.207 13 Plantilla:Cita_publicación 2.24% 17.324 9 Plantilla:Cita_libro --> <!-- Saved in parser cache with key eswiki:pcache:28722:|#|:idhash:canonical and timestamp 20250407193019 and revision id 166591966. Rendering was triggered because: page-view --> </div><!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://auth.wikimedia.org/loginwiki/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Obtenido de «<a dir="ltr" href="https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Canis_lupus&oldid=166591966">https://es.wikipedia.org/w/index.php?title=Canis_lupus&oldid=166591966</a>»</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Especial:Categor%C3%ADas" title="Especial:Categorías">Categorías</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Mam%C3%ADferos_no_amenazados" title="Categoría:Mamíferos no amenazados">Mamíferos no amenazados</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:C%C3%A1nidos_(Canidae)_no_amenazados" title="Categoría:Cánidos (Canidae) no amenazados">Cánidos (Canidae) no amenazados</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Canis_lupus" title="Categoría:Canis lupus">Canis lupus</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Carn%C3%ADvoros_de_Am%C3%A9rica_del_Norte" title="Categoría:Carnívoros de América del Norte">Carnívoros de América del Norte</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:C%C3%A1nidos_de_Asia" title="Categoría:Cánidos de Asia">Cánidos de Asia</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Carn%C3%ADvoros_de_Europa" title="Categoría:Carnívoros de Europa">Carnívoros de Europa</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Mam%C3%ADferos_descritos_en_1758" title="Categoría:Mamíferos descritos en 1758">Mamíferos descritos en 1758</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Taxones_descritos_por_Carlos_Linneo" title="Categoría:Taxones descritos por Carlos Linneo">Taxones descritos por Carlos Linneo</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Superdepredadores" title="Categoría:Superdepredadores">Superdepredadores</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Categorías ocultas: <ul><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1ginas_con_referencias_web_sin_URL" title="Categoría:Wikipedia:Páginas con referencias web sin URL">Wikipedia:Páginas con referencias web sin URL</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1ginas_con_referencias_sin_URL_y_con_fecha_de_acceso" title="Categoría:Wikipedia:Páginas con referencias sin URL y con fecha de acceso">Wikipedia:Páginas con referencias sin URL y con fecha de acceso</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1ginas_con_referencias_con_par%C3%A1metros_obsoletos" title="Categoría:Wikipedia:Páginas con referencias con parámetros obsoletos">Wikipedia:Páginas con referencias con parámetros obsoletos</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:P%C3%A1ginas_con_enlaces_m%C3%A1gicos_de_ISBN" title="Categoría:Wikipedia:Páginas con enlaces mágicos de ISBN">Wikipedia:Páginas con enlaces mágicos de ISBN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_buenos" title="Categoría:Wikipedia:Artículos buenos">Wikipedia:Artículos buenos</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_georgiano" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en georgiano">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en georgiano</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_baskir" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en baskir">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en baskir</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_ingl%C3%A9s" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en inglés">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en inglés</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_coreano" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en coreano">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en coreano</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_noruego_(bokm%C3%A5l)" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en noruego (bokmål)">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en noruego (bokmål)</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_%C3%A1rabe" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en árabe">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en árabe</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_fris%C3%B3n_del_Saterland" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en frisón del Saterland">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en frisón del Saterland</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_destacados_en_la_Wikipedia_en_afrik%C3%A1ans" title="Categoría:Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en afrikáans">Wikipedia:Artículos destacados en la Wikipedia en afrikáans</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:P%C3%A1ginas_que_usan_im%C3%A1genes_m%C3%BAltiples_con_im%C3%A1genes_escaladas_manualmente" title="Categoría:Páginas que usan imágenes múltiples con imágenes escaladas manualmente">Páginas que usan imágenes múltiples con imágenes escaladas manualmente</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_BNE" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores BNE">Wikipedia:Artículos con identificadores BNE</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_BNF" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores BNF">Wikipedia:Artículos con identificadores BNF</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_GND" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores GND">Wikipedia:Artículos con identificadores GND</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_LCCN" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN">Wikipedia:Artículos con identificadores LCCN</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Art%C3%ADculos_con_identificadores_AAT" title="Categoría:Wikipedia:Artículos con identificadores AAT">Wikipedia:Artículos con identificadores AAT</a></li><li><a href="/wiki/Categor%C3%ADa:Wikipedia:Control_de_autoridades_con_m%C3%A1s_de_30_elementos" title="Categoría:Wikipedia:Control de autoridades con más de 30 elementos">Wikipedia:Control de autoridades con más de 30 elementos</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Esta página se editó por última vez el 3 abr 2025 a las 11:23.</li> <li id="footer-info-copyright">El texto está disponible bajo la <a href="/wiki/Wikipedia:Texto_de_la_Licencia_Creative_Commons_Atribuci%C3%B3n-CompartirIgual_4.0_Internacional" title="Wikipedia:Texto de la Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0 Internacional">Licencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 4.0</a>; pueden aplicarse cláusulas adicionales. Al usar este sitio aceptas nuestros <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Terms_of_Use/es">términos de uso</a> y nuestra <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Policy:Privacy_policy/es">política de privacidad</a>.<br />Wikipedia® es una marca registrada de la <a rel="nofollow" class="external text" href="https://wikimediafoundation.org/es/">Fundación Wikimedia</a>, una organización sin ánimo de lucro.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy/es">Política de privacidad</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia:Acerca_de">Acerca de Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Limitaci%C3%B3n_general_de_responsabilidad">Limitación de responsabilidad</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Código de conducta</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Desarrolladores</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/es.wikipedia.org">Estadísticas</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement/es">Declaración de cookies</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//es.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Canis_lupus&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Versión para móviles</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://www.wikimedia.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29"><img src="/static/images/footer/wikimedia.svg" width="25" height="25" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></picture></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" lang="en" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Buscar</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Buscar en Wikipedia"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Especial:Buscar"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Buscar</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <nav aria-label="Contenidos" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-sticky-header-toc vector-sticky-header-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-sticky-header-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-sticky-header-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Cambiar a la tabla de contenidos" > <label id="vector-sticky-header-toc-label" for="vector-sticky-header-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Cambiar a la tabla de contenidos</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-sticky-header-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" ><span class="mw-page-title-main">Canis lupus</span></div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>191 idiomas</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Añadir tema</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="mw-portlet mw-portlet-dock-bottom emptyPortlet" id="p-dock-bottom"> <ul> </ul> </div> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-6f7c94ff49-tr888","wgBackendResponseTime":201,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.724","walltime":"1.000","ppvisitednodes":{"value":5276,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":137258,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":4925,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":16,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":31,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":96406,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":31,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 772.795 1 -total"," 48.68% 376.173 1 Plantilla:Control_de_autoridades"," 19.61% 151.555 1 Plantilla:Listaref"," 16.30% 125.995 1 Plantilla:Ficha_de_taxón"," 15.85% 122.508 1 Plantilla:Ficha"," 9.29% 71.767 25 Plantilla:Cita_web"," 4.79% 37.021 1 Plantilla:IUCN"," 3.93% 30.395 2 Plantilla:Propiedad"," 3.52% 27.207 13 Plantilla:Cita_publicación"," 2.24% 17.324 9 Plantilla:Cita_libro"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.405","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":8405462,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-66cb474b5d-rmk7b","timestamp":"20250407193019","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Canis lupus","url":"https:\/\/es.wikipedia.org\/wiki\/Canis_lupus","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q18498","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q18498","author":{"@type":"Organization","name":"Colaboradores de los proyectos Wikimedia"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-01-18T02:59:22Z","dateModified":"2025-04-03T11:23:16Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/5\/5a\/Canis_lupus_265b.jpg","headline":"especie de mam\u00edferos"}</script> </body> </html>