CINXE.COM
НапэкӀуэцӀ Мэзкуу и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн - Уикипедиэ
<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-not-available" lang="kbd" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>НапэкӀуэцӀ Мэзкуу и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн - Уикипедиэ</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-disabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-sticky-header-enabled vector-toc-not-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )kbdwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":true,"wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["",""],"wgDefaultDateFormat":"dmy", "wgMonthNames":["","ЩӀышылэ","Мазае","Гъатхэпэ","Мэлыжьыхь","Накъыгъэ","Мэкъуауэгъуэ","Бадзэуэгъуэ","ШыщхьэӀу","ФокӀадэ","Жэпуэгъуэ","ЩэкӀуэгъуэ","Дыгъэгъазэ"],"wgRequestId":"903f1dbc-1ed1-43e6-b951-f19612b82082","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Мэзкуу","wgTitle":"Мэзкуу","wgCurRevisionId":46506,"wgRevisionId":0,"wgArticleId":283,"wgIsArticle":false,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"edit","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":[],"wgPageViewLanguage":"kbd","wgPageContentLanguage":"kbd","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Мэзкуу","wgRelevantArticleId":283,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true, "wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"kbd","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"kbd"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":10000,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading", "skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.charinsert.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["mediawiki.action.edit.collapsibleFooter","site","mediawiki.page.ready","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.charinsert","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kbd&modules=ext.charinsert.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=kbd&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=kbd&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.16"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="noindex,nofollow,max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Moscow%2C_Russia.svg/1200px-Flag_of_Moscow%2C_Russia.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="802"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Moscow%2C_Russia.svg/800px-Flag_of_Moscow%2C_Russia.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="534"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Moscow%2C_Russia.svg/640px-Flag_of_Moscow%2C_Russia.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="427"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="НапэкӀуэцӀ Мэзкуу и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн - Уикипедиэ"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//kbd.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Зэгъэзэхуэжын" href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Уикипедиэ (kbd)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//kbd.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.kbd"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Уикипедиэ — Atom-тыныгъэ" href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:RecentChanges&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Мэзкуу rootpage-Мэзкуу skin-vector-2022 action-edit"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Jump to content</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" title="Main menu" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Main menu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Main menu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Main menu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">гъэпщкӀун</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Навигацэ </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-description" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D0%BA%D3%80%D1%83%D1%8D%D1%86%D3%80_%D0%BD%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%8B%D1%89%D1%85%D1%8C%D1%8D" title="НапэкӀуэцӀ нэхъыщхьэм кӀуэн [z]" accesskey="z"><span>Нэхъыщхьэ</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8D:%D0%93%D1%83%D0%BF%D1%8B%D0%BC_%D0%B8_%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB" title="Проэтым теухуауэ, уэ епщӀэфынур, дэнэ сыт щыӀэми"><span>Гупым и порталыр</span></a></li><li id="n-forum" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8D:%D0%A3%D1%8D%D1%80%D1%88%D1%8D%D1%80%D1%8B%D0%BF%D3%80%D1%8D"><span>УэршэрыпӀэ</span></a></li><li id="n-index" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8D:%D0%97%D1%8D%D1%85%D1%8D%D0%B4%D0%B7%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%8D_%D1%85%D1%8C%D1%8D%D1%80%D1%8B%D1%84%D1%8B%D0%BB%D1%8A%D1%8B%D0%BC%D0%BA%D3%80%D1%8D"><span>Зэхэдзыгъуэ А—Ӏу</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:RecentChanges" title="Иужьырей зэхъуэкӀыныгъэхэм я тхылъ [r]" accesskey="r"><span>Зэгъэзэхуэжагъащӏэхэр</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:Random" title="ЗэрамыщӀэкӀэ хэха напэкӀуэцӀ еплъын [x]" accesskey="x"><span>Зыпэмыплъа напэкӀуэцӀ</span></a></li><li id="n-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:SpecialPages"><span>НапэкӀуэцӀ лажьэхэр</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/%D0%9D%D0%B0%D0%BF%D1%8D%D0%BA%D3%80%D1%83%D1%8D%D1%86%D3%80_%D0%BD%D1%8D%D1%85%D1%8A%D1%8B%D1%89%D1%85%D1%8C%D1%8D" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Уикипедиэ" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-kbd.svg" style="width: 7.4375em; height: 1.25em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-kbd.svg" width="105" height="12" style="width: 6.5625em; height: 0.75em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:Search" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Мы псалъэр къэлъыхъуэн [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Лъыхъуэн</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Уикипедиэ къыщылъыхъуэн" aria-label="Уикипедиэ къыщылъыхъуэн" autocapitalize="sentences" title="Мы псалъэр къэлъыхъуэн [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Служебная:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Лъыхъуэн</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Уи Ӏэмэпсымэхэр"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Appearance" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Appearance</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=kbd.wikipedia.org&uselang=kbd" class=""><span>Тыхь хуэщӀын</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:CreateAccount&returnto=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&returntoquery=action%3Dedit" title="You are encouraged to create an account and log in; however, it is not mandatory" class=""><span>Аккаунт зэгъэпэщын</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:UserLogin&returnto=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&returntoquery=action%3Dedit" title="Мыбдеж системэм зиптхэфынущ, ауэ ар Ӏэмалыншэкъым. [o]" accesskey="o" class=""><span>Ихьэн</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="More options" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Уи Ӏэмэпсымэхэр" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Уи Ӏэмэпсымэхэр</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="User menu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="https://donate.wikimedia.org/?wmf_source=donate&wmf_medium=sidebar&wmf_campaign=kbd.wikipedia.org&uselang=kbd"><span>Тыхь хуэщӀын</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:CreateAccount&returnto=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&returntoquery=action%3Dedit" title="You are encouraged to create an account and log in; however, it is not mandatory"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Аккаунт зэгъэпэщын</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:UserLogin&returnto=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&returntoquery=action%3Dedit" title="Мыбдеж системэм зиптхэфынущ, ауэ ар Ӏэмалыншэкъым. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Ихьэн</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pages for logged out editors <a href="/wiki/%D0%94%D1%8D%D3%80%D1%8D%D0%BF%D1%8B%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%8D%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%8D:Introduction" aria-label="Learn more about editing"><span>learn more</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:MyContributions" title="A list of edits made from this IP address [y]" accesskey="y"><span>Хэлъхьэныгъэ</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:MyTalk" title="Discussion about edits from this IP address [n]" accesskey="n"><span>Тепсэлъыхьын</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading">НапэкӀуэцӀ Мэзкуу и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн</h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="This article exist only in this language. Add the article for other languages" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-0" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Бзэхэр щӀыгъун</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="uls-after-portlet-link"></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="ЦӀэхэм я пӀэр"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83" title="Тхыгъэм кӀуэцӀылъыр [c]" accesskey="c"><span>НапэкӀуэцӀ</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A2%D0%B5%D0%BF%D1%81%D1%8D%D0%BB%D1%8A%D1%8D%D1%85%D1%8C%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%8D:%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83" rel="discussion" title="НапэкӀуэцӀым итым тепсэлъыхьын [t]" accesskey="t"><span>Тепсэлъыхьын</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Change language variant" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">адыгэбзэ</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Зыхэплъахэр"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83"><span>Еджэн</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&veaction=edit" title="Edit this page [v]" accesskey="v"><span>Зэгъэзэхуэжын</span></a></li><li id="ca-edit" class="selected collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=edit" title="Edit the source code of this page"><span>Кодыр зэгъэзэхуэжын</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=history" title="НапэкӀуэцӀым и зэхъуэкӀынэгъэ тхыдэтхылъ [h]" accesskey="h"><span>Тхыдэм еплъын</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ӏэмэпсымэхэр" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Ӏэмэпсымэхэр</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ӏэмэпсымэхэр</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">гъэпщкӀун</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="More options" > <div class="vector-menu-heading"> Actions </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83"><span>Еджэн</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&veaction=edit" title="Edit this page [v]" accesskey="v"><span>Зэгъэзэхуэжын</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="selected collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=edit" title="Edit the source code of this page [e]" accesskey="e"><span>Кодыр зэгъэзэхуэжын</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=history"><span>Тхыдэм еплъын</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Зэдайр </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:WhatLinksHere/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83" title="Мы напэкӀуэцым и цӀэр къэзыӀу хъуам я тхылъ [j]" accesskey="j"><span>ТехьэпӀэхэр мыбдеж</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:RecentChangesLinked/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83" rel="nofollow" title="Мы напэкӀуэцӀым зызэхуигъазэ напэкӀуэцӀхэм я яужьрей зэхъуэкӀыныгъэхэр [k]" accesskey="k"><span>Зэгъэзэхуэжыныгъэ зэпхахэр</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=kbd" title="Файл илъхьэн [u]" accesskey="u"><span>Файлыр илъхьэн</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=info" title="More information about this page"><span>НапэкӀуэцӀым теухуа Ӏуэхугъуэхэр</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fkbd.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D0%259C%25D1%258D%25D0%25B7%25D0%25BA%25D1%2583%25D1%2583%26action%3Dedit"><span>Get shortened URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=%D0%A1%D0%BB%D1%83%D0%B6%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B0%D1%8F:QrCode&url=https%3A%2F%2Fkbd.wikipedia.org%2Fw%2Findex.php%3Ftitle%3D%25D0%259C%25D1%258D%25D0%25B7%25D0%25BA%25D1%2583%25D1%2583%26action%3Dedit"><span>Download QR code</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> НэгъуэщӀ проектхэм </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q649" title="Link to connected data repository item [g]" accesskey="g"><span>Пкъыгъуэ</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Page tools"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Appearance"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Appearance</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">move to sidebar</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">гъэпщкӀун</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle">← <a href="/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83" title="Мэзкуу">Мэзкуу</a></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><p>«<b>мы напэкӀуэцӀыр зэгъэзэхуэжын</b>» Ӏохугъуэр пщӀэну пӀалъэ уиӀэкъым, ар зтеухуар: </p> <div class="permissions-errors"><div class="mw-permissionerror-globalblocking-blockedtext-range"><b>Your IP address is in a range that has been <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Global_blocks" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Global blocks">blocked on all Wikimedia Foundation wikis</a>.</b> <p>The block was made by <a href="/wiki/%D0%A6%D3%80%D1%8B%D1%85%D1%83%D1%85%D1%8D%D1%82:Jon_Kolbert" title="ЦӀыхухэт:Jon Kolbert">Jon Kolbert</a>. The reason given is <i><a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/NOP" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/NOP">Open proxy/Webhost</a>: See the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/WM:OP/H" class="extiw" title="m:WM:OP/H">help page</a> if you are affected </i>. </p> <ul><li>Start of block: 18:12, 27 ШыщхьэӀу 2023</li> <li>Expiry of block: 18:12, 27 ШыщхьэӀу 2028</li></ul> <p>Your current IP address is 8.222.208.146. The blocked range is 8.222.128.0/17. </p><p>КхъыӀэ мыхэр псори укъыщытхуэтхэкӀэ уи тхыгъэм хэтхэ. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/No_open_proxies" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/No open proxies">No open proxies</a> global policy. </p> Otherwise, to discuss the block please <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Steward_requests/Global" class="extiw" title="m:Steward requests/Global">post a request for review on Meta-Wiki</a>. You could also send an email to the <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Stewards" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/Stewards">stewards</a> <a href="https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/VRT" class="extiw" title="m:Special:MyLanguage/VRT">VRT</a> queue at <kbd>stewards@wikimedia.org</kbd> including all above details.</div></div><hr /> <p>Мы напэкӀуэцӀым и нэхъыщхьэ тхылъыр мыбдежьым уэплъыфыну, и копиэри ипхыфыну: </p><textarea readonly="" accesskey="," id="wpTextbox1" cols="80" rows="25" style="" class="mw-editfont-monospace" lang="kbd" dir="ltr" name="wpTextbox1">{{Infobox settlement Russia |статусыр = '''Федерал къалэ''' |адыгэцӀэр = Мэзкуу |ицӀэдыдэр = {{Lang-ru|Москва}} |дэмыгъэ = Coat of Arms of Moscow.svg |нып = Flag of Moscow, Russia.svg |дэмыгъэм и бгъуагъ = 100 |ныпым и бгъуагъ = 180 |сурэт = Moscow collage new(2013).png |lat_deg = 55|lat_min = 45|lat_sec =20.83 |lon_deg =37 |lon_min =37 |lon_sec =3.48 |CoordAddon = type:city(10472629)_region:RU |CoordScale = 250000 |къэралым и шӀыпӀэтхыпхъэм и инагъыр = 300 |хэкум и шӀыпӀэтхыпхъэм и инагъыр = 200 |куейм и шӀыпӀэтхыпхъэм и инагъыр = |хэкур зыхуэдэр = |хэку = Мэзкуу |тхылъым хэкур = Мэзкуу |куейр зыхуэдэр = |куей = |тхылъым куейр = |лъэпкъыгъуэр зыхуэдэр = |лъэпкъыгъуэ = |тхылъым лъэпкъыгъуэр = |къэралым и шӀыпӀэтхыпхъэр = |хэкум и шӀыпӀэтхыпхъэр = |куейм и шӀыпӀэтхыпхъэр = |кӀуэцӀ гуэшыгъуэр = администрациэ хэкуйпщ (куей 125) |тхьэмадэр зыхуэдэр = мэр |тхьэмадэ = [[Сергей Семёнович Собянин]] |махуэ щыхалъхьар = 1147 |япэреуэ и гугъыр = 1147 гъэм |и цӀэуэ щытахэр = |статус щыкӀэдзауэ = 1147 |и инагъыр = 1081 |лъагагъэр зыхуэдэр = |хьэблэкум и лъагагъэр = 150-255 |климат = континент-курытыгъуэ |нэхъышъхьэбзэ = |джылэ = 11.510.097 |джылэбжыгъэм и гъэр = 2011 |Ӏувагъыр = 9771 |агломерациэ = 14.500.000 |лъэпкъхэр = [[Урысхэ|урысхэ]] (84,83%),<br />[[Украинхэ|украинхэ]] (2,44%),<br />[[Къэзанхэ|къэзанхэ]] (1,6%),<br />[[Ермэлыхэ|ермэлыхэ]] (1,2%),<br />[[Азэрбиджанхэ|азэрбиджанхэ]] (0,92%),<br />[[Джуртхэ|джуртхэ]] (0,8%) |динхэр = |этнохоронимыр = |зэманыгъуэр = +3 |DST = |телефоным и кодыр = 495 <br />+7 499 |почтэ индексыр = |почтэ индексхэр = |автом и кодыр = |идентификаторыр зыхуэдэр = |цифрэмкӀэ идентификаторыр = 45 |категориэ Commons идеж = Moscow |сайтыр = http://mos.ru/ |сайтым и бзэр = }} '''Мэзкуу''' ({{Lang-ru|Москва}}) — [[Урысей|Урысей Федерациэм]] икъалъэ Ӏэташъхьа. [[Урысей|Урысеймрэ]] [[Еуропэ|Еуропэмрэ]] инэхъ къалэ ин (джылу дэсыр бадзэгъуэм 1, 2009 гъэм - 10 527 милыуану) Дунейм тет 10 къалэ нэхъ инхэм яхэт Мэзкуу транспортымкӀэ, политикэмкӀэ, экономикэмкӀэ пӀэшхуэ иӀа. Къалэм аэропорту 6 мэлъажьэ, гъушӀгъогу станциэу 9 дэт, псым ипорту 3 (хыхэм пышъауи кхъухьхэр зокӀуэ) 1935 гъэм щыкӀэдзауэ къалэм метро мэлажьэ. == Ныпымрэ дэмыгъэмрэ == Ныпри дэмыгъэри жыӀуху пӀлӀиму щыт, ифэр плъыжьу, абы шууэ Джэрджэ ТекӀуэ тет, благъуэр иукӀыу == Хэкумэтх == Мэзкуу [[Урысей|Урысейм]] иеуропэ лъэныкъуэм икум ит, Окарэ [[Индыл]] псыхэмрэ язэхуакум. Смоленск бгыхэмрэ Мэзкуу бгыхэмрэ здызэхуэзэм (къуэхьапӀэмкӀэ), Мэзкуу псымрэ Ока псымрэ ягубгъуэм (къуэкӀыпӀэмкӀэ), Мещор губгъуэ лъахъчэм (ипшъэ-къуэкӀыпӀэмкӀэ) Калъэм шӀы иубыдыр 2006 гъэмкӀэ 1081 км², ар хэку хуэду [[Урысей|Урысейм]] псом нэхъри нэхъ цӀыкӀу мэхъу. Инэхъыбэ хапӀэр (877 км²) ихъуреягъым ирикӀуэ гъогум икӀуэцӀым ит, адреир (204 км²) игъунэмкӀэ. Къалэм ишӀэм пӀэ нэхъ лъагу иӀар Теплостаным иде, илъэгагъыр 255 м. мэхъу. Мэзкуу ибгъуагъыр гъогу хъуреягъым икӀуэцӀымкӀэ ишъхъэрэмрэ ипшъэмрэ нэгъунэ 38 км. дэлъ, къуэхьапӀэмрэ къуэкӀыпӀэмрэ 39, 7 км. дэлъ. Къалэр Мэзкуу псыхъуэм илъэныкъуитӀым тет. Абы пэмӀыкӀыу иджыри зыбжыгъэ щожэхыр къалэм, янэхъ инхэр Мэзкуу псым хэлъаду: Сходнэ, Химкэ, Преснэ, Неглиннэ, Яузэ, Нищенкэ джоуэ (ахэр исэмырабгъумкӀэ), Сетун, Котловкэ, Городнэ джоуэ (ижьырабгъумкӀэ). Псы цӀыкӀу бжыгъэ (Неглинэ, Преснэ пэмыкӀы Ӏамэ...) къалэм иде шӀыкӀагъым гъогу-ежэхыпӀэ хуашъауэ яӀа. == Тхыдэ == [[Файл:Panorama of Moscow Kremlin.jpg|thumb|left|350px|<center><!-- Панорама Московского Кремля: вид на [[Кремлёвская набережная|Кремлёвскую набережную]]. <br /> <small> На фотографии запечатлены: [[Боровицкая башня|Боровицкая]], [[Водовзводная башня|Водовзводная]], [[Благовещенская башня|Благовещенская]], [[Тайницкая башня|Тайницкая]], [[Первая Безымянная башня|Первая безымянная]], [[Вторая Безымянная башня|Вторая безымянная]], [[Петровская башня|Петровская]], [[Беклемишевская башня|Беклемишевская]] башни (слева направо). <br /> Над стенами возвышаются [[Большой Кремлёвский дворец]], купола [[Архангельский собор (Москва)|Архангельского собора]] и [[колокольня Ивана Великого]].</small>--> </center>]] Япэрей дыду Мэзкуу ипӀэм иде щыӀа хьаблэхэр къыщыхъуар лъэпӀкъ къуэкӀыгъэпӀэмрэ къуэхьапӀэ лъэнукъуэмрэ урыс губгъуэм иде, щэхуэн-шъакӀуэн щыкӀадзам. Абы Мэзкуу ишӀыпӀэр хуэкӀуэт гъогухэр иде зэхэкӀыр псы Двинэрэ Неманымрэ Бэлтий лъэныкъуэмкӀэ ежэххэр. Днепырымрэ [[Индыл|Индылымрэ]] [[Тэн|Тэнымрэ]] абыхэм ядежь нэхъ гъогу кӀэкӀхэр Мэзкуурэ Клазмэрэ япсыхъуэмкӀэ ирикӀуэт. А шӀыпӀэм идежь Мэзкуу здашъар. XIII илъэсишъэхэм Мэзкуу япэреуэ къалэ Ӏаташъхьа мэхъу, пщы хэкум. 1213 гъэм абдежьым пщыкъуэ Владимир Всеволод икъуэ, тӀэкӀурэ дотысхьа, къалэр икъуэш Юриэм зэауэкӀэ къытрихауэ, ауэ яужым Мэзкуу иритыжьын хуэй мэхъужь. ТӀэкӀу текӀауэ Владимирым къэгъэзэжьри аргуэру къалэр еубыдри, дунем емыхыжь кӀышъэ ( 1228 гъ. ) еӀыгъыр. XI илъэсишъэхэм Мэзкуу нэхъ быду зэфӀоувэр, Ӏаташъхьар къэштэ, абы куэдыр хуокуэ: урыс пщы хэкухэм тэтэрхэмрэ монголхэмрэ къызэртеуар, Урыс Чылисэм инэхъыжъ шоджэныр къэкуэчу зэрдэтӀысхьар, Иван Калита мылъку бэгъуа зэхуехьасри Мэзкуу иӀанатӀэр пэмыкӀы пщыхэкухэм ятрелъхьа... 1353 гъэм Мэзкуу емынэ фӀыцӀэр къэкӀуа, цӀыху мин бжъыгъэ ихьа, пщы Семион икъуэр игъусу яхэту. 1365 гъэм Мэзкуу нафӀэм есыр, апхуэду къалэр бжыгъэрэ иса ( 1331, 1337, 1343, 1354 гъэхэм ) 1712 гъэм нэгъунэ Урысей псом икъалэ Ӏэташъхьу щыта, яужым къалэ Ӏэташъхьу [[Бытырбыху]] мэхъу 1918 гъэм нэгъунэ, агъэм Мэзкуу аргуэру къалэ Ӏэташъхьэ мэхъу. == ЛъэпӀкъ дэсхэр == * [[Урысхэр]] - 8, 908, 864 * Украинхэр - 252, 113 * Тэтэрхэр - 168, 075 * Ермэлыхэр - 126, 057 * Азырбиджанхэр - 94, 542 * Джуртхэр - 84, 038 * Урысыхухэр - 63, 028 * Курджыхэр - 52, 524 == ТехьэпӀэхэр == * [https://wikiway.com/russia/moskva/ Moscow information] [[Category:Къалэхэр]] </textarea><div class="templatesUsed"><div class="mw-templatesUsedExplanation"><p>Мы напэкӀуэцӀым щапхъэу къагъэсэбэпхэр: </p></div><ul> <li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:!!" title="Шаблон:!!">Шаблон:!!</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:!!&action=edit" title="Шаблон:!!">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Color" title="Шаблон:Color">Шаблон:Color</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Color&action=edit" title="Шаблон:Color">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Color/%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9" title="Шаблон:Color/Урысей">Шаблон:Color/Урысей</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Color/%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9&action=edit" title="Шаблон:Color/Урысей">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Coord" title="Шаблон:Coord">Шаблон:Coord</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Coord&action=edit" title="Шаблон:Coord">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Coord/display" title="Шаблон:Coord/display">Шаблон:Coord/display</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Coord/display&action=edit" title="Шаблон:Coord/display">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Coord/link" title="Шаблон:Coord/link">Шаблон:Coord/link</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Coord/link&action=edit" title="Шаблон:Coord/link">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement" title="Шаблон:Infobox settlement">Шаблон:Infobox settlement</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement&action=edit" title="Шаблон:Infobox settlement">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement/" title="Шаблон:Infobox settlement/">Шаблон:Infobox settlement/</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement/&action=edit" title="Шаблон:Infobox settlement/">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement_Russia" title="Шаблон:Infobox settlement Russia">Шаблон:Infobox settlement Russia</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement_Russia&action=edit" title="Шаблон:Infobox settlement Russia">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement_Russia/%D0%97%D1%8D%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%8D%D1%80" title="Шаблон:Infobox settlement Russia/Зэманыгъуэр">Шаблон:Infobox settlement Russia/Зэманыгъуэр</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Infobox_settlement_Russia/%D0%97%D1%8D%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%83%D1%8D%D1%80&action=edit" title="Шаблон:Infobox settlement Russia/Зэманыгъуэр">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Lang" title="Шаблон:Lang">Шаблон:Lang</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Lang&action=edit" title="Шаблон:Lang">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Lang-ru" title="Шаблон:Lang-ru">Шаблон:Lang-ru</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Lang-ru&action=edit" title="Шаблон:Lang-ru">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map" title="Шаблон:Location map">Шаблон:Location map</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map&action=edit" title="Шаблон:Location map">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map%2B" title="Шаблон:Location map+">Шаблон:Location map+</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map%2B&action=edit" title="Шаблон:Location map+">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map/x" title="Шаблон:Location map/x">Шаблон:Location map/x</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map/x&action=edit" title="Шаблон:Location map/x">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map/y" title="Шаблон:Location map/y">Шаблон:Location map/y</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map/y&action=edit" title="Шаблон:Location map/y">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9" title="Шаблон:Location map Урысей">Шаблон:Location map Урысей</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9&action=edit" title="Шаблон:Location map Урысей">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9/x" title="Шаблон:Location map Урысей/x">Шаблон:Location map Урысей/x</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9/x&action=edit" title="Шаблон:Location map Урысей/x">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9/y" title="Шаблон:Location map Урысей/y">Шаблон:Location map Урысей/y</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9/y&action=edit" title="Шаблон:Location map Урысей/y">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83" title="Шаблон:Location map Урысей Мэзкуу">Шаблон:Location map Урысей Мэзкуу</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map_%D0%A3%D1%80%D1%8B%D1%81%D0%B5%D0%B9_%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=edit" title="Шаблон:Location map Урысей Мэзкуу">зэгъэзэхуэжын</a>) </li><li><a href="/wiki/%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map~" title="Шаблон:Location map~">Шаблон:Location map~</a> (<a href="/w/index.php?title=%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BD:Location_map~&action=edit" title="Шаблон:Location map~">зэгъэзэхуэжын</a>) </li></ul></div><p id="mw-returnto"><a href="/wiki/%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83" title="Мэзкуу">Мэзкуу</a> напэкӀуэцӀым гъэзэжын.</p> <!--esi <esi:include src="/esitest-fa8a495983347898/content" /> --><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?useformat=desktop&type=1x1&usesul3=0" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Къыздырахар: "<a dir="ltr" href="https://kbd.wikipedia.org/wiki/Мэзкуу">https://kbd.wikipedia.org/wiki/Мэзкуу</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks catlinks-allhidden" data-mw="interface"></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Конфиденциальностым теухуа хабзэр</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8D:%D0%97%D1%8B%D1%82%D0%B5%D1%83%D1%85%D1%83%D0%B0%D1%80">Уикипедиэ: зытеухуар</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/%D0%A3%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8D:%D0%96%D1%8D%D1%83%D0%B0%D0%BF%D0%BB%D1%8B%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D1%80_%D0%B3%D1%8A%D1%8D%D0%B7%D1%8D%D1%89%D3%80%D1%8D%D0%BD_%D0%BC%D1%8B%D0%B4%D1%8D%D0%BD%D1%8B%D0%B3%D1%8A%D1%8D">Жэуаплыныгъэр зыщхьэщыхын</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Программэр зэхэзылъхьахэр</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/kbd.wikipedia.org">Бжыгъэхэр къэзыгъэлъагъуэ</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Куким теухуа заявленэ</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//kbd.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D1%8D%D0%B7%D0%BA%D1%83%D1%83&action=edit&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Телефоным хуэкӀуэ версие</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" lang="en" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><picture><source media="(min-width: 500px)" srcset="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" width="88" height="31"><img src="/w/resources/assets/mediawiki_compact.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="25" height="25" loading="lazy"></picture></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-header-container vector-sticky-header-container"> <div id="vector-sticky-header" class="vector-sticky-header"> <div class="vector-sticky-header-start"> <div class="vector-sticky-header-icon-start vector-button-flush-left vector-button-flush-right" aria-hidden="true"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-sticky-header-search-toggle" tabindex="-1" data-event-name="ui.vector-sticky-search-form.icon"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Лъыхъуэн</span> </button> </div> <div role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box"> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail"> <form action="/w/index.php" id="vector-sticky-search-form" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Уикипедиэ къыщылъыхъуэн"> <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Служебная:Search"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Лъыхъуэн</button> </form> </div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-context-bar"> <div class="vector-sticky-header-context-bar-primary" aria-hidden="true" >НапэкӀуэцӀ Мэзкуу и япэрей тхыгъэ щытыкӀэм хэплъэн</div> </div> </div> <div class="vector-sticky-header-end" aria-hidden="true"> <div class="vector-sticky-header-icons"> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-talk-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="talk-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbles mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbles"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-subject-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="subject-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-article mw-ui-icon-wikimedia-article"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-history-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="history-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-history mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-history"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only mw-watchlink" id="ca-watchstar-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="watch-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-star mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-star"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-ve-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-edit mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-edit"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-edit-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="wikitext-edit-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-wikiText mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-wikiText"></span> <span></span> </a> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only" id="ca-viewsource-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ve-edit-protected-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-editLock mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-editLock"></span> <span></span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-buttons"> <button class="cdx-button cdx-button--weight-quiet mw-interlanguage-selector" id="p-lang-btn-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-language mw-ui-icon-wikimedia-wikimedia-language"></span> <span>Бзэхэр щӀыгъун</span> </button> <a href="#" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive" id="ca-addsection-sticky-header" tabindex="-1" data-event-name="addsection-sticky-header"><span class="vector-icon mw-ui-icon-speechBubbleAdd-progressive mw-ui-icon-wikimedia-speechBubbleAdd-progressive"></span> <span>Теухугъуэ щӀэуэ щӀэдзэн</span> </a> </div> <div class="vector-sticky-header-icon-end"> <div class="vector-user-links"> </div> </div> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-b766959bd-9kpjz","wgBackendResponseTime":195,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.004","walltime":"0.005","ppvisitednodes":{"value":17,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":748,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":0,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":2,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 0.000 1 -total"]},"cachereport":{"origin":"mw-web.codfw.main-b766959bd-9kpjz","timestamp":"20250216152407","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> </body> </html>