CINXE.COM

<!DOCTYPE html> <html class="client-nojs vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available" lang="nl" dir="ltr"> <head> <meta charset="UTF-8"> <title>Joden - Wikipedia</title> <script>(function(){var className="client-js vector-feature-language-in-header-enabled vector-feature-language-in-main-page-header-disabled vector-feature-sticky-header-disabled vector-feature-page-tools-pinned-disabled vector-feature-toc-pinned-clientpref-1 vector-feature-main-menu-pinned-disabled vector-feature-limited-width-clientpref-1 vector-feature-limited-width-content-enabled vector-feature-custom-font-size-clientpref-1 vector-feature-appearance-pinned-clientpref-1 vector-feature-night-mode-enabled skin-theme-clientpref-day vector-toc-available";var cookie=document.cookie.match(/(?:^|; )nlwikimwclientpreferences=([^;]+)/);if(cookie){cookie[1].split('%2C').forEach(function(pref){className=className.replace(new RegExp('(^| )'+pref.replace(/-clientpref-\w+$|[^\w-]+/g,'')+'-clientpref-\\w+( |$)'),'$1'+pref+'$2');});}document.documentElement.className=className;}());RLCONF={"wgBreakFrames":false,"wgSeparatorTransformTable":[",\t.",".\t,"],"wgDigitTransformTable":["",""], "wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","januari","februari","maart","april","mei","juni","juli","augustus","september","oktober","november","december"],"wgRequestId":"77930f66-b414-4252-b943-db9e2266bac3","wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"Joden","wgTitle":"Joden","wgCurRevisionId":67991679,"wgRevisionId":67991679,"wgArticleId":5365,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["Joden","Volk in Azië","Volk in Europa","Volk in Afrika"],"wgPageViewLanguage":"nl","wgPageContentLanguage":"nl","wgPageContentModel":"wikitext","wgRelevantPageName":"Joden","wgRelevantArticleId":5365,"wgIsProbablyEditable":false,"wgRelevantPageIsProbablyEditable":false,"wgRestrictionEdit":["autoconfirmed"],"wgRestrictionMove":["autoconfirmed"],"wgNoticeProject":"wikipedia","wgCiteReferencePreviewsActive":true,"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true, "wgPopupsFlags":0,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"nl","pageLanguageDir":"ltr","pageVariantFallbacks":"nl"},"wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"watchlist":true,"tagline":true,"nearby":true},"wgWMESchemaEditAttemptStepOversample":false,"wgWMEPageLength":30000,"wgRelatedArticlesCompat":[],"wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":true,"wgULSPosition":"interlanguage","wgULSisCompactLinksEnabled":false,"wgVector2022LanguageInHeader":true,"wgULSisLanguageSelectorEmpty":false,"wgWikibaseItemId":"Q7325","wgCheckUserClientHintsHeadersJsApi":["brands","architecture","bitness","fullVersionList","mobile","model","platform","platformVersion"],"GEHomepageSuggestedEditsEnableTopics":true,"wgGETopicsMatchModeEnabled":false,"wgGEStructuredTaskRejectionReasonTextInputEnabled":false,"wgGELevelingUpEnabledForUser":false};RLSTATE={"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","site.styles":"ready","user.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","user":"ready", "user.options":"loading","ext.cite.styles":"ready","skins.vector.search.codex.styles":"ready","skins.vector.styles":"ready","skins.vector.icons":"ready","jquery.makeCollapsible.styles":"ready","ext.wikimediamessages.styles":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready"};RLPAGEMODULES=["ext.cite.ux-enhancements","mediawiki.page.media","site","mediawiki.page.ready","jquery.makeCollapsible","mediawiki.toc","skins.vector.js","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","ext.gadget.Direct-link-to-Commons","ext.gadget.ProtectionTemplates","ext.gadget.InterProjectLinks","ext.gadget.hoofdbetekenis-titelwijziging","ext.gadget.switcher","ext.gadget.OpenStreetMapFrame","ext.gadget.subpages","ext.urlShortener.toolbar","ext.centralauth.centralautologin","mmv.bootstrap","ext.popups","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.echo.centralauth" ,"ext.eventLogging","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.interface","ext.cx.eventlogging.campaigns","ext.cx.uls.quick.actions","wikibase.client.vector-2022","ext.checkUser.clientHints","ext.growthExperiments.SuggestedEditSession","wikibase.sidebar.tracking"];</script> <script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.loader.impl(function(){return["user.options@12s5i",function($,jQuery,require,module){mw.user.tokens.set({"patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"}); }];});});</script> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=ext.cite.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cext.wikimediamessages.styles%7Cjquery.makeCollapsible.styles%7Cskins.vector.icons%2Cstyles%7Cskins.vector.search.codex.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector-2022"> <script async="" src="/w/load.php?lang=nl&modules=startup&only=scripts&raw=1&skin=vector-2022"></script> <meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""> <link rel="stylesheet" href="/w/load.php?lang=nl&modules=site.styles&only=styles&skin=vector-2022"> <meta name="generator" content="MediaWiki 1.44.0-wmf.4"> <meta name="referrer" content="origin"> <meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"> <meta name="robots" content="max-image-preview:standard"> <meta name="format-detection" content="telephone=no"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/Jews_montage.jpg"> <meta property="og:image:width" content="1200"> <meta property="og:image:height" content="1200"> <meta property="og:image" content="https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/Jews_montage.jpg"> <meta property="og:image:width" content="800"> <meta property="og:image:height" content="800"> <meta property="og:image:width" content="640"> <meta property="og:image:height" content="640"> <meta name="viewport" content="width=1120"> <meta property="og:title" content="Joden - Wikipedia"> <meta property="og:type" content="website"> <link rel="preconnect" href="//upload.wikimedia.org"> <link rel="alternate" media="only screen and (max-width: 640px)" href="//nl.m.wikipedia.org/wiki/Joden"> <link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"> <link rel="icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"> <link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/rest.php/v1/search" title="Wikipedia (nl)"> <link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//nl.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"> <link rel="canonical" href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Joden"> <link rel="license" href="https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl"> <link rel="alternate" type="application/atom+xml" title="Wikipedia Atom-feed" href="/w/index.php?title=Speciaal:RecenteWijzigingen&feed=atom"> <link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" /> <link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"> </head> <body class="skin--responsive skin-vector skin-vector-search-vue mediawiki ltr sitedir-ltr mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-Joden rootpage-Joden skin-vector-2022 action-view"><a class="mw-jump-link" href="#bodyContent">Naar inhoud springen</a> <div class="vector-header-container"> <header class="vector-header mw-header"> <div class="vector-header-start"> <nav class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown vector-main-menu-dropdown vector-button-flush-left vector-button-flush-right" > <input type="checkbox" id="vector-main-menu-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-main-menu-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hoofdmenu" > <label id="vector-main-menu-dropdown-label" for="vector-main-menu-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-menu mw-ui-icon-wikimedia-menu"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Hoofdmenu</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-main-menu-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-main-menu" class="vector-main-menu vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-main-menu-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="main-menu-pinned" data-pinnable-element-id="vector-main-menu" data-pinned-container-id="vector-main-menu-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-main-menu-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hoofdmenu</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-main-menu.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-navigation" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation" > <div class="vector-menu-heading"> Navigatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-mainpage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Hoofdpagina" title="Naar de hoofdpagina gaan [z]" accesskey="z"><span>Hoofdpagina</span></a></li><li id="n-zoekartikel" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Navigatie"><span>Vind een artikel</span></a></li><li id="n-today" class="mw-list-item"><a href="/wiki/24_november"><span>Vandaag</span></a></li><li id="n-Etalage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Etalage"><span>Etalage</span></a></li><li id="n-categories" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Categorie:Alles"><span>Categorieën</span></a></li><li id="n-recentchanges" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingen" title="Een lijst met recente wijzigingen in deze wiki. [r]" accesskey="r"><span>Recente wijzigingen</span></a></li><li id="n-newpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:NieuwePaginas"><span>Nieuwe artikelen</span></a></li><li id="n-randompage" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:Willekeurig" title="Een willekeurige pagina bekijken [x]" accesskey="x"><span>Willekeurige pagina</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-navigation2" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-navigation2" > <div class="vector-menu-heading"> Informatie </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="n-portal" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Gebruikersportaal" title="Informatie over het project: wat u kunt doen, waar u dingen kunt vinden"><span>Gebruikersportaal</span></a></li><li id="n-Snelcursus" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Wikipedia:Snelcursus"><span>Snelcursus</span></a></li><li id="n-help" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Portaal:Hulp_en_beheer" title="Hulpinformatie over deze wiki"><span>Hulp en contact</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> <a href="/wiki/Hoofdpagina" class="mw-logo"> <img class="mw-logo-icon" src="/static/images/icons/wikipedia.png" alt="" aria-hidden="true" height="50" width="50"> <span class="mw-logo-container skin-invert"> <img class="mw-logo-wordmark" alt="Wikipedia" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-wordmark-en.svg" style="width: 7.5em; height: 1.125em;"> <img class="mw-logo-tagline" alt="de vrije encyclopedie" src="/static/images/mobile/copyright/wikipedia-tagline-nl.svg" width="120" height="13" style="width: 7.5em; height: 0.8125em;"> </span> </a> </div> <div class="vector-header-end"> <div id="p-search" role="search" class="vector-search-box-vue vector-search-box-collapses vector-search-box-show-thumbnail vector-search-box-auto-expand-width vector-search-box"> <a href="/wiki/Speciaal:Zoeken" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only search-toggle" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f"><span class="vector-icon mw-ui-icon-search mw-ui-icon-wikimedia-search"></span> <span>Zoeken</span> </a> <div class="vector-typeahead-search-container"> <div class="cdx-typeahead-search cdx-typeahead-search--show-thumbnail cdx-typeahead-search--auto-expand-width"> <form action="/w/index.php" id="searchform" class="cdx-search-input cdx-search-input--has-end-button"> <div id="simpleSearch" class="cdx-search-input__input-wrapper" data-search-loc="header-moved"> <div class="cdx-text-input cdx-text-input--has-start-icon"> <input class="cdx-text-input__input" type="search" name="search" placeholder="Doorzoek Wikipedia" aria-label="Doorzoek Wikipedia" autocapitalize="sentences" title="Doorzoek Wikipedia [f]" accesskey="f" id="searchInput" > <span class="cdx-text-input__icon cdx-text-input__start-icon"></span> </div> <input type="hidden" name="title" value="Speciaal:Zoeken"> </div> <button class="cdx-button cdx-search-input__end-button">Zoeken</button> </form> </div> </div> </div> <nav class="vector-user-links vector-user-links-wide" aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen"> <div class="vector-user-links-main"> <div id="p-vector-user-menu-preferences" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-userpage" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown " title="De lettergrootte, breedte en kleur van de pagina wijzigen" > <input type="checkbox" id="vector-appearance-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-appearance-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Uiterlijk" > <label id="vector-appearance-dropdown-label" for="vector-appearance-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-appearance mw-ui-icon-wikimedia-appearance"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Uiterlijk</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-appearance-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <div id="p-vector-user-menu-notifications" class="vector-menu mw-portlet emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> <div id="p-vector-user-menu-overflow" class="vector-menu mw-portlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl" class=""><span>Doneren</span></a> </li> <li id="pt-createaccount-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Joden" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht." class=""><span>Account aanmaken</span></a> </li> <li id="pt-login-2" class="user-links-collapsible-item mw-list-item user-links-collapsible-item"><a data-mw="interface" href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Joden" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o" class=""><span>Aanmelden</span></a> </li> </ul> </div> </div> </div> <div id="vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown vector-user-menu vector-button-flush-right vector-user-menu-logged-out" title="Meer opties" > <input type="checkbox" id="vector-user-links-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-user-links-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Persoonlijke hulpmiddelen" > <label id="vector-user-links-dropdown-label" for="vector-user-links-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-ellipsis mw-ui-icon-wikimedia-ellipsis"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Persoonlijke hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-personal" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-personal user-links-collapsible-item" title="Gebruikersmenu" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-sitesupport" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_nl.wikipedia.org&uselang=nl"><span>Doneren</span></a></li><li id="pt-createaccount" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:GebruikerAanmaken&returnto=Joden" title="Registreer u vooral en meld u aan. Dit is echter niet verplicht."><span class="vector-icon mw-ui-icon-userAdd mw-ui-icon-wikimedia-userAdd"></span> <span>Account aanmaken</span></a></li><li id="pt-login" class="user-links-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Aanmelden&returnto=Joden" title="U wordt van harte uitgenodigd om aan te melden, maar dit is niet verplicht [o]" accesskey="o"><span class="vector-icon mw-ui-icon-logIn mw-ui-icon-wikimedia-logIn"></span> <span>Aanmelden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-user-menu-anon-editor" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-user-menu-anon-editor" > <div class="vector-menu-heading"> Pagina's voor uitgelogde redacteuren <a href="/wiki/Help:Inleiding" aria-label="Meer leren over bewerken"><span>meer lezen</span></a> </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="pt-anoncontribs" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnBijdragen" title="Bijdragen IP-adres [y]" accesskey="y"><span>Bijdragen</span></a></li><li id="pt-anontalk" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:MijnOverleg" title="Overlegpagina van de anonieme gebruiker van dit IP-adres [n]" accesskey="n"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </header> </div> <div class="mw-page-container"> <div class="mw-page-container-inner"> <div class="vector-sitenotice-container"> <div id="siteNotice"></div> </div> <div class="vector-column-start"> <div class="vector-main-menu-container"> <div id="mw-navigation"> <nav id="mw-panel" class="vector-main-menu-landmark" aria-label="Site"> <div id="vector-main-menu-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> </div> </div> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav id="mw-panel-toc" aria-label="Inhoud" data-event-name="ui.sidebar-toc" class="mw-table-of-contents-container vector-toc-landmark"> <div id="vector-toc-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-toc" class="vector-toc vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-toc-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="toc-pinned" data-pinnable-element-id="vector-toc" > <h2 class="vector-pinnable-header-label">Inhoud</h2> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-toc.unpin">verbergen</button> </div> <ul class="vector-toc-contents" id="mw-panel-toc-list"> <li id="toc-mw-content-text" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1"> <a href="#" class="vector-toc-link"> <div class="vector-toc-text">Top</div> </a> </li> <li id="toc-Geschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Geschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">1</span> <span>Geschiedenis</span> </div> </a> <ul id="toc-Geschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Aantal_Joden" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Aantal_Joden"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">2</span> <span>Aantal Joden</span> </div> </a> <ul id="toc-Aantal_Joden-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Etymologie" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Etymologie"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">3</span> <span>Etymologie</span> </div> </a> <ul id="toc-Etymologie-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Wie_is_Joods?" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Wie_is_Joods?"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4</span> <span>Wie is Joods?</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Wie_is_Joods?-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Wie is Joods?-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Wie_is_Joods?-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Situatie_per_richting" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Situatie_per_richting"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.1</span> <span>Situatie per richting</span> </div> </a> <ul id="toc-Situatie_per_richting-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Situatie_per_gemeenschap" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Situatie_per_gemeenschap"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.2</span> <span>Situatie per gemeenschap</span> </div> </a> <ul id="toc-Situatie_per_gemeenschap-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Situatie_in_de_Tweede_Wereldoorlog" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Situatie_in_de_Tweede_Wereldoorlog"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">4.3</span> <span>Situatie in de Tweede Wereldoorlog</span> </div> </a> <ul id="toc-Situatie_in_de_Tweede_Wereldoorlog-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Beknopte_Joodse_geschiedenis" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Beknopte_Joodse_geschiedenis"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5</span> <span>Beknopte Joodse geschiedenis</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Beknopte_Joodse_geschiedenis-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Beknopte Joodse geschiedenis-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Beknopte_Joodse_geschiedenis-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Geschiedenis_volgens_de_Tenach" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Geschiedenis_volgens_de_Tenach"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.1</span> <span>Geschiedenis volgens de Tenach</span> </div> </a> <ul id="toc-Geschiedenis_volgens_de_Tenach-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Joden_tijdens_de_Tweede_Tempelperiode" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Joden_tijdens_de_Tweede_Tempelperiode"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.2</span> <span>Joden tijdens de Tweede Tempelperiode</span> </div> </a> <ul id="toc-Joden_tijdens_de_Tweede_Tempelperiode-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Diaspora" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Diaspora"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.3</span> <span>Diaspora</span> </div> </a> <ul id="toc-Diaspora-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Joden_in_de_diaspora" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Joden_in_de_diaspora"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">5.4</span> <span>Joden in de diaspora</span> </div> </a> <ul id="toc-Joden_in_de_diaspora-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Enkele_Joodse_gemeenschappen" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Enkele_Joodse_gemeenschappen"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6</span> <span>Enkele Joodse gemeenschappen</span> </div> </a> <button aria-controls="toc-Enkele_Joodse_gemeenschappen-sublist" class="cdx-button cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only vector-toc-toggle"> <span class="vector-icon mw-ui-icon-wikimedia-expand"></span> <span>Enkele Joodse gemeenschappen-subkopje inklappen</span> </button> <ul id="toc-Enkele_Joodse_gemeenschappen-sublist" class="vector-toc-list"> <li id="toc-Verenigde_Staten" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Verenigde_Staten"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.1</span> <span>Verenigde Staten</span> </div> </a> <ul id="toc-Verenigde_Staten-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Israël" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Israël"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.2</span> <span>Israël</span> </div> </a> <ul id="toc-Israël-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Nederland" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Nederland"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.3</span> <span>Nederland</span> </div> </a> <ul id="toc-Nederland-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Azerbeidzjan" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Azerbeidzjan"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.4</span> <span>Azerbeidzjan</span> </div> </a> <ul id="toc-Azerbeidzjan-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Marokko" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Marokko"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.5</span> <span>Marokko</span> </div> </a> <ul id="toc-Marokko-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Rusland" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Rusland"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.6</span> <span>Rusland</span> </div> </a> <ul id="toc-Rusland-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Suriname" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Suriname"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.7</span> <span>Suriname</span> </div> </a> <ul id="toc-Suriname-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> <li id="toc-Turkije" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-2"> <a class="vector-toc-link" href="#Turkije"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">6.8</span> <span>Turkije</span> </div> </a> <ul id="toc-Turkije-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </li> <li id="toc-Zie_ook" class="vector-toc-list-item vector-toc-level-1 vector-toc-list-item-expanded"> <a class="vector-toc-link" href="#Zie_ook"> <div class="vector-toc-text"> <span class="vector-toc-numb">7</span> <span>Zie ook</span> </div> </a> <ul id="toc-Zie_ook-sublist" class="vector-toc-list"> </ul> </li> </ul> </div> </div> </nav> </div> </div> <div class="mw-content-container"> <main id="content" class="mw-body"> <header class="mw-body-header vector-page-titlebar"> <nav aria-label="Inhoud" class="vector-toc-landmark"> <div id="vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown vector-page-titlebar-toc vector-button-flush-left" > <input type="checkbox" id="vector-page-titlebar-toc-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-titlebar-toc" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Inhoudsopgave omschakelen" > <label id="vector-page-titlebar-toc-label" for="vector-page-titlebar-toc-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--icon-only " aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-listBullet mw-ui-icon-wikimedia-listBullet"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">Inhoudsopgave omschakelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-titlebar-toc-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> </div> </div> </div> </nav> <h1 id="firstHeading" class="firstHeading mw-first-heading"><span class="mw-page-title-main">Joden</span></h1> <div id="p-lang-btn" class="vector-dropdown mw-portlet mw-portlet-lang" > <input type="checkbox" id="p-lang-btn-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-p-lang-btn" class="vector-dropdown-checkbox mw-interlanguage-selector" aria-label="Ga naar een artikel in een andere taal. Beschikbaar in 150 talen" > <label id="p-lang-btn-label" for="p-lang-btn-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet cdx-button--action-progressive mw-portlet-lang-heading-150" aria-hidden="true" ><span class="vector-icon mw-ui-icon-language-progressive mw-ui-icon-wikimedia-language-progressive"></span> <span class="vector-dropdown-label-text">150 talen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="interlanguage-link interwiki-af mw-list-item"><a href="https://af.wikipedia.org/wiki/Jode" title="Jode – Afrikaans" lang="af" hreflang="af" data-title="Jode" data-language-autonym="Afrikaans" data-language-local-name="Afrikaans" class="interlanguage-link-target"><span>Afrikaans</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-an mw-list-item"><a href="https://an.wikipedia.org/wiki/Chodigos" title="Chodigos – Aragonees" lang="an" hreflang="an" data-title="Chodigos" data-language-autonym="Aragonés" data-language-local-name="Aragonees" class="interlanguage-link-target"><span>Aragonés</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ann mw-list-item"><a href="https://ann.wikipedia.org/wiki/Ebi_Ju" title="Ebi Ju – Obolo" lang="ann" hreflang="ann" data-title="Ebi Ju" data-language-autonym="Obolo" data-language-local-name="Obolo" class="interlanguage-link-target"><span>Obolo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ar mw-list-item"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF" title="يهود – Arabisch" lang="ar" hreflang="ar" data-title="يهود" data-language-autonym="العربية" data-language-local-name="Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>العربية</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arc mw-list-item"><a href="https://arc.wikipedia.org/wiki/%DC%9D%DC%97%DC%98%DC%95%DC%9D%DC%90" title="ܝܗܘܕܝܐ – Aramees" lang="arc" hreflang="arc" data-title="ܝܗܘܕܝܐ" data-language-autonym="ܐܪܡܝܐ" data-language-local-name="Aramees" class="interlanguage-link-target"><span>ܐܪܡܝܐ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ary mw-list-item"><a href="https://ary.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF" title="يهود – Marokkaans Arabisch" lang="ary" hreflang="ary" data-title="يهود" data-language-autonym="الدارجة" data-language-local-name="Marokkaans Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>الدارجة</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-arz mw-list-item"><a href="https://arz.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%D9%87%D9%88%D8%AF" title="يهود – Egyptisch Arabisch" lang="arz" hreflang="arz" data-title="يهود" data-language-autonym="مصرى" data-language-local-name="Egyptisch Arabisch" class="interlanguage-link-target"><span>مصرى</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ast mw-list-item"><a href="https://ast.wikipedia.org/wiki/Pueblu_xud%C3%ADu" title="Pueblu xudíu – Asturisch" lang="ast" hreflang="ast" data-title="Pueblu xudíu" data-language-autonym="Asturianu" data-language-local-name="Asturisch" class="interlanguage-link-target"><span>Asturianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-av mw-list-item"><a href="https://av.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%8C%D1%83%D1%82%D3%80%D0%B0%D0%BB" title="ЖугьутӀал – Avarisch" lang="av" hreflang="av" data-title="ЖугьутӀал" data-language-autonym="Авар" data-language-local-name="Avarisch" class="interlanguage-link-target"><span>Авар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az mw-list-item"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Y%C9%99hudil%C9%99r" title="Yəhudilər – Azerbeidzjaans" lang="az" hreflang="az" data-title="Yəhudilər" data-language-autonym="Azərbaycanca" data-language-local-name="Azerbeidzjaans" class="interlanguage-link-target"><span>Azərbaycanca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb mw-list-item"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D9%84%D8%B1" title="یهودیلر – South Azerbaijani" lang="azb" hreflang="azb" data-title="یهودیلر" data-language-autonym="تۆرکجه" data-language-local-name="South Azerbaijani" class="interlanguage-link-target"><span>تۆرکجه</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ba mw-list-item"><a href="https://ba.wikipedia.org/wiki/%D0%99%D3%99%D2%BB%D2%AF%D0%B4%D1%82%D3%99%D1%80" title="Йәһүдтәр – Basjkiers" lang="ba" hreflang="ba" data-title="Йәһүдтәр" data-language-autonym="Башҡортса" data-language-local-name="Basjkiers" class="interlanguage-link-target"><span>Башҡортса</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bar mw-list-item"><a href="https://bar.wikipedia.org/wiki/Judn" title="Judn – Beiers" lang="bar" hreflang="bar" data-title="Judn" data-language-autonym="Boarisch" data-language-local-name="Beiers" class="interlanguage-link-target"><span>Boarisch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bat-smg mw-list-item"><a href="https://bat-smg.wikipedia.org/wiki/%C5%BD%C4%ABd%C4%81" title="Žīdā – Samogitisch" lang="sgs" hreflang="sgs" data-title="Žīdā" data-language-autonym="Žemaitėška" data-language-local-name="Samogitisch" class="interlanguage-link-target"><span>Žemaitėška</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be mw-list-item"><a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D1%9E%D1%80%D1%8D%D1%96" title="Яўрэі – Belarussisch" lang="be" hreflang="be" data-title="Яўрэі" data-language-autonym="Беларуская" data-language-local-name="Belarussisch" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-be-x-old mw-list-item"><a href="https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%B1%D1%80%D1%8D%D1%96" title="Габрэі – Belarusian (Taraškievica orthography)" lang="be-tarask" hreflang="be-tarask" data-title="Габрэі" data-language-autonym="Беларуская (тарашкевіца)" data-language-local-name="Belarusian (Taraškievica orthography)" class="interlanguage-link-target"><span>Беларуская (тарашкевіца)</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg mw-list-item"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – Bulgaars" lang="bg" hreflang="bg" data-title="Евреи" data-language-autonym="Български" data-language-local-name="Bulgaars" class="interlanguage-link-target"><span>Български</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bn mw-list-item"><a href="https://bn.wikipedia.org/wiki/%E0%A6%87%E0%A6%B9%E0%A7%81%E0%A6%A6%E0%A6%BF" title="ইহুদি – Bengaals" lang="bn" hreflang="bn" data-title="ইহুদি" data-language-autonym="বাংলা" data-language-local-name="Bengaals" class="interlanguage-link-target"><span>বাংলা</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-br mw-list-item"><a href="https://br.wikipedia.org/wiki/Yuzevien" title="Yuzevien – Bretons" lang="br" hreflang="br" data-title="Yuzevien" data-language-autonym="Brezhoneg" data-language-local-name="Bretons" class="interlanguage-link-target"><span>Brezhoneg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bs mw-list-item"><a href="https://bs.wikipedia.org/wiki/Jevreji" title="Jevreji – Bosnisch" lang="bs" hreflang="bs" data-title="Jevreji" data-language-autonym="Bosanski" data-language-local-name="Bosnisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bosanski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bxr mw-list-item"><a href="https://bxr.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D2%AF%D0%BD%D0%B4%D1%8D%D2%BB%D1%8D%D1%82%D1%8D%D0%BD" title="Еврей үндэһэтэн – Russia Buriat" lang="bxr" hreflang="bxr" data-title="Еврей үндэһэтэн" data-language-autonym="Буряад" data-language-local-name="Russia Buriat" class="interlanguage-link-target"><span>Буряад</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca mw-list-item"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/Jueus" title="Jueus – Catalaans" lang="ca" hreflang="ca" data-title="Jueus" data-language-autonym="Català" data-language-local-name="Catalaans" class="interlanguage-link-target"><span>Català</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cdo mw-list-item"><a href="https://cdo.wikipedia.org/wiki/I%C3%B9-t%C3%A1i-n%C3%A8%CC%A4ng" title="Iù-tái-nè̤ng – Mindong" lang="cdo" hreflang="cdo" data-title="Iù-tái-nè̤ng" data-language-autonym="閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄" data-language-local-name="Mindong" class="interlanguage-link-target"><span>閩東語 / Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ce mw-list-item"><a href="https://ce.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D1%8C%D0%B3%D1%82%D0%B8%D0%B9" title="Жуьгтий – Tsjetsjeens" lang="ce" hreflang="ce" data-title="Жуьгтий" data-language-autonym="Нохчийн" data-language-local-name="Tsjetsjeens" class="interlanguage-link-target"><span>Нохчийн</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ceb mw-list-item"><a href="https://ceb.wikipedia.org/wiki/Hudiyo" title="Hudiyo – Cebuano" lang="ceb" hreflang="ceb" data-title="Hudiyo" data-language-autonym="Cebuano" data-language-local-name="Cebuano" class="interlanguage-link-target"><span>Cebuano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb mw-list-item"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%88%D9%88" title="جوو – Soranî" lang="ckb" hreflang="ckb" data-title="جوو" data-language-autonym="کوردی" data-language-local-name="Soranî" class="interlanguage-link-target"><span>کوردی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-co mw-list-item"><a href="https://co.wikipedia.org/wiki/Ebreu" title="Ebreu – Corsicaans" lang="co" hreflang="co" data-title="Ebreu" data-language-autonym="Corsu" data-language-local-name="Corsicaans" class="interlanguage-link-target"><span>Corsu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-crh mw-list-item"><a href="https://crh.wikipedia.org/wiki/Yeudiler" title="Yeudiler – Krim-Tataars" lang="crh" hreflang="crh" data-title="Yeudiler" data-language-autonym="Qırımtatarca" data-language-local-name="Krim-Tataars" class="interlanguage-link-target"><span>Qırımtatarca</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cs mw-list-item"><a href="https://cs.wikipedia.org/wiki/%C5%BDid%C3%A9" title="Židé – Tsjechisch" lang="cs" hreflang="cs" data-title="Židé" data-language-autonym="Čeština" data-language-local-name="Tsjechisch" class="interlanguage-link-target"><span>Čeština</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cv mw-list-item"><a href="https://cv.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%B5%D0%BC" title="Еврейсем – Tsjoevasjisch" lang="cv" hreflang="cv" data-title="Еврейсем" data-language-autonym="Чӑвашла" data-language-local-name="Tsjoevasjisch" class="interlanguage-link-target"><span>Чӑвашла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-cy mw-list-item"><a href="https://cy.wikipedia.org/wiki/Iddewon" title="Iddewon – Welsh" lang="cy" hreflang="cy" data-title="Iddewon" data-language-autonym="Cymraeg" data-language-local-name="Welsh" class="interlanguage-link-target"><span>Cymraeg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da mw-list-item"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8der" title="Jøder – Deens" lang="da" hreflang="da" data-title="Jøder" data-language-autonym="Dansk" data-language-local-name="Deens" class="interlanguage-link-target"><span>Dansk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-dag mw-list-item"><a href="https://dag.wikipedia.org/wiki/Yahuda" title="Yahuda – Dagbani" lang="dag" hreflang="dag" data-title="Yahuda" data-language-autonym="Dagbanli" data-language-local-name="Dagbani" class="interlanguage-link-target"><span>Dagbanli</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de mw-list-item"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Juden" title="Juden – Duits" lang="de" hreflang="de" data-title="Juden" data-language-autonym="Deutsch" data-language-local-name="Duits" class="interlanguage-link-target"><span>Deutsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-diq mw-list-item"><a href="https://diq.wikipedia.org/wiki/C%C4%B1hudi" title="Cıhudi – Zazaki" lang="diq" hreflang="diq" data-title="Cıhudi" data-language-autonym="Zazaki" data-language-local-name="Zazaki" class="interlanguage-link-target"><span>Zazaki</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-el mw-list-item"><a href="https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CE%B9" title="Εβραίοι – Grieks" lang="el" hreflang="el" data-title="Εβραίοι" data-language-autonym="Ελληνικά" data-language-local-name="Grieks" class="interlanguage-link-target"><span>Ελληνικά</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en mw-list-item"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Jews" title="Jews – Engels" lang="en" hreflang="en" data-title="Jews" data-language-autonym="English" data-language-local-name="Engels" class="interlanguage-link-target"><span>English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo mw-list-item"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Judoj" title="Judoj – Esperanto" lang="eo" hreflang="eo" data-title="Judoj" data-language-autonym="Esperanto" data-language-local-name="Esperanto" class="interlanguage-link-target"><span>Esperanto</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es mw-list-item"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Pueblo_jud%C3%ADo" title="Pueblo judío – Spaans" lang="es" hreflang="es" data-title="Pueblo judío" data-language-autonym="Español" data-language-local-name="Spaans" class="interlanguage-link-target"><span>Español</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-et mw-list-item"><a href="https://et.wikipedia.org/wiki/Juudid" title="Juudid – Estisch" lang="et" hreflang="et" data-title="Juudid" data-language-autonym="Eesti" data-language-local-name="Estisch" class="interlanguage-link-target"><span>Eesti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eu mw-list-item"><a href="https://eu.wikipedia.org/wiki/Judu" title="Judu – Baskisch" lang="eu" hreflang="eu" data-title="Judu" data-language-autonym="Euskara" data-language-local-name="Baskisch" class="interlanguage-link-target"><span>Euskara</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fa mw-list-item"><a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="یهودیان – Perzisch" lang="fa" hreflang="fa" data-title="یهودیان" data-language-autonym="فارسی" data-language-local-name="Perzisch" class="interlanguage-link-target"><span>فارسی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ff mw-list-item"><a href="https://ff.wikipedia.org/wiki/Yahuudinko%27en" title="Yahuudinko'en – Fulah" lang="ff" hreflang="ff" data-title="Yahuudinko'en" data-language-autonym="Fulfulde" data-language-local-name="Fulah" class="interlanguage-link-target"><span>Fulfulde</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fi mw-list-item"><a href="https://fi.wikipedia.org/wiki/Juutalaiset" title="Juutalaiset – Fins" lang="fi" hreflang="fi" data-title="Juutalaiset" data-language-autonym="Suomi" data-language-local-name="Fins" class="interlanguage-link-target"><span>Suomi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fo mw-list-item"><a href="https://fo.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dar" title="Jødar – Faeröers" lang="fo" hreflang="fo" data-title="Jødar" data-language-autonym="Føroyskt" data-language-local-name="Faeröers" class="interlanguage-link-target"><span>Føroyskt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr mw-list-item"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Juifs" title="Juifs – Frans" lang="fr" hreflang="fr" data-title="Juifs" data-language-autonym="Français" data-language-local-name="Frans" class="interlanguage-link-target"><span>Français</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fy mw-list-item"><a href="https://fy.wikipedia.org/wiki/Joaden" title="Joaden – Fries" lang="fy" hreflang="fy" data-title="Joaden" data-language-autonym="Frysk" data-language-local-name="Fries" class="interlanguage-link-target"><span>Frysk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gag mw-list-item"><a href="https://gag.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C4%B1f%C4%B1tlar" title="Çıfıtlar – Gagaoezisch" lang="gag" hreflang="gag" data-title="Çıfıtlar" data-language-autonym="Gagauz" data-language-local-name="Gagaoezisch" class="interlanguage-link-target"><span>Gagauz</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gl mw-list-item"><a href="https://gl.wikipedia.org/wiki/Pobo_xudeu" title="Pobo xudeu – Galicisch" lang="gl" hreflang="gl" data-title="Pobo xudeu" data-language-autonym="Galego" data-language-local-name="Galicisch" class="interlanguage-link-target"><span>Galego</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-glk mw-list-item"><a href="https://glk.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8A%D9%87%DB%8A%D8%AF" title="جۊهۊد – Gilaki" lang="glk" hreflang="glk" data-title="جۊهۊد" data-language-autonym="گیلکی" data-language-local-name="Gilaki" class="interlanguage-link-target"><span>گیلکی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gn mw-list-item"><a href="https://gn.wikipedia.org/wiki/Hudioku%C3%A9ra" title="Hudiokuéra – Guaraní" lang="gn" hreflang="gn" data-title="Hudiokuéra" data-language-autonym="Avañe'ẽ" data-language-local-name="Guaraní" class="interlanguage-link-target"><span>Avañe'ẽ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-got mw-list-item"><a href="https://got.wikipedia.org/wiki/%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%BF%F0%90%8C%B3%F0%90%8C%B0%F0%90%8C%B9%F0%90%8C%B4%F0%90%8C%B9%F0%90%8D%83" title="𐌹𐌿𐌳𐌰𐌹𐌴𐌹𐍃 – Gothisch" lang="got" hreflang="got" data-title="𐌹𐌿𐌳𐌰𐌹𐌴𐌹𐍃" data-language-autonym="𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺" data-language-local-name="Gothisch" class="interlanguage-link-target"><span>𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-gv mw-list-item"><a href="https://gv.wikipedia.org/wiki/Ewnyn" title="Ewnyn – Manx" lang="gv" hreflang="gv" data-title="Ewnyn" data-language-autonym="Gaelg" data-language-local-name="Manx" class="interlanguage-link-target"><span>Gaelg</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ha mw-list-item"><a href="https://ha.wikipedia.org/wiki/Yahudawa" title="Yahudawa – Hausa" lang="ha" hreflang="ha" data-title="Yahudawa" data-language-autonym="Hausa" data-language-local-name="Hausa" class="interlanguage-link-target"><span>Hausa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hak mw-list-item"><a href="https://hak.wikipedia.org/wiki/Y%C3%B9-thai-ng%C3%ACn" title="Yù-thai-ngìn – Hakka" lang="hak" hreflang="hak" data-title="Yù-thai-ngìn" data-language-autonym="客家語 / Hak-kâ-ngî" data-language-local-name="Hakka" class="interlanguage-link-target"><span>客家語 / Hak-kâ-ngî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he mw-list-item"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%94%D7%95%D7%93%D7%99%D7%9D" title="יהודים – Hebreeuws" lang="he" hreflang="he" data-title="יהודים" data-language-autonym="עברית" data-language-local-name="Hebreeuws" class="interlanguage-link-target"><span>עברית</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hi mw-list-item"><a href="https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AF%E0%A4%B9%E0%A5%82%E0%A4%A6%E0%A5%80" title="यहूदी – Hindi" lang="hi" hreflang="hi" data-title="यहूदी" data-language-autonym="हिन्दी" data-language-local-name="Hindi" class="interlanguage-link-target"><span>हिन्दी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr mw-list-item"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/%C5%BDidovi" title="Židovi – Kroatisch" lang="hr" hreflang="hr" data-title="Židovi" data-language-autonym="Hrvatski" data-language-local-name="Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Hrvatski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ht mw-list-item"><a href="https://ht.wikipedia.org/wiki/Jwif" title="Jwif – Haïtiaans Creools" lang="ht" hreflang="ht" data-title="Jwif" data-language-autonym="Kreyòl ayisyen" data-language-local-name="Haïtiaans Creools" class="interlanguage-link-target"><span>Kreyòl ayisyen</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hu mw-list-item"><a href="https://hu.wikipedia.org/wiki/Zsid%C3%B3k" title="Zsidók – Hongaars" lang="hu" hreflang="hu" data-title="Zsidók" data-language-autonym="Magyar" data-language-local-name="Hongaars" class="interlanguage-link-target"><span>Magyar</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy mw-list-item"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%80%D6%80%D5%A5%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D6%80" title="Հրեաներ – Armeens" lang="hy" hreflang="hy" data-title="Հրեաներ" data-language-autonym="Հայերեն" data-language-local-name="Armeens" class="interlanguage-link-target"><span>Հայերեն</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ia mw-list-item"><a href="https://ia.wikipedia.org/wiki/Judeo" title="Judeo – Interlingua" lang="ia" hreflang="ia" data-title="Judeo" data-language-autonym="Interlingua" data-language-local-name="Interlingua" class="interlanguage-link-target"><span>Interlingua</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-iba mw-list-item"><a href="https://iba.wikipedia.org/wiki/Orang_Judah" title="Orang Judah – Iban" lang="iba" hreflang="iba" data-title="Orang Judah" data-language-autonym="Jaku Iban" data-language-local-name="Iban" class="interlanguage-link-target"><span>Jaku Iban</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id mw-list-item"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Orang_Yahudi" title="Orang Yahudi – Indonesisch" lang="id" hreflang="id" data-title="Orang Yahudi" data-language-autonym="Bahasa Indonesia" data-language-local-name="Indonesisch" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Indonesia</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ig mw-list-item"><a href="https://ig.wikipedia.org/wiki/Jew" title="Jew – Igbo" lang="ig" hreflang="ig" data-title="Jew" data-language-autonym="Igbo" data-language-local-name="Igbo" class="interlanguage-link-target"><span>Igbo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-inh mw-list-item"><a href="https://inh.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D1%83%D0%B3%D1%82%D0%B8%D0%B9" title="Жугтий – Ingoesjetisch" lang="inh" hreflang="inh" data-title="Жугтий" data-language-autonym="ГӀалгӀай" data-language-local-name="Ingoesjetisch" class="interlanguage-link-target"><span>ГӀалгӀай</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io mw-list-item"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Judi" title="Judi – Ido" lang="io" hreflang="io" data-title="Judi" data-language-autonym="Ido" data-language-local-name="Ido" class="interlanguage-link-target"><span>Ido</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-is mw-list-item"><a href="https://is.wikipedia.org/wiki/Gy%C3%B0ingar" title="Gyðingar – IJslands" lang="is" hreflang="is" data-title="Gyðingar" data-language-autonym="Íslenska" data-language-local-name="IJslands" class="interlanguage-link-target"><span>Íslenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it mw-list-item"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Ebrei" title="Ebrei – Italiaans" lang="it" hreflang="it" data-title="Ebrei" data-language-autonym="Italiano" data-language-local-name="Italiaans" class="interlanguage-link-target"><span>Italiano</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja mw-list-item"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%A6%E3%83%80%E3%83%A4%E4%BA%BA" title="ユダヤ人 – Japans" lang="ja" hreflang="ja" data-title="ユダヤ人" data-language-autonym="日本語" data-language-local-name="Japans" class="interlanguage-link-target"><span>日本語</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-jv mw-list-item"><a href="https://jv.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – Javaans" lang="jv" hreflang="jv" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Jawa" data-language-local-name="Javaans" class="interlanguage-link-target"><span>Jawa</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka mw-list-item"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%94%E1%83%9A%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98" title="ებრაელები – Georgisch" lang="ka" hreflang="ka" data-title="ებრაელები" data-language-autonym="ქართული" data-language-local-name="Georgisch" class="interlanguage-link-target"><span>ქართული</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kcg mw-list-item"><a href="https://kcg.wikipedia.org/wiki/A%CC%B1yahuda" title="A̱yahuda – Tyap" lang="kcg" hreflang="kcg" data-title="A̱yahuda" data-language-autonym="Tyap" data-language-local-name="Tyap" class="interlanguage-link-target"><span>Tyap</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kg mw-list-item"><a href="https://kg.wikipedia.org/wiki/Bayuda" title="Bayuda – Kongo" lang="kg" hreflang="kg" data-title="Bayuda" data-language-autonym="Kongo" data-language-local-name="Kongo" class="interlanguage-link-target"><span>Kongo</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kge mw-list-item"><a href="https://kge.wikipedia.org/wiki/Jolma_Yahudi" title="Jolma Yahudi – Komering" lang="kge" hreflang="kge" data-title="Jolma Yahudi" data-language-autonym="Kumoring" data-language-local-name="Komering" class="interlanguage-link-target"><span>Kumoring</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk mw-list-item"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9%D0%BB%D0%B5%D1%80" title="Еврейлер – Kazachs" lang="kk" hreflang="kk" data-title="Еврейлер" data-language-autonym="Қазақша" data-language-local-name="Kazachs" class="interlanguage-link-target"><span>Қазақша</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-km mw-list-item"><a href="https://km.wikipedia.org/wiki/%E1%9E%87%E1%9E%93%E1%9E%87%E1%9E%B6%E1%9E%8F%E1%9E%B7%E1%9E%87%E1%9F%92%E1%9E%9C%E1%9E%B8%E1%9E%A0%E1%9F%92%E1%9E%9C" title="ជនជាតិជ្វីហ្វ – Khmer" lang="km" hreflang="km" data-title="ជនជាតិជ្វីហ្វ" data-language-autonym="ភាសាខ្មែរ" data-language-local-name="Khmer" class="interlanguage-link-target"><span>ភាសាខ្មែរ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kn mw-list-item"><a href="https://kn.wikipedia.org/wiki/%E0%B2%AF%E0%B3%86%E0%B2%B9%E0%B3%82%E0%B2%A6%E0%B3%8D%E0%B2%AF" title="ಯೆಹೂದ್ಯ – Kannada" lang="kn" hreflang="kn" data-title="ಯೆಹೂದ್ಯ" data-language-autonym="ಕನ್ನಡ" data-language-local-name="Kannada" class="interlanguage-link-target"><span>ಕನ್ನಡ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko mw-list-item"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EC%9C%A0%EB%8C%80%EC%9D%B8" title="유대인 – Koreaans" lang="ko" hreflang="ko" data-title="유대인" data-language-autonym="한국어" data-language-local-name="Koreaans" class="interlanguage-link-target"><span>한국어</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-krc mw-list-item"><a href="https://krc.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D1%83%D1%83%D1%83%D1%82%D0%BB%D1%83%D0%BB%D0%B0" title="Чууутлула – Karatsjaj-Balkarisch" lang="krc" hreflang="krc" data-title="Чууутлула" data-language-autonym="Къарачай-малкъар" data-language-local-name="Karatsjaj-Balkarisch" class="interlanguage-link-target"><span>Къарачай-малкъар</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ku badge-Q70894304 mw-list-item" title=""><a href="https://ku.wikipedia.org/wiki/Cih%C3%BB" title="Cihû – Koerdisch" lang="ku" hreflang="ku" data-title="Cihû" data-language-autonym="Kurdî" data-language-local-name="Koerdisch" class="interlanguage-link-target"><span>Kurdî</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ky mw-list-item"><a href="https://ky.wikipedia.org/wiki/%D0%96%D3%A9%D3%A9%D1%82%D1%82%D3%A9%D1%80" title="Жөөттөр – Kirgizisch" lang="ky" hreflang="ky" data-title="Жөөттөр" data-language-autonym="Кыргызча" data-language-local-name="Kirgizisch" class="interlanguage-link-target"><span>Кыргызча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-la mw-list-item"><a href="https://la.wikipedia.org/wiki/Iudaei" title="Iudaei – Latijn" lang="la" hreflang="la" data-title="Iudaei" data-language-autonym="Latina" data-language-local-name="Latijn" class="interlanguage-link-target"><span>Latina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lad mw-list-item"><a href="https://lad.wikipedia.org/wiki/Pueblo_djudio" title="Pueblo djudio – Ladino" lang="lad" hreflang="lad" data-title="Pueblo djudio" data-language-autonym="Ladino" data-language-local-name="Ladino" class="interlanguage-link-target"><span>Ladino</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lez mw-list-item"><a href="https://lez.wikipedia.org/wiki/%D0%A7%D1%83%D0%B2%D1%83%D0%B4%D0%B0%D1%80" title="Чувудар – Lezgisch" lang="lez" hreflang="lez" data-title="Чувудар" data-language-autonym="Лезги" data-language-local-name="Lezgisch" class="interlanguage-link-target"><span>Лезги</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lt mw-list-item"><a href="https://lt.wikipedia.org/wiki/%C5%BDydai" title="Žydai – Litouws" lang="lt" hreflang="lt" data-title="Žydai" data-language-autonym="Lietuvių" data-language-local-name="Litouws" class="interlanguage-link-target"><span>Lietuvių</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-lv mw-list-item"><a href="https://lv.wikipedia.org/wiki/Ebreji" title="Ebreji – Lets" lang="lv" hreflang="lv" data-title="Ebreji" data-language-autonym="Latviešu" data-language-local-name="Lets" class="interlanguage-link-target"><span>Latviešu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mg mw-list-item"><a href="https://mg.wikipedia.org/wiki/Jiosy" title="Jiosy – Malagassisch" lang="mg" hreflang="mg" data-title="Jiosy" data-language-autonym="Malagasy" data-language-local-name="Malagassisch" class="interlanguage-link-target"><span>Malagasy</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-min mw-list-item"><a href="https://min.wikipedia.org/wiki/Urang_Yahudi" title="Urang Yahudi – Minangkabau" lang="min" hreflang="min" data-title="Urang Yahudi" data-language-autonym="Minangkabau" data-language-local-name="Minangkabau" class="interlanguage-link-target"><span>Minangkabau</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mk mw-list-item"><a href="https://mk.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – Macedonisch" lang="mk" hreflang="mk" data-title="Евреи" data-language-autonym="Македонски" data-language-local-name="Macedonisch" class="interlanguage-link-target"><span>Македонски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ml mw-list-item"><a href="https://ml.wikipedia.org/wiki/%E0%B4%9C%E0%B5%82%E0%B4%A4%E0%B5%BB" title="ജൂതൻ – Malayalam" lang="ml" hreflang="ml" data-title="ജൂതൻ" data-language-autonym="മലയാളം" data-language-local-name="Malayalam" class="interlanguage-link-target"><span>മലയാളം</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mn mw-list-item"><a href="https://mn.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B9" title="Еврей – Mongools" lang="mn" hreflang="mn" data-title="Еврей" data-language-autonym="Монгол" data-language-local-name="Mongools" class="interlanguage-link-target"><span>Монгол</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mnw mw-list-item"><a href="https://mnw.wikipedia.org/wiki/%E1%80%82%E1%80%BB%E1%80%B0" title="ဂျူ – Mon" lang="mnw" hreflang="mnw" data-title="ဂျူ" data-language-autonym="ဘာသာမန်" data-language-local-name="Mon" class="interlanguage-link-target"><span>ဘာသာမန်</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mr mw-list-item"><a href="https://mr.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A5%82_%E0%A4%B2%E0%A5%8B%E0%A4%95" title="ज्यू लोक – Marathi" lang="mr" hreflang="mr" data-title="ज्यू लोक" data-language-autonym="मराठी" data-language-local-name="Marathi" class="interlanguage-link-target"><span>मराठी</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ms mw-list-item"><a href="https://ms.wikipedia.org/wiki/Orang_Yahudi" title="Orang Yahudi – Maleis" lang="ms" hreflang="ms" data-title="Orang Yahudi" data-language-autonym="Bahasa Melayu" data-language-local-name="Maleis" class="interlanguage-link-target"><span>Bahasa Melayu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mt mw-list-item"><a href="https://mt.wikipedia.org/wiki/Lhud" title="Lhud – Maltees" lang="mt" hreflang="mt" data-title="Lhud" data-language-autonym="Malti" data-language-local-name="Maltees" class="interlanguage-link-target"><span>Malti</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn mw-list-item"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D9%87%D9%88%D8%AF" title="جهود – Mazanderani" lang="mzn" hreflang="mzn" data-title="جهود" data-language-autonym="مازِرونی" data-language-local-name="Mazanderani" class="interlanguage-link-target"><span>مازِرونی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds mw-list-item"><a href="https://nds.wikipedia.org/wiki/Joden" title="Joden – Nedersaksisch" lang="nds" hreflang="nds" data-title="Joden" data-language-autonym="Plattdüütsch" data-language-local-name="Nedersaksisch" class="interlanguage-link-target"><span>Plattdüütsch</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nds-nl mw-list-item"><a href="https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Jeuden" title="Jeuden – Nederduits" lang="nds-NL" hreflang="nds-NL" data-title="Jeuden" data-language-autonym="Nedersaksies" data-language-local-name="Nederduits" class="interlanguage-link-target"><span>Nedersaksies</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nia mw-list-item"><a href="https://nia.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – Nias" lang="nia" hreflang="nia" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Li Niha" data-language-local-name="Nias" class="interlanguage-link-target"><span>Li Niha</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nn mw-list-item"><a href="https://nn.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8dar" title="Jødar – Noors - Nynorsk" lang="nn" hreflang="nn" data-title="Jødar" data-language-autonym="Norsk nynorsk" data-language-local-name="Noors - Nynorsk" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk nynorsk</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no mw-list-item"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/J%C3%B8der" title="Jøder – Noors - Bokmål" lang="nb" hreflang="nb" data-title="Jøder" data-language-autonym="Norsk bokmål" data-language-local-name="Noors - Bokmål" class="interlanguage-link-target"><span>Norsk bokmål</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nrm mw-list-item"><a href="https://nrm.wikipedia.org/wiki/Juis" title="Juis – Norman" lang="nrf" hreflang="nrf" data-title="Juis" data-language-autonym="Nouormand" data-language-local-name="Norman" class="interlanguage-link-target"><span>Nouormand</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc mw-list-item"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Jusieus" title="Jusieus – Occitaans" lang="oc" hreflang="oc" data-title="Jusieus" data-language-autonym="Occitan" data-language-local-name="Occitaans" class="interlanguage-link-target"><span>Occitan</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-os mw-list-item"><a href="https://os.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B7%D1%83%D1%82%D1%82%D0%B0%D0%B3_%D0%B0%D0%B4%C3%A6%D0%BC" title="Дзуттаг адæм – Ossetisch" lang="os" hreflang="os" data-title="Дзуттаг адæм" data-language-autonym="Ирон" data-language-local-name="Ossetisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ирон</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pa mw-list-item"><a href="https://pa.wikipedia.org/wiki/%E0%A8%AF%E0%A8%B9%E0%A9%82%E0%A8%A6%E0%A9%80" title="ਯਹੂਦੀ – Punjabi" lang="pa" hreflang="pa" data-title="ਯਹੂਦੀ" data-language-autonym="ਪੰਜਾਬੀ" data-language-local-name="Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>ਪੰਜਾਬੀ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pih mw-list-item"><a href="https://pih.wikipedia.org/wiki/Jua" title="Jua – Norfuk / Pitkern" lang="pih" hreflang="pih" data-title="Jua" data-language-autonym="Norfuk / Pitkern" data-language-local-name="Norfuk / Pitkern" class="interlanguage-link-target"><span>Norfuk / Pitkern</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl mw-list-item"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBydzi" title="Żydzi – Pools" lang="pl" hreflang="pl" data-title="Żydzi" data-language-autonym="Polski" data-language-local-name="Pools" class="interlanguage-link-target"><span>Polski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pnb mw-list-item"><a href="https://pnb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF%DB%8C" title="یہودی – Western Punjabi" lang="pnb" hreflang="pnb" data-title="یہودی" data-language-autonym="پنجابی" data-language-local-name="Western Punjabi" class="interlanguage-link-target"><span>پنجابی</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps mw-list-item"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D9%87%D9%88%D8%AF" title="یهود – Pasjtoe" lang="ps" hreflang="ps" data-title="یهود" data-language-autonym="پښتو" data-language-local-name="Pasjtoe" class="interlanguage-link-target"><span>پښتو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt mw-list-item"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Judeus" title="Judeus – Portugees" lang="pt" hreflang="pt" data-title="Judeus" data-language-autonym="Português" data-language-local-name="Portugees" class="interlanguage-link-target"><span>Português</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ro mw-list-item"><a href="https://ro.wikipedia.org/wiki/Evrei" title="Evrei – Roemeens" lang="ro" hreflang="ro" data-title="Evrei" data-language-autonym="Română" data-language-local-name="Roemeens" class="interlanguage-link-target"><span>Română</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru mw-list-item"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – Russisch" lang="ru" hreflang="ru" data-title="Евреи" data-language-autonym="Русский" data-language-local-name="Russisch" class="interlanguage-link-target"><span>Русский</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-rue mw-list-item"><a href="https://rue.wikipedia.org/wiki/%D0%95%D0%B2%D1%80%D0%B5%D0%B8" title="Евреи – Roetheens" lang="rue" hreflang="rue" data-title="Евреи" data-language-autonym="Русиньскый" data-language-local-name="Roetheens" class="interlanguage-link-target"><span>Русиньскый</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sah mw-list-item"><a href="https://sah.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%8C%D1%8D%D0%B1%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%8D%D0%B9%D0%B4%D1%8D%D1%80" title="Дьэбириэйдэр – Jakoets" lang="sah" hreflang="sah" data-title="Дьэбириэйдэр" data-language-autonym="Саха тыла" data-language-local-name="Jakoets" class="interlanguage-link-target"><span>Саха тыла</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sc mw-list-item"><a href="https://sc.wikipedia.org/wiki/Ebreos" title="Ebreos – Sardijns" lang="sc" hreflang="sc" data-title="Ebreos" data-language-autonym="Sardu" data-language-local-name="Sardijns" class="interlanguage-link-target"><span>Sardu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-scn mw-list-item"><a href="https://scn.wikipedia.org/wiki/Ebbreu" title="Ebbreu – Siciliaans" lang="scn" hreflang="scn" data-title="Ebbreu" data-language-autonym="Sicilianu" data-language-local-name="Siciliaans" class="interlanguage-link-target"><span>Sicilianu</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco badge-Q70893996 mw-list-item" title=""><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Jews" title="Jews – Schots" lang="sco" hreflang="sco" data-title="Jews" data-language-autonym="Scots" data-language-local-name="Schots" class="interlanguage-link-target"><span>Scots</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh mw-list-item"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Jevreji" title="Jevreji – Servo-Kroatisch" lang="sh" hreflang="sh" data-title="Jevreji" data-language-autonym="Srpskohrvatski / српскохрватски" data-language-local-name="Servo-Kroatisch" class="interlanguage-link-target"><span>Srpskohrvatski / српскохрватски</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-si mw-list-item"><a href="https://si.wikipedia.org/wiki/%E0%B6%BA%E0%B7%94%E0%B6%AF%E0%B7%99%E0%B7%80%E0%B7%94%E0%B7%80%E0%B7%9D" title="යුදෙවුවෝ – Singalees" lang="si" hreflang="si" data-title="යුදෙවුවෝ" data-language-autonym="සිංහල" data-language-local-name="Singalees" class="interlanguage-link-target"><span>සිංහල</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-simple mw-list-item"><a href="https://simple.wikipedia.org/wiki/Jew" title="Jew – Simple English" lang="en-simple" hreflang="en-simple" data-title="Jew" data-language-autonym="Simple English" data-language-local-name="Simple English" class="interlanguage-link-target"><span>Simple English</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sk mw-list-item"><a href="https://sk.wikipedia.org/wiki/%C5%BDidia" title="Židia – Slowaaks" lang="sk" hreflang="sk" data-title="Židia" data-language-autonym="Slovenčina" data-language-local-name="Slowaaks" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenčina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sl mw-list-item"><a href="https://sl.wikipedia.org/wiki/Judje" title="Judje – Sloveens" lang="sl" hreflang="sl" data-title="Judje" data-language-autonym="Slovenščina" data-language-local-name="Sloveens" class="interlanguage-link-target"><span>Slovenščina</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sn mw-list-item"><a href="https://sn.wikipedia.org/wiki/Vajudha" title="Vajudha – Shona" lang="sn" hreflang="sn" data-title="Vajudha" data-language-autonym="ChiShona" data-language-local-name="Shona" class="interlanguage-link-target"><span>ChiShona</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sq mw-list-item"><a href="https://sq.wikipedia.org/wiki/Jahudit%C3%AB" title="Jahuditë – Albanees" lang="sq" hreflang="sq" data-title="Jahuditë" data-language-autonym="Shqip" data-language-local-name="Albanees" class="interlanguage-link-target"><span>Shqip</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr mw-list-item"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%88%D0%B5%D0%B2%D1%80%D0%B5%D1%98%D0%B8" title="Јевреји – Servisch" lang="sr" hreflang="sr" data-title="Јевреји" data-language-autonym="Српски / srpski" data-language-local-name="Servisch" class="interlanguage-link-target"><span>Српски / srpski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-su mw-list-item"><a href="https://su.wikipedia.org/wiki/Yahudi" title="Yahudi – Soendanees" lang="su" hreflang="su" data-title="Yahudi" data-language-autonym="Sunda" data-language-local-name="Soendanees" class="interlanguage-link-target"><span>Sunda</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv mw-list-item"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Judar" title="Judar – Zweeds" lang="sv" hreflang="sv" data-title="Judar" data-language-autonym="Svenska" data-language-local-name="Zweeds" class="interlanguage-link-target"><span>Svenska</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sw mw-list-item"><a href="https://sw.wikipedia.org/wiki/Wayahudi" title="Wayahudi – Swahili" lang="sw" hreflang="sw" data-title="Wayahudi" data-language-autonym="Kiswahili" data-language-local-name="Swahili" class="interlanguage-link-target"><span>Kiswahili</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-szl mw-list-item"><a href="https://szl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBydy" title="Żydy – Silezisch" lang="szl" hreflang="szl" data-title="Żydy" data-language-autonym="Ślůnski" data-language-local-name="Silezisch" class="interlanguage-link-target"><span>Ślůnski</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ta mw-list-item"><a href="https://ta.wikipedia.org/wiki/%E0%AE%AF%E0%AF%82%E0%AE%A4%E0%AE%B0%E0%AF%8D" title="யூதர் – Tamil" lang="ta" hreflang="ta" data-title="யூதர்" data-language-autonym="தமிழ்" data-language-local-name="Tamil" class="interlanguage-link-target"><span>தமிழ்</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-th mw-list-item"><a href="https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%A2%E0%B8%B4%E0%B8%A7" title="ชาวยิว – Thai" lang="th" hreflang="th" data-title="ชาวยิว" data-language-autonym="ไทย" data-language-local-name="Thai" class="interlanguage-link-target"><span>ไทย</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tl mw-list-item"><a href="https://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_Hudyo" title="Mga Hudyo – Tagalog" lang="tl" hreflang="tl" data-title="Mga Hudyo" data-language-autonym="Tagalog" data-language-local-name="Tagalog" class="interlanguage-link-target"><span>Tagalog</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tly mw-list-item"><a href="https://tly.wikipedia.org/wiki/J%C9%99hudijon" title="Jəhudijon – Talysh" lang="tly" hreflang="tly" data-title="Jəhudijon" data-language-autonym="Tolışi" data-language-local-name="Talysh" class="interlanguage-link-target"><span>Tolışi</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr mw-list-item"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Yahudiler" title="Yahudiler – Turks" lang="tr" hreflang="tr" data-title="Yahudiler" data-language-autonym="Türkçe" data-language-local-name="Turks" class="interlanguage-link-target"><span>Türkçe</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tt mw-list-item"><a href="https://tt.wikipedia.org/wiki/%D0%AF%D2%BB%D2%AF%D0%B4%D0%BB%D3%99%D1%80" title="Яһүдләр – Tataars" lang="tt" hreflang="tt" data-title="Яһүдләр" data-language-autonym="Татарча / tatarça" data-language-local-name="Tataars" class="interlanguage-link-target"><span>Татарча / tatarça</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ug mw-list-item"><a href="https://ug.wikipedia.org/wiki/%D9%8A%DB%95%DA%BE%DB%87%D8%AF%D9%89%D9%84%D8%A7%D8%B1" title="يەھۇدىلار – Oeigoers" lang="ug" hreflang="ug" data-title="يەھۇدىلار" data-language-autonym="ئۇيغۇرچە / Uyghurche" data-language-local-name="Oeigoers" class="interlanguage-link-target"><span>ئۇيغۇرچە / Uyghurche</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk mw-list-item"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%84%D0%B2%D1%80%D0%B5%D1%97" title="Євреї – Oekraïens" lang="uk" hreflang="uk" data-title="Євреї" data-language-autonym="Українська" data-language-local-name="Oekraïens" class="interlanguage-link-target"><span>Українська</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur mw-list-item"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%DB%81%D9%88%D8%AF" title="یہود – Urdu" lang="ur" hreflang="ur" data-title="یہود" data-language-autonym="اردو" data-language-local-name="Urdu" class="interlanguage-link-target"><span>اردو</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uz mw-list-item"><a href="https://uz.wikipedia.org/wiki/Yahudiylar" title="Yahudiylar – Oezbeeks" lang="uz" hreflang="uz" data-title="Yahudiylar" data-language-autonym="Oʻzbekcha / ўзбекча" data-language-local-name="Oezbeeks" class="interlanguage-link-target"><span>Oʻzbekcha / ўзбекча</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi mw-list-item"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Ng%C6%B0%E1%BB%9Di_Do_Th%C3%A1i" title="Người Do Thái – Vietnamees" lang="vi" hreflang="vi" data-title="Người Do Thái" data-language-autonym="Tiếng Việt" data-language-local-name="Vietnamees" class="interlanguage-link-target"><span>Tiếng Việt</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-war mw-list-item"><a href="https://war.wikipedia.org/wiki/Hudeyo" title="Hudeyo – Waray" lang="war" hreflang="war" data-title="Hudeyo" data-language-autonym="Winaray" data-language-local-name="Waray" class="interlanguage-link-target"><span>Winaray</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-wuu mw-list-item"><a href="https://wuu.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E4%BA%BA" title="犹太人 – Wuyu" lang="wuu" hreflang="wuu" data-title="犹太人" data-language-autonym="吴语" data-language-local-name="Wuyu" class="interlanguage-link-target"><span>吴语</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf mw-list-item"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%A3%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%94%E1%83%A4%E1%83%98" title="ურიეფი – Mingreels" lang="xmf" hreflang="xmf" data-title="ურიეფი" data-language-autonym="მარგალური" data-language-local-name="Mingreels" class="interlanguage-link-target"><span>მარგალური</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-yi mw-list-item"><a href="https://yi.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7%99%D7%93" title="ייד – Jiddisch" lang="yi" hreflang="yi" data-title="ייד" data-language-autonym="ייִדיש" data-language-local-name="Jiddisch" class="interlanguage-link-target"><span>ייִדיש</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zea mw-list-item"><a href="https://zea.wikipedia.org/wiki/Jo%C3%B4d%27n" title="Joôd'n – Zeeuws" lang="zea" hreflang="zea" data-title="Joôd'n" data-language-autonym="Zeêuws" data-language-local-name="Zeeuws" class="interlanguage-link-target"><span>Zeêuws</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zgh mw-list-item"><a href="https://zgh.wikipedia.org/wiki/%E2%B5%93%E2%B4%B7%E2%B4%B0%E2%B5%A2%E2%B5%8F" title="ⵓⴷⴰⵢⵏ – Standaard Marokkaanse Tamazight" lang="zgh" hreflang="zgh" data-title="ⵓⴷⴰⵢⵏ" data-language-autonym="ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ" data-language-local-name="Standaard Marokkaanse Tamazight" class="interlanguage-link-target"><span>ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⴰⵏⴰⵡⴰⵢⵜ</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh mw-list-item"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%8A%B9%E5%A4%AA%E4%BA%BA" title="犹太人 – Chinees" lang="zh" hreflang="zh" data-title="犹太人" data-language-autonym="中文" data-language-local-name="Chinees" class="interlanguage-link-target"><span>中文</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan mw-list-item"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/I%C3%BB-th%C3%A0i-l%C3%A2ng" title="Iû-thài-lâng – Minnanyu" lang="nan" hreflang="nan" data-title="Iû-thài-lâng" data-language-autonym="閩南語 / Bân-lâm-gú" data-language-local-name="Minnanyu" class="interlanguage-link-target"><span>閩南語 / Bân-lâm-gú</span></a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-yue mw-list-item"><a href="https://zh-yue.wikipedia.org/wiki/%E7%8C%B6%E5%A4%AA%E4%BA%BA" title="猶太人 – Kantonees" lang="yue" hreflang="yue" data-title="猶太人" data-language-autonym="粵語" data-language-local-name="Kantonees" class="interlanguage-link-target"><span>粵語</span></a></li> </ul> <div class="after-portlet after-portlet-lang"><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7325#sitelinks-wikipedia" title="Taalkoppelingen bewerken" class="wbc-editpage">Koppelingen bewerken</a></span></div> </div> </div> </div> </header> <div class="vector-page-toolbar"> <div class="vector-page-toolbar-container"> <div id="left-navigation"> <nav aria-label="Naamruimten"> <div id="p-associated-pages" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-associated-pages" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-nstab-main" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Joden" title="Inhoudspagina bekijken [c]" accesskey="c"><span>Artikel</span></a></li><li id="ca-talk" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Overleg:Joden" rel="discussion" title="Overleg over deze pagina [t]" accesskey="t"><span>Overleg</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown emptyPortlet" > <input type="checkbox" id="vector-variants-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-variants-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Taalvariant wijzigen" > <label id="vector-variants-dropdown-label" for="vector-variants-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Nederlands</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="p-variants" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-variants emptyPortlet" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> </ul> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> <div id="right-navigation" class="vector-collapsible"> <nav aria-label="Weergaven"> <div id="p-views" class="vector-menu vector-menu-tabs mw-portlet mw-portlet-views" > <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-view" class="selected vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/wiki/Joden"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-viewsource" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Joden&action=edit" title="Deze pagina is beveiligd.
U kunt wel de broncode bekijken. [e]" accesskey="e"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-history" class="vector-tab-noicon mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Joden&action=history" title="Eerdere versies van deze pagina [h]" accesskey="h"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> </nav> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown vector-page-tools-dropdown" > <input type="checkbox" id="vector-page-tools-dropdown-checkbox" role="button" aria-haspopup="true" data-event-name="ui.dropdown-vector-page-tools-dropdown" class="vector-dropdown-checkbox " aria-label="Hulpmiddelen" > <label id="vector-page-tools-dropdown-label" for="vector-page-tools-dropdown-checkbox" class="vector-dropdown-label cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--fake-button--enabled cdx-button--weight-quiet" aria-hidden="true" ><span class="vector-dropdown-label-text">Hulpmiddelen</span> </label> <div class="vector-dropdown-content"> <div id="vector-page-tools-unpinned-container" class="vector-unpinned-container"> <div id="vector-page-tools" class="vector-page-tools vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-page-tools-pinnable-header vector-pinnable-header-unpinned" data-feature-name="page-tools-pinned" data-pinnable-element-id="vector-page-tools" data-pinned-container-id="vector-page-tools-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-page-tools-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Hulpmiddelen</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-page-tools.unpin">verbergen</button> </div> <div id="p-cactions" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-cactions emptyPortlet vector-has-collapsible-items" title="Meer opties" > <div class="vector-menu-heading"> Handelingen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="ca-more-view" class="selected vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/wiki/Joden"><span>Lezen</span></a></li><li id="ca-more-viewsource" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Joden&action=edit"><span>Brontekst bekijken</span></a></li><li id="ca-more-history" class="vector-more-collapsible-item mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Joden&action=history"><span>Geschiedenis weergeven</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-tb" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-tb" > <div class="vector-menu-heading"> Algemeen </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="t-whatlinkshere" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:VerwijzingenNaarHier/Joden" title="Lijst met alle pagina's die naar deze pagina verwijzen [j]" accesskey="j"><span>Links naar deze pagina</span></a></li><li id="t-recentchangeslinked" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:RecenteWijzigingenGelinkt/Joden" rel="nofollow" title="Recente wijzigingen in pagina's waar deze pagina naar verwijst [k]" accesskey="k"><span>Gerelateerde wijzigingen</span></a></li><li id="t-upload" class="mw-list-item"><a href="//commons.wikimedia.org/wiki/Special:UploadWizard?uselang=nl" title="Bestanden uploaden [u]" accesskey="u"><span>Bestand uploaden</span></a></li><li id="t-specialpages" class="mw-list-item"><a href="/wiki/Speciaal:SpecialePaginas" title="Lijst met alle speciale pagina's [q]" accesskey="q"><span>Speciale pagina's</span></a></li><li id="t-permalink" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Joden&oldid=67991679" title="Permanente koppeling naar deze versie van deze pagina"><span>Permanente koppeling</span></a></li><li id="t-info" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Joden&action=info" title="Meer informatie over deze pagina"><span>Paginagegevens</span></a></li><li id="t-cite" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Citeren&page=Joden&id=67991679&wpFormIdentifier=titleform" title="Informatie over hoe u deze pagina kunt citeren"><span>Deze pagina citeren</span></a></li><li id="t-urlshortener" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:UrlShortener&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FJoden"><span>Verkorte URL verkrijgen</span></a></li><li id="t-urlshortener-qrcode" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:QrCode&url=https%3A%2F%2Fnl.wikipedia.org%2Fwiki%2FJoden"><span>QR-code downloaden</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-coll-print_export" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-coll-print_export" > <div class="vector-menu-heading"> Afdrukken/exporteren </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li id="coll-create_a_book" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:Boek&bookcmd=book_creator&referer=Joden"><span>Boek aanmaken</span></a></li><li id="coll-download-as-rl" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Speciaal:DownloadAsPdf&page=Joden&action=show-download-screen"><span>Downloaden als PDF</span></a></li><li id="t-print" class="mw-list-item"><a href="/w/index.php?title=Joden&printable=yes" title="Printvriendelijke versie van deze pagina [p]" accesskey="p"><span>Afdrukversie</span></a></li> </ul> </div> </div> <div id="p-wikibase-otherprojects" class="vector-menu mw-portlet mw-portlet-wikibase-otherprojects" > <div class="vector-menu-heading"> In andere projecten </div> <div class="vector-menu-content"> <ul class="vector-menu-content-list"> <li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons mw-list-item"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jews" hreflang="en"><span>Wikimedia Commons</span></a></li><li id="t-wikibase" class="wb-otherproject-link wb-otherproject-wikibase-dataitem mw-list-item"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Special:EntityPage/Q7325" title="Koppeling naar item in verbonden gegevensrepository [g]" accesskey="g"><span>Wikidata-item</span></a></li> </ul> </div> </div> </div> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> </div> <div class="vector-column-end"> <div class="vector-sticky-pinned-container"> <nav class="vector-page-tools-landmark" aria-label="Paginahulpmiddelen"> <div id="vector-page-tools-pinned-container" class="vector-pinned-container"> </div> </nav> <nav class="vector-appearance-landmark" aria-label="Uiterlijk"> <div id="vector-appearance-pinned-container" class="vector-pinned-container"> <div id="vector-appearance" class="vector-appearance vector-pinnable-element"> <div class="vector-pinnable-header vector-appearance-pinnable-header vector-pinnable-header-pinned" data-feature-name="appearance-pinned" data-pinnable-element-id="vector-appearance" data-pinned-container-id="vector-appearance-pinned-container" data-unpinned-container-id="vector-appearance-unpinned-container" > <div class="vector-pinnable-header-label">Uiterlijk</div> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-pin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.pin">naar zijbalk verplaatsen</button> <button class="vector-pinnable-header-toggle-button vector-pinnable-header-unpin-button" data-event-name="pinnable-header.vector-appearance.unpin">verbergen</button> </div> </div> </div> </nav> </div> </div> <div id="bodyContent" class="vector-body" aria-labelledby="firstHeading" data-mw-ve-target-container> <div class="vector-body-before-content"> <div class="mw-indicators"> </div> <div id="siteSub" class="noprint">Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie</div> </div> <div id="contentSub"><div id="mw-content-subtitle"></div></div> <div id="mw-content-text" class="mw-body-content"><div class="mw-content-ltr mw-parser-output" lang="nl" dir="ltr"><div id="sjabloon_zie_artikel" class="hatnote" style="padding:0.5em; margin-bottom:0.5em; border-bottom:1px solid #aaa; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Voor een bespreking van de joodse religie, zie <a href="/wiki/Jodendom" title="Jodendom">jodendom</a>. Voor de spelling van woorden met betrekking tot het jodendom, zie <a href="/wiki/Joden_(spelling)" title="Joden (spelling)">Joden (spelling)</a>.</i> </div> <table class="infobox" cellpadding="1" cellspacing="1"> <tbody><tr> <th class="infobox-kop notheme" style="color:inherit; text-align:center; font-size:120%;" colspan="3">Joden (<i>יְהוּדִים</i>) </th></tr> <tr> <td style="text-align:center; padding:0;" colspan="3"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Jews_montage.jpg" class="mw-file-description"><img alt="Bekende Joden: van links naar rechts Judas Maccabeus, Josephus, Akiva ben Joseph, Maimonides, Baruch Spinoza, Sigmund Freud, Sholem Aleichem, Albert Einstein, Emmy Noether, David Ben-Gurion, Marc Chagall en Natalie Portman" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Jews_montage.jpg/266px-Jews_montage.jpg" decoding="async" width="266" height="266" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c6/Jews_montage.jpg/399px-Jews_montage.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/Jews_montage.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></a></span> </td></tr> <tr> <td style="text-align:center;" colspan="3"><div style="font-size:90%">Bekende Joden: van links naar rechts <a href="/wiki/Judas_Maccabeus" class="mw-redirect" title="Judas Maccabeus">Judas Maccabeus</a>, <a href="/wiki/Flavius_Josephus" title="Flavius Josephus">Josephus</a>, <a href="/wiki/Akiva_ben_Joseph" class="mw-redirect" title="Akiva ben Joseph">Akiva ben Joseph</a>, <a href="/wiki/Maimonides" title="Maimonides">Maimonides</a>, <a href="/wiki/Baruch_Spinoza" class="mw-redirect" title="Baruch Spinoza">Baruch Spinoza</a>, <a href="/wiki/Sigmund_Freud" title="Sigmund Freud">Sigmund Freud</a>, <a href="/wiki/Sholem_Aleichem" class="mw-redirect" title="Sholem Aleichem">Sholem Aleichem</a>, <a href="/wiki/Albert_Einstein" title="Albert Einstein">Albert Einstein</a>, <a href="/wiki/Emmy_Noether" title="Emmy Noether">Emmy Noether</a>, <a href="/wiki/David_Ben-Gurion" title="David Ben-Gurion">David Ben-Gurion</a>, <a href="/wiki/Marc_Chagall" title="Marc Chagall">Marc Chagall</a> en <a href="/wiki/Natalie_Portman" title="Natalie Portman">Natalie Portman</a></div> </td></tr> <tr> <th>Totale bevolking </th> <td colspan="2">13 à 14,6 miljoen </td></tr> <tr> <th>Verspreiding </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Isra%C3%ABl" title="Israël">Israël</a>, in de <a href="/wiki/Joodse_diaspora" title="Joodse diaspora">diaspora</a> wereldwijd (voornamelijk <a href="/wiki/Europa_(werelddeel)" title="Europa (werelddeel)">Europa</a> en <a href="/wiki/Noord-Amerika" title="Noord-Amerika">Noord-Amerika</a>) </td></tr> <tr> <th>Taal </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a>, <a href="/wiki/Jiddisch" title="Jiddisch">Jiddisch</a>, <a href="/wiki/Ladino_(Sefardische_taal)" title="Ladino (Sefardische taal)">Ladino</a>, andere <a href="/w/index.php?title=Joodse_talen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Joodse talen (de pagina bestaat niet)">Joodse talen</a>, in de diaspora ook plaatselijke omgangstaal (onder andere <a href="/wiki/Engels" title="Engels">Engels</a> en <a href="/wiki/Russisch" title="Russisch">Russisch</a>) </td></tr> <tr> <th>Geloof </th> <td colspan="2"><a href="/wiki/Jodendom" title="Jodendom">Jodendom</a> </td></tr> <tr> <th>Verwante groepen </th> <td colspan="2">Andere <a href="/wiki/Semieten" title="Semieten">Semitische volkeren</a> </td></tr> <tr> <td class="infobox-kop notheme center" style="color:inherit;" colspan="3"> <table cellspacing="0" cellpadding="0"> <tbody><tr> <td style="vertical-align:middle;"><b>Portaal</b>  <span class="noviewer" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Portal.svg" class="mw-file-description" title="Portaalicoon"><img alt="Portaalicoon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/22px-Portal.svg.png" decoding="async" width="22" height="20" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/33px-Portal.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c9/Portal.svg/44px-Portal.svg.png 2x" data-file-width="36" data-file-height="32" /></a></span>   </td> <td class="ta-left"><b><a href="/wiki/Portaal:Landen_%26_Volken" title="Portaal:Landen & Volken">Landen & Volken</a> </b> </td></tr></tbody></table> </td></tr> </tbody></table> <p>De <b>Joden</b> vormen een <a href="/wiki/Volk" title="Volk">volk</a> of <a href="/wiki/Etniciteit" title="Etniciteit">etniciteit</a>, ook bekend als de <b><a href="/wiki/Isra%C3%ABlieten" title="Israëlieten">Israëlieten</a></b>, het <b>Joodse volk</b> of het <b><a href="/wiki/Isra%C3%ABlieten" title="Israëlieten">volk Israël</a></b>. </p> <meta property="mw:PageProp/toc" /> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Geschiedenis">Geschiedenis</h2></div> <p>De oudste geschiedenis van het Joodse volk wordt veelal ontleend aan de <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Hebreeuwse bijbel</a>. Die geschiedenis begint met de vlucht van het volk uit Egypte, 3000-4000 jaar geleden.<sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1"><span class="cite-bracket">[</span>1<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> Daarna ondernam het volk een mythische reis naar het "beloofde land," een gebied rond het huidige Israël. Tijdens die reis ontving het volk de <a href="/wiki/Tien_geboden" title="Tien geboden">tien geboden</a> en ontwikkelde het een <a href="/wiki/Monothe%C3%AFsme" title="Monotheïsme">monotheïstische</a> <a href="/wiki/Religie" title="Religie">religie</a> (het <a href="/wiki/Jodendom" title="Jodendom">jodendom</a>). In de periode daarna genoot het meerdere malen zelfbeschikking, maar er was ook sprake van onderdrukking, tijdens de <a href="/wiki/Babylonische_ballingschap" title="Babylonische ballingschap">Babylonische ballingschap</a>. </p><p>Onafhankelijke geschreven historie begint veel later. De Joden werden na een opstand in het jaar 67 door de <a href="/wiki/Romeinse_Rijk" title="Romeinse Rijk">Romeinen</a> vrijwel geheel uit Israël verbannen. De naam Israël werd door de Romeinen veranderd in Palestina-Syria om ook de herinnering aan de Joodse staat uit te wissen. Daarna begon de <a href="/wiki/Joodse_diaspora" title="Joodse diaspora">diaspora</a>, oftewel verspreiding. De Joden hebben sindsdien een bewogen bestaan geleid waarin armoede, <a href="/wiki/Discriminatie" title="Discriminatie">discriminatie</a>, onderdrukking en uitroeiing, maar ook culturele, economische en individuele bloei voorkwamen. Door de jaren heen was de joodse religie, het jodendom, de voornaamste bindende factor tussen de Joden die verspreid over de hele wereld wonen, maar het belijden van deze religie of het volgen van de joodse tradities is geen vereiste om tot het Joodse volk te behoren. </p><p>Sinds de opkomst van het <a href="/wiki/Nationalisme" title="Nationalisme">nationalisme</a> en de <a href="/wiki/Verlichting_(stroming)" title="Verlichting (stroming)">Verlichting</a> hebben ook Joden een transitie ondergaan waardoor velen zich minder als een volk en meer als een etnische of <a href="/w/index.php?title=Etnoreligieuze_gemeenschap&action=edit&redlink=1" class="new" title="Etnoreligieuze gemeenschap (de pagina bestaat niet)">etnoreligieuze gemeenschap</a> binnen andere volken zijn gaan zien. Deelname aan alle aspecten van het maatschappelijk leven kon nu toenemen. </p><p>Tijdens de diaspora ontstond op veel plaatsen <a href="/wiki/Antisemitisme" title="Antisemitisme">antisemitisme</a>, een vorm van <a href="/wiki/Racisme" title="Racisme">racisme</a>. Als reactie op het antisemitisme ontstond met name vanuit <a href="/wiki/Oost-Europa" title="Oost-Europa">Oost-</a> en <a href="/wiki/Centraal-Europa" title="Centraal-Europa">Centraal-Europa</a> een Joodse nationale beweging, het <a href="/wiki/Zionisme" title="Zionisme">Zionisme</a>. De zionisten streefden naar een eigen land voor Joden. In eerste instantie werd aan Ethiopië gedacht, later, door de <a href="/w/index.php?title=Balfour-declaration&action=edit&redlink=1" class="new" title="Balfour-declaration (de pagina bestaat niet)">Balfour-declaration</a>, werd dit Palestina. Een deel van de zionisten <a href="/wiki/Menselijke_migratie" title="Menselijke migratie">emigreerden</a> dan ook naar dat gebied. Er werd land gekocht en de eerste zionisten maakten een begin met het koloniseren en cultiveren van het land. Later werd dit voortgezet in de traditie van de <a href="/wiki/Kibbutz" class="mw-redirect" title="Kibbutz">Kibbutz</a>. Na de eerste maar vooral na de tweede wereldoorlog nam de migratie naar Israël toe en groeide de Joodse gemeenschap in het toenmalig <a href="/wiki/Ottomaanse_Rijk" title="Ottomaanse Rijk">Ottomaanse</a> en later <a href="/wiki/Verenigd_Koninkrijk" title="Verenigd Koninkrijk">Britse</a> <a href="/wiki/Mandaatgebied_Palestina" title="Mandaatgebied Palestina">mandaatgebied Palestina</a>. </p><p>Niet alle Joden zijn echter zionist, velen zijn vooral loyaal aan hun nationaliteit vanuit hun geboorteland, naast de verbondenheid met hun historische/etnische afkomst. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Aantal_Joden">Aantal Joden</h2></div> <p>Het exact tellen en registreren van Joden of andere etnische groepen binnen naties stuit op bezwaren. Niettemin bestaan er schattingen van het aantal Joden. </p><p>Vóór de <a href="/wiki/Tweede_Wereldoorlog" title="Tweede Wereldoorlog">Tweede Wereldoorlog</a> bedroeg het aantal Joden wereldwijd naar schatting ongeveer 18 miljoen. Na de genocide van de <a href="/wiki/Holocaust" title="Holocaust">Holocaust</a> (<a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a>: <a href="/wiki/Holocaust" title="Holocaust">שואה</a>, uitspraak: sj<u>o</u>•a) door de <a href="/wiki/Nazi" title="Nazi">nazi</a>'s tijdens die Tweede Wereldoorlog waren daar nog ongeveer 12 miljoen van over. In 2018 lopen de schattingen uiteen van 13 tot 14,6 miljoen Joden. Uitgaande van de laagste schatting (13 miljoen in 2005) leven ongeveer 5,7 miljoen Joden in <a href="/wiki/Noord-Amerika" title="Noord-Amerika">Noord-Amerika</a> (waarvan 5,3 miljoen in de <a href="/wiki/Verenigde_Staten" title="Verenigde Staten">Verenigde Staten</a> en 0,4 miljoen in <a href="/wiki/Canada" title="Canada">Canada</a>), 5,3 miljoen in <a href="/wiki/Azi%C3%AB" title="Azië">Azië</a> (waarvan het merendeel in Israël), 1,5 miljoen in <a href="/wiki/Europa_(werelddeel)" title="Europa (werelddeel)">Europa</a> (waarvan 0,5 miljoen in <a href="/wiki/Frankrijk" title="Frankrijk">Frankrijk</a>), 0,3 miljoen in <a href="/wiki/Zuid-Amerika" title="Zuid-Amerika">Zuid-Amerika</a>, 0,1 miljoen in <a href="/wiki/Australi%C3%AB_(continent)" title="Australië (continent)">Australië</a>/<a href="/wiki/Oceani%C3%AB" title="Oceanië">Oceanië</a> en ongeveer evenveel in <a href="/wiki/Afrika" title="Afrika">Afrika</a>. In het jaar 2000 waren er rond de 33.000 <a href="/wiki/Joden_in_Nederland" class="mw-redirect" title="Joden in Nederland">Nederlandse Joden</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Etymologie">Etymologie</h2></div> <p>De term <i>Joden</i> (Hebreeuws יהודי - <i>Jehoedi</i>) is afkomstig van de naam <a href="/wiki/Juda_(zoon_van_Jakob)" title="Juda (zoon van Jakob)">Juda</a> (Hebreeuws יהודה - <i>Jehoeda</i>), die de vierde zoon van <a href="/wiki/Aartsvader" title="Aartsvader">aartsvader</a> <a href="/wiki/Jakob_(aartsvader)" title="Jakob (aartsvader)">Jakob</a> was. </p><p>Oorspronkelijk was een <i>Jehoed</i> een lid van de <a href="/wiki/Juda_(stam)" title="Juda (stam)">Stam van Juda</a>. Later werd de naam toegepast op alle burgers van het <a href="/wiki/Koninkrijk_Juda" title="Koninkrijk Juda">koninkrijk Juda</a> die zich rekenden tot de afstammelingen van Jakob, alias Israël. Het andere deel van het voormalige koninkrijk Israël (dat ongeveer 100 jaar bestaan heeft, onder de koningen <a href="/wiki/Saul" title="Saul">Saul</a>, <a href="/wiki/Koning_David" title="Koning David">David</a> en <a href="/wiki/Salomo" title="Salomo">Salomo</a>) bleef koninkrijk Israël heten en de inwoners ervan, die zich ook tot de afstammelingen van Jakob rekenden, heetten nog lang Israëlieten. Tegenwoordig wordt voor het volk Israël voornamelijk de term Joden gebruikt. </p><p>Aangezien de namen van religies niet met <a href="/wiki/Hoofdletter" class="mw-redirect" title="Hoofdletter">hoofdletters</a> worden geschreven, wordt 'joods' met een kleine letter geschreven als het om de religie gaat; als het om het Joodse volk gaat, dan wordt 'Joods' wel met een hoofdletter geschreven.<sup id="cite_ref-2" class="reference"><a href="#cite_note-2"><span class="cite-bracket">[</span>2<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Wie_is_Joods?"><span id="Wie_is_Joods.3F"></span>Wie is Joods?</h2></div> <p>De vraag wie Joods is houdt het jodendom vooral vanaf de <a href="/wiki/20e_eeuw" title="20e eeuw">20e eeuw</a> intens bezig. </p><p>De definitie van wie Joods is en Jood-zijn is gebaseerd op de traditionele <a href="/wiki/Halacha" title="Halacha">joodse wetgeving</a> en luidt: <i>Alleen die persoon waarvan de moeder ten tijde van de geboorte een Jodin was of de persoon die zich vrijwillig tot het jodendom heeft bekeerd op grond van de Joodse wetten is Joods</i>. Er heerst overigens een misvatting dat tot de tijd van de <a href="/wiki/Joodse_tempel" title="Joodse tempel">Tweede Tempel</a> het jodendom ook via de vader kon worden overgedragen, maar dit argument is niet op feiten gebaseerd. Om deze misvatting te ontkrachten brengt de <a href="/wiki/Thora" title="Thora">Thora</a> juist in het boek <a href="/wiki/Deuteronomium" title="Deuteronomium">Deuteronomium</a> 7:1-5 een verbod op gemengde huwelijken. Hierbij vermeldt de Thora dat een kind met alleen een niet-joodse vader van het jodendom verwijderd kan raken, maar dat dit niet het geval is voor een kind van een niet-joodse moeder, aangezien het kind sowieso niet-joods is. In <a href="/wiki/Leviticus" title="Leviticus">Leviticus</a> 24:10 wordt gesproken over de zoon uit de relatie van een Israëlitische vrouw met een Egyptische man die wordt beschouwd als een deel van het volk. En ten slotte verwijst in het jaar 458 v.Chr. de schrijver <a href="/wiki/Ezra_(boek)" title="Ezra (boek)">Ezra</a> hier ook naar in het Bijbelboek Ezra 10:2-3 bij zijn oproep aan de Joodse priesters om te scheiden van hun niet-Joodse vrouwen. </p><p>Volgens sommige meningen zijn Abraham en <a href="/wiki/Sara_(Hebreeuwse_Bijbel)" class="mw-redirect" title="Sara (Hebreeuwse Bijbel)">Sara</a> het begin van het Joodse geslacht. Volgens de meeste meningen is het jodendom evenwel ontstaan bij het massaal accepteren van de Thora op <a href="/wiki/Sina%C3%AFgebergte" title="Sinaïgebergte">de berg Sinaï</a> door de nazaten van de aartsvaders Abraham, Izaak en Jakob. Dit evenement vond plaats na de uittocht uit Egypte in het jaar 1312 v.Chr. (6 Sivan 2448). Aan deze massale acceptatie van de Thora als grondwet ging een massale bekering van het volk vooraf. Evenwel hebben later door de eeuwen heen verschillende mensen zich individueel <a href="/wiki/Bekering#Bekering_tot_het_jodendom" title="Bekering">bekeerd tot het jodendom</a>. Op wat uitzonderingen na, zoals het volk van de <a href="/wiki/Rijk_der_Chazaren" title="Rijk der Chazaren">Chazaren</a>, gaat het meestal om individuen, zoals <a href="/wiki/Ruth_(persoon)" title="Ruth (persoon)">Ruth</a>, <a href="/w/index.php?title=Rabbi_Shemaya&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rabbi Shemaya (de pagina bestaat niet)">Rabbi Shemaya</a>, <a href="/w/index.php?title=Rabbi_Avtalyon&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rabbi Avtalyon (de pagina bestaat niet)">Rabbi Avtalyon</a>, <a href="/w/index.php?title=Rabbi_Meir&action=edit&redlink=1" class="new" title="Rabbi Meir (de pagina bestaat niet)">Rabbi Meir</a>, <a href="/wiki/Onkelos" title="Onkelos">Onkelos</a> en de ouders van <a href="/wiki/Rabbi_Akiva" title="Rabbi Akiva">Rabbi Akiva</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Situatie_per_richting">Situatie per richting</h3></div> <p>Sinds het ontstaan van de conservatieve en liberale jodenbewegingen in de 19e eeuw en het ontstaan van een aanzienlijke seculiere Joodse bevolking en seculiere instituten die het jodendom registreren in de 20e eeuw, zijn er onderling enige verschillen ontstaan in de erkenning wie Joods is: </p> <ul><li>Het <a href="/wiki/Orthodox_jodendom" title="Orthodox jodendom">orthodox jodendom</a> stelt dat iedere persoon die geboren is uit een Joodse moeder of door een orthodoxe rechtbank (בית דין, uitspraak: <i>b<u>eei</u>t d<u>ie</u>n</i>) als uitgekomen is erkend, Joods is. Dat wil zeggen dat ook Joden die een andere religie aanhangen als Joden gelden, zij het dat er voor hen beperkingen gelden in de Joodse eredienst en men soms uit respect voor hun keuze hen ook niet-Joods zal noemen.</li> <li>Voor het <a href="/wiki/Masorti_jodendom" class="mw-redirect" title="Masorti jodendom">conservatief jodendom</a> gelden dezelfde regels, maar zij erkennen ook degenen die bij hen zijn uitgekomen (en hun nageslacht) als Joods.</li> <li>Bij vele gemeenten in het <a href="/wiki/Liberaal_jodendom" title="Liberaal jodendom">liberaal jodendom</a> gelden verschillende regels: iedereen die ten minste één Joodse ouder heeft kan toetreden tot het jodendom, maar moet dit wel actief doen. Daarentegen zijn mensen die een andere religie aanhangen geen Joden meer. Bovendien kunnen kinderen van mensen die nooit in contact met het jodendom zijn getreden het niet claimen. Bekeringen zijn wel eenvoudiger te voltooien dan bij de bovenstaande richtingen.</li> <li>Voor seculiere instellingen, zoals het Ministerie van Binnenlandse Zaken van Israël en de Hillel-studentenhuizen in de VS, geldt vaak een mengeling van de bovenstaande wetten. Mensen met een Joodse moeder worden altijd erkend. 'Vaderjoden' worden erkend als zij expliciet door liberale <a href="/wiki/Rabbijn" title="Rabbijn">rabbijnen</a> als Joods zijn erkend (in Israël: door rabbijnen buiten Israël). Alle bekeringen tot het jodendom worden erkend (in Israël alleen als ze buiten Israël geschieden).</li> <li>Sinds de invoering van de <a href="/wiki/Mitochondriaal_DNA" title="Mitochondriaal DNA">DNA-techniek</a> is het volgens wetenschapper <a href="/wiki/Evelien_Gans" title="Evelien Gans">Evelien Gans</a> (bijzonder hoogleraar hedendaags jodendom) achterhaald om voor het bepalen van iemands Joodse achtergrond uitsluitend te kijken naar de lijn van de moeder. Volgens haar is iemand Jood als hij of zij een Joodse vader en/of een Joodse moeder heeft.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3"><span class="cite-bracket">[</span>3<span class="cite-bracket">]</span></a></sup><sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4"><span class="cite-bracket">[</span>4<span class="cite-bracket">]</span></a></sup></li></ul> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Situatie_per_gemeenschap">Situatie per gemeenschap</h3></div> <p>In de VS, het land met de grootste Joodse gemeenschap, volgt elke richting zijn eigen bepalingen. Een vrij vergaand compromis geldt voornamelijk voor de studentenhuizen, die door rabbijnen en bestuursleden uit verschillende richtingen worden geleid, onder andere om jonge mensen op huwbare leeftijd met een zo breed mogelijk Joods publiek in contact te laten komen. In de VS bestaat sinds begin 20e eeuw de vrijzinnige <a href="/wiki/Reconstructionistisch_jodendom" title="Reconstructionistisch jodendom">reconstructionistische stroming</a>. In deze stroming werd in de loop der tijd de mogelijkheid van een vrouwelijke rabbijn ingevoerd en volledige gelijkwaardigheid qua sekse, kleur en geaardheid; ook hier is iedereen welkom die ten minste één Joodse ouder heeft.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5"><span class="cite-bracket">[</span>5<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>In Israël, waar de op een na grootste gemeenschap leeft, is de vraag 'Wie is Joods?' een bijzonder precair onderwerp, waar traditioneel de religieuze <a href="/wiki/Politieke_partij" title="Politieke partij">politieke partijen</a> en sinds kort ook <a href="/wiki/Shinui" title="Shinui">Shinui</a> (Hebreeuws: שינוי. uitspraak: <u>sji</u>•noe•ie) veel politiek kapitaal op zetten. Sinds het uitbreiden van de basiswetten is het oppergerechtshof veel actiever geworden in het scheppen van juridische <a href="/wiki/Precedent" title="Precedent">precedenten</a>, zodat de status quo steeds vaker door deze instelling wordt bepaald. De huidige status quo in Israël is dat het orthodoxe jodendom vrijwel een <a href="/wiki/Monopolie" title="Monopolie">monopolie</a> heeft op de besluitvorming binnen Israël, maar dat beslissingen door de niet-orthodoxe richtingen buiten Israël geheel worden erkend. </p><p>Ook in Nederland heeft het gerechtshof zich indirect met het vraagstuk bemoeid. De orthodoxe en de zeer kleine masorti-bewegingen hebben dezelfde bepalingen als elders (zie hierboven). De liberale beweging in Nederland is echter meestal wat conservatiever dan die in de VS (onder meer omdat de masorti-beweging in Nederland klein en nieuw is), maar sinds 1995 is er in <a href="/wiki/Amsterdam_(gemeente)" title="Amsterdam (gemeente)">Amsterdam</a> ook een liberale gemeente in de Amerikaanse stijl, <a href="/wiki/Beit_Ha%27Chidush" title="Beit Ha'Chidush">Beit Ha'Chidush</a>, met een vrouwelijke rabbijn, die vaderjoden en homoseksuelen actief aanmoedigt lid te worden. In <a href="/wiki/Delft" title="Delft">Delft</a> bestaat sinds 2005 de Open Joodse Gemeente <a href="/wiki/OJG_Klal_Yisrael" title="OJG Klal Yisrael">Klal Yisrael</a>, die behoort tot de reconstructionistische stroming.<sup id="cite_ref-6" class="reference"><a href="#cite_note-6"><span class="cite-bracket">[</span>6<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Situatie_in_de_Tweede_Wereldoorlog">Situatie in de Tweede Wereldoorlog</h3></div> <p>De nazi's kondigden in 1935 de <a href="/wiki/Rassenwetten_van_Neurenberg" title="Rassenwetten van Neurenberg">Rassenwetten van Neurenberg</a> af. Hierin werd getracht een "zuiver Germaans ras" terug te krijgen. Feitelijk was de hieraan ten grondslag liggende <a href="/wiki/Eugenetica" title="Eugenetica">eugenetica</a> zowel in strijd met de <a href="/wiki/Genetica" title="Genetica">genetica</a> als met de Joodse religie. Hierdoor kwam het incidenteel voor dat mensen die vier volgens de Neurenberger wetten niet-Joodse voorouders hadden, volgens die zelfde wetten zelf wel als "Jood" uit de bus kwamen, terwijl zelfs een praktiserend Jood als "raszuiver Germaan" gezien kon worden. In hun pogingen dit soort verwarring tegen te gaan werden de regels alleen maar ingewikkelder, waardoor uiteindelijk slechts willekeur restte.<sup id="cite_ref-7" class="reference"><a href="#cite_note-7"><span class="cite-bracket">[</span>7<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Beknopte_Joodse_geschiedenis">Beknopte Joodse geschiedenis</h2></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Joodse_geschiedenis" title="Joodse geschiedenis">Joodse geschiedenis</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Geschiedenis_volgens_de_Tenach">Geschiedenis volgens de Tenach</h3></div> <p>De oorsprong van het Joodse volk wordt gezocht rond het einde van de <a href="/wiki/Derde_dynastie_van_Ur" title="Derde dynastie van Ur">derde dynastie van Ur</a> (2070 - circa 1950 v.Chr.), omstreeks de periode van de twaalfde dynastie van de <a href="/wiki/Farao" title="Farao">farao</a>'s in <a href="/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte">Egypte</a> en de eerste <a href="/wiki/Babyloni%C3%AB" title="Babylonië">Babylonische</a> dynastie (circa 1800 - 1500 v.Chr.). </p><p><a href="/wiki/Aartsvader" title="Aartsvader">Aartsvader</a> <a href="/wiki/Abraham" title="Abraham">Abraham</a>, wiens geschiedenis in het <a href="/wiki/Hebreeuwse_Bijbel" title="Hebreeuwse Bijbel">Bijbelboek</a> <a href="/wiki/Genesis_(boek)" title="Genesis (boek)">Genesis</a> staat beschreven, wordt volgens de overlevering beschouwd als de <a href="/wiki/Stamvader" class="mw-redirect" title="Stamvader">stamvader</a> van het volk Israël. Abraham (toen nog Abram) was een <a href="/wiki/Nomade" title="Nomade">nomade</a>, die van <a href="/wiki/Ur_(Sumer)" title="Ur (Sumer)">Ur</a> in het zuidwesten naar <a href="/wiki/Haran" title="Haran">Haran</a> in het noordwesten van <a href="/wiki/Mesopotami%C3%AB" title="Mesopotamië">Mesopotamië</a> trok. Daar gelastte <a href="/wiki/God_(jodendom)" title="God (jodendom)">God</a> hem zijn land en familie te verlaten en in een ander land een eigen volk te stichten. Genesis 12:2: 'Ik zal je tot een groot volk maken, ik zal je zegenen, ik zal je aanzien geven, een bron van zegen zul je zijn'. Abraham gehoorzaamde en vertrok met zijn hele familie en al zijn dienaren en vee naar het land van de <a href="/wiki/Kana%C3%A4n_(gebied)" title="Kanaän (gebied)">Kanaänieten</a> in West-Palestina. Daar bivakkeerde de groep in tenten, groef waterputten voor mensen en vee en trachtte de periodieke droogte te overleven. Wanneer dat moeilijk werd verhuisde men tijdelijk naar de <a href="/wiki/Nijldelta" title="Nijldelta">Nijldelta</a> in <a href="/wiki/Oude_Egypte" title="Oude Egypte">Egypte</a>. </p><p>Volgens de Bijbelse en joodse traditie sloot God met Abraham in Kanaän een plechtig en eeuwig verbond. Het teken daarvan was de <a href="/wiki/Circumcisie" title="Circumcisie">besnijdenis</a>. Deze gewoonte werd van vader op zoon doorgegeven. Nog altijd worden Joodse jongetjes op de achtste dag na hun geboorte mits zij kerngezond zijn tijdens een <a href="/w/index.php?title=Religieuze_plechtigheid&action=edit&redlink=1" class="new" title="Religieuze plechtigheid (de pagina bestaat niet)">religieuze plechtigheid</a> besneden. </p><p>Via Abrahams zoon, aartsvader <a href="/wiki/Aartsvader_Iza%C3%A4k" class="mw-redirect" title="Aartsvader Izaäk">Isaak</a>, diens zoon <a href="/wiki/Jakob_(aartsvader)" title="Jakob (aartsvader)">Jakob</a> en zijn twaalf zonen werd het geloof in de God van Abraham op het snel groeiende volk overgedragen. Ook tijdens het vierhonderdjarige verblijf (het exacte aantal jaren is niet bekend, want er is geen enkel bewijs of spoor van gevonden) in Egypte (mogelijk van circa 1850 - 1450 v.Chr.) bleef wat er reeds bestond aan eigenheid van geloof en rituelen bewaard. </p><p><a href="/wiki/Mozes" title="Mozes">Mozes</a>, afkomstig uit de <a href="/wiki/Stam_(antropologie)" title="Stam (antropologie)">stam</a> <a href="/wiki/Levi_(Bijbel)" class="mw-redirect" title="Levi (Bijbel)">Levi</a>, die volgens de Bijbelse geschiedenis door de dochter van de <a href="/wiki/Farao" title="Farao">farao</a> werd opgevoed, leidde het volk Israël in opdracht van God het land Egypte uit (de <i><a href="/wiki/Uittocht_uit_Egypte" title="Uittocht uit Egypte">exodus</a></i>). In de <a href="/wiki/Woestijn" title="Woestijn">woestijn</a> van de <a href="/wiki/Sina%C3%AF_(schiereiland)" title="Sinaï (schiereiland)">Sinaï</a> ontving het volk via Mozes de <a href="/wiki/Tien_geboden" title="Tien geboden">tien geboden</a> en overige wetgeving en werd een mobiele plaats van samenkomst, de <a href="/wiki/Tabernakel_(Hebreeuwse_Bijbel)" class="mw-redirect" title="Tabernakel (Hebreeuwse Bijbel)">tabernakel</a>, gebouwd. Mozes' opvolger <a href="/wiki/Jozua_(persoon)" title="Jozua (persoon)">Jozua</a> leidde het volk over de <a href="/wiki/Jordaan_(rivier)" title="Jordaan (rivier)">Jordaan</a> het Beloofde Land (Kanaän) binnen. Na een periode van oorlog werd het land, verdeeld in <a href="/w/index.php?title=Stamgebied&action=edit&redlink=1" class="new" title="Stamgebied (de pagina bestaat niet)">stamgebieden</a>, in bezit genomen. Een periode van <a href="/wiki/Richter_(Bijbel)" class="mw-redirect" title="Richter (Bijbel)">richters</a>, <a href="/wiki/Hogepriester" title="Hogepriester">hogepriesters</a> en profeten werd gevolgd door de periode van de koningen. Belangrijk in dit verband is, dat bij vrijwel elke nieuwe ontwikkeling die het volk (en soms een individu) doormaakte, volgens de religieuze joodse traditie het verbond tussen God en Abraham plechtig werd bevestigd. Daarmee werd ook steeds opnieuw het gehele Joodse volk aangespoord God te gehoorzamen en Hem als enige God te dienen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Joden_tijdens_de_Tweede_Tempelperiode">Joden tijdens de Tweede Tempelperiode</h3></div> <p>De tijdens de regering van Salomo gebouwde <a href="/wiki/Tempel_van_Salomo" title="Tempel van Salomo">Eerste Tempel</a> in <a href="/wiki/Jeruzalem" title="Jeruzalem">Jeruzalem</a>, en later de Tweede Tempel, gebouwd door de uit Babylonië teruggekeerde Joden, waren centra van onder meer de nationale viering van joodse feestdagen. Ook hield zich hier het puikje van de joodse religieuze geleerdheid op, werd er recht gesproken en onderwezen in de wet en andere Joodse geschriften. Voor het levend houden van het nationale en religieuze bewustzijn was de tempel van groot belang. </p><p>Na de terugkeer uit de ballingschap was Juda aanvankelijk een onbeduidend tempelstaatje. Na de veroveringen door <a href="/wiki/Alexander_de_Grote" title="Alexander de Grote">Alexander de Grote</a> kwam het eerst onder bestuur van de <a href="/wiki/Ptolemae%C3%ABn" title="Ptolemaeën">Ptolemaeën</a> te staan, later onder bestuur van de <a href="/wiki/Seleucidische_Rijk" title="Seleucidische Rijk">Seleuciden</a>. </p> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Rijk_Herodes_de_Grote.PNG" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Rijk_Herodes_de_Grote.PNG/260px-Rijk_Herodes_de_Grote.PNG" decoding="async" width="260" height="297" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Rijk_Herodes_de_Grote.PNG/390px-Rijk_Herodes_de_Grote.PNG 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Rijk_Herodes_de_Grote.PNG/520px-Rijk_Herodes_de_Grote.PNG 2x" data-file-width="740" data-file-height="845" /></a><figcaption>Het Joodse land tijdens Herodes <i>de Grote</i></figcaption></figure> <p>In 167 v.Chr. brak de <a href="/wiki/Makkabese_opstand" class="mw-redirect" title="Makkabese opstand">Makkabese opstand</a> uit, die er uiteindelijk toe leidde dat er opnieuw een onafhankelijke Joodse staat ontstond, onder de koningsdynastie van de <a href="/wiki/Hasmonee%C3%ABn" title="Hasmoneeën">Hasmoneeën</a>. In deze periode werd het rijk steeds meer uitgebreid, tot het de omvang had die het eens onder koning David gehad had (zie kaartje). </p><p>In 63 v.Chr. kwam er een einde aan de zelfstandige Joodse staat doordat de Romeinen Jeruzalem innamen. In 37 v.Chr. stelden de Romeinen <a href="/wiki/Herodes_I" class="mw-redirect" title="Herodes I">Herodes I</a> (ter onderscheid <i>de Grote</i> genoemd) aan als <a href="/wiki/Vazal" title="Vazal">vazalkoning</a> over het grote Joodse land. Hij bracht het land economische bloei, hoewel alleen de rijken hiervan profiteren. Zijn <a href="/wiki/Restauratie_(gebouw)" title="Restauratie (gebouw)">restauratie</a> van de tempel maakte deze nog meer dan voorheen hét centrum van de joodse religie. De streng gelovige delen van het volk hebben hem zijn cynische machtspolitiek en zijn pogingen om de Joodse en <a href="/wiki/Griekse_beschaving" class="mw-redirect" title="Griekse beschaving">Griekse beschaving</a> te combineren echter nooit vergeven. </p><p>In de <a href="/wiki/Decennium" title="Decennium">decennia</a> die volgden wisselden bestuur door de <a href="/wiki/Herodianen_(dynastie)" title="Herodianen (dynastie)">Herodiaanse dynastie</a> en direct Romeins bestuur elkaar in de verschillende delen van het Joodse land af. </p><p>Groeperingen binnen het jodendom in de tijd van de Tweede Tempelperiode: <a href="/wiki/Farizee%C3%ABn" title="Farizeeën">Farizeeën</a> -- <a href="/wiki/Sadducee%C3%ABn" title="Sadduceeën">Sadduceeën</a> -- <a href="/w/index.php?title=Boethusianen&action=edit&redlink=1" class="new" title="Boethusianen (de pagina bestaat niet)">Boethusianen</a> -- <a href="/wiki/Essenen" title="Essenen">Essenen</a> -- <a href="/w/index.php?title=Qumrangemeenschap&action=edit&redlink=1" class="new" title="Qumrangemeenschap (de pagina bestaat niet)">Qumrangemeenschap</a> -- <a href="/wiki/Zeloten" title="Zeloten">Zeloten</a> -- <a href="/wiki/Sicari%C3%ABrs" class="mw-redirect" title="Sicariërs">Sicariërs</a> -- <a href="/w/index.php?title=Herodianen_(groepering)&action=edit&redlink=1" class="new" title="Herodianen (groepering) (de pagina bestaat niet)">Herodianen</a> -- <a href="/wiki/Samaritanen" title="Samaritanen">Samaritanen</a> </p><p>In 66 groeide de zoveelste opstand tegen de Romeinen uit tot de <a href="/wiki/Joodse_oorlog" class="mw-redirect" title="Joodse oorlog">Joodse oorlog</a>, die eindigde in het jaar 70 met de verwoesting van de Tempel van Jeruzalem en de rest van de stad. Veel Joden werden gedood of als slaaf weggevoerd. </p><p>Na de <a href="/wiki/Bar_Kochba" class="mw-redirect" title="Bar Kochba">Bar Kochba</a> opstand (132-135) werden de Joden verbannen uit Judea en Jeruzalem. Velen gingen naar Galilea, waar ze wel mochten wonen. De grond van Jeruzalem werd omgeploegd, en met puin geëgaliseerd. Jeruzalem werd daarna een puur Romeinse stad. </p> <figure class="mw-default-size mw-halign-left" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Detail_from_Arch_of_Titus.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Detail_from_Arch_of_Titus.jpg/260px-Detail_from_Arch_of_Titus.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Detail_from_Arch_of_Titus.jpg/390px-Detail_from_Arch_of_Titus.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ce/Detail_from_Arch_of_Titus.jpg/520px-Detail_from_Arch_of_Titus.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>De triomftocht van de Romeinen met de geroofde tempelschat - onder meer de <a href="/wiki/Menora" title="Menora">menora</a> - uit Jeruzalem op de binnenzijde van de boog van Titus op het <a href="/wiki/Forum_Romanum" title="Forum Romanum">Forum Romanum</a> te Rome</figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Diaspora">Diaspora</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Joodse_diaspora" title="Joodse diaspora">Joodse diaspora</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>Na de mislukte opstand van <a href="/wiki/Bar_Kochba" class="mw-redirect" title="Bar Kochba">Bar Kochba</a> stond voor Joden de doodstraf op het binnenkomen in Jeruzalem. De Joodse nationale staat eindigde met het verlies van het politieke en religieuze middelpunt. Het geestelijke middelpunt bleef de <a href="/wiki/Synagoge" title="Synagoge">synagoge</a>. </p><p>Veel verdreven Joden vestigden zich in Babylon, waar ze onder de heerschappij van de <a href="/wiki/Parthia" title="Parthia">Parthen</a> tot welstand kwamen. Onder de <a href="/wiki/Sassaniden" title="Sassaniden">Sassaniden</a> vonden vervolgingen plaats door de priesterkaste van de Magiërs, maar onder <a href="/wiki/Arabieren" title="Arabieren">Arabische</a> heerschappij verbeterde de positie van de Joden. </p><p>Van kritiek belang voor het ontstaan van een nieuwe vorm van de Joodse traditie was de ontwikkeling van de <a href="/wiki/Interpretaties" class="mw-redirect" title="Interpretaties">interpretaties</a> van de Thora, die in de <a href="/wiki/Misjna" title="Misjna">Misjna</a> en <a href="/wiki/Talmoed" title="Talmoed">Talmoed</a> werden gevonden. Circa 500 werd de <a href="/wiki/Talmoed#Jeruzalemse_en_Babylonische_Talmoed" title="Talmoed">Babylonische Talmoed</a> voltooid, die bestaat uit de Misjna (leer) en de Gemara (gesprekken over de leer).<br /> Van Babylon trekken de Joden naar <a href="/wiki/Afghanistan" title="Afghanistan">Afghanistan</a>, <a href="/wiki/Perzische_Rijk" title="Perzische Rijk">Perzië</a>, <a href="/wiki/Indi%C3%AB_(regio)" title="Indië (regio)">Indië</a>, <a href="/wiki/Armeni%C3%AB" title="Armenië">Armenië</a> en het <a href="/wiki/Kaukasus_(gebergte)" title="Kaukasus (gebergte)">Kaukasusgebergte</a>. </p><p>Veel Joden werden verkocht in de <a href="/wiki/Slavernij" title="Slavernij">slavernij</a>, terwijl anderen burgers van andere delen van het Romeinse Rijk werden. Dit is de traditionele verklaring voor de diaspora. Nochtans was een meerderheid van de Joden in de oudheid waarschijnlijk nakomeling van mensen in de steden van de <a href="/wiki/Hellenisme" title="Hellenisme">hellenistisch</a>-Romeinse wereld, vooral in <a href="/wiki/Alexandri%C3%AB" title="Alexandrië">Alexandrië</a> (waar kort nadat de stad gesticht was een grote <a href="/wiki/Joodse_gemeenschap_in_Alexandri%C3%AB" title="Joodse gemeenschap in Alexandrië">Joodse gemeenschap</a> was ontstaan) en <a href="/wiki/Klein-Azi%C3%AB" class="mw-redirect" title="Klein-Azië">Klein-Azië</a>. Dezen werden slechts beïnvloed door de diaspora in zijn geestelijke betekenis, in de betekenis van het verlies van de hoeksteen van het joodse credo. Het beleid van bekering, dat de joodse godsdienst in de hellenistische beschaving uitspreidde, zou naar verluidt met de oorlogen tegen de Romeinen geëindigd te zijn. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Joden_in_de_diaspora">Joden in de diaspora</h3></div> <p>Verbonden door hun unieke etniciteit en monotheïstische <a href="/wiki/Religie" title="Religie">religie</a> zijn de Joden door de eeuwen heen, ook in de diaspora, als groep apart, maar niet geïsoleerd gebleven. Hoewel de joodse religie bekering actief ontmoedigt, worden bekeerlingen toch als volwaardige Joden gezien en hebben zij als zodanig geen aparte status. </p><p>De joodse wetten uit de Thora (uitgewerkt in de Talmoed, Hebreeuws: תלמוד), waaronder de reinigingswetten en de wet op de <a href="/wiki/Sjabbat" title="Sjabbat">sjabbat</a>, alsmede de <a href="/wiki/Circumcisie" title="Circumcisie">briet mila</a>, de synagoge en de <a href="/wiki/Joodse_feesten" class="mw-redirect" title="Joodse feesten">joodse feesten</a> zijn overal ter wereld verbindende elementen geweest. Ook het joodse <a href="/wiki/Onderwijs" title="Onderwijs">onderwijs</a>, zoals de <a href="/wiki/Jesjiva" title="Jesjiva">Jesjiva</a> (Hebreeuws: ישיבה, uitspraak: <i>jesjiwa</i>, vertaling: gebied) en <a href="/wiki/Cheider" title="Cheider">Cheider</a>, (Hebreeuws: חדר, uitspraak: <i>cheider</i>, vertaling: kamer), en de <a href="/wiki/Rabbijn" title="Rabbijn">rabbijn</a> (<a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a>: <i>raw</i>, <a href="/wiki/Jiddisch" title="Jiddisch">Jiddisch</a>: <i><a href="/wiki/Rebbe" title="Rebbe">rebbe</a></i>), die de functie vervult van wetsuitlegger; <a href="/wiki/Leerling" title="Leerling">leerling</a> en <a href="/wiki/Onderwijzer" class="mw-redirect" title="Onderwijzer">leraar</a>, hebben in hoge mate bijgedragen tot het behoud van het eigen karakter van de Joodse samenleving. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Enkele_Joodse_gemeenschappen">Enkele Joodse gemeenschappen</h2></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:Paris_marais_magasin_juif.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Paris_marais_magasin_juif.jpg/260px-Paris_marais_magasin_juif.jpg" decoding="async" width="260" height="185" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Paris_marais_magasin_juif.jpg/390px-Paris_marais_magasin_juif.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c1/Paris_marais_magasin_juif.jpg/520px-Paris_marais_magasin_juif.jpg 2x" data-file-width="800" data-file-height="570" /></a><figcaption>Joodse winkel in <a href="/wiki/Le_Marais_(Parijs)" title="Le Marais (Parijs)">Le Marais</a>, <a href="/wiki/Parijs" title="Parijs">Parijs</a></figcaption></figure> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Verenigde_Staten">Verenigde Staten</h3></div> <p>Hoewel er al Joden in de huidige Verenigde Staten wonen vanaf de <a href="/wiki/17e_eeuw" title="17e eeuw">17e eeuw</a>, is er pas sinds het begin van de <a href="/wiki/19e_eeuw" title="19e eeuw">19e eeuw</a> sprake van noemenswaardige Joodse <a href="/wiki/Immigratie" title="Immigratie">immigratie</a>. In 1880 waren er ongeveer 250.000 Joden in de Verenigde Staten, waarvan velen kleine handelaren waren en niet religieus, vooral afkomstig uit <a href="/wiki/Duitsland" title="Duitsland">Duitsland</a> en omringende landen. </p><p>Als gevolg van de toename van de vervolging van Joden in Oost-Europa, nam de immigratie van Joden daarna dramatisch toe. De meeste nieuwe immigranten waren arme Joden uit <a href="/wiki/Rusland" title="Rusland">Rusland</a> en <a href="/wiki/Polen" title="Polen">Polen</a>. Meer dan twee miljoen Joden immigreerden naar de VS tussen het einde van de 19e eeuw en 1924, toen strengere immigratiebeperkingen van kracht werden. Een groot aantal van deze immigranten bleef in <a href="/wiki/New_York_(stad)" title="New York (stad)">New York</a> en directe omgeving wonen, waarmee (tot op heden) een van de belangrijkste Joodse bevolkingsconcentraties ter wereld een feit werd. </p><p>Aan het begin van de 20e eeuw leefden deze Joden hoofdzakelijk in stedelijke immigrantenbuurten, en stichtten steunnetwerken die uit vele kleine synagogen bestaan en <i>landsmanschaften</i>, verenigingen van Joden afkomstig uit dezelfde stad of hetzelfde dorp in <a href="/wiki/Europa_(continent)" class="mw-redirect" title="Europa (continent)">Europa</a>. De Joods-Amerikaanse schrijvers van die tijd spoorden <a href="/wiki/Culturele_assimilatie" title="Culturele assimilatie">assimilatie</a> en <a href="/wiki/Integratie_(sociologie)" title="Integratie (sociologie)">integratie</a> met de bredere Amerikaanse cultuur aan en de Joden werden al snel een deel van het Amerikaanse leven. Zo vochten vijfhonderdduizend Amerikaanse Joden, de helft van alle Joodse mannen tussen 18 en 50, in de Tweede Wereldoorlog en na de oorlog sloten Joodse families zich aan bij de nieuwe trend van <a href="/wiki/Suburbanisatie" title="Suburbanisatie">suburbanisatie</a>. In de <a href="/wiki/Forensisme" title="Forensisme">forensenplaatsen</a> assimileerden Joden in toenemende mate, aangezien het percentage van gemengde huwelijken met <a href="/wiki/Goj" title="Goj">niet-Joden</a> de 50 overschreed. Desondanks vormden zich nieuwe joodse gemeenschappen, nam het lidmaatschap van religieuze joodse gemeenten scherp toe van 20% in 1930 tot 60% in 1960 en verdubbelde het aantal leerlingen op Joodse scholen ruim tussen het einde van WOII en midden <a href="/wiki/1950-1959" title="1950-1959">jaren 50</a>. </p><p>In 2009 leefden er ongeveer 6,5 miljoen Joden in de Verenigde Staten.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8"><span class="cite-bracket">[</span>8<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> De Joden in de VS wonen grotendeels in en om de belangrijkste steden. De steden met de grootste Joodse bevolking zijn in aflopende volgorde: New York, <a href="/wiki/Miami" title="Miami">Miami</a>, <a href="/wiki/Los_Angeles_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Los Angeles (hoofdbetekenis)">Los Angeles</a>, <a href="/wiki/Philadelphia_(Pennsylvania)" title="Philadelphia (Pennsylvania)">Philadelphia</a>, <a href="/wiki/Chicago_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Chicago (hoofdbetekenis)">Chicago</a>, <a href="/wiki/San_Francisco_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="San Francisco (hoofdbetekenis)">San Francisco</a>, <a href="/wiki/Boston_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Boston (hoofdbetekenis)">Boston</a> en <a href="/wiki/Washington_D.C." title="Washington D.C.">Washington D.C.</a>. Ook in andere steden woont soms een percentsgewijs aanzienlijke Joodse bevolking, bijvoorbeeld in <a href="/wiki/Cleveland_(Ohio)" title="Cleveland (Ohio)">Cleveland</a>. In vele <a href="/wiki/Agglomeratie" title="Agglomeratie">agglomeraties</a> woont de meerderheid van de Joodse bevolking inmiddels in de randsteden. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Israël"><span id="Isra.C3.ABl"></span>Israël</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie: <a href="/wiki/Joodse_geschiedenis" title="Joodse geschiedenis">Geschiedenis van Israël</a></i></div> <p>In 2017 woonden er ongeveer 6.556.000 etnische Joden in Israël, hetgeen gelijk staat aan 75% van de bevolking. Het aandeel Joden in Israël varieerde van 63% in <a href="/wiki/Jeruzalem" title="Jeruzalem">Jeruzalem</a> tot 99% in <a href="/wiki/Bnei_Brak" class="mw-redirect" title="Bnei Brak">Bnei Brak</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Nederland">Nederland</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie <a href="/wiki/Joden_in_Nederland" class="mw-redirect" title="Joden in Nederland">Joden in Nederland</a> voor het hoofdartikel over dit onderwerp.</i></div> <p>In de <a href="/wiki/Nederland_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Nederland (hoofdbetekenis)">Nederlandse</a> diaspora zijn Joden globaal in twee periodes het land binnengekomen. Eerst kwamen de <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Sefardische Joden</a>, vanwege de <a href="/wiki/Jodenvervolging" title="Jodenvervolging">Jodenvervolging</a> door de <a href="/wiki/Inquisitie" title="Inquisitie">inquisitie</a>, vanuit <a href="/wiki/Spanje" title="Spanje">Spanje</a> of <a href="/wiki/Portugal" title="Portugal">Portugal</a>. Tot op heden zijn deze te herkennen aan achternamen als Cardozo, Nunes of Pereira. Later kwamen de <a href="/wiki/Askenazische_Joden" class="mw-redirect" title="Askenazische Joden">Askenazische Joden</a> vanuit oostelijk liggende landen, verjaagd door de daar heersende vervolging, bijvoorbeeld uit Duitsland, Polen of Rusland. Aan de Joodse achternamen is deze afstamming te zien, bijvoorbeeld Hamburger, Moszkowicz, Polak of Van Praag. Beide groepen leefden jarenlang geïsoleerd van elkaar en hadden in <a href="/wiki/Amsterdam_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Amsterdam (hoofdbetekenis)">Amsterdam</a> elk een eigen synagoge. </p><p>Kort vóór de Tweede Wereldoorlog arriveerden in Nederland grote aantallen Joodse vluchtelingen vanuit Duitsland en de door <a href="/wiki/Nazi-Duitsland" title="Nazi-Duitsland">nazi-Duitsland</a> <a href="/wiki/Annexatie" title="Annexatie">geannexeerde</a> gebieden. Een deel daarvan slaagde er nog in voordat Nederland ook bezet zou worden, te migreren naar de Verenigde Staten en diverse Zuid-Amerikaanse staten, en een klein aantal naar Palestina. In de loop van 1939 betrof dit een kleine 2500 personen.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9"><span class="cite-bracket">[</span>9<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p><p>Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden circa 101.800 Nederlandse Joden en familieleden vermoord in de Holocaust (ook wel op zijn Hebreeuws <i>sjoa</i> genoemd) door de nazi's en hun handlangers. Een artikel in het <a href="/wiki/NRC_Handelsblad" class="mw-redirect" title="NRC Handelsblad">NRC</a> in 2004 schatte het aantal Nederlandse Joden op ongeveer 37.000. Maar volgens een inventarisatie van '<a href="/w/index.php?title=American_Jewish_Year_Book&action=edit&redlink=1" class="new" title="American Jewish Year Book (de pagina bestaat niet)">American Jewish Year Book</a>' (2006) telde Nederland in 2004 30.000 Joden. </p><p>In 2009 becijferde het Joods Maatschappelijk Werk (JMW) dat er in 2009 52.000 Joden in Nederland woonden, dit staat in het JMW-rapport 'De Joden in Nederland anno 2009'<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10"><span class="cite-bracket">[</span>10<span class="cite-bracket">]</span></a></sup>. In 1999 concludeerde het JMW nog dat er 43.000 Joodse Nederlanders waren. De toename is volgens het onderzoek te verklaren omdat het aantal Joden in de jaren na de Tweede Wereldoorlog steeds werd onderschat. Bovendien stijgt het aantal Israëli’s dat in Nederland woont: uit het onderzoek blijkt dat er minstens 9000 Joodse Israëli’s in Nederland wonen.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11"><span class="cite-bracket">[</span>11<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Azerbeidzjan">Azerbeidzjan</h3></div> <figure class="mw-default-size" typeof="mw:File/Thumb"><a href="/wiki/Bestand:NalchikJewishCemetery.jpg" class="mw-file-description"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/NalchikJewishCemetery.jpg/260px-NalchikJewishCemetery.jpg" decoding="async" width="260" height="195" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/NalchikJewishCemetery.jpg/390px-NalchikJewishCemetery.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/88/NalchikJewishCemetery.jpg/520px-NalchikJewishCemetery.jpg 2x" data-file-width="1600" data-file-height="1200" /></a><figcaption>Joodse begraafplaats in <a href="/wiki/Nalchik" class="mw-redirect" title="Nalchik">Nalchik</a>, <a href="/wiki/Azerbeidzjan" title="Azerbeidzjan">Azerbeidzjan</a></figcaption></figure> <p>De Joden in Azerbeidzjan kunnen in drie grote groepen onderverdeeld worden: <a href="/wiki/Bergjoden" title="Bergjoden">Bergjoden</a>, <a href="/wiki/Asjkenazische_Joden" title="Asjkenazische Joden">Asjkenazische Joden</a> en <a href="/w/index.php?title=Georgische_Joden&action=edit&redlink=1" class="new" title="Georgische Joden (de pagina bestaat niet)">Georgische Joden</a>. In de volkstelling van 2009 werden er 9.084 Joden geteld, een lichte stijging vergeleken met 8.916 Joden in 1999, maar een scherpe daling vergeleken met 41.072 Joden in 1989. De grootste gemeenschappen wonen in de steden <a href="/wiki/Quba_(stad)" title="Quba (stad)">Quba</a> en <a href="/wiki/Bakoe" title="Bakoe">Bakoe</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Marokko">Marokko</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie hoofdartikel: <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Joden_in_Marokko" title="Geschiedenis van de Joden in Marokko">Geschiedenis van de Joden in Marokko</a></i></div> <p>Begin 21ste eeuw woonden er minder dan 3.000 Joden in Marokko, een zwakke herinnering aan betere tijden. In 1940 woonden er bijvoorbeeld nog zo’n 250.000 Marokkaanse Joden in Marokko. Vooral tijdens de <a href="/wiki/Operatie_Jachin" title="Operatie Jachin">Operatie Jachin</a> in de jaren 1961-1964 daalde het aantal Joden dramatisch. In Israël, Frankrijk en Canada wonen echter significante Marokkaans-Joodse gemeenschappen. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Rusland">Rusland</h3></div> <div class="hatnote" style="margin-bottom:0.5em; padding:0.5em 0 0.5em 1.6em; font-size:95%;" role="note"><span typeof="mw:File"><span><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/15px-1rightarrow_blue.svg.png" decoding="async" width="15" height="15" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/23px-1rightarrow_blue.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/ee/1rightarrow_blue.svg/30px-1rightarrow_blue.svg.png 2x" data-file-width="480" data-file-height="480" /></span></span> <i>Zie onder andere: <a href="/wiki/Joodse_autonome_oblast" class="mw-redirect" title="Joodse autonome oblast">Joodse autonome oblast</a> en <a href="/wiki/Geschiedenis_van_de_Joden_in_Rusland" title="Geschiedenis van de Joden in Rusland">Geschiedenis van de Joden in Rusland</a></i></div> <p>In de Russische volkstelling van 2010 werden er 159.348 etnische Joden geteld (0,11% van de Russische bevolking), waarvan het overgrote deel een seculaire levensbeschouwing heeft. Slechts 31% van de Russische Joden bestempelden zichzelf als aanhanger van het <a href="/wiki/Jodendom" title="Jodendom">jodendom</a>. Meer dan de helft van de Russische Joden zijn niet-religieus, terwijl zo’n 17% tot de <a href="/wiki/Russisch-Orthodoxe_Kerk" title="Russisch-Orthodoxe Kerk">Russisch-Orthodoxe Kerk</a> behoorde. </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Suriname">Suriname</h3></div> <p>In <a href="/wiki/Suriname" title="Suriname">Suriname</a> wonen met name nakomelingen van <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Portugese Joden</a>, en in minderheid Asjkenazische Joden. In hun geschiedenis speelt de <a href="/wiki/Jodensavanne" title="Jodensavanne">Jodensavanne</a> een grote rol. In <a href="/wiki/Paramaribo" title="Paramaribo">Paramaribo</a> staat de grote synagoge vlak naast de grote <a href="/wiki/Moskee" title="Moskee">moskee</a>. De Surinaamse volkstelling van 2012 registreerde 181 aanhangers van het jodendom, waarvan 102 mannen en 79 vrouwen.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12"><span class="cite-bracket">[</span>12<span class="cite-bracket">]</span></a></sup> </p> <div class="mw-heading mw-heading3"><h3 id="Turkije">Turkije</h3></div> <p>De meeste joden in <a href="/wiki/Turkije" title="Turkije">Turkije</a> stammen af van Sefardische joden die na 1492 Spanje en Portugal verlaten hadden. Anno 2019 zijn er ongeveer 22.000 joden in Turkije. De grootste groep woont in <a href="/wiki/Istanboel" class="mw-redirect" title="Istanboel">Istanboel</a>. </p> <div class="mw-heading mw-heading2"><h2 id="Zie_ook">Zie ook</h2></div> <ul><li><a href="/wiki/Joden_(spelling)" title="Joden (spelling)">Joden (spelling)</a></li> <li><a href="/wiki/Het_jodinnetje" title="Het jodinnetje">Het jodinnetje</a></li> <li><a href="/wiki/Joden_in_Nederland" class="mw-redirect" title="Joden in Nederland">Joden in Nederland</a></li></ul> <div class="toccolours appendix" role="presentation" style="font-size:90%; margin:1em 0 -0.5em; clear:both;"> <div><span style="font-weight:bold">Bronnen, noten en/of referenties</span></div> <div class="reflist" style="list-style-type: decimal;"><div class="mw-references-wrap mw-references-columns"><ol class="references"> <li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://npokennis.nl/longread/7654/wat-is-het-jodendom">Wat is het jodendom?</a>. <i>NPO Kennis</i>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2024-08-20">20 augustus 2024</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-2"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-2">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://taaladvies.net/jood-hoofdletter/">Jood (hoofdletter?)</a>. <i>Taaladvies.net</i>. <a href="/wiki/Nederlandse_Taalunie" title="Nederlandse Taalunie">Nederlandse Taalunie</a>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2024-07-31">31 juli 2024</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">Benjamin, kwartaalblad van het <a href="/wiki/Joods_Maatschappelijk_Werk" class="mw-redirect" title="Joods Maatschappelijk Werk">JMW</a>, jaargang 20, nummer 75 (april 2009)</span> </li> <li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation" id="CITEREFFout:_ongeldige_tijd."><span style="font-variant:small-caps;">Esther Voet</span>, <a rel="nofollow" class="external text" href="https://niw.nl/vader-joden-wel-willen-maar-niet-zijn">Vader-Joden: Wel willen maar niet zijn</a>. <i><a href="/wiki/Nieuw_Isra%C3%ABlietisch_Weekblad" title="Nieuw Israëlietisch Weekblad">NIW</a></i> (<span class="mw-formatted-date" title="2020-10-26">26 oktober 2020</span>). <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20201030055332/https://niw.nl/vader-joden-wel-willen-maar-niet-zijn/">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2020-10-30">30 oktober 2020</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2020-10-27">27 oktober 2020</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67679320">.mw-parser-output .taalaanduiding{font-family:sans-serif;font-size:85%;cursor:help;color:var(--color-subtle,#555)}.mw-parser-output .taalaanduiding span{border-bottom:1px dotted var(--color-subtle,#555)}</style><span class="taalaanduiding" title="Taal: Engels">(<span>en</span>) </span><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.myjewishlearning.com/article/reconstructionist-judaism-today/">What Is Reconstructionist Judaism?</a>. Jewish Learning. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180806024341/https://www.myjewishlearning.com/article/reconstructionist-judaism-today/">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2018-08-06">6 augustus 2018</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2018-11-25">25 november 2018</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-6"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-6">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20180527065214/https://klal-israel.nl/index.php/nl/">Welkom</a>. <i>Klal Israel</i>. Gearchiveerd op <span class="mw-formatted-date" title="2018-05-27">27 mei 2018</span>. Geraadpleegd op <span class="mw-formatted-date" title="2018-11-25">25 november 2018</span>. </span></span> </li> <li id="cite_note-7"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-7">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://books.google.nl/books?id=Ok-o6daGPDYC&pg=PA184">Vreemdelingen in een wereldstad: een geschiedenis van Antwerpen en zijn joodse bevolking (1880-1944)</a>, Lieve Saerens, <a href="/wiki/Lannoo_(uitgeverij)" title="Lannoo (uitgeverij)">Lannoo</a>, 2000. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230818111422/https://books.google.nl/books?id=Ok-o6daGPDYC&pg=PA184">Gearchiveerd</a> op 18 augustus 2023.</span> </li> <li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.census.gov/">Amerikaanse censusgegevens</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230817230047/https://www.census.gov/">Gearchiveerd</a> op 17 augustus 2023.</span> </li> <li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text"><a href="/wiki/Albert_Helman" title="Albert Helman">Albert Helman</a>, <i>Millioenen-leed - de tragedie der Joodse vluchtelingen</i>, 1940, 62 p., <a href="/w/index.php?title=Van_Loghum_Slaterus&action=edit&redlink=1" class="new" title="Van Loghum Slaterus (de pagina bestaat niet)">Van Loghum Slaterus</a> - <a href="/wiki/Arnhem" title="Arnhem">Arnhem</a> (op blz. 50)</span> </li> <li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20081231163341/http://www.nidi.knaw.nl/nl/projects/120501/">Joden in Nederland anno 2009</a>, H. Solinge en C. van Praag. 2010</span> </li> <li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.refdag.nl/nieuws/aantal_joden_in_nederland_toegenomen_1_502439">Aantal Joden in Nederland toegenomen</a>, <i><a href="/wiki/Reformatorisch_Dagblad" title="Reformatorisch Dagblad">Reformatorisch Dagblad</a></i>, 15 september 2010</span> </li> <li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/wphc/Suriname/SUR-Census2012-vol1.pdf">RESULTATEN Achtste (8e) Volks– en Woningtelling in SURINAME</a>. <a href="/wiki/Algemeen_Bureau_voor_de_Statistiek" title="Algemeen Bureau voor de Statistiek">Algemeen Bureau voor de Statistiek</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="https://web.archive.org/web/20230205163635/https://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/wphc/Suriname/SUR-Census2012-vol1.pdf">Gearchiveerd</a> op <span class="mw-formatted-date" title="2023-02-05">5 februari 2023</span>. </span></span> </li> </ol></div></div> </div> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67837862">.mw-parser-output .navigatie{position:relative;clear:both;overflow:auto;margin:1em auto -0.5em;padding:2px;background-color:var(--background-color-neutral-subtle,#f8f9fa);border:1px solid var(--border-color-base,#a2a9b1);text-align:center;font-size:87%}.mw-parser-output .navigatie-bewerken{margin-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-bewerken .mw-ui-icon::before{background-size:0.9em}.mw-parser-output .navigatie-afb-links,.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{position:absolute}.mw-parser-output .navigatie-afb-rechts{right:2px}.mw-parser-output .navigatie-afb-groot{float:right;padding-left:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:#ddeef8;padding:2px 5.5em;font-weight:bold}.mw-parser-output .navigatie-inhoud{padding:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-inhoud p:first-child{margin:0}.mw-parser-output .navigatie div[style*="background-color"],.mw-parser-output .navigatie div[style*="background"]{color:inherit}@media screen{html.skin-theme-clientpref-night .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}@media screen and (prefers-color-scheme:dark){html.skin-theme-clientpref-os .mw-parser-output .navigatie-titel{background-color:var(--background-color-interactive,#eaecf0)!important}}</style> <div class="navigatie" role="navigation" aria-labelledby="Jodendom_(Portaal)"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_jodendom" title="Sjabloon:Navigatie jodendom"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/nl:Overleg_sjabloon:Navigatie_jodendom" title="Overleg sjabloon"><img alt="Overleg sjabloon" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_jodendom&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Jodendom_(Portaal)" class="navigatie-titel"><a href="/wiki/Jodendom" title="Jodendom">Jodendom</a> <small>(<a href="/wiki/Portaal:Jodendom" title="Portaal:Jodendom">Portaal</a>)</small></div> <div class="navigatie-afb-groot noviewer"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Menorah7a.png" class="mw-file-description" title="Menora"><img alt="Menora" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/40px-Menorah7a.png" decoding="async" width="40" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/60px-Menorah7a.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Menorah7a.png/80px-Menorah7a.png 2x" data-file-width="133" data-file-height="112" /></a></span></div> <div class="navigatie-inhoud"> <style data-mw-deduplicate="TemplateStyles:r67785531">.mw-parser-output .navigatie-tabel{margin:0 auto 0 auto;text-align:left}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:right}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding-left:0.5em}@media screen and (max-width:640px){.mw-parser-output .navigatie-tabel tr{display:grid;grid-template-columns:1fr;width:100%;margin-bottom:0.5em}.mw-parser-output .navigatie-tabel tr:last-of-type{margin-bottom:0}.mw-parser-output .navigatie-tabel .links{text-align:unset}.mw-parser-output .navigatie-tabel .rechts{padding:unset}}</style><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b>Algemeen</b>:</td><td class="rechts"><a href="/wiki/Parochet" title="Parochet">Parochet</a> · <a href="/wiki/Kabbala_(hoofdbetekenis)" class="mw-redirect" title="Kabbala (hoofdbetekenis)">Kabbala</a> · <a href="/wiki/Halacha" title="Halacha">Halacha</a> · <a href="/wiki/Mitswa" title="Mitswa">Mitswa</a> · <a href="/wiki/Tsedaka" title="Tsedaka">Tsedaka</a> · <a href="/wiki/Kasjroet" title="Kasjroet">Kasjroet</a> · <a href="/wiki/Briet_mila" title="Briet mila">Briet</a> · <a href="/wiki/Ketoeba" title="Ketoeba">Ketoeba</a> · <a href="/wiki/Joods_gebed" title="Joods gebed">Gebed</a> · <a href="/wiki/Beracha" title="Beracha">Beracha</a> - <a href="/wiki/Ark_van_het_Verbond" title="Ark van het Verbond">Ark</a> · <a href="/wiki/Synagoge" title="Synagoge">Sjoel</a> · <a href="/wiki/Rabbijn" title="Rabbijn">Rabbijn</a> · <a href="/wiki/Chazan" title="Chazan">Chazan</a></td></tr><tr><td class="links"><span class="nowrap"><b><a href="/wiki/Joodse_kalender" title="Joodse kalender">Kalender</a>:</b></span></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Lijst_van_joodse_feest-_en_gedenkdagen" title="Lijst van joodse feest- en gedenkdagen">Joodse feestdagen</a> · <a href="/wiki/Sjabbat" title="Sjabbat">Sjabbat</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Boeken:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Misjna" title="Misjna">Misjna</a> · <a href="/wiki/Rabbijnse_literatuur" title="Rabbijnse literatuur">Rabbijnse literatuur</a> · <a href="/wiki/Talmoed" title="Talmoed">Talmoed</a> · <a href="/wiki/Tenach" title="Tenach">Tenach</a> · <a href="/wiki/Thora" title="Thora">Thora</a> · <a href="/wiki/Tosefta" title="Tosefta">Tosefta</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Heiligdommen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Joodse_tempel" title="Joodse tempel">Joodse tempel</a> · <a href="/wiki/Tabernakel_(tent)" title="Tabernakel (tent)">Tabernakel</a> · <a href="/wiki/Tempel_van_Salomo" title="Tempel van Salomo">Tempel van Salomo</a> · <a href="/wiki/Tweede_Tempel" title="Tweede Tempel">Tweede Tempel</a> · <a href="/wiki/Derde_tempel" title="Derde tempel">Derde tempel</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Landen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Isra%C3%ABl" title="Israël">Israël</a> · <a href="/wiki/Joodse_Autonome_Oblast" title="Joodse Autonome Oblast">Joodse Autonome Oblast</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a class="mw-selflink selflink">Volkeren</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Asjkenazische_Joden" title="Asjkenazische Joden">Asjkenazische Joden</a> · <a href="/wiki/Bene_Isra%C3%ABl" title="Bene Israël">Bene Israël</a> · <a href="/wiki/Beta_Isra%C3%ABl" title="Beta Israël">Beta Israël</a> · <a href="/wiki/Mizrachi-Joden" title="Mizrachi-Joden">Mizrachi-Joden</a> · <a href="/wiki/Samaritanen" title="Samaritanen">Samaritaanse Joden</a> · <a href="/wiki/Sefardische_Joden" title="Sefardische Joden">Sefardische Joden</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Talen:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Hebreeuws" title="Hebreeuws">Hebreeuws</a> · <a href="/wiki/Jiddisch" title="Jiddisch">Jiddisch</a> · <a href="/wiki/Ladino_(Sefardische_taal)" title="Ladino (Sefardische taal)">Ladino</a></td></tr><tr><td class="links"><b>Overige:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Joodse_geschiedenis" title="Joodse geschiedenis">Geschiedenis van het jodendom</a> · <a href="/wiki/Jodendom_van_A_tot_Z" title="Jodendom van A tot Z">Jodendom van A tot Z</a></td></tr></tbody></table> </div></div> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67837862"> <div class="navigatie mw-collapsible mw-collapsed" role="navigation" aria-labelledby="Europese_etniciteiten_en_nationaliteiten" data-expandtext="Uitklappen" data-collapsetext="Inklappen"> <div class="navigatie-afb-links noviewer"><div class="navigatie-bewerken show-autoconfirmed nomobile"><span class="nowrap skin-invert-image"><span typeof="mw:File"><a href="/wiki/Sjabloon:Navigatie_volkeren_Europa" title="Sjabloon:Navigatie volkeren Europa"><img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/c4/OOjs_UI_icon_article-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_article-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span> · <span class="ui-state-disabled" typeof="mw:File"><span title="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)"><img alt="Overleg sjabloon (de pagina bestaat niet)" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/40/OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_speechBubbles-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></span></span> · <span typeof="mw:File"><a href="//nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sjabloon:Navigatie_volkeren_Europa&action=edit" title="Sjabloon bewerken"><img alt="Sjabloon bewerken" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/16px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png" decoding="async" width="16" height="16" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/24px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/8a/OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg/32px-OOjs_UI_icon_edit-ltr.svg.png 2x" data-file-width="20" data-file-height="20" /></a></span></span></div></div> <div id="Europese_etniciteiten_en_nationaliteiten" class="navigatie-titel">Europese etniciteiten en nationaliteiten</div> <div class="navigatie-inhoud mw-collapsible-content"> <link rel="mw-deduplicated-inline-style" href="mw-data:TemplateStyles:r67785531"><table class="navigatie-tabel vatop" cellpadding="0" cellspacing="0" style=""><tbody><tr><td class="links" style=""><b><a href="/wiki/Etniciteit" title="Etniciteit">Etniciteit</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Adygee%C3%ABrs_(Adygea)" title="Adygeeërs (Adygea)">Adygeeërs</a> · <a href="/wiki/Agoeli%C3%ABrs" title="Agoeliërs">Agoeliërs</a> · <a href="/wiki/Aroemenen" title="Aroemenen">Aroemenen</a> · <a href="/wiki/Arpitanen" title="Arpitanen">Arpitanen</a> · <a href="/wiki/Ashkali" title="Ashkali">Ashkali</a> · <a href="/wiki/Avaren_(Kaukasus)" title="Avaren (Kaukasus)">Avaren</a> · <a href="/wiki/Balkaren" title="Balkaren">Balkaren</a> · <a href="/wiki/Basken" title="Basken">Basken</a> · <a href="/wiki/Bosniakken" title="Bosniakken">Bosniakken</a> · <a href="/wiki/Bretons_(volk)" title="Bretons (volk)">Bretons</a> · <a href="/wiki/Catalanen" title="Catalanen">Catalanen</a> · <a href="/wiki/Cornish_(volk)" title="Cornish (volk)">Cornish</a> · <a href="/wiki/Corsicanen" title="Corsicanen">Corsicanen</a> · <a href="/wiki/Cs%C3%A1ng%C3%B3%27s" title="Csángó's">Csángó's</a> · <a href="/wiki/Dargienen" title="Dargienen">Dargienen</a> · <a href="/wiki/Donau-Zwaben" title="Donau-Zwaben">Donau-Zwaben</a> · <a href="/wiki/Engelsen_(volk)" title="Engelsen (volk)">Engelsen</a> · <a href="/wiki/Friezen" title="Friezen">Friezen</a> · <a href="/wiki/Gagaoezen" title="Gagaoezen">Gagaoezen</a> · <a href="/wiki/Galici%C3%ABrs" title="Galiciërs">Galiciërs</a> · <a href="/wiki/Goralen" title="Goralen">Goralen</a> · <a href="/wiki/Gorani_(volk)" title="Gorani (volk)">Gorani</a> · <a href="/wiki/Ingoesjen" title="Ingoesjen">Ingoesjen</a> · <a href="/wiki/Ingri%C3%ABrs" title="Ingriërs">Ingriërs</a> · <a href="/wiki/Jenischen" title="Jenischen">Jenischen</a> · <a class="mw-selflink selflink">Joden</a> · <a href="/wiki/Kabardijnen" title="Kabardijnen">Kabardijnen</a> · <a href="/wiki/Kalmukken" title="Kalmukken">Kalmukken</a> · <a href="/wiki/Karatsjajers" title="Karatsjajers">Karatsjajers</a> · <a href="/wiki/Kareli%C3%ABrs" title="Kareliërs">Kareliërs</a> · <a href="/wiki/Kasjoeben" title="Kasjoeben">Kasjoeben</a> · <a href="/wiki/Koemukken" title="Koemukken">Koemukken</a> · <a href="/wiki/Komi_(volk)" title="Komi (volk)">Komi</a> · <a href="/wiki/Komi-Permjaken" title="Komi-Permjaken">Komi-Permjaken</a> · <a href="/wiki/Kozakken" title="Kozakken">Kozakken</a> · <a href="/wiki/Krim-Tataren" title="Krim-Tataren">Krim-Tataren</a> · <a href="/wiki/Laken_(volk)" title="Laken (volk)">Laken</a> · <a href="/wiki/Letgallen_(modern_volk)" title="Letgallen (modern volk)">Letgallen</a> · <a href="/wiki/Lezgi%C3%ABrs" title="Lezgiërs">Lezgiërs</a> · <a href="/wiki/Lijven" title="Lijven">Lijven</a> · <a href="/wiki/Lipovanen" title="Lipovanen">Lipovanen</a> · <a href="/wiki/Manx_(volk)" title="Manx (volk)">Manx</a> · <a href="/wiki/Mari_(volk)" title="Mari (volk)">Mari</a> · <a href="/wiki/Mordwienen" title="Mordwienen">Mordwienen</a> · <a href="/wiki/Nenetsen" title="Nenetsen">Nenetsen</a> · <a href="/wiki/Oedmoerten" title="Oedmoerten">Oedmoerten</a> · <a href="/wiki/Osseten" title="Osseten">Osseten</a> · <a href="/wiki/Pomaken" title="Pomaken">Pomaken</a> · <a href="/wiki/Roethenen_(Karpati%C3%AB)" title="Roethenen (Karpatië)">Roethenen</a> · <a href="/wiki/Roetoelen" title="Roetoelen">Roetoelen</a> · <a href="/wiki/Roma_(volk)" title="Roma (volk)">Roma</a> · <a href="/wiki/Samen_(volk)" title="Samen (volk)">Samen</a> · <a href="/wiki/Sarakatsani" title="Sarakatsani">Sarakatsani</a> · <a href="/wiki/Sardijnen" title="Sardijnen">Sardijnen</a> · <a href="/wiki/Savoyaarden" title="Savoyaarden">Savoyaarden</a> · <a href="/wiki/Schotten_(volk)" title="Schotten (volk)">Schotten</a> · <a href="/wiki/Sinti" title="Sinti">Sinti</a> · <a href="/wiki/Sorben" title="Sorben">Sorben</a> · <a href="/wiki/Tabassaranen" title="Tabassaranen">Tabassaranen</a> · <a href="/wiki/Taten" title="Taten">Taten</a> · <a href="/wiki/Torbesjen" title="Torbesjen">Torbesjen</a> · <a href="/wiki/Tsachoeri%C3%ABrs" title="Tsachoeriërs">Tsachoeriërs</a> · <a href="/wiki/Tsjerkessen_(Karatsjaj-Tsjerkessi%C3%AB)" title="Tsjerkessen (Karatsjaj-Tsjerkessië)">Tsjerkessen</a> · <a href="/wiki/Tsjetsjenen" title="Tsjetsjenen">Tsjetsjenen</a> · <a href="/wiki/Tsjoevasjen" title="Tsjoevasjen">Tsjoevasjen</a> · <a href="/wiki/Vlachen" title="Vlachen">Vlachen</a> · <a href="/wiki/Vlamingen" title="Vlamingen">Vlamingen</a> · <a href="/wiki/Walen" title="Walen">Walen</a> · <a href="/wiki/Welsh_(volk)" title="Welsh (volk)">Welsh</a> · <a href="/wiki/Wepsen" title="Wepsen">Wepsen</a> · <a href="/wiki/Wolga-Tataren" title="Wolga-Tataren">Wolga-Tataren</a> · <a href="/wiki/Woten" title="Woten">Woten</a> · <a href="/wiki/Zevenburger_Saksen" title="Zevenburger Saksen">Zevenburger Saksen</a> · <a href="/wiki/Zweedstalige_Finnen" title="Zweedstalige Finnen">Zweedstalige Finnen</a></td></tr><tr><td class="links"><b><a href="/wiki/Nationaliteit" title="Nationaliteit">Nationaliteit</a>:</b></td><td class="rechts"><a href="/wiki/Abchazi%C3%ABrs" title="Abchaziërs">Abchaziërs</a> · <a href="/wiki/Albanezen" title="Albanezen">Albanezen</a> · <a href="/wiki/Andorrezen" title="Andorrezen">Andorrezen</a> · <a href="/wiki/Armeni%C3%ABrs" title="Armeniërs">Armeniërs</a> · <a href="/wiki/Azerbeidzjanen" title="Azerbeidzjanen">Azerbeidzjanen</a> · <a href="/wiki/Belgen" title="Belgen">Belgen</a> · <a href="/wiki/Bosni%C3%ABrs" title="Bosniërs">Bosniërs</a> · <a href="/wiki/Britten_(volk)" title="Britten (volk)">Britten</a> · <a href="/wiki/Bulgaren" title="Bulgaren">Bulgaren</a> · <a href="/wiki/Denen" title="Denen">Denen</a> · <a href="/wiki/Duitsers" title="Duitsers">Duitsers</a> · <a href="/wiki/Esten" title="Esten">Esten</a> · <a href="/wiki/Faer%C3%B6erders" title="Faeröerders">Faeröerders</a> · <a href="/wiki/Finnen" title="Finnen">Finnen</a> · <a href="/wiki/Fransen" title="Fransen">Fransen</a> · <a href="/wiki/Georgi%C3%ABrs" title="Georgiërs">Georgiërs</a> · <a href="/wiki/Grieken" title="Grieken">Grieken</a> · <a href="/wiki/Grieks-Cyprioten" title="Grieks-Cyprioten">Grieks-Cyprioten</a> · <a href="/wiki/Hongaren" title="Hongaren">Hongaren</a> · <a href="/wiki/Ieren" title="Ieren">Ieren</a> · <a href="/wiki/IJslanders_(volk)" title="IJslanders (volk)">IJslanders</a> · <a href="/wiki/Italianen" title="Italianen">Italianen</a> · <a href="/wiki/Kroaten" title="Kroaten">Kroaten</a> · <a href="/wiki/Letten" title="Letten">Letten</a> · <a href="/wiki/Liechtensteiners" title="Liechtensteiners">Liechtensteiners</a> · <a href="/wiki/Litouwers" title="Litouwers">Litouwers</a> · <a href="/wiki/Luxemburgers" title="Luxemburgers">Luxemburgers</a> · <a href="/wiki/Macedoni%C3%ABrs_(Slaven)" title="Macedoniërs (Slaven)">Macedoniërs</a> · <a href="/wiki/Maltezen" title="Maltezen">Maltezen</a> · <a href="/wiki/Moldavi%C3%ABrs" title="Moldaviërs">Moldaviërs</a> · <a href="/wiki/Monegasken" title="Monegasken">Monegasken</a> · <a href="/wiki/Montenegrijnen" title="Montenegrijnen">Montenegrijnen</a> · <a href="/wiki/Nederlanders" title="Nederlanders">Nederlanders</a> · <a href="/wiki/Noren_(volk)" title="Noren (volk)">Noren</a> · <a href="/wiki/Oekra%C3%AFners" title="Oekraïners">Oekraïners</a> · <a href="/wiki/Oostenrijkers" title="Oostenrijkers">Oostenrijkers</a> · <a href="/wiki/Polen_(volk)" title="Polen (volk)">Polen</a> · <a href="/wiki/Portugezen" title="Portugezen">Portugezen</a> · <a href="/wiki/Roemenen" title="Roemenen">Roemenen</a> · <a href="/wiki/Russen_(volk)" title="Russen (volk)">Russen</a> · <a href="/wiki/San_Marinezen" title="San Marinezen">San Marinezen</a> · <a href="/wiki/Servi%C3%ABrs" title="Serviërs">Serviërs</a> · <a href="/wiki/Slovenen" title="Slovenen">Slovenen</a> · <a href="/wiki/Slowaken" title="Slowaken">Slowaken</a> · <a href="/wiki/Spanjaarden" title="Spanjaarden">Spanjaarden</a> · <a href="/wiki/Tsjechen" title="Tsjechen">Tsjechen</a> · <a href="/wiki/Turken" title="Turken">Turken</a> · <a href="/wiki/Turks-Cyprioten" title="Turks-Cyprioten">Turks-Cyprioten</a> · <a href="/wiki/Wit-Russen" title="Wit-Russen">Wit-Russen</a> · <a href="/wiki/Zweden_(volk)" title="Zweden (volk)">Zweden</a> · <a href="/wiki/Zwitsers" title="Zwitsers">Zwitsers</a></td></tr></tbody></table> </div></div> <div class="interProject commons mw-list-item" style="display:none;"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jews#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Jews">Mediabestanden</a></div> <div class="interProjectTemplate interProject-groot toccolours" style="display:flex; gap:1em; align-items:center; clear:both; margin:1em 0 -0.5em 0;"> <div style="min-width:max-content;"><span class="noviewer noresize" typeof="mw:File"><a href="/wiki/Bestand:Commons-logo.svg" class="mw-file-description"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/25px-Commons-logo.svg.png" decoding="async" width="25" height="34" class="mw-file-element" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/38px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/50px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></a></span></div> <div>Zie de categorie <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Jews#mw-subcategories" class="extiw" title="commons:Category:Jews">Jews</a></b></i> van <a href="/wiki/Wikimedia_Commons" title="Wikimedia Commons">Wikimedia Commons</a> voor mediabestanden over dit onderwerp.</div> </div>    </div><noscript><img src="https://login.wikimedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;"></noscript> <div class="printfooter" data-nosnippet="">Overgenomen van "<a dir="ltr" href="https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Joden&oldid=67991679">https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Joden&oldid=67991679</a>"</div></div> <div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/Categorie:Alles" title="Categorie:Alles">Categorieën</a>: <ul><li><a href="/wiki/Categorie:Joden" title="Categorie:Joden">Joden</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Volk_in_Azi%C3%AB" title="Categorie:Volk in Azië">Volk in Azië</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Volk_in_Europa" title="Categorie:Volk in Europa">Volk in Europa</a></li><li><a href="/wiki/Categorie:Volk_in_Afrika" title="Categorie:Volk in Afrika">Volk in Afrika</a></li></ul></div></div> </div> </main> </div> <div class="mw-footer-container"> <footer id="footer" class="mw-footer" > <ul id="footer-info"> <li id="footer-info-lastmod"> Deze pagina is voor het laatst bewerkt op 20 aug 2024 om 08:17.</li> <li id="footer-info-copyright">De tekst is beschikbaar onder de licentie <a rel="nofollow" class="external text" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.nl">Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen</a>, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de <a class="external text" href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Terms_of_Use/nl">gebruiksvoorwaarden</a> voor meer informatie.<br /> Wikipedia® is een geregistreerd handelsmerk van de <a rel="nofollow" class="external text" href="https://www.wikimediafoundation.org">Wikimedia Foundation, Inc.</a>, een organisatie zonder winstoogmerk.</li> </ul> <ul id="footer-places"> <li id="footer-places-privacy"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Privacy_policy">Privacybeleid</a></li> <li id="footer-places-about"><a href="/wiki/Wikipedia">Over Wikipedia</a></li> <li id="footer-places-disclaimers"><a href="/wiki/Wikipedia:Algemeen_voorbehoud">Disclaimers</a></li> <li id="footer-places-wm-codeofconduct"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct">Gedragscode</a></li> <li id="footer-places-developers"><a href="https://developer.wikimedia.org">Ontwikkelaars</a></li> <li id="footer-places-statslink"><a href="https://stats.wikimedia.org/#/nl.wikipedia.org">Statistieken</a></li> <li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://foundation.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Policy:Cookie_statement">Cookieverklaring</a></li> <li id="footer-places-mobileview"><a href="//nl.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Joden&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">Mobiele weergave</a></li> </ul> <ul id="footer-icons" class="noprint"> <li id="footer-copyrightico"><a href="https://wikimediafoundation.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/static/images/footer/wikimedia-button.svg" width="84" height="29" alt="Wikimedia Foundation" loading="lazy"></a></li> <li id="footer-poweredbyico"><a href="https://www.mediawiki.org/" class="cdx-button cdx-button--fake-button cdx-button--size-large cdx-button--fake-button--enabled"><img src="/w/resources/assets/poweredby_mediawiki.svg" alt="Powered by MediaWiki" width="88" height="31" loading="lazy"></a></li> </ul> </footer> </div> </div> </div> <div class="vector-settings" id="p-dock-bottom"> <ul></ul> </div><script>(RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgHostname":"mw-web.codfw.main-f69cdc8f6-djcsx","wgBackendResponseTime":153,"wgPageParseReport":{"limitreport":{"cputime":"0.255","walltime":"0.575","ppvisitednodes":{"value":4027,"limit":1000000},"postexpandincludesize":{"value":43339,"limit":2097152},"templateargumentsize":{"value":18814,"limit":2097152},"expansiondepth":{"value":13,"limit":100},"expensivefunctioncount":{"value":3,"limit":500},"unstrip-depth":{"value":1,"limit":20},"unstrip-size":{"value":12034,"limit":5000000},"entityaccesscount":{"value":1,"limit":400},"timingprofile":["100.00% 201.215 1 -total"," 37.27% 74.986 1 Sjabloon:Appendix"," 35.93% 72.289 1 Sjabloon:References"," 23.51% 47.307 1 Sjabloon:Infobox_volk"," 22.78% 45.835 6 Sjabloon:Citeer_web"," 22.38% 45.033 1 Sjabloon:Infobox_generiek"," 16.01% 32.210 1 Sjabloon:Navigatie_jodendom"," 14.69% 29.567 1 Sjabloon:Navigatie"," 12.99% 26.136 1 Sjabloon:Wikidata_afbeelding"," 8.75% 17.612 1 Sjabloon:Commonscat"]},"scribunto":{"limitreport-timeusage":{"value":"0.011","limit":"10.000"},"limitreport-memusage":{"value":955876,"limit":52428800}},"cachereport":{"origin":"mw-web.eqiad.main-64476968cd-kl4lf","timestamp":"20241102120523","ttl":2592000,"transientcontent":false}}});});</script> <script type="application/ld+json">{"@context":"https:\/\/schema.org","@type":"Article","name":"Joden","url":"https:\/\/nl.wikipedia.org\/wiki\/Joden","sameAs":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7325","mainEntity":"http:\/\/www.wikidata.org\/entity\/Q7325","author":{"@type":"Organization","name":"Bijdragers aan Wikimedia-projecten"},"publisher":{"@type":"Organization","name":"Wikimedia Foundation, Inc.","logo":{"@type":"ImageObject","url":"https:\/\/www.wikimedia.org\/static\/images\/wmf-hor-googpub.png"}},"datePublished":"2002-11-17T21:26:25Z","dateModified":"2024-08-20T07:17:56Z","image":"https:\/\/upload.wikimedia.org\/wikipedia\/commons\/c\/c6\/Jews_montage.jpg","headline":"aanhangers van de joodse religie (joden) dan wel iemand met de joodse etniciteit (Joden)"}</script> </body> </html>