CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Blytt-Sernandertijdschaal - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"7bb8f970-44bd-4990-ab0b-75961ca0f8fe","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Blytt-Sernandertijdschaal","wgTitle":"Blytt-Sernandertijdschaal","wgCurRevisionId":53524935,"wgRevisionId":53524935,"wgArticleId":744305,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Paleobotanie","Biostratigrafie","Archeologie","Paleo-ecologie","Klimatologie"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Blytt-Sernandertijdschaal","wgRelevantArticleId":744305,"wgIsProbablyEditable":true,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true, "wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":8000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q886930","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready", "user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready","user.options":"loading","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["site","mediawiki.page.ready","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth","ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming", "ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Blytt-Sernandertijdschaal - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Blytt-Sernandertijdschaal"> <link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="Bewerken" href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Blytt-Sernandertijdschaal"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject mw-editable page-Blytt-Sernandertijdschaal rootpage-Blytt-Sernandertijdschaal skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/25_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Blytt-Sernandertijdschaal" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Blytt-Sernandertijdschaal" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Blytt-Sernandertijdschaal" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Blytt-Sernandertijdschaal" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Geschiedenis_van_de_tijdschaal" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geschiedenis_van_de_tijdschaal"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Geschiedenis van de tijdschaal</span> </div> </a> <ul id="toc-Geschiedenis_van_de_tijdschaal-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Problemen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Problemen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Problemen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Problemen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Problemen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Problemen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Datering_en_kalibratie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Datering_en_kalibratie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.1</span> <span>Datering en kalibratie</span> </div> </a> <ul id="toc-Datering_en_kalibratie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Toepassing_binnen_de_archeologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Toepassing_binnen_de_archeologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2.2</span> <span>Toepassing binnen de archeologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Toepassing_binnen_de_archeologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Belangrijk_pollen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Belangrijk_pollen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Belangrijk pollen</span> </div> </a> <ul id="toc-Belangrijk_pollen-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Blytt-Sernandertijdschaal</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 11 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-11" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">11 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Sistema_Blytt-Sernander" title="Sistema Blytt-Sernander – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Sistema Blytt-Sernander" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Kronozoner" title="Kronozoner – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Kronozoner" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Blytt-Sernander-Sequenz" title="Blytt-Sernander-Sequenz – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Blytt-Sernander-Sequenz" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Blytt%E2%80%93Sernander_system" title="Blytt–Sernander system – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Blytt–Sernander system" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Teor%C3%ADa_clim%C3%A1tica_Blytt-Sernander" title="Teoría climática Blytt-Sernander – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Teoría climática Blytt-Sernander" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Classificazione_di_Blytt-Sernander" title="Classificazione di Blytt-Sernander – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Classificazione di Blytt-Sernander" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Blytt-Sernanders_klimavekslingsteori" title="Blytt-Sernanders klimavekslingsteori – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Blytt-Sernanders klimavekslingsteori" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Klasyfikacja_Blytta-Sernandera" title="Klasyfikacja Blytta-Sernandera – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Klasyfikacja Blytta-Sernandera" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Classifica%C3%A7%C3%A3o_de_Blytt-Sernander" title="Classificação de Blytt-Sernander – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Classificação de Blytt-Sernander" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%85%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%82%D0%B0_%E2%80%94_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Схема Блитта — Сернандера – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Схема Блитта — Сернандера" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D1%85%D0%B5%D0%BC%D0%B0_%D0%91%D0%BB%D1%96%D1%82%D1%82%D0%B0_%E2%80%94_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B0" title="Схема Блітта — Сернандера – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Схема Блітта — Сернандера" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q886930#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Blytt-Sernandertijdschaal" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="new vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Overleg:Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit&redlink=1" rel="discussion" class="new" title="Overleg over deze pagina (de pagina bestaat niet) [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Blytt-Sernandertijdschaal"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-ve-edit" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-edit" class="collapsible vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Blytt-Sernandertijdschaal"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-ve-edit" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit" title="Deze pagina bewerken [v]" accesskey="v"><span>Bewerken</span></a></li><li id="ca-more-edit" class="collapsible vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit" title="Broncode van deze pagina bewerken [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bewerken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Blytt-Sernandertijdschaal" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Blytt-Sernandertijdschaal" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&oldid=53524935" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Blytt-Sernandertijdschaal&id=53524935&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FBlytt-Sernandertijdschaal"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FBlytt-Sernandertijdschaal"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Blytt-Sernandertijdschaal"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Blytt-Sernandertijdschaal&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q886930" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><table class="wikitable" width="10%" align="right"> <tbody><tr> <th><a href="/wiki/Subperiode" title="Subperiode">Subperiode (geologie)</a> </th> <th> </th> <th><a href="/wiki/Etage_(geologie)" class="mw-redirect" title="Etage (geologie)">Etage</a><sup>1</sup> </th> <th><a href="/wiki/Pollenzone" title="Pollenzone">Pollen- zone</a><sup>1</sup> </th> <th>Tijd geleden (<a href="/wiki/Jaar" title="Jaar">jaar</a>) </th></tr> <tr> <td rowspan="7" colspan="2" style="background-color: #FFEEBD;"><small><i><a href="/wiki/Holoceen" title="Holoceen">Holoceen</a></i></small> </td> <td rowspan="2" style="background-color: #8BDAFF;"><small><i><a href="/wiki/Subatlanticum" title="Subatlanticum">Subatlanticum</a></i></small> </td> <td rowspan="1">X </td> <td rowspan="2">0 - 2.400 </td></tr> <tr> <td rowspan="1">IX </td></tr> <tr> <td rowspan="1" style="background-color: #9CC2A4;"><small><i><a href="/wiki/Subboreaal" title="Subboreaal">Subboreaal</a></i></small> </td> <td rowspan="1">VIII </td> <td rowspan="1">2.400 - 5.660 </td></tr> <tr> <td rowspan="2" style="background-color: #8BDAFF;"><small><i><a href="/wiki/Atlanticum" title="Atlanticum">Atlanticum</a></i></small> </td> <td rowspan="1">VII </td> <td rowspan="2">5.660 - 9.220 </td></tr> <tr> <td rowspan="1">VI </td></tr> <tr> <td rowspan="1" style="background-color: #9CC2A4;"><small><i><a href="/wiki/Boreaal_(tijdperk)" title="Boreaal (tijdperk)">Boreaal</a></i></small> </td> <td rowspan="1">V </td> <td rowspan="1">9.220 - 10.640 </td></tr> <tr> <td rowspan="1" style="background-color: #9CC2A4;"><small><i><a href="/wiki/Preboreaal" title="Preboreaal">Preboreaal</a></i></small> </td> <td rowspan="1">IV </td> <td rowspan="1">10.640 - 11.560 </td></tr> <tr> <td rowspan="5" style="background-color: #FFEEBD;"><small><i><a href="/wiki/Pleistoceen" title="Pleistoceen">Pleistoceen</a></i></small> </td> <td rowspan="5" style="background-color: #BFFFFF;"><small><i><a href="/wiki/Laatglaciaal" title="Laatglaciaal">Laat- glaciaal</a></i></small> </td> <td rowspan="1"><small><i><a href="/wiki/Jonge_Dryas" title="Jonge Dryas">Jonge Dryas</a></i></small> </td> <td rowspan="1">III </td> <td rowspan="1">11.560 - 12.700 </td></tr> <tr> <td rowspan="1" style="background-color: #B4DEDE;"><small><i><a href="/wiki/Aller%C3%B8d-interstadiaal" title="Allerød-interstadiaal">Allerød</a></i></small> </td> <td rowspan="1">II </td> <td rowspan="1">12.700 - 13.350 </td></tr> <tr> <td rowspan="1"><small><i><a href="/wiki/Oude_Dryas" title="Oude Dryas">Oude Dryas</a></i></small> </td> <td rowspan="1">Ic </td> <td rowspan="1">13.350 - 13.480 </td></tr> <tr> <td rowspan="1" style="background-color: #B4DEDE;"><small><i><a href="/wiki/B%C3%B8lling-interstadiaal" title="Bølling-interstadiaal">Bølling</a></i></small> </td> <td rowspan="1">Ib </td> <td rowspan="1">13.480 - 13.730 </td></tr> <tr> <td rowspan="1"><small><i><a href="/wiki/Oudste_Dryas" title="Oudste Dryas">Oudste Dryas</a></i></small> </td> <td rowspan="1">Ia </td> <td rowspan="1"><span class="nowrap">13.780 - 13.860</span> </td></tr></tbody></table> <p>De <b>tijdschaal van Blytt-Sernander</b> is een opeenvolging van <a href="/wiki/Etage_(geologie)" class="mw-redirect" title="Etage (geologie)">geologische etages</a> in de afgelopen 15.000 jaar. De indeling werd opgesteld aan de hand van onderzoek naar de opeenvolging van <a href="/wiki/Hoogveen" title="Hoogveen">hoogveen</a> in <a href="/wiki/Denemarken" title="Denemarken">Deense</a> <a href="/wiki/Ven_(water)" title="Ven (water)">vennetjes</a>, dat gegevens over het <a href="/wiki/Klimaat" title="Klimaat">klimaat</a> en <a href="/wiki/Klimaatverandering" title="Klimaatverandering">klimaatveranderingen</a> tijdens de laatste 13.000 jaar opleverde. Dit onderzoek werd gedaan door <a href="/wiki/Axel_Blytt" class="mw-redirect" title="Axel Blytt">Axel Blytt</a> (1876) en <a href="/w/index.php?title=Rutger_Sernander&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rutger Sernander (de pagina bestaat niet)">Rutger Sernander</a> (1908). De onderverdeling werd later door <a href="/wiki/Lennart_von_Post" title="Lennart von Post">Lennart von Post</a> samengevoegd met een door hem opgestelde serie <a href="/wiki/Pollenzone" title="Pollenzone">pollenzones</a>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geschiedenis_van_de_tijdschaal">Geschiedenis van de tijdschaal</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit&section=1" title="Bewerk dit kopje: Geschiedenis van de tijdschaal" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit&section=1" title="De broncode bewerken van de sectie: Geschiedenis van de tijdschaal"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>Gelaagdheid in hoogveen werd voor het eerst ontdekt door <a href="/w/index.php?title=Heinrich_Dau&action=edit&redlink=1" class="new" title="Heinrich Dau (de pagina bestaat niet)">Heinrich Dau</a> in 1829. De <a href="/wiki/Koninklijke_Deense_Academie_van_Wetenschappen" class="mw-redirect" title="Koninklijke Deense Academie van Wetenschappen">Koninklijke Deense Academie van Wetenschappen</a> loofde een prijs uit aan wie een verklaring kon geven. Blytt bedacht dat de donkerdere lagen konden zijn afgezet in droge tijden en de lichtere in natte tijden. Hij noemde de droge tijden <i>Boreaal</i> (een koel en droog klimaat), de natte tijden <i>Atlantisch</i> (warm en nat klimaat). <a href="/w/index.php?title=Carl_Albert_Weber&action=edit&redlink=1" class="new" title="Carl Albert Weber (de pagina bestaat niet)">Carl Albert Weber</a> deed rond 1900 soortgelijk onderzoek naar hoogveen in <a href="/wiki/Duitsland" title="Duitsland">Duitsland</a>, waar hij scherpe overgangen van lichte in donkere <a href="/wiki/Turf_(brandstof)" title="Turf (brandstof)">turf</a> ontdekte. Hij noemde deze overgangen <i><a href="/wiki/Grenzhorizont" title="Grenzhorizont">grenzhorizonten</a></i> en kon ze correleren aan de natte en droge perioden van Blytt. Sernander maakte een vierdeling van twee droge (<a href="/wiki/Boreaal_(tijdperk)" title="Boreaal (tijdperk)">Boreaal</a> en <a href="/wiki/Subboreaal" title="Subboreaal">Subboreaal</a>) en twee natte (<a href="/wiki/Atlanticum" title="Atlanticum">Atlanticum</a> en <a href="/wiki/Subatlanticum" title="Subatlanticum">Subatlanticum</a>) tijden. Bovendien breidde hij de tijdschaal uit door ook het <a href="/wiki/Laatglaciaal" title="Laatglaciaal">laatste deel van de laatste ijstijd (Weichselien)</a> toe te voegen en onder te verdelen. De schaal is daarna nog verder uitgebreid en verfijnd door diverse onderzoekers. </p><p>De indeling werd gemaakt voor de ontwikkeling van de <a href="/wiki/C14-datering" title="C14-datering">C14-</a> en <a href="/w/index.php?title=O18-datering&action=edit&redlink=1" class="new" title="O18-datering (de pagina bestaat niet)">O18-dateringen</a>, waarmee het mogelijk werd lagen te <a href="/wiki/Datering" title="Datering">dateren</a> en het klimaat nauwkeuriger te reconstrueren. </p><p>Op het moment is onderzoek gaande met verschillende technieken en methodes om de tijdschaal verder te verfijnen, zoals <sup>18</sup>O in <a href="/wiki/Ijskern" class="mw-redirect" title="Ijskern">ijskernen</a>, <a href="/wiki/Kern_(geologie)" class="mw-redirect" title="Kern (geologie)">kernen</a> uit <a href="/w/index.php?title=Diepzeesediment&action=edit&redlink=1" class="new" title="Diepzeesediment (de pagina bestaat niet)">diepzeesedimenten</a>, <a href="/wiki/Warve" title="Warve">warven</a> en <a href="/wiki/Dendrochronologie" title="Dendrochronologie">jaarringonderzoek bij bomen</a>. Voor zover mogelijk probeert men correlaties te leggen tussen deze verschillende bronnen van informatie. Tegelijkertijd blijkt het soms maar beperkt mogelijk klimaatveranderingen in het ene deel van de wereld met het andere deel te correleren. Desondanks blijken de belangrijkste klimaatveranderingen in <a href="/wiki/Noord-Europa" title="Noord-Europa">Noord-Europa</a>, <a href="/wiki/Noord-Amerika" title="Noord-Amerika">Noord-Amerika</a> en <a href="/wiki/Siberi%C3%AB" title="Siberië">Siberië</a> duidelijk overeen te komen. </p><p>De cycli van klimaatveranderingen blijken veel ingewikkelder dan aan de hand van de simpele warm-koud indeling van de Blytt-Sernandertijdschaal mag worden verwacht. Zo toonden recente kernen uit het <a href="/wiki/Roskildefjord" title="Roskildefjord">Roskildefjord</a> en het <a href="/w/index.php?title=Kornerupmeer&action=edit&redlink=1" class="new" title="Kornerupmeer (de pagina bestaat niet)">Kornerupmeer</a> in Denemarken 40 en 62 cycli van <a href="/wiki/Pollen" class="mw-redirect" title="Pollen">pollen</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Problemen">Problemen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit&section=2" title="Bewerk dit kopje: Problemen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit&section=2" title="De broncode bewerken van de sectie: Problemen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Datering_en_kalibratie">Datering en kalibratie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit&section=3" title="Bewerk dit kopje: Datering en kalibratie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit&section=3" title="De broncode bewerken van de sectie: Datering en kalibratie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie voor meer informatie hierover <a href="/wiki/C14-datering#Calibratie" title="C14-datering">Calibratie bij de C14-methode</a>.</i></div> <p>Exacte datering van pollenlagen was pas mogelijk na de ontwikkeling van de C14-methode in 1949. De eerste dateringen waren <a href="/wiki/Kalibratie" class="mw-redirect" title="Kalibratie">ongekalibreerd</a>, ze waren gedaan met de veronderstelling dat de uitwisseling van <a href="/wiki/Radioactief" class="mw-redirect" title="Radioactief">radioactief</a> <sup>14</sup>C tussen het materiaal en de omgeving door de tijd heen gelijk was. Deze veronderstelling bleek later niet te kloppen, waarna men de metingen ging kalibreren. Dit gebeurt door met andere technieken gedane dateringen te vergelijken met via C14 verkregen waardes, en deze vervolgens in een grafiek te zetten. In de grafiek kan de echte ouderdom afgelezen worden. </p><p>Het gevolg is dat in de literatuur en op internet <a href="/wiki/Tijdschaal" class="mw-redirect" title="Tijdschaal">chronologieën</a> te vinden zijn die tot een paar duizend jaar van elkaar afwijken. Het verschil wordt veroorzaakt door kalibratie of de onnauwkeurigheid van de metingen. Soms is bij de dateringen van gebeurtenissen bovendien de <a href="/wiki/Standaarddeviatie" class="mw-redirect" title="Standaarddeviatie">standaarddeviatie</a> weggelaten, omdat een enkele datum handiger werkt dan een bepaalde periode. Slechts zeer zelden kan een bepaalde gebeurtenis met zekerheid in één jaar worden geplaatst. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Toepassing_binnen_de_archeologie">Toepassing binnen de archeologie</h3><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit&section=4" title="Bewerk dit kopje: Toepassing binnen de archeologie" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit&section=4" title="De broncode bewerken van de sectie: Toepassing binnen de archeologie"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p>De Blytt-Sernandertijdschaal wordt weleens gebruikt om <a href="/wiki/Archeologische_cultuur" title="Archeologische cultuur">archeologische culturen</a> in een extra referentiekader te plaatsen. Sommigen gaan hier zo ver in, dat bepaalde technologische ontwikkelingen worden gekoppeld aan klimaatveranderingen. Dit wordt echter meestal gezien als een versimpeling en is niet onomstreden. Er is bijvoorbeeld geen logische reden te bedenken waarom men in Noord-Europa op de overgang van het Subboreaal naar het Subatlanticum (rond 600 <a href="/wiki/Voor_Christus" class="mw-redirect" title="Voor Christus">BC</a>) overging van de <a href="/wiki/Bronstijd" title="Bronstijd">bronstijd</a> naar de <a href="/wiki/Ijzertijd" class="mw-redirect" title="Ijzertijd">ijzertijd</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Belangrijk_pollen">Belangrijk pollen</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit&section=5" title="Bewerk dit kopje: Belangrijk pollen" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit&section=5" title="De broncode bewerken van de sectie: Belangrijk pollen"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <p><a href="/wiki/Soort" title="Soort">Soorten</a> <a href="/wiki/Planten" title="Planten">planten</a> waarvan het pollen of sporen gebruikt worden als klimaatindicator zijn bijvoorbeeld: </p> <ul><li><a href="/wiki/Veenmossen" title="Veenmossen"><i>Sphagnum</i> sp.</a>, veenmossen (nat klimaat)</li> <li><i>Scheuchzeria palustris</i>, <a href="/wiki/Veenbloembies" title="Veenbloembies">veenbloembies</a></li> <li><i>Eriophorum vaginatum</i>, <a href="/wiki/Eenarig_wollegras" title="Eenarig wollegras">eenarig wollegras</a></li> <li><i>Andromeda polifolia</i>, <a href="/wiki/Lavendelhei" title="Lavendelhei">lavendelhei</a></li> <li><i>Erica tetralix</i>, <a href="/wiki/Gewone_dophei" title="Gewone dophei">gewone dophei</a></li> <li><i>Calluna vulgaris</i>, <a href="/wiki/Struikhei" title="Struikhei">struikhei</a> (droog klimaat)</li> <li><i>Pinus</i> sp., <a href="/wiki/Den_(geslacht)" title="Den (geslacht)">den</a></li> <li><i>Betula</i> sp., <a href="/wiki/Berk" title="Berk">berk</a></li> <li><i>Viscum album</i>, <a href="/wiki/Maretak" title="Maretak">maretak</a></li> <li><i>Ilex aquifolium</i>, <a href="/wiki/Hulst_(plant)" title="Hulst (plant)">hulst</a></li> <li><i><a href="/w/index.php?title=Vitis_sylvestris&action=edit&redlink=1" class="new" title="Vitis sylvestris (de pagina bestaat niet)">Vitis sylvestris</a></i></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&veaction=edit&section=6" title="Bewerk dit kopje: Zie ook" class="mw-editsection-visualeditor"><span>bewerken</span></a><span class="mw-editsection-divider"> | </span><a href="/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&action=edit&section=6" title="De broncode bewerken van de sectie: Zie ook"><span>brontekst bewerken</span></a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></div> <ul><li><a href="/wiki/Palynologie" title="Palynologie">Palynologie</a></li> <li><a href="/wiki/Pollenzone" title="Pollenzone">pollenzone</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <ul><li>Litt, T, Brauer, A., Goslar, T., Merkt, J., Balaga, K., Müller, H., Ralska-Jasiewiczowa, M., Stebich, M, & Jegendank, J.F.W., 2001: <i>Correlation and synchronisation of Lateglacial continental sequences in northern central Europe based on annually laminated lacustrine sediments</i>, in Quarternary Science Reviews, 20: 11, pp 1233-1249, Oxford, Elsevier</li></ul> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&oldid=53524935">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&oldid=53524935</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Paleobotanie" title="Categorie:Paleobotanie">Paleobotanie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Biostratigrafie" title="Categorie:Biostratigrafie">Biostratigrafie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Archeologie" title="Categorie:Archeologie">Archeologie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Paleo-ecologie" title="Categorie:Paleo-ecologie">Paleo-ecologie</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Klimatologie" title="Categorie:Klimatologie">Klimatologie</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 1 apr 2019 om 10:07.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Blytt-Sernandertijdschaal&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-68775984f6-ntwvf","wgBackendResponseTime":132,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.026","walltime":"0.038","ppvisitednodes":{"value":149,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":1396,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":646,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":6,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":0,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":0,"limit":20},"unstrip-size":{"value":0,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":0,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 9.105 1 -total"," 46.71% 4.253 1 Sjabloon:Zie_ook"," 29.72% 2.706 1 Sjabloon:Appendix"," 24.46% 2.227 1 Sjabloon:Zie_hoofdartikel"," 20.14% 1.834 1 Sjabloon:Nowrap"]},"cachereport":{"origin":"mw-api-ext.eqiad.main-74f8676dfc-62zcm","timestamp":"20241108050349","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Blytt-Sernandertijdschaal","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Blytt-Sernandertijdschaal","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q886930","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q886930","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2007-01-12T16:02:01Z","dateModified":"2019-04-01T09:07:18Z"}</script> </body> </html>