CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="eo" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Holokaŭsto - Vikipedio</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-disabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )eowikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t."," \t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januaro","februaro","marto","aprilo","majo","junio","julio","aŭgusto","septembro","oktobro","novembro","decembro"],"wgRequestId":"3392f69f-7aea-48dd-9ee8-176c2a8979da","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Holokaŭsto","wgTitle":"Holokaŭsto","wgCurRevisionId":8925142,"wgRevisionId":8925142,"wgArticleId":31262,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Paĝoj kun eksmodaj citŝablonoj","Artikoloj kun rompitaj ligiloj","Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo","Havendaj artikoloj pli grandaj ol 30 kB","Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn","Paĝoj kiuj uzas magiajn ligilojn por PubMed","Holokaŭsto","Naziismo","Dua Mondmilito","Judoj","Genocidoj","Militkrimoj","Historio de Germanio","Historio de kristanismo","Historio de judismo","Etna purigado","Ciganoj", "Persekutado de samseksemuloj en Nazia Germanio kaj la Holokaŭsto","Persekutado fare de Nazia Germanio","Persekutado en Germanio","Antisemitismo en Eŭropo","Diskriminacio en Eŭropo","Neniismo"],"wgPageViewLanguage":"eo","wgPageContentLanguage":"eo","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Holokaŭsto","wgRelevantArticleId":31262,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{"accuracy":{"levels":1}}},"wgStableRevisionId":8925142,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"eo","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"eo"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":80000,"wgRelatedArticlesCompat":[], "wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q2763","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.gadget.niceInfoboxes":"ready","ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.flaggedRevs.basic":"ready","mediawiki.codex.messagebox.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready", "ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.flaggedRevs.advanced","ext.gadget.Rekta-ligilo-al-Komunejo","ext.gadget.DocTabs","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.cite.styles%7Cext.flaggedRevs.basic%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cmediawiki.codex.messagebox.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=eo&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=ext.gadget.niceInfoboxes&only=styles&skin=vector-2022"> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=eo&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg/1200px-WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="998"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg/800px-WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="666"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg/640px-WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg.png"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="533"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Holokaŭsto - Vikipedio"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//eo.m.wikipedia.org/wiki/Holoka%C5%ADsto"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Redakti" href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Vikipedio (eo)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//eo.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Holoka%C5%ADsto"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Vikipedio Atom-fonto" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Holokaŭsto rootpage-Holokaŭsto skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Saltu al enhavo</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ĉefa menuo" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ĉefa menuo</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Ĉefa menuo</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigado </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage-desciption" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do"><span>Ĉefpaĝo</span></a></li><li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portalo:Komunumo" title="Pri la projekto, kion vi povas fari, kie vi povas trovi ion"><span>Komunuma portalo</span></a></li><li id="n-villagepump" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Diskutejo"><span>Diskutejo</span></a></li><li id="n-currentevents" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Vikipedio:Aktuala%C4%B5oj" title="Trovi fonajn informojn pri nunaj eventoj"><span>Aktualaĵoj</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Lastaj_%C5%9Dan%C4%9Doj" title="Listo de la lastaj ŝanĝoj en la vikio. [r]" accesskey="r"><span>Lastaj ŝanĝoj</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Novaj_pa%C4%9Doj"><span>Novaj paĝoj</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Hazarda_pa%C4%9Do" title="Iri al hazarda paĝo [x]" accesskey="x"><span>Hazarda paĝo</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Helpo:Enhavo" title="La loko por eltrovi"><span>Helpo</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Vikipedio:%C4%88efpa%C4%9Do" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Vikipedio" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-eo.svg" style="width: 6.875em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-eo.svg" width="109" height="13" style="width: 6.8125em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Ser%C4%89i" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Serĉi</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Serĉi tra Vikipedio" aria-label="Serĉi tra Vikipedio" autocapitalize="sentences" title="Serĉi tra Vikipedio [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Specialaĵo:Serĉi"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Serĉi</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Personaj iloj"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="Change the appearance of the page's font size, width, and color" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Aspekto" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Aspekto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo" class=""><span>Donaci</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Holoka%C5%ADsto" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga" class=""><span>Krei konton</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Holoka%C5%ADsto" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o" class=""><span>Ensaluti</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Pliaj agordoj" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Personaj iloj" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Personaj iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Menuo de uzanto" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_eo.wikipedia.org&uselang=eo"><span>Donaci</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Krei_konton&returnto=Holoka%C5%ADsto" title="Ni rekomendas ke vi kreu uzantokonton kaj ensalutu, kvankam tio ne estas deviga"><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Krei konton</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Ensaluti&returnto=Holoka%C5%ADsto" title="Ni rekomendas ke vi ensalutu, kvankam tio ne estas devige. [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Ensaluti</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Paĝoj por elsalutitaj redaktistoj <a href="/wiki/Helpo:Enkonduko" aria-label="Lernu pli pri redaktado"><span>Lernu pli</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Miaj_kontribuoj" title="Listo de redaktoj faritaj el ĉi tiu IPa adreso [y]" accesskey="y"><span>Kontribuoj</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Mia_diskutpa%C4%9Do" title="Diskuto pri redaktoj sub tiu ĉi IP adreso [n]" accesskey="n"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Retejo"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Enhavo" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Enhavo</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">kaŝi</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Komenco</div> </a> </li> <li id="toc-Nombro_de_mortintoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Nombro_de_mortintoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Nombro de mortintoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Nombro_de_mortintoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_judoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#La_judoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>La judoj</span> </div> </a> <ul id="toc-La_judoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-En_Nazia_Germanio_kaj_Aŭstrio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#En_Nazia_Germanio_kaj_Aŭstrio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>En Nazia Germanio kaj Aŭstrio</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-En_Nazia_Germanio_kaj_Aŭstrio-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli En Nazia Germanio kaj Aŭstrio subsekcio</span> </button> <ul id="toc-En_Nazia_Germanio_kaj_Aŭstrio-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Diktatoreco_kaj_subpremado_(1933–1939)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Diktatoreco_kaj_subpremado_(1933–1939)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.1</span> <span>Diktatoreco kaj subpremado (1933–1939)</span> </div> </a> <ul id="toc-Diktatoreco_kaj_subpremado_(1933–1939)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Steriliga_Leĝo_Aktion_T4_(Aranĝo_T4)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Steriliga_Leĝo_Aktion_T4_(Aranĝo_T4)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.2</span> <span>Steriliga Leĝo <i>Aktion T4</i> (Aranĝo T4)</span> </div> </a> <ul id="toc-Steriliga_Leĝo_Aktion_T4_(Aranĝo_T4)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nurenbergaj_leĝoj,_Juda_elmigrado" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nurenbergaj_leĝoj,_Juda_elmigrado"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.3</span> <span>Nurenbergaj leĝoj, Juda elmigrado</span> </div> </a> <ul id="toc-Nurenbergaj_leĝoj,_Juda_elmigrado-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Anschluss" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Anschluss"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.4</span> <span><i>Anschluss</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Anschluss-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kristallnacht_(Kristala_Nokto)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kristallnacht_(Kristala_Nokto)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.5</span> <span><i>Kristallnacht (Kristala Nokto)</i></span> </div> </a> <ul id="toc-Kristallnacht_(Kristala_Nokto)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Resetlado" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Resetlado"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3.6</span> <span>Resetlado</span> </div> </a> <ul id="toc-Resetlado-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-En_diversaj_landoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#En_diversaj_landoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>En diversaj landoj</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-En_diversaj_landoj-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli En diversaj landoj subsekcio</span> </button> <ul id="toc-En_diversaj_landoj-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-El_Pollando" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Pollando"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>El Pollando</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Pollando-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Getoj,_judaj_konsilantaroj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-3"> <a class="vector-toc-link" href="#Getoj,_judaj_konsilantaroj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1.1</span> <span>Getoj, judaj konsilantaroj</span> </div> </a> <ul id="toc-Getoj,_judaj_konsilantaroj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-El_Sovetunio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Sovetunio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>El Sovetunio</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Sovetunio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Litovio_kaj_Latvio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Litovio_kaj_Latvio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>El Litovio kaj Latvio</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Litovio_kaj_Latvio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Rumanio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Rumanio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.4</span> <span>El Rumanio</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Rumanio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Jugoslavio_(Kroatio_kaj_Serbio)" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Jugoslavio_(Kroatio_kaj_Serbio)"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.5</span> <span>El Jugoslavio (Kroatio kaj Serbio)</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Jugoslavio_(Kroatio_kaj_Serbio)-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Italio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Italio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.6</span> <span>El Italio</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Italio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Grekio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Grekio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.7</span> <span>El Grekio</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Grekio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Bulgario" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Bulgario"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.8</span> <span>El Bulgario</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Bulgario-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Francio_kaj_la_Beneluksaj_landoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Francio_kaj_la_Beneluksaj_landoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.9</span> <span>El Francio kaj la Beneluksaj landoj</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Francio_kaj_la_Beneluksaj_landoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Hungario" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Hungario"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.10</span> <span>El Hungario</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Hungario-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Nederlando" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Nederlando"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.11</span> <span>El Nederlando</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Nederlando-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Albanio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Albanio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.12</span> <span>El Albanio</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Albanio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Deportado_el_la_ceteraj_landoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Deportado_el_la_ceteraj_landoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.13</span> <span>Deportado el la ceteraj landoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Deportado_el_la_ceteraj_landoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-El_Libio_kaj_Tunisio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#El_Libio_kaj_Tunisio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.14</span> <span>El Libio kaj Tunisio</span> </div> </a> <ul id="toc-El_Libio_kaj_Tunisio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Kontraŭjudaj_okazaĵoj_fare_de_pronaziaj_registaroj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Kontraŭjudaj_okazaĵoj_fare_de_pronaziaj_registaroj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.15</span> <span>Kontraŭjudaj okazaĵoj fare de pronaziaj registaroj</span> </div> </a> <ul id="toc-Kontraŭjudaj_okazaĵoj_fare_de_pronaziaj_registaroj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Koncentrejoj_kaj_ekstermejoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Koncentrejoj_kaj_ekstermejoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Koncentrejoj kaj ekstermejoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Koncentrejoj_kaj_ekstermejoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Liberigo_de_la_koncentrejoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Liberigo_de_la_koncentrejoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Liberigo de la koncentrejoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Liberigo_de_la_koncentrejoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rolo_kaj_pozicio_de_la_katolika_eklezio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Rolo_kaj_pozicio_de_la_katolika_eklezio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Rolo kaj pozicio de la katolika eklezio</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Rolo_kaj_pozicio_de_la_katolika_eklezio-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Rolo kaj pozicio de la katolika eklezio subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Rolo_kaj_pozicio_de_la_katolika_eklezio-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Dum_la_Holokaŭsto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Dum_la_Holokaŭsto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.1</span> <span>Dum la Holokaŭsto</span> </div> </a> <ul id="toc-Dum_la_Holokaŭsto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Reagoj_kaj_sintenoj_en_la_eklezio_post_la_Holokaŭsto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Reagoj_kaj_sintenoj_en_la_eklezio_post_la_Holokaŭsto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7.2</span> <span>Reagoj kaj sintenoj en la eklezio post la Holokaŭsto</span> </div> </a> <ul id="toc-Reagoj_kaj_sintenoj_en_la_eklezio_post_la_Holokaŭsto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Post_la_Holokaŭsto,_la_angoroj_de_la_memoro" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Post_la_Holokaŭsto,_la_angoroj_de_la_memoro"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8</span> <span>Post la Holokaŭsto, la angoroj de la memoro</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Post_la_Holokaŭsto,_la_angoroj_de_la_memoro-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Baskuli Post la Holokaŭsto, la angoroj de la memoro subsekcio</span> </button> <ul id="toc-Post_la_Holokaŭsto,_la_angoroj_de_la_memoro-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Heredaĵo_kaj_memoraĵoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Heredaĵo_kaj_memoraĵoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">8.1</span> <span>Heredaĵo kaj memoraĵoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Heredaĵo_kaj_memoraĵoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Datoj_de_cigana_holokaŭsto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Datoj_de_cigana_holokaŭsto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">9</span> <span>Datoj de cigana holokaŭsto</span> </div> </a> <ul id="toc-Datoj_de_cigana_holokaŭsto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Atestantoj_de_holokaŭsto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Atestantoj_de_holokaŭsto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">10</span> <span>Atestantoj de holokaŭsto</span> </div> </a> <ul id="toc-Atestantoj_de_holokaŭsto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-La_neologismo_Holokaŭsto" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#La_neologismo_Holokaŭsto"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">11</span> <span>La neologismo Holokaŭsto</span> </div> </a> <ul id="toc-La_neologismo_Holokaŭsto-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Filmoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Filmoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">12</span> <span>Filmoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Filmoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Vidu_ankaŭ" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Vidu_ankaŭ"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">13</span> <span>Vidu ankaŭ</span> </div> </a> <ul id="toc-Vidu_ankaŭ-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Referencoj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Referencoj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">14</span> <span>Referencoj</span> </div> </a> <ul id="toc-Referencoj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Bibliografio" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Bibliografio"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">15</span> <span>Bibliografio</span> </div> </a> <ul id="toc-Bibliografio-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Eksteraj_ligiloj" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a class="vector-toc-link" href="#Eksteraj_ligiloj"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">16</span> <span>Eksteraj ligiloj</span> </div> </a> <ul id="toc-Eksteraj_ligiloj-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Enhavo" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝaltu la enhavtabelon" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Ŝaltu la enhavtabelon</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Holokaŭsto</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Iru al artikolo en alia lingvo. Havebla en 159 lingvo" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-159" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">159 lingvoj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — afrikansa" lang="af" hreflang="af" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="afrikansa" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-als mw-list-item"><a href="https://als.wikipedia.org/wiki/V%C3%B6lkermord_an_den_europ%C3%A4ischen_Juden" title="Völkermord an den europäischen Juden — svisgermana" lang="gsw" hreflang="gsw" data-title="Völkermord an den europäischen Juden" data-language-autonym="Alemannisch" data-language-local-name="svisgermana" class="interlanguage-link-target"><span>Alemannisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-am mw-list-item"><a href="https://am.wikipedia.org/wiki/%E1%88%86%E1%88%8E%E1%8A%AE%E1%88%B5%E1%89%B5" title="ሆሎኮስት — amhara" lang="am" hreflang="am" data-title="ሆሎኮስት" data-language-autonym="አማርኛ" data-language-local-name="amhara" class="interlanguage-link-target"><span>አማርኛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Holocausto" title="Holocausto — aragona" lang="an" hreflang="an" data-title="Holocausto" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="aragona" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ang mw-list-item"><a href="https://ang.wikipedia.org/wiki/Eallb%C3%A6rnet" title="Eallbærnet — Old English" lang="ang" hreflang="ang" data-title="Eallbærnet" data-language-autonym="Ænglisc" data-language-local-name="Old English" class="interlanguage-link-target"><span>Ænglisc</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-anp mw-list-item"><a href="https://anp.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%85%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%A8%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%82%E0%A4%A1" title="यहूदी अग्निकांड — angika" lang="anp" hreflang="anp" data-title="यहूदी अग्निकांड" data-language-autonym="अंगिका" data-language-local-name="angika" class="interlanguage-link-target"><span>अंगिका</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%A8%D8%A7%D8%AF%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A7%D8%B2%D9%8A%D8%A9_%D9%84%D9%84%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF" title="الإبادة النازية لليهود — araba" lang="ar" hreflang="ar" data-title="الإبادة النازية لليهود" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="araba" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%A9%DC%9B%DC%A0%DC%A5%DC%A1%DC%90_%DC%9D%DC%97%DC%98%DC%95%DC%9D%DC%90" title="ܩܛܠܥܡܐ ܝܗܘܕܝܐ — Aramaic" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܩܛܠܥܡܐ ܝܗܘܕܝܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramaic" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D9%84%D9%88%D9%83%D9%88%D8%B3%D8%AA" title="هولوكوست — Egyptian Arabic" lang="arz" hreflang="arz" data-title="هولوكوست" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptian Arabic" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-as mw-list-item"><a href="https://as.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A7%80_%E0%A6%97%E0%A6%A3%E0%A6%B9%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE" title="ইহুদী গণহত্যা — asama" lang="as" hreflang="as" data-title="ইহুদী গণহত্যা" data-language-autonym="অসমীয়া" data-language-local-name="asama" class="interlanguage-link-target"><span>অসমীয়া</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Holocaustu" title="Holocaustu — asturia" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Holocaustu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="asturia" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Holokost" title="Holokost — azerbajĝana" lang="az" hreflang="az" data-title="Holokost" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="azerbajĝana" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="هولوکاست — South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="هولوکاست" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="elstara artikolo"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — baŝkira" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Холокост" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="baŝkira" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — Bavarian" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Bavarian" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/Holokausts" title="Holokausts — Samogitian" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Holokausts" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitian" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bcl mw-list-item"><a href="https://bcl.wikipedia.org/wiki/Holokausto" title="Holokausto — Central Bikol" lang="bcl" hreflang="bcl" data-title="Holokausto" data-language-autonym="Bikol Central" data-language-local-name="Central Bikol" class="interlanguage-link-target"><span>Bikol Central</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Халакост — belorusa" lang="be" hreflang="be" data-title="Халакост" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="belorusa" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Галакост — Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Галакост" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — bulgara" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Холокост" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="bulgara" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A6%BF_%E0%A6%97%E0%A6%A3%E0%A6%B9%E0%A6%A4%E0%A7%8D%E0%A6%AF%E0%A6%BE" title="ইহুদি গণহত্যা — bengala" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইহুদি গণহত্যা" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="bengala" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Loskaberzh" title="Loskaberzh — bretona" lang="br" hreflang="br" data-title="Loskaberzh" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="bretona" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — bosna" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="bosna" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Холокост" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — kataluna" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="kataluna" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — ĉeĉena" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Холокост" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="ĉeĉena" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DA%BE%DB%86%D9%84%DB%86%DA%A9%DB%86%D8%B3%D8%AA" title="ھۆلۆکۆست — sorana" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="ھۆلۆکۆست" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="sorana" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — ĉeĥa" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="ĉeĥa" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — ĉuvaŝa" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Холокост" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="ĉuvaŝa" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Yr_Holocost" title="Yr Holocost — kimra" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Yr Holocost" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="kimra" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — dana" lang="da" hreflang="da" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="dana" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — germana" lang="de" hreflang="de" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="germana" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/Holokost" title="Holokost — Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Holokost" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="elstara artikolo"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F%CE%BB%CE%BF%CE%BA%CE%B1%CF%8D%CF%84%CF%89%CE%BC%CE%B1" title="Ολοκαύτωμα — greka" lang="el" hreflang="el" data-title="Ολοκαύτωμα" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="greka" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en badge-Q17437798 badge-goodarticle mw-list-item" title="leginda artikolo"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/The_Holocaust" title="The Holocaust — angla" lang="en" hreflang="en" data-title="The Holocaust" data-language-autonym="English" data-language-local-name="angla" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Holocausto" title="Holocausto — hispana" lang="es" hreflang="es" data-title="Holocausto" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="hispana" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — estona" lang="et" hreflang="et" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="estona" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Holokaustoa" title="Holokaustoa — eŭska" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Holokaustoa" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="eŭska" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="هولوکاست — persa" lang="fa" hreflang="fa" data-title="هولوکاست" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="persa" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Holokausti" title="Holokausti — finna" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Holokausti" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="finna" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fiu-vro mw-list-item"><a href="https://fiu-vro.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — Võro" lang="vro" hreflang="vro" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Võro" data-language-local-name="Võro" class="interlanguage-link-target"><span>Võro</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — feroa" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="feroa" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Shoah" title="Shoah — franca" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Shoah" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="franca" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — okcident-frisa" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="okcident-frisa" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ga mw-list-item"><a href="https://ga.wikipedia.org/wiki/Uileloscadh" title="Uileloscadh — irlanda" lang="ga" hreflang="ga" data-title="Uileloscadh" data-language-autonym="Gaeilge" data-language-local-name="irlanda" class="interlanguage-link-target"><span>Gaeilge</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gcr mw-list-item"><a href="https://gcr.wikipedia.org/wiki/Shoah" title="Shoah — Guianan Creole" lang="gcr" hreflang="gcr" data-title="Shoah" data-language-autonym="Kriyòl gwiyannen" data-language-local-name="Guianan Creole" class="interlanguage-link-target"><span>Kriyòl gwiyannen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gd mw-list-item"><a href="https://gd.wikipedia.org/wiki/Uile-losgadh" title="Uile-losgadh — skot-gaela" lang="gd" hreflang="gd" data-title="Uile-losgadh" data-language-autonym="Gàidhlig" data-language-local-name="skot-gaela" class="interlanguage-link-target"><span>Gàidhlig</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Holocausto" title="Holocausto — galega" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Holocausto" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="galega" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Holocausto" title="Holocausto — gvarania" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Holocausto" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="gvarania" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Yn_Deherree" title="Yn Deherree — manksa" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Yn Deherree" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="manksa" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/The_Holocaust" title="The Holocaust — haŭsa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="The Holocaust" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="haŭsa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%94%D7%A9%D7%95%D7%90%D7%94" title="השואה — hebrea" lang="he" hreflang="he" data-title="השואה" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="hebrea" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80_%E0%A4%A8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B0" title="यहूदी नरसंहार — hinda" lang="hi" hreflang="hi" data-title="यहूदी नरसंहार" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="hinda" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hif mw-list-item"><a href="https://hif.wikipedia.org/wiki/The_Holocaust" title="The Holocaust — Fiji Hindi" lang="hif" hreflang="hif" data-title="The Holocaust" data-language-autonym="Fiji Hindi" data-language-local-name="Fiji Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>Fiji Hindi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="elstara artikolo"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — kroata" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="kroata" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hsb mw-list-item"><a href="https://hsb.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — suprasoraba" lang="hsb" hreflang="hsb" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Hornjoserbsce" data-language-local-name="suprasoraba" class="interlanguage-link-target"><span>Hornjoserbsce</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Holokauszt" title="Holokauszt — hungara" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Holokauszt" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="hungara" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%84%D5%B8%D5%BD%D5%BF" title="Հոլոքոստ — armena" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հոլոքոստ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="armena" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hyw mw-list-item"><a href="https://hyw.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D5%B8%D5%AC%D5%B8%D6%84%D5%B8%D5%BD%D5%A9" title="Հոլոքոսթ — Western Armenian" lang="hyw" hreflang="hyw" data-title="Հոլոքոսթ" data-language-autonym="Արեւմտահայերէն" data-language-local-name="Western Armenian" class="interlanguage-link-target"><span>Արեւմտահայերէն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Holocausto" title="Holocausto — Interlingvao" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Holocausto" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingvao" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Holokaus" title="Holokaus — indonezia" lang="id" hreflang="id" data-title="Holokaus" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="indonezia" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ilo mw-list-item"><a href="https://ilo.wikipedia.org/wiki/Holokausto" title="Holokausto — iloka" lang="ilo" hreflang="ilo" data-title="Holokausto" data-language-autonym="Ilokano" data-language-local-name="iloka" class="interlanguage-link-target"><span>Ilokano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Holokausto" title="Holokausto — Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Holokausto" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Helf%C3%B6rin" title="Helförin — islanda" lang="is" hreflang="is" data-title="Helförin" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="islanda" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Olocausto" title="Olocausto — itala" lang="it" hreflang="it" data-title="Olocausto" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="itala" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%9B%E3%83%AD%E3%82%B3%E3%83%BC%E3%82%B9%E3%83%88" title="ホロコースト — japana" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ホロコースト" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="japana" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jam mw-list-item"><a href="https://jam.wikipedia.org/wiki/Di_Olokaas" title="Di Olokaas — Jamaican Creole English" lang="jam" hreflang="jam" data-title="Di Olokaas" data-language-autonym="Patois" data-language-local-name="Jamaican Creole English" class="interlanguage-link-target"><span>Patois</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — java" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="java" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98" title="ჰოლოკოსტი — kartvela" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ჰოლოკოსტი" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="kartvela" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kab mw-list-item"><a href="https://kab.wikipedia.org/wiki/Hulukust" title="Hulukust — kabila" lang="kab" hreflang="kab" data-title="Hulukust" data-language-autonym="Taqbaylit" data-language-local-name="kabila" class="interlanguage-link-target"><span>Taqbaylit</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kbp mw-list-item"><a href="https://kbp.wikipedia.org/wiki/Soowa_(Shoah)" title="Soowa (Shoah) — Kabiye" lang="kbp" hreflang="kbp" data-title="Soowa (Shoah)" data-language-autonym="Kabɩyɛ" data-language-local-name="Kabiye" class="interlanguage-link-target"><span>Kabɩyɛ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — kazaĥa" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Холокост" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="kazaĥa" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%80%E1%9E%B6%E1%9E%9A%E1%9E%9F%E1%9E%98%E1%9F%92%E1%9E%9B%E1%9E%B6%E1%9E%94%E1%9F%8B%E1%9E%9A%E1%9E%84%E1%9F%92%E1%9E%82%E1%9E%B6%E1%9E%9B" title="ការសម្លាប់រង្គាល — kmera" lang="km" hreflang="km" data-title="ការសម្លាប់រង្គាល" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="kmera" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%B9%E0%B3%8B%E0%B2%B2%E0%B3%8B%E0%B2%95%E0%B2%BE%E0%B2%B8%E0%B3%8D%E0%B2%9F%E0%B3%8D" title="ಹೋಲೋಕಾಸ್ಟ್ — kanara" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಹೋಲೋಕಾಸ್ಟ್" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="kanara" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%ED%99%80%EB%A1%9C%EC%BD%94%EC%8A%A4%ED%8A%B8" title="홀로코스트 — korea" lang="ko" hreflang="ko" data-title="홀로코스트" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="korea" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku mw-list-item"><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Holokost" title="Holokost — kurda" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Holokost" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="kurda" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kw mw-list-item"><a href="https://kw.wikipedia.org/wiki/Loskaberth" title="Loskaberth — kornvala" lang="kw" hreflang="kw" data-title="Loskaberth" data-language-autonym="Kernowek" data-language-local-name="kornvala" class="interlanguage-link-target"><span>Kernowek</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — kirgiza" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Холокост" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="kirgiza" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Soa" title="Soa — latino" lang="la" hreflang="la" data-title="Soa" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="latino" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Olok%C3%B3sto" title="Olokósto — judhispana" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Olokósto" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="judhispana" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lb mw-list-item"><a href="https://lb.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — luksemburga" lang="lb" hreflang="lb" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Lëtzebuergesch" data-language-local-name="luksemburga" class="interlanguage-link-target"><span>Lëtzebuergesch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — lezga" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Холокост" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="lezga" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-li mw-list-item"><a href="https://li.wikipedia.org/wiki/Holocaus" title="Holocaus — limburga" lang="li" hreflang="li" data-title="Holocaus" data-language-autonym="Limburgs" data-language-local-name="limburga" class="interlanguage-link-target"><span>Limburgs</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lld mw-list-item"><a href="https://lld.wikipedia.org/wiki/Shoah" title="Shoah — Ladin" lang="lld" hreflang="lld" data-title="Shoah" data-language-autonym="Ladin" data-language-local-name="Ladin" class="interlanguage-link-target"><span>Ladin</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lmo mw-list-item"><a href="https://lmo.wikipedia.org/wiki/Shoah" title="Shoah — Lombard" lang="lmo" hreflang="lmo" data-title="Shoah" data-language-autonym="Lombard" data-language-local-name="Lombard" class="interlanguage-link-target"><span>Lombard</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/Holokaustas" title="Holokaustas — litova" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Holokaustas" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="litova" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Holokausts" title="Holokausts — latva" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Holokausts" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="latva" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Shoah" title="Shoah — malagasa" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Shoah" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="malagasa" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mhr mw-list-item"><a href="https://mhr.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — Eastern Mari" lang="mhr" hreflang="mhr" data-title="Холокост" data-language-autonym="Олык марий" data-language-local-name="Eastern Mari" class="interlanguage-link-target"><span>Олык марий</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%83%D1%81%D1%82" title="Холокауст — makedona" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Холокауст" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="makedona" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%B9%E0%B5%8B%E0%B4%B3%E0%B5%8B%E0%B4%95%E0%B5%8B%E0%B4%B8%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%8D%E0%B4%B1%E0%B5%8D" title="ഹോളോകോസ്റ്റ് — malajalama" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ഹോളോകോസ്റ്റ്" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="malajalama" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — mongola" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Холокост" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="mongola" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A5%89%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="होलोकॉस्ट — marata" lang="mr" hreflang="mr" data-title="होलोकॉस्ट" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="marata" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Holokus" title="Holokus — malaja" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Holokus" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="malaja" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/L-Olokawst" title="L-Olokawst — malta" lang="mt" hreflang="mt" data-title="L-Olokawst" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="malta" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mwl mw-list-item"><a href="https://mwl.wikipedia.org/wiki/Houlocausto" title="Houlocausto — miranda" lang="mwl" hreflang="mwl" data-title="Houlocausto" data-language-autonym="Mirandés" data-language-local-name="miranda" class="interlanguage-link-target"><span>Mirandés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-my mw-list-item"><a href="https://my.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%B0%E1%80%B8_%E1%80%9E%E1%80%AF%E1%80%90%E1%80%BA%E1%80%9E%E1%80%84%E1%80%BA%E1%80%9B%E1%80%B1%E1%80%B8_%E1%80%85%E1%80%AE%E1%80%99%E1%80%B6%E1%80%80%E1%80%AD%E1%80%94%E1%80%BA%E1%80%B8" title="ဂျူး သုတ်သင်ရေး စီမံကိန်း — birma" lang="my" hreflang="my" data-title="ဂျူး သုတ်သင်ရေး စီမံကိန်း" data-language-autonym="မြန်မာဘာသာ" data-language-local-name="birma" class="interlanguage-link-target"><span>မြန်မာဘာသာ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D9%84%D9%88%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%AA" title="هولوکاست — mazandarana" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="هولوکاست" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="mazandarana" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — platgermana" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="platgermana" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — Low Saxon" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Low Saxon" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-new mw-list-item"><a href="https://new.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%B9%E0%A5%8B%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%9F" title="होलोकस्ट — nevara" lang="new" hreflang="new" data-title="होलोकस्ट" data-language-autonym="नेपाल भाषा" data-language-local-name="nevara" class="interlanguage-link-target"><span>नेपाल भाषा</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl mw-list-item"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — nederlanda" lang="nl" hreflang="nl" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Nederlands" data-language-local-name="nederlanda" class="interlanguage-link-target"><span>Nederlands</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — novnorvega" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="novnorvega" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — dannorvega" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="dannorvega" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nov mw-list-item"><a href="https://nov.wikipedia.org/wiki/Li_Holokauste" title="Li Holokauste — Novial" lang="nov" hreflang="nov" data-title="Li Holokauste" data-language-autonym="Novial" data-language-local-name="Novial" class="interlanguage-link-target"><span>Novial</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ny mw-list-item"><a href="https://ny.wikipedia.org/wiki/Holokosti" title="Holokosti — njanĝa" lang="ny" hreflang="ny" data-title="Holokosti" data-language-autonym="Chi-Chewa" data-language-local-name="njanĝa" class="interlanguage-link-target"><span>Chi-Chewa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Olocaust" title="Olocaust — okcitana" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Olocaust" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="okcitana" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AF%E0%A8%B9%E0%A9%82%E0%A8%A6%E0%A9%80_%E0%A8%98%E0%A9%B1%E0%A8%B2%E0%A9%82%E0%A8%98%E0%A8%BE%E0%A8%B0%E0%A8%BE" title="ਯਹੂਦੀ ਘੱਲੂਘਾਰਾ — panĝaba" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਯਹੂਦੀ ਘੱਲੂਘਾਰਾ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="panĝaba" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pam mw-list-item"><a href="https://pam.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — pampanga" lang="pam" hreflang="pam" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Kapampangan" data-language-local-name="pampanga" class="interlanguage-link-target"><span>Kapampangan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pap mw-list-item"><a href="https://pap.wikipedia.org/wiki/Holokousto" title="Holokousto — Papiamento" lang="pap" hreflang="pap" data-title="Holokousto" data-language-autonym="Papiamentu" data-language-local-name="Papiamento" class="interlanguage-link-target"><span>Papiamentu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Zag%C5%82ada_%C5%BByd%C3%B3w" title="Zagłada Żydów — pola" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Zagłada Żydów" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="pola" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pms mw-list-item"><a href="https://pms.wikipedia.org/wiki/Oloc%C3%A0ust" title="Olocàust — Piedmontese" lang="pms" hreflang="pms" data-title="Olocàust" data-language-autonym="Piemontèis" data-language-local-name="Piedmontese" class="interlanguage-link-target"><span>Piemontèis</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%81%D9%88%D9%84%D9%88_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D9%B9" title="ہولو کاسٹ — Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="ہولو کاسٹ" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%88%D9%84%D9%88_%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D9%BC" title="هولو کاسټ — paŝtua" lang="ps" hreflang="ps" data-title="هولو کاسټ" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="paŝtua" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="elstara artikolo"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Holocausto" title="Holocausto — portugala" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Holocausto" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="portugala" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-qu mw-list-item"><a href="https://qu.wikipedia.org/wiki/Hulukawustu" title="Hulukawustu — keĉua" lang="qu" hreflang="qu" data-title="Hulukawustu" data-language-autonym="Runa Simi" data-language-local-name="keĉua" class="interlanguage-link-target"><span>Runa Simi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rm mw-list-item"><a href="https://rm.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — romanĉa" lang="rm" hreflang="rm" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Rumantsch" data-language-local-name="romanĉa" class="interlanguage-link-target"><span>Rumantsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rmy mw-list-item"><a href="https://rmy.wikipedia.org/wiki/Holokausto" title="Holokausto — Vlax Romani" lang="rmy" hreflang="rmy" data-title="Holokausto" data-language-autonym="Romani čhib" data-language-local-name="Vlax Romani" class="interlanguage-link-target"><span>Romani čhib</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — rumana" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="rumana" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — rusa" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Холокост" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="rusa" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%83%D1%81%D1%82" title="Голокауст — Rusyn" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Голокауст" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Rusyn" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rw mw-list-item"><a href="https://rw.wikipedia.org/wiki/Itsembabwoko_ry%E2%80%99Abayahudi" title="Itsembabwoko ry’Abayahudi — ruanda" lang="rw" hreflang="rw" data-title="Itsembabwoko ry’Abayahudi" data-language-autonym="Ikinyarwanda" data-language-local-name="ruanda" class="interlanguage-link-target"><span>Ikinyarwanda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Холокост — jakuta" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Холокост" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="jakuta" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Oloc%C3%A0ustu" title="Olocàustu — sarda" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Olocàustu" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="sarda" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Olucaustu" title="Olucaustu — sicilia" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Olucaustu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="sicilia" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco mw-list-item"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — skota" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="skota" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sd mw-list-item"><a href="https://sd.wikipedia.org/wiki/%DA%BE%D9%88%D9%84%D9%88%DA%AA%D8%A7%D8%B3%D9%BD" title="ھولوڪاسٽ — sinda" lang="sd" hreflang="sd" data-title="ھولوڪاسٽ" data-language-autonym="سنڌي" data-language-local-name="sinda" class="interlanguage-link-target"><span>سنڌي</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-se mw-list-item"><a href="https://se.wikipedia.org/wiki/Holokausta" title="Holokausta — nord-samea" lang="se" hreflang="se" data-title="Holokausta" data-language-autonym="Davvisámegiella" data-language-local-name="nord-samea" class="interlanguage-link-target"><span>Davvisámegiella</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — serbo-Kroata" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="serbo-Kroata" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%B8%E0%B7%84%E0%B7%8F_%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%99%E0%B7%80%E0%B7%8A_%E0%B7%83%E0%B6%82%E0%B7%84%E0%B7%8F%E0%B6%BB%E0%B6%BA" title="මහා යුදෙව් සංහාරය — sinhala" lang="si" hreflang="si" data-title="මහා යුදෙව් සංහාරය" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="sinhala" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/The_Holocaust" title="The Holocaust — Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="The Holocaust" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/Holokaust" title="Holokaust — slovaka" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Holokaust" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="slovaka" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Holokavst" title="Holokavst — slovena" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Holokavst" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="slovena" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Rushigido" title="Rushigido — ŝona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Rushigido" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="ŝona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-so mw-list-item"><a href="https://so.wikipedia.org/wiki/Holokost" title="Holokost — somala" lang="so" hreflang="so" data-title="Holokost" data-language-autonym="Soomaaliga" data-language-local-name="somala" class="interlanguage-link-target"><span>Soomaaliga</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Holokausti" title="Holokausti — albana" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Holokausti" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="albana" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A5%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D1%83%D1%81%D1%82" title="Холокауст — serba" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Холокауст" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="serba" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-stq mw-list-item"><a href="https://stq.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — Saterland Frisian" lang="stq" hreflang="stq" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Seeltersk" data-language-local-name="Saterland Frisian" class="interlanguage-link-target"><span>Seeltersk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/F%C3%B6rintelsen" title="Förintelsen — sveda" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Förintelsen" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="sveda" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw badge-Q17437796 badge-featuredarticle mw-list-item" title="elstara artikolo"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Maangamizi_makuu_dhidi_ya_Wayahudi_wa_Ulaya" title="Maangamizi makuu dhidi ya Wayahudi wa Ulaya — svahila" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Maangamizi makuu dhidi ya Wayahudi wa Ulaya" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="svahila" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AA%E0%AF%86%E0%AE%B0%E0%AF%81%E0%AE%AE%E0%AF%8D_%E0%AE%87%E0%AE%A9_%E0%AE%85%E0%AE%B4%E0%AE%BF%E0%AE%AA%E0%AF%8D%E0%AE%AA%E0%AF%81" title="பெரும் இன அழிப்பு — tamila" lang="ta" hreflang="ta" data-title="பெரும் இன அழிப்பு" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="tamila" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-te mw-list-item"><a href="https://te.wikipedia.org/wiki/%E0%B0%B9%E0%B1%8B%E0%B0%B2%E0%B1%8B%E0%B0%95%E0%B0%BE%E0%B0%B8%E0%B1%8D%E0%B0%9F%E0%B1%8D" title="హోలోకాస్ట్ — telugua" lang="te" hreflang="te" data-title="హోలోకాస్ట్" data-language-autonym="తెలుగు" data-language-local-name="telugua" class="interlanguage-link-target"><span>తెలుగు</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tet mw-list-item"><a href="https://tet.wikipedia.org/wiki/Olokaustu" title="Olokaustu — tetuna" lang="tet" hreflang="tet" data-title="Olokaustu" data-language-autonym="Tetun" data-language-local-name="tetuna" class="interlanguage-link-target"><span>Tetun</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AE%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%84%E0%B8%AD%E0%B8%AA%E0%B8%95%E0%B9%8C" title="ฮอโลคอสต์ — taja" lang="th" hreflang="th" data-title="ฮอโลคอสต์" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="taja" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Holokausto" title="Holokausto — tagaloga" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Holokausto" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="tagaloga" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Holokost" title="Holokost — turka" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Holokost" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="turka" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/Holokost" title="Holokost — tatara" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Holokost" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="tatara" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D1%81%D1%82" title="Голокост — ukraina" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Голокост" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="ukraina" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%88%DB%81" title="مرگ انبوہ — urduo" lang="ur" hreflang="ur" data-title="مرگ انبوہ" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="urduo" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Holokost" title="Holokost — uzbeka" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Holokost" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="uzbeka" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vec mw-list-item"><a href="https://vec.wikipedia.org/wiki/O%C5%82oc%C3%A0usto" title="Ołocàusto — Venetian" lang="vec" hreflang="vec" data-title="Ołocàusto" data-language-autonym="Vèneto" data-language-local-name="Venetian" class="interlanguage-link-target"><span>Vèneto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — vjetnama" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Holocaust" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="vjetnama" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/An_Holokausto" title="An Holokausto — varaja" lang="war" hreflang="war" data-title="An Holokausto" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="varaja" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E4%BA%BA%E5%A4%A7%E5%B1%A0%E6%9D%80" title="犹太人大屠杀 — vua" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="犹太人大屠杀" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="vua" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%B0%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%A1%E1%83%A2%E1%83%98" title="ჰოლოკოსტი — Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ჰოლოკოსტი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingrelian" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%97%D7%95%D7%A8%D7%91%D7%9F_%D7%90%D7%99%D7%99%D7%A8%D7%90%D7%A4%D7%A2" title="חורבן אייראפע — jida" lang="yi" hreflang="yi" data-title="חורבן אייראפע" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="jida" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%B4%8D%E7%B2%B9%E5%A4%A7%E5%B1%A0%E6%AE%BA" title="納粹大屠殺 — ĉina" lang="zh" hreflang="zh" data-title="納粹大屠殺" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="ĉina" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Holocaust" title="Holocaust — Minnan" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Holocaust" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnan" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E5%A4%AA%E4%BA%BA%E5%A4%A7%E5%B1%A0%E6%AE%BA" title="猶太人大屠殺 — kantona" lang="yue" hreflang="yue" data-title="猶太人大屠殺" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="kantona" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2763#sitelinks-wikipedia" title="Redakti interlingvajn ligilojn" class="wbc-editpage">Redakti ligilojn</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Nomspacoj"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Holoka%C5%ADsto" title="Vidi la artikolon [c]" accesskey="c"><span>Artikolo</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Diskuto:Holoka%C5%ADsto" rel="discussion" title="Diskuto pri la artikolo [t]" accesskey="t"><span>Diskuto</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Ŝanĝi lingvan varianton" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Esperanto</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Vidoj"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Holoka%C5%ADsto"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=history" title="Antaŭaj versioj de ĉi tiu paĝo. [h]" accesskey="h"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Iloj" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Iloj</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Iloj</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">kaŝi</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Pliaj opcioj" > <div class="vector-menu-heading"> Agoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Holoka%C5%ADsto"><span>Legi</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit" title="Redakti ĉi tiun paĝon [v]" accesskey="v"><span>Redakti</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit" title="Redakti fontan kodon de tiu ĉi paĝo [e]" accesskey="e"><span>Redakti fonton</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=history"><span>Vidi historion</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Ĝenerale </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kio_ligas_%C4%89i_tien%3F/Holoka%C5%ADsto" title="Listo de ĉiuj vikiaj paĝoj kiuj ligas ĉi tien [j]" accesskey="j"><span>Ligiloj ĉi tien</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Rilataj_%C5%9Dan%C4%9Doj/Holoka%C5%ADsto" rel="nofollow" title="Lastaj ŝanĝoj en paĝoj kiuj ligas al ĉi tiu paĝo [k]" accesskey="k"><span>Rilataj ŝanĝoj</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=eo" title="Alŝuti dosierojn [u]" accesskey="u"><span>Alŝuti dosieron</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Specialaj_pa%C4%9Doj" title="Listo de ĉiuj specialaj paĝoj [q]" accesskey="q"><span>Specialaj paĝoj</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&oldid=8925142" title="Porĉiama ligilo al ĉi versio de la paĝo"><span>Konstanta ligilo</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=info" title="Pli da informo pri ĉi tiu paĝo"><span>Informoj pri la paĝo</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Citi&page=Holoka%C5%ADsto&id=8925142&wpFormIdentifier=titleform" title="Informoj pri kiel citi ĉi tiun paĝon"><span>Citi ĉi tiun artikolon</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fwiki%2FHoloka%25C5%25ADsto"><span>Akiri mallongigitan URL</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:QrCode&url=https%3A%2F%2Feo.wikipedia.org%2Fwiki%2FHoloka%25C5%25ADsto"><span>Elŝutu QR-kodon</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Presi/elporti </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:Libro&bookcmd=book_creator&referer=Holoka%C5%ADsto"><span>Krei libron</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciala%C4%B5o:DownloadAsPdf&page=Holoka%C5%ADsto&action=show-download-screen"><span>Elŝuti kiel PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&printable=yes" title="Presebla versio de tiu ĉi paĝo [p]" accesskey="p"><span>Presebla versio</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> En aliaj projektoj </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:The_Holocaust" hreflang="en"><span>Vikimedia Komunejo</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikinews mw-list-item"><a href="https://eo.wikinews.org/wiki/Kategorio:Holoka%C5%ADsto" hreflang="eo"><span>Vikinovaĵoj</span></a></li><li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikiquote mw-list-item"><a href="https://eo.wikiquote.org/wiki/Holoka%C5%ADsto" hreflang="eo"><span>Vikicitaro</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q2763" title="Ligilo al konektita datuma ero [g]" accesskey="g"><span>Ero en Vikidatumoj</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paĝaj iloj"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Aspekto"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Aspekto</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">movigi al flanka panelo</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">kaŝi</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">El Vikipedio, la libera enciklopedio</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="eo" dir="ltr"><figure class="mw-halign-center" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Arbeit_macht_frei_banner.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Arbeit_macht_frei_banner.jpg/775px-Arbeit_macht_frei_banner.jpg" decoding="async" width="775" height="111" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Arbeit_macht_frei_banner.jpg/1163px-Arbeit_macht_frei_banner.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/Arbeit_macht_frei_banner.jpg/1550px-Arbeit_macht_frei_banner.jpg 2x" data-file-width="2100" data-file-height="300" /></a><figcaption></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg/250px-WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg.png" decoding="async" width="250" height="208" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg/375px-WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b8/WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg/500px-WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg.png 2x" data-file-width="1310" data-file-height="1090" /></a><figcaption><div class="center" style="width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;">Mapo de la Holokaŭsto en Eŭropo, 1939–1945. Ĝi montras ĉiujn ekstermejojn, la plejparton de la <a href="/wiki/Koncentrejo" title="Koncentrejo">koncentrejoj</a> (<a href="/wiki/Ekstermejo" title="Ekstermejo">ekstermejoj</a>) kaj la deportvojoj</div></figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg/250px-Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg" decoding="async" width="250" height="203" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg/375px-Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg/500px-Buchenwald_Slave_Laborers_Liberation.jpg 2x" data-file-width="2699" data-file-height="2190" /></a><figcaption><a href="/wiki/Buchenwald" title="Buchenwald">Buchenwald</a> koncentrejo ĉe liberiĝo.</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Corpses_in_the_courtyard_of_Nordhausen_concentration_camp.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Corpses_in_the_courtyard_of_Nordhausen_concentration_camp.jpg/250px-Corpses_in_the_courtyard_of_Nordhausen_concentration_camp.jpg" decoding="async" width="250" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Corpses_in_the_courtyard_of_Nordhausen_concentration_camp.jpg/375px-Corpses_in_the_courtyard_of_Nordhausen_concentration_camp.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7c/Corpses_in_the_courtyard_of_Nordhausen_concentration_camp.jpg/500px-Corpses_in_the_courtyard_of_Nordhausen_concentration_camp.jpg 2x" data-file-width="3000" data-file-height="2341" /></a><figcaption>Centoj da kadavroj de mortintaj enkarcerigitoj, kiuj forpasis pro malsato aŭ estis pafmortigitaj kuŝas surtere post la liberigo de la <a href="/wiki/Gestapo" title="Gestapo">gestapa</a> <a href="/wiki/Koncentrejo" title="Koncentrejo">koncentrejo</a> <a href="/wiki/Nordhausen" title="Nordhausen">Nordhausen</a> (<a href="/wiki/12-a_de_aprilo" title="12-a de aprilo">12-a de aprilo</a> <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a>).</figcaption></figure> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Judenstern_JMW.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Judenstern_JMW.jpg/250px-Judenstern_JMW.jpg" decoding="async" width="250" height="226" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Judenstern_JMW.jpg/375px-Judenstern_JMW.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Judenstern_JMW.jpg/500px-Judenstern_JMW.jpg 2x" data-file-width="1518" data-file-height="1372" /></a><figcaption><a href="/wiki/Flava_insigno" title="Flava insigno">Flava insigno</a> en formo de <a href="/wiki/Stelo_de_Davido" title="Stelo de Davido">Stelo de Davido</a>, per kiu la judoj estis devige markitaj por diskriminacio kaj damaĝo en ĉiuj landoj, kiuj falis sub la regon de <a href="/wiki/Nazioj" class="mw-redirect" title="Nazioj">nazioj</a>.</figcaption></figure> <p><b>Holokaŭsto</b> (en la <a href="/wiki/Hebrea_lingvo" title="Hebrea lingvo">hebrea</a> שואה <b>Ŝoaho,</b> signifanta granda katastrofo) estas la nomo, kiun oni kutime donas al la amasmurdo, alinome <a href="/wiki/Genocido" title="Genocido">genocido</a>, de milionoj da homoj farita de la <a href="/wiki/Naziismo" title="Naziismo">naziisma</a> <a href="/wiki/Registaro_de_Germanio" class="mw-redirect" title="Registaro de Germanio">germana registaro</a> en ĝiaj <a href="/wiki/Ekstermejo" title="Ekstermejo">ekstermejoj</a> kaj <a href="/wiki/Naziaj_koncentrejoj" title="Naziaj koncentrejoj">koncentrejoj</a> tra <a href="/wiki/E%C5%ADropo" title="Eŭropo">Eŭropo</a> dum la <a href="/wiki/Dua_Mondmilito" title="Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a>. Kvankam multaj aliaj milionoj da nejudaj homoj estis persekutitaj kaj murditaj dum la Dua Mondmilito, inkluzive de <a href="/wiki/Ciganoj" title="Ciganoj">ciganoj</a>, <a href="/wiki/Samseksemo" title="Samseksemo">samseksemuloj</a>, <a href="/wiki/Handikapulo" class="mw-redirect" title="Handikapulo">handikapuloj</a> kaj <a href="/wiki/Mensmalsanulejo" class="mw-redirect" title="Mensmalsanulejo">mensmalsanuloj</a>, <a href="/wiki/Poloj" title="Poloj">poloj</a> kaj <a href="/wiki/Militkaptito" title="Militkaptito">militkaptitoj</a> el <a href="/wiki/Sovetunio" title="Sovetunio">Sovetunio</a>, tamen la termino "holokaŭsto" rilatas ĉefe al ekstermado de judoj, ĉar la nazia tut-eŭropa genocido estis ĉefe celita, kaj ideologie, kaj praktike, kontraŭ la judoj kiel aparta raso, kiun la <a href="/wiki/Ideologio" title="Ideologio">ideologio</a> de <a href="/wiki/Nacisocialismo" class="mw-redirect" title="Nacisocialismo">nacisocialismo</a> deklaris nehoma kaj ekstermenda ĉie ajn en la mondo. Tio aserto estas pruvita laŭ la severeco de plenumo kaj pro la nombra fina rezulto de murditoj. Laŭ la historiaj studoj de la holokaŭsto pli kaj pli oni realigas ke temas pri neniiga kaj ekstermiga milito kontraŭ la juda popolo. Tiu militlukto kvankam okazis samtempe tamen estis aparta de la <a href="/wiki/Dua_Mondmilito" title="Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a>. </p><p>La nazia ideologio estis jam dekomence murde <a href="/wiki/Rasismo" title="Rasismo">rasisma</a> kaj kalumniis la judojn interalie pro <a href="/wiki/Komunismo" title="Komunismo">komunismo</a>, <a href="/wiki/Bol%C5%9Devikismo" class="mw-redirect" title="Bolŝevikismo">bolŝevikismo</a> kaj <a href="/wiki/Kapitalismo" title="Kapitalismo">kapitalismo</a>, kiel estis priskribite en la frua <a href="/wiki/Membiografio" class="mw-redirect" title="Membiografio">membiografio</a> <i><a href="/wiki/Mein_Kampf" title="Mein Kampf">Mein Kampf</a></i> fare de la diktatora gvidanto de <a href="/wiki/Nazia_Germanio" title="Nazia Germanio">Nazia Germanio</a> <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> kaj praktike efektivigata jam en la unua koncentrejo <a href="/wiki/Da%C4%A5a%C5%ADo" class="mw-redirect" title="Daĥaŭo">Daĥaŭo</a> ekde ĝia ekesto. </p><p>La kaŭzo de la holokaŭsto estis ĉefe la ideologio de la <a href="/wiki/Naziismo" title="Naziismo">naziisma</a> registaro de <a href="/wiki/Nazia_Germanio" title="Nazia Germanio">Germanio</a>, laŭ kiu unuavice la <a href="/wiki/Malkapablo" class="mw-redirect" title="Malkapablo">malkapabluloj</a> (<a href="/wiki/Aran%C4%9Do_T4" title="Aranĝo T4">Aranĝo T4</a>), poste la <a href="/wiki/Judoj" title="Judoj">judoj</a>, poste ankaŭ aliaj grupoj de homoj kiel la <a href="/wiki/Porajmos" title="Porajmos">romaoj</a>, la <a href="/wiki/Persekutado_de_samseksemuloj_en_Nazia_Germanio_kaj_la_Holoka%C5%ADsto" title="Persekutado de samseksemuloj en Nazia Germanio kaj la Holokaŭsto">samseksemuloj</a>, kaj aliaj taksitaj «malvaloraj vivaĵoj», devis esti ekstermitaj (forviŝitaj de la mondo) por la bono de la <i>arja raso</i>, naziisma termino por la <i>rase puraj</i> germanoj. En la <a href="/wiki/Listo_de_naziaj_koncentrejoj" title="Listo de naziaj koncentrejoj">naziaj koncentrejoj</a>, kien tiuj homoj estis deportataj, mortis ankaŭ aliaj malliberuloj, komunistoj, socialistoj, pacifistoj kiuj venis plejparte de la slavaj kaj aliaj orienteŭropaj landoj, sed ne nur. La <a href="/wiki/Koncentrejo" title="Koncentrejo">koncentrejoj</a> (<a href="/wiki/Ekstermejo" title="Ekstermejo">ekstermejoj</a>) troviĝis ĉefe en <a href="/wiki/Nazia_Germanio" title="Nazia Germanio">Germanio</a>, <a href="/wiki/A%C5%ADstrio" title="Aŭstrio">Aŭstrio</a> kaj <a href="/wiki/Okupacio" title="Okupacio">okupaciita</a> <a href="/wiki/Pollando" title="Pollando">Pollando</a>, kaj la plej konataj el ili estas <a href="/wiki/A%C5%AD%C5%9Dvico" class="mw-redirect" title="Aŭŝvico">Aŭŝvico</a> (Auschwitz), <a href="/wiki/Da%C4%A5a%C5%ADo" class="mw-redirect" title="Daĥaŭo">Daĥaŭo</a> (Dachau), <a href="/wiki/Treblinka_(koncentrejo)" class="mw-redirect" title="Treblinka (koncentrejo)">Treblinka</a> kaj <a href="/wiki/Majdanek" title="Majdanek">Majdanek</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Nombro_de_mortintoj">Nombro de mortintoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=1" title="Redakti sekcion: Nombro de mortintoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=1" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Nombro de mortintoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La kvanto da homoj, kiuj mortis en ili, verŝajne estas 15–20 milionoj. Jen estas taksoj pri la kvanto da homoj murditaj en la koncentrejoj: </p> <ul><li>5–6 milionoj da <a href="/wiki/Judoj" title="Judoj">judoj</a> (inkluzive de 3 milionoj da polaj judoj)</li> <li>300.000–800.000 da <a href="/wiki/Ciganoj" title="Ciganoj">ciganoj</a></li> <li>200.000–300.000 da <a href="/wiki/Malkapablo" class="mw-redirect" title="Malkapablo">handikapuloj</a></li> <li>10.000–25.000 da <a href="/wiki/Samseksemo" title="Samseksemo">samseksemuloj</a></li> <li>2.000 da <a href="/wiki/Atestantoj_de_Jehovo" title="Atestantoj de Jehovo">atestantoj de Jehovo</a></li> <li>2,5–3,5 milionoj da ne-judaj <a href="/wiki/Poloj" title="Poloj">poloj</a></li> <li>3,5–6 milionoj da aliaj <a href="/wiki/Slavoj" title="Slavoj">slavaj</a> civiluloj</li> <li>2,5–4 milionoj da <a href="/wiki/USSR" class="mw-redirect" title="USSR">sovetaj</a> (inkluzive de <a href="/wiki/Rusoj" title="Rusoj">rusaj</a>) <a href="/wiki/Militkaptito" title="Militkaptito">militkaptitoj</a></li> <li>1–1,5 milionoj da <a href="/wiki/Politiko" title="Politiko">politikaj</a> <a href="/wiki/Disidentoj" class="mw-redirect" title="Disidentoj">disidentoj</a> (inkluzive de <a href="/wiki/Esperanto" title="Esperanto">esperantistoj</a>: unua tre malkompleta listo legeblas en la verko 'Zamenhof' de <a href="/wiki/Marjorie_Boulton" title="Marjorie Boulton">Marjorie Boulton</a>, inter ili ĉiu rekta familia posteulo de <a href="/wiki/L.L._Zamenhof" class="mw-redirect" title="L.L. Zamenhof">L.L. Zamenhof</a>, Lidja Zamenhof pereis en Treblinka, escepte de unu sola transvivanto, eble Zaleski -Zamenhof, sed ankaŭ multnombraj esperantistoj el Germanio, Pollando, Hungario, Ĉeĥoslovakio kaj aliloke<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>.</li></ul> <p>La plejmulto de la viktimoj de la Holokaŭsto mortis pro <a href="/wiki/Malsatego" title="Malsatego">malsatego</a> aŭ manko de energio, ĉar en la koncentrejoj la kaptitoj estis devigataj laboregi en teruraj kondiĉoj. Multaj homoj, ĉefe infanoj kaj maljunuloj, kiuj ne povis labori, estis mortigitaj rekte per venenaj gasoj. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_judoj">La judoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=2" title="Redakti sekcion: La judoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=2" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La judoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r8860200">.mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#f9f9f9;border:1px solid #aaa;padding:0.5em;font-style:italic}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#202122;color:white;border:1px solid #333333}html.skin-theme-clientpref-light .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#F9F9F9;color:black;border:1px solid #AAAAAA}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .cxefartikolo{background-color:#202122;color:white;border:1px solid #333333}}</style> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj <a href="/wiki/Kontra%C5%ADjudismo" title="Kontraŭjudismo">kontraŭjudismo</a>, <a href="/wiki/Akuzo_pri_sango" class="mw-redirect" title="Akuzo pri sango">Akuzo pri sango</a>, <a href="/wiki/Pogromo" title="Pogromo">Pogromo</a>, <a href="/wiki/Antisemitismo" title="Antisemitismo">Antisemitismo</a> kaj <a href="/wiki/Justuloj_inter_la_popoloj" title="Justuloj inter la popoloj">Justuloj inter la popoloj</a>.</div> <p>La juda popolo estis tutcerte la plej granda suferanto en la holokaŭsto, ĉar mortis pli-malpli 6 milionoj da ili el tuta populacio de nur 11–12 milionoj en la tuta Eŭropo. Ilia amas-murdo estis origine kaŭzita ankaŭ de jarcentoj de <a href="/wiki/Kontra%C5%ADjudismo" title="Kontraŭjudismo">kontraŭjudismo</a> tra la tuta Eŭropo, kaj en kelkaj orienteŭropaj landoj la naziistoj trovis lokanojn, kiuj pretis <a href="/wiki/Kunlaborismo" title="Kunlaborismo">kunlabori</a> en la ĉasado de judoj (dum aliaj lokanoj kelkfoje helpis ilin kaŝiĝi) ĉu pro ekonomiaj interesoj ĉu pro ideologiaj sintenoj. </p><p>Ĉe la fino de la milito restis tre malmulte da judoj en <a href="/wiki/Orienta_E%C5%ADropo" title="Orienta Eŭropo">Orienta Eŭropo</a>, ĉar tiuj, kiuj sukcesis eskapi aŭ travivi la Holokaŭston, kutime ne revenis al siaj landoj post la milito. Tiuj kiuj revenis al siaj hejmoj ofte renkontis malaman sintenon de iliaj eksaj najbaroj, vidu liston da pogromoj kiuj okazis post la Dua Mondmilito. La subpremo kaj persekuto de la judoj ne ĉesis post la milito sed malintensiĝis kaj estis malpli organizita kaj dependis de administrado de shtatoj . </p><p>La eŭropaj judoj, la survivantoj kaj la rifuĝintoj, fuĝis kie ajn ili povis, sed ĉefe al <a href="/wiki/Usono" title="Usono">Usono</a>. Kelkaj el la judoj fuĝis al <a href="/wiki/Palestino" title="Palestino">Palestino</a> dum aŭ post la milito, kaj kontribuis al la kreado de la juda ŝtato <a href="/wiki/Israelo" title="Israelo">Israelo</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="En_Nazia_Germanio_kaj_Aŭstrio"><span id="En_Nazia_Germanio_kaj_A.C5.ADstrio"></span>En Nazia Germanio kaj Aŭstrio</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=3" title="Redakti sekcion: En Nazia Germanio kaj Aŭstrio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=3" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: En Nazia Germanio kaj Aŭstrio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Diktatoreco_kaj_subpremado_(1933–1939)"><span id="Diktatoreco_kaj_subpremado_.281933.E2.80.931939.29"></span>Diktatoreco kaj subpremado (1933–1939)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=4" title="Redakti sekcion: Diktatoreco kaj subpremado (1933–1939)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=4" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Diktatoreco kaj subpremado (1933–1939)"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Bundesarchiv_Bild_102-14469,_Berlin,_Boykott-Posten_vor_j%C3%BCdischem_Warenhaus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Bundesarchiv_Bild_102-14469%2C_Berlin%2C_Boykott-Posten_vor_j%C3%BCdischem_Warenhaus.jpg/260px-Bundesarchiv_Bild_102-14469%2C_Berlin%2C_Boykott-Posten_vor_j%C3%BCdischem_Warenhaus.jpg" decoding="async" width="260" height="169" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Bundesarchiv_Bild_102-14469%2C_Berlin%2C_Boykott-Posten_vor_j%C3%BCdischem_Warenhaus.jpg/390px-Bundesarchiv_Bild_102-14469%2C_Berlin%2C_Boykott-Posten_vor_j%C3%BCdischem_Warenhaus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/92/Bundesarchiv_Bild_102-14469%2C_Berlin%2C_Boykott-Posten_vor_j%C3%BCdischem_Warenhaus.jpg/520px-Bundesarchiv_Bild_102-14469%2C_Berlin%2C_Boykott-Posten_vor_j%C3%BCdischem_Warenhaus.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="520" /></a><figcaption>Naziisma <a href="/wiki/Bojkoto" title="Bojkoto">bojkoto</a> de judaj negocoj: <a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">SA</a> trupoj instigas al bojkoto ekster superbazaro posedata de judo, Berlino, 1a de aprilo 1933. La afiŝoj diras: "Germanoj! Defendu vin mem! Ne aĉetu el judoj."<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>Pro la nomumo de <a href="/wiki/Adolf_Hitler" title="Adolf Hitler">Adolf Hitler</a> en januaro 1933 kiel <a href="/wiki/Kanceliero_de_Germanio" title="Kanceliero de Germanio">Kanceliero de Germanio</a> kaj pro la enpovigo de Naziismo, la germanaj estroj proklamis la renaskon de la <i>Volksgemeinschaft</i> ("popolkomunumo").<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFritzsche2009[https://archive.org/details/lifedeathinthird0000frit/page/38_38–39]_3-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFritzsche2009[https://archive.org/details/lifedeathinthird0000frit/page/38_38–39]-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Naziisma politiko dividis la loĝantaron en du grupoj: nome <i>Volksgenossen</i> ("naciaj kamaradoj") kiuj apartenis al la <i>Volksgemeinschaft</i>, kaj la <i>Gemeinschaftsfremde</i> ("alikomunumanoj") kiuj ne. Malamikoj estis dividitaj en tri grupoj: la "rasaj" aŭ "sangaj" malamikoj, kiel judoj aŭ romaoj; politikaj opoziciantoj de Naziismo, kiel marksistoj,komunistoj liberaluloj, kristanoj kaj la "reakciuloj" viditaj kiel kapricaj "naciaj kamaradoj"; kaj moralaj opoziciantoj, kiel samseksemuloj, pigruloj kaj krimuloj. Tiuj lastaj du grupoj estis senditaj al koncentrejoj por "re-edukado", kun la celo de finfina absorbado en la <i>Volksgemeinschaft</i>. "Rasaj" malamikoj neniam apartenus al la <i>Volksgemeinschaft</i>; ili devus esti forigitaj el la socio.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENoakesPridham1983499_4-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENoakesPridham1983499-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Antaŭ kaj post la germanaj federaciaj parlamentaj balotoj de marto <a href="/wiki/1933" title="1933">1933</a>, la Naziistoj intensigis sian kampanjon de perforto kontraŭ la opoziciantoj,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWachsmann201528–30_5-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWachsmann201528–30-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kaj starigis koncentrejojn por eksterjuraj punado kaj enprizonado.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWachsmann201532–38_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWachsmann201532–38-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Unu el la unuaj, tiu de <a href="/wiki/Koncentrejo_Dachau" title="Koncentrejo Dachau">Dachau</a>, malfermiĝis la 22an de marto 1933.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMarcuse200121_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMarcuse200121-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dekomence la koncentrejo enhavis ĉefe komunistojn kaj socialdemokratojn.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELongerich2012155_8-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELongerich2012155-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Aliaj fruaj prizonoj estis plifirmigitaj meze de 1934 en intenc-konstruitaj koncentrejoj ekster la urboj, regataj ekskluzive de SS.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWachsmann201584–86_9-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWachsmann201584–86-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La koncentrejoj utilis kiel terurigilo por germanoj kiuj ne subtenis la naziisman reĝimon.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEWachsmann20155_10-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEWachsmann20155-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Laŭlonge de la <a href="/wiki/1930-aj_jaroj" title="1930-aj jaroj">1930-aj jaroj</a>, la juraj, ekonomiaj kaj sociaj rajtoj de judoj estis rapide malpliigitaj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199733_11-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer199733-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La 1an de aprilo 1933, okazis Naziisma <a href="/wiki/Bojkoto" title="Bojkoto">bojkoto</a> de judaj negocoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199719–20_12-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer199719–20-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En la 7a de aprilo 1933, oni aprobis la leĝon por la restaŭrado de la profesia <a href="/wiki/Civila_servo" title="Civila servo">civilservo</a>, kiu ekskludis judojn kaj aliajn "ne-Arjanojn" el la civila servo.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBurleighWippermann200378_13-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBurleighWippermann200378-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Judoj estis apartigitaj el la praktiko de juraj profesioj, el la eldonado aŭ posedo de gazetoj, el aliĝo al la Asocio de Ĵurnalistoj, aŭ el posedo de bienoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199732–33_14-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer199732–33-14"><span class="cite-bracket">[</span>14<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En <a href="/wiki/Silezio" title="Silezio">Silezio</a>, en marto 1933, grupo de homoj eniris en la tribunalo kaj batis judajn advokatojn; Friedländer verkis, ke en <a href="/wiki/Dresdeno" title="Dresdeno">Dresdeno</a>, judaj advokatoj kaj juĝistoj estis fortrenitaj el la juĝejoj dum la juĝoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199729_15-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer199729-15"><span class="cite-bracket">[</span>15<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Judaj studentoj estis limigitaj per kvotoj el partopreno en lernejoj kaj universitatoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBurleighWippermann200378_13-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBurleighWippermann200378-13"><span class="cite-bracket">[</span>13<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Judaj negocoj estis celitaj por fermo aŭ "arjanigo", nome deviga vendo al germanoj; el proksimume 50,000 jud-posedataj negocoj en Germanio en 1933, ĉirkaŭ 7,000 estis ankoraŭ jud-posedataj en aprilo 1939. Verkoj de judaj komponistoj,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer1997134_16-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer1997134-16"><span class="cite-bracket">[</span>16<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> aŭtoroj kaj artistoj estis ekskluditaj el publikaĵoj, ludadoj kaj ekspozicioj per publikaj <a href="/wiki/Bruligo_de_libroj_en_Nazia_Germanio" title="Bruligo de libroj en Nazia Germanio">amasbruligoj</a> kaj <a href="/wiki/Ekspozicio" title="Ekspozicio">ekspozicioj</a> de <a href="/wiki/Degenerita_arto" title="Degenerita arto">Degenerita arto</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans2005158–159,_169_17-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans2005158–159,_169-17"><span class="cite-bracket">[</span>17<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Judaj doktoroj kaj advokatoj estis dekomisiitaj aŭ devigitaj rezigni. La <i>Deutsches Ärzteblatt</i> (medicina gazeto) informis la 6an de aprilo 1933: "Germanoj estas traktotaj nur de germanoj."<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961459_18-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961459-18"><span class="cite-bracket">[</span>18<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Germana judaro dum ekpotencigo de la nazioj estis dividita en sektoj - <a href="/wiki/Ortodoksa_Judismo" title="Ortodoksa Judismo">ortodoksaj</a>, <a href="/wiki/Reformisma_Judismo" title="Reformisma Judismo">liberalaj</a>, <a href="/wiki/Asimilismo" title="Asimilismo">asimilitaj</a> kaj <a href="/wiki/Cionismo" title="Cionismo">cionismaj</a> - unuiĝis fronte al la pli kaj pli severa subpremado kaj kun la kuraĝiĝo de la aŭtoritatoj establis komunan tegmentan organizon: la "Nacia Reprezentantaro de Germanaj Judoj", gvidita fare de <a href="/wiki/Rabeno" title="Rabeno">rabeno</a> <a href="/wiki/Leo_Baeck" title="Leo Baeck">Leo Baeck</a>. La organizo provis liveri solvojn al problemoj kiuj plimalboniĝis. Ekzemplo: en la fruaj jaroj de la naziismo, judaj studentoj daŭre frekventis ĝeneralajn lernejojn, sed suferspertis antisemitisman persekuton. Tial, ili iom post iom moviĝis al judaj lernejoj. En 1933, grupo de judaj artistoj establis la "Juda Kultura Asocion" en Berlino kun la aprobo de la aŭtoritatoj. Post tio, juda Simfonia Orkestro, Operejo kaj Teatro estis establitaj; Unue en Berlino, kaj poste ankaŭ en aliaj urboj.- tiuj asocioj ne longe ekzistis . </p><p>Pro la plimalbonigaj cirkonstancoj, same kiel pro la instigo de judoj elmigri ekster Germanio fare de la naziaj aŭtoritatoj, multaj el ili decidis foriri. Dum la jaroj 1933–1939, 282,000 judoj fuĝis de Germanio - Pli ol duono de la judoj de Germanio en la tempo de la nazia ekpotenciĝo, kaj ĉirkaŭ 117 000 judoj fuĝis de Aŭstrio, kiu estis aneksita al Germanio (ĉirkaŭ du trionoj de la nombro de judoj). La plej multaj el la rifuĝintoj enmigris al Usono, Sudameriko, Israelo, kaj Britio. Kun la eksplodo de Dua Mondmilito la 1-an de septembro 1939, la eblecoj por judoj por elmigri ekster la <a href="/wiki/Tria_regno" class="mw-redirect" title="Tria regno">Tria Regno</a> estis konsiderinde reduktitaj, kaj antaŭ la fino de 1941 ili estis preskaŭ tute fermitaj. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Steriliga_Leĝo_Aktion_T4_(Aranĝo_T4)"><span id="Steriliga_Le.C4.9Do_Aktion_T4_.28Aran.C4.9Do_T4.29"></span>Steriliga Leĝo <i>Aktion T4</i> (Aranĝo T4)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=5" title="Redakti sekcion: Steriliga Leĝo Aktion T4 (Aranĝo T4)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=5" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Steriliga Leĝo Aktion T4 (Aranĝo T4)"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Aran%C4%9Do_T4" title="Aranĝo T4">Aranĝo T4</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Neues_Volk_eugenics_poster,_c._1937_(brightened).jpeg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Neues_Volk_eugenics_poster%2C_c._1937_%28brightened%29.jpeg/200px-Neues_Volk_eugenics_poster%2C_c._1937_%28brightened%29.jpeg" decoding="async" width="200" height="269" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Neues_Volk_eugenics_poster%2C_c._1937_%28brightened%29.jpeg/300px-Neues_Volk_eugenics_poster%2C_c._1937_%28brightened%29.jpeg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Neues_Volk_eugenics_poster%2C_c._1937_%28brightened%29.jpeg/400px-Neues_Volk_eugenics_poster%2C_c._1937_%28brightened%29.jpeg 2x" data-file-width="1180" data-file-height="1588" /></a><figcaption>La afiŝo (ĉirkaŭ 1937) diras: "60,000 <a href="/wiki/Germana_marko" title="Germana marko">RM</a> estas tio kion tiu persono kun hereda malsano kostas al la komunumo en sia vivodaŭro. Civitano, tio estas ankaŭ via mono. Legu <i>Neues Volk</i>, la ĉiumonata gazeto de la Oficejo de Rasa Politiko de la <a href="/wiki/Nacisocialisma_Germana_Laborista_Partio" title="Nacisocialisma Germana Laborista Partio">Naziisma Partio</a>."<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19"><span class="cite-bracket">[</span>19<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>La ekonomia premo de la <a href="/wiki/Granda_Depresio" title="Granda Depresio">Granda Depresio</a> kondukis protestantajn "bonfarajn" organizojn kaj kelkajn membrojn de la germana kuracistaro defendi devigan <a href="/wiki/Steriligo" title="Steriligo">steriligon</a> de "nekuraceble" mensaj kaj fizikaj handikapuloj,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans2004377–378_20-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans2004377–378-20"><span class="cite-bracket">[</span>20<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> nome personoj kiujn la Naziistoj nomis <i>Lebensunwertes Leben</i> (nevivinda vivo).<sup id="cite_ref-FOOTNOTELifton200021_21-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELifton200021-21"><span class="cite-bracket">[</span>21<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La 14an de julio 1933, estis aprobita la Leĝo por Evito de Heredmalsana Idaro (<i>Gesetz zur Verhütung erbkranken Nachwuchses</i>), nome steriliga leĝo.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961457_22-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961457-22"><span class="cite-bracket">[</span>22<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-FOOTNOTEProctor1988101–103_23-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEProctor1988101–103-23"><span class="cite-bracket">[</span>23<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>The New York Times</i> informis la 21an de decembro tiun jaron: "400,000 germanoj steriligotaj".<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24"><span class="cite-bracket">[</span>24<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Okazis 84,525 aplikojn fare de doktoroj en la unua jaro. La tribunaloj atingis decidon en 64,499 el tiuj kazoj; 56,244 estis favore al steriligo.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458_25-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458-25"><span class="cite-bracket">[</span>25<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĉirkaŭkalkuloj de la nombro de nevolontaj steriligoj dum la tuto de la Tria Regno gamis el 300,000 ĝis 400,000.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEProctor1988106–108_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEProctor1988106–108-26"><span class="cite-bracket">[</span>26<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Oktobre 1939 Hitler subskribis "<a href="/wiki/E%C5%ADtanazio" title="Eŭtanazio">eŭtanazion</a> dekreton" reen-datita al la 1a de septembro 1939 kiu rajtigis <i>Reichsleiter</i> <a href="/wiki/Philipp_Bouhler" title="Philipp Bouhler">Philipp Bouhler</a>, nome estro de la Hitlera Kanzelierservo, kaj <a href="/wiki/Karl_Brandt" title="Karl Brandt">Karl Brandt</a>, nome persona kuracisto de Hitler, plenumi programon de nevolonta eŭtanazio. Post la milito tiu programo estis konata kiel <a href="/wiki/Aran%C4%9Do_T4" title="Aranĝo T4">Aranĝo T4</a> (<i>Aktion T4</i>),<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBurleighWippermann2003142–149_27-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBurleighWippermann2003142–149-27"><span class="cite-bracket">[</span>27<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> nomita laŭ la stratadreso Tiergartenstraße 4, nome adreso de la vilao en la Berlina kvartalo <a href="/wiki/Tiergarten" title="Tiergarten">Tiergarten</a>, kie variaj organizoj koncernataj havis sidejojn.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEKershaw2000252–261_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEKershaw2000252–261-28"><span class="cite-bracket">[</span>28<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> T4 celis ĉefe plenkreskulojn, sed ankaŭ eŭtanazio de infanoj estis plenumita.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBloxham2009171_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBloxham2009171-29"><span class="cite-bracket">[</span>29<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Inter 1939 kaj 1941, 80,000 ĝis 100,000 mensmalsanaj plenkreskuloj en institucioj estis mortigitaj, same kiel 5000 infanoj kaj 1000 judoj, ankaŭ en institucioj. Estis ankaŭ intencitaj mortigejoj, en kiuj la mortoj estis ĉirkaŭkalkulitaj je 20,000, laŭ Georg Renno, deputita direktoro de la kastelo Hartheim, unu el la eŭtanaziejoj, aŭ 400,000, laŭ Frank Zeireis, komandanto de la koncentrejo Mauthausen.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELifton2000142_30-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELifton2000142-30"><span class="cite-bracket">[</span>30<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĝenerale, la nombro de mensaj kaj fizikaj handikapuloj murditaj estis ĉirkaŭ 150,000.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENiewykNicosia200048_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENiewykNicosia200048-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Kvankam ne rekte ordonitaj partopreni, psikiatroj kaj multaj psikiatraj institucioj estis inkluditaj en la planado kaj plenumado de <i>Aktion T4</i>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEStrous2007_32-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEStrous2007-32"><span class="cite-bracket">[</span>32<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En aŭgusto 1941, post protestoj el la germanaj katolika kaj protestantaj eklezioj, Hitler teorie nuligis la programon T4,<sup id="cite_ref-FOOTNOTELifton200090–95_33-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELifton200090–95-33"><span class="cite-bracket">[</span>33<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kvankam la handikapuloj plue estis mortigitaj ĝis la fino de la milito.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENiewykNicosia200048_31-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENiewykNicosia200048-31"><span class="cite-bracket">[</span>31<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La medicina komunumo regule ricevis korpojn por esplorado; por ekzemplo, la <a href="/wiki/Universitato_de_Tubingeno" title="Universitato de Tubingeno">Universitato de Tubingeno</a> ricevis 1077 korpojn el ekzekutoj inter 1933 kaj 1945. La germana neŭrosciencisto Julius Hallervorden ricevis 697 cerbojn el unu hospitalo inter 1940 kaj 1944: "Mi akceptis tiujn cerbojn kompreneble. De kie kaj kiel ili venis al mi ne gravis."<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458–1459_34-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458–1459-34"><span class="cite-bracket">[</span>34<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nurenbergaj_leĝoj,_Juda_elmigrado"><span id="Nurenbergaj_le.C4.9Doj.2C_Juda_elmigrado"></span>Nurenbergaj leĝoj, Juda elmigrado</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=6" title="Redakti sekcion: Nurenbergaj leĝoj, Juda elmigrado" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=6" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Nurenbergaj leĝoj, Juda elmigrado"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Nurenbergaj_le%C4%9Doj" title="Nurenbergaj leĝoj">Nurenbergaj leĝoj</a>.</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Jewish_refugees_at_Croydon_airport_1939.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Jewish_refugees_at_Croydon_airport_1939.jpg/260px-Jewish_refugees_at_Croydon_airport_1939.jpg" decoding="async" width="260" height="205" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Jewish_refugees_at_Croydon_airport_1939.jpg/390px-Jewish_refugees_at_Croydon_airport_1939.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/10/Jewish_refugees_at_Croydon_airport_1939.jpg/520px-Jewish_refugees_at_Croydon_airport_1939.jpg 2x" data-file-width="1279" data-file-height="1007" /></a><figcaption>Ĉeĥoslovakiaj judoj en la Flughaveno Croydon, Anglio, la 31an de marto 1939, antaŭ forportado.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELondon2000161_35-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELondon2000161-35"><span class="cite-bracket">[</span>35<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></figcaption></figure> <p>La 15a de septembro 1935, la germana parlamento <a href="/wiki/Reichstag_(institucio)" title="Reichstag (institucio)">Reichstag</a> aprobis la Leĝon de la Regna Civitaneco kaj la Leĝon por la Protekto de la Germana Sango kaj la Germana Honoro, konataj kiel la <a href="/wiki/Nurenbergaj_le%C4%9Doj" title="Nurenbergaj leĝoj">Nurenbergaj leĝoj</a>. La unua establis, ke nur tiuj de "Germana aŭ parenca sango" povus esti civitanoj. Iu kun tri aŭ pliaj judaj geavoj estis klasita kiel judo.<sup id="cite_ref-USHMMNuremberg_36-0" class="reference"><a href="#cite_note-USHMMNuremberg-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La dua leĝo diris: "Geedziĝoj inter judoj kaj subuloj de la ŝtato de Germanio aŭ de rilata sango estas malpermesitaj." Ankaŭ la seksaj rilatoj inter ili estis krimigitaj; judoj ne rajtis dungi germanajn virinojn sub la aĝo de 45 en siaj hejmoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEAradGutmanMargaliot201478_37-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEAradGutmanMargaliot201478-37"><span class="cite-bracket">[</span>37<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-USHMMNuremberg_36-1" class="reference"><a href="#cite_note-USHMMNuremberg-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La leĝoj koncernis judojn sed same estis aplikitaj al ciganoj kaj nigruloj. Kvankam ankaŭ aliaj eŭropaj landoj —Bulgario, Kroatio, Hungario, Italio, Rumanio, Slovakio kaj Francio de Vichy— aprobis similan leĝaron,<sup id="cite_ref-USHMMNuremberg_36-2" class="reference"><a href="#cite_note-USHMMNuremberg-36"><span class="cite-bracket">[</span>36<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Gerlach notis, ke "Nazia Germanio adoptis pliajn kontraŭ-judajn leĝojn kaj regulojn landnivele (ĉirkaŭ 1500) ol ajna alia ŝtato."<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGerlach201641_38-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGerlach201641-38"><span class="cite-bracket">[</span>38<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Fine de 1934, 50,000 germanaj judoj estis forlasis Germanion,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFischel199820_39-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFischel199820-39"><span class="cite-bracket">[</span>39<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kaj fine de 1938, proksimume duono de la germana juda loĝantaro estis elmigrinta,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGilbert2001285_40-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGilbert2001285-40"><span class="cite-bracket">[</span>40<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> inter kiuj la <a href="/wiki/Dirigento" title="Dirigento">dirigento</a> <a href="/wiki/Bruno_Walter" title="Bruno Walter">Bruno Walter</a>, kiu foriris post oni diris al li, ke la <a href="/wiki/Koncertejo" title="Koncertejo">koncertejo</a> de la <a href="/wiki/Berliner_Philharmoniker" title="Berliner Philharmoniker">Berliner Philharmoniker</a> estos bruligita se li dirigentos koncerton tie.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer19971_41-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer19971-41"><span class="cite-bracket">[</span>41<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Albert Einstein</a>, kiu estis en <a href="/wiki/Usono" title="Usono">Usono</a> kiam Hitler enpoviĝis, neniam revenis en Germanion; lia ŝtataneco estis nuligita kaj li estis elpelita el la <a href="/wiki/Kaiser_Wilhelm_Societo" class="mw-redirect" title="Kaiser Wilhelm Societo">Kaiser Wilhelm Societo</a> kaj el la <a href="/wiki/Prusa_Akademio_de_Sciencoj" title="Prusa Akademio de Sciencoj">Prusa Akademio de Sciencoj</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199712_42-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer199712-42"><span class="cite-bracket">[</span>42<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Aliaj judaj sciencistoj, kiel <a href="/wiki/Gustav_Hertz" title="Gustav Hertz">Gustav Hertz</a>, perdis siajn instruistajn postenojn kaj forlasis la landon.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans200516_43-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans200516-43"><span class="cite-bracket">[</span>43<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Anschluss"><i>Anschluss</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=7" title="Redakti sekcion: Anschluss" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=7" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Anschluss"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Anschluss" title="Anschluss">Anschluss</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Austrian_Nazis_and_local_residents_watch_as_Jews_are_forced_to_scrub_the_pavement_after_Nazi_annexation.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Austrian_Nazis_and_local_residents_watch_as_Jews_are_forced_to_scrub_the_pavement_after_Nazi_annexation.jpg/260px-Austrian_Nazis_and_local_residents_watch_as_Jews_are_forced_to_scrub_the_pavement_after_Nazi_annexation.jpg" decoding="async" width="260" height="184" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Austrian_Nazis_and_local_residents_watch_as_Jews_are_forced_to_scrub_the_pavement_after_Nazi_annexation.jpg/390px-Austrian_Nazis_and_local_residents_watch_as_Jews_are_forced_to_scrub_the_pavement_after_Nazi_annexation.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Austrian_Nazis_and_local_residents_watch_as_Jews_are_forced_to_scrub_the_pavement_after_Nazi_annexation.jpg/520px-Austrian_Nazis_and_local_residents_watch_as_Jews_are_forced_to_scrub_the_pavement_after_Nazi_annexation.jpg 2x" data-file-width="3800" data-file-height="2696" /></a><figcaption>Marto aŭ aprilo 1938: Per amasa ĉikanado judoj estis devigitaj uzi siajn dentobrosojn por forlavi la pavimon en <a href="/wiki/Vieno" title="Vieno">Vieno</a>.</figcaption></figure> <p>La 12an de marto 1938, Germanio <a href="/wiki/Anekso" title="Anekso">aneksigis</a> Aŭstrion. Aŭstraj Naziistoj elrompis en vendejoj de judoj, ŝtelis el hejmoj kaj negocoj de judoj, kaj devigis judojn plenumi humiligajn agadojn kiel forlavi la stratojn aŭ purigi necesejojn.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016147–150_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016147–150-44"><span class="cite-bracket">[</span>44<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Judaj negocoj estis "Arjanigitaj", kaj la leĝaj limigoj al judoj en Germanio estis trudaplikitaj ankaŭ en Aŭstrio.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016153–155_45-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016153–155-45"><span class="cite-bracket">[</span>45<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En aŭgusto tiun jaron, la "Renomado-Leĝo" estis promulgita: ĉiu juda viro estis postulata aldoni la nomon "Israel" al sia nomo, kaj ĉiu virino estis postulata aldoni la nomon "Sara". Tiun monaton, <a href="/wiki/Adolf_Eichmann" title="Adolf Eichmann">Adolf Eichmann</a> estis estrigita en la Centra Agentejo por la Juda Elmigrado en Vieno (<i>Zentralstelle für jüdische Auswanderung in Wien</i>) kiu klopodis ĉefe trudkapti la riĉojn de migrodezirantaj judoj. Ĉirkaŭ 100,000 aŭstriaj judoj estis forlasintaj la landon maje 1939, kiel <a href="/wiki/Sigmund_Freud" title="Sigmund Freud">Sigmund Freud</a> kaj lia familio, kiuj translokiĝis al <a href="/wiki/Londono" title="Londono">Londono</a>, nur post esti senigita de mono kaj havaĵoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans2005659–661_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans2005659–661-46"><span class="cite-bracket">[</span>46<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Multaj judoj perdis la intelektajn rezultojn de sia laboro kaj ankaŭ multaj suferis malfacilaĵojn en la landoj kien ili alvenis. En Francio okazis la <a href="/wiki/Konferenco_de_%C3%89vian" title="Konferenco de Évian">Konferenco de Évian</a> en julio 1938 fare de reprezentantoj de 32 landoj, kiel klopodo helpi la pliiĝantajn rifuĝintojn el Germanio kaj Aŭstrio, sed krom establi la tre senefikan Interregistaran Komitaton por Rifuĝintoj, malmulte estis plenumita kaj plej landoj partoprenintaj ne pliigis la kvoton de rifuĝintoj kiujn ili estis supozitaj akcepti.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENiewykNicosia2000200_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENiewykNicosia2000200-47"><span class="cite-bracket">[</span>47<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kristallnacht_(Kristala_Nokto)"><span id="Kristallnacht_.28Kristala_Nokto.29"></span><i>Kristallnacht (Kristala Nokto)</i></h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=8" title="Redakti sekcion: Kristallnacht (Kristala Nokto)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=8" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Kristallnacht (Kristala Nokto)"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj <a href="/wiki/Polenaktion" title="Polenaktion">Polenaktion</a> kaj <a href="/wiki/Kristallnacht" class="mw-redirect" title="Kristallnacht">Kristallnacht</a>.</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Le_M%C3%A9morial_aux_juifs_assassin%C3%A9s_dEurope_(Berlin)_(2704805986).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Le_M%C3%A9morial_aux_juifs_assassin%C3%A9s_dEurope_%28Berlin%29_%282704805986%29.jpg/260px-Le_M%C3%A9morial_aux_juifs_assassin%C3%A9s_dEurope_%28Berlin%29_%282704805986%29.jpg" decoding="async" width="260" height="186" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Le_M%C3%A9morial_aux_juifs_assassin%C3%A9s_dEurope_%28Berlin%29_%282704805986%29.jpg/390px-Le_M%C3%A9morial_aux_juifs_assassin%C3%A9s_dEurope_%28Berlin%29_%282704805986%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/53/Le_M%C3%A9morial_aux_juifs_assassin%C3%A9s_dEurope_%28Berlin%29_%282704805986%29.jpg/520px-Le_M%C3%A9morial_aux_juifs_assassin%C3%A9s_dEurope_%28Berlin%29_%282704805986%29.jpg 2x" data-file-width="839" data-file-height="600" /></a><figcaption>Potsdamer Straße 26, Berlino, la tagon post la <i><a href="/wiki/Kristallnacht" class="mw-redirect" title="Kristallnacht">Kristallnacht</a></i>, Novembre 1938.</figcaption></figure> <p>Post la okazaĵoj de la Polenaktion la naziaj aŭtoritatoj komprenis ke ilia celo, la evakuado de la Reich de judoj, ne estus atingita per laŭleĝaj rimedoj sole. La <a href="/wiki/7an_de_novembro" class="mw-redirect" title="7an de novembro">7an de novembro</a> 1938, <a href="/wiki/Herschel_Grynszpan" title="Herschel Grynszpan">Herschel Grynszpan</a>, pola judo, pafis al la germana diplomato <a href="/wiki/Ernst_vom_Rath" title="Ernst vom Rath">Ernst vom Rath</a> en la germana ambasadejo en <a href="/wiki/Parizo" title="Parizo">Parizo</a>, <a href="/wiki/Reprezalio" title="Reprezalio">reprezalie</a> pro la forpelo de siaj gepatroj kaj fratoj el Germanio.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016181_48-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016181-48"><span class="cite-bracket">[</span>48<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Francio estis planinta procesi Grynszpan pro murdo, sed la germana invado en 1940 interrompis la proceson. Grynszpan estis kaptita de la germanoj, portita al Germanio kaj ekde tiam oni sciis nenion pri li.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer1997301–302_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer1997301–302-49"><span class="cite-bracket">[</span>49<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kiam vom Rath mortis la <a href="/wiki/9an_de_novembro" class="mw-redirect" title="9an de novembro">9an de novembro</a>, la germana registaro uzis lian morton kiel preteksto instigi tutregna pogromon kontraŭ la judoj. La registaro plendis al sia defendo, ke la pogromo estis <a href="/wiki/Spontanea" class="mw-redirect" title="Spontanea">spontanea</a>, sed fakte ĝi estis ordonita kaj planita de Adolf Hitler kaj <a href="/wiki/Joseph_Goebbels" title="Joseph Goebbels">Joseph Goebbels</a>, kvankam sen klara celo, laŭ David Cesarani. La rezulto, li verkis, estis "murdo, perforto, rabado, detruo de posedaĵoj kaj teroro je senprecedenca skalo".<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50"><span class="cite-bracket">[</span>50<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Konata kiel <i><a href="/wiki/Kristallnacht" class="mw-redirect" title="Kristallnacht">Kristallnacht</a></i> (aŭ "Nokto de Rompitaj Vitroj"), la atakoj de la 9a–10a de novembro 1938 estis parte plenumitaj de la <a href="/wiki/Schutzstaffel" class="mw-redirect" title="Schutzstaffel">SS</a> kaj la <a href="/wiki/Sturmabteilung" title="Sturmabteilung">SA</a>,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans2005583–584_51-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans2005583–584-51"><span class="cite-bracket">[</span>51<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> sed ankaŭ germanaj normaluloj aliĝis al tio; en kelkaj areoj, la perforto eĉ komenciĝis antaŭ la alveno de SS aŭ SA.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBloxham2009168_52-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBloxham2009168-52"><span class="cite-bracket">[</span>52<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĉirkaŭ 7500 vendejoj de judoj (el 9000) estis forrabitaj kaj atakitaj, kaj ĉirkaŭ 1000 <a href="/wiki/Sinagogo" title="Sinagogo">sinagogoj</a> estis damaĝitaj, bruligitaj kaj detruitaj. Grupoj de judoj estis devigitaj de la homamaso ariĝi por rigardi la brulon de iliaj sinagogoj; en <a href="/wiki/Bensheim" title="Bensheim">Bensheim</a> ili estis devigitaj danci ĉirkaŭ ĝi, kaj en <a href="/wiki/Laupheim" title="Laupheim">Laupheim</a> <a href="/wiki/Surgenui%C4%9Dado" title="Surgenuiĝado">surgenuiĝi</a> antaŭ ĝi.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016184–185_53-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016184–185-53"><span class="cite-bracket">[</span>53<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Centoj da judoj mortis. La damaĝo estis ĉirkaŭkalkulita je 39 milionoj da <a href="/wiki/Reichsmark" title="Reichsmark">Reichsmark</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016184,_187_54-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016184,_187-54"><span class="cite-bracket">[</span>54<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Cesarani verkis, ke "la etendo de la detruego ŝokis la loĝantaron kaj plifortigis la reĝimon."<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016183_55-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016183-55"><span class="cite-bracket">[</span>55<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĝi ŝokis ankaŭ la ceteron de la mondo. <i><a href="/wiki/The_Times" title="The Times">The Times</a></i> de Londono skribis la <a href="/wiki/11an_de_novembro" class="mw-redirect" title="11an de novembro">11an de novembro</a> 1938: "Neniu eksterlanda propagandisto pretis makuli Germanion antaŭ la mondo povu superi la rakonton de la brulado kaj batado, de nigragvardiaj atakoj kontraŭ sendefendaj kaj senkulpaj personoj, kio sengraciigis tiun landon hieraŭ. Ĉu la germanaj aŭtoritatoj estis partio de tiu eksplodo aŭ ties povoj super publika ordo kaj <a href="/wiki/Huligano" title="Huligano">huligana</a> minoritato ne estas tio kion ili fiere fanfaronas."<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56"><span class="cite-bracket">[</span>56<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Inter 9a kaj 16a de novembro, 30,000 judoj estis senditaj al la koncentrejoj de <a href="/wiki/Buchenwald" title="Buchenwald">Buchenwald</a>, <a href="/wiki/Koncentrejo_Dachau" title="Koncentrejo Dachau">Dachau</a>, kaj <a href="/wiki/Sachsenhausen" class="mw-redirect" title="Sachsenhausen">Sachsenhausen</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans2005591_57-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans2005591-57"><span class="cite-bracket">[</span>57<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kelkaj estis liberigitaj post semajnoj; komence de 1939, 2000 restis en la koncentrejoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016200_58-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016200-58"><span class="cite-bracket">[</span>58<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La germana judaro estis konsiderita kolektive respondeca por la redono de la damaĝo; ili ankaŭ devis pagi "elaĉetan imposton" de ĉirkaŭ mil milionoj da "Reichmark". Asekuraj pagoj por la damaĝo al iliaj posedaĵoj estis konfiskitaj de la registaro. Dekreto de la 12a de novembro 1938 malpermesis ke judoj restu el ceteraj okupoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEEvans2005595–596_59-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEEvans2005595–596-59"><span class="cite-bracket">[</span>59<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <i>Kristallnacht</i> markis la finon de ajna speco de juda publika aktiveco kaj kulturo, kaj la judoj faris ĉiujn eblajn baraktojn por foriri el la lando.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBen-RafaelGlöcknerSternberg201125–26_60-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBen-RafaelGlöcknerSternberg201125–26-60"><span class="cite-bracket">[</span>60<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Resetlado">Resetlado</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=9" title="Redakti sekcion: Resetlado" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=9" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Resetlado"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj <a href="/wiki/Haavara_Interkonsento" title="Haavara Interkonsento">Haavara Interkonsento</a>, <a href="/wiki/Konferenco_de_%C3%89vian" title="Konferenco de Évian">Konferenco de Évian</a>, <a href="/wiki/Saint_Louis_(%C5%9Dipo)" title="Saint Louis (ŝipo)">Saint Louis (ŝipo)</a> kaj <a href="/w/index.php?title=Kindertransport&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kindertransport (paĝo ne ekzistas)">Kindertransport</a>.</div> <p>Antaŭ la Dua Mondmilito, Germanio konsideris amasdeportadon el Eŭropo de la germana, kaj poste de la eŭropa, judaro.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer1997224–225_61-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer1997224–225-61"><span class="cite-bracket">[</span>61<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĉu la plano estas serioze konsiderata, kaj ne nur propagandilo, estas tre dubinda. Inter la areoj konsiderataj kiel ebla resetlejo estis <a href="/wiki/Mandata_Palestino" title="Mandata Palestino">Brita Palestino</a> kaj, post la komenco de la milito, <a href="/wiki/Madagaskaro" title="Madagaskaro">Franca Madagaskaro</a>,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199762–63,_219,_283,_310_62-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEFriedländer199762–63,_219,_283,_310-62"><span class="cite-bracket">[</span>62<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Siberio" title="Siberio">Siberio</a>, kaj <a href="/wiki/Rezervejo" class="mw-redirect" title="Rezervejo">du rezervejoj en Pollando</a>.<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63"><span class="cite-bracket">[</span>63<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016414_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016414-64"><span class="cite-bracket">[</span>64<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Palestino estis la nura loko al kiu la germana resetloplano produktis rezultojn, pere de la <a href="/wiki/Haavara_Interkonsento" title="Haavara Interkonsento">Haavara Interkonsento</a> fare inter la <a href="/wiki/Cionismo" title="Cionismo">Cionisma</a> Federacio de Germanio kaj la germana registaro. Inter novembro 1933 kaj decembro 1939, la Interkonsento rezultis en la elmigrado de ĉirkaŭ 53,000 germanaj judoj, kiuj ricevis permeson transigi 100 milionojn da <a href="/wiki/Reichsmark" title="Reichsmark">RM</a> el siaj havaĵoj al Palestino aĉetante germanajn varojn, kontraŭ la jud-organizita kontraŭ-Naziisma bojkoto de <a href="/wiki/1933" title="1933">1933</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTENicosia200888–89_65-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTENicosia200888–89-65"><span class="cite-bracket">[</span>65<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="En_diversaj_landoj">En diversaj landoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=10" title="Redakti sekcion: En diversaj landoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=10" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: En diversaj landoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Pollando">El Pollando</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=11" title="Redakti sekcion: El Pollando" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=11" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Pollando"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj <a href="/wiki/Invado_en_Pollando" title="Invado en Pollando">Invado en Pollando</a> kaj <a href="/wiki/Pogromoj_de_judoj_en_Lvovo" title="Pogromoj de judoj en Lvovo">Pogromoj de judoj en Lvovo</a>.</div> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Bundesarchiv_Bild_101I-134-0791-29A,_Polen,_Ghetto_Warschau,_Ghettomauer.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0791-29A%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettomauer.jpg/260px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0791-29A%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettomauer.jpg" decoding="async" width="260" height="165" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0791-29A%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettomauer.jpg/390px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0791-29A%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettomauer.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bundesarchiv_Bild_101I-134-0791-29A%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettomauer.jpg/520px-Bundesarchiv_Bild_101I-134-0791-29A%2C_Polen%2C_Ghetto_Warschau%2C_Ghettomauer.jpg 2x" data-file-width="796" data-file-height="505" /></a><figcaption>Muro de la <a href="/wiki/Varsovia_geto" title="Varsovia geto">Varsovia geto</a> dividanta la Placon de la Fera Pordego, 24a de majo 1941; la Palaco Lubomirski (maldekstre) restis ekster la geto.</figcaption></figure> <p>Kiam Germanio invadis Pollandon la <a href="/wiki/1an_de_septembro" class="mw-redirect" title="1an de septembro">1an de septembro</a> 1939, okazigante <a href="/wiki/Militdeklaro" title="Militdeklaro">militdeklaron</a> fare de Francio kaj Britio, ĝi akiris kontrolon de aldonaj du milionoj da judoj, poste limigitaj al ĉirkaŭ 1.7 – 1.8 milionoj en la germania pola zono kiam Sovetunio <a href="/wiki/Soveta_invado_en_Pollandon" class="mw-redirect" title="Soveta invado en Pollandon">invadis Pollandon el oriento</a> la <a href="/wiki/17an_de_septembro" class="mw-redirect" title="17an de septembro">17an de septembro</a>.<sup id="cite_ref-66" class="reference"><a href="#cite_note-66"><span class="cite-bracket">[</span>66<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La Germana armeo, nome la <i><a href="/wiki/Wehrmacht" title="Wehrmacht">Wehrmacht</a></i>, estis akompanita de sep <a href="/wiki/Schutzstaffel" class="mw-redirect" title="Schutzstaffel">SS</a> <a href="/wiki/Einsatzgruppen" title="Einsatzgruppen">Einsatzgruppen</a> ("specialtaskaj fortoj") kaj "Einsatzkommando", nombre totale 3,000 homoj, kies rolo estis trakti kun "ĉiuj kontraŭ-germanaj elementoj en malamika lando malantaŭ la batalantaj trupoj". Plej el la komandanoj de la "Einsatzgruppen" estis profesiuloj; 15 el la 25 estroj estis doktoriĝintaj. Je la 29a de aŭgusto, du tagojn antaŭ la invado, ili jam estis havintaj liston de 30 000 personojn sendotajn al koncentrejoj. Dum la unua semajno de la invado, 200 personoj estis ekzekutitaj ĉiutage.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrowning200416–17_67-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrowning200416–17-67"><span class="cite-bracket">[</span>67<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Laŭ letero datita el la <a href="/wiki/21a_de_septembro" class="mw-redirect" title="21a de septembro">21a de septembro</a> 1939 el SS-<i>Obergruppenführer</i> <a href="/wiki/Reinhard_Heydrich" title="Reinhard Heydrich">Reinhard Heydrich</a>, estro de la <i>Reichssicherheitshauptamt</i> (RSHA aŭ Regna Sekurec-oficejo), instrukciis al la <i>Einsatzgruppen</i> pri la maniero en kiu judoj devus esti traktitaj direkte al kion li nomis la "fina celo". La provizaĵoj inkludis kvar ĉefajn gvidliniojn: </p> <ol><li>Rapide koncentri la judojn en pluraj grandurboj proksime de fervojkruciĝoj, kaj tiel malplenigi (en nazia lingvo: "purigi") la teritoriojn de juda ĉeesto;</li> <li>Ĉiu geto devis esti regata de <i><a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenrat</a></i>, oŭ "Juda Konsilantaro de Maljunuloj", konsistanta el 24 viraj judoj kun loka influo.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68"><span class="cite-bracket">[</span>68<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li> <li>La translokigo de jud-posedataj fabrikoj kaj komercoj al germanaj manoj, konsiderante la bezonojn de la okupacio kaj la armeo;</li> <li>Estas devige sekrete konservi la serĉadon de la "finfina celo", kontraste al la praktikaj paŝoj, kiuj inkludis la gvidliniojn.</li></ol> <p>Kelkajn semajnojn post la okupo de Pollando, la Germana Civila Administracio estis organizita, kaj gvidita fare de li. Li publikigis serion de ordoj kaj regularoj, inspiritaj per la letero, kies signifo kaj sekvoj estis: </p> <ul><li>La koncentriĝo de la judoj kaj ilia izoliteco (eĉ se unue ne kompleta) de la ĝenerala loka loĝantaro.</li> <li>Detruo de la juda ekonomia infrastrukturo, kaj severa puno en kazoj de kaŝado aŭ kontrabando.</li> <li>Absoluta neo de ĉiuj civitanrajtoj al judoj.</li> <li>Detruo de kulturvivo, inkluzive de la malfermo de judaj instruejoj.</li> <li>Markante judojn kun specialaj markostampoj, kiel ekzemple la <a href="/wiki/Stelo_de_Davido" title="Stelo de Davido">flava insigno</a>, arestoj, kidnapoj kaj publikaj humiligceremonioj.</li> <li>Ampleksa uzo de judoj kiel trudlaboristoj en diversaj laborlokoj (ĉefe punlaboro).</li> <li>Kontroli persekutadon kaj misuzon sen klaraj malpermesoj kaj permesoj.</li></ul> <p>Malgraŭ planoj evakui la Trian Reich el judoj kaj aliaj grupoj, la ideo ekestis ekspluati la laborforton de la okupataj aŭ kondamnitaj popoloj laŭ rasa teorio, aŭ de tiuj perceptataj kiel "malamikoj de la reĝimo" ĝis ilia kompleta fizika erozio. La antaŭmilitaj laborpunejaj koncentrejoj ankaŭ estis funkciigitaj laŭ la ideo de ekstermado per laboro (<a href="/wiki/Germane" class="mw-redirect" title="Germane">germane</a>: Vernichtung durch Arbeit). La laboristoj estis koncentritaj en baritaj tendaroj aŭ forigitaj de ili sub kontrolo (ekzemple, en la Varsovia geto), kaj estis dungitaj en plenumado de gamo da bezonoj de la naziaj aŭtoritatoj, precipe kiel parto de la militpenado, same kiel kun la intenco pliigi la rimedojn kaj havaĵojn de la germana nacio. Punlaborpunejoj estis starigitaj en Pollando kun la eniro de la germana armeo en la okupitajn teritoriojn. La laboristoj estis ekspluatitaj por la militpenado de Nazia Germanio: ili estis dungitaj en starigo de fortikaĵoj proksime de la limo kun Sovet-Unio, pavimado de vojoj, konstruado de pontoj kaj <a href="/wiki/%C5%9Cvitlaborejo" title="Ŝvitlaborejo">ŝvitlaborejo</a> kaj industriaj fabrikejoj. La laboroj estis faritaj sen iu mona kompenso, kaj estis akompanitaj per <a href="/wiki/Humiligo" title="Humiligo">humiligo</a> kaj korpa damaĝo, sen ĉelaborejaj sekurecaj rimedoj. La vivaj, laboraj, vivaj kaj nutraj kondiĉoj en la laborpunejoj estis ekstreme malbonaj, kaj la kaptitoj ricevis nenion krom la provizo de siaj plej bazaj bazaj bezonoj. Tiel la fortoj de la trudlaboristoj estis rapide eroziitaj, kaj ili suferis de malsaneco kaj de morto je altaj procentoj. </p><p> La germanoj eksendis judojn el la teritorioj kiujn ili estis ĵus aneksintaj (Aŭstrio, Ĉeĥoslovakio kaj okcidenta Pollando) al la centraj areoj de Pollando, kion ili nomis la <a href="/wiki/%C4%9Cenerala_Gubernio" title="Ĝenerala Gubernio">Ĝenerala Gubernio</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBlack201629_69-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBlack201629-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Por faciligi la kontrolon kaj deporti ilin, la judoj estis dekomence koncentritaj en <a href="/wiki/Geto" title="Geto">getoj</a> en la plej gravaj urboj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrowning2004111_70-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrowning2004111-70"><span class="cite-bracket">[</span>70<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La germanoj planis krei Judan Rezervejon en sudorienta Pollando ĉirkaŭ la transira koncentrejo de <a href="/wiki/Nisko" title="Nisko">Nisko</a>, sed la "Niskoplano" malsukcesis, parte pro la opozicio fare de <a href="/wiki/Hans_Frank" title="Hans Frank">Hans Frank</a>, la Ĝeneral-Guberniestro de la nova Ĝenerala Gubernio.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBlack201631_71-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBlack201631-71"><span class="cite-bracket">[</span>71<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Meze de oktobro 1940 la ideo estis reprenita, tiam por la <a href="/wiki/Lublina_provinco" title="Lublina provinco">Lublina provinco</a>. Resetlado pluis ĝis januaro 1941 sub regado de la SS oficiro <a href="/wiki/Odilo_Globocnik" title="Odilo Globocnik">Odilo Globocnik</a>, sed pluaj planoj por la Lublina Rezervejo malsukcesis pro logistikaj kaj politikaj kialoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTECesarani2016261–263,_266_72-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTECesarani2016261–263,_266-72"><span class="cite-bracket">[</span>72<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></p><figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Lviv_pogrom_(June_-_July_1941).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Lviv_pogrom_%28June_-_July_1941%29.jpg/220px-Lviv_pogrom_%28June_-_July_1941%29.jpg" decoding="async" width="220" height="301" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/15/Lviv_pogrom_%28June_-_July_1941%29.jpg/330px-Lviv_pogrom_%28June_-_July_1941%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Lviv_pogrom_%28June_-_July_1941%29.jpg 2x" data-file-width="438" data-file-height="600" /></a><figcaption>Virino persekutata de junuloj armitaj per bastonoj dum la <a href="/wiki/Pogromoj_de_judoj_en_Lvovo" title="Pogromoj de judoj en Lvovo">Pogromoj de judoj en Lvovo</a>, julio 1941, tiam Okupaciita Pollando, nune <a href="/wiki/Ukrainio" title="Ukrainio">Ukrainio</a>.</figcaption></figure><p>Estis kontraŭ-judaj pogromoj en Pollando jam antaŭ la milito, inklude ĉirkaŭ 100 urbojn inter 1935 kaj 1937,<sup id="cite_ref-73" class="reference"><a href="#cite_note-73"><span class="cite-bracket">[</span>73<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kaj denove n 1938.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEGilbert200422_74-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEGilbert200422-74"><span class="cite-bracket">[</span>74<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En junio kaj julio 1941, dum la <a href="/wiki/Pogromoj_de_judoj_en_Lvovo" title="Pogromoj de judoj en Lvovo">Pogromoj de judoj en Lvovo</a> en la tiame pola urbo Lwów (nune <a href="/wiki/Lviv" class="mw-redirect" title="Lviv">Lviv</a>, Ukrajnio), ĉirkaŭ 6000 polaj judoj estis murditaj surstrate fare de la Ukrainia <a href="/wiki/Milico" title="Milico">Popolmilico</a> kaj de lokuloj.<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75"><span class="cite-bracket">[</span>75<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En Lvov (Lemberg), oni uzis pretekston ke la soveta <a href="/wiki/NKVD" title="NKVD">NKVD</a> estis antaŭe mortiginta ĉirkaŭ 3500 prizonulojn kaj estis subpreminta klopodon de ukraina ribelo fare de la <a href="/wiki/Organiza%C4%B5o_de_Ukrainaj_Naciistoj" title="Organizaĵo de Ukrainaj Naciistoj">OUN</a>, por komenci pogromojn profite de la okupado de la urbo fare de germanaj trupoj akompantaj de ukrainaj naciistoj. Tiuj pogromoj okazigis la morton de almenaŭ 4000 personoj, ĉefe judoj kiel supozitaj aliancanoj de sovetoj, fare de lokanoj, dum germanoj observis sen interveni. Poste la Einsatzgruppe C ekkontrolis la organizadon de la amasmurdado: tiuj murdis 2500 ĝis 3500 judojn. Fine de julio, ukrainaj grupoj denove fifaris pluan pogromon subtenatan el la Germana Specialtaska Komando. Dum tiuj 'Petljura Tagoj' pli ol 2000 judoj estis murditaj en Lviv.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELongerich2010194_76-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELongerich2010194-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Aliaj 2500–3500 judoj mortis en amaspafado fare de Einsatzgruppe C.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELongerich2010194_76-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELongerich2010194-76"><span class="cite-bracket">[</span>76<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Dum la Jedwabne pogromo la 10an de julio 1941, grupo de poloj en <a href="/wiki/Jedwabne" title="Jedwabne">Jedwabne</a> mortigis la urban judan komunumon, multaj el kiuj estis vive bruligitaj en grenstokejo.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77"><span class="cite-bracket">[</span>77<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La atako eble estis planita de la <a href="/wiki/Sicherheitsdienst" title="Sicherheitsdienst">Germana Sekurecpolico</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELongerich2010196_78-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELongerich2010196-78"><span class="cite-bracket">[</span>78<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Longa debato pri la Jedwabne pogromo estis akrigita en 2001 per la publikigo de verko de la historiisto Jan T. Gross nome <i>Neighbors: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland</i>, anglalingva traduko de la pola originala versio <i>Sąsiedzi: Historia zagłady żydowskiego miasteczka</i>.<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79"><span class="cite-bracket">[</span>79<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><div class="mw-heading mw-heading4"><h4 id="Getoj,_judaj_konsilantaroj"><span id="Getoj.2C_judaj_konsilantaroj"></span>Getoj, judaj konsilantaroj</h4><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=12" title="Redakti sekcion: Getoj, judaj konsilantaroj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=12" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Getoj, judaj konsilantaroj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj <a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenrat </a>, <a href="/wiki/Ribelo_en_varsovia_geto" class="mw-redirect" title="Ribelo en varsovia geto">Ribelo en varsovia geto </a> kaj <a href="/wiki/Granda_Kampanjo" title="Granda Kampanjo">Granda Kampanjo</a>.</div> <dl><dd><i>Kelkaj gravaj getoj: <a href="/wiki/Varsovia_geto" title="Varsovia geto">Varsovio</a>, <a href="/wiki/Lodza_geto" title="Lodza geto">Lodza</a>, <a href="/wiki/Krakova_geto" title="Krakova geto">Krakovo</a>, <a href="/wiki/Bjalistoka_geto" title="Bjalistoka geto">Bjalistoko</a></i></dd></dl> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Razzia_in_een_getto_(detail).jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Razzia_in_een_getto_%28detail%29.jpg/198px-Razzia_in_een_getto_%28detail%29.jpg" decoding="async" width="198" height="476" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Razzia_in_een_getto_%28detail%29.jpg/298px-Razzia_in_een_getto_%28detail%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cf/Razzia_in_een_getto_%28detail%29.jpg/397px-Razzia_in_een_getto_%28detail%29.jpg 2x" data-file-width="820" data-file-height="1964" /></a><figcaption>Sennoma juda knabo levas siajn manojn elprenita el bunkero en la varsovia geto - unu el la famaj bildoj de la holokaŭsto</figcaption></figure> <p>Germanoj establis getojn en Pollando, en la aneksigitaj teritorioj kaj en la zono de la Ĝenerala Gubernio, por enfermi la judojn.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBlack201629_69-1" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBlack201629-69"><span class="cite-bracket">[</span>69<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tiuj estis apartigitaj for el la ekstera mondo en diferencaj momentoj kaj pro diferencaj tialoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHilberg2003216–7_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHilberg2003216–7-80"><span class="cite-bracket">[</span>80<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Komence de 1941, la Varsovia geto enhavis 445 000 personojn, el kiuj 130 000 el aliloke,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrowning2004124_81-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrowning2004124-81"><span class="cite-bracket">[</span>81<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> dum la dua plej granda, nome la <a href="/wiki/Lodza_geto" title="Lodza geto">Lodza geto</a>, enhavis 160 000.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEYahil1990165_82-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEYahil1990165-82"><span class="cite-bracket">[</span>82<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kvankam la Varsovia geto enhavis 30 procenton de la totala loĝantaro de la urbo, ĝi okupis nur 2.5 procenton de ties areo, averaĝe ĉirkaŭ po naŭ personoj por ĉambro.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEDworkvan_Pelt2003239_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEDworkvan_Pelt2003239-83"><span class="cite-bracket">[</span>83<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La amasa <a href="/wiki/Trolo%C4%9Di%C4%9Do" title="Troloĝiĝo">troloĝigo</a>, malbonaj higienaj instalaĵoj kaj manko de manĝo mortigis milojn. Ĉirkaŭ 43 000 loĝantoj mortis en 1941.<sup id="cite_ref-USHMMDepoWar_84-0" class="reference"><a href="#cite_note-USHMMDepoWar-84"><span class="cite-bracket">[</span>84<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p><i>Judenräte</i> estis responsaj pri la ĉiutagaj getaj operacioj, kiel la distribuado de manĝaĵoj, de akvo, de hejtiloj, de sansistemo kaj de protekto, uzante malarmitan policon de la geto. La germanoj postulis el ili ankaŭ <a href="/wiki/Konfisko" title="Konfisko">konfiski</a> posedaĵojn, organizi <a href="/wiki/Trudlaboro" title="Trudlaboro">trudlaboron</a>, kaj, finfine, faciligi deportadojn al ekstermejoj.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHilberg1993106_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHilberg1993106-85"><span class="cite-bracket">[</span>85<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La baza strategio de la judaj konsilantaroj konsistis en la klopodo minimumigi la perdojn kunlaborante kun la germanoj, subaĉetante oficirojn, kaj peticiante pli bonajn vivkondiĉojn.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEHilberg1993170_86-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEHilberg1993170-86"><span class="cite-bracket">[</span>86<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Sovetunio">El Sovetunio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=13" title="Redakti sekcion: El Sovetunio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=13" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Sovetunio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Babij_Jar" class="mw-redirect" title="Babij Jar">Babij Jar</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Litovio_kaj_Latvio">El Litovio kaj Latvio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=14" title="Redakti sekcion: El Litovio kaj Latvio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=14" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Litovio kaj Latvio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Vidu artikolojn <a href="/wiki/Forbruligo_de_la_sinagogoj_de_Rigo" title="Forbruligo de la sinagogoj de Rigo">Forbruligo de la sinagogoj de Rigo</a> kaj <a href="/wiki/Masakro_Rumbula" title="Masakro Rumbula">Masakro Rumbula</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Rumanio">El Rumanio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=15" title="Redakti sekcion: El Rumanio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=15" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Rumanio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/w/index.php?title=Pogromo_de_Ia%C8%99i&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pogromo de Iași (paĝo ne ekzistas)">Pogromo de Iași</a>.</div><p><a class="external free" href="https://es.wikipedia.org/wiki/Pogromo_de_Ia%C8%99i">https://es.wikipedia.org/wiki/Pogromo_de_Ia%C8%99i</a> </p><div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Jugoslavio_(Kroatio_kaj_Serbio)"><span id="El_Jugoslavio_.28Kroatio_kaj_Serbio.29"></span>El Jugoslavio (Kroatio kaj Serbio)</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=16" title="Redakti sekcion: El Jugoslavio (Kroatio kaj Serbio)" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=16" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Jugoslavio (Kroatio kaj Serbio)"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>kroatoj kaj bosnianoj kiuj funkciis kadre de la <a href="/wiki/Usta%C5%A1e" title="Ustaše">Ustaŝe</a> movado starigis koncentrejojn sen helpo de la germanoj, kaj eĉ funkciigis ilin mem. Meze de aŭgusto 1941 ili starigis la laborkoncentrejon "Karafia", kaj en novembro ili starigis la Jasenovac, kiu estis koncentrejo-ekstermejo ne regata de la nazioj. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Italio">El Italio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=17" title="Redakti sekcion: El Italio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=17" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Italio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Grekio">El Grekio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=18" title="Redakti sekcion: El Grekio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=18" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Grekio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Bulgario">El Bulgario</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=19" title="Redakti sekcion: El Bulgario" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=19" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Bulgario"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Francio_kaj_la_Beneluksaj_landoj">El Francio kaj la Beneluksaj landoj</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=20" title="Redakti sekcion: El Francio kaj la Beneluksaj landoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=20" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Francio kaj la Beneluksaj landoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj <a href="/wiki/Batalo_de_Nederlando" title="Batalo de Nederlando">Batalo de Nederlando</a>, <a href="/wiki/Batalo_de_Francio" title="Batalo de Francio">Batalo de Francio</a>, <a href="/wiki/Historio_de_judoj_en_Nederlando" title="Historio de judoj en Nederlando">Historio de judoj en Nederlando</a>, <a href="/wiki/Taglibro_de_Anne_Frank" title="Taglibro de Anne Frank">Taglibro de Anne Frank</a> kaj <a href="/wiki/Rastado_de_la_Vintra_Ciklodromo" title="Rastado de la Vintra Ciklodromo">Rastado de la Vintra Ciklodromo</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Bundesarchiv_Bild_183-N0619-506,_Paris,_J%C3%BCdische_Frauen_mit_Stern.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Bundesarchiv_Bild_183-N0619-506%2C_Paris%2C_J%C3%BCdische_Frauen_mit_Stern.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-N0619-506%2C_Paris%2C_J%C3%BCdische_Frauen_mit_Stern.jpg" decoding="async" width="220" height="330" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Bundesarchiv_Bild_183-N0619-506%2C_Paris%2C_J%C3%BCdische_Frauen_mit_Stern.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-N0619-506%2C_Paris%2C_J%C3%BCdische_Frauen_mit_Stern.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8d/Bundesarchiv_Bild_183-N0619-506%2C_Paris%2C_J%C3%BCdische_Frauen_mit_Stern.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-N0619-506%2C_Paris%2C_J%C3%BCdische_Frauen_mit_Stern.jpg 2x" data-file-width="534" data-file-height="800" /></a><figcaption>Judaj virinoj vestantaj la flavan markilon en la okupaciita <a href="/wiki/Parizo" title="Parizo">Parizo</a>, junio 1942.</figcaption></figure> <p>En majo 1940, Germanio <a href="/wiki/Batalo_de_Nederlando" title="Batalo de Nederlando">invadis Nederlandon</a>, <a href="/wiki/Luksemburgio" class="mw-redirect" title="Luksemburgio">Luksemburgion</a>, <a href="/wiki/Belgio" title="Belgio">Belgion</a>, kaj finfine <a href="/wiki/Batalo_de_Francio" title="Batalo de Francio">Francion</a>. Post la kapitulaco de Belgio, la lando estis regata de germana militguberniestro, <a href="/wiki/Alexander_von_Falkenhausen" title="Alexander von Falkenhausen">Alexander von Falkenhausen</a>, kiu aprobis kontraŭ-judajn politikojn kontraŭ 90 000 judoj, multaj el ili rifuĝintoj el Germanio aŭ Orienta Eŭropo.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMcKale2002164_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMcKale2002164-87"><span class="cite-bracket">[</span>87<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Francio havis proksimume 300 000 judojn, dividitajn inter la Germani-okupaciita nordo kaj la neokupaciitaj kunlaborismaj sudaj areoj de la <a href="/wiki/Re%C4%9Dimo_de_Vichy" title="Reĝimo de Vichy">Viŝia Francio</a> (nomita tiel laŭ la urbo <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a>). La okupaciitaj regionoj estis sub la kontrolo de militista guberniestro, kaj tiel, kontraŭ-judaj politikoj ne estis aplikitaj tiom rapide, kiom estis en la areoj kontrolataj de Viŝia Francio.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEMcKale2002165–166_88-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEMcKale2002165–166-88"><span class="cite-bracket">[</span>88<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> En julio 1940, la judoj en partoj de <a href="/wiki/Alzaco-Loreno" title="Alzaco-Loreno">Alzaco-Loreno</a>, kiuj estis aneksitaj al Germanio estis elpelitaj al Viŝia Francio.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEZuccotti199352_89-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEZuccotti199352-89"><span class="cite-bracket">[</span>89<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La registaro de <a href="/wiki/Vi%C5%9Dia_Francio" class="mw-redirect" title="Viŝia Francio">Viŝia Francio</a> plenumis kontraŭ-judajn politikojn ankaŭ en <a href="/wiki/Franca_Al%C4%9Derio" title="Franca Alĝerio">Franca Alĝerio</a> kaj en la du francaj <a href="/wiki/Protektorato" title="Protektorato">protektoratoj</a> de <a href="/wiki/Franca_protektorato_de_Tunizio" title="Franca protektorato de Tunizio">Tunizio</a> kaj <a href="/wiki/Franca_protektorato_de_Maroko" title="Franca protektorato de Maroko">Maroko</a>.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBauer2001256–257_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBauer2001256–257-90"><span class="cite-bracket">[</span>90<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tunizio havis 85 000 judojn, kiam la germanoj kaj italoj alvenis en novembro 1942; ĉirkaŭkalkulitaj 5000 judoj suferis devigan laboron.<sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91"><span class="cite-bracket">[</span>91<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>La <a href="/wiki/Falo_de_Francio" class="mw-redirect" title="Falo de Francio">falo de Francio</a> kondukis al la <a href="/wiki/Madagaskarplano" class="mw-redirect" title="Madagaskarplano">Madagaskara Plano</a> en la somero de 1940, kiam Franca <a href="/wiki/Madagaskaro" title="Madagaskaro">Madagaskaro</a> en <a href="/wiki/Orientafriko" class="mw-redirect" title="Orientafriko">Sudorienta Afriko</a> iĝis centro de diskutoj pri la deportado de ĉiuj eŭropaj judoj tien; oni supozis, ke la akraj vivkondiĉoj estus akcelintaj la mortojn.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92"><span class="cite-bracket">[</span>92<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Kelkaj polaj, francaj kaj britaj estroj estis studantaj la ideon en la <a href="/wiki/1930-aj_jaroj" title="1930-aj jaroj">1930-aj jaroj</a>, same kiel germanaj estroj el 1938.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrowning200481–82_93-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrowning200481–82-93"><span class="cite-bracket">[</span>93<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La oficejo de <a href="/wiki/Adolf_Eichmann" title="Adolf Eichmann">Adolf Eichmann</a> ricevis ordonon esplori tiun eblon, sed ne estas pruvo de fakta planado ĝis post la malvenko de Francio en junio 1940.<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrowning200482–85_94-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrowning200482–85-94"><span class="cite-bracket">[</span>94<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La malkapablo de Germanio venki super Britio, kio estis evidenta al la germanoj ĉirkaŭ septembro 1940, malebligis movadon de judoj transmaren,<sup id="cite_ref-FOOTNOTEBrowning200488_95-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTEBrowning200488-95"><span class="cite-bracket">[</span>95<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> kaj la germana <a href="/wiki/Ministerio_de_Eksteraj_Aferoj" class="mw-redirect" title="Ministerio de Eksteraj Aferoj">Ministerio de Eksteraj Aferoj</a> forlasis la planon en februaro 1942.<sup id="cite_ref-FOOTNOTELongerich2010164_96-0" class="reference"><a href="#cite_note-FOOTNOTELongerich2010164-96"><span class="cite-bracket">[</span>96<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Hungario">El Hungario</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=21" title="Redakti sekcion: El Hungario" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=21" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Hungario"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Ferenc_Sz%C3%A1lasi.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Ferenc_Sz%C3%A1lasi.jpg/220px-Ferenc_Sz%C3%A1lasi.jpg" decoding="async" width="220" height="292" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Ferenc_Sz%C3%A1lasi.jpg/330px-Ferenc_Sz%C3%A1lasi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a8/Ferenc_Sz%C3%A1lasi.jpg/440px-Ferenc_Sz%C3%A1lasi.jpg 2x" data-file-width="603" data-file-height="800" /></a><figcaption>La hungaro <a href="/wiki/Ferenc_Sz%C3%A1lasi" title="Ferenc Szálasi">Ferenc Szálasi</a> akcelis la formorton de miloj da hungaraj judoj.</figcaption></figure> <p>La unuaj deportadoj de hungaraj judoj okazis en <a href="/wiki/1941" title="1941">1941</a> laŭ freŝa <a href="/wiki/Le%C4%9Do" class="mw-disambig" title="Leĝo">leĝo</a>, post ekatako kontraŭ Sovetunio. Tiam la registaro transportis la judojn – kiuj ne havis ŝtatanecon – al okupaciitaj teritorioj de Sovetunio. Tie la nazioj faris trudlaborojn en la fronto. </p><p>La amasa deportado de la hungaraj judoj komenciĝis printempe, frusomere de 1944, post okupo de Hungario (<a href="/wiki/19-a_de_marto" title="19-a de marto">19-a de marto</a>) fare de Germanio. Inter la <a href="/wiki/15-a_de_majo" title="15-a de majo">15-a de majo</a> kaj <a href="/wiki/9-a_de_julio" title="9-a de julio">9-a de julio</a>, la nazioj deportis – kun fervora helpo de la hungaraj oficistoj kaj <a href="/wiki/%C4%9Cendarmo" title="Ĝendarmo">ĝendarmoj</a> – ĉ. 437.000 judojn al <a href="/wiki/A%C5%AD%C5%9Dvico" class="mw-redirect" title="Aŭŝvico">Aŭŝvico</a>. La deportadon ĉesigis la guberniestro de Hungario, <a href="/wiki/Admiralo" title="Admiralo">Admiralo</a> <a href="/wiki/Mikl%C3%B3s_Horthy" title="Miklós Horthy">Miklós Horthy</a> je forta premo ambaŭflanke sed finfine li subiĝis al la minaco de la <a href="/wiki/Aliancanoj" title="Aliancanoj">Aliancanoj</a>. En tiu deportado suferis unuavice la provincaj judoj, la ĉefurbaj judoj plie saviĝis. La unuaj <a href="/wiki/%C5%9Car%C4%9Da_vagono" class="mw-redirect" title="Ŝarĝa vagono">vagonoj</a> forlasis Hungarion la <a href="/wiki/28-a_de_aprilo" title="28-a de aprilo">28-an de aprilo</a>, la amasa deportado okazis ekde la 15-a de majo. </p><p>Post la nazia puĉo de <a href="/wiki/Ferenc_Sz%C3%A1lasi" title="Ferenc Szálasi">Ferenc Szálasi</a> (<a href="/wiki/15-a_de_oktobro" title="15-a de oktobro">15-a de oktobro</a> 1944), denove komenciĝis la perforta persekuto de la judoj. La judoj devis eĉ laborservi dum la milito kaj dum la plurtagaj piedmarŝoj multaj mortis. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Nederlando">El Nederlando</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=22" title="Redakti sekcion: El Nederlando" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=22" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Nederlando"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Historio_de_judoj_en_Nederlando" title="Historio de judoj en Nederlando">Historio de judoj en Nederlando</a>.</div> <figure class="mw-halign-right" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Amsterdam_Anne_Frank.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Amsterdam_Anne_Frank.jpg/220px-Amsterdam_Anne_Frank.jpg" decoding="async" width="220" height="293" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Amsterdam_Anne_Frank.jpg/330px-Amsterdam_Anne_Frank.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/Amsterdam_Anne_Frank.jpg/440px-Amsterdam_Anne_Frank.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="640" /></a><figcaption>Tiu <a href="/wiki/Statuo" title="Statuo">statuo</a> en Amsterdam rememoras <a href="/wiki/Anne_Frank" title="Anne Frank">Anne Frank</a>, la juda taglibristino kiu kaŝiĝis kun sia familio dum la Dua Mondmilito (kaj kiu estas reprezentata de unu ŝtono en Westerbork).</figcaption></figure> <p>En 1939, estis ĉirkaŭ 140,000 nederlandaj judoj loĝantaj en Nederlando, inter kiuj ĉirkaŭ 25,000 germanaj judaj rifuĝintoj kiuj abandonis Germanion en la <a href="/wiki/1930-aj_jaroj" title="1930-aj jaroj">1930-aj jaroj</a> (aliaj fontoj postulas, ke ĉirkaŭ 34,000 judaj rifuĝintoj eniris en Nederlando inter 1933 kaj 1940, ĉefe el Germanio kaj Aŭstrio).<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97"><span class="cite-bracket">[</span>97<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La Nazia okupforto metis la nombron de (rase) nederlandaj judoj en 1941 en ĉirkaŭ 154,000. En la Nazia censo, ĉirkaŭ 121,000 personoj deklaris, ke ili estas membroj de (Aŝkenaza) nederland-israela komunumo; 4,300 personoj deklaris ke ili estas membroj de (<a href="/wiki/Sefardoj" title="Sefardoj">Sefarda</a>) portugal-israela komunumo. Ĉirkaŭ 19,000 personoj informis ke ili havas du judajn geavojn (kvankam ĝenerale oni supozas, ke proporcio de tiu nombro havas fakte tri judajn geavojn, sed malakceptis aserti tiun nombron pro timo ke ili estus viditaj kiel judoj anstataŭ kiel <a href="/wiki/Judodevena_miksrasulo_(nazia_Germanujo)" title="Judodevena miksrasulo (nazia Germanujo)">duonjudoj</a> fare de la Naziaj aŭtoritatoj). </p><p>En 1945, nur ĉirkaŭ 35,000 el ili estis ankoraŭ vivantaj. La preciza nombro de "tute judoj" kiuj survivis al la Holokaŭsto estas ĉirkaŭkalkulita en 34,379 (el kiuj 8,500 estis parto de <i><a href="/wiki/Interrasa_geedzeco" title="Interrasa geedzeco">interrasa geedzeco</a></i> kaj tiele evitis deportadon kaj eblan morton en la <a href="/wiki/Naziaj_koncentrejoj" title="Naziaj koncentrejoj">naziaj koncentrejoj</a>); la nombro de "duonjudoj" kiuj estis en Nederlando fine de la Dua Mondmilito en 1945 estis ĉirkaŭkalkulita en 14,545, la nombro de "kvaronjudoj" 5,990.<sup id="cite_ref-DEMOS_March_2001_98-0" class="reference"><a href="#cite_note-DEMOS_March_2001-98"><span class="cite-bracket">[</span>98<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Ĉirkaŭ 75% el la judnederlanda loĝantaro mortiĝis, malkutima alta procento kompare al aliaj okupaciitaj landoj en okcidenta Eŭropo.<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99"><span class="cite-bracket">[</span>99<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Ankaŭ ne-nederlandaj judoj estis senditaj al <a href="/wiki/Westerbork" class="mw-redirect" title="Westerbork">Westerbork</a>. Aldone, ĉirkaŭ 15,000 judoj estis senditaj al laborejoj. Deportadoj de judoj el Nederlando al Pollando kaj Germanio ekis la 15an de junio 1942 kaj finis la 13an de septembro 1944. Finfine ĉirkaŭ 101,000 judoj estis deportitaj en 98 transportoj el Westerbork al la koncentrejoj en: <a href="/wiki/Auschwitz" class="mw-redirect" title="Auschwitz">Auschwitz</a> (57,800; 65 transportoj), <a href="/wiki/Sobibor_(koncentrejo)" title="Sobibor (koncentrejo)">Sobibor</a> (34,313; 19 transportoj), <a href="/wiki/Bergen-Belsen" title="Bergen-Belsen">Bergen-Belsen</a> (3,724; 8 transportoj) kaj <a href="/wiki/Theresienstadt" class="mw-redirect" title="Theresienstadt">Theresienstadt</a> (4,466; 6 transportoj), laŭ kio plej el ili estis murditaj. Aliaj 6,000 judoj estis deportitaj el aliaj lokoj (kiel <a href="/wiki/Vught" title="Vught">Vught</a>) en Nederlando al la koncentrejoj en: Germanio, Pollando kaj Aŭstrio (kiel <a href="/wiki/Koncentrejo_Mauthausen-Gusen" title="Koncentrejo Mauthausen-Gusen">Mauthausen</a>). Nur 5,200 survivis. La <a href="/wiki/Nederlanda_rezistado" title="Nederlanda rezistado">nederlanda rezistado</a> kaŝis ĉirkaŭ 25,000–30,000 judojn; finfine, ĉirkaŭkalkule 16,500 judoj sukcesis survivi la militon kaŝinte. Ĉirkaŭ 7,000 al 8,000 survivis fuĝinte al landoj kiaj <a href="/wiki/Hispanio" title="Hispanio">Hispanio</a>, <a href="/wiki/Unui%C4%9Dinta_Re%C4%9Dlando" title="Unuiĝinta Reĝlando">Unuiĝinta Reĝlando</a>, kaj <a href="/wiki/Svisio" class="mw-redirect" title="Svisio">Svisio</a>, aŭ geedzinte al ne-judoj (kio savis ilin el la deportado kaj ebla morto). Samtempe, estis substanca kunlaborado kun la Nazioj fare de membroj de la nederlanda loĝantaro, kiel la Amsterdam-urba administracio, la nederlanda municipa polico, kaj la nederlandaj fervojistoj, kiuj helpis transporti kaj deporti judojn. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Albanio">El Albanio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=23" title="Redakti sekcion: El Albanio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=23" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Albanio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Ĵusaj esploroj montris, ke en <a href="/wiki/Albanio" title="Albanio">Albanio</a>, male al aliaj landoj de Eŭropo, pro heredo fare de <a href="/wiki/Otomana_Imperio" title="Otomana Imperio">otomanoj</a> de tradicia <a href="/wiki/Toleremo" title="Toleremo">toleremo</a> al <a href="/wiki/Judoj" title="Judoj">judoj</a>, eĉ estante la lando okupaciita unue de Italio, kaj poste de Germanio, apenaŭ okazis Holokaŭsto dum la <a href="/wiki/Dua_Mondmilito" title="Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a>. La lokaj judoj ne estis subpremitaj kaj eksterlandaj judoj trovis rifuĝon en Albanio, pro kio Albanio estis unu el malmultaj landoj de Eŭropo en kiu la juda komunumo kreskis en tiu epoko. Poste, en la komunisma epoko tiu komunumo suferis la saman persekutadon kiel aliaj religiaj komunumoj kaj post la falo de tiu reĝimo la komunumo elmigris bloke al <a href="/wiki/Israelo" title="Israelo">Israelo</a>.<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100"><span class="cite-bracket">[</span>100<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Deportado_el_la_ceteraj_landoj">Deportado el la ceteraj landoj</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=24" title="Redakti sekcion: Deportado el la ceteraj landoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=24" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Deportado el la ceteraj landoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Resume, en ĉiuj landoj okazis deportadoj, kie Germanio havis potencon aŭ grandan influon. La unusola escepto estis en <a href="/wiki/Bulgario" title="Bulgario">Bulgario</a>, kie oni kuraĝe respondis neon al la germana ideo. En <a href="/wiki/Kroatio" title="Kroatio">Kroatio</a> kaj en <a href="/wiki/Slovakio" title="Slovakio">Slovakio</a> en 1942 oni finfaris la deportadojn. En la satelitaj landoj sen "helpemo" de la lokaj instancoj kaj personoj la deportadoj nur parte estus faritaj. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="El_Libio_kaj_Tunisio">El Libio kaj Tunisio</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=25" title="Redakti sekcion: El Libio kaj Tunisio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=25" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: El Libio kaj Tunisio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Kontraŭjudaj_okazaĵoj_fare_de_pronaziaj_registaroj"><span id="Kontra.C5.ADjudaj_okaza.C4.B5oj_fare_de_pronaziaj_registaroj"></span>Kontraŭjudaj okazaĵoj fare de pronaziaj registaroj</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=26" title="Redakti sekcion: Kontraŭjudaj okazaĵoj fare de pronaziaj registaroj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=26" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Kontraŭjudaj okazaĵoj fare de pronaziaj registaroj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikoloj <a href="/wiki/%C5%9Canhaja_geto" title="Ŝanhaja geto">Ŝanhaja geto</a> kaj <a href="/w/index.php?title=Farhud&action=edit&redlink=1" class="new" title="Farhud (paĝo ne ekzistas)">Farhud</a>.</div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Koncentrejoj_kaj_ekstermejoj">Koncentrejoj kaj ekstermejoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=27" title="Redakti sekcion: Koncentrejoj kaj ekstermejoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=27" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Koncentrejoj kaj ekstermejoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Buchenwald_Corpses_07511.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Buchenwald_Corpses_07511.jpg/300px-Buchenwald_Corpses_07511.jpg" decoding="async" width="300" height="227" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Buchenwald_Corpses_07511.jpg/450px-Buchenwald_Corpses_07511.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Buchenwald_Corpses_07511.jpg/600px-Buchenwald_Corpses_07511.jpg 2x" data-file-width="1586" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Usonaj soldatoj rigardas amason de kadavroj ĵus trovitaj en la ĵus liberigita koncentrejo Buchenwald en Aprilo 1945.</figcaption></figure> <p>La diversaj kontraŭjudaj fiagadoj dum la 1930-aj jaroj kondukis al la starigo de <a href="/wiki/Koncentrejo" title="Koncentrejo">koncentrejoj</a> en Nazia Germanio, la unua inter ili estis <a href="/wiki/Koncentrejo_Dachau" title="Koncentrejo Dachau">Koncentrejo Dachau</a> kie ekde la unuaj monatoj de la nazia reĝimo judoj estis murditaj, kaj poste en la okupaciitaj landoj dum la <a href="/wiki/Dua_Mondmilito" title="Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a>, kie oni arigis judojn por disponigi amase el la tuta loĝantaro, forrabi iliajn havaĵojn, ekspluati ilian laborforton, humiligi ilin kiel popolo kaj finfine formortigi ilin. Tio estis procezo de diversa evoluo, rezultoj kaj interveno de multaj militistaj, civilaj, sansistemaj, germanaj kaj surlokaj, eĉ judaj, agantoj. Ĉiuokaze la lasta celo estas forigi el la tuta Eŭropo la judajn loĝantarojn, akuzitajn senbaze de ĉiuj tiamaj malbonoj kaj historie kongrue kun antisemitismaj sintenoj jarmilaj. </p><p>La nocio de la <a href="/wiki/Fina_solvo_de_juda_demando" title="Fina solvo de juda demando">fina solvo de juda demando</a> en la nuna senco aperis unuafoje ĉe <a href="/wiki/Hermann_G%C3%B6ring" title="Hermann Göring">Hermann Göring</a>, en letero al <a href="/wiki/Reinhard_Heydrich" title="Reinhard Heydrich">Reinhard Heydrich</a>, la 31-an de julio 1941. Post <a href="/wiki/Invado_en_Pollandon" class="mw-redirect" title="Invado en Pollandon">atako de Germanio al Pollando</a> la 1-an de septembro 1939 (Operaco Fall Weiss), kaj poste la 22-an de junio 1941 al <a href="/wiki/Sovetunio" title="Sovetunio">Sovetunio</a> (<a href="/wiki/Operaco_Barbaroso" title="Operaco Barbaroso">Operaco Barbaroso</a>) sub la germana <a href="/wiki/Okupado" class="mw-redirect" title="Okupado">okupado</a> ektroviĝis multe da personoj juddevenaj. Decidojn pri la teknikaj detaloj estis priparolitaj dum la <a href="/wiki/Wannsee-konferenco" title="Wannsee-konferenco">Wannsee-konferenco</a>, la 20-an de januaro 1942. Kunvenis en tiu konferenco 15 altrangaj funkciuloj de <a href="/wiki/Nazia_Germanio" title="Nazia Germanio">Nazia Germanio</a> en vilao borde de la lago <i><a href="/wiki/Gro%C3%9Fer_Wannsee" class="mw-redirect" title="Großer Wannsee">Großer Wannsee</a></i> en la sudokcidento de <a href="/wiki/Berlino" title="Berlino">Berlino</a>, por detale organizi la Holokaŭston, do la amasmurdon de la eŭropaj <a href="/wiki/Judo" class="mw-redirect" title="Judo">judoj</a> kaj certigi pri tio la <a href="/wiki/Kunlaborado" title="Kunlaborado">kunlaboron</a> de ĉiuj naziaj instancoj. Gvidanto de la konferenco estis la <a href="/wiki/Schutzstaffel" class="mw-redirect" title="Schutzstaffel">Schutzstaffel</a>-"ĉefgrupgvidanto" <a href="/wiki/Reinhard_Heydrich" title="Reinhard Heydrich">Reinhard Heydrich</a>. </p><p>La finan solvon oni realigis antaŭ ĉio pere de speciale establitaj <a href="/wiki/Ekstermejo" title="Ekstermejo">ekstermejoj</a>, komencante de la <a href="/wiki/Masakro" title="Masakro">masakro</a> en <a href="/wiki/Kamjanec-Podilskij" title="Kamjanec-Podilskij">Kamjanec-Podilskij</a>, kie dum du tagoj aŭguste 1941 oni murdis 23 600 judojn. En la <a href="/wiki/Dua_Mondmilito" title="Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a> germanaj nazioj kaj iliaj <a href="/wiki/Kunlaborismo" title="Kunlaborismo">kunlaborantoj</a> murdis laŭ diversaj taksoj pli-malpli 6 milionojn de eŭropaj <a href="/wiki/Judoj" title="Judoj">judoj</a>. </p><p>Precipa celo de la konferenco kontraŭe al vaste disvastiĝinta opinio ne estis decidi la Holokaŭston - tiu decido per la amasmurdoj de judoj en la nazie okupitaj ŝtatoj de centra kaj orienta Eŭropo dum la jaro <a href="/wiki/1941" title="1941">1941</a> fakte jam ekzistis ekde pluraj monatoj - sed fundamente organizi kaj kunordigi la deportadon de la tuta juda loĝantaro de Eŭropo por amasmurdado al ekstermejoj en Orienta Eŭropo. La partoprenantoj decidis pri la temposkemo por la pluaj amasmortigadoj. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Liberigo_de_la_koncentrejoj">Liberigo de la koncentrejoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=28" title="Redakti sekcion: Liberigo de la koncentrejoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=28" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Liberigo de la koncentrejoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r8860200"> <div class="cxefartikolo" style="margin-bottom: 0.5em; border: 1px solid #ccc; padding: 2px; text-align: left; font-size: 95%;"><span typeof="mw:File"><span><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/12px-Loupe.svg.png" decoding="async" width="12" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/18px-Loupe.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/48/Loupe.svg/24px-Loupe.svg.png 2x" data-file-width="58" data-file-height="57" /></span></span> Pli detalaj informoj troveblas en artikolo <a href="/wiki/Mar%C5%9Do_de_morto" title="Marŝo de morto">Marŝo de morto</a>.</div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Mauthausen_survivors_cheer_the_soldiers_of_the_Eleventh_Armored_Division.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Mauthausen_survivors_cheer_the_soldiers_of_the_Eleventh_Armored_Division.jpg/220px-Mauthausen_survivors_cheer_the_soldiers_of_the_Eleventh_Armored_Division.jpg" decoding="async" width="220" height="175" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Mauthausen_survivors_cheer_the_soldiers_of_the_Eleventh_Armored_Division.jpg/330px-Mauthausen_survivors_cheer_the_soldiers_of_the_Eleventh_Armored_Division.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d0/Mauthausen_survivors_cheer_the_soldiers_of_the_Eleventh_Armored_Division.jpg/440px-Mauthausen_survivors_cheer_the_soldiers_of_the_Eleventh_Armored_Division.jpg 2x" data-file-width="2448" data-file-height="1952" /></a><figcaption>Tankoj de la 11-a usona kirasita divizio estas enpaŝantaj en koncentrejon Mauthausen; la fotografio estis farita la 6-an de majo 1945</figcaption></figure> <p>La koncentrejo <a href="/wiki/A%C5%AD%C5%9Dvico_(koncentreja_komplekso)" title="Aŭŝvico (koncentreja komplekso)">Aŭŝvico</a> estis liberigita fare de la <a href="/wiki/Ru%C4%9Da_Armeo" title="Ruĝa Armeo">Ruĝa Armeo</a> la <a href="/wiki/27-an_de_januaro" class="mw-redirect" title="27-an de januaro">27-an de januaro</a> en <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a>. Dum antaŭaj monatoj <a href="/wiki/Germanoj" title="Germanoj">germanoj</a> persiste forviŝis spurojn de sia <a href="/wiki/Genocido" title="Genocido">genocido</a>, interalie murdis <a href="/wiki/Judoj" title="Judoj">judojn</a> el <a href="/wiki/Sonderkommando" title="Sonderkommando">Sonderkommando</a> (servistoj de <a href="/wiki/Krematorio" class="mw-redirect" title="Krematorio">krematorioj</a> kaj <a href="/wiki/Gaso" title="Gaso">gaskameroj</a>), likvidis kavaĵojn kun cindroj de homoj, bruligis dokumentojn, eksplodigis krematoriojn, eĉ - krom rabitaj de la viktimoj havaĵoj - forveturigis al Germanio teknikajn aparatojn el krematorioj kaj fornohaloj. </p><p>La tendaroj de Mauthausen-Gusen estis lastaj, kiuj estis liberigitaj dum la <a href="/wiki/Dua_Mondmilito" title="Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a>. La <a href="/wiki/5-an_de_majo" class="mw-redirect" title="5-an de majo">5-an de majo</a> <a href="/wiki/1945" title="1945">1945</a> venis en la tendaron Mauthausen soldatoj de la 41-a esploriga taĉmento de la 11-a usona kirasita divizio. Tiuj ĉi taĉmentoj malarmigis la policanojn kaj ili forlasis la tendaron. Plimulto de anoj de SS jam forkuris el la tendaro antaŭ ties liberigo; sed proksimume tridek, kiuj restis, estis fare de la arestitoj mortbatitaj; simila nombro de mortbatitoj estis ankaŭ en Gusen II. Ĝis la <a href="/wiki/6-a_de_majo" title="6-a de majo">6-a de majo</a> estis escepte de 2 tenadroj en <a href="/w/index.php?title=Loiblpass&action=edit&redlink=1" class="new" title="Loiblpass (paĝo ne ekzistas)">Loiblpass</a> liberigitaj fare de usona armeo ĉiuj restantaj subkoncentrejoj de la tendarkomplekso Mauthausen-Gusen. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Rolo_kaj_pozicio_de_la_katolika_eklezio">Rolo kaj pozicio de la katolika eklezio</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=29" title="Redakti sekcion: Rolo kaj pozicio de la katolika eklezio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=29" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Rolo kaj pozicio de la katolika eklezio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Bundesarchiv_Bild_183-1983-0825-303,_Gedenkst%C3%A4tte_Buchenwald,_Wachturm,_Stacheldrahtzaun.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bundesarchiv_Bild_183-1983-0825-303%2C_Gedenkst%C3%A4tte_Buchenwald%2C_Wachturm%2C_Stacheldrahtzaun.jpg/220px-Bundesarchiv_Bild_183-1983-0825-303%2C_Gedenkst%C3%A4tte_Buchenwald%2C_Wachturm%2C_Stacheldrahtzaun.jpg" decoding="async" width="220" height="333" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bundesarchiv_Bild_183-1983-0825-303%2C_Gedenkst%C3%A4tte_Buchenwald%2C_Wachturm%2C_Stacheldrahtzaun.jpg/330px-Bundesarchiv_Bild_183-1983-0825-303%2C_Gedenkst%C3%A4tte_Buchenwald%2C_Wachturm%2C_Stacheldrahtzaun.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bb/Bundesarchiv_Bild_183-1983-0825-303%2C_Gedenkst%C3%A4tte_Buchenwald%2C_Wachturm%2C_Stacheldrahtzaun.jpg/440px-Bundesarchiv_Bild_183-1983-0825-303%2C_Gedenkst%C3%A4tte_Buchenwald%2C_Wachturm%2C_Stacheldrahtzaun.jpg 2x" data-file-width="509" data-file-height="770" /></a><figcaption><a href="/wiki/Gvatoturo" title="Gvatoturo">Gvatoturo</a> en <a href="/wiki/Buchenwald" title="Buchenwald">Buchenwald</a>, foto de 1983.</figcaption></figure> <p>En septembro 1943, en la koncentrejo-gasejo de Dachau nombriĝis registrataj 2644 katolikaj <a href="/wiki/Sacerdoto" class="mw-redirect" title="Sacerdoto">sacerdotoj</a> de 24 landoj (el tiuj 868 ne plu revenis). Entute oni kalkulis ke tie estis mortigitaj 2579 katolikaj pastroj, 109 <a href="/wiki/Evangelia" class="mw-redirect" title="Evangelia">evangeliaj</a> pastoroj kaj 22 ortodoksaj popoj. Aliaj fontoj trovis, ke ĉe la ”blokoj” 26 kaj 28 estis ”gastigitaj” 2644 germanaj kaj 2044 polaj pastroj. (Laŭ historiaj esploroj de historiistino Evghenjia Tokareva).<a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.lager.it/dachau.html">[1]</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20110722041229/http://www.lager.it/dachau.html">Arkivigite je</a> 2011-07-22 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a>, <a class="external text" href="https://it.wikipedia.org/wiki/Campo_di_concentramento_di_Dachau">kun speciala sektoro por pastroj</a> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Dum_la_Holokaŭsto"><span id="Dum_la_Holoka.C5.ADsto"></span>Dum la Holokaŭsto</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=30" title="Redakti sekcion: Dum la Holokaŭsto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=30" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Dum la Holokaŭsto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La <a href="/wiki/Katolika_Eklezio" title="Katolika Eklezio">katolika eklezio</a> plurfoje, eĉ publike, rifuzis kaj kondamnis naziismon. Menciinda estas la legado, samtempa en ĉiuj germanaj katolikaj preĝejaj <a href="/wiki/Pupitro" title="Pupitro">pupitroj</a>, de la <a href="/wiki/Encikliko" title="Encikliko">encikliko</a> <i><a href="/wiki/Mit_brennender_Sorge" title="Mit brennender Sorge">Mit brennender Sorge</a></i><sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101"><span class="cite-bracket">[</span>101<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> (<a href="/wiki/Esperanto" title="Esperanto"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">esperante</span></a> <i>Kun brula zorgo</i>) de la Papo <a href="/wiki/Pio_la_11-a" title="Pio la 11-a">Pio la 11-a</a> je la <a href="/wiki/14-a_de_marto" title="14-a de marto">14-a de marto</a> <a href="/wiki/1937" title="1937">1937</a>. La epizodo okazis kelkajn tagojn post la publikigo de la <a href="/wiki/Encikliko" title="Encikliko">encikliko</a> kaj kaŭzis perfortan reagon de la nazia reĝimo kontraŭ la katolikaj institucioj. Intervenoj kaj kondamnoj estis lanĉitaj el diversaj episkoparoj. </p><p>Tuj post la tiel nomata <a href="/wiki/Kristala_nokto" title="Kristala nokto">kristala nokto</a> la <a href="/wiki/%C5%9Ctatsekretaria_Ofico_de_la_Apostola_Se%C4%9Do" title="Ŝtatsekretaria Ofico de la Apostola Seĝo">vatikana Ŝtatsekretario</a>, <a href="/wiki/Kardinalo" title="Kardinalo">kardinalo</a> Pacelli, kiu sekve fariĝu la Papo <a href="/wiki/Pio_la_12-a" title="Pio la 12-a">Pio la 12-a</a>, urĝis ĉe tutmondaj espiskoparoj, por ke la judoj trovu rifuĝon kaj protekton.<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102"><span class="cite-bracket">[</span>102<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>La <a href="/wiki/31-an_de_marto" class="mw-redirect" title="31-an de marto">31-an de marto</a> 1939 kardinalo, <a href="/wiki/Episkopo" title="Episkopo">episkopo</a> de <a href="/wiki/Munkeno" title="Munkeno">Munkeno</a>, <a href="/wiki/Michael_von_Faulhaber" title="Michael von Faulhaber">Michael von Faulhaber</a> (kiu aparte kunlaboris kun la nazia reĝimo), kun aprobo de la Vatikano, sukcese pledis por ke la Brazila Prezidento rezervu tri mil anonimajn <a href="/wiki/Vizo" title="Vizo">vizojn</a> por «katolikoj nearjaj». La katolika asocio St. Raphael, sekreta mano de la episkoparo germana, antaŭ ol esti malkovrita kaj malfondita de la reĝimo, en 1941 ruze aranĝis elpatrujiĝon de plurmiloj da judoj (vidu Mikael Hesemann, <i>Contro la Chiesa</i>, Kontraŭ la eklezio). </p><p>En 1942 la papo energie protestis kontraŭ la registaro de <a href="/wiki/Vichy" title="Vichy">Vichy</a> pro «senhumanaj arestoj kaj deportadoj de judoj de la zonoj okupitaj». Pro tiu papa protesto <a href="/wiki/Joseph_Goebbels" title="Joseph Goebbels">Goebbels</a> forkolume difinis la papon "protektanto de hebreoj". </p><p>La episkopo de <a href="/wiki/Utrecht" class="mw-redirect mw-disambig" title="Utrecht">Utrecht</a> (Nederlando) reagis pro la aresto kaj deportado de judoj malgraŭ la promeso, fare de la germana armeo, ke judoj kristaniĝintaj ne estos trudizolitaj. Protesto kiu faligis sur katolikojn persekutitajn kun la mortigo ankaŭ de la filozofino <a href="/wiki/Edith_Stein" title="Edith Stein">Edith Stein</a> kaj montris kiu estus la rezulto de protestoj kiuj ajn. Papo <a href="/wiki/Pio_la_12-a" title="Pio la 12-a">Pio la 12-a</a>, antaŭ la <a href="/wiki/Kardinala_Kolegio" title="Kardinala Kolegio">kardinala kolegio</a>, la <a href="/wiki/2-an_de_junio" class="mw-redirect" title="2-an de junio">2-an de junio</a> 1943, aludante al tiu fakto, kaj al aliaj similaj, komprenigis ke kiu ajn lia gesto ŝajnas provoki la plej malbonan. </p><p>La 16-an de oktobro 1943, dum la amasa arestado kaj deportado, al Germanio, de romaj judoj, diplomatoj protestis kaj en Berlino kaj ĉe la germana ambasadejo en Romo. Li ne sukcesis bloki la deportadon de 1035 judoj, sed sekrete dissendis inviton al la ekleziaj strukturoj por ke ili sekrete gastigu hebreojn. Postmilite, multaj el tiuj hebreoj publike dankis la papon kaj la rabeno de Romo <a href="/wiki/Israel_Zolli" class="mw-redirect" title="Israel Zolli">Israel Zolli</a> eĉ <a href="/wiki/Konverto_(religio)" title="Konverto (religio)">konvertiĝis</a> al <a href="/wiki/Kristanismo" title="Kristanismo">Kristanismo</a>. </p><p>Estis en tiu okazo, somere de 1944, kiam la papo Pio la 12-a, kiel registrite en diversaj tiamaj dokumentoj, diris: «Laŭ jarcentoj la judaro estis maljuste traktika kaj malŝatita, tempo estas, ke hebreoj estu traktitaj kun justeco kaj <a href="/wiki/Humaneco" title="Humaneco">humaneco</a>… Jam <a href="/wiki/Sankta_Pa%C5%ADlo" class="mw-redirect" title="Sankta Paŭlo">Sankta Paŭlo</a> diris ke la hebreoj estas niaj fratoj…». </p><p>Kelkaj katolikaj pastroj estas nun honoritaj per la mencio en <a href="/wiki/Yad_Vashem" class="mw-redirect" title="Yad Vashem">Yad Vashem</a> pro sia agado defendanta judojn. Por ĉiuj unu: plurfoje ili, subtenate de la <a href="/wiki/Sankta_se%C4%9Do" class="mw-redirect" title="Sankta seĝo">Sankta seĝo</a>, obtenis de sudamerikaj registaroj centojn kaj centojn da anonimajn vizojn, kiuj poste estis utiligitaj por fugigi judojn. </p><p>Historiistoj malkovris centojn da similaj sintenoj (oni vidu la draman vikarion<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103"><span class="cite-bracket">[</span>103<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Rolf Hochhuth<sup id="cite_ref-104" class="reference"><a href="#cite_note-104"><span class="cite-bracket">[</span>104<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>). </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Reagoj_kaj_sintenoj_en_la_eklezio_post_la_Holokaŭsto"><span id="Reagoj_kaj_sintenoj_en_la_eklezio_post_la_Holoka.C5.ADsto"></span>Reagoj kaj sintenoj en la eklezio post la Holokaŭsto</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=31" title="Redakti sekcion: Reagoj kaj sintenoj en la eklezio post la Holokaŭsto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=31" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Reagoj kaj sintenoj en la eklezio post la Holokaŭsto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Papo <a href="/wiki/Johano_Pa%C5%ADlo_la_2-a" title="Johano Paŭlo la 2-a">Johano Paŭlo la 2-a</a> dum sia vizito ĉe la <a href="/wiki/Muro_de_lamentadoj" title="Muro de lamentadoj">Muro de lamentadoj</a> diris: «…ni estas dolorplenaj, ho <a href="/wiki/Dio" title="Dio">Dio</a>, pro la konduto de tiuj, kiuj laŭire tra la historio suferigis tiujn ĉi filojn, kaj al vi pardonpetante, ni volas engaĝiĝi en vera frateco kun la popolo de la Interligo.».<sup id="cite_ref-esperanto.be_105-0" class="reference"><a href="#cite_note-esperanto.be-105"><span class="cite-bracket">[</span>105<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>En novembro 2008 la denaska brita episkopo <a href="/wiki/Richard_Williamson" title="Richard Williamson">Richard Williamson</a>, kiu en 1988 estis <a href="/wiki/Ekskomuniko" title="Ekskomuniko">ekskomunikita</a> pro internekleziaj malkonkordoj, diris al sveda televido: «Mi kredas, ke ne estis gaskameroj dum la Dua Mondmilito». Laŭ li pli ol «300.000 judoj pereis en Naziaj koncentrejoj, sed neniu el ili en gaskameroj».<sup id="cite_ref-Angela_Merkel_protestas_106-0" class="reference"><a href="#cite_note-Angela_Merkel_protestas-106"><span class="cite-bracket">[</span>106<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> La 21-an de januaro 2009 la papo <a href="/wiki/Benedikto_la_16-a" title="Benedikto la 16-a">Benedikto la 16-a</a> nuligis la ekskomunikon de 67-jaraĝa Richard Williamson ankaŭ tri aliaj membroj de la <a href="/wiki/Sacerdota_Fratio_de_Sankta_Pio_la_10-a" title="Sacerdota Fratio de Sankta Pio la 10-a">Sacerdota Fratio de Sankta Pio la 10-a</a>.<sup id="cite_ref-107" class="reference"><a href="#cite_note-107"><span class="cite-bracket">[</span>107<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>La vortoj fare de Richard Williamson kaj la decido de la papo kaŭzis tutmonde multajn protestojn. La papo tuj diris, ke li ne estis informita pri tiuj opinioj de Williamson.<sup id="cite_ref-108" class="reference"><a href="#cite_note-108"><span class="cite-bracket">[</span>108<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Tamen la 27an de januaro Ĉefa Rabenaro de Israelo ŝiris la rilatojn kun <a href="/wiki/Vatikano" title="Vatikano">Vatikano</a>. La <a href="/wiki/Kanceliero_de_Germanio" title="Kanceliero de Germanio">germana kancelierino</a> <a href="/wiki/Angela_Merkel" title="Angela Merkel">Angela Merkel</a> deklaras: «Laŭ mia opinio ĉi tiuj klarigoj ankoraŭ ne sufiĉas». Laŭ ŝi: «Ĉi tion oni ne lasu pasi sen sekvoj… Ĉi tio estas ne nur afero, laŭ mia opinio, por la Kristana, Katolika kaj Juda komunumoj en Germanio sed la Papo kaj la vatikana ŝtato devus nepre klarigi sendubasence, ke <a href="/w/index.php?title=Neado_de_la_Holoka%C5%ADsto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Neado de la Holokaŭsto (paĝo ne ekzistas)">nei la Holokaŭston</a> ne eblas».<sup id="cite_ref-Angela_Merkel_protestas_106-1" class="reference"><a href="#cite_note-Angela_Merkel_protestas-106"><span class="cite-bracket">[</span>106<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>La 12an de februaro la papo Benedikto la 16-a elpaŝis antaŭ la membroj de la Konferenco de prezidantoj de la plej elstaraj usonaj hebreaj organizaĵoj en la vatikana <a href="/wiki/Konsistorio" title="Konsistorio">Konsistoria</a> Salono kaj diris: «Kiel faris <a href="/wiki/Johano_Pa%C5%ADlo_la_2-a" title="Johano Paŭlo la 2-a">Vojtyla</a>, mi pardonpetas». Li ankaŭ memorigis la vortojn de Johano Paŭlo la 2-a kaj aldonis: «La malamo kaj malŝato manifestitaj en la Ŝoaho estis <a href="/wiki/Krimoj_kontra%C5%AD_la_homaro" class="mw-redirect" title="Krimoj kontraŭ la homaro">krimoj kontraŭ Dio kaj kontraŭ la tuta homaro</a>… Kompreneblas, ke kiun ajn provon nei aŭ minimumigi tiun teruran krimon oni ne toleru kaj ne akceptu… La ŝoaho estu admono kontraŭ forgeso kaj obskurigo…».<sup id="cite_ref-esperanto.be_105-1" class="reference"><a href="#cite_note-esperanto.be-105"><span class="cite-bracket">[</span>105<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Kelkaj tagoj post tio Avner Shalev, prezidanto de <a href="/wiki/Yad_Vashem" class="mw-redirect" title="Yad Vashem">Yad Vashem</a>, komentis: «Temas pri mesaĝo ege grava por la tuta mondo.» </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Post_la_Holokaŭsto,_la_angoroj_de_la_memoro"><span id="Post_la_Holoka.C5.ADsto.2C_la_angoroj_de_la_memoro"></span>Post la Holokaŭsto, la angoroj de la memoro</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=32" title="Redakti sekcion: Post la Holokaŭsto, la angoroj de la memoro" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=32" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Post la Holokaŭsto, la angoroj de la memoro"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <figure typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Dosiero:Buchenwald_Ploemnitz_Cemetery.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Buchenwald_Ploemnitz_Cemetery.jpg/250px-Buchenwald_Ploemnitz_Cemetery.jpg" decoding="async" width="250" height="181" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/07/Buchenwald_Ploemnitz_Cemetery.jpg/375px-Buchenwald_Ploemnitz_Cemetery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/07/Buchenwald_Ploemnitz_Cemetery.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="348" /></a><figcaption>post milita tombejo de <a href="/wiki/Buchenwald" title="Buchenwald">Buchenwald</a>, verŝajne al la liberigitaj kiuj baldaŭ poste mortis. La granda plejmulto el la viktimoj estis entombitaj en <a href="/wiki/Amastombo" title="Amastombo">amastomboj</a></figcaption></figure> <p>La holokaŭsto estas konsiderata nuntempe unu el la plej teruraj okazoj de intenca <a href="/wiki/Genocido" title="Genocido">genocido</a> en la historio de la homaro, kaj ĝi multe ŝokis la konscion ne nur de la eŭropanoj, kiel najbaroj de la afero, sed de la tuta mondo. </p><p>Nuntempe ekzistas ankoraŭ kelkaj historiistoj, ekzemple la brita <a href="/wiki/David_Irving" title="David Irving">David Irving</a>, kiuj provas nei la okazon de la naziisma genocido, sed ĉi tiuj tiel nomataj <i>negaciistoj</i> neniam povis kaŝi la historiajn faktojn. Tio, kio movas ĉi tiujn historiistojn, estas ofte <a href="/wiki/Antisemitismo" title="Antisemitismo">antisemitismo</a> aŭ simpatio por <a href="/wiki/Naziismo" title="Naziismo">naziismo</a>. </p><p>Ekzistas multaj libroj verkitaj de travivintoj de la Holokaŭsto, inkluzive de la verkaĵoj de la italo <a href="/wiki/Primo_Levi" title="Primo Levi">Primo Levi</a>. </p><p>La hebrea esprimo por ĉi tiu <a href="/wiki/Genocido" title="Genocido">genocido</a> estas <b>Ŝoaho</b> (שואה). Ĝia <a href="/wiki/Biblio" title="Biblio">biblia</a> signifo estas proksimume "katastrofo" aŭ ‹detruo›. </p><p>Sub la influo de la angla, multaj lingvoj alprenis la nomon <i>holokaŭsto</i>, devenante el la <a href="/wiki/Helena_lingvo" class="mw-redirect" title="Helena lingvo">helena lingvo</a>; ĝi signifas ‹tuta elbruligo› (ὅλος ‹tuta›, καυστός ‹bruligita›) aŭ eĉ ‹brulofero› (greka verbo: ὁλοκαυτεῖν). En kelkaj lingvoj la parencaj vortoj ŝajnas <a href="/wiki/E%C5%ADfemismo" title="Eŭfemismo">eŭfemismaj</a>, sed multlingve ĝi fariĝis senpera referenco al la naziisma amasbuĉado kaj do perdis ĉian eŭfemisman ŝajnon – la antaŭa signifo eĉ perdiĝis. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Heredaĵo_kaj_memoraĵoj"><span id="Hereda.C4.B5o_kaj_memora.C4.B5oj"></span>Heredaĵo kaj memoraĵoj</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=33" title="Redakti sekcion: Heredaĵo kaj memoraĵoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=33" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Heredaĵo kaj memoraĵoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Florida_Holoka%C5%ADsta_Muzeo" title="Florida Holokaŭsta Muzeo">Florida Holokaŭsta Muzeo</a></li> <li><a href="/wiki/Holoka%C5%ADsta_Memora_Centro_(Mi%C4%89igano)" title="Holokaŭsta Memora Centro (Miĉigano)">Holokaŭsta Memora Centro (Miĉigano)</a></li> <li><a href="/wiki/Holoka%C5%ADsta_Memoriga_Muzeo_en_Au%C5%9Dvico" class="mw-redirect" title="Holokaŭsta Memoriga Muzeo en Auŝvico">Holokaŭsta Memoriga Muzeo en Auŝvico</a></li> <li><a href="/wiki/Holoka%C5%ADsta_Muzeo_de_Los-An%C4%9Deleso" title="Holokaŭsta Muzeo de Los-Anĝeleso">Holokaŭsta Muzeo de Los-Anĝeleso</a></li> <li><a href="/wiki/Jad_Va%C5%9Dem" title="Jad Vaŝem">Jad Vaŝem</a></li> <li><a href="/wiki/Memora_Centro_de_la_Holoka%C5%ADsto_(Budape%C5%9Dto)" title="Memora Centro de la Holokaŭsto (Budapeŝto)">Memora Centro de la Holokaŭsto</a></li> <li><a href="/wiki/Memoriga%C4%B5o_de_la_%C5%9Coaho" title="Memorigaĵo de la Ŝoaho">Memorigaĵo de la Ŝoaho</a></li> <li><a href="/wiki/Muzeo_de_Holoka%C5%ADsto_de_Ilinojso_kaj_Eduka_Centro" title="Muzeo de Holokaŭsto de Ilinojso kaj Eduka Centro">Muzeo de Holokaŭsto de Ilinojso kaj Eduka Centro</a></li> <li><a href="/wiki/Muzeo_de_Juda_Heredo_(Novjorko)" title="Muzeo de Juda Heredo (Novjorko)">Muzeo de Juda Heredo (Novjorko)</a></li> <li><a href="/wiki/Usona_Holoka%C5%ADsta_Memora_Muzeo" title="Usona Holokaŭsta Memora Muzeo">Usona Holokaŭsta Memora Muzeo</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Datoj_de_cigana_holokaŭsto"><span id="Datoj_de_cigana_holoka.C5.ADsto"></span>Datoj de cigana holokaŭsto</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=34" title="Redakti sekcion: Datoj de cigana holokaŭsto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=34" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Datoj de cigana holokaŭsto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li>1926, Bavario: Leĝo kontraŭ «ciganoj, vagabondoj kaj laborevitantoj»</li> <li>1936: kolekto de ciganoj antaŭ la Berlina Olimpio al cigana kampadejo</li> <li>ĝis 1941 forpelo poste neniigo</li> <li>1941: neniigo en Treblinka, Sovetunio</li> <li>1942: Lodz: neniigo en gasaj ŝarĝaŭtoj</li> <li>1942–44: neniigo en <a href="/wiki/A%C5%AD%C5%9Dvico" class="mw-redirect" title="Aŭŝvico">Aŭŝvico</a> (23.000 ciganoj el 15 landoj)</li> <li>1944.08.02.: mortis 2.897 ciganoj en Aŭŝvico</li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Atestantoj_de_holokaŭsto"><span id="Atestantoj_de_holoka.C5.ADsto"></span>Atestantoj de holokaŭsto</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=35" title="Redakti sekcion: Atestantoj de holokaŭsto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=35" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Atestantoj de holokaŭsto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Jules_Schelvis" title="Jules Schelvis">Jules Schelvis</a></li> <li><a href="/wiki/Witold_Pilecki" title="Witold Pilecki">Witold Pilecki</a></li> <li><a href="/wiki/Jankiel_Wiernik" title="Jankiel Wiernik">Jankiel Wiernik</a></li> <li><a href="/wiki/Arnold_Mostowicz" title="Arnold Mostowicz">Arnold Mostowicz</a></li> <li><a href="/wiki/Jan_Karski" title="Jan Karski">Jan Karski</a></li> <li><a href="/wiki/Elie_Wiesel" title="Elie Wiesel">Elie Wiesel</a></li> <li><a href="/wiki/Primo_Levi" title="Primo Levi">Primo Levi</a></li> <li><a href="/wiki/Paul_Celan" title="Paul Celan">Paul Celan</a></li> <li><a href="/wiki/Abraham_Sutzkever" title="Abraham Sutzkever">Abraham Sutzkever</a></li> <li><a href="/wiki/Rudolf_Kasztner" title="Rudolf Kasztner">Rudolf Kasztner</a></li> <li><a href="/wiki/Simon_Wiesenthal" title="Simon Wiesenthal">Simon Wiesenthal</a></li> <li><a href="/wiki/Samuel_Willenberg" title="Samuel Willenberg">Samuel Willenberg</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="La_neologismo_Holokaŭsto"><span id="La_neologismo_Holoka.C5.ADsto"></span>La neologismo Holokaŭsto</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=36" title="Redakti sekcion: La neologismo Holokaŭsto" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=36" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: La neologismo Holokaŭsto"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>La vorto <i>holokaŭsto</i> ne aperas en frua Esperanto, eĉ ne en la biblia signifo. En Levitiko 6:9 aperas <i>la <b>brulofero</b> restu sur la fajrujo sur la altaro dum tuta nokto</i>. Laŭ <a href="/wiki/Bernard_Golden" title="Bernard Golden">Bernard Golden</a><sup id="cite_ref-109" class="reference"><a href="#cite_note-109"><span class="cite-bracket">[</span>109<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> <a href="/wiki/Ido" title="Ido">Ido</a> akceptis la formon la vorton <i>holokausto</i> en 1911-1912 kaj <a href="/wiki/Novial" class="mw-redirect" title="Novial">Novial</a> <i>holokaŭste</i> en 1930, do antaŭ la Dua Mondmilito, kiel <i>religia brulofero</i>. Male, en Esperanto, la vorto aperas nur 1963, do post la historia tragedio, ĉe la angla-esperanta vortaro de <a href="/wiki/Fleming_Fulcher" title="Fleming Fulcher">Fleming Fulcher</a> kaj <a href="/wiki/Bernard_Long" title="Bernard Long">Bernard Long</a>. Tio verŝajne signifas, ke oni ekuzis ĝin pli frue, sed, ĉiukaze nur post la milito. Jam en 1975 <a href="/wiki/Julius_Balbin" title="Julius Balbin">Julius Balbin</a> verkis poemon titolitan "<a href="/w/index.php?title=La_Vorto&action=edit&redlink=1" class="new" title="La Vorto (paĝo ne ekzistas)">La Vorto</a>", en kiu li demandis, kial "holokaŭsto" ne estas registrita en <a href="/wiki/PIV" class="mw-redirect" title="PIV">PIV</a>. Samjare vortaristo, <a href="/w/index.php?title=Rikardo_%C5%9Ctalo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rikardo Ŝtalo (paĝo ne ekzistas)">Rikardo Ŝtalo</a> (<a href="/w/index.php?title=Richard_Stahl&action=edit&redlink=1" class="new" title="Richard Stahl (paĝo ne ekzistas)">Richard Stahl</a>) inkludis ĝin en sia <a href="/w/index.php?title=%C4%88iutagaj_vortoj_kun_difinoj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ĉiutagaj vortoj kun difinoj (paĝo ne ekzistas)">Ĉiutagaj vortoj kun difinoj</a> kun la sekva difino: "gentocido per fajro, forbruligo de amasaj viktimoj, alikredantoj k.s." </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Filmoj">Filmoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=37" title="Redakti sekcion: Filmoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=37" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Filmoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/1945_(filmo_de_2017)" title="1945 (filmo de 2017)">1945 (filmo de 2017)</a></li> <li><a href="/wiki/Schindler%27s_List" title="Schindler's List">Schindler's List</a></li> <li><i><a href="/wiki/Shoah_(filmo)" title="Shoah (filmo)">Ŝoah</a></i> de <a href="/wiki/Claude_Lanzmann" title="Claude Lanzmann">Claude Lanzmann</a></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Vidu_ankaŭ"><span id="Vidu_anka.C5.AD"></span>Vidu ankaŭ</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=38" title="Redakti sekcion: Vidu ankaŭ" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=38" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Vidu ankaŭ"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="-moz-column-count:2; -webkit-column-count:2; column-count:2;"> <ul><li><a href="/wiki/Porajmos" title="Porajmos">Porajmos</a></li> <li><a href="/wiki/Aran%C4%9Do_T4" title="Aranĝo T4">Aranĝo T4</a></li> <li><a href="/wiki/E%C5%ADropa_Memor-Tago_pri_Viktimoj_de_Stalinismo_kaj_Naziismo" title="Eŭropa Memor-Tago pri Viktimoj de Stalinismo kaj Naziismo">Eŭropa Memor-Tago pri Viktimoj de Stalinismo kaj Naziismo</a></li> <li><a href="/wiki/Fina_solvo_de_juda_demando" title="Fina solvo de juda demando">Fina solvo de juda demando</a></li> <li><a href="/wiki/Holoka%C5%ADsta_inversigo" title="Holokaŭsta inversigo">Holokaŭsta inversigo</a></li> <li><a href="/wiki/Internacia_Holoka%C5%ADsta_Memora_Alianco" title="Internacia Holokaŭsta Memora Alianco">Internacia Holokaŭsta Memora Alianco</a></li> <li><a href="/wiki/Juda_Virtuala_Biblioteko" title="Juda Virtuala Biblioteko">Juda Virtuala Biblioteko</a></li> <li><i><a href="/wiki/Judenrat" title="Judenrat">Judenrat</a></i></li> <li><a href="/wiki/Konsilantaro_por_Helpo_al_Judoj" title="Konsilantaro por Helpo al Judoj">Konsilantaro por Helpo al Judoj</a></li> <li><a href="/wiki/Listo_de_naziaj_koncentrejoj" title="Listo de naziaj koncentrejoj">Listo de naziaj koncentrejoj</a></li> <li><i><a href="/wiki/Maus" title="Maus">Maus</a></i></li> <li><a href="/wiki/Memoraj_Tagoj_de_Holoka%C5%ADsto" title="Memoraj Tagoj de Holokaŭsto">Memoraj Tagoj de Holokaŭsto</a></li> <li><a href="/wiki/Monumento_por_la_murditaj_judoj_de_E%C5%ADropo" class="mw-redirect" title="Monumento por la murditaj judoj de Eŭropo">Monumento por la murditaj judoj de Eŭropo</a></li> <li><a href="/wiki/Naziaj_koncentrejoj" title="Naziaj koncentrejoj">Naziaj koncentrejoj</a></li> <li><a href="/wiki/Babij_Jar#Memorceremonio_de_la_Babij_Jar_Masakro_2016" class="mw-redirect" title="Babij Jar">Ekzekutejoj en Orienta Eŭropo dum la Dua Mondmilito</a></li> <li><a href="/wiki/Persekutado_de_samseksemuloj_en_Nazia_Germanio_kaj_la_Holoka%C5%ADsto" title="Persekutado de samseksemuloj en Nazia Germanio kaj la Holokaŭsto">Persekutado de samseksemuloj en Nazia Germanio kaj la Holokaŭsto</a></li> <li><a href="/wiki/Pogromo" title="Pogromo">Pogromoj</a></li> <li><a href="/wiki/Savo_de_danaj_judoj" title="Savo de danaj judoj">Savo de danaj judoj</a></li> <li><a href="/wiki/Sonderkommando" title="Sonderkommando">Sonderkommando</a></li> <li><a href="/wiki/Stumbliga_%C5%9Dtoneto" title="Stumbliga ŝtoneto">Stumbliga ŝtoneto</a></li> <li><a href="/wiki/Tago_de_la_memoro" title="Tago de la memoro">Tago de la memoro</a></li> <li><a href="/wiki/Varsovia_geto" title="Varsovia geto">Varsovia geto</a></li> <li><a href="/wiki/Wannsee-konferenco" title="Wannsee-konferenco">Wannsee-konferenco</a></li> <li><a href="/wiki/Michel_Kichka#Biografio" title="Michel Kichka">Michel Kichka</a></li> <li><a href="/wiki/Anne_Frank" title="Anne Frank">Anne Frank</a></li> <li><a href="/wiki/Petr_Ginz" title="Petr Ginz">Petr Ginz</a></li> <li><a href="/wiki/Dawid_Rubinowicz" title="Dawid Rubinowicz">Dawid Rubinowicz</a></li> <li><a href="/wiki/%C5%9Car%C4%9Da_vagono" class="mw-redirect" title="Ŝarĝa vagono">Ŝarĝa vagono</a></li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Referencoj">Referencoj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=39" title="Redakti sekcion: Referencoj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=39" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Referencoj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="reflist references-small" style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2; padding-right: 6px;"> <ol class="references"> <li id="cite_note-1"><a href="#cite_ref-1">↑</a> <span class="reference-text">G. Silfer + Universala Esperanto-Asocio (UEA), La dudeksepa de januaro: du publikaj deklaroj, Heroldo de Esperanto 2281 (2:2018), p. 2</span> </li> <li id="cite_note-2"><a href="#cite_ref-2">↑</a> <span class="reference-text"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20070611210724/http://www.chgs.umn.edu/Educational_Resources/Curriculum/Broken_Threads/Boycotts/boycotts.html">Boycotts</a>. <i>Educational Resources</i>. Center for Holocaust and Genocide Studies, <a href="/wiki/Universitato_de_Minesoto" title="Universitato de Minesoto">Universitato de Minesoto</a>. Arkivita el <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.chgs.umn.edu/Educational_Resources/Curriculum/Broken_Threads/Boycotts/boycotts.html">la originalo</a> je 11a de junio 2007. </span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFritzsche2009[https://archive.org/details/lifedeathinthird0000frit/page/38_38–39]-3"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFritzsche2009[https://archive.org/details/lifedeathinthird0000frit/page/38_38–39]_3-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFritzsche2009">Fritzsche 2009</a>, pp. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/lifedeathinthird0000frit/page/38">38–39</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENoakesPridham1983499-4"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENoakesPridham1983499_4-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNoakesPridham1983">Noakes & Pridham 1983</a>, p. 499.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWachsmann201528–30-5"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWachsmann201528–30_5-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWachsmann2015">Wachsmann 2015</a>, pp. 28–30.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWachsmann201532–38-6"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWachsmann201532–38_6-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWachsmann2015">Wachsmann 2015</a>, pp. 32–38.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMarcuse200121-7"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMarcuse200121_7-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMarcuse2001">Marcuse 2001</a>, p. 21.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELongerich2012155-8"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELongerich2012155_8-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLongerich2012">Longerich 2012</a>, p. 155.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWachsmann201584–86-9"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWachsmann201584–86_9-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWachsmann2015">Wachsmann 2015</a>, pp. 84–86.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEWachsmann20155-10"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEWachsmann20155_10-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFWachsmann2015">Wachsmann 2015</a>, p. 5.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer199733-11"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199733_11-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, p. 33.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer199719–20-12"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199719–20_12-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, pp. 19–20.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBurleighWippermann200378-13">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBurleighWippermann200378_13-0"><sup>13,0</sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBurleighWippermann200378_13-1"><sup>13,1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBurleighWippermann2003">Burleigh & Wippermann 2003</a>, p. 78.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer199732–33-14"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199732–33_14-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, pp. 32–33.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer199729-15"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199729_15-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, p. 29.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer1997134-16"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer1997134_16-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, p. 134.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans2005158–159,_169-17"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans2005158–159,_169_17-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans2005">Evans 2005</a>, pp. 158–159, 169.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961459-18"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961459_18-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHanauske-Abel1996">Hanauske-Abel 1996</a>, p. 1459.</span> </li> <li id="cite_note-19"><a href="#cite_ref-19">↑</a> <span class="reference-text"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20171006062728/https://www.ushmm.org/propaganda/archive/poster-neues-volk/">Poster promoting the Nazi monthly publication <i>Neues Volk</i></a>. <i>Artifact Gallery</i>. United States Holocaust Memorial Museum. Arkivita el <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ushmm.org/propaganda/archive/poster-neues-volk/">la originalo</a> je 6a de oktobro 2017. Alirita 5a de oktobro 2017 . </span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans2004377–378-20"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans2004377–378_20-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans2004">Evans 2004</a>, pp. 377–378.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELifton200021-21"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELifton200021_21-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLifton2000">Lifton 2000</a>, p. 21.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961457-22"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961457_22-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHanauske-Abel1996">Hanauske-Abel 1996</a>, p. 1457.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEProctor1988101–103-23"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEProctor1988101–103_23-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFProctor1988">Proctor 1988</a>, pp. 101–103.</span> </li> <li id="cite_note-24"><a href="#cite_ref-24">↑</a> <span class="reference-text">Tolischus, Otto D., "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/1933/12/21/archives/400000-germans-to-be-sterilized-1700-hereditary-health-courts-will.html">400,000 Germans to be sterilized</a>",  <i>The New York Times</i>, 21-a de decembro 1933. Kontrolita 3a de junio 2019.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458-25"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458_25-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHanauske-Abel1996">Hanauske-Abel 1996</a>, p. 1458.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEProctor1988106–108-26"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEProctor1988106–108_26-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFProctor1988">Proctor 1988</a>, pp. 106–108.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBurleighWippermann2003142–149-27"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBurleighWippermann2003142–149_27-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBurleighWippermann2003">Burleigh & Wippermann 2003</a>, pp. 142–149.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEKershaw2000252–261-28"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEKershaw2000252–261_28-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFKershaw2000">Kershaw 2000</a>, pp. 252–261.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBloxham2009171-29"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBloxham2009171_29-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBloxham2009">Bloxham 2009</a>, p. 171.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELifton2000142-30"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELifton2000142_30-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLifton2000">Lifton 2000</a>, p. 142.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENiewykNicosia200048-31">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTENiewykNicosia200048_31-0"><sup>31,0</sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTENiewykNicosia200048_31-1"><sup>31,1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNiewykNicosia2000">Niewyk & Nicosia 2000</a>, p. 48.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEStrous2007-32"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEStrous2007_32-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFStrous2007">Strous 2007</a>.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELifton200090–95-33"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELifton200090–95_33-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLifton2000">Lifton 2000</a>, pp. 90–95.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458–1459-34"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHanauske-Abel19961458–1459_34-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHanauske-Abel1996">Hanauske-Abel 1996</a>, pp. 1458–1459.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELondon2000161-35"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELondon2000161_35-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLondon2000">London 2000</a>, p. 161.</span> </li> <li id="cite_note-USHMMNuremberg-36">↑ <a href="#cite_ref-USHMMNuremberg_36-0"><sup>36,0</sup></a> <a href="#cite_ref-USHMMNuremberg_36-1"><sup>36,1</sup></a> <a href="#cite_ref-USHMMNuremberg_36-2"><sup>36,2</sup></a> <span class="reference-text"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20190510205529/https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/nuremberg-laws">Nuremberg Race Laws</a>. United States Holocaust Memorial Museum. Arkivita el <a rel="nofollow" class="external text" href="https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/nuremberg-laws">la originalo</a> je 10a de majo 2019. </span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEAradGutmanMargaliot201478-37"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEAradGutmanMargaliot201478_37-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFAradGutmanMargaliot2014">Arad, Gutman & Margaliot 2014</a>, p. 78.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGerlach201641-38"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGerlach201641_38-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGerlach2016">Gerlach 2016</a>, p. 41.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFischel199820-39"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFischel199820_39-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFischel1998">Fischel 1998</a>, p. 20.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGilbert2001285-40"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGilbert2001285_40-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGilbert2001">Gilbert 2001</a>, p. 285.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer19971-41"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer19971_41-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, p. 1.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer199712-42"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199712_42-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, p. 12.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans200516-43"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans200516_43-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans2005">Evans 2005</a>, p. 16.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016147–150-44"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016147–150_44-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, pp. 147–150.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016153–155-45"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016153–155_45-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, pp. 153–155.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans2005659–661-46"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans2005659–661_46-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans2005">Evans 2005</a>, pp. 659–661.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENiewykNicosia2000200-47"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENiewykNicosia2000200_47-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNiewykNicosia2000">Niewyk & Nicosia 2000</a>, p. 200.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016181-48"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016181_48-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, p. 181.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer1997301–302-49"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer1997301–302_49-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, pp. 301–302.</span> </li> <li id="cite_note-50"><a href="#cite_ref-50">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, p. 183; <a href="#CITEREFEvans2005">Evans 2005</a>, paĝoj 581–582.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans2005583–584-51"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans2005583–584_51-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans2005">Evans 2005</a>, pp. 583–584.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBloxham2009168-52"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBloxham2009168_52-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBloxham2009">Bloxham 2009</a>, p. 168.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016184–185-53"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016184–185_53-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, pp. 184–185.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016184,_187-54"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016184,_187_54-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, pp. 184, 187.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016183-55"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016183_55-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, p. 183.</span> </li> <li id="cite_note-56"><a href="#cite_ref-56">↑</a> <span class="reference-text">"A Black Day for Germany",  <i>The Times</i>, 11a de novembro 1938, paĝo 15. </span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans2005591-57"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans2005591_57-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans2005">Evans 2005</a>, p. 591.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016200-58"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016200_58-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, p. 200.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEEvans2005595–596-59"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEEvans2005595–596_59-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFEvans2005">Evans 2005</a>, pp. 595–596.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBen-RafaelGlöcknerSternberg201125–26-60"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBen-RafaelGlöcknerSternberg201125–26_60-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBen-RafaelGlöcknerSternberg2011">Ben-Rafael, Glöckner & Sternberg 2011</a>, pp. 25–26.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer1997224–225-61"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer1997224–225_61-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, pp. 224–225.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEFriedländer199762–63,_219,_283,_310-62"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEFriedländer199762–63,_219,_283,_310_62-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFFriedländer1997">Friedländer 1997</a>, pp. 62–63, 219, 283, 310.</span> </li> <li id="cite_note-63"><a href="#cite_ref-63">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, p. 382; .  <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20121022182910/http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/genocide/radicalisation_01.shtml">From Persecution to Genocide</a>. <i>History: World Wars</i>. BBC (17a de februaro 2011). Arkivita el <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/genocide/radicalisation_01.shtml">la originalo</a> je 22a de oktobro 2012. Alirita 25a de septembro 2012 . </span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016414-64"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016414_64-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, p. 414.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTENicosia200888–89-65"><a href="#cite_ref-FOOTNOTENicosia200888–89_65-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFNicosia2008">Nicosia 2008</a>, pp. 88–89.</span> </li> <li id="cite_note-66"><a href="#cite_ref-66">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, p. 12; <a href="#CITEREFCrowe2008">Crowe 2008</a>, paĝoj 158–159.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrowning200416–17-67"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrowning200416–17_67-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, pp. 16–17.</span> </li> <li id="cite_note-68"><a href="#cite_ref-68">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFTrunk1996">Trunk 1996</a>, paĝoj 1–3; vidu ankaŭ <a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, p. 26.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBlack201629-69">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBlack201629_69-0"><sup>69,0</sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTEBlack201629_69-1"><sup>69,1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBlack2016">Black 2016</a>, p. 29.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrowning2004111-70"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrowning2004111_70-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, p. 111.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBlack201631-71"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBlack201631_71-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBlack2016">Black 2016</a>, p. 31.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTECesarani2016261–263,_266-72"><a href="#cite_ref-FOOTNOTECesarani2016261–263,_266_72-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFCesarani2016">Cesarani 2016</a>, pp. 261–263, 266.</span> </li> <li id="cite_note-73"><a href="#cite_ref-73">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPohl2019">Pohl 2019</a>, p. 32; vidu ankaŭ <a href="#CITEREFGilbert2004">Gilbert 2004</a>, paĝoj 20–21 kaj "<a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.nytimes.com/1937/05/16/archives/antisemitic-rioting-spreads-in-poland-building-is-bombed-in.html">Anti-Semitic rioting spreads in Poland</a>",  <i>The New York Times</i>, 16a de majo 1937, paĝo 30..</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEGilbert200422-74"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEGilbert200422_74-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGilbert2004">Gilbert 2004</a>, p. 22.</span> </li> <li id="cite_note-75"><a href="#cite_ref-75">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLongerich2010">Longerich 2010</a>, p. 194; <a href="#CITEREFHimka2011">Himka 2011</a>, paĝoj 235–236.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELongerich2010194-76">↑ <a href="#cite_ref-FOOTNOTELongerich2010194_76-0"><sup>76,0</sup></a> <a href="#cite_ref-FOOTNOTELongerich2010194_76-1"><sup>76,1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLongerich2010">Longerich 2010</a>, p. 194.</span> </li> <li id="cite_note-77"><a href="#cite_ref-77">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFGross2002">Gross 2002</a>, paĝoj 60–63; <a href="#CITEREFMusiał2004">Musiał 2004</a>, p. 325.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELongerich2010196-78"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELongerich2010196_78-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLongerich2010">Longerich 2010</a>, p. 196.</span> </li> <li id="cite_note-79"><a href="#cite_ref-79">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFPolonskyMichlic2004">Polonsky & Michlic 2004</a>, p. xiii; <a href="#CITEREFLongerich2010">Longerich 2010</a>, p. 196.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHilberg2003216–7-80"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHilberg2003216–7_80-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHilberg2003">Hilberg 2003</a>, pp. 216–7.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrowning2004124-81"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrowning2004124_81-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, p. 124.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEYahil1990165-82"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEYahil1990165_82-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFYahil1990">Yahil 1990</a>, p. 165.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEDworkvan_Pelt2003239-83"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEDworkvan_Pelt2003239_83-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFDworkvan_Pelt2003">Dwork & van Pelt 2003</a>, p. 239.</span> </li> <li id="cite_note-USHMMDepoWar-84"><a href="#cite_ref-USHMMDepoWar_84-0">↑</a> <span class="reference-text"><cite class="libro" style="font-style:normal;"> “Deportations to and from the Warsaw Ghetto”, <i>Holocaust Encyclopedia</i>.</cite> </span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHilberg1993106-85"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHilberg1993106_85-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHilberg1993">Hilberg 1993</a>, p. 106.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEHilberg1993170-86"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEHilberg1993170_86-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFHilberg1993">Hilberg 1993</a>, p. 170.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcKale2002164-87"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcKale2002164_87-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMcKale2002">McKale 2002</a>, p. 164.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEMcKale2002165–166-88"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEMcKale2002165–166_88-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFMcKale2002">McKale 2002</a>, pp. 165–166.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEZuccotti199352-89"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEZuccotti199352_89-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFZuccotti1993">Zuccotti 1993</a>, p. 52.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBauer2001256–257-90"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBauer2001256–257_90-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBauer2001">Bauer 2001</a>, pp. 256–257.</span> </li> <li id="cite_note-91"><a href="#cite_ref-91">↑</a> <span class="reference-text"> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20090325211156/http://www1.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205892.pdf">Tunisia</a>. <i>Shoah Resource Center</i>. Yad Vashem. Arkivita el <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205892.pdf">la originalo</a> je 25a de marto 2009. Alirita 20a de junio 2017 . </span> </li> <li id="cite_note-92"><a href="#cite_ref-92">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLongerich2010">Longerich 2010</a>, paĝoj 161–164; por mortakceloj, vidu ankaŭ <a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, paĝoj 88–89.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrowning200481–82-93"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrowning200481–82_93-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, pp. 81–82.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrowning200482–85-94"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrowning200482–85_94-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, pp. 82–85.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTEBrowning200488-95"><a href="#cite_ref-FOOTNOTEBrowning200488_95-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFBrowning2004">Browning 2004</a>, p. 88.</span> </li> <li id="cite_note-FOOTNOTELongerich2010164-96"><a href="#cite_ref-FOOTNOTELongerich2010164_96-0">↑</a> <span class="reference-text"><a href="#CITEREFLongerich2010">Longerich 2010</a>, p. 164.</span> </li> <li id="cite_note-97"><a href="#cite_ref-97">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jhm.nl/jhm/documenten/InleidingEvV%20cd.eng.pdf">Askhenazi Jews in Amsterdam</a>. Edward van Voolen. Alirita la 21an de Julio 2007.</span> </li> <li id="cite_note-DEMOS_March_2001-98"><a href="#cite_ref-DEMOS_March_2001_98-0">↑</a> <span class="reference-text">DEMOS Marto 2001. Alirita la 18an de Julio 2007 (nederlande) Arkivita en la 10a de Junio 2007 ĉe Wayback Machine.</span> </li> <li id="cite_note-99"><a href="#cite_ref-99">↑</a> <span class="reference-text"><cite style="font-style:normal;">JCH Blom (Julio 1989). “The Persecution of the Jews in the Netherlands: A Comparative Western European Perspective”, <i>European History Quarterly</i> <b>19</b> (3), <span style="white-space:nowrap;">p. 333–351</span>. <a href="/wiki/Cifereca_objekta_identigilo" title="Cifereca objekta identigilo">doi</a>:<a href="//doi.org/10.1177/026569148901900302" class="extiw" title="doi:10.1177/026569148901900302">10.1177/026569148901900302</a>.</cite><span style="display:none;"> </span>. Por pli ĵusaj publikaĵoj, vidu: Pim Griffioen kaj Ron Zeller, "Comparison of the Persecution of the Jews in the Netherlands, France and Belgium, 1940-1945: Similarities, Differences, Causes", en: Peter Romijn et al., <i>The Persecution of the Jews in the Netherlands, 1940–1945. New Perspectives</i>. Amsterdam: Amsterdam University Press/Vossius Pers/NIOD, 2012, 55–91. Pim Griffioen and Ron Zeller, "Anti-Jewish Policy and Organization of the Deportations in France and the Netherlands, 1940–1944: A Comparative Study", <i>Holocaust and Genocide Studies</i> 20 (3), Vintro 2006, 437–473.</span> </li> <li id="cite_note-100"><a href="#cite_ref-100">↑</a> <span class="reference-text">Tomasz Kamusella, "Albanio: la sola eŭropa lando sen antisemitismo", tradukita de Bardhyl Adem Selimi, <a href="/wiki/Sennacieca_Revuo" title="Sennacieca Revuo">Sennacieca Revuo</a>, (1385-1386), 2020, pp. 24-37.</span> </li> <li id="cite_note-101"><a href="#cite_ref-101">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.vatican.va/holy_father/pius_xi/encyclicals/documents/hf_p-xi_enc_14031937_mit-brennender-sorge_it.html">LETTERA ENCICLICA <i>MIT BRENNENDER SORGE</i> DEL SOMMO PONTEFICE PIO XI</a></span> </li> <li id="cite_note-102"><a href="#cite_ref-102">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://paparatzinger2-blograffaella.blogspot.com/2009/03/pio-xii-e-gli-ebrei-il-testo-del.html"><i>Pio XII e gli ebrei (Pio la 12-a kaj la judoj)</i></a><a href="/wiki/Itala_lingvo" title="Itala lingvo"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">itale</span></a></span> </li> <li id="cite_note-103"><a href="#cite_ref-103">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.corriere.it/Primo_Piano/Spettacoli/2007/05_Maggio/10/vicario_pio_xii_olocausto.shtml"><i>Il Vicario. Torna il teatro che accusa (La Vikario. Revenas la teatro, kiu akuzas)</i></a><a href="/wiki/Itala_lingvo" title="Itala lingvo"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">itale</span></a></span> </li> <li id="cite_note-104"><a href="#cite_ref-104">↑</a> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.hdg.de/lemo/html/biografien/HochhuthRolf/biografieHochhuthRolf.html">Biographie: Rolf Hochhuth</a></span> </li> <li id="cite_note-esperanto.be-105">↑ <a href="#cite_ref-esperanto.be_105-0"><sup>105,0</sup></a> <a href="#cite_ref-esperanto.be_105-1"><sup>105,1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Esperanto" title="Esperanto"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">esperante</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.esperanto.be/fel/publika/009762p.php">Zecchin A. La papo pardonpetas // Monato. 2009. N 4. p. 13</a><span title="Kelkfoje okazas, ke ligilo en Vikipedio ne plu atingeblas. Se eble, trovu la korektan ligilon kaj enmeti ĝin ĉi tie, alikaze forigu la ligilon kaj, se tio temas pri noto, enmetu la ŝablonon {{citon}}." style="background:#ffeaea; color:#444444"></span><sup class="noprint" title="Kelkfoje okazas, ke ligilo en Vikipedio ne plu atingeblas. Se eble, trovu la korektan ligilon kaj enmeti ĝin ĉi tie, alikaze forigu la ligilon kaj, se tio temas pri noto, enmetu la ŝablonon {{citon}}." style="color:red;">[<i>rompita ligilo</i>]</sup>.</span> </li> <li id="cite_note-Angela_Merkel_protestas-106">↑ <a href="#cite_ref-Angela_Merkel_protestas_106-0"><sup>106,0</sup></a> <a href="#cite_ref-Angela_Merkel_protestas_106-1"><sup>106,1</sup></a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Esperanto" title="Esperanto"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">esperante</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eventeo.net/web/index.php?option=com_content&view=article&id=1380:angela-merkel-protestas-al-vatikano-pri-holokasto&catid=66:socio&Itemid=91">Angela Merkel protestas al Vatikano pri Holokaŭsto</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120111070315/http://www.eventeo.net/web/index.php?option=com_content&view=article&id=1380:angela-merkel-protestas-al-vatikano-pri-holokasto&catid=66:socio&Itemid=91">Arkivigite je</a> 2012-01-11 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></span> </li> <li id="cite_note-107"><a href="#cite_ref-107">↑</a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Esperanto" title="Esperanto"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">esperante</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.eventeo.net/web/index.php?option=com_content&view=article&id=1360:la-papo-nuligas-ekskomunikon-de-integrismaj-episkopoj&catid=66:socio&Itemid=91">La Papo nuligas ekskomunikon de integrismaj episkopoj</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20120111134628/http://www.eventeo.net/web/index.php?option=com_content&view=article&id=1360:la-papo-nuligas-ekskomunikon-de-integrismaj-episkopoj&catid=66:socio&Itemid=91">Arkivigite je</a> 2012-01-11 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></span> </li> <li id="cite_note-108"><a href="#cite_ref-108">↑</a> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Esperanto" title="Esperanto"><span style="color:var(--color-subtle, #54595d);">esperante</span></a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.radio-vatikana-esperanto.org/elsendo.php?d=2009-01-25">Elsendo de Radio Vatikana (2009-01-25)</a></span> </li> <li id="cite_note-109"><a href="#cite_ref-109">↑</a> <span class="reference-text">Bernard GOLDEN. <a href="/wiki/Bolet%C3%ADn" title="Boletín">Boletín</a> n304 (jan 1992), pĝ. 10-12</span> </li> </ol></div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Bibliografio">Bibliografio</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=40" title="Redakti sekcion: Bibliografio" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=40" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Bibliografio"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div style="-moz-column-count:3; -webkit-column-count:3; column-count:3;"> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="https://stanobelov.blogspot.com/2018/10/la-knabo-en-striita-pijamo-rakontu-al.html">“La knabo en striita piĵamo” – rakontu al infanoj pri Holokaŭsto!</a></li> <li>Arad, Yitzhak (1999) [1987]. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/belzecsobibortre00yitz">Belzec, Sobibor, Treblinka: The Operation Reinhard Death Camps.</a> Bloomington, IN: Indiana University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780253213051" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-253-21305-1</a>.</li> <li>——— (2009). The Holocaust in the Soviet Union. Lincoln, NE: University of Nebraska Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780803245198" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8032-4519-8</a>.</li> <li>———; Gutman, Yisrael; Margaliot, Abraham, eld. (2014) [1981]. Documents on the Holocaust: Selected Sources on the Destruction of the Jews of Germany and Austria, Poland, and the Soviet Union. Pergamon Press/Elsevier. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780803259379" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-803-25937-9</a>.</li> <li>——— (2018) [1987]. The Operation Reinhard Death Camps, Belzec, Sobibor, Treblinka (Revised and Expanded ed.). Bloomington, IN: Indiana University Press.</li> <li>Bauer, Yehuda; Rozett, Robert (1990). "Appendix 6: Estimated Losses in the Holocaust". En Gutman, Israel (eld.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/encyclopediaofho0000unse_l4l4/mode/2up">Encyclopedia of the Holocaust.</a> 4. New York: Macmillan Library Reference. pp. 1797–1802. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0028960904" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-02-896090-4</a>.</li> <li>Ben-Rafael, Eliezer; Glöckner, Olaf; Sternberg, Yitzhak (2011). Jews and Jewish Education in Germany Today. Leiden: Brill. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9789004253292" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-90-04-25329-2</a>.</li> <li>Black, Jeremy (2016). The Holocaust: History and Memory. Bloomington, IN: Indiana University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780253022141" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-253-02214-1</a>.</li> <li>Bloxham, Donald (2009). The Final Solution: A Genocide. Oxford: Oxford University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780199550340" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-955034-0</a>.</li> <li>Browning, Christopher (2004). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/originsoffinalso00brow">The Origins of the Final Solution: The Evolution of Nazi Jewish Policy, September 1939 – March 1942.</a> Lincoln and Jerusalem: University of Nebraska Press and Yad Vashem. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780803213272" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0803213272</a>.</li> <li>Burleigh, Michael; Wippermann, Wolfgang (2003) [1991]. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/racialstate00mich">The Racial State: Germany 1933–1945.</a> Cambridge: Cambridge University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0521398029" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-521-39802-9</a>.</li> <li>Cesarani, David (2016). <i>Final Solution: The Fate of the Jews 1933–1949</i>. New York: St. Martin's Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9781250000835" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-250-00083-5</a>.</li> <li>Crowe, David M. (2008). The Holocaust: Roots, History, and Aftermath. Boulder, CO: Westview Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780813343259" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-8133-4325-9</a>.</li> <li>Dean, Martin: <i>Robbing the Jews – The Confiscation of Jewish Property in the Holocaust, 1935–1945</i>, Cambridge University Press, 2008, <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780521888257" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-88825-7</a></li> <li>Dwork, Deborah; van Pelt, Robert Jan (2003). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/holocausthistory00dwor">Holocaust: A History.</a> New York: W. W. Norton. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0393051889" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-393-05188-9</a>.</li> <li>Evans, Richard J. (December 1987). "The New Nationalism and the Old History: Perspectives on the West German Historikerstreit". The Journal of Modern History. 59 (4): 761–797. doi:10.1086/243286. JSTOR 1879952.</li> <li>——— (2004) [2003]. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/isbn_9781594200045">The Coming of the Third Reich.</a> New York: Penguin. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/1594200041" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-59420-004-1</a>.</li> <li>——— (2005). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/thirdreichinpowe00evan">The Third Reich in Power.</a> New York: Penguin. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/1594200742" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 1-59420-074-2</a>.</li> <li>——— (2008). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/thirdreichatwar00evan_0">The Third Reich at War.</a> New York: Penguin. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9781594202063" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-59420-206-3</a>.</li> <li>——— (2015). "Is the "Final Solution" Unique?". The Third Reich in History and Memory. Oxford: Oxford University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780190228392" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0190228392</a>. Revised and extended from Richard Evans (2011). "Wie einzigartig war die Ermordung der Juden durch die Nationalsocialisten?" in Günter Morsch and Bertrand Perz (eds). Neue Studien zu nationalsozialistischen Massentötungen durch Giftgas: Historische Bedeutung, technische Entwicklung, revisionistische Leugnung. Berlin: Metropol Verlag, pp. 1–10. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9783940938992" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-3940938992</a></li> <li>Fischel, Jack R. (1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/holocaust0000fisc">The Holocaust.</a> Westport, CT: Greenwood Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0313298793" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-313-29879-3</a>.</li> <li>——— (2020). Historical Dictionary of the Holocaust (Third ed.). Lanham, MD: Rowman & Littlefield. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9781538130155" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-1-5381-3015-5</a>.</li> <li>Friedländer, Saul (1997). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/nazigermanyjews00frie">Nazi Germany and the Jews: The Years of Persecution 1933–1939.</a> New York: Harper Collins. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0060190426" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-06-019042-6</a>.</li> <li>Fritzsche, Peter (2009). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.es/books?id=nIUFQGN2y4EC&redir_esc=y">Life and Death in the Third Reich.</a> Cambridge, MA: Harvard University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780674033740" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0674033740</a>.</li> <li>Hanauske-Abel, Hartmut M. (7a de decembro 1996). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2352969/">"Not a slippery slope or sudden subversion: German medicine and National Socialism in 1933".</a> BMJ. 313 (7070): 1453–1463. doi:10.1136/bmj.313.7070.1453. JSTOR 29733730. PMC 2352969. <a class="external mw-magiclink-pmid" rel="nofollow" href="//www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8973235?dopt=Abstract">PMID 8973235</a>.</li> <li>Gerlach, Christian (Decembro 1998). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://boris.unibe.ch/74383/1/235167.pdf">"The Wannsee Conference, the Fate of German Jews, and Hitler's Decision in Principle to Exterminate All European Jews" (PDF).</a> The Journal of Modern History. 70 (4): 759–812. doi:10.1086/235167.</li> <li>——— (2016). The Extermination of the European Jews. Cambridge, UK: Cambridge University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780521706896" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-70689-6</a>.</li> <li>Gilbert, Martin (2001). "Final Solution". In Dear, Ian; Foot, Richard D. (eds.). The Oxford Companion to World War II. Oxford, UK: Oxford University Press. pp. 285–292. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/019280670X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-19-280670-X</a>.</li> <li>——— (2004) [1982]. The Routledge Atlas of the Holocaust (Third ed.). London: Routledge. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0415281458" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-415-28145-8</a>.</li> <li>——— (1985). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/holocausthistory0000gilb">The Holocaust: A History of the Jews of Europe During the Second World War.</a> New York: Henry Holt. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0805003487" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8050-0348-7</a>.</li> <li>Gross, Jan T. (2002) [2001]. Neighbors: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland. New York: Penguin Books. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0142002402" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-14-20-0240-2</a>.</li> <li>Hilberg, Raul (2003) [1961]. The Destruction of the European Jews (3rd ed.). New Haven and London: Yale University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0300095929" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-300-09592-9</a>.</li> <li>——— (1993) [1992]. Perpetrators Victims Bystanders: The Jewish Catastrophe 1933–1945. New York: HarperPerennial. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0060995076" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-06-099507-6</a>.</li> <li>Himka, John-Paul (2011). "The Lviv Pogrom of 1941: The Germans, Ukrainian Nationalists, and the Carnival Crowd". Canadian Slavonic Papers. 43 (2/4): 209–243. doi:10.1080/00085006.2011.11092673. JSTOR 41708340. S2CID 159577084.</li> <li>Lifton, Robert J. (2000) [1986]. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/nazidoctorsmedic0000lift">The Nazi Doctors: Medical Killing and the Psychology of Genocide (2000 ed.).</a> New York: Basic Books. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780465049059" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-465-04905-9</a>.</li> <li>London, Louise (2000). Whitehall and the Jews, 1933–1948: British Immigration Policy, Jewish Refugees and the Holocaust. Cambridge: Cambridge University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780521631877" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0521631877</a>.</li> <li>Longerich, Peter (2010). Holocaust: The Nazi Persecution and Murder of the Jews. Oxford, UK: Oxford University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780192804365" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-280436-5</a>.</li> <li>——— (2012). Heinrich Himmler. Oxford: Oxford University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780199592326" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-959232-6</a>.</li> <li>Marcuse, Harold (2001). Legacies of Dachau: The Uses and Abuses of a Concentration Camp, 1933–2001. Cambridge: Cambridge University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0521552044" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-521-55204-4</a>.</li> <li>McKale, Donald M. (2002). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/hitlersshadowwar0000mcka">Hitler's Shadow War: The Holocaust and World War II.</a> New York: Cooper Square Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0815412118" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8154-1211-8</a>.</li> <li>Musiał, Bogdan (2004). "The Pogrom in Jedwabne: Critical Remarks about Jan T. Gross's Neighbors". En Polonsky, Anthony; Michlic, Joanna B. (eld.). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/neighborsrespond00polo">The Neighbors Respond: The Controversy over the Jedwabne Massacre in Poland.</a> Princeton and Oxford: Princeton University Press. pp. 304–343. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0691116431" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-691-11643-1</a>.</li> <li>Nicosia, Francis R. (2008). Zionism and Anti-Semitism in Nazi Germany. New York: Cambridge University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780521883924" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-521-88392-4</a>.</li> <li>Niewyk, Donald L.; Nicosia, Francis R. (2000). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/columbiaguidetot00niew">The Columbia Guide to the Holocaust.</a> New York: Columbia University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0231112009" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-231-11200-9</a>.</li> <li>Noakes, Jeremy; Pridham, Geoffrey (1983). Nazism: A History in Documents and Eyewitness Accounts, 1919–1945. New York: Schocken Books. OCLC 809750541.</li> <li>Pohl, Dieter (2019). "Right-wing Politics and Antisemitism in Europe, 1935–1940: A Survey". In Bajohr, Frank; Pohl, Dieter (eds.). Right-Wing Politics and the Rise of Antisemitism in Europe 1935–1941. Göttingen: Wallstein Verlag. pp. 19–38. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9783835333475" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 9783835333475</a>.</li> <li>Polonsky, Antony (2001). "Polish Jewry". In Laqueur, Walter; Baumel, Judith Tydor (eds.). The Holocaust Encyclopedia. New Haven, CT: Yale University Press. pp. 486–493. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0300084323" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-300-08432-3</a>.</li> <li>Polonsky, Anthony; Michlic, Joanna B. (2004). "Preface". In Polonsky, Anthony; Michlic, Joanna B. (eds.). The Neighbors Respond: The Controversy over the Jedwabne Massacre in Poland. Princeton and Oxford: Princeton University Press. pp. xiii–xiv. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0691116431" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-691-11643-1</a>.</li> <li>Snoek, Johan M: <i>The Grey Book, (La Griza Libro) pri la konduto de diversaj eŭropaj kirkestroj dum la regado de Hitler</i>, <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.gutenberg.org/ebooks/14764">The Grey Book</a> op <a href="/wiki/Project_Gutenberg" class="mw-redirect" title="Project Gutenberg">project Gutenberg</a>, Eldonejo van Gorcum, Assen, 1969</li> <li>Trunk, Isaiah (1996) [1972]. Judenrat: The Jewish Councils in Eastern Europe under Nazi Occupation. Lincoln, NE: University of Nebraska Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/080329428X" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-8032-9428-X</a>.</li> <li>Wachsmann, Nikolaus (2015). KL: A History of the Nazi Concentration Camps. New York: Farrar, Straus and Giroux. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780374118259" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-374-11825-9</a>.</li> <li>Yahil, Leni (1990). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://archive.org/details/holocaustfateofe0000yahi">The Holocaust: The Fate of European Jewry, 1932–1945.</a> New York: Oxford University Press. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/9780195045239" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 978-0-19-504523-9</a>.</li> <li>Zuccotti, Susan (1993). The Holocaust, the French, and the Jews. New York: Basic Books. <a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Citoj_el_libroj/0465030343" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 0-465-03034-3</a>.</li></ul> </div> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Eksteraj_ligiloj">Eksteraj ligiloj</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&veaction=edit&section=41" title="Redakti sekcion: Eksteraj ligiloj" class="mw-editsection-visualeditor"><span>redakti</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&action=edit&section=41" title="Redakti la fontkodo de la sekcio: Eksteraj ligiloj"><span>redakti fonton</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.yadvashem.org">Muzeo Yad Vashem</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20160204081835/http://www.yadvashem.org/">Arkivigite je</a> 2016-02-04 per la retarkivo <a href="/wiki/Wayback_Machine" title="Wayback Machine">Wayback Machine</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ushmm.org">Usona Holokaŭsta Memor-muzeo</a></li> <li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ushmm.org/wlc/en">Enciklopedio de Holokaŭsto</a></li></ul> <div class="noprint" id="aliaj_projektoj" style="float: right; clear: right; width: 250px; border: 1px solid #aaa; padding: 4px; font-size: 90%; background: #f9f9f9;"> <ul class="noarchive"><li class="commons"><span class="plainlinks"><a class="external text" href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:The_Holocaust?uselang=eo">Kategorio Holokaŭsto en la <span>Vikimedia Komunejo</span></a> (Multrimedaj datumoj)</span></li><li class="quote"><a href="https://eo.wikiquote.org/wiki/Holoka%C5%ADsto" class="extiw" title="q:Holokaŭsto">Holokaŭsto en la <span>Vikicitaro</span></a> (Kolekto de citaĵoj)</li><li class="news"><a href="https://eo.wikinews.org/wiki/Kategorio:Holoka%C5%ADsto" class="extiw" title="n:Kategorio:Holokaŭsto">Holokaŭsto en <span>Vikinovaĵoj</span></a> (Liberaj novaĵoj) </li></ul> </div> <table width="100%" class="toccolours navbox collapsible autocollapse" style="white-space:nowrap;"> <tbody><tr> <th colspan="6" style="background: #cdc;text-align:center;"><span style="float:left; text-align:left; width:6em; margin-left:2px;"> <span class="noprint plainlinksneverexpand" style="white-space:nowrap; font-weight:normal; font-size:xx-small; ;">Ĉi tiu kesto: <a href="/wiki/%C5%9Cablono:Dua_Mondmilito" title="Ŝablono:Dua Mondmilito"><span title="Rigardu ĉi tiun ŝablonon" style=";">vidi</span></a> <span style="font-size:80%;">•</span> <a href="/wiki/%C5%9Cablono-Diskuto:Dua_Mondmilito" title="Ŝablono-Diskuto:Dua Mondmilito"><span style="color:#002bb8;;" title="Diskuto pri ĉi tiu ŝablono">diskuti</span></a> <span style="font-size:80%;">•</span> <a class="external text" href="https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Cablono:Dua_Mondmilito&action=edit"><span style="color:#002bb8;;" title="Vi povas redakti ĉi tiun ŝablonon. Konservonte la paĝon bonvolu uzi la antaŭrigardan butonon.">redakti</span></a></span> </span><a href="/wiki/Dua_Mondmilito" title="Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a> </th></tr> <tr> <td colspan="6" style="font-size:110%;" align="center"> <p><a href="/w/index.php?title=Okcidenta_batalfronto_(Dua_Mondmilito)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Okcidenta batalfronto (Dua Mondmilito) (paĝo ne ekzistas)">Okcidenta Eŭropo</a> · <a href="/w/index.php?title=Orienta_batalfronto_(Dua_Mondmilito)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orienta batalfronto (Dua Mondmilito) (paĝo ne ekzistas)">Orienta Eŭropo</a> · <a href="/w/index.php?title=Batalfronto_de_Mediteraneo,_Proksima_Oriento_kaj_Afriko_(Dua_Mondmilito)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Batalfronto de Mediteraneo, Proksima Oriento kaj Afriko (Dua Mondmilito) (paĝo ne ekzistas)">Afriko</a> · <a href="/w/index.php?title=Batalfronto_de_Proksima_Oriento_(Dua_Mondmilito)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Batalfronto de Proksima Oriento (Dua Mondmilito) (paĝo ne ekzistas)">Proksima Oriento</a> · <a href="/w/index.php?title=Batalfronto_de_Mediteraneo_(Dua_Mondmilito)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Batalfronto de Mediteraneo (Dua Mondmilito) (paĝo ne ekzistas)">Mediteraneo</a> · <a href="/wiki/Pacifika_milito" class="mw-redirect" title="Pacifika milito">Azio kaj Pacifiko</a> · <a href="/wiki/Batalo_de_Atlantiko" title="Batalo de Atlantiko">Atlantiko</a> </p> </td></tr> <tr> <th colspan="3" style="font-size:110%;"> <p>Signifaj <a href="/wiki/Partoprenantoj_en_la_Dua_Mondmilito" title="Partoprenantoj en la Dua Mondmilito">partoprenantoj</a> </p> </th> <th colspan="2" style="font-size:110%;"> <p><a href="/wiki/Tempolinio_de_la_Dua_Mondmilito" title="Tempolinio de la Dua Mondmilito">Tempolinio</a> </p> </th> <th style="font-size:110%;"> <p>Aspektoj </p> </th></tr> <tr valign="top"> <td colspan="3" style="line-height:10pt; padding:0.25em 0;"> <div class="center" style="width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;"><i>Ĝis 1945 krom alie indikitaj.<br />Ĉefaj kunmilitantoj en kurzivo.</i></div> </td> <td width="17.75%" rowspan="5" style="padding-left:0.5em; text-align:left;"><div> <p><i>Preludo</i><br /> • <a href="/wiki/Ka%C5%ADzoj_de_la_Dua_Mondmilito" title="Kaŭzoj de la Dua Mondmilito">Kaŭzoj</a> </p> </div> <div> <p><i>1937</i><br /> • <a href="/wiki/Dua_japana-%C4%89ina_milito" title="Dua japana-ĉina milito">Ĉina-japana milito</a><br /> </p> </div> <div> <p><i>1939</i><br /> • <a href="/wiki/Invado_en_Pollando" title="Invado en Pollando">Invado en Pollando</a><br /> • <a href="/wiki/Stranga_milito" title="Stranga milito">Stranga milito</a><br /> • <a href="/wiki/Vintra_milito" title="Vintra milito">Vintra milito</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Atlantiko" title="Batalo de Atlantiko">Batalo de Atlantiko</a><sup><small>5</small></sup> </p> </div> <div> <p><i>1940</i><br /> • <a href="/wiki/Operaco_Weser%C3%BCbung" title="Operaco Weserübung">Danio kaj Norvegio</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Francio" title="Batalo de Francio">Batalo de Francio</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Britio" title="Batalo de Britio">Batalo de Britio</a><br /> • <a href="/wiki/Okcidenta_Dezerta_Kampanjo" title="Okcidenta Dezerta Kampanjo">Libio kaj Egiptio</a><br /> • <a href="/wiki/Itala_konkero_de_Brita_Somalilando" title="Itala konkero de Brita Somalilando">Brita Somalilando</a><br /> • <a href="/wiki/Okupacio_de_baltaj_%C5%9Dtatoj" title="Okupacio de baltaj ŝtatoj">Okupacio de baltaj ŝtatoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Soveta_okupacio_de_Besarabio_kaj_Norda_Bukovino&action=edit&redlink=1" class="new" title="Soveta okupacio de Besarabio kaj Norda Bukovino (paĝo ne ekzistas)">Besarabio kaj Bukovino</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Invado_en_Francan_Hindo%C4%89inion&action=edit&redlink=1" class="new" title="Invado en Francan Hindoĉinion (paĝo ne ekzistas)">Invado en Francan Hindoĉinion</a><br /> • <a href="/wiki/Greka-itala_milito" title="Greka-itala milito">Greka-itala milito</a> </p> </div> <div> <p><i>1941</i><br /> • <a href="/w/index.php?title=Orientafrika_Kampanjo_(Dua_Mondmilito)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orientafrika Kampanjo (Dua Mondmilito) (paĝo ne ekzistas)">Orienta Afriko</a><br /> • <a href="/wiki/Invado_de_Jugoslavio" title="Invado de Jugoslavio">Invado de Jugoslavio</a><br /> • <a href="/wiki/Operaco_Barbaroso" title="Operaco Barbaroso">Invado en Sovetunion</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Kampanjo_de_Proksima_Oriento&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kampanjo de Proksima Oriento (paĝo ne ekzistas)">Proksima Oriento</a><br /> • <a href="/wiki/Sie%C4%9Do_de_Leningrado" title="Sieĝo de Leningrado">Sieĝo de Leningrado</a><br /> • <a href="/wiki/Atako_kontra%C5%AD_Pearl_Harbor" title="Atako kontraŭ Pearl Harbor">Atako kontraŭ Pearl Harbor</a> </p> </div> <div> <p><i>1942</i><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Midway" title="Batalo de Midway">Batalo de Midway</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Stalingrado" class="mw-redirect" title="Batalo de Stalingrado">Batalo de Stalingrado</a><br /> • <a href="/wiki/Dua_Batalo_de_Alamejno" title="Dua Batalo de Alamejno">Dua Batalo de Alamejno</a><br /> • <a href="/wiki/Operaco_Tor%C4%89o" title="Operaco Torĉo">Operaco Torĉo</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Guadalcanal" title="Batalo de Guadalcanal">Batalo de Guadalcanal</a> </p> </div> </td> <td width="19%" rowspan="5" style="padding-left:0.5em; text-align:left;"> <div> <p><i>1943</i><br /> • <a href="/w/index.php?title=Kampanjo_en_Tunizio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kampanjo en Tunizio (paĝo ne ekzistas)">Fino en Afriko</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_%C4%89e_Kursko" title="Batalo ĉe Kursko">Batalo ĉe Kursko</a><br /> • <a href="/wiki/Kampanjo_de_Salomonoj" title="Kampanjo de Salomonoj">Kampanjo de Salomonoj</a><br /> • <a href="/wiki/Aliancana_invado_kontra%C5%AD_Sicilio" class="mw-redirect" title="Aliancana invado kontraŭ Sicilio">Invado kontraŭ Sicilio</a><br /> • <a href="/wiki/Aliancana_invado_kontra%C5%AD_Italio" class="mw-redirect" title="Aliancana invado kontraŭ Italio">Invado kontraŭ Italio</a><sup><small>5</small></sup> </p> </div> <div> <p><i>1944</i><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Monte_Cassino" title="Batalo de Monte Cassino">Cassino</a> kaj <a href="/w/index.php?title=Operaco_Shingle&action=edit&redlink=1" class="new" title="Operaco Shingle (paĝo ne ekzistas)">Anzio</a><br /> • <a href="/wiki/Operaco_Overlord" title="Operaco Overlord">Batalo de Normandio</a><br /> • <a href="/wiki/Operaco_Bagration" title="Operaco Bagration">Belorusio kaj Ukrainio</a><br /> • <a href="/wiki/Ribelo_de_Varsovio" title="Ribelo de Varsovio">Ribelo de Varsovio</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Batalo_de_Rumanio_(1944)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Batalo de Rumanio (1944) (paĝo ne ekzistas)">Batalo de Rumanio</a><br /> • <a href="/wiki/Liberigo_de_Parizo" title="Liberigo de Parizo">Liberigo de Parizo</a><br /> • <a href="/wiki/Operaco_Market_Garden" title="Operaco Market Garden">Operaco Market Garden</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Leyte_Gulf" class="mw-redirect" title="Batalo de Leyte Gulf">Batalo de Leyte Gulf</a> </p> </div> <div> <p><i>1945</i><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Okinawa" class="mw-redirect" title="Batalo de Okinawa">Batalo de Okinawa</a><br /> • <a href="/wiki/Batalo_de_Berlino" title="Batalo de Berlino">Batalo de Berlino</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Fino_de_la_Dua_Mondmilito_en_E%C5%ADropo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Fino de la Dua Mondmilito en Eŭropo (paĝo ne ekzistas)">Kapitulaco de Germanio</a><br /> • <a href="/wiki/Atombombardado_kontra%C5%AD_Hiro%C5%9Dimo_kaj_Nagasaki" class="mw-redirect" title="Atombombardado kontraŭ Hiroŝimo kaj Nagasaki">Hiroŝimo kaj Nagasaki</a><br /> • <a href="/wiki/Kapitulaco_de_Japanio" title="Kapitulaco de Japanio">Kapitulaco de Japanio</a> </p> </div> <div> <p>• <small><i><a href="/w/index.php?title=Listo_de_bataloj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Listo de bataloj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Listo de bataloj</a></i></small> </p> </div> <div> <p><i>Sekvoj kaj konsekvencoj</i><br /> • <a href="/w/index.php?title=Efektoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Efektoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Efektoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Viktimoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Viktimoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Viktimoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Ellandigo_de_germanoj_post_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ellandigo de germanoj post la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Ellandigo de germanoj</a><br /> • <a href="/wiki/Aliancanaj_okupaciaj_zonoj_en_Germanio" class="mw-redirect" title="Aliancanaj okupaciaj zonoj en Germanio">Okupacio de Germanio</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Plano_de_Morgenthau&action=edit&redlink=1" class="new" title="Plano de Morgenthau (paĝo ne ekzistas)">Plano de Morgenthau</a><br /> • <a href="/wiki/Linio_Oder-Neisse" class="mw-redirect" title="Linio Oder-Neisse">Teritoriaj ŝanĝoj</a><br /> • <a href="/wiki/Okupacio_de_Japanio" title="Okupacio de Japanio">Okupacio de Japanio</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Franca-Vjetnamia_milito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Franca-Vjetnamia milito (paĝo ne ekzistas)">Franca-Vjetnamia milito</a><br /> • <a href="/wiki/Malvarma_milito" title="Malvarma milito">Malvarma milito</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=La_Dua_Mondmilito_en_nuntempa_kulturo&action=edit&redlink=1" class="new" title="La Dua Mondmilito en nuntempa kulturo (paĝo ne ekzistas)">En nuntempa kulturo</a><br /> </p> </div> </td> <td width="20%" rowspan="7" style="padding-left:0.5em; text-align:left;"> <div> <p>• <a href="/wiki/Atako_al_Pearl_Harbor" class="mw-redirect" title="Atako al Pearl Harbor">atako al Pearl Harbor</a><br /> • <a href="/wiki/Fulmomilito" title="Fulmomilito">Fulmomilito</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Komparigaj_militaj_rangoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Komparigaj militaj rangoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Komparigaj militaj rangoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Kriptografio_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kriptografio de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Kriptografio</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Enlanda_fronto_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Enlanda fronto dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Enlanda fronto</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Militaj_premioj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Militaj premioj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Militaj premioj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Listo_de_militaj_ekipa%C4%B5oj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Listo de militaj ekipaĵoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Milita ekipaĵo</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Milita_produktado_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Milita produktado dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Milita produktado</a><br /> • <a href="/wiki/Rezistmovado_dum_la_Dua_Mondmilito" title="Rezistmovado dum la Dua Mondmilito">Rezistmovado</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Teknologio_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Teknologio dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Teknologio</a><br /> • <a href="/wiki/Totala_milito" title="Totala milito">Totala milito</a> </p> </div> <div> <p><i>Civilaj influoj kaj kruelaĵoj</i><br /> • <a href="/w/index.php?title=Aliancanaj_militkrimoj_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aliancanaj militkrimoj dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Aliancanaj militaj krimoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Germanaj_militkrimoj_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Germanaj militkrimoj dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Germanaj militaj krimoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Italaj_militkrimoj_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Italaj militkrimoj dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Italaj militaj krimoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Japanaj_militkrimoj_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Japanaj militkrimoj dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Japanaj militaj krimoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Sovetaj_militkrimoj_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sovetaj militkrimoj dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Sovetaj militaj krimoj</a><br /> • <a class="mw-selflink selflink">Holokaŭsto</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Strategia_bombardado_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Strategia bombardado dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Bombardado kontraŭ civiluloj</a><br /> <br /> </p> </div> </td></tr> <tr valign="top"> <th colspan="2" style="background:lavender; line-height:11pt; padding:0.25em 0; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/Aliancanoj" title="Aliancanoj">Aliancanoj</a> </th> <th style="background:mistyrose; line-height:11pt; padding:0.25em 0; text-align:center; font-size:110%;"><a href="/wiki/Akso_Berlino-Romo-Tokio" title="Akso Berlino-Romo-Tokio">Akso</a> </th></tr> <tr valign="top"> <td width="13.25%" style="text-align:left;"> <div> <p><i>en milito de 1937</i><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_the_Republic_of_China.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Flag_of_the_Republic_of_China.svg/20px-Flag_of_the_Republic_of_China.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Flag_of_the_Republic_of_China.svg/30px-Flag_of_the_Republic_of_China.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Flag_of_the_Republic_of_China.svg/40px-Flag_of_the_Republic_of_China.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/%C4%88inio" title="Ĉinio">Ĉinio</a> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1939</i><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/%C4%88e%C4%A5oslovakio" title="Ĉeĥoslovakio"><img alt="Ĉeĥoslovakio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/20px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/30px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/cb/Flag_of_the_Czech_Republic.svg/40px-Flag_of_the_Czech_Republic.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/%C4%88e%C4%A5oslovakio" title="Ĉeĥoslovakio">Ĉeĥoslovakio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Pollando" title="Pollando"><img alt="Pollando" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/20px-Flag_of_Poland.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/30px-Flag_of_Poland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/12/Flag_of_Poland.svg/40px-Flag_of_Poland.svg.png 2x" data-file-width="640" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Historio_de_Pollando" class="mw-redirect" title="Historio de Pollando">Pollando</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Unui%C4%9Dinta_Re%C4%9Dlando" title="Unuiĝinta Reĝlando (Britio)"><img alt="Unuiĝinta Reĝlando (Britio)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/20px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/30px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/83/Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg/40px-Flag_of_the_United_Kingdom_%283-5%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Historio_de_Unui%C4%9Dinta_Re%C4%9Dlando#La_Dua_Mondmilito" title="Historio de Unuiĝinta Reĝlando">Unuiĝinta Reĝlando</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:British_Raj_Red_Ensign.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/British_Raj_Red_Ensign.svg/20px-British_Raj_Red_Ensign.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/British_Raj_Red_Ensign.svg/30px-British_Raj_Red_Ensign.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/be/British_Raj_Red_Ensign.svg/40px-British_Raj_Red_Ensign.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a></span> <a href="/wiki/Brita_Hindio" title="Brita Hindio">Brita Hindio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Francio" title="Francio"><img alt="Francio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/20px-Flag_of_France.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/30px-Flag_of_France.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c3/Flag_of_France.svg/40px-Flag_of_France.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Francio" title="Francio">Francio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/A%C5%ADstralio" title="Aŭstralio"><img alt="Aŭstralio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Flag_of_Australia_%28converted%29.svg/20px-Flag_of_Australia_%28converted%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Flag_of_Australia_%28converted%29.svg/30px-Flag_of_Australia_%28converted%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/Flag_of_Australia_%28converted%29.svg/40px-Flag_of_Australia_%28converted%29.svg.png 2x" data-file-width="1280" data-file-height="640" /></a></span> <a href="/wiki/A%C5%ADstralio" title="Aŭstralio">Aŭstralio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Nov-Zelando" title="Nov-Zelando"><img alt="Nov-Zelando" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Flag_of_New_Zealand.svg/20px-Flag_of_New_Zealand.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Flag_of_New_Zealand.svg/30px-Flag_of_New_Zealand.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3e/Flag_of_New_Zealand.svg/40px-Flag_of_New_Zealand.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Nov-Zelando" title="Nov-Zelando">Nov-Zelando</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_South_Africa_(1928-1982).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Flag_of_South_Africa_%281928-1982%29.svg/20px-Flag_of_South_Africa_%281928-1982%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Flag_of_South_Africa_%281928-1982%29.svg/30px-Flag_of_South_Africa_%281928-1982%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Flag_of_South_Africa_%281928-1982%29.svg/40px-Flag_of_South_Africa_%281928-1982%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Sud-Afriko" title="Sud-Afriko">Sud-Afriko</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Canada_(1921%E2%80%931957).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Flag_of_Canada_%281921%E2%80%931957%29.svg/20px-Flag_of_Canada_%281921%E2%80%931957%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Flag_of_Canada_%281921%E2%80%931957%29.svg/30px-Flag_of_Canada_%281921%E2%80%931957%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6d/Flag_of_Canada_%281921%E2%80%931957%29.svg/40px-Flag_of_Canada_%281921%E2%80%931957%29.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="500" /></a></span> <a href="/wiki/Kanado" title="Kanado">Kanado</a> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1940</i><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Norvegio" title="Norvegio"><img alt="Norvegio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/20px-Flag_of_Norway.svg.png" decoding="async" width="20" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/30px-Flag_of_Norway.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d9/Flag_of_Norway.svg/40px-Flag_of_Norway.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="372" /></a></span> <a href="/wiki/Kampanjo_de_Norvegio" title="Kampanjo de Norvegio">Norvegio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Belgio" title="Belgio"><img alt="Belgio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Belgium.svg/20px-Flag_of_Belgium.svg.png" decoding="async" width="20" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Belgium.svg/30px-Flag_of_Belgium.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/65/Flag_of_Belgium.svg/40px-Flag_of_Belgium.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="780" /></a></span> <a href="/wiki/Historio_de_Belgio" title="Historio de Belgio">Belgio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Nederlando" title="Nederlando"><img alt="Nederlando" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/20px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/30px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/20/Flag_of_the_Netherlands.svg/40px-Flag_of_the_Netherlands.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Nederlando" title="Nederlando">Nederlando</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:State_Flag_of_Greece_(1863-1924_and_1935-1973).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/State_Flag_of_Greece_%281863-1924_and_1935-1973%29.svg/22px-State_Flag_of_Greece_%281863-1924_and_1935-1973%29.svg.png" decoding="async" width="22" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/State_Flag_of_Greece_%281863-1924_and_1935-1973%29.svg/33px-State_Flag_of_Greece_%281863-1924_and_1935-1973%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a5/State_Flag_of_Greece_%281863-1924_and_1935-1973%29.svg/44px-State_Flag_of_Greece_%281863-1924_and_1935-1973%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span> <a href="/wiki/Grekio" title="Grekio">Grekio</a> </p> </div> </td> <td width="13%" style="text-align:left;"> <div> <p><i>enpaŝis en 1941</i><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Yugoslavia_(1918%E2%80%931941).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg/20px-Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg/30px-Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e5/Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg/40px-Flag_of_Yugoslavia_%281918%E2%80%931941%29.svg.png 2x" data-file-width="512" data-file-height="341" /></a></span> <a href="/wiki/Jugoslavio" title="Jugoslavio">Jugoslavio</a><br /> <a href="/w/index.php?title=Sovetunio_en_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sovetunio en la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Sovetunio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Usono" title="Usono"><img alt="Usono" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/20px-Flag_of_the_United_States.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/30px-Flag_of_the_United_States.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a4/Flag_of_the_United_States.svg/40px-Flag_of_the_United_States.svg.png 2x" data-file-width="1235" data-file-height="650" /></a></span> <a href="/wiki/Usono" title="Usono">Usono</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Filipinoj" title="Filipinoj"><img alt="Filipinoj" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Flag_of_the_Philippines.svg/20px-Flag_of_the_Philippines.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Flag_of_the_Philippines.svg/30px-Flag_of_the_Philippines.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/99/Flag_of_the_Philippines.svg/40px-Flag_of_the_Philippines.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Filipinoj" title="Filipinoj">Filipinoj</a><br /> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1942</i><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Mexico_(1934-1968).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Mexico_%281934-1968%29.svg/20px-Flag_of_Mexico_%281934-1968%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="11" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Mexico_%281934-1968%29.svg/30px-Flag_of_Mexico_%281934-1968%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8f/Flag_of_Mexico_%281934-1968%29.svg/40px-Flag_of_Mexico_%281934-1968%29.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Meksiko" title="Meksiko">Meksiko</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Brazilo" title="Brazilo"><img alt="Brazilo" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/20px-Flag_of_Brazil.svg.png" decoding="async" width="20" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/30px-Flag_of_Brazil.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/05/Flag_of_Brazil.svg/40px-Flag_of_Brazil.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="700" /></a></span> <a href="/wiki/Historio_de_Brazilo" title="Historio de Brazilo">Brazilo</a> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1943</i><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Italy_(1861%E2%80%931946).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg/20px-Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg/30px-Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg/40px-Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></a></span> <i><a href="/wiki/Italio" title="Italio">Italio</a></i><br /> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1944</i><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Rumanio" title="Rumanio"><img alt="Rumanio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/20px-Flag_of_Romania.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/30px-Flag_of_Romania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/40px-Flag_of_Romania.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Rumanio" title="Rumanio">Rumanio</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_the_Bulgarian_Homeland_Front.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Flag_of_the_Bulgarian_Homeland_Front.svg/20px-Flag_of_the_Bulgarian_Homeland_Front.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Flag_of_the_Bulgarian_Homeland_Front.svg/30px-Flag_of_the_Bulgarian_Homeland_Front.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0e/Flag_of_the_Bulgarian_Homeland_Front.svg/40px-Flag_of_the_Bulgarian_Homeland_Front.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Bulgario" title="Bulgario">Bulgario</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Finnlando" title="Finnlando"><img alt="Finnlando" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/20px-Flag_of_Finland.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/30px-Flag_of_Finland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/40px-Flag_of_Finland.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1100" /></a></span> <i><a href="/wiki/Finnlando" title="Finnlando">Finnlando</a></i> </p> </div> <div> <p>• <a href="/wiki/Aliancanoj_de_la_Dua_Mondmilito" class="mw-redirect" title="Aliancanoj de la Dua Mondmilito">aliaj</a> </p> </div> </td> <td width="15%" rowspan="5" style="text-align:left;"> <div> <p><i>en milito de 1937</i><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Japanio" title="Japanio"><img alt="Japanio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/20px-Flag_of_Japan.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/30px-Flag_of_Japan.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9e/Flag_of_Japan.svg/40px-Flag_of_Japan.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Historio_de_Japanio" title="Historio de Japanio">Japanio</a> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1939</i><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flago_de_Nazia_Germanio.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/eo/thumb/0/08/Flago_de_Nazia_Germanio.svg/20px-Flago_de_Nazia_Germanio.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/eo/thumb/0/08/Flago_de_Nazia_Germanio.svg/30px-Flago_de_Nazia_Germanio.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/eo/thumb/0/08/Flago_de_Nazia_Germanio.svg/40px-Flago_de_Nazia_Germanio.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Historio_de_Germanio" title="Historio de Germanio">Germanio</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Slovakia_(1939%E2%80%931945).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Flag_of_Slovakia_%281939%E2%80%931945%29.svg/20px-Flag_of_Slovakia_%281939%E2%80%931945%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Flag_of_Slovakia_%281939%E2%80%931945%29.svg/30px-Flag_of_Slovakia_%281939%E2%80%931945%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Flag_of_Slovakia_%281939%E2%80%931945%29.svg/40px-Flag_of_Slovakia_%281939%E2%80%931945%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="800" /></a></span> <a href="/wiki/Historio_de_Slovakio#Periodo_de_la_Dua_Mondmilito" title="Historio de Slovakio">Slovakio</a><br /> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1940</i><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Italy_(1861%E2%80%931946).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg/20px-Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg/30px-Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg/40px-Flag_of_Italy_%281861%E2%80%931946%29.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></a></span> <a href="/wiki/Itala_re%C4%9Dlando" class="mw-redirect" title="Itala reĝlando">Itala reĝlando</a>  <small>(ĝis 1943)</small><br /> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1941</i><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bulgario" title="Bulgario"><img alt="Bulgario" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/20px-Flag_of_Bulgaria.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/30px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg/40px-Flag_of_Bulgaria.svg.png 2x" data-file-width="1000" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=Bulgario_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Bulgario dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Bulgario</a>  <small>(ĝis 1944)</small><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Croatia_(1941%E2%80%931945).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Flag_of_Croatia_%281941%E2%80%931945%29.svg/20px-Flag_of_Croatia_%281941%E2%80%931945%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Flag_of_Croatia_%281941%E2%80%931945%29.svg/30px-Flag_of_Croatia_%281941%E2%80%931945%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Flag_of_Croatia_%281941%E2%80%931945%29.svg/40px-Flag_of_Croatia_%281941%E2%80%931945%29.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=Historio_de_Kroatio&action=edit&redlink=1" class="new" title="Historio de Kroatio (paĝo ne ekzistas)">Kroatio</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Hungary_(1915-1918,_1919-1946).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Flag_of_Hungary_%281915-1918%2C_1919-1946%29.svg/20px-Flag_of_Hungary_%281915-1918%2C_1919-1946%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Flag_of_Hungary_%281915-1918%2C_1919-1946%29.svg/30px-Flag_of_Hungary_%281915-1918%2C_1919-1946%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8b/Flag_of_Hungary_%281915-1918%2C_1919-1946%29.svg/40px-Flag_of_Hungary_%281915-1918%2C_1919-1946%29.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/w/index.php?title=Hungario_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Hungario dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Hungario</a><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Flag_of_Iraq_(1924%E2%80%931959).svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Flag_of_Iraq_%281924%E2%80%931959%29.svg/20px-Flag_of_Iraq_%281924%E2%80%931959%29.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Flag_of_Iraq_%281924%E2%80%931959%29.svg/30px-Flag_of_Iraq_%281924%E2%80%931959%29.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Flag_of_Iraq_%281924%E2%80%931959%29.svg/40px-Flag_of_Iraq_%281924%E2%80%931959%29.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="300" /></a></span> <a href="/wiki/Irako" title="Irako"><i>Irako</i></a>  <small>ĝis 1941</small><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Rumanio" title="Rumanio"><img alt="Rumanio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/20px-Flag_of_Romania.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/30px-Flag_of_Romania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Flag_of_Romania.svg/40px-Flag_of_Romania.svg.png 2x" data-file-width="600" data-file-height="400" /></a></span> <a href="/wiki/Rumanio" title="Rumanio">Rumanio</a>  <small>(ĝis 1944)</small><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Finnlando" title="Finnlando"><img alt="Finnlando" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/20px-Flag_of_Finland.svg.png" decoding="async" width="20" height="12" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/30px-Flag_of_Finland.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bc/Flag_of_Finland.svg/40px-Flag_of_Finland.svg.png 2x" data-file-width="1800" data-file-height="1100" /></a></span> <a href="/wiki/Finnlando" title="Finnlando"><i>Finnlando</i></a>  <small>(ĝis 1944)</small><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Serbio" title="Serbio"><img alt="Serbio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/20px-Flag_of_Serbia.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/30px-Flag_of_Serbia.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Flag_of_Serbia.svg/40px-Flag_of_Serbia.svg.png 2x" data-file-width="1350" data-file-height="900" /></a></span> <a href="/wiki/Serbio" title="Serbio">Serbio</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro"><img alt="Montenegro" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Montenegro.svg/20px-Flag_of_Montenegro.svg.png" decoding="async" width="20" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Montenegro.svg/30px-Flag_of_Montenegro.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Flag_of_Montenegro.svg/40px-Flag_of_Montenegro.svg.png 2x" data-file-width="1200" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Montenegro" title="Montenegro">Montenegro</a><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Albanio" title="Albanio"><img alt="Albanio" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Flag_of_Albania.svg/20px-Flag_of_Albania.svg.png" decoding="async" width="20" height="14" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Flag_of_Albania.svg/30px-Flag_of_Albania.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Flag_of_Albania.svg/40px-Flag_of_Albania.svg.png 2x" data-file-width="700" data-file-height="500" /></a></span> <a href="/wiki/Albanio" title="Albanio">Albanio</a><br /> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1942</i><br /> <span class="mw-image-border" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Tajlando" title="Tajlando"><img alt="Tajlando" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_Thailand.svg/20px-Flag_of_Thailand.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_Thailand.svg/30px-Flag_of_Thailand.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a9/Flag_of_Thailand.svg/40px-Flag_of_Thailand.svg.png 2x" data-file-width="900" data-file-height="600" /></a></span> <a href="/wiki/Tajlando" title="Tajlando"><i>Tajlando</i></a><br /> </p> </div> <div> <p><i>enpaŝis en 1943</i><br /> <span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg/20px-War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg/30px-War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b1/War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg/40px-War_flag_of_the_Italian_Social_Republic.svg.png 2x" data-file-width="1500" data-file-height="1000" /></a></span> <a href="/wiki/Sociala_Respubliko_Itala" class="mw-redirect" title="Sociala Respubliko Itala">SRI</a> </p> </div> <div> <p>• <a href="/wiki/Akso_Berlino-Romo-Tokio" title="Akso Berlino-Romo-Tokio">Akso Berlino-Romo-Tokio</a> </p> </div> </td></tr> <tr valign="top"> <td colspan="2" style="text-align:left; white-space:normal;"> <p>• <a href="/w/index.php?title=Aliancanaj_gvidantoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aliancanaj gvidantoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Aliancanaj gvidantoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Aksaj_gvidantoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aksaj gvidantoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Aksaj gvidantoj</a><br /> • <a href="/w/index.php?title=Komandantoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Komandantoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Komandantoj</a><br /> </p> </td></tr> <tr valign="top"> <td colspan="2" rowspan="3" style="text-align:left; white-space:normal;"><b><a href="/w/index.php?title=Rezistmovadoj_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rezistmovadoj dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Rezistmovadoj</a></b><div style="position:relative; bottom:0.5em;"> <p><a href="/w/index.php?title=A%C5%ADstria_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Aŭstria kontraŭnazia rezistmovado (paĝo ne ekzistas)">Aŭstrio</a> · <a href="/wiki/Arbaraj_fratoj" title="Arbaraj fratoj">Baltio</a><sup><small>2</small></sup> · <a href="/w/index.php?title=Besarabia_rezistmovado_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Besarabia rezistmovado dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Besarabio</a><sup><small>1</small></sup> · <a href="/wiki/%C4%88e%C4%A5oslovaka_rezistomovado_(1939-1945)" title="Ĉeĥoslovaka rezistomovado (1939-1945)">Ĉeĥio</a> · <a href="/wiki/Dana_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado" class="mw-redirect" title="Dana kontraŭnazia rezistmovado">Danio</a> · <a href="/w/index.php?title=Orientafrika_kampanjo_(Dua_Mondmilito)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Orientafrika kampanjo (Dua Mondmilito) (paĝo ne ekzistas)">Etiopio</a> · <a href="/wiki/Franca_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado" class="mw-redirect" title="Franca kontraŭnazia rezistmovado">Francio</a> · <a href="/wiki/Germana_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado" class="mw-redirect" title="Germana kontraŭnazia rezistmovado">Germanio</a> · <a href="/wiki/Greka_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado" title="Greka kontraŭnazia rezistmovado">Grekio</a> · <a href="/wiki/Itala_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado" title="Itala kontraŭnazia rezistmovado">Italio</a> · <a href="/w/index.php?title=Juda_rezistmovado_dum_holoka%C5%ADsto&action=edit&redlink=1" class="new" title="Juda rezistmovado dum holokaŭsto (paĝo ne ekzistas)">Judoj</a> · <a href="/w/index.php?title=Korea_Liberiga_Armeo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Korea Liberiga Armeo (paĝo ne ekzistas)">Koreio</a> · <a href="/wiki/Nederlanda_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado" class="mw-redirect" title="Nederlanda kontraŭnazia rezistmovado">Nederlando</a> · <a href="/w/index.php?title=Moldavia_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Moldavia kontraŭnazia rezistmovado dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Moldavio</a> <small><sup>1</sup></small> · <a href="/wiki/Norvega_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado" class="mw-redirect" title="Norvega kontraŭnazia rezistmovado">Norvegio</a> · <a href="/w/index.php?title=Pola_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Pola kontraŭnazia rezistmovado dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Pollando</a> · <a href="/w/index.php?title=Movado_Libera_Thai&action=edit&redlink=1" class="new" title="Movado Libera Thai (paĝo ne ekzistas)">Tajlando</a> · <a href="/w/index.php?title=Sovetaj_partizanoj&action=edit&redlink=1" class="new" title="Sovetaj partizanoj (paĝo ne ekzistas)">Sovetunio</a> · <a href="/w/index.php?title=Slovaka_kontra%C5%ADnazia_rezistmovado&action=edit&redlink=1" class="new" title="Slovaka kontraŭnazia rezistmovado (paĝo ne ekzistas)">Slovakio</a> <small><sup>4</sup></small> · <a href="/w/index.php?title=Ukrainia_Ribelula_Armeo&action=edit&redlink=1" class="new" title="Ukrainia Ribelula Armeo (paĝo ne ekzistas)">Ukrainio</a><sup><small>3</small></sup> · <a href="/wiki/Viet_Minh" class="mw-redirect" title="Viet Minh">Vjetnamio</a> · <a href="/wiki/Jugoslavaj_Partizanoj" title="Jugoslavaj Partizanoj">Jugoslavio</a> · <i><a href="/w/index.php?title=Rezistmovadoj_dum_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rezistmovadoj dum la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">aliaj</a></i> </p> </div> </td></tr> <tr valign="top"> <th colspan="2" style="background:#ddf; text-align:center; font-size:110%;">Listoj </th></tr> <tr valign="top"> <td colspan="2" style="white-space:normal;"> <p><a href="/wiki/Kategorio:Dua_Mondmilito" title="Kategorio:Dua Mondmilito">Kategorio</a> · <a href="/w/index.php?title=Listo_de_temoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Listo de temoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Temoj</a> · <a href="/w/index.php?title=Listo_de_interkonsentoj_de_la_Dua_Mondmilito&action=edit&redlink=1" class="new" title="Listo de interkonsentoj de la Dua Mondmilito (paĝo ne ekzistas)">Interkonsentoj</a> </p> </td></tr> <tr valign="middle"> <td colspan="2" style="text-align:left; font-size:80%;"> <p><sup>1</sup> Antisoveta.<br /> <sup>2</sup> Antisoveta kaj antinazia.<br /> <sup>3</sup> Antinazia, antipola, kaj antisoveta.<br /> <sup>4</sup> Anti<a href="/wiki/Madjaroj" class="mw-redirect" title="Madjaroj">madjara</a>, antinazia, kaj antisoveta.<br /> <sup>5</sup> Laste al <a href="/w/index.php?title=Majo_de_1945&action=edit&redlink=1" class="new" title="Majo de 1945 (paĝo ne ekzistas)">majo de 1945</a>.<br /> </p> </td> <td colspan="6" style="align:center;"> <table style="width:100%; background:transparent;"> <tbody><tr> <td> <table align="center" style="border:1px solid #aaa; background:transparent; font-size:90%; text-align:left;" cellspacing="1" cellpadding="0"> <tbody><tr> <td width="1%"> </td> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Wiktionary-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/18px-Wiktionary-logo.svg.png" decoding="async" width="18" height="17" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/27px-Wiktionary-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ec/Wiktionary-logo.svg/36px-Wiktionary-logo.svg.png 2x" data-file-width="370" data-file-height="350" /></a></span> <a href="https://en.wiktionary.org/wiki/Special:Search/World_War_II" class="extiw" title="wiktionary:Special:Search/World War II">Dua Mondmilito</a> en Vikivortaro </td> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Wikibooks-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/18px-Wikibooks-logo.svg.png" decoding="async" width="18" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/27px-Wikibooks-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikibooks-logo.svg/36px-Wikibooks-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="300" /></a></span> <a href="https://en.wikibooks.org/wiki/Special:Search/World_War_II" class="extiw" title="wikibooks:Special:Search/World War II">publike alireblaj libroj pri la temo</a> en Vikilibroj     </td> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Wikiquote-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/15px-Wikiquote-logo.svg.png" decoding="async" width="15" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/23px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/30px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></a></span> <a href="https://en.wikiquote.org/wiki/Special:Search/World_War_II" class="extiw" title="wikiquote:Special:Search/World War II">citaĵoj pri la Dua Mondmilito</a> en Vikicitaro </td></tr> <tr> <td></td> <td><span style="position:relative; bottom:1px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Wikisource-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/17px-Wikisource-logo.svg.png" decoding="async" width="17" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/26px-Wikisource-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4c/Wikisource-logo.svg/34px-Wikisource-logo.svg.png 2x" data-file-width="410" data-file-height="430" /></a></span></span> <a href="https://en.wikisource.org/wiki/Special:Search/World_War_II" class="extiw" title="wikisource:Special:Search/World War II">fontaj tekstoj pri la Dua Mondmilito</a> en Vikifontaro     </td> <td> <span style="position:relative; bottom:1px;"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/13px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="13" height="18" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/20px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/27px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></span> <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Special:Search/World_War_II" class="extiw" title="commons:Special:Search/World War II">dosieroj pri la Dua Mondmilito</a> en la Komunejo </td> <td><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Dosiero:Wikinews-logo.svg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/18px-Wikinews-logo.svg.png" decoding="async" width="18" height="10" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/27px-Wikinews-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Wikinews-logo.svg/36px-Wikinews-logo.svg.png 2x" data-file-width="759" data-file-height="415" /></a></span> <a href="https://en.wikinews.org/wiki/Special:Search/World_War_II" class="extiw" title="wikinews:Special:Search/World War II">novaĵtekstoj pri la Dua Mondmilito</a> en Vikinovaĵoj   </td></tr></tbody></table> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <ul><li><span class="plainlinks"><i>En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo <a class="external text" href="https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The+Holocaust&oldid=977009751">The Holocaust</a> en la angla Vikipedio. </i></span></li></ul> <div style="position:absolute; z-index:100; right:20px; top:-40px; background-color:transparent" class="metadata" id="featured-star"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Vikipedio:Listo_de_havendaj_artikoloj" title="Tiu ĉi artikolo apartenas al la aro de la mil plej gravaj artikoloj"><img alt="Tiu ĉi artikolo apartenas al la aro de la mil plej gravaj artikoloj" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/1000HA.png" decoding="async" width="36" height="36" class="mw-file-element" data-file-width="36" data-file-height="36" /></a></span></div> <div class="noprint" style="clear:both; margin-top:0px; border: 1px solid var(--border-color-base, #a2a9b1); padding: 0px; font-size: 90%; background: var(--background-color-neutral-subtle, #f8f9fa); color:inherit"> <table> <tbody><tr> <td class="navbox-group"><a href="/wiki/Norma_datumaro" title="Norma datumaro">Bibliotekoj</a> </td> <td class="plainlinks hlist" style="font-size: 80%;"> <ul><li><a href="/wiki/Helpo:Bibliotekoj" title="Helpo:Bibliotekoj">PeEnEo</a>: <a class="external text" href="https://eo.wikipedia.org/?curid=31262">31262</a></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Komuna_Norma_Datumaro" title="Komuna Norma Datumaro">GND</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/4073091-8">4073091-8</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Kontrolnumero_de_la_Kongresa_Biblioteko_de_Usono" title="Kontrolnumero de la Kongresa Biblioteko de Usono">LCCN</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/names/sh85061515">sh85061515</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_Francio" title="Nacia Biblioteko de Francio">BNF</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb11941579k">11941579k</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_Dieto" title="Nacia Biblioteko de Dieto">NDL</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.ndl.go.jp/auth/ndlna/01111326">01111326</a></span></li> <li><span class="nowrap"><a href="/wiki/Nacia_Biblioteko_de_la_%C4%88e%C4%A5a_Respubliko" title="Nacia Biblioteko de la Ĉeĥa Respubliko">NKC</a>: <a rel="nofollow" class="external text" href="http://aut.nkp.cz/ph117203">ph117203</a></span></li></ul> </td></tr></tbody></table> </div></div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Elŝutita el "<a dir="ltr" href="https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Holokaŭsto&oldid=8925142">https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Holokaŭsto&oldid=8925142</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Speciala%C4%B5o:Kategorioj" title="Specialaĵo:Kategorioj">Kategorioj</a>: <ul><li><a href="/wiki/Kategorio:Holoka%C5%ADsto" title="Kategorio:Holokaŭsto">Holokaŭsto</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Naziismo" title="Kategorio:Naziismo">Naziismo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Dua_Mondmilito" title="Kategorio:Dua Mondmilito">Dua Mondmilito</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Judoj" title="Kategorio:Judoj">Judoj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Genocidoj" title="Kategorio:Genocidoj">Genocidoj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Militkrimoj" title="Kategorio:Militkrimoj">Militkrimoj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Historio_de_Germanio" title="Kategorio:Historio de Germanio">Historio de Germanio</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Historio_de_kristanismo" title="Kategorio:Historio de kristanismo">Historio de kristanismo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Historio_de_judismo" title="Kategorio:Historio de judismo">Historio de judismo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Etna_purigado" title="Kategorio:Etna purigado">Etna purigado</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Ciganoj" title="Kategorio:Ciganoj">Ciganoj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Persekutado_de_samseksemuloj_en_Nazia_Germanio_kaj_la_Holoka%C5%ADsto" title="Kategorio:Persekutado de samseksemuloj en Nazia Germanio kaj la Holokaŭsto">Persekutado de samseksemuloj en Nazia Germanio kaj la Holokaŭsto</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Persekutado_fare_de_Nazia_Germanio" title="Kategorio:Persekutado fare de Nazia Germanio">Persekutado fare de Nazia Germanio</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Persekutado_en_Germanio" title="Kategorio:Persekutado en Germanio">Persekutado en Germanio</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Antisemitismo_en_E%C5%ADropo" title="Kategorio:Antisemitismo en Eŭropo">Antisemitismo en Eŭropo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Diskriminacio_en_E%C5%ADropo" title="Kategorio:Diskriminacio en Eŭropo">Diskriminacio en Eŭropo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Neniismo" class="mw-redirect" title="Kategorio:Neniismo">Neniismo</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">Kaŝitaj kategorioj: <ul><li><a href="/wiki/Kategorio:Pa%C4%9Doj_kun_eksmodaj_cit%C5%9Dablonoj" title="Kategorio:Paĝoj kun eksmodaj citŝablonoj">Paĝoj kun eksmodaj citŝablonoj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Artikoloj_kun_rompitaj_ligiloj" title="Kategorio:Artikoloj kun rompitaj ligiloj">Artikoloj kun rompitaj ligiloj</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Listo_de_arkivitaj_pa%C4%9Doj_de_Retarkivo" title="Kategorio:Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo">Listo de arkivitaj paĝoj de Retarkivo</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Havendaj_artikoloj_pli_grandaj_ol_30_kB" title="Kategorio:Havendaj artikoloj pli grandaj ol 30 kB">Havendaj artikoloj pli grandaj ol 30 kB</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Pa%C4%9Doj_kiuj_uzas_ISBNajn_magiajn_ligilojn" title="Kategorio:Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn">Paĝoj kiuj uzas ISBNajn magiajn ligilojn</a></li><li><a href="/wiki/Kategorio:Pa%C4%9Doj_kiuj_uzas_magiajn_ligilojn_por_PubMed" title="Kategorio:Paĝoj kiuj uzas magiajn ligilojn por PubMed">Paĝoj kiuj uzas magiajn ligilojn por PubMed</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Ĉi tiu paĝo estis lastafoje redaktita je 20:37, 18 nov. 2024.</li> <li id="footer-info-copyright">La teksto disponeblas laŭ la permesilo <a rel="nofollow" class="external text" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.eo">Krea Komunaĵo Atribuite-Samkondiĉe 4.0 Neadaptita</a>; eble aldonaj kondiĉoj aplikeblas. Vidu la <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use">uzkondiĉojn</a> por detaloj.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Regularo pri respekto de la privateco</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Vikipedio:Enkonduko">Pri Vikipedio</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Vikipedio:Malgarantio">Malgarantioj</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Code of Conduct</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Programistoj</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/eo.wikipedia.org">Statistikoj</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Deklaro pri kuketoj</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//eo.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Holoka%C5%ADsto&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Poŝtelefona vido</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-szq4t","wgBackendResponseTime":196,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"1.850","walltime":"2.579","ppvisitednodes":{"value":21358,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":55570,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":11365,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":12,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":62616,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":21,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 1950.646 1 -total"," 79.22% 1545.208 1 Ŝablono:Dua_Mondmilito"," 77.15% 1504.940 22 Ŝablono:Flago"," 5.69% 111.077 83 Ŝablono:Sfn"," 4.59% 89.575 1 Ŝablono:Referencoj"," 3.13% 60.990 1 Ŝablono:Projektoj"," 1.44% 27.998 1 Ŝablono:Bibliotekoj"," 1.02% 19.969 4 Ŝablono:Webarchiv"," 0.99% 19.255 14 Ŝablono:Ĉefartikolo"," 0.85% 16.534 3 Ŝablono:Spaces"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"1.392","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":3004979,"limit":52428800},"limitreport-profile":[["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getEntityStatements","1140","83.8"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::expandTemplate","100","7.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::callParserFunction","60","4.4"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getSiteLinkPageName","20","1.5"],["MediaWiki\\Extension\\Scribunto\\Engines\\LuaSandbox\\LuaSandboxCallback::getLabel","20","1.5"],["recursiveClone \u003CmwInit.lua:45\u003E","20","1.5"]]},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-5dc468848-pvd55","timestamp":"20241123173653","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Holoka\u016dsto","url":"https:\/\/eo.wikipedia.org\/wiki\/Holoka%C5%ADsto","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2763","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q2763","author":{"@type":"Organization","name":"Contributors to Wikimedia projects"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2004-12-19T15:17:51Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/b\/b8\/WW2_Holocaust_Europe_map-eo.svg","headline":"genocido kontra\u016d judoj en Nazia Germanio"}</script> </body> </html>